a'mal-i mükellefin / a'mâl-i mükellefîn

• Dini emirleri yerine getirmekle yükümlü olanların amelleri, işleri.

a'yan

• (Tekili: Ayn) Gözler.
• Bir yerin ileri gelenleri.
• Meclis âzaları. Senato âzaları.
• Muayyen ve müşahhas olan şeyler.
• Altınlar.
• Kaymakam.

abdest

• Namaz ve diğer bâzı ibâdetlerin yerine getirilebilmesi için yapılması lâzım gelen yüzü, dirseklerle berâber kolları yıkamak, başın dörtte birini mesh etmek ve topuklarla berâber ayakları yıkamaktan ibâret temizlik. Namazın dışındaki farzlardan biri.

abdurrahman bin avf

• Aşere-i mübeşşereden ve çok fedakar olan Sahabelerdendir. İlk müslüman olan sekiz kişiden birisidir. Bütün ihya-yı din için olan muharebelerde çok fedakârlıkta bulunmuş, birisinde yirmibir yerinden yaralanmıştı. Bir gazada oniki dişini birden kaybetmişti. Medine'ye ve Habeşistan'a hicret edenlerdend

abid / âbid

• İbâdet eden. Farzları ve vâcibleri yerine getirdikten sonra çeşitli nâfile ve yapılması sevab olan işlere de devam eden. Çokluk şekli, ubbâd'dır.

adak

• Nezr, Allahü teâlânın rızâsının elde edilmesi veya bir isteğin yerine gelmesi veya bir belâ ve musîbetin giderilmesi maksadıyla Allahü teâlâ için oruç tutmak, kurban kesmek gibi başlıbaşına ibâdet olan veyâ benzeyen bir şeyi kendisine vâcib kabûl etm e.

adalet-i mutlaka

• Sınırsız, tam ve yerinde adalet.

adem-i hikmet

• Hikmetsizlik; her şeyin bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde olmaması.

adem-i ifa

• Yapmama, yerine getirmeme.

adem-i merkeziyet-i siyasiye

• Siyasî olarak yerinden yönetim; bir ülke sınırları dahilinde bulunan eyâlet ve bölgelerin tek merkezden değil, yerel yönetimler tarafından idare edilmesi.

adiliyet / âdiliyet

• Allah'ın haklıyı haksızı ayırması, her hakkı yerine getirmesi, sonsuz adalet sahibi olması.

adl

• Hakkaniyet. Adâlet üzere oluş. Cevr ve zulüm etmeyip nefislerde ve akıllarda istikameti kaim ve mâlum olan emir ve hâleti icra etmek. Doğruluk.
• Her şeyi yerli yerince yapmak, beraber etmek.
• Meyletmek.

adl-i hakem

• Haklıyı haksızı ayıran, hükmeden, her hakkı yerine getiren, sonsuz adalet sahibi olan Allah.

ahd-i atik

• Eski ahd. Hıristiyanlarca Mûsâ aleyhisselâma inen kitab. Bu ismi ilk olarak hıristiyanlar kullanmışlardır. Hıristiyanların Kitab-ı mukaddes denilen kitabları Ahd-i Atîk ile Ahd-i Cedîd'den meydana geldiğinden onlar da Ahd-i Atîk'i kutsal kabul etmekt edirler. Yahûdîler, Ahd-i Atîk yerine Tanah demek

ahde vefa / ahde vefâ

• Sözünde durma, sözünü yerine getirme.

ahlaf / ahlâf

• Halefler. Sonra gelenler. Zürriyetler. Evvelkilerin yerine geçenler. Nesil. Evlâdın evlâdları. Nesl-i âti.

• Halefler, öncekilerin yerine geçenler.

aka

• İran Türkleri "ağa" yerine kullanırlar.

akakir

• (Tekili: Akkar) Tıb: İlaç yerine kullanılan nebâtî kökler.

akderi

• Eski zamanda kağıt yerine kullanılan ve üzerine yazı yazılan deri.

amel

• İş. Çalışma. Bir emri veya vazifeyi yerine getirme.
• Kâr, iş işleme.
• Dini bir emri yerine getirme, tatbik etme. İtaat. İbâdet.

• Yapma, uygulama; dinin emirlerini yerine getirme.

amil / âmil

• İş yapan.
• İslâmiyet'in emirlerini yapıp, yasaklarından sakınan.
• Herhangi bir bölgenin zekât, harac, öşr ve ganîmetlerinin tahsîli (toplanması) için, halîfe, sultan, melik veya emir tarafından vazîfelendirilen ve yerine göre dînin emirlerini öğreten me'mur.

amin

• İlerlemeyen. Yerinde sâbit ikamet eden.

an

• Arabçada harf-i cerrdir. Ekseri ismin, kelimenin başına getirilir. Türkçe karşılığı "den, dan" diyebiliriz. Bedel için olur. Meselâ: Ona bedel ben geldim, cümlesinde olduğu gibi. Tâlil için olur. Bu'd yerinde kullanılır. Zarfiyyet için, mücâveze için ve harf-i cerr olan "min" mânasına, "bâ" mânasına

apsis

• Yönlü bir eksen üzerinde bulunan bir noktanın, başlangıç noktasına olan uzaklığının cebirsel değeri. (Fransızca)
• Bir noktanın, fezadaki yerini tesbite yarıyan ana çizgilerden yatay olanı. (Fransızca)

ar'ar

• Arap diyârında bir yerin adı.
• Bir oyun çeşidi.

arafat / arafât

• Mekke-i mükerreme şehrinin yirmi beş kilometre güneydoğusunda bulunan ve haccın farzlarından biri olan vakfenin yapıldığı mübârek yerin adı.

arz-ı belde ta'yini

• Ast: Herhangi bir bölgede kutup yıldızı veya diğer yıldızlarla astronomik hesaplar yapmak suretiyle o yerin arzını tayin etmek.

arzi / arzî

• Genişliğine ait. Bir yerin enine ait.

arzın halifesi

• Yeryüzünde Allah'ın emirlerini yerine getirip Onun namına tasarrufta bulunan ve varlıklar üzerinde Onun adına egemen olan insan.

arzın tahtı

• Yerin altı.

arzu-şikesten

• Arzunun olamaması, yerine gelmemesi. Hayâl kırıklığı, inkisar-ı hayâl. (Farsça)

as'as

• (Çoğulu: Asâis) Bir yerin adı.
• Kurt, zi'b.
• Kirpi.

as'ase

• Oturak yerin yumuşağı.
• Helâk olmak.
• Fesâd etmek.

asayiş / âsâyiş

• Bir yerin düzen ve güvenlik içinde bulunması durumu, güvenlik.

aşık / âşık

• Çok fazla seven. Mübtelâ. Birisine tutkun.
• Saz şairi.
• (Cümledeki yerine göre) : Ahbab, hazret, ma'hut, seninki gibi mânâlara gelir. (Müennesi: Aşıka)

asit

• Terkibindeki hidrojenin yerine element alarak tuz meydana gelmesine sebep olan ve mavi turnusolü kırmızıya çevirmek hâsiyetinde hidrojenli birleşik hamız. (Fransızca)

asude-dil / asûde-dil

• Başı dinç, huzuru yerinde, gönlü rahat. (Farsça)

ayn-ı isabet

• Tam isabet, tam yerinde.

aytemus / aytemûs

• (Çoğulu: Atâmıs) Bütün vücut organları yerli yerince ve tam olarak yaratılmış olan.

azin / âzin

• Kefil. Birinin yerine kefalet eden.
• Kapıcı, perdeci.
• İzin veren.

azl

• Bir şeyi yerinden veya güruhundan veya işinden ayırmak. Birisini işinden veya makamından ayırmak.

azze ensaruh / azze ensâruh

• Yardımı çok olsun. (Bu tabir, padişahlara ait dua yerinde olup eski fermanlarda geçer.)

balin

• Yastık. Koltuk. İskemle yerine kullanılan yuvarlak yastık. (Farsça)

ban

• Dam, çatı.
• Sorgun ağacı. Bey söğüdü.
• yun. Sevgilinin boyu. Farsçada kelime sonuna gelerek, Türkçedeki "ci, cu" ekleri yerini tutan mânâda kullanılır. Meselâ: Bağban: Bağcı.

barograf

• yun. Hava basıncını ölçen bir alet. (Bu alet vasıtasıyla bir yerin yüksekliği de ölçülür.)

basala

• Tıb: Vücudun her hangi bir yerinde yaradılıştan olan kabartı.

basın

• Uydurma bir kelime olup "matbuat" yerine kullanılır. Gazete, mecmua gibi belli zamanlarda çıkan matbuatın hepsi.

batn-ı arz

• Yerin karnı, içi.

be-ca / be-câ

• Yerinde. Yerine. Uygun. Münâsib. (Farsça)

beca / becâ / بجا

• Yerinde, münasip, lâyık, uygun, şâyeste. (Farsça)

• Yerinde, uygun, lâyık.

• Yerinde. (Farsça)

bedadan / bedâdân

• Eyerin iki yanı.

bedel

• (Çoğulu: Bedelât) Elde ve ayakta olan zahmet ve ağrı.
• Karşılık. Bir şeyin yerine verilen ve yerini tutan şey. İvaz.
• Başkasının adına hacca giden.
• Gr: Söz esnâsında bir şeyi sıfatı veya vasfı ile beraber söylersek ve fakat kasdımız o şeyin vasfı veya sıfatı değil de zâ

• Bir şeyin yerini tutan, yerine geçen; başkasının yerine iş yapan kimse.

• Değer, kıymet.
• Başkasının parası ile onun yerine hacca giden kimse yerine geçen.

bedel-i nakdi / bedel-i nakdî

• Eskiden fiili askerlik hizmeti yerine belli bir miktarda para verilmesi usülü idi.

bedel-i rakabe

• Huk: Kölenin sahibi tarafından azad edilmesi için, şahsı yerine geçen kıymeti veya nefsi karşılığında vermeyi kabullendiği ıtk veya kitabet akçesi.

bedelen

• Mukabilinde, karşılığında, yerine.

belagat / belâgat

• Sözün düzgün, kusursuz ve yerinde söylenmesi.
• Sözün düzgün, kusursuz ve yerinde söylenmesini öğreten edebî ilmin adı.

• Hitâbettiği kimselere göre uygun, tam yerinde, düzgün ve hakikatlı güzel söz söyleme san'atı. Muktezâ-yı hâle mutâbık söz söylemek.
• Belâgat, hem düzgün, hem yerinde söz söylemeyi öğreten ilmin de adı olur. Ve maani, beyan, bedi' diye üç kısma ayrılır. Bu gün Edebiyat denilen bilgiye,

• Sözün güzel ve yerinde söylenmesi, bunu öğreten ilim.

belağat / belâğat

• Sözün düzgün, kusursuz, halin ve makamın icabına göre yerinde söylenmesi.

belagat ü fesahat

• Tam yerinde açık ve güzel söz söyleme.

belağat-i ayet / belâğat-i âyet

• Âyetin belâğati; düzgün, kusursuz, yerinde ve halin ve makamın icabına göre söz söyleme.

belağat-ı beyan / belâğat-ı beyan

• Açıklama ve ifadenin yerine ve hedefine ulaşması.

belagat-ı i'caz ve icaz / belâgat-ı i'câz ve îcâz

• Bir mânâyı az sözle ve başkasının yapmaktan aciz kalacağı mükemmellikte, tam yerinde ifade etme san'atı.

belagat-ı kur'aniye / belâgat-ı kur'âniye

• Kur'ân belâğatı, Kur'ân'ın güzel ve yerli yerinde ve muhatabın hâline uygun anlatımı.

belagat-i nazmiye / belâgat-i nazmiye

• Dizilişe ait belâgat; şiirin düzgün, kusursuz, yerinde, hâlin ve makamın icabına göre söylenmesi.

beliğane / belîğâne

• Sözün düzgün, kusursuz, yerinde ve hâlin ve makamın icabına göre söylenmesi.

belkaa

• Şam vilâyetinde bir yerin adı.
• Kara ile ak alaca nesne.
• Parlak nesne.

bende-zade

• Köle çocuğu. (Farsça)
• Mc: Çocuğunu onun kölesi yerinde tutup mütevâzi muâmelede bulunan. (Farsça)

ber

• Üzere, üzerine, yukarı mânasına (ve Arabçadaki "Alâ" yerine edat-ı isti'lâdır) (Farsça)
• Göğüs, sine, bağır, sadır. (Farsça)
• Fayda. (Farsça)
• Hamil. (Farsça)
• Hıfz. (Farsça)
• Yan. (Farsça)
• Taraf. (Farsça)
• Nâkil. Götürücü. (Farsça)
• Meyve. (Farsça)
• Yaprak. Varak. (Farsça)
• Meme. (Farsça)
• Genç kadın. (Farsça)
• E (Farsça)

ber-ca

• Yerinde, münâsib. (Farsça)

beray / berây

• İçin, dolayı, binâen. (Arabçadaki "Li, li ecli" yerinde bir tâbirdir.) (Farsça)

berca / bercâ / برجا

• Yerinde, uygun. (Farsça)

berkarar / berkarâr / برقرار

• Yerinde duran, karar eden. (Farsça - Arapça)
• Berkarâr olmak: Devam etmek, kalmak. (Farsça - Arapça)

bermurad

• Emeline kavuşan, arzusu yerine gelen, dileğine eren. (Farsça)

berzah-ı kübra / berzâh-ı kübrâ

• Kabirden kalkıp, mahşer yerinde hesâbın görülüp Cennet veya Cehenneme gidilinceye kadar geçen zaman.

besa'

• Yumuşak yer.
• Benî Selim vilayetinde bir yerin adı.

besek

• (Besdek) Esneme. (Farsça)
• Harman yerinde toplanılarak demet yapılan arpa ve buğdaylar. (Farsça)

beyan ilmi / beyân ilmi

• Düzgün ve yerinde söz söyleme yolunu öğreten belâgat ilminin teşbîh (benzetme), mecâz, kinâye gibi konularını anlatan ilim.

beyhaki / beyhakî

• (Hi: 384-458) Büyük hadis ve fıkıh âlimlerinden olup asıl adı Ebubekir Ahmed bin Hüseyn'dir. İmam-ı Şâfii mezhebinde sözü sened yerine geçen büyük bir hadis âlimidir. Kendisi gibi daha birçok faziletli âlimler yetiştiren Beyhak bölgesinin Hüsrevcurd köyündendir. "Kitab-ün Nusus-uş-Şafiî" ile "Kitab-

beysan

• Şam hududunda bir yerin adı.

bezirgan

• (Bâzâr-gân) Tacir, tüccar, alışveriş eden esnaf. Efendi ve ağa yerine Yahudiler için söylenen ünvandır. (Farsça)

bi'at-ı rıdvan / bî'at-ı rıdvân

• Hudeybiye'de Semûre ismindeki ağacın altında 400 Eshâb-ı kirâmın Peygamber efendimize, emirlerini kayıtsız şartsız yerine getireceklerine dâir verdikleri söz.

bila / bilâ

• Olmayarak, sahib olmıyan "...sız,...siz" mânâları yerine kullanılan edattır. Kelimenin başına getirilerek menfi mânâ hasıl olur.

bilisan-ı arz

• Arzın, yerin diliyle.

bitüm

• Yerin altında bulunup sıvı ve sarımtırak veyahut katı ve kara bir durum ve renkte olan maddedir ki, asfalt yol yapılırken kullanılır.

boylam

• Yer yüzünde bir yerin başlangıç dairesine olan uzaklığının açı cinsinden değeri. (Türkçe)

bücbuha / bücbûha

• Bir yerin orta kısmı. Orta yer.

bügeyg

• Koyun.
• Besili erkek geyik.
• Semiz keçi.
• Bir yerin adı.

bühbuha

• Bir yerin ortası, orta yer.

bühüvv

• (Tekili: Behv) Misafirlere mahsus odalar.
• Hayvanlar için yerin altına yapılmış ahırlar.

bukalemun

• Bulunduğu yerin rengine giren bir hayvan.

