abra

• Bir değiş-tokuşta üste verilen şey.
• Teraziyi ayarlamak için hafif gelen kefesine konulan ağırlık.

afat-ı semaviye

• Semavi âfetler. Allah tarafından insanları ikaz ve ceza için verilen belâ ve musibetler.

ahd

• Verilen söz, söz verme.

ahid

• Verilen söz, andlaşma.

ahiret kardeşi / âhiret kardeşi

• İnanç ve ibadette birbirinden ayrılmayan kişilere verilen ad.

akd-i muavaza

• Hibe ve sadaka gibi teberruattan olmayıp iki taraftan ivaz verilerek yapılan akd, ivazlı akd. Satış, trampa gibi.

akile / âkile

• Yenirce adı verilen yara.

akl-ı feal / akl-ı feâl

• İşrâkiyye (Yeni Eflâtunculuk) felsefesinde ukûl-ı aşerenin (on akılın) sonuncusu olup, yaşadığımız âlemle alâkalı akla verilen ad. Öldürme ve yaratma işlerine bakan mertebe.

alaca bayrak

• Tar:Ondördüncü Yeniçeri Bölüğüne verilen ad.

alamet-i kıymet / alâmet-i kıymet

• Kıymetin belirtisi, verilen değerin işareti.

alarm

• Tehlike anında herkesi haberdar etmek için verilen işaret. (Fransızca)

alavere

• Vapurlara kömür vermek için bordaya kurulan kademeli iskele.
• Tulumbanın basıp emme suretiyle işlemesi.
• Herc ü merc. Karışıklık, kargaşalık.
• Bir şeyin elden ele verilerek veya atılarak aktarılması.

ale / âle

• İlaç için kullanılan ve "Hint Sünbülü" adı verilen çiçek. (Farsça)

alek / âlek

• İlaç için kullanılan ve "Hint Sünbülü" adı verilen bir çiçek. (Farsça)

alem-i sagir / âlem-i sagîr

• Yaratılmışların hepsinden kendisinde bir nümûne bulunduğu için insana verilen ad.

alik / alîk

• Hayvana bir defada verilen yem.
• Asılan torba.

amazon

• Milattan önce yaşamış İskitlerin kadın askerlerine verilen isim. Göğüslerini dağlatarak küçükten harbe alıştırılan bu İskit kadınlarının şiddetli muharebeler yaptıkları yazılıdır.
• Güney Amerika'da büyük bir nehir adı.

amel defteri

• İnsanların dünyâda iken yaptığı bütün işlerinin yazıldığı ve Arasât meydanında herkese verilecek olan defter.

an mim amed

• Tar: İslâmiyeti ve Türkçeyi öğretmek maksadıyla, devşirilerek toplanan ve Türk köylülerine satılan acemi oğlanlardan, müddetini tamamlayarak Rumeli Ağasının tezkeresiyle ulüfeye yazılanların kayıtlarına verilen işaret. (Farsça)

ancec

• (Çoğulu: Anâcic) Büyük nesne.
• Fesliğen adı verilen çiçek.

arazi-i muhtekere / arâzi-i muhtekere

• Kiracısı tarafından üzerine bina yapılmak veya ağaç dikilmek üzere senelik bir ücret karşılığında kiraya verilen arazi. (Kiracı, kira bedelini her sene arâzi sahibine vererek o arâziyi devamlı sûrette elinde bulundurur.)

ardhale

• Bulamaç adı verilen yemek. (Farsça)

are

• Borç olarak alınan veya verilen şey.

ariye / âriye

• Ödünç ve borç olarak verilen.

ariza

• Büyük bir kimseye hürmetle yazılan veya verilen şey, istirhamnâme, hediye.

arşidük

• Avusturya ve Macaristan İmparatorluk hanedanı prenslerine verilen ünvandır ve "Büyük Düka" demektir. Türkçe'de Arşuduka da denmiştir. (Fransızca)

arz

• Ardıç adı verilen bir ağaç. (Farsça)

arz-ı mahzar

• Bir işin yapılması için, yüksek bir mevkiye halk tarafından topluca verilen dilekçe.

aşavet

• Gündüz görüp, gece görmeyen ve tavukkarası adı verilen göz hastalığı.

asb

• Bağlamak.
• Sağlam olarak dürmek.
• İmâme, sarık.
• Yemen'de yapılır bir nevi kumaş.
• Firavun atı adı verilen bir deniz canavarının dişisi.
• Kurumak.
• Kızarmak.
• Sarmaşık.
• Sargı, bağ.
• Mendil.