• Bulunduğu yerin rengine giren, fare büyüklüğünde, böcek yiyen bir hayvan. (Farsça)
• Mc: Sık sık fikir ve kanaat veya meslek değiştiren. (Farsça)

burc

• Muayyen bir şekil ve sûrete benzeyen sâbit yıldız kümesi.
• Tek hisar kule, kale çıkıntısı.
• Dünyaya göre güneşin döndüğü yerin onikide bir kadarı.

cahiliyyet

• Cahilliğe âit.
• İslâmiyet'ten önceki câhiliye devrine âit. Cahiliyet sadece İslâmiyet öncesine ait değildir. Bu gün "tabiatçılık, maddecilik" gibi çeşitli adlarla eski puta tapıcılık daha da yobazlaşarak devam ediyor. Allah'ı inkâr ederken tabiatı ve maddeyi onun yerine koyarak kendil

cail

• Cevelân eden. Yerinde durmayıp hareket eden.

çakmaklı

• Ağızdan dolan ve tetik yerinde bir cins çakmakla ateş alan eski tüfek çeşitlerinden biri.

çal-at

• Hareketli, yerinde duramayıp şahlanan at.

çalak

• Yerinde durmayan, çabuk, oynak. Dâima çalışan. Her bir hareketi çabuk olan. (Farsça)
• Akıl ve ferâseti açık. (Farsça)

canişin / cânişin / جانشين

• Birinin yerine geçen, birinin yerine vekâlet eden. Vekil.

• Halef, birinin yerine oturan. (Farsça)

cay-mend

• Yerinden kalkmayan, üşenen, tenbel. Rahatını bozmayan. (Farsça)

cay-nişin

• Yer tutan. Birinin yerine geçen. (Farsça)

caynişin / câynişîn / جاینشين

• Birinin yerine geçen, halef. (Farsça)

cazibe-i umumiye-i kainat / cazibe-i umumiye-i kâinat

• Kainatın her yerinde olan genel çekim özelliği.

cebr-i mafat / cebr-i mâfat

• Kaybedilen bir şeyin yerine başka bir şey bularak, onunla avunma.

cefa

• Eziyet. Sıkıntı. Zulüm.
• Bir şey yerinde durmayıp bir tarafa ayrılmak.

cehennem

• Allah yerine, tabiat, madde, sebepler vb. yaratılmış şeyleri ilâh kabul eden; Allah'a kul olacaklarına, arzularına ve heveslerine, başka insanlara ve mahlukata kul olanların işledikleri cürüm ve suçtan dolayı İlâhi adaletle ceza görecekleri yer. Cehennem'in varlığını bütün geçmiş peygamberler ve onl

celhe

• (Çoğulu: Cülâhet) Gidermek. Yerinden ayırmak.
• Nâhiye.

celvet

• Yerini, yurdunu terketme.
• Tas: Abdin fenâfillah olup halvetten ayrılması.

cem-i müennes

• Gr: Müfredinin şeklini bozmadan sonundaki müennes alâmeti olan (e "t") kaldırılıp yerine (ât) getirilir. Müslime(t) : Müslimât gibi.

cenab-ı hakim-i rahim / cenâb-ı hakîm-i rahîm

• Her şeyi hikmetle ve yerli yerinde yaratan, yarattıklarına sonsuz şefkat gösteren Allah.

cevelan / cevelân / جَوَلَانْ

• Dolaşma. Kaynama. Yerinde durmayıp gezme.

• Yerinde durmadan dolaşma.

çevik çalak

• Tez, hareketli, çalışan. Yerinde durmayıp hareket eden.

çi

• (Çe) Ne? Nasıl? (Soru edatı) (Farsça)
• Taaccüb ve hayret yerinde de kullanılır. (Farsça)

cihad-ı ekber / cihâd-ı ekber

• Büyük cihâd. Nefsin, insan tabiatının, bedeninin kötü isteklerini yerine getirmemek için yapılan mücâdele.

ciran

• (Çoğulu: Cürün) Devenin boynunun önünde boğazlanacak yerinden boğazı çukuruna kadar olan yer.

cuhfe

• Medine yakınında bir yerin adıdır ve Şam ehli orada ihram giyerler.

cülul

• Kişinin, yerinden başka yere çıkması.

cürş

• Yemen diyarında bir yerin adı.
• Başı tırnakla taramak.

cüşur

• Sabah yerinin ağarması.

dabık

• Bir yerin adı.

dad-bahş / dâd-bahş

• Hakkı yerine getiren, adaletli. (Farsça)

dağlama

• Kızdırılmış mâdenle vücûdun bir yerini yakma.

dar-ül-fünun

• Üniversite. (1 Ağustos 1933'de İstanbul Dâr-ul Fünunu yerine Üniversite kurulmuştur.)

dar-ün nedve / dâr-ün nedve

• Müslümanlıktan evvel, Kureyş kabilesinin münakaşalar için toplandığı bir yerin adı olup, Kusey ibn-i Kilâb tarafından kurulmuştur. (Sonradan Hz. Muhammed'e (A.S.M.) karşı bulunanların toplanmalarından dolayı fesat ve münafıkların toplandıkları yer mânâsına kullanılmaya başlanmıştır.)

dar-ut-teklif / dâr-ut-teklîf

• Kulların Allahü teâlânın emirlerini yerine getirmekle mükellef, sorumlu tutulduğu yer. Dünyâ.

darin

• Bir yerin adı.

dekdeke

• Yerin deprenmesi.
• Sancıma.
• Def etme, kovma.

delil-i ihtirai / delil-i ihtirâî

• Kâinatta her bir varlığın kendinden beklenen neticeleri yerine getirebilecek şekilde kabiliyetlerine göre en üst derecede yoktan yaratılması.

derem

• Baldır etli olduğundan dolayı topuğun görünmeyip belirsiz olması ve sâir kemiklerin etlilikten belirmeyip örtülmesi.
• Ağızdan dişlerin dökülüp yerini et bürüyüp belirsiz olması.
• Davarın yavaş yürüyüp adımlarını birbirine yakın atması.

deruhte

• Yerine getirme.

deruhte etme

• Üstlenme, yerine getirme.

deşne-i subh

• Tan yeri. (Bu tabir, tan yerinin ilkönce hançer şeklinde göründüğünden kinaye olarak denmiştir.)

deveran

• Dönüş, dolaşmak. Tedavül. Yerinde durmamak. Devretmek.

devriye

• Dairesel, çember gibi; birbirinin yerini alma.

dikta

• Lât. Diktatörlerin davranışları.
• Hiç ses çıkarmadan yerine getirilecek emir.

dindar

• Dinî kaidelere hakkıyla riayet eden, dininin emirlerini yerine getiren, mütedeyyin. (Farsça)

direktuvar

• Fransız ihtilâlinin üçüncü yılında Konvansiyon'un yerine geçen idare şekli. (Fransızca)

divan-ı deavi nezareti / divan-ı deâvî nezareti

• Çavuşbaşılığın kaldırıldığı 1836 (Hi: 1252) tarihinde bunun yerine kurulan daire. Fakat 1870 (Hi: 1287) tarihinde Adliye Nezareti'nin teşekkülü üzerine kaldırılmıştır.

dua-yı fiili / dua-yı fiilî / duâ-yı fiilî

• Fiilî dua, gerekli şartları ve sebepleri yerine getirme.

• Fiil ile yapılan dua. Yâni: İstenilen şeyin sebeplerini yerine getirmeye çalışmak.

düden

• Coğ: Yerin altında akan suların oyup meydana getirdiği derin kuyu.

dürüst

• Sıhhati yerinde, sağ, sahih, salim. (Farsça)
• Doğru, hatasız. (Farsça)
• Bütün, tam. (Farsça)

ebdal / ebdâl

• Bedeller. Dünyânın nizâmı, düzeni ile vazîfeli olup, Allahü teâlânın insanlardan gizlediği büyük zâtlar. Biri vefât edince, yerine başkası getirildiğinden bu isimle anılmışlardır. Bunlara Ricâlü'l-Gayb da denir.

eblağ

• Yerinde adamına göre güzel söz söylemenin en üstünü.

ebrkar / ebrkâr

• Şaşkın, sersem, ne yapacağını bilmeyen adam. (Ebr'in "bulutun" yerinde durmayıp gezici olmasından kinâye olarak, bu mânayı aldığı sanılmaktadır.) (Farsça)

eda / edâ / ادا

• Yerine getirme, verme.

• Yerine getirme, yapma. Namaz, oruç, hac, zekât gibi bir ibâdeti vaktinde yapmak.

• Ödeme, verme.
• Zamanında yerine getirme.
• Tarz, üslûp.

• Ödeme. (Arapça)
• Yapma, yerine getirme. (Arapça)
• Tarz, tavır. (Arapça)
• Çalım. (Arapça)

eda eden / edâ eden

• Yerine getiren.

eda etme / edâ etme

• Yerine getirme.

eda etmek / edâ etmek

• Yerine getirmek.

eda' / edâ'

• Yerine getirmek. Ödemek. Borcunu vermek. Vazifesini yapmak.
• Tarz. Üslub.
• Şive.
• Tekebbür.
• Fık: Namazı vaktinde kılmağa "Eda" ve vakit geçtikten sonra kılınan namaza da "Kaza" denir.

eda-i emanet / edâ-i emanet

• Emaneti yerine getirme.

eda-i feraiz / eda-i ferâiz

• Allah'ın (C.C.) farz olarak emrettiklerini yerine getirmek. Farz vazifelerini ifa etmek.

eda-yı ibadet

• İbadeti yerine getirme.

edaen / edâen

• Yerine getirerek.

eddai

• "Mâlum bir duâcı. Duâcınız. Hayrınızı isteyen" meâlinde imza yerine yazılan bir tâbir.

ef'al-i hakime / ef'âl-i hakîme

• Hikmetli fiiller; bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde olan işler, faaliyetler.

ef'al-i mükellefin / ef'âl-i mükellefîn

• İslâm dîninde mükelleflerin (dînî vazîfeleri yerine getirmekle yükümlü, sorumlu kimselerin) yapmaları ve sakınmaları lâzım olan emirler ve yasaklar. Ahkâm-ı İslâmiyye (fıkıh bilgileri), din bilgileri.

ehl-i taat ve ibadet

• Allah'ın emirlerini yerine getirenler ve ibadete düşkün olanlar.

el-hakem

• Haklıyı haksızı ayıran, hükmeden, her hakkı yerine getiren hüküm sahibi Allah.

elcezire

• Mezopotamya. Dicle ve Fırat nehirleri arasında bulunan yerin adı. Bugün Irak'ın toprakları arasındadır.

elsa'

• Sık dişli.
• Sin telâffuz edecek yerde sâ telâffuz eden. Râ yerine yâ telâffuz eden (meselâ "er" diyecek yerde "ey" demek gibi.)

elveda

• Allah'a emânet olun. Allah'a ısmarladık (yerine söylenen bir ta'birdir).

emirkulu

• Aldığı emri yapmağa mecbur olan, verilen emri yerine getirmekle görevli kimse.

enseb

• En lâyık, çok münasib, tam yerinde.

enva-ı salihin / envâ-ı salihîn

• Dinin emir ve yasaklarını eksiksiz olarak yerine getirenler.

ercan

• Fars diyarında bir yerin adı.

ergen

• (Bâliğ) Çocukluk çağından gençlik çağına geçmiş olan, aklı ermeğe başlamış, bâliğ.Erginlik çağına gelen müslüman genç, namaz kılmak, oruç tutmak, zekat vermek gibi Allah'ın farz kıldığı emirlerini yerine getirmeğe mükellef (yükümlü) olur. Küçük yaştan itibaren derece derece gerekli dini bilgiyi öğre

erkan ve ahkam-ı zaruriye / erkân ve ahkâm-ı zaruriye

• İslâmın yerine getirilmesi zorunlu temel esasları ve hükümleri.

erzan

• Ucuz, değeri düşük, pahalı olmayan. (Farsça)
• Lâyık, münâsib, muvafık, elyâk, şâyân, müstehak, uygun, yerinde. (Farsça)

esihha'

• (Tekili: Sahih) Özürsüz olanlar, sıhhati yerinde ve vücudu sıhhatte olan kimseler.

evamir-i teşriiye / evâmir-i teşriiye

• Allah'ın peygamberleri aracılığıyla insanlara bildirdiği ve yerine getirilmesini istediği emirler.

eviy

• Yerleşme. Yerine gelme. Koruma.

evy

• Bir nesne yerine gelmek.

eyvallah

• Bir kısım müslümanlar arasında tasdik işareti veya yemin ifade eden bir tâbirdir. Bazan Allaha ısmarladık yerine söyliyenler de vardır. Fakat makbul olanı; ayrılırken de buluşurken de selâmlaşmaktır ve bu sünnet-i seniyyedir.

ezell

• Kurtla sırtlandan doğan hayvan.
• Oturak yerinin iki yanları arık ve yeyni olan.

fakir-i pür-taksir / fakir-i pür-taksîr

• Kusurlarla dolu fakir anlamına gelen, tevazu ifadesi olarak "ben" yerine kullanılan ifade.

fakir-i pürkusur

• Kusurlarla dolu muhtaç anlamında, tevazu ifadesi olarak "ben" yerine kullanılan söz.

fakire

• Muhtaç anlamında, tevazu ifadesi olarak, bayanlar için "ben" yerine kullanılan söz.

farat

• Öne çıkan, geçen.
• Issız yerlerde konan nişan ve işaret.
• Kervan halkından önce su yerine varıp sakalık eden kimse.

farz-ı ayn

• Her mükellef Müslümanın yerine getirmesi gereken farz.

• Her müslümanın yerine getirmesi lâzım olan farz.

farz-ı kifaye / farz-ı kifâye

• Bir kısım müslümanların yerine getirmesiyle diğerlerinden sakıt olan farz. Cenaze namazı gibi.

• Müslümanların bir kısmının yerine getirmesi ile diğerlerinden düşen farz.

• Dinen mutlaka yerine getirilmesi gereken ancak bir kısım Müslümanın yapması ile diğerlerinin üzerinden düşen vazife, cenaze namazı kılmak gibi.

fatır-ı hakim-i zülcelal / fâtır-ı hakîm-i zülcelâl

• Sonsuz haşmet ve yücelik sahibi olan ve her şeyi bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde benzersiz yaratan Allah.

fe

• (Buna ta'kib edâtı denir) "Sonra, hemen" mânalarını ifâde için fiillerin başına getirilen edât harfi. Bazan mecaz olarak vav yerinde de kullanılır.

fecir

• Tan yerinin ağarması, sabah.

fecr

• Tan yerinin ağarması. Şafak. Sabah vakti, güneş doğmadan evvel şarkta hâsıl olan kızıllık.
• Bir şeyi genişçe ikiye ayırmak.
• Günah işlemek. Fücur ve fısk işlemek. Yalan söylemek.
• Tekzib eylemek.
• İsyan ve muhalefet eylemek.
• Haktan sapmak. Meyletmek.
• <

• Sabaha karşı, güneş doğmadan önce, ufkun gün doğusu tarafında görünen aydınlık, tan yerinin ağarması.

• Fecir; sabaha karşı güneş doğmadan önce, ufkun aydınlığı, tan yerinin ağarması.

fecr-i sadık / fecr-i sâdık

• Gerçek aydınlık, tan yerinin ağarması, gerçek sabah.

fekk

• Açmak. Ayırmak.
• Kırmak.
• Kaldırmak.
• Kesmek.
• El ve bilek, yerinden burkulup çıkmak.
• Rehin verilen şeyi kurtarıp çıkarmak.
• Köle azadetmek.
• Pir-i fâni olmak.

fenn-i maani / fenn-i maânî

• Mânâ ilmi, anlam bilim; sözün maksada, duruma ve yerine uygunluğundan bahseden ve hâlin gerekliliğine yakışması yollarını gösteren ilim.

fesh

• Bozmak. Hükümsüz bırakmak. Kaldırmak.
• Zayıf olmak.
• Bilmemek. Cehil.
• Re'y ve tedbiri ifsad eylemek.
• Zaif-ül akıl. Zaif-ül beden.
• Tembellik yüzünden gayesine erişemeyen.
• Unutmak.
• Tıb: Beden âzalarının mafsallarını yerinden çıkarıp ayırmak

fi / fî

• Arabçada harf-i cerrdir. Mekâna ve zamana âidiyyeti bildirir. Ta'lil için, isti'lâ için ve yine harf-i cerr olan "bâ, ilâ, min, maa" harflerinin yerine kullanılır. Geçen mef'ul ile gelecek fasıl arasında geçer. Te'kid mânası da vardı. Başka bir ifade ile kısaca (fî) : "İçinde, içine, hakkında, husus

fidye

• Herhangi bir farzından birini yerine getirmeye gücü olmayan bir kimsenin Cenâb-ı Hak'tan özür dilemek kasdı ile, verdiği para veya sadaka.
• Esir veya kölelikten kurtulmak için verilen para.
• Fık: Fakirin sabahlı akşamlı bir günlük yiyeceği.

• Bir şeyin yerine geçmek üzere verilen bedel.
• Çok yaşlı ve hasta olan kimsenin tutamadığı oruç, ölüm hastalığına yakalananın kılamadığı namaz, vefât etmiş kimsenin namaz ve oruç borçları için ve hacda, ihramlının hastalık özründen dolayı ihramın bâzı yasaklarını işlemesine karşılık vermesi ge

fitrak

• Atın terkisi, terki kayışı, eyerin ardındaki tasma. (Farsça)

gafak

• Yağmurun yavaş yavaş yağması.GAFER (Gufâr)Ğ : Kadının baldırında, alnında veya başka yerinde olan kıl.

galeyan

• Kaynayış. Çoşup taşmak. Yerinde duramamak.
• Tuğyan ve azgınlık.

gaylule / gaylûle

• Sabah, tan yerinin ağarmaya başlamasından, tâ güneşin bir mızrak boyu (yaklaşık 45 dk.) yükselmesine kadar geçen zaman dilimi.

gazze

• Şam'ın doğusunda bir yerin adı. (Resullulah Efendimizin ceddi Hâşim'in kabri ordadır.)

geçer akça

• Rayiç para yerine kullanılır bir tabirdir. Bu tabir, eskiden halk arasında yapılan senetlerde, hükümet tarafından akdolunan mukavelelerde kullanılırdı. (Türkçe)

gem vurmak

• Mecaz yoluyla mâni olmak, zabtetmek, bağlamak yerinde kullanılan bir tabirdir.

gerdendade-i tevfik / gerdendâde-i tevfik

• Gerekli çalışma ve vazifeleri yerine getirdikten sonra neticeye boyun eğme ve sonucu Allah'tan bekleme.

gurm

• Bir kimse üzerine eda edilmesi, yerine getirilmesi lâzımgelen şey. Borç ve diyet gibi. (Garâmet de olur)

gusül

• Bedenin her yerini yıkamak biçimindeki temizlik.

hac

• İslâm'ın beşinci şartı. Gerekli şartları kendinde bulunduran (bülûğa ermiş yâni ergen, hür, zengin, aklı başında) her müslümanın ömründe bir defâ ihramlı (dikişsiz) bir elbise ile Mekke'ye gidip Kâbe'yi ziyâret etmesi ve Arafât denilen yerde bir mikt âr durması ve bâzı vazîfeleri yerine getirmesi.

hacce / hâcce

• (Çoğulu: Havâcc) Hacca giden, usulüne uygun olarak Kâbe'yi ziyaret ederek hac vazifesini yerine getiren kadın veya kız.
• (Çoğulu: Hâcc) Bir cins diken.

hacı

• (Çoğulu: Hüccâc) Hacc farizasını yerine getirmiş olan müslüman.

haciyan

• (Tekili: Hâcı) Hacılar, hacc farizasını yerine getirmiş olan müslümanlar.

hadesten taharet / hadesten tahâret

• Namaza başlamadan önce yerine getirilmesi gereken farzlardan biri. Abdesti olmayan kimsenin abdest alması, cünüb olanın, hayız ve nifas hâli sona eren kadının boy abdesti alması.

hafire

• Evvelki hâline ve evvelki yerine dönmek.

hakim-i arz ve semavat / hâkim-i arz ve semâvât

• Göklerin ve yerin hâkimi Allah.

hakim-i bimisal / hâkim-i bîmisâl

• Hikmet sahibi; herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve yerli yerinde yaratan ve eşi, benzeri olmayan Allah.

hakim-i hakem-i hakim-i zülcelali ve'l-cemal / hâkim-i hakem-i hakîm-i zülcelâli ve'l-cemâl

• Herşeyin hâkimi, her varlığın küllî hükmünü veren, her şeyi hikmetle ve yerli yerinde yaratan, sonsuz büyüklük ve güzellik sahibi.

hakim-i kerim / hakîm-i kerîm

• Herşeyi hikmetle belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan ve sonsuz cömertlik ve ikram sahibi Allah.

hakim-i mutlak / hâkim-i mutlak

• Herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan sınırsız hikmet sahibi Allah.

hakimiyet / hâkimiyet

• Hikmetlilik; Allah'ın herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratma sıfatı ve tecellîsi.

hakimiyet-i ilahiye / hâkimiyet-i ilâhiye

• Allah'ın her şeyi belli bir amaç ve fayda doğrultusunda yerli yerinde yaratması.

hal-i sahv / hâl-i sahv

• Arızi veya dâimi sebeplerle, şuurunu kaybetmiş bir kimsenin, muvakkaten şuurunun yerine gelmesi hâli.

halef / خلف / خَلَفْ

• Birinin yerine sonradan geçen kimse. Babadan sonra kalan oğul.

• Bir meslek veya konumda öncekilerin yerine geçenler.

• Birinden sonra gelip onun yerine geçen kimse, ardıl.

• Birinin yerine geçen.

• Evlat, oğul. (Arapça)
• Halef, yerine geçen, arkadan gelen (Arapça)

• Birinin yerine geçen.

halefiyyet

• Haleflik, birinin yerine geçmiş olma.

halfe

• Yerine adam koymak.
• Kılavuz.

halif

• Karşılıklı olarak yapılan bir antlaşmanın şartlarını yerine getirmeye yemin eden, and içen, müttefik.

• İki dağ arasındaki yol.
• Eski elbise.
• Arkadan gelen. Sonradan gelen. Birinin yerine geçen.

halife / halîfe

• Öncekinin yerine geçen.
• Fık: İlâhî, yâni şer'î hükümlerin tatbik ve icrası için Peygamber'e (A.S.M.) vekil olan zât. İmam. İmamet-i kübra. (Namazda imama uyan cemaat gibi, halifeye de şer'î emirlerde öylece itaat edilir. Halifede aranan dört şart: İlim, adalet, kifayet, a'zâ ve havâs

• Yeryüzünde Allah'ın emirlerini yerine getirip Onun namına tasarrufta bulunan ve varlıklar üzerinde Onun adına egemen olan insan.

• Birinin yerine geçen.
• Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) vekîlî ve yeryüzündeki bütün müslümanların reîsi (başı).
• Bir tasavvuf büyüğünün yetiştirip, hayâtında veya vefâtından sonra insanları terbiye etmek ve talebe yetiştirmekle vazîfelendirdiği talebesi.

• Öncekinin yerine geçen, Peygamberimizin vekili.

halife-i evvel

• Devlet dairelerinde yazı işlerinde çalışanlar. Tanzimattan evvel kalem teşkilâtı; halife, halife-i sâni, halife-i evvel olmak üzere üç derece idi. Ondan sonra bir kısım dairelerde bunun yerine baş kâtib, bazılarında da mümeyyiz-i evvel denilmiştir.

halife-i resulullah

• Peygamberimizin adına ve yerine icra makamında olan.

halık-ı arz / hâlık-ı arz

• Yerin yaratıcısı olan Allah.

halık-ı hakim-i alim / hâlık-ı hakîm-i alîm

• Her şeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan ve yarattığı herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Allah.

halık-ı semavat ve arz / hâlık-ı semâvât ve arz

• Göklerin ve yerin yaratıcısı olan Allah.

hallak-ı hakim / hallâk-ı hakîm

• Herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Yaratıcı.

hamele-i arş ve yer ve gök

• Arş'ın, yerin ve göğün taşıyıcısı.

hamele-i mümtesil

• Aldığı emri yüklenip yerine getiren taşıyıcılar.

hanis

• Ettiği yemini yerine getirmeyen. Yeminini bozan.

harac-ı mukasseme

• Arazinin hâsılatından yerin tahammülüne göre alınacak bir vergidir. bu harac, hâsılata taallûk eder. Bir sene içinde hâsılat tekerrür ederse bu harac da tekerrür der. Fakat mahsulât mevcud olmayınca bu vergi de alınmazdı.

harbat

• Ahmak, bön, ebleh. (Farsça)
• İri yapılı kaz. (Farsça)
• Kalıp ve kıyafeti yerinde olduğu halde ahmak olan kimse. (Farsça)

harbi / harbî

• Harble ilgili.
• Savaş yerinde bulunan ve müslüman olmayan kimse.
• Anlaşma yapılmamış düşman.
• Tüfek doldurma âleti.

hareket

• Kımıldanma. Davranış. Yola çıkmak. Bir cismin sabit bir noktaya göre yerinin veya durumunun değişmesi. Sarsıntı.

hareket-i devriye

• Dairesel hareket; birinin gidip yerine başkasının geçmesi.

harita

• Bir yerin coğrafî durumunu bildiren çizgiler.

hasanet

• Bir yerin çok sağlam ve korunulacak tarzda olması.
• Kadının kendisini haramdan koruması.

hasba

• Hafif tahkir yerinde kullanılan bir tabirdir. Halk dilinde "haspa" şeklinde kullanılır.

hasf

• Yerin çökmesi, göçmesi.

hasıraltı etmek

• Ist: Unutmak, saklamak, gizlemek, terviç etmemek manasında kulanılan bir tâbirdir. Hasır, eskiden halı ve kilim yerinde kullanıldığı ve onun altında kalan şeyler unutulup gittiği için bu tâbir meydana gelmiştir.

hatem / hâtem

• Mühür. Üzerinde yazı olan ve mühür yerine kullanılan yüzük.
• Son. En son.

hatm-ı hacegan / hatm-ı hâcegân

• Nakşibendiyye yolunda fâidesi, feyz ve bereketi çok olan bir vazîfe. Bu yolun veya ona bağlı kolun büyüğünün koyduğu evrâdın (Belli zikr ve duâların okunmasının) toplu veya yalnız olarak yerine getirilmesi.

hatt-ı şakul / hatt-ı şâkul

• Çekül doğrultusu; yer çekimi istikametinde yerin merkezine doğru uzanan hat.

hava

• (Hevâ) Hava. Dünyayı çeviren atmosfer. Cevv. Yer ile gök arası.
• Hafif yel.
• Bir binanın üzerine kat çıkma hakkı.
• Bir yerin hâli ve sıhhat bakımından durumu.
• Müzikte ezgili ses, sadâ.

havale / havâle

• Borçlunun, alacaklıya, borcumu falan kimseden al deyip, alacaklının, bu teklife, sözleşme yerinde râzı olması. Ciro etme.

havel

• Eğrilik.
• Şaşılık. Bir şeyin yerinden ayrılması.

havran

• Şam diyarından bir yerin adı.
• Balıkesir'in bir ilçesi.

hayret

• Taaccüb, şaşkınlık. Şuuru yerinde olmama hâli.

hayrülhalef

• Bir kişinin ardından bıraktığı ve onun yerine geçecek olan hayırlı kişi.

hayrulhalef / خَيْرُ الْخَلَفْ

• Birinin yerine geçen hayırlı kimse.

hel

• Arapçada soru cümlesinin başına gelen bir harf olup; em bel kad edatları yerinde ve ceza mânasına emri ve bazan isbat, bazan da nehiy için kullanılır.

hem-matla'

• Güneş ve ay gibi gök cisimlerinin ufakta doğdukları yerin veya zamanların aynı oluşu. Aynı meridyen üzerinde olup ay ve güneşi aynı saatlerde gören ülkeler.

hemze

• Elif veya elif yerine kullanılan işaret. Elif, vav, ya, he üzerine konulan ve "e" diye okutan işaret.
• Parmakla sıkma, dürtme, sıkıştırma.

hendeme

• Bir şeyi yerli yerince yapmak.

hezarmih / hezarmîh

• Bin yerinden yamalı derviş hırkası. (Farsça)
• Çok süslü. (Farsça)
• Gök yüzlü. (Farsça)

hidayet / hidâyet

• Doğru yolu gösterme, doğru, Allahü teâlânın râzı olduğu yolda bulunma.
• Cenâb-ı Hakk'ın insanın kalbinden her sıkıntı ve darlığı çıkarıp, yerine rahatlık, genişlik verip, kendi emir ve yasaklarına uymada tam bir kolaylık ihsân etmesi ve kulun rızâsını kendi kazâ ve kaderine tâbi eylem

hıfz

• Koruma, ezberleme, saklama.
• Devâm etmek, yerine getirmek, gözetmek.
• Ezberlemek.

hikmet

• Herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması.

hikmet-i alem / hikmet-i âlem

• Âlemin hikmeti, herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması.

hikmet-i bahire / hikmet-i bâhire

• Ap açık hikmet; bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde olmanın ap açık oluşu.

hikmet-i basire / hikmet-i basîre

• Her şeyi gören hikmet; herşeyi belli bir gayeye göre yerli yerinde yapan Allah'ın hikmeti.

hikmet-i ebediye

• Allah'ın sonsuz hikmeti; herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratması.

hikmet-i ezeliye / hikmet-i ezelîye

• Allah'ın ezelî hikmeti, herşeyi yerli yerinde ve bir gaye ve faydaya yönelik yapması.

hikmet-i ilahi / hikmet-i ilâhî

• Allah'ın herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratması.

hikmet-i ilahiye / hikmet-i ilâhiye

• Allah'ın her şeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratması.

hikmet-i intizam

• Kâinatta var olan düzenin bir gaye ve faydaya yönelik olarak, mânâlı ve tam yerli yerinde olması.

hikmet-i kainat / hikmet-i kâinat

• Kâinatın yaratılmasındaki hikmet; herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması.

hikmet-i mutlaka

• Sınırsız hikmet; yaratılıştaki gaye, herşeyin yerli yerinde ve anlamlı oluşu.

hikmet-i rabbani / hikmet-i rabbânî

• Kâinatın Rabbi olan Allah tarafından herşeyin belirli gayelere yönelik olarak anlamlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratılması.

hikmet-i rabbaniye / hikmet-i rabbâniye

• Allah'ın her şeyi terbiye ederek, muhtaç olduğu şeyleri verip bir fayda ve gayeye yönelik olarak, anlamlı ve yerli yerinde yaratması.

hikmet-i tamme / hikmet-i tâmme

• Tam ve mükemmel hikmet; eksiksiz ve yerli yerinde iş.

hikmetin desatiri / hikmetin desâtiri

• Herbir şeyi belirli gaye ve faydalara yönelik olarak tam yerli yerine yerleştiren ilmin kanunları, düsturları.

hikmetle

• Bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde.

hikmettar

• Herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yapan.

hilafet / hilâfet / خِلَافَتْ

• Bir kimseye halef olmak ve onun yerine geçmek.
• Din ve dünya işlerinde umumi reislik. İmam-ül Mü'minîn olan zât, şer'î hükümlerin icrasında Peygamberimiz Hz. Muhammed'e (A.S.M.) halef olduğu için hilafet vazifesini alana Halife denmiştir. Buna İmamet-i Kübra da denir.Hilafet, 1517 (Hi

• Birinin yerini tutma.
• Peygamberin vekilliği, halifelik.

• Birinin yerine geçme, Peygamber vekili olarak âlem-i İslama reislik etme.

hilafeten / hilâfeten

• Birinin yerine geçerek.
• Halife olarak.

hilkat-i arz ve semavat / hilkat-i arz ve semâvât

• Göklerin ve yerin yaratılması.

hilkat-i semavat ve arz / hilkat-i semâvât ve arz

• Göklerin ve yerin yaratılışı.

hill

• Helâl. Yapılması günah olmayan.
• Harem-i Kâbe ile mikat arası, hac zamanında Mekke-i Mükerreme dışında ihrama girilen yerin haricinde bulunan saha.