asgün

• Hazar Denizi'ne verilen bir isim.

ashab-ı yemin / ashâb-ı yemin

• Ahid ve yeminlerinde sebât edenler. Kendi kazançlarından ziyâde Cenab-ı Hakk'ın lütuf ve ikrâmına kavuşacakları ümid edilenler. Allah'a itâatleri ve amelleri iyi olup ahirette amel defterleri sağ taraftan verilecek olanlar. Sağcılar. Mukaddesatçılar. Kur'an ve İmân yolunda Allah (C.C.) için çalışanl

ashab-üş-şimal / ashâb-üş-şimâl

• Amel defterleri sol taraflarından verilecek olan cehennemlik kimseler.

aside

• Bulamaç adı verilen yemek.

atiyye

• Verilen, nimet.

atiyye-i seniyye / عطيهء سنيه

• Padişah tarafından verilen hediye.

avans

• İlerideki bir alacağa mahsuben önceden verilen para. (Fransızca)

avari / avarî

• (Tekili: Ariyyet) Ödünç verilen şeyler.

ayet-i muhkeme / âyet-i muhkeme

• Muhkem âyet. Çoğulu âyât-ı muhkemât'tır.
• Kur'ân-ı kerîm.
• Kur'ân-ı kerîmde mânâsı açık olan âyet-i kerîmelere verilen ad.

ayin / âyin

• Merâsim. Usûl. Görenek. Dinî âdâb. Âdet, örf ve kanun.
• Ziynet, süs.İslâm'da fıkıh lisânı âyin kelimesini kabul etmemiştir. Bazı vakıflar, filân câmide herhangi bir tarikat âyini icra için te'sis yapacakları zaman vaki olan müracaatlarında fetvahâne tarafından verilen müsaadelerde âyi

ayin-han / âyin-han

• Mevlevihâne ve semâhânelerde sema edilirken, yüksek bir yerde bulunan ve mutribhâne adı verilen mahfilde âyin okuyan kimse. (Farsça)

azimet / azîmet

• Kuvvetli irâde, istek, arzu. Haramlardan, dinde yasak edilen şeylerden sakınmakla berâber, mümkün olduğu kadar ruhsatlardan yâni dinde izin verilen kolaylıklardan uzak durup; evlâyı, en iyi olduğu bildirilenleri, nefse zor gelenleri yapmak; takvâ yol u.

azizan / azîzan

• Azizler. Kelimenin sonundaki ân takısı Arabça'da ikilik, Farsça'da çokluk ifâde eder.
• "İki azîz (velî)" mânâsına İslâm âlimlerinin ve evliyânın büyüklerinden Ali Râmitenî hazretlerine verilen lakab.
• Büyükler, evliyâ. Birisiyle oturup kalbin toparlanmazsa Kalbindeki dünyâ düşüncesini s

bahariyye

• Edb: Birini övmek için yazılan ve bahar tasviriyle başlayan kaside.
• Tar : Yeniçeri ağasından itibaren padişah tarafından Yeniçeri kâtibiyle ocak ağalarına verilen baharlık.

bahşiş

• Lütfedip verilen para. Fazladan, iyilik olsun diye verilen. İhsan. Hediye, mükâfat. (Farsça)

bakteri

• Basit, çekirdeksiz, bölünerek çoğalan tek hücreli canlılara verilen addır. Çeşitli şekilleri vardır: Kürevî (coccus), çubuk şeklinde (basil), virgül şeklinde (vibriyon), burmalı (spiril).Bakteriler ya tek tek, ya da birkaçı bir arada bulunmalarına göre de ayrı adları vardır. Havanın oksijeni ile yaş (Fransızca)

balon

• Hava veya hafif gazlarla doldurulan küre. Bugünkü uçaklar balonculuğun geliştirilmesiyle elde edilmiştir. Zeplin adı verilen güdümlü balonlar hava ulaşımında ve savaşta kullanılmıştır. (Fransızca)

balyoz

• Vaktiyle Avrupa devletlerinin büyükelçi ve büyük konsoloslarıyla, general ve amiral gibi kişilerine verilen bir ünvandır. (Fransızca)
• (Yunancadan) Kazık çakmak, büyük taşları kırmak için kullanılan uzun saplı, iri ve ağır çekiç. (Fransızca)

barani / bârânî

• Çivit mavisi renginde, Osmanlılar zamanında Selânik'te dokunan bir cins çuha. Yeniçeri ve Acemi oğlanlarına aralık ve ocak (erbain) aylarında verilen yağmurluk bârâniden yapılırdı. Yağmurluk, yağmurdan muhafaza eden şey. (Farsça)
• Yağmurla ilgili. (Farsça)

barih

• (Çoğulu: Bevârih) Samyeli adı verilen sıcak ve şiddetli bir çeşit rüzgâr.