• Hilal.
• Hac zamanında ihrama girilen yerin dışında kalan saha, haremin dışı.

hıllifi / hıllîfî

• Bir kimseyi yerine bırakmak.

hiyamiyye nezareti

• Tar: 1826 senesinde Yeniçeri Ocağı'nın ilgası üzerine kaldırılan Çadır Mehterleri yerine kurulan daire.

hıyata

• Terzilik, dikiş dikme işi.
• Tıb: Ameliyat esnasında kesilip yarılan yerin tekrar kaynaması için dikilmesi.
• Ameliyatta dikiş için kullanılan bağırsak ve benzeri şeylerden yapılan iplik.

hududname

• Memleket sınırını belirleyen vesika. Harp veya diğer bir ihtilaf sonunda iki taraf murahhaslarınca yerinde tetkik edilerek tanzim olunan harita ve rapor. (Farsça)
• Memleket dahilindeki bir çiftlik veya arazinin sınırlarını göstermek üzere yapılmış olan vesika. (Farsça)

hükm / حكم

• Hüküm, emir, kesin karar. (Arapça)
• Hükmünde: Yerinde, gibi. (Arapça)
• Hükmünü almak: Yerine geçmek, gibi olmak. (Arapça)

hükumet konağı / hükûmet konağı

• Devlet memurlarının bulunduğu bina. Bunun yerine: "Bab-ı hükûmet, daire-i hükûmet" tabirleri de kullanılırdı.

hulf-ül va'd

• Ahdinden dönmek. Verdiği sözü yerine getirmemek.

hulf-ül vaid / hulf-ül vaîd

• Va'dedilmiş azabı yapmamak, cezâyı yerine getirmemek. (Cenâb-ı Hak kendine isyan edenlerin, günahta devam edenlerin cehenneme gideceklerini beyan ediyor, tehdid ediyor, vaid ile beyanda bulunuyor. Affetmediği takdirde bu vaidinden dönmesi, aslâ adâletine yakışmaz, muhâldir.)

hulfü'l-vaid / hulfü'l-vaîd

• Söz verdiği halde azap ve cezayı yerine getirmeme.

hünkar mahfili / hünkâr mahfili

• Eskiden camilerde padişahlar için yapılmış olan yerler. Bu mahfiller camilerin zemininden yüksek olarak yapılır ve caminin iç kısmını görmek için kafes konulurdu. Bunun haricinde kafesin birkaç yerinde 20-30 cm. en ve boyunda açılabilir küçük pencereler de bulunurdu.

hurmet-i müsahere / hurmet-i müsâhere

• Erkeğin herhangi bir kadın ile zinâ etmesi veya herhangi bir yerine unutarak ve yanılarak da olsa şehvetle (lezzet alarak) dokunması hâlinde, o kadının neseb (soy) ile ve süt ile olan anası ve kızları ile; kadının da o erkeğin oğlu ve babası ile evle nmesinin ebedî, sonsuz olarak haram, yasak olması

husale

• Harman yerinde arta kalan tane.

i'tibaren

• ...den beri, ... başlıyarak, ... den başlıyarak, ...den (yerinde kullanılır.)

iadeten / iâdeten

• Eskiyi yerine getirerek; ölümden sonra çürüyüp dağılan bedeni tekrar inşa edip diriltmek şeklinde.

iane-i askeriye

• Tanzimattan sonra cizye yerine Hristiyan tebeadan alınan vergi. Bu vergi sonradan "bedel-i askerî" adını almış ve 1908 Temmuz inkılâbına kadar devam etmiştir.

ibadet / ibâdet

• Allah'ın (C.C.) emirlerini yerine getirmek ve nehiylerinden kaçmak. Yapılmasında sevab olup, ihlâsla yapılan herhangi bir amel. Şeriatta bildirildiği gibi Allah'a kulluk etmek. Kâinatın ve dolayısıyla insanların hilkatindeki hikmet ve gaye.

• Kulluk, kulluk vazîfelerini İslâmiyetin bildirdiği şekilde yerine getirmek. Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uymak.

• Allahın emirlerini yerine getirmek.

ibadetullah

• Allah'a ibadet etme, Ona kullukta bulunma; emirlerini yerine getirip, yasaklarından kaçınma.

ibdal

• Değiştirmek. Tebdil ve tahvil eylemek. Birinin yerine diğerini getirmek.

ibka

• Bâkileştirmek. Devamlı etmek. Azletmeyip yerinde bırakmak. Yerinde devamlı etmek.
• Tayinleri her sene, bir sene müddetle yapılan memurlardan bu müddet bitmeden evvel hizmetleri beğenilenlerin yeniden bir sene için yerlerinde kalmalarına müsaade edilmesi.
• Mc: Sınıfta bırakmak.<

ibkaen / ibkâen / ابقاء

• Eski yerinde bırakarak. (Arapça)

ibtidai / ibtidaî

• Başlangıca ait, en önce olarak. İlk, evvelâ.
• Ham, işlenmemiş.
• İlk tahsil veren okul. (Daha da evvel bunun yerine "Sıbyan Mektebi" tabiri kullanılırdı.)

iç kale

• Kale duvarlarıyla çevrilmiş şehir ve kasabaların bazılarının ortasında ve en yüksek yerinde yapılan küçük kaleler. Bu çeşit kalelere "bâlâ hisâr" da denilirdi. Bu iç kaleler, düşmanın, surları geçmesi hâlinde veya şehirde bir isyân çıktığı zaman, hükümdar veya kumandanın çekilip kendini müdafaa etme (Türkçe)

icla-yi vatan / iclâ-yi vatan

• Yerinden yurdundan sürgün etme, başka tarafa nefyetme.

icra / icrâ / اجرا

• Bir işi yürütmek.
• Yerine getirmek. Yapma. Tatbik etme.
• Vekil göndermek.
• Mahkeme kararını yerine getirmek.
• Suyu akıtmak.
• Huk: Borçlunun alacaklıya karşı ödemekle mükellef olduğu bir borcu, adlî bir teşekkül vâsıtasıyla ödetme.

• Yürütme, yerine getirme.

• Yerine getirme.

• Yürütme, yapma, yerine getirme. (Arapça)
• Yapılma, yerine getirilme, yürütülme. (Arapça)
• İcrâ edilmek: Yürütülmek, yapılmak, yerine getirilmek. (Arapça)
• İcrâ etmek: Yürütmek, yapmak, yerine getirmek. (Arapça)

icra etme

• Yerine getirme.

icra-yı icabi / icra-yı icabî

• Lüzum eden muamelenin yerine getirilmesi.

icra-yı vazife / icrâ-yı vazife

• Vazifenin yerine getirilmesi.

ifa / îfa / îfâ / ايفا / ایفا / ا۪يفَا

• Ödemek. Yerine getirmek. Söz verdiğini veya vazife bildiğini yerine getirmek. Kılmak. Yapmak.

• Yerine getirme, yapma.

• Ödeme, yerine getirme.
• Bir işi yapma.
• İş görme.

• Yerine getirme.

• Ödeme, yerine getirme.

• Yerine getirme.

• Yapma, yerine getirme. (Arapça)
• Ödeme. (Arapça)
• Îfâ edilmek: (Arapça)
• Yapılmak, yerine getirilmek. (Arapça)
• Ödenmek. (Arapça)
• Îfâ etmek: (Arapça)
• Yapmak, yerine getirmek. (Arapça)
• Ödemek. (Arapça)

• Yerine getirme.

ifa eden / ifâ eden

• Yerine getiren.

ifa etme / îfâ etme

• Yerine getirme.

ifa etmek / îfa etmek

• Yerine getirmek.

ifa eylemek

• Yerine getirmek.

ifa-i hak / ifâ-i hak

• Hakkın yerine getirilmesi.

ifa-i vazife / îfa-i vazife

• Görevin yerine getirilmesi.

ifa-yı şükran / ifâ-yı şükran

• Teşekkür görevini yerine getirme, teşekkür etme.

ifa-yı sünnet / ifâ-yı sünnet

• Sünneti işleme, yerine getirme.

ifa-yı ubudiyet / ifâ-yı ubudiyet

• Allah'a olan kulluğu yerine getirme.

ifa-yı vaad

• Sözünü yerine getirmek.

ifa-yi vazife

• Görevini yapma, vazifesini yerine getirme.

ifa-yı vazife / îfâ-yı vazife / ایفای وظيفه

• Görev yapma.
• Îfâ-yı vazife etmek: Görev yapmak, görevini yerine getirmek.

ifa-yı vazife-i ubudiyet / ifâ-yı vazife-i ubudiyet

• Kulluk görevini yerine getirme.

igna'

• Ganileştirmek. Zengin etmek.
• Kifâyet edip bir şeyin yerini tutmak.

ıhdac

• Doğan çocuğun bir yerinin eksik olması.

ihkak

• Mazlumun hakkını zâlimden almak. Hakkı yerine getirmek. Hak ile hasmına galib olmak.

• Hakkı yerine getirme.

ihkak-ı hak

• Haklıya hakkını vermek. Hakkı, usülü dairesinde yerine getirmek.

ıhlaf

• Su aramak. Yerine halef etmek.
• Kılıç çıkarmak için elini uzatmak.

ihracat / ihrâcat

• Bir madeni yerin altından çıkarma işlemleri.

ihtican

• Bir yerin etrafına duvar yapma, çit çekme.

ihtilaf-ı metali'

• Güneş, ay gibi gök cisimlerinin ufukta doğdukları yerin farklı oluşu.

ikame / ikâme / اقامه

• Yerine koyma.

• Kaldırma. (Arapça)
• Oturma. (Arapça)
• Yerine koyma. (Arapça)
• İkâme etmek: Yerine koymak. (Arapça)

ikame etmek

• Yerine koymak.

iki dirhem bir çekirdek

• Mc: "Pek süslü" yerine kullanılır bir tabirdir. Osmanlı altını iki dirhem bir çekirdek ağırlığında olduğu için bu tâbir meydana gelmiştir.

ıklim

• Bir yerin hava şartları. Memleket. Küre-i arzın kıt'a ve her bir memleketi.

iklim

• Bir yerin hava durumu.

iktiva'

• Dağlama. Kızgın demirle vücudun bir yerine dağ vurma.

ılac

• Bir şeyi yerinden alıp gidermek.

ilbas-ı hil'at

• Hil'at giydirmek. (Üst elbisesi demek olan hil'at; padişahlar ile sadrazam ve vezirler tarafından memurlarla, âyân ve eşrâfa, taltif makamında giydirilirdi. Sonradan bunun yerine rütbe ve nişan verilmeğe başlanmıştır.)

ilm-i belagat / ilm-i belâgât

• Düzgün ve yerinde söz söyleme yolunu öğreten ilim.

ilmiye ricali

• İlmiye tarikinin yüksek tabakasına verilen addır. Bunun yerine "ricâl-i ilmiye" tabiri de kullanılırdı. İlmiye mensubları cübbe ile sokağa çıktıkları halde ilmiye ricali lata yahut biniş giyerlerdi.

imame / imâme

• Eskiden müslümanların başlarına sardığı, bugün ise, sadece din görevlilerinin namaz kıldırırken ve dînî vazîfeleri yerine getirirken giydikleri başlık üzerine sarılan sarık.
• Tesbîhin ucundaki uzun tâne.

iman

• İnanmak. İtikad. Hakkı kabul, tasdik ve iz'ân etmek. İslâmiyeti kabul edip amel etmek. Dini bütün hakikatleri kabul edip gereğini yerine getirmek.

imaret / imâret

• Bayındırlık; bir yerin ömür sürülür, yaşanır hâle getirimesi.

imsak vakti / imsâk vakti

• Oruca başlama zamânı. Ufkun bir yerinde beyazlığın başladığı vakit. Bundan (6-10) dakika sonra beyazlık ufk üzerinde ip gibi yayılınca sabah namazının vakti başlar.

imtisal etmek

• Emre uymak, bir emri yerine getirmek.

imza-i kaza

• Huk: Verilen hükmü infaz edip yerine getirme.

inabe / inâbe

• Günahlardan vazgeçip Hak yola dönmek.
• Bir mürşidden el alıp yerine geçme.

incaz

• (Çoğulu: İncâzât) Yerine getirme. Verilen sözü tutma.

incaz-i va'd

• Va'dini yerine getirme. Verdiği sözünü tutma.

ince donanma

• Tar: Hafif gemilerden meydana gelen donanma. Bunun yerine "Hafif Donanma" da denilir. Bunların en meşhurları: Uçurma, varna, beş çifteleri, karamürsel, aktarma, üstüaçık, çiftekayığı, brolik, celiyye, çamlıca, kütük, at kayığı, kancabaş, âyaska, işkampaviya, şahtur, çekelve, kırlangıç, firkate, kali

ind

• Arapçada zaman veya mekân ismi yerine kullanılır. Hissî ve manevî mekân. Maddî ve manevî huzura delâlet eder. Nezd, huzur, yan, vakt, taraf gibi mânâlara gelir. Gayr-ı mütemekkindir. Yani harekeleri değişmez. İzafete göre zamanı ifade eder (Min) harf-i cerriyle birleşebilir. Bazan da zarf olmaz. Baz

infaz / infâz / انفاذ

• Sözünü geçirme. Bir hükmü yerine getirme.
• Aldığı emre göre birisini öldürme.
• Öte tarafa geçirme.

• Emri yerine getirme; uygulama.

• Yerine getirme.

• Uygulama, yerine getirme, yapma. (Arapça)

infaz eden

• Bir hükmü yerine getiren.

infaz-ı ahkam / infaz-ı ahkâm

• Hükümleri yerine getirme, uygulama.

inficar / inficâr

• Tan yerinin ağarması, tohumun çatlaması.

infikak

• Yerini terk etme. Yerinden ayrılma.
• Ayrı düşme.
• Çözülme.

infisal

• Olduğu yerden ayrılma. Yeni bir fasıla geçme.
• Yerini bırakıp gitme.
• Azledilme.

infisalat

• (Tekili: İnfisal) Yerinden ayrılmalar.
• Azledilmeler.

inkılab ale-l a'kıb / inkılâb ale-l a'kıb

• Ökçeler üzerine dönmek demektir ki, asker yürüyüşünde olduğu gibi, tam sağdan veya soldan geri dönmektir. İki ökçeyi birden yerinde çevirmek suretiyle inkılâb ale-l a'kıb, ayakları çaprazlaştırdığından yürümeyi imkânsız bırakır. Kur'an'da bu tâbir ya harbde firardan kinaye veya dinde irtidaddan meca

intihab

• Seçmek. Ayırıp beğenmek. İhtiyar ve âmâde eylemek.
• Bir şey yerinden çıkmak.

intizam

• Düzgünlük, düzen, yerli yerindelik.

intizam-ı hikmet

• Hikmetin düzenlemesi; herbir şeyin bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde olmasındaki düzenlilik.

inziac

• Yerinden koparma, sökülme.
• Tas: Allah'a tam teveccüh ederek dünyevî emelleri bırakmak.

irgandi

• Yerinde oynama, sallanma, kımıldama.

irsa'

• Yerinden ayrılmama. Mukim olma.

irsah

• Yerinde tutma, durdurma. Bir şeyi sağlamlaştırma.

irtat

• Tenbellik etme. Yerinden kımıldamama.

irtimaz

• Yerinden kaldırıp sıçratma.
• Birini koruma, himâye etme.

ırtır

• Yerinden ayrılmak.

irtişaf

• Emerek ve azar azar içme.
• Tıb: Vücudun her hangi bir yerinde toplanan suyun, dışarı atılması.

is'af / is'âf

• Birisinin arzusunu, istediğini kabul etmek ve yerine getirmek.

• Yardım isteğini yerine getirme.

• İs'af olunmak: Yerine getirilmek.

• Birinin isteğini kabul edip yerine getirme.

is'af etmek

• İsteği yerine getirmek.

isabet / isâbet

• Yerini bulma, rast gelme.

isabet-i re'y

• Fikir doğruluğu. İsabetli ve yerinde bir düşünce.

ishan

• Aslında kalınlık demek olan sihan ve sehânetten kalınlaştırmak demektir. Siklet de sehanetin lâzımı olmak itibariyle: "Falan kimseyi, hastalığı veya yarası ağırlaştırdı, yerinden kımıldatmaz etti." mânâsına "İshanehül maraz evilcerh" denilir. Harbde düşmanın esaslı kuvvetlerini iyiden iyiye vurarak,

islambol

• Eskiden İstanbul yerine kullanılan bir tabir idi. Ulema takımı yakın zamana kadar zarfların üzerine İstanbul yerine İslâmbol yazarlardı.

ism-i adl ve hakem

• Allah'ın haklıyı haksızdan ayırıp her hakkı yerine getirdiğini ve herbir şey hakkında adaletle küllî hüküm verdiğini bildiren isimleri.

ism-i hakem

• Allah'ın haklıyı haksızdan ayırdığını, her hakkı yerine getirdiğini ve hüküm sahibi olduğunu ifade eden ismi.

ism-i hakim / ism-i hakîm

• Her şeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan mânâsında Allah'ın Hakîm ismi.

ism-i mensub

• Gr: Kelimenin sonuna Türkçede "Li", Arabça ve Farsçada kelime sessiz harfle bitiyorsa, bir "î", sesli harfle bitiyorsa; yerine göre sesli harf atılarak veya atılmayarak "î" veya "vî" harfi getirilerek yapılan, nereli ve nereye mensub olduğunu ifade eden isimdir. İstanbullu, İstanbulî; Mekkeli, Mekkî

ism-i mevsule

• O şey ki, o kimse ki, mânâlarının yerine kullanılan, "Mâ, Men, Ellezi" gibi kelimelerdir. İki kelimeyi veya mânâyı birbirine birleştiren, mânâsı kendinden sonra gelen bir cümle ile tamamlanın bir kelimedir.

ismail

• Peygamberlerdendir. İbrahim'in (A.S.) oğludur. Küçükken İbrahim'e (A.S.), oğlunu Allah için kurban etmesi emredildi. Halilullah olan İbrahim, İsmail'i (A.S.) kurban etmek isterken Cenab-ı Hak koç gönderdi. Mu'cize zâhir oldu. Bıçak İsmail'i kesmedi, yerine koç kurban edildi. Resul-i Ekrem'in (A.S.M.

isna aşeriyye / isnâ aşeriyye

• Şiîliğin kollarından biri. Hazret-i Ali'nin halîfe olması açıkça emr olunmuştu, Eshâb (Peygamber efendimizin arkadaşları) bu emri yerine getirmediği için kâfir oldu diyen, Peygamber efendimizin vefâtından sonra hazret-i Ali ve sırasıyla onun iki oğlu ile torunlarını meşrû (geçerli) imâm kabûl eden v

ısr

• Ahd. Sözleşme. Yemin.
• Kulakta küpe deliği.
• Şiddetli ahkâm ve teklifler.
• Altındakini yerinde tutan ağırlık, bağ.

isti'dad-şure

• Verimsiz istidad. Çorak yerin kabiliyeti. (Farsça)

isti'mar

• Bir yeri imar etmek. Bir yerin mâmurluğunu istemek.
• Müstemleke yapmak, sömürgeleştirmek. İstimlak etmek.

istibdal

• (Bidl ve Bedel. den) Değiştirmek, değiştirilmek.
• Bir vakfı mülk ile mübadele etmek.
• Birşey verip yerine başka şey istemek.
• Askerliği biten erlere tezkere verip yenilerini almak.

istifa-yı kısas

• Kısas hakkının bilfiil yerine getirilmesi. Câni hakkında kısas cezasının tatbik edilmiş olması.

istigase / istigâse

• Şefâat dileme, yardım isteme; Allahü teâlâdan bir isteğin, dileğin yerine gelmesi için, Peygamberleri ve evliyâyı, sevdiği kullarını vesîle ederek (araya koyarak) isteme, yalvarma, duâ etme.

istihlaf

• Halef bırakmak. Birisini kendi yerine geçirmek. Kendi yerine başkasını tayin etmek. Kuyudan su çekmek.

istikbal-i erkan / istikbal-i erkân

• Rükünlere yönelmek, şartları yerine getirmek.

istinabe

• Duruşmada yasal gerekçelerle bulunamayan zanlının, ilgili mahkemece, yasal prosedürün yerine getirilmesi için zanlıya en yakın bölgedeki bir mahkeme veya kişileri yetkili kılması.

istinfaz

• Bir yerin bütün her tarafını iyice öğrenebilmek için dikkatle bakma, inceleme.

istinga

• İtl. Yelkenlerin yukarı kaldırılıp toplanması ve bu işin yerine getirilmesi için verilen kumanda.

istiska / istiskâ

• Su isteme.
• Yağmur duasına çıkma.
• Vücudun bir yerinde su toplanması.

istislaf

• (Selef. den) Birinin yerine geçme. Selef olma.

ittiham

• Suç altında bulunmak. Suçlamak. Töhmet altında olmak. Suçlandırmak. (İtham yerine de kullanılır)

iz'ac

• Rahatsız etmek. Bunaltmak.
• Yerinden koparıp ayırmak.

jeoloji

• yun. Yerin (Arzın) yapı kütlelerini inceleyen ilim kolu.

jeton

• Para yerine kullanılan marka. (Fransızca)
• Telefonlarda veya garsonların kasa ile hasaplaşmasında kullanılır. (Fransızca)

ka'f

• (Çoğulu: Kıâf) Ayağı sert olarak basmak.
• Ayak ile toprağı yerinden koparıp küremek.
• Kap içindeki suyun tamamını içmek.
• Koparmak.

ka'sa

• Devamlı olarak yerinde sabit olan kadın.
• Arkası içerisine girdiğinden arkasını yere koyamayan kadın.

kad

• Gr : İsmiyye veya harfiyye olan bir kelimedir. İsmiyye olduğunda iki vecihle kullanılır. yerine muzari olur. Yetişir, kifayet eder mânasınadır. Yahut kelimesine müradif isim olur. Harfiyye olduğunda dâhil olduğu fiil, tahkik, ümid, rica, intizar, yakınlık, azlık veya çokluk ifade edebilir.

kadastro

• Bir ülkedeki arazi ve mülklerin alanını, sınırlarını ve yerini belirtip plânlama işi. (Fransızca)

kadi-ül hacat / kadî-ül hâcât

• Bütün ihtiyaçları yerine getiren Hâkim. Allah (C.C.)

kafil / kâfil

• Birinin yerine ödemeyi kabul eden. Kefil olan.

kaim / kâim / قائم

• Ayakta. (Arapça)
• Yerine geçen. (Arapça)
• Dik. (Arapça)
• Kâim olmak: Yerine geçmek. (Arapça)

kaim-makam

• Birinin yerine geçen. Kaymakam. Bir kazayı (İlçe) idâre eden memur. Osmanlılarda, binbaşı ile miralay arasındaki askeri rütbe. Yarbay.

kaimmakam / kâimmakam / قائم مقام

• Kaymakam. (Arapça)
• Yerine geçen. (Arapça)

kal' / قَلْعْ

• Yerinden sökme.

kamara

• Vapurlarda mevki sayılan odalar ve salonlar.
• Gemide kaptan gibi erkâna mahsus odalar.
• Buğday ve arpa gibi mahsul demetlerinden harman yerinde yapılan küme.
• Avrupa devletlerinde millet meclisi.

kambahş / kâmbahş

• Herkesin isteğini yerine getiren. (Farsça)
• Bağışçı, ihsan edici. (Farsça)

kanaat-ı kamile / kanâat-ı kâmile

• Tam ve yerinde bir kanaat.

kararında

• Yerinde.

karn

• Zaman, devre.
• Bir insanın ortalama ömrü olan altmış sene.
• Yüz yıllık zaman. Asır.
• Boynuz. Hayvanda başın boynuz yerleri, boynuz yerinden sarkan saç. (Karn, iki mânaya gelir. Birisi, zamandan bir müddete mukterin olan ümmet, bir zaman ahalisi olan hey'et-i içtimaiye ki

karun

• İki şeyi bir araya getiren.
• Tez terleyen hayvan.
• Arka ayaklarının tırnağı ön ayağının tırnağı yerine vâki olan hayvan.
• İleride olan memeleri geride olan memelerine pek yakın olan dişi deve.

kaşire

• Derisi yarılmış olan baş yarığı.
• Yerin yüzünü kazıp götürmüş olan yağmur.

kavad

• Katili maktul yerine kısas etmek.

kavval

• (Kavl. den) Geveze, çok konuşan, çok söyliyen.
• Sözü yerinde söyliyen. Lâf ebesi.

kaza

• Birdenbire olan musibet. Beklenmedik belâ.
• Vaktinde kılınmayan namazı sonradan kılmak.
• Allah'ın takdirinin ve emrinin yerine gelmesi.
• Hâkimlik, hâkimin hükmü.
• İstemeden yapılan zarar.
• Hükmeylemek, hüküm.
• Bir şeyi birbirine lâzım kılmak.

kaza-i ilahiye / kaza-i ilâhiye

• Allah'ın emrinin, takdirinin yerine gelmesi.

kaza-yı ilahi / kazâ-yı ilâhî

• Allah'ın emrinin, takdirinin yerine gelmesi.

kaza-yı ilahiye / kaza-yı ilâhiye

• Allah'ın emrinin, takdirinin yerine gelmesi.

kaza-yı rabbaniye / kaza-yı rabbâniye

• Allah'ın takdiri; Allah'ın emrinin, takdirinin yerine gelmesi.

kazi

• (A, uzun okunur) Dâvalara hüküm ve kaza eden. Şeriat kanunlarına göre dâvalara bakan hâkim. Kadı.
• Yapan, yerine getiren.

kazi-yül hacat / kazi-yül hâcât

• Bütün ihtiyaçları yerine getiren Allah (C.C.)

ke

• "Gibi" mânasındadır. (Arapça teşbih edâtı) Kelimenin başına getirilir. Meselâ: (Kezâlike: Bunun gibi)
• Harfin ve kelimenin sonuna gelirse "sen" zamiri yerindedir. Meselâ (Kitâbü-ke: Senin kitabın)

keden

• Toprak suyu çekip, yerinde bulanıklık kalmak.

kefalet / kefâlet

• Kefillik. Bir kimse kendine âid bir işi yapamadığı veya borcunu ödeyemediği takdirde, yerine onun işini göreceğini kabul etmek.
• Birine kefil olmak. İşini üzerine almak.

• Kefillik. Kefîl olmak. Bir kimsenin, borcunu ödememesi, taahhüdünü (verdiği sözü) yerine getirmemesi hâlinde onun yerine borcu ödemeği, sözü yerine getirme mes'ûliyetini (sorumluluğunu) alacaklıya karşı üzerine almak.

kefaret-i yemin vermek

• Yerine getirilemeyen yeminin karşılığını ödemek.

keffaret-i zıhar / keffâret-i zıhâr

• Bir erkeğin, hanımını veya onun yüz, baş, ferc gibi bir uzvunu, kendisine nikâhı ebedî haram olan bir kadına veya onun bakılması haram olan yerine benzetmesi yâni "Sen anam gibisin" veya "Senin sırtın anamın sırtı gibidir" demesinin affı ve onunla te krâr münâsebet kurabilmesi için olan çâre.

kelimat-ı hikmet

• Hikmetin kelimeleri; Allah'ın her bir varlığı belirli gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde yaratma sıfatının kelimeleri, sözleri.

kelime-i menhute

• Aslı iki kelime olan bir tâbirin bir kelime ile söylenişi: "El Hamdüllilâh" yerine "Hamdele" söylenmesi gibi. "Bismillâh" yerine "Besmele" denmesi gibi.

kemter

• İtibarsız, eksik anlamında, tevazu ifadesi olarak "ben" yerine kullanılan bir söz.

ker'

• (Çoğulu: Küru') Suyu yerinden ağız ile içmek.
• Yağmur suyu.
• (Kız) erkek istemek.

keskese

• Söylerken sin'i kef'e tebdil edip sin yerine kef okumak.
• Çabuk kesmek.

ketebe

• Kâtibler. Yazıcılar.
• Bir hattatın yazdığı eserinde imza yerinde "Ketebehu; Onu yazdı" mânasında kulllanılır.

key

• Arapçada muzari fiilini nasbeden (son harfini üstün okutan) ve "İçin, tâ ki, hangi, nasıl?" yerinde kullanılan harf.

kira / kirâ

• Bir malın, menfaatine yâni kullanılmasına karşılık olarak verilen ücret. Bir evin, bir iş yerinin veya herhangi bir mülkün, taşıt veya binek hayvanının, sâhibi tarafından faydalanılmak ve kullanılmak üzere belli bir ücret karşılığında bir müddet için başkasına verilmesi.

kira'

• Kirâ. Bir eşya veya yerin, geçici bir zaman kullanılmak üzere para ile bir kimseye verilmesi.
• Böyle bir şey karşılığı alınan para.

kirdar

• Bir kimse, tasarruf ettiği yerin bir zirâ veya iki zirâ toprağını almak için başkasına satmak.
• Bina.
• Ağaç.

kıss

• Nasâra tâifesinin ulusu, reisi ve danişmendi.
• Bir yerin adı.

kitab-ı hikmet

• Hikmet kitabı; her şeyin belirli fayda ve gayelere yönelik olarak tam yerli yerinde olduğunu bildiren kitap.

kitabet / kitâbet

• Kâtiblik, yazıcılık, yazı yazma ilmi.
• Güzel yazı ve güzel ifâde için lâzım olan yazı yazma usûl ve kâideleri.
• Kölenin belirli bir ücreti ödemek veya bildirilen şartları yerine getirmek karşılığında âzâd edileceğine (serbest bırakılacağına) dâir sâhibi ile yaptığı akid, sözleşme.

kompetan

• Bir işi iyi bilen. Bir şey hakkında yerinde kararlar alabilen kimse. (Fransızca)

küdu / küdû

• Yerin otu geç bitmek.

kufe / kûfe

• Kızıl kum.
• Kızıl kumlu bir yerin adı ki o sebebten "Kûfe" diye isim verilmiştir.

küfran-ı nimet / küfrân-ı nîmet

• Nîmete nankörlük etmek. Nîmeti kullanırken, nîmetin sâhibini unutmak. Allahü teâlâya verdiği nîmet ile âsî olmak yâni nîmeti yerinde kullanmamak.

kuhkub

• Dağ vurucu. Dağı yerinden oynatan. (Farsça)
• Kuvvetli at veya katır. (Farsça)
• Kale veya sur döven top. (Farsça)

kürsüf

• Evlenmemiş (bâkire) kızların yalnız hayz zamânında, evli veya dul kadınların ise her zaman, edep yerine koydukları ve koku sürdükleri bez veya saf nebâtî pamuk.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

la / lâ

• Arabçada kelimenin başında nefy edatı'dır. Cevap yerine veya yersiz inkârda kullanılır. "Yoktur, değildir" gibi. Mâzi fiilinin evvelinde bulunan Lâ, duâiye olur. Lâ zâle sıhhatehu: "Sıhhati zâil olmasın" sözündeki gibi.
• Harf-i atıf da olur. Ve mâba'dını makabline nefyen rabt eder ve

lam-ut-takviye / lâm-ut-takviye

• Takviye lam'ı. Bu harf Arabçada ve yerine ve mânâsına da kullanılır.

lemma

• (Harf-i cerdendir) Vaktâki, o zaman (mânâsındadır.) İstisna için: "İllâ" yerinde de olur.

lenger

• Gemiyi yerinde sâbit kılmak için denize atılan zincir ucundaki büyük demir çapa. (Farsça)
• Bakırdan yayvan ve kenarları genişçe sahan veya tepsi. (Farsça)

letm

• Davarın boğazlanacak yerine bıçak çalmak.

levh

• Görünen ibretli manzara.
• Üzerinde yazı veya şekil çizilebilir düzlük.
• Seyredilen yerin çizili sureti.
• Ayet, hadis veya büyüklerin ders verici sözleri. Yazılı şey.
• Şimşek çakmak.
• Susamak.
• Zâhir olmak.
• Çalıp almak.

li

• Gr: Lâm harfinin esre ile okunuşu. Bir kelimenin başına geldiğinde, "için, dolayı, ötürü, yüzünden, sebebinden" gibi mânâlara gelir. Kendinden sonraki isimleri cerreder. Yerine göre muhtelif isimler alır. Lâm-üt-tahsis ve temellük gibi.

lihaz

• Düşünme, mülâhaza etme.
• Riâyet etme, uyma. Söylenen sözü kabul edip yerine getirme.

lokavt

• ing. Bir işverenin, isteklerini kabul ettirmek gayesiyle işyerini kapaması.

maddi temizlik / maddî temizlik

• Bedenin, elbisenin ve oturulan yerin temizliği.

mağmure / mağmûre

• Adı sanı silinmiş, yerinde yeller esen, harap olmuş.