başe-i felek / bâşe-i felek

• Nesr-i Tâir ve Vâki adı verilen iki yıldız.

batarya

• İtl. Elektrik elde etmek için hazırlanmış şişeler takımı.
• Ask: Bir subayın emrine verilen belli sayıdaki ağır silâhlarla bunların hizmetinde bulunan insan, hayvan ve malzemenin hepsine birden verilen isim.

bazergan / bâzergân

• Tüccar, alış veriş eden esnaf. (Farsça)
• Bezirgan. (Farsça)
• Ağa makamındaki yahudilere verilen isim. (Farsça)

bedel

• (Çoğulu: Bedelât) Elde ve ayakta olan zahmet ve ağrı.
• Karşılık. Bir şeyin yerine verilen ve yerini tutan şey. İvaz.
• Başkasının adına hacca giden.
• Gr: Söz esnâsında bir şeyi sıfatı veya vasfı ile beraber söylersek ve fakat kasdımız o şeyin vasfı veya sıfatı değil de zâ

bedel-i icar

• Huk: Arazi hukukunda tasarruf hakkı mukabilinde verilen emsâline uygun peşin para.

bedergah

• Kapıya çıkma. (Farsça)
• Tar: Çeşitli hizmetlerde kullanılmak üzere, acemi ocağına ve ocak dışına verilen acemilerin, Yeniçeri Ocağı'na kayıt edilmeleri. (Farsça)

behet

• Sütlaç. Süt lapası. (Farsça)
• Pirinç unu ile pişirilen ve Me'muniye adı verilen helva. (Farsça)

bela-yı semavi / belâ-yı semâvî

• Allah tarafından insanlara verilen belâ ve musibet.

beladir

• Kadınların kullandıkları altun, gümüş, zümrüt, yakut, elmas gibi süs eşyası. (Farsça)
• Belâyı def etmek için verilen sadaka. (Farsça)

benc

• Türkçede "benek" adı verilen bir ot cinsidir ve tohumuna "bezr-ül benec" derler.

benul-ahyaf / benûl-ahyâf

• İslâm mîrâs hukûkunda Eshâb-ı ferâiz adı verilen (Allahü teâlânın Kur'ân-ı kerîmde hisselerini, paylarını bildirdiği) kimselerden ana bir erkek ve kız kardeşler.

beraat kararı

• Temize çıkma, suçsuz bulunduğuna dair verilen karar.

beraat satışı / berâât satışı

• Zekât toplayan âmillerin (memurların), köylüden alacakları zekât ve uşrun cins ve miktârını gösteren ve berâât adı verilen senedlerin satışı.

berat

• Nişân. Rütbe. İmtiyaz ve taltif için verilen resmi kâğıt.

berzah alemi / berzâh âlemi

• Dünyâ ile âhiret arasındaki âlem; kabir âlemi.
• Tasavvufta âlem-i misâle verilen ad.

beşaret

• (Doğrusu Bişârettir) Müjde. Sevindirici haber. Hayırlı haber.
• Müjdeye verilen ihsan.
• Yeni çıkan acib şey.

bilad-ı selase / bilâd-ı selâse

• Eskiden İstanbul, Edirne ve Bursa'nın üçüne birden verilen isim.

birkil / birkîl

• Tüfek.
• Zemberek adı verilen bir savaş aleti.

bırtıl

• (Çoğulu: Berâtıl) Rüşvet.
• Meşru olmayarak, kanunen bir iş gördürmek için vazifeli olan kimseye rüşvet olarak verilen şey ki, para vesair menfaatlardır.

biyoğrafi

• Şahısların hayatlarını mevzu edinen yazı çeşitlerine verilen isim.

borç

• Geri verilmek niyetiyle ihtiyaç sahiplerine verilen para. Müslümanlıkta faizle borç vermek haramdır, günahtır. Borcunu ödiyemiyecek durumda onların borçlarını bağışlamak veya sonraya bırakmak sevaptır. Borcunu ödeyebilecek durumda olanlar da borçlarını zamanında ödemelidirler. Ödeyemiyecek olanlar d

buhari-işerif / buhârî-işerîf

• İslâm dîninde Kur'ân-ı kerîmden sonra en kıymetli, en üstün kitap. Kütüb-i sitte adı verilen meşhur altı hadîs kitabının birincisi.

burs

• Devlet veya bazı müessese yahut şahıslarca tahsil veya ilmî tetkik için gerekli masraflara kullanmak üzere verilen para. (Fransızca)

büsle

• Efsuncuya verilen ücret.