• Adı sanı silinmiş, yerinde yeller esen.

mahcuc

• Kasdolunmuş olan.
• Çok gidilip gelinen.
• Delil ve bürhanla isbat edilmiş olan.
• Mekke-i Mükerreme'nin bir adı.
• Kendi yerine hacca gidilmiş olan.

mahluk-u musahhar / mahlûk-u musahhar

• Emir altında bulunan ve kendinden istenilen şeyleri yerine getiren yaratık, varlık.

mahz-ı belagat / mahz-ı belâgat

• Her yönüyle belâgatlı olan, tam yerinde ve tam şartlara uygun söz söylemek.

mahzuf

• Silinmiş.
• Yerinden düşürülmüş. Kaldırılmış. Hazfolunmuş.
• Edb: Noktasız harflerle yazılmış olan.

maksad ve müstekarrın temeyyüzü

• Kelâmın maksadının ve karar kıldığı yerin açık olarak belli olması.

makta'

• Kesilen yer, kat'edilen yer, kesinti yeri.
• Uzun bir cismin enliğine kesildiği yerin görünüşü.
• Edb: Her manzumenin, hususen gazellerin ve kasidelerin ilk beytine matla', son beytine makta' denir; makta'da şâirin ismi bulunur.

me'ani ilmi / me'ânî ilmi

• Sözün yerinde kullanılmasından, hâle, duruma göre uğrayacağı değişikliklerden bahseden ilim.

mecaz

• Yerinden ve haddinden tecavüz etmek. Hududunu aşmak.
• (Cevaz. dan) Geçecek yer. Yol.
• Edb: Hakiki mânâsı ile değil de ona benzer başka bir mânâ ile veya istenileni hatırlatır bir kelime ile konuşmak. İstenilene benzer bir mâna ifadesi.

mele'

• (Çoğulu: Emlâ) Bir cemâatin ileri gelenleri.
• Hırs, tama'.
• Zan.
• Güzellik.
• Fls: Kâinatta hiçlik şeklinde boşluk olmadığını, her yerin dolu olduğunu ifade eden bir tabirdir.
• Dolu mekân.
• Kalabalık, güruh, cemaat, topluluk. Halk.

melkeme

• El ile vurulan yerin yarası.

men

• (İsm-i Mevsuldür) Şahsa delâlet eder. "O kimse ki, yahut, kimi, kim, kim ki" gibi mânâlara gelir. İstifham için olur, yerine göre tesniye (Menân) şeklinde ve cemi (Menun) gibi okunabilir. Akıl sahibleri hakkında kullanılır. Mevsule, şartiye, nekre-i tâmme, nekre-i mevsule olur.

menab

• Birinin yerini tutmak, nâib olmak. Birisine vekil olmak. Vekillik yeri.

meni / menî

• Yerinden şehvetli (lezzetli) veya şehvetsiz olarak kopup, ayrılıp, erkekten koyu beyaz, kadından akıcı sarı olarak gelen sıvı.

mensubat / mensubât

• (Tekili: Mensub) Bir yere mensub olanlar. Bir yerin adamları.

mensubin / mensubîn

• (Tekili: Mensub) Mensublar. Mensub ve alâkadar olanlar. Bir daire veya yerin adamları.

menzilnişin

• Yerinde oturan. (Farsça)

merhun

• (Rehin. den) Rehin edilmiş olan. Ödünç alınan bir şeyi teminata bağlamak için, onun yerine verilen herhangi bir şey.
• Belirli müddetle bir şeye bağlı olan.
• Edb: Mânası diğer beyit ile tamamlanan beyit.

merkez

• (Rekz. den) Bir şeyin ortası. Vasat. Yol. Durum, vaziyet. Hal, suret.
• Şubeleri bulunan bir teşkilâtın idâre olunduğu ve emir veren yeri, makamı. Bir şeyin en işlek yeri. Teşkilât olan yerin en yüksek makamı.
• Geo: Dairenin orta noktası. Çaplarının kesim noktası.

meş'ar-ül haram

• Hac zamanında ziyaret edilecek muayyen yer. Cebel-i Kuzah, Müzdelife'de bir yerin ismi.

mesabe / mesâbe

• Yerinde, değerinde.

mescid

• Secde edilen yer. Namazgâh. Cami yerine kullanılan namaz yeri.

meşerre

• Eyerin içine konulan yastık.

meşlah

• Meşlehe. Maşlah. Altı üstü bir olan ve kol yerine yarıkları bulunan bir çeşit elbise.

mest

• Abdest alırken ayağın yıkanması farz olan yerini yâni topuklarla birlikte ayakları örten deriden yapılmış su geçirmez ayakkabı.

meta

• Ne vakit? Ne zaman? mânasında olup, mutlak ve mübhem vakit edatıdır. Bazan "Min" harfi-i cerri yerinde ve suâl için de kullanılır.

meth

• Yerinden koparmak ve çıkarmak.
• Cima. Tohum bırakmak için çekirgenin kuyruğunu yere sokması.
• Vurmak ve uzaklaştırmak.

meunet

• Birisinin ölmeyecek kadar yiyip içeceği.
• Külfet.
• Masraf. Bir şeyin toplamak, devşirmek, nakil ve boşaltmak ve saymak gibi levazımının teslim yerine kadar olan masraflarına denir.

mev'id

• Va'din yerine getirildiği yer.
• Vaad etmek. Vaad. Söz vermek.

mevaid-i kazibe / mevaid-i kâzibe

• Yerine getirilmeyen va'dlar. Yapılmayan va'dlar.

mida'

• Bir şeyin son bulduğu yerin sonu.
• Yolun sıklaştığı yeri.

midrebe

• Demir yerine ucuna boynuz takılan süngü.

mim

• Kur'ân-ı Kerim alfabesindeki yirmidördüncü harf olup, ebced hesabında kırk sayısının karşılığıdır.
• Tarih yazarken bazan Muharrem ayına bir işaret olabilir.
• Bir kitap veya ibarenin sonuna veya altına temme (bitti) yerine ve "mâlum oldu, görüldü" makamında konulan bir harftir.<

mimsiz medeniyet

• Vahşilik, denîlik. Alçaklık.
• Medeni kelimesinin, Kur'ân alfabesine göre "mim" harfini kaldırırsak, denî kelimesi kalır. Buna binaen, "mimsiz medeniyyet" de denî, alçak ve zâlim yerinde kullanılmıştır.

misak-ı ezeliye / misâk-ı ezeliye

• Ezelde gerçekleşen sözleşme; bütün ruhların kendilerini yaratan Allah'a iman ve emirlerini yerine getireceklerine dair yaptıkları yemin.

mita'

• Bir şeyin son bulduğu yerin sonu.
• Geniş yol.
• Yolların birleştiği yer.

mu'teberan

• (Tekili: Mu'teber) Şerefli, haysiyetli ve itibarlı kimseler.
• Bir yerin, bir mesleğin veya bir sınıfın ileri gelenleri. Hükmü geçip, inanılır olanlar.

mübadil

• Mübâdele olunmuş. Başkasının yerine getirilmiş, bir şeye bedel tutulmuş.

mübteda

• Baş taraf, başlangıç. Baş.
• Gr: Cümlenin birinci kısmı. Arabçada isim cümlesinde fâilin bulunduğu kısım. Bu, isimden veya isim yerine geçen fiilden de olabilir.

müdavim olma

• Devam etme, devamlı olarak yerine getirme.

müekkil

• Vekil tayin eden. İşine vekilini ikame eden. İşleri için başkasını yerine bırakan.

müeyyide

• Te'yid eden. Te'yid edici. Kuvvetlendirici.
• Kanun ve ahlâk emirlerinin yerine getirilmesini te'min eden kuvvet.

mufi / mufî

• İfa eden, ödeyen, yerine getiren.

muhakat

• Bir kimseyi ahmak yerine koyma.

muhıkk

• (Muhik) Haklı. Hakkı yerine getiren. Haklı olan.

mühr

• Mühür. İmza yerine basılan yazılı damga. Damga. Sikke.
• Tay.

mühür

• İmza yerine kullanılan damga.

mükellef

• Bir şeyi yapmaya ve yerine getirmeye mecbûr olan; Allahü teâlânın emir ve yasaklarından mes'ûl (sorumlu) olan; îmânı olan, âkil (akıllı) ve bâliğ (evlenme yaşına, ergenlik çağına ulaşmış) olan kimse.

mülzim

• İlzam eden, susturucu.
• Lüzumlu gören. Gerektiren.
• Verilen hükmün mutlak yerine getirilmesindeki mecburiyet.

mumatala-i hak / mumâtala-i hak

• Hak, borç vs. yerine getirmeme ve ödemeyi erteleme, tecil etme.

mümtesil

• İmtisal eden, sıkı sıkıya bağlanan ve yerine getiren.

müna

• (Minâ) Arzular.
• Birinin yerine kaim-i makam olmak, birinin yerine geçmek.
• Suya giden yol.
• Mekke-i Mükerreme'de hacıların kurban bayramında kurban kestikleri ve şeytan taşladıkları mukaddes yer.

müncez

• Sözü yerine getirilmiş, incâz edilmiş.

münciz

• Verdiği sözü yerine getiren. Ahdini yapan. İncâz eden.

munfasıl

• İnfisal etmiş. Birbirinden ayrılmış. Yerinden ayrılmış, fasl olmuş. İşinden ayrılmış.

muntazam

• Düzenli. Tertibli. İntizamlı. Düzgün sıralanmış. Her şeyin yerli yerinde olması. Derli toplu olma.

müntezi'

• (Nez'. den) Yerinden çekip koparan. Bir şeyi söken.

müreccim

• Sözü tam söyleyip yerli yerince edâ ve beyân eden.

müretteb

• Tertib edilmiş, dizilmiş, yerli yerine konulmuş, sıralanmış.
• Kasden uydurulmuş.
• Tayin edilmiş. Bir şey, bir yer için ayrılmış.
• Sonradan kurulmuş.

mürettib

• (Retb. den) Tertib eden, nizâma, sıraya koyan.
• Matbaada harfleri ve yazıyı yerine dizen.

mürtekiz

• (Rekz. den) Yerli yerinde sağlamca duran.

mürüvvet

• İnsanlık, yiğitlik. Muhtâc olanlara, lâzım olan şeyleri vermek, başkalarına faydalı olmak, iyilik yapmak arzusu, insanlık. Adâleti yerine getirme ve hiç kimseden intikam almayı istememe.

musa

• Beni İsrâil peygamberlerinden Hz. Musa'nın (A.S.) ismi. Dört büyük kitaptan birisi olan Tevrat, vahiy yoluyla kendisine gelmiştir. Yahudilerin en büyük peygamberidir. Şeriatı, İsa'ya (A.S.) kadar devam etti. Yusuf'un (A.S.) soyundan Yuşa nâmındaki peygamberi yerine tâyin ederek vefat etmiştir. Mısır

müsabega

• Tamamlamak, yerli yerince etmek.

müsafir / müsâfir

• Yolcu. Senenin kısa günlerinde, insan veya deve yürüyüşü ile üç günde gidilecek yere gitmeyi niyet ederek, bulunduğu yerin kenar evlerinin dışına çıkan kimse.

müşekkel

• (Şekl. den) Kalıbı, şekli, biçimi, kıyafeti gösterişli ve yerinde.
• Şekil verilmiş, şekillendirilmiş.

müşevvik-i imtisal

• Dinin emirlerine sıkı sıkıya bağlanmaya ve yerine getirmeye teşvik eden unsur.

müslim

• Mûteber ve güvenilir olduğu bütün İslâm âlimleri tarafından kabul edilen, Kütüb-i sitte denilen altı hadîs kitâbının ikincisi.
• Allahü teâlânın, peygamberi Muhammed aleyhisselâm vâsıtasıyla gönderdiklerine îmân edip, O'nun emirlerini yerine getiren, yasaklarından kaçan kimse.

müsliman

• Allahü teâlânın, peygamberleri vâsıtasıyla gönderdiklerine ve Muhammed aleyhisselâma îmân edip, Allahü teâlânın emirlerini yerine getiren, yasaklarından kaçan kimse.

müstahlef

• (Halef. den) Kendi yerine geçirilmiş. Başkasının yerine konulmuş.

müstahlif

• (Halef. den) Kendi yerine geçiren. Başkasının yerine koyan.

müştemilat-ı arziye / müştemilât-ı arziye

• Yerin içinde bulunan şeyler.

müstenciz

• Va'din yerine getirilmesini isteyen.

mutahhem

• Hilkati yerli yerine tamam olup noksan olmayan.
• Yuvarlak.

müteazzir

• Özürlü, zararlı, yerine getirilmesi zor.

mütebadil

• (Bedel. den) Birbirinin yerine geçen, tebâdül eden.
• Nöbetle değişen.

mütedeyyin

• Din sahibi; dinin emirlerini yerine getiren, dindar.

müteharrik

• Harekete geçen, kımıldanan. Yerinde durmayıp hareket eden. Devir ve hareket eden.

mütevelli

• (Vely. den) Birinin yerine geçen.
• Bir vakfın idaresine memur edilmiş kimse.

mutlak adalet / mutlak adâlet

• Bir şeyi yerli yerine koymak. Kendi mülkünde olanı kullanmak.

muvafık

• Uygun. Yerinde. Denk.

müvekkel

• Birinin yerine vekil tâyin edilmiş kimse.

müvekkil

• İşini başkasına tevkil edip o işte o kimseyi kendi yerine ikame eyleyen. Vekil tâyin eden.

• Vekil eden, bir kimseyi kendi yerine geçiren.

na'ra

• (Çoğulu: Na'rât) Yüksek sesle uzun uzun bağırma.
• Tar: Eskiden yangına giderken ve dönerken kalabalık caddelerde, geçitlerde, dönemeçlerde, meydanlarda tulumbacıların içlerinden "naracı" adı verilen birinin bağırması yerinde kullanılır bir tâbirdir. Nâra atmakla yangın münasebetiyle s

na-bemahal

• Yerinde olmadan. Mahallinde olmayan. (Farsça)
• Münasebetsiz. Yersiz. (Farsça)

na-cunban

• Kımıldamaz. Yerinde durur. Sağlam. (Farsça)

naib / nâib / نَائِبْ

• (Nevb. den) Vekil, birinin yerine geçen.
• Şeriat hâkimi olan kadı vekili.
• Nöbet bekleyen.

• Vekil, birinin yerine geçen.

• Birinin yerine geçen, vekil.

• Vekil, yerine geçen.

naib-i fail / naib-i fâil

• Meçhul fiilin mevzuu olan kelime ki, harekesi merfu olur. (Küsirel kalemü: "Kalem kırıldı" cümlesinde " kalem", "Naib-i fâil" olmuş ve fâilin yerine geçmiştir.)

naip / nâip

• Başkasının yerine geçip onun işini yürüten, yerine getiren.

nakkaş-ı hakim / nakkaş-ı hakîm

• Varlıkları sanatlı nakışlarla donatan ve her şeyi hikmetle, yerli yerinde yaratan Allah.

nazd

• Her şeyi yerli yerine koymak.

nazid

• (Nazide) Tertibli, nizamlı, yerli yerinde.
• Minder yastık vs. gibi ev eşyası.

nebve

• Uzaklaşmak.
• Ok hedefe varamamak.
• Bir yerin havasının mizaca uygun olmaması.
• Kılıncın vurulan şeye saplanmayıp geri sıçraması.
• Pek çirkin ve kötü suretten gözün kaçması.

necran

• Susuz.
• Kapı ökçesi. ("süve" denir).
• Yemen diyarında bir yerin adı.

necz

• Bitip tükenmek.
• İhtiyaç bitirmek.
• Vâdeyi yerine getirmek.

nemekin / nemekîn

• Tuzlu, lezzetli, tadı yerinde. (Farsça)
• Tuzlu gözyaşı. (Farsça)

nerbdan

• Merdiven. (Neverdi bâm'dan alınmıştır. Neverd; kıvrım, büküm; neverdiden; tayyetmek, dürmek; bam, ban; tavan mânalarına gelirler. Üst kata merdivenle çıkıldığından, neverdibâm yerine hafifletilmişi olan nerdbân denilmiştir.) (Farsça)

nets

• Deri yüzmek.
• Bir şeyin yerinden ayrılması.

nevvab

• Nâiblik eden. Birinin yerine vekil olarak iş gören.

nezr

• Adak yâni bir isteğin yerine gelmesi ve bir korkunun giderilmesi için, farz veya vâcib olan bir ibâdete benzeyen ve başlı başına ibâdet olan bir işi yapacağına dâir Allahü teâlâya söz verme. Mutlak ve muayyen olmak üzere iki kısımdır.

nida-i beliğ / nidâ-i belîğ

• Düzgün, kusursuz, yerinde sesleniş.

nokta-i istimdad

• Yardım isteme noktası. İnsanın kalbindeki sonsuz emel ve arzuların yerine getirilmesine olan ihtiyaç.

nühud

• (Nühuz) Kalkmak, kıyam etmek, yerinden yükselmek.
• Şiddetle muharebe etmek.

nüktesenc

• (Çoğulu: Nüktesencân) Nükteyi değerlendiren. Nükteden anlayan. Nükteyi yerinde kullanan. (Farsça)

nüsük

• İbâdet. Hac ve umrede yerine getirilmesi lâzım olan işlerin herbiri.

ömr-ü arz

• Yerin (dünyanın) ömrü.

ona bedel

• Onun yerine.

örfi idare / örfî idare

• (İdare-i örfî) Askerî kuvvete ihtiyacı gerektiren ve cemiyet hayatında zuhur eden müşkil hallerde vaktin icablarına göre ve vaziyet düzelinceye kadar sivil idare yerine askeri idare konması. Sıkı yönetim.

orhan gazi

• (Mi: 1288 - 1359) Osmanlı Devletinin kurucusu olan Babası Osman Gazi vefat edince (1326) Onun yerine tahta geçti. Onu yetiştiren, Hocası Şeyh Edebâli idi. Genç yaşta gazi akıncılar arasına karıştı, çok cesur ve atılgandı. Akıncı Gaziler onun oğlu Süleyman Paşa kumandasında Rumeli'ye geçtiler. Türbes

oruç

• İslâm'ın beş şartından biri. Fecrin (tan yerinin) ağarmasından yâni imsaktan güneş batıncaya kadar yimeği, içmeği ve cimâ'ı terk etmek.

osmanlı

• Osmanlı Devleti teb'asından olan.
• Anadolu Selçuklu Devleti'nin Bizans sınırındaki Beyliğin reisi olan Ertuğrul Bey'in vefatından sonra, Mi: 1288'de yerine geçen Osman Beyin kurduğu devlete mensup olan.

paberca / pâbercâ / پابرجا

• Yerinde, duran, ayakta duran. (Farsça)

pençe

• El ayası ile beş parmağın tamamı. (Farsça)
• Hayvanların ön ayaklarının parmaklarıyla tırnakları. (Farsça)
• Eskiden Şark hükümdarlarının imza yerine ellerini kırmızı boyaya sürüp, kâğıdın üstüne basmalarıyla olan şekil, tuğra. (Farsça)
• Mc: Kuvvet. Savlet, satvet. (Farsça)

peyman-şiken

• (Peyman-şikân) Yemin bozan, ahdini yerine getirmeyen.

postnişin

• Posta oturan. Daha evvelkinin yerine geçen.

ra

• İsim veya zamirin sonuna ilâve edilirse, Türkçedeki i, im, in, a, e eklerinin yerine kullanılır. Meselâ:Hâne: Ev. Hâne-râ: Evi, evin, eve.Tû: Sen. Tû-râ: Seni, senin, sana. (Farsça)

rabb-i hakim / rabb-i hakîm

• Herşeyi hikmetle belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan ve herbir varlığın her türlü ihtiyacını karşılayıp idare eden Allah.

rabb-i muhtar-ı hakim / rabb-i muhtar-ı hakîm

• Herbir varlığın her türlü ihtiyacını karşılayan, dilediğini dilediği gibi yapan, herşeyi belirli maksat ve faydalara uygun ve tam yerli yerinde yaratan Allah.

rabbü's-semavati ve'l-arz / rabbü's-semâvâti ve'l-arz

• Göklerin ve yerin Rabbi.

racife

• Şiddetle sarsan sarsıntı. Dünyayı yerinden oynatan vakıa. İlk nefha.

rakım

• Bir yerin deniz seviyesinden yükseklik derecesi. Kod.
• Rakam yazan. Çizen. Tahrir eden, yazan.

rakis

• Yol gösteren, kılavuz.
• Harman yerinde harmanı döğerken öküzün dönmesi.

rakk

• Kitap, sahife.
• Kâğıt yerine kullanılan ince deri parçası.
• Tomar.
• Yama.

rakka

• Dere yanında olup sel geldiğinde üzerine yayılan arazi.
• Bir yerin adı.

ramile

• Yelmek.
• Şam vilâyetine bağlı bir yerin adı.

rehin

• (Rehn-Rehine) Bir şeyin yerine teminat olarak tutulmuş olan şey, rehin edilmiş.
• Mevkuf ve mahpus kılmak.

• Bir şeyin yerine garanti olarak tutulan.

reml

• Hac ibâdeti yerine getirilirken, tavâfın (Kâbe'nin etrâfında dönmenin) ilk üçünde, erkeklerin kısa adımlarla, omuzları silkerek, çalımlı yürümeleri.

resh

• Bir şeyin, yerin sabit olması.

reşid / reşîd

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâta (yarattıklarına) doğru yolu gösterip, dilediğini bu yolda bulunduran.
• Rüşd sâhibi yâni, dînî vazîfelerini yerine getiren ve malını tasarruf edebilen, âkıl bâliğ olan, aklını ve malını yerinde kullanan.

resm-i küşad

• Yeni yapılan mekteb, fabrika, kışla, hükümet konağı, demiryolu vs. gibi şeylerin umuma açılışı yerinde kullanılan bir tâbirdir. Yeni tabirde " Açılış töreni" demektir.

resmen

• Devlet namına, resmî olarak, devlet tarafından.
• Kat'i olarak anlaşıldığına göre.
• İsteye isteye. Bile bile.
• Görünüşte, âdet yerini bulsun diye. Nezaket icabı olarak.

rifa'

• Ekini tarladan getirip harman yerine ilettikleri vakit.

rüsuh

• İlim ve fennin derinliğine vukufiyet. Sağlamlık. Devamlılık. Yerinde, sağlam, sâbit ve devamlı olmak.
• Meharet, meleke.

sabit / sâbit / ثابت

• Duran, yerinde durup hareket etmeyen.
• Doğruluğu isbat edilmiş olan.

• Kanıtlanmış. (Arapça)
• Yerinde duran. (Arapça)

sabit-kadem

• Mizacı oynak olmayıp işine ve sözünde kararlı olan, yerinde direnen. Sözünde duran.

sabite

• Yerinde durur gibi olan yıldız.
• Yerinde durup hareket etmeyen herhangi bir şey. (Seyyare'nin zıddı)

sadha

• Şarabın iyisi. Kendine nisbet olunan bir yerin adı.

sadık-ul va'd

• Va'dinde duran, söz verdiği şeyi yerine getiren, ahdine sâdık olan. Cenab-ı Hak.

safa

• Gönül şenliği, eğlence.
• Duru olmak, itmi'nan ve meserret üzere olmak. Temiz, sâfi olmak.
• Hava açık ve ayaz olmak.
• Mekke-i Mükerreme'de bir yerin ismi.

şahid

• Şahitlik yapan. Bilen, tanıyan. Senet yerine geçecek kadar mâkul ve mu'teber sayılan. Gören.
• Resul-ü Ekrem Efendimizin (A.S.M.) bir vasfı.
• Melâike-i kiram.
• Hazır.

şahıs zamiri

• İsim yerine kullanılan ve insanlara işaret eden kelimeler. Farsçada: (Men: ben), (Tu: sen), (U: o), (Mâ: biz), (Şümâ: siz), (İşân: onlar). Bunlar gayr-ı muttasıl (bitişik olmayan) zamirlerdir.Arapçada; gayr-ı muttasıl zamirler: (Ene: ben), (Ente-sen), (Entümâ: ikiniz), (Hu: O), (Entüm: siz), (Entünn

sahv

• Uyanıklık, aklı başında, şuuru yerinde olma hâli, sekr hâlinin zıddı. Tasavvufta kendini kaybetme hâlinden kurtulup, ayılma hâli. Fenâdan sonraki bekâ hâli.

şakul

• (Çekül) Geo: Bir yerin umumi hattını tâyin için kullanılan âlete denir. Bir ağır cismi ip ile yüksekten sarkıtmakla bir duvarın ne derece yatık, eğri veya doğru olduğu anlaşılması gibi.

sancak beyi

• Eyalet teşkilâtıyla timar usulünün cari olduğu zamanlarda beş on kazalık yerin mutasarrıfı ile sipahisinin kumandanına verilen addır. Osmanlıların ilk zamanlarında beylere yahut hükümdar evlâtlarına has olarak verilen mıntıkalara "Sancak" denilir, bu sancaklara tasarruf edenlere de "Sancak Beyi" adı

sanduka

• Türbelerde mezarların üzerine tahtadan sandık şeklinde yapılan ve üstüne yeşil çuha örtülen yerin adıdır. Kadın sandukaları düz olduğu halde, erkek sandukalarının baş tarafına bir ağaç konarak üzerine kavuk, taç, sikke gibi sağlığında giydikleri başlık konurdu. Açık mezarlıklarda sandukalar taştan y

şantiye

• Bir inşaat yerinde inşaat ve malzeme için hazırlanan yer. (Fransızca)
• Gemi tezgâhı. (Fransızca)

savm

• Oruç. Fecrin (tan yerinin) ağarmasının evvelki vaktinden (imsaktan) akşam namazı vakti girinceye kadar, yemeği, içmeği ve cimâ'ı terk etmek.

sebat / sebât / ثبات

• Yerinden oynamamak, dayanmak. Kararlı olmak.
• Sözde durmak, ahde vefâ etmek. İman ve İslâmiyete hizmette, Allah'a ibadet ve taatta sâbit ve berkarar olmak.
• Bir meslekte, meşru bir kanaatte veya bir fikirde kararlı bulunmak, sağlamlık göstermek.

• Yerinden kımıldamama, kararından vazgeçmeme. (Arapça)

sebatkar / sebatkâr

• Sağlam, yerinden oynamaz. (Farsça)
• Ahdine, vefakârlığına sâdık ve sağlam olan. (Farsça)

şebeke-i seadet / şebeke-i seâdet

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem mübârek kabrinin bulunduğu Hücre-i seâdet denilen yerin dış duvarı etrâfında yerden Mescid-i Nebî'nin tavanına kadar yükselen demir parmaklık.

secde-i tilavet / secde-i tilâvet

• Kur'ân-ı kerîmin on dört yerindeki secde âyetinden birini okuyan veya duyanın yapması vâcib olan secde.

şecere-i nariye / şecere-i nâriye

• Bir ağacın dalları gibi kâinatın her yerine yayılmış olan ateş.

şeddad

• Kâfir.
• Çok eskiden Yemen'de Âd Kavminin hükümdarı Allah'a isyan ederek Cennet'e benzetmek iddiasiyle İrem bağını yaptırmış, bu bağdaki köşke girmeden kavmi ile yani taraftarlariyle birlikte gazaba uğramış, çarpılmış, yerin dibine geçmiştir.

sefer

• Senenin kısa günlerinde, insan veya deve yürüşü ile üç günde gidilecek yere gitmeyi niyet ederek, bulunduğu yerin kenar evlerinden dışarı çıkmak.
• Harbe gitme, savaş.

seferilik / seferîlik

• Senenin kısa günlerinde insan veya deve yürüyüşü ile üç günde gidilecek yere gitmeye niyet ederek bulunduğu yerin kenar evlerinin dışına çıkmak.

seher vakti

• Tan yerinin ağarmaya başladığı zaman.

sekban

• Köpek besleyicisi. (Farsça)
• Padişahın köpeklerini av yerine götüren seyman. (Farsça)
• Vaktiyle Yeniçeri Ordusunda bir asker sınıfının ismi. (Farsça)
• Köy düğününde silâhlı ve oyun yapan gençler kafilesi. (Türkçede seğmen denir.) (Farsça)

selef

• Eskiden olan, önce bulunmuş olan.
• Yerine geçirilen.
• Önde olmak, ileri geçmek.

• (Self) Eskiden olan. Evvelce bulunmuş olan.
• Yerine geçilen.
• Önde olmak, ileri geçmek.
• Eski adam.

seliha

• Kabuk.
• Soyulmuş veya bozulmuş şey.
• Tarçın yerine kullanılan bir ağacın adı.

semsem

• Tilki.
• Bir yerin adı.

sencide

• Ölçülmüş, tartılmış, değerli. (Farsça)
• Tam yerinde söylenmiş söz. (Farsça)

şerh-i sadr

• Peygamber efendimizin çocukluğunda ve peygamberliği sırasında (mîrâc gecesinde) mübârek göğsünün açılarak kalbinin çıkarılması ve yıkanıp ilim, hikmet ve mârifet ile doldurulduktan sonra yerine konması hâdisesi.
• Göğsün yâni kalbin ilâhî nûr, ilim, hikmet ve mârifet ve sekîne (ferahlı

sevel

• Koyunlarda olan bir hastalıktır. Hasta koyun sürüye uymaz, otlak yerinde döner durur.

şeyhan

• (şeyheyn) Esasen iki şeyh demek olup; bazı eserlerde, Buharî ve Müslim yerinde kullanılır. Her ikisinin Hadis Kitablarına birden Sahihan denir.
• Hazret-i Ebubekir ile Hazret-i Ömer'in (R.A.) beraberce bâzı mühim kitaplarda geçen isimleri.
• Bazı fıkıh kitablarında, İmam-ı A'zam

seyyalat / seyyalât

• (Tekili: Seyyale) Akıcı olanlar, yerinde durmayıp gidenler, akanlar. Seyyal maddeler.

şicab

• Divit kapağı.
• Her nesnenin ağzına, yarığına ve gedik yerine koyup tıkadıkları nesne.

siccin / siccîn

• Şeytanların, kafirlerin (Allahü teâlâya ve Resûlullah efendimize inanmayanların) ve günahkâr mü'minlerin amellerini toplayan bir kitap; insanların ve cinlerin kötülerine mahsûs amel defterleri.
• Şakîlerin, kötülerin ve azâb olunan rûhların bulunduğu yer.
• Yerin altında veya Ceh

şisı'

• Büyük ve çok mal.
• Dar yer. Bir yerin uç tarafı.
• Nalın kayışı.
• Bir malı dikkatle bekleyip koruyan.

sismoğraf

• Zelzelenin yerini, saatini, yön ve hızını kaydeden âlet. (Fransızca)

şit (şis) aleyhisselam / şit (şîs) aleyhisselâm

• Âdem aleyhisselâmdan sonra gönderilen peygamber. Âdem aleyhisselâmın oğludur. Babası vefât edince peygamber oldu. Kendisine elli suhuf kitâb verildi. Şit ismi İbrânice olup Arapça'da Allah'ın hibesi (hediyesi) mânâsındadır. Şit yerine Şîs de denilmiştir.

sü'b

• Akıl geri gelmek.
• Gittikten sonra yine eski yerine dönmek, mekânına gelmek.

şükr

• Verilen nîmetleri yerli yerinde kullanma. Allahü teâlâya, verdiği nîmetlerle isyân etmeme. Nîmetleri kullanırken sâhibini unutmama. Görülen iyiliğe karşı teşekkür. Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uyma.

sultan-ı adil / sultan-ı âdil

• Her işini sınırsız bir adaletle ve yerli yerinde yapan Sultan; Allah.

sünat

• (Çoğulu: Sünut Esnât) Sakalı olmyaan veya bir maktar çenesinde olup başka yerinde olmayan köse kimse.

sür'at-i imtisal

• Hızlıca uymak, yerine getirmek.

sütre

• Namaz kılarken imâmın veya yalnız kılanın sol kaşı hizâsında, önüne diktiği yarım metreden uzun çubuk. Çubuğu dikmeyip, secde yerinden kıbleye doğru uzatmak veya çizgi çizmekle de olur.

ta'biye / تعبيه

• Yerine koyma. (Arapça)
• Kurulu düzen. (Arapça)

ta'dil-i erkan / ta'dil-i erkân

• Fık: Namazın bütün rükünleri, esaslarını usulüne uygunca yerine getirerek ve namazın tertib ve düzeninin hakkını vererek kılmak. Meselâ : "Secdeyi sükunetle yerine getirmek ve iki secde arasında "Sübhânallah" diyecek kadar doğrularak oturmak. Kıyamda ve rüku'dan sonraki kıyamda sükunet üzere olmak v

ta'yin / ta'yîn

• Yerini belli etmek.
• Vazifeye göndermek, vazifelendirmek.
• Ayırmak.
• Tayın, erzak.

• Bir malın cinsini, miktârını, yerini belli etmek.
• Me'mur etmek, vazîfelendirmek.

taahhüd

• (Ahd. den) Bir işin veya bir şeyin yapılması için söz verme, üzerine almak. İltizam etme. Resmi söz verme. Yüklenme.
• Postaya verilen bir şeyin, yerine varmasını sağlama.

taassubat-ı na-bemahal / taassubat-ı nâ-bemahal

• Yerinde olmayan taassuplar.

taat

• İbadet etmek, Allah'ın emirlerini yerine getirmek, itaat etmek.

• İbadet etmek. Allah'ın (C.C.) emirlerini yerine getirmek. İtaat etmek.

tabaka'

• Kelâmdan âciz kimse, konuşamayan kişi.
• Cimaı yerince yapamayan kimse.

tabiat-ı arz

• Yerin tabiatı.

tahlif

• (Halef. den) Birini kendi yerine bırakmak.

tahrif

• (Harf. den) Harflerin yerini değiştirmek. Bozmak. Kalem karıştırmak.
• Kendi menfaati veya başkasının zararı için bir ibârenin mânasını değiştirmek.
• Başka tarafa meylettirmek.

• Bir yazıdaki cümlenin anlamını değiştirme.
• Bir yazıdaki adın veya cümlenin yerini değiştirme, bozma.

tahrik

• Kımıldatma. Kımıldatılma. Yerinden oynatma. Hareket ettirme.
• Gr: Cezimli bir harfi harekeli okuma.
• Yola çıkarma.
• Azdırma, kışkırtma.
• Uyandırma.

• Azdırma, kışkırtma, kımıldatma, yerinden oynatma, hareket ettirme, yola çıkarma.

taht-ı belkıs

• Belkıs'ın tahtı. (Çok eski mecusi Yemen padişahlarından Şerahil'in kızı Belkıs, başka kardeşi olmadığından babasının yerine Yemen'e hükümdar olmuş idi. Sonra Süleyman Aleyhisselâm ile evlendi. Onun mu'cizeleriyle imana geldi.) Bak: Hüdhüd, Süleyman (A.S.)

takallu'

• Ayağını kuvvetiyle kaldırmak.
• Yerinden kopmak.

takat-i beşer / tâkat-i beşer

• İnsanın bir şeyi yerine getirebilme gücü.

takrir

• İyi ifade etmek. Bildirmek.
• Ağzından anlatmak.
• Yerleştirmek. Kararlaştırmak. Yerini belirtmek.
• Resmî olarak yazı ile bildirmek.
• Tapuda, mülkünü başkasına sattığını bildirmek.
• Siyasî nota.

takvib

• Bir şeyi yerinden çekip koparma.
• Yeri kazma.

takziye

• (Kaza. dan) Eksiği yerine getirme. Kaza etme.

tatbik

• Yakıştırmak. Yerine getirmek.
• Karşılaştırmak.
• Bir kaide, kanun veya emri yerine getirmek. Kıyas ve tahmin etmek.
• Benzetme, uydurma.

• Yakıştırmak. Yerine getirmek. Bir kanun hükmünü, kaide veya emri yerine getirmek. Kıyas ve tahmin etmek.

tavassut

• Araya girme, aracılık etme; bir peygamberi veya bir evliyâyı vâsıta kılarak, araya koyarak, bir isteğin yerine gelmesi için Allahü teâlâya yalvarma.

tavtid

• Bir nesneyi yerinde tutmak.
• Muhkem etmek, sağlamlaştırmak.

tayin / tâyin

• Yerini belirleme, atama.

tebadül / tebâdül

• Birbirinin yerine geçmek. Karşılıklı değişmek. Trampa.

• Birbirinin yerine geçme, yer değiştirme.

tecafi

• Uzak olma. Yerinden bir tarafa ayrılma.

tedekdük

• Taşlıkta ve kum arasında olmak.
• Dağ, yerinden ayrılıp pâre pâre olmak.
• Zelzele olup yerin deprenmesi.

tedvir

• Devrettirmek, döndürmek. Çevirmek.
• İdare etmek, yönetmek.
• Daire şekline sokmak.
• Edb: Bir mısradaki kelimelerin yerini değiştirmekle veznin ve mânanın bozulmamasıdır.
• Kur'an-ı Kerim kıraatında: Tahkik ile hadr ortasında bir okuma usulüdür. Her iki yönde meşru m

tekabül edecek

• Karşılığı olacak, yerini tutacak.

tel'a

• (Çoğulu: Tilâ) Su yolu, su mecrası.
• Sel yolu.
• Yerin alçağı ve yükseği. Çukurluk ve tepe.

telafi

• Eksik olan bir şeyin yerini doldurmak. Tamamlamak.
• Ziyanı karşılamak. Zararı ödemek.

teleccüc

• Geminin denizin derin yerine varması.

temkin zamanı / temkîn zamânı

• Güneşin doğuş, batış vakti ve namaz vakti hesapları yapılırken, vakitlere eklenen veya çıkarılan zaman miktârı. Bu vakitler hesâb edilirken deniz ve ova gibi düz yerlerde güneş merkezinin hakîkî ufkun altına inmesi esas alınır. Hâlbuki o yerin en yük sek tepesinde bulunan bir kimsenin gördüğü ufukta

temren

• Okların ucuna demir veya sarıdan takılan parçaya verilen addır. Menzil oklarına maden yerine kemik takılır ve ona da "soya" adı verilirdi. Temren ile soyanın takılışında fark vardı. Temren oka; ok ise soyaya takılırdı.

tenciz

• Sona erdirme. Sonuçlandırma, neticelendirme.
• Sözünü yerine getirme.

terim

• Fransızca olan "Terme" kelimesinden uydurulmuştur. "Istılah" veya "tabir" yerinde kullanılır.

terk-i iltizam-ı nefs

• Nefsin isteklerini yerine getirmeyi terk etme, nefsi dinlememe.

terk-i mevki

• Yerini terk etme.

tertib-i mebadi / tertib-i mebâdi

• Bir işin gerçekleştirilmesi için gerekli ön şartların yerine getirilmesi.

tertil

• Muvafık ve yerli yerinde, güzel, uygun ve lâtif konuşmak.
• Düşüne düşüne, yavaş yavaş, anlayarak okumak. Beyan eylemek ve âşikâr kılmak.
• Kur'an-ı Kerim'i usul ve kaidesine göre, acele etmeksizin dura dura anlaya anlaya okumaktır. Kur'an-ı Kerim tertil üzere nâzil olmuştur.

tesbit

• Sağlam olarak yerleştirme. Yerinden kımıldayamaz hâle getirme.
• Bir şeyin aslını kat'i olarak bulma.

tescih

• (Eşek) dişiyle bir yerini tutup ısırmak.

teşeffü'

• Bir isteğin, dileğin yerine gelmesi için, peygamberleri veya evliyâyı vesîle ederek (araya koyarak), onların hatırı için diyerek Allahü teâlâya yalvarma, duâ etme, isteme.

teşric

• Cem'etmek, birbiri üstüne yığmak.
• Kerpiçi yerinden ayırmak.

tesrid

• Davar boğazlandığında daha soğumadan bir yerini kesmek veya kırmak.

tetavvuf

• Tavaf etme. Ziyaret maksadıyla bir şeyin veya bir yerin etrafını dolanma.

tetliye

• Nezretme. Adağı yerine getirme.
• Farzdan sonra nafile namaz kılma.

tevekkül-ü tembelane / tevekkül-ü tembelâne

• Tembelce tevekkülde bulunma; üzerine düşen görev ve sorumlulukları yerine getirmeden sonucu Allah'tan isteme.

tübbet

• Bir yerin adı. (İyi miskler ona nisbet olunup "Misk-i Tübbetî" derler)

tuhm

• (Çoğulu: Tühum) Her yerin ve her köyün nihayeti.

ufk

• Kıyı, kenar.
• Rüzgârın estiği cihetler.
• Ufuk. Gökle yerin birleşmiş gibi göründüğü yer. Görüşümüzün nihayetindeki yerler.
• Mc: Görüş ve düşünüş derecesi.

umumi vekil / umûmî vekil

• Yerine geçirilen kimseye mutlak halde istediğini yap diyerek verilen vekâlet.

va

• "Vah, yazık" meâlinde olup hayf, hasret, esef gibi kelimelerle birlikte söylenir. (Buna Arabçada "edât-ı nüdbe" denir.)Türkçede bunun yerine; vâh, vây, eyvâh edatları kullanılır. Bunlar bâzan şiddet ve te'yid için tekrar edilir.

va'd

• Söz verme, söz verilen şey.
• Allahü teâlânın; emirlerini yerine getirenleri çeşitli nîmetlerle mükâfâtlandıracağını, karşı gelenleri ise, azâb ile cezâlandıracağını bildirmesi, söz vermesi. Buna va'd-ı ilâhî de denir.
• Bir kimsenin, başka birisine bir husûsta söz vermesi.

vacib / vâcib

• Allah ve resulü tarafından yerine getirilmesi kesin olarak emredilmiş olan şey (diğer bir mânası; delili farz ifade edecek derecede kesin olmayan, fakat hiç terk edilmeden yapılması istenen amel; vitir ve bayram namazları gibi.
• Varlığı zorunlu olan.

• (Vücub. dan) (Çoğulu: Vâcibât) Lüzumlu, mecburi olan.
• Fık: Yerine getirilmesi her müslüman için gerekli ve borç olup, yapılmadığı takdirde büyük günah olan Allah'ın emirleri. Yapılması zannî delil ile belli olan. Terki câiz olmayan. Yapılması şer'an kat'i derecede bir delil ile sâbit

• Gerekli, zorunlu olan, yerine getirilmesi her müslüman için gerekli ve zorunlu olan Allah'ın emirleri.

vacibe / vâcibe

• Yapılıp yerine getirilmesi vâcib derecesinde lüzumlu olan şey.

vacibülifa / vâcibülîfâ / واجب الایفا

• Yapılması gereken, yerine getirilmesi gereken. (Arapça)

vafi / vâfi

• (Vefâ. dan) Tam, elverişli, kâfi, yeter.
• Sözünün eri.
• Va'dini mutlak yerine getiren Cenab-ı Hak.

vaka'

• Yufka bulut.
• Taş.
• Yerin taşlı olmasından ayak incinmek.
• Cefa, eza.
• Vurma, darp.

var / vâr

• (Teşbih edatıdır) Gibi, ...li, kerre, def'a, sâhib, mâlik, lâyıklık (yerinde kullanılarak birleşik kelimeler yapılır). Meselâ: Melek-vâr : Melek gibi. Ümid-vâr: Ümidli. (Farsça)

vasati saat / vasatî saat

• Hakiki güneşe tâbi olmak üzere, muntazam hareket ettiği tasavvur olunan mevhum bir güneşin, o yerin nısfun nehârından (meridyeninden) arka arkaya iki defa geçişi arasındaki zamanın yirmi dörtte biri.

vasi

• (Vesâyet. den) Bir ölünün vasiyetini yerine getirmeye me'mur edilen kimse. Bir yetimin veya akılca zayıf, hasta olan bir kimsenin malını idare eden kimse.

vasıb

• Yerinde duran. Sürekli.

vecibe

• Borç hükmünde olan vazife.
• Kanun ve ahlâkın icabı, yerine getirilmesi lâzım gelen şey.

vefa

• Ahdinde, sözünde durma.
• Sevgi ve dostlukta sebat ve devam.
• Ödeme.
• Yetişme.
• Dince ve akılca lâzım gelen şeyi yerine getirip uhdesinden çıkma.

vefa-i ahid / vefâ-i ahid

• Sözünü yerine getirme, sözünde durma konusu.

vega'

• Kavga gürültüsü. Harp yerinden çıkan sesler. Savt. Patırtı.

vekalet / vekâlet

• Bir kimsenin, bir veya birçok işi yapmak için, başkasını kendi yerine koyması yâni başkasına iş havâlesi. Vekil edene sâhib veya müvekkil, vekâlet verilip yerine geçirilene vekîl denir.

• Birinin yerini tutma.

vekar

• Ağır başlı olup yerine göre uygun davranmak, şahsiyetli olmak.

vekil / vekîl

• Başkasının işini gören. Bir adamın yerine hareket etme selâhiyeti olan kimse.
• Nâzır. Bakan.

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâtın dünyâda ve âhirette işlerini hakkıyla yerine getiren, rızkları veren, tevekkül etmeye (kendisine güvenilmeye) lâyık olan.
• Bir kimsenin, bir işi yapmak için kendi yerine koyduğu, işini havâle ettiği kimse.

vez'

• (Çoğulu: Evzâ) Hapsetmek.
• Engel olmak, men'etmek.
• Islah etmek, yerli yerince etmek, düzeltmek.
• Topluluk, cemaat.

ya hakim / yâ hakîm

• Ey herşeyi belirli maksat ve gayelere uygun olarak faydalı ve tam yerli yerinde yaratan, hikmet sahibi Allah.

yaver / yâver

• Komutanların yanında bulunan ve onların emirlerini yazmakla ve gerektiğinde yerine ulaştırmakla görevli subay.

yelemlem

• Deri.
• Bir yerin adı. (Yemenliler ihramı orada giyerler.)

zabıtname / zabıtnâme

• Olay yerinde ilgili kimselerin olayın oluş şeklini kaydettikleri kâğıt.

zabt-name / zabt-nâme

• Hâdise veya vak'a yerinde alâkalı kimselerin hâdisenin oluş şeklini imzâ altında kaydettikleri kâğıt. Zabıt tutulan kâğıt. (Farsça)

zamair

• (Tekili: Zamir) Zamirler. Bir şeyin iç yüzleri.
• İsim yerine kullanılan kelimeler.

zamair-i şahsiyye

• Şahıs zamirleri. " Ben, sen, o" gibi isim yerine geçen kelimeler.

zamir / zamîr / ضَمِيرْ

• İsmin yerini tutan kelime.

• Her şeyin iç yüzü.
• Yürek, vicdan.
• Gizli fikir.
• Zamir, ismin yerini tutan kelime.

• Arapçada ismin yerini tutan harf (buradaki "he" harfi).

• İsmin yerini tutan kelime.

zamir-i mütekellim

• Mütekellim zamiri, yani konuşanın isminin yerini tutan zâmir. ("Ben" gibi)

zamir-i şahsi / zamir-i şahsî

• Gr: Şahıs gösteren ve şahısların ismi yerine kullanılan zamirler; Ben, sen, o, biz, siz, onlar gibi.

zarar-ı mahz

• Fık: Kendisinin faydası yerine zararı olan.

zat-ı hakim / zât-ı hakîm

• Herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Zât, Allah.

zellet-ül kari / zellet-ül kârî

• Kırâat hatâsı. Namazın içindeki farzlardan kırâati yerine getirirken (Fâtiha ve zamm-ı sûreyi okurken) meydana gelen hatâ, yanlış okuma.

zerrat-ı arziye / zerrât-ı arziye

• Yerin, maddenin yapı taşları.

zeval

• Zâil olma, sona erme.
• Gitmek. Yerinden ayrılıp gitmek.
• Güneşin tam ortada gibi, baş ucunda bulunduğu zaman.
• Güneşin nısf-ı nehar dairesinden batmaya doğru dönmesi. Seyrinin sonuna yaklaşması.

zevd

• Koyunu su yerinden sürmek.
• Sevk.

zıhar / zıhâr

• İki şey arasında münasebet ve mutabakat meydana getirmek. İki şeyi birbirine mutabık eylemek. Arka arkaya, mukabil kılmak.
• Karşılıklı yardımlaşmak.
• Fık: Bir kocanın, karısını müebbeden mahremi olan birisinin bakması câiz olmayan bir yerine teşbih etmesi.Meselâ, bir adam karıs

• Erkeğin, hanımını veya onun yüz, baş, ferc gibi bir uzvunu, kendisine nikâhı ebedî haram olan bir kadına veya onun bakılması harâm yerine; "Sen anam gibisin" veya "Senin sırtın anamın sırtı gibidir" gibi sözlerle benzetmesi.