çağatay

• Cengiz Han'ın oğlu Çağatay Han'ın ismine nisbetle Mâvera-ün Nehr taraflarında oturan Doğu Türklerine ve edebî lisan olarak kullandıkları Doğu Türkçesine verilen isimdir.

cahim / cahîm

• Cehennem'in dördüncü tabakasına verilen ad. Güneşe ve yıldıza tapanların azab göreceği Cehennem.

caize / câize

• (Cevaz. dan) (Çoğulu: Cevaiz) Azık, yol yiyeceği.
• Hediye, armağan, bahşiş.
• Edb: Eskiden takdim olunan medhiyeli bir şiire veya bir san'at eserine karşılık olarak verilen para, hediye ve bahşişler.

• Armağan, övücü şiirleri için eskiden şairlere devlet büyükleri veya aşiret büyükleri tarafından verilen para veya mal.

came-gi / came-gî

• Hâdim ve hizmetçilere verilen ücret ve elbise parası. (Farsça)
• Tüfek fitili. (Farsça)
• Elbiselik kumaş. (Farsça)
• Hizmetkâr, hademe, hâdim. (Farsça)

cami

• İslâm mâbedi. İbadet yeri olan bina.
• Cem'edici, toplayıcı, içine alan.
• Cem'etmiş, toplamış bulunan, hâvi ve muhit olan.
• Resûl-i Ekrem Aleyhissalâtu Vesselâm bütün evvel ve âhir güzel isim ve ahlâkı kendisinde cem'ettiğinden dolayı ona verilen bir isimdir.
• Ehl-

camit

• Eski ve Ortaçağlarda Giresun ile Samsun arasında kalan dağlık mıntıkaya verilen ad. Osmanlılar zamanında bu kelime Canik olarak kullanılmıştır.

canfeza

• Gönüle ferahlık veren, can artıran.
• Ayın 23. gününe verilen ad.

cedel

• Münâkaşa, mücâdele, tartışma, kavga. Mantıkda, meşhur veya doğruluğu herkesçe kabûl edilen kadiyye (önerme)lerden meydana gelen kıyas'a verilen ad.

celali / celalî

• Celal ismine dâir. İlâhi ve celale müteallik. Celal adlı kimselerle alâkalı olan.
• Hicri XI. Asırdan önce Anadolu'da baş gösteren eşkiyaya verilen ad.
• Sultan Celaleddin Melikşah tarafından hazırlanan ve Hicri 471 tarihinde başlayan bir güneş takvimi.

çelebi

• Efendi, kibar kimse.
• Mevlâna postnişinine verilen ünvan.
• Çelebi, Sultan Mehmed devrine kadar padişah oğullarına verilen ünvan idi.
• Mevlânâ soyundan gelenlerle, mevlevilerin büyüklerine verilen ünvan.

cellad / cellâd

• Ölüm cezası verilenleri öldüren kişi.

cemaziyelahir

• Hicrî takvime göre altıncı aya verilen isim.

cerahor

• Tar: Osmanlılarda ordu hizmetlerinde kullanılan Hıristiyanlara verilen isim.

ceraye

• Vakıf tarafından verilen erzak ve yiyecek.

cevab / cevâb

• Sorulan şeye söz veya yazıyla verilen karşılık.
• Kabul etmemek. Reddetmek.
• (Tekili: Câbiye) Havuzlar.

• Cevap, soruya verilen karşılık.

cevabat

• (Tekili: Cevâb) Cevablar. Sorulan sorulara verilen karşılıklar. Mukabil sözler.

cevabü'l-ahmak es-sükut / cevabü'l-ahmak es-sükût

• Ahmak olana verilecek en iyi cevap sükûttur, cevap vermemektir.

cevabü'l-ahmaki's-sükut / cevâbü'l-ahmaki's-sükût

• Ahmaklara verilecek en güzel cevap susmaktır.

cevahir

• (Tekili: Cevher) Cevherler. Çok kıymet verilen ve az bulunan şeyler, çok kıymetli mâden veya taşlar.
• Mc: Çok kıymetli söz veya faydalı yazılar.

cevaiz

• (Tekili: Câize) Câizeler, verilen bahşişler, armağanlar.

cevaz-ı kanuni / cevaz-ı kanunî

• Kanunen verilen izin, müsaade.

cez'

• Damarlı akik. Göz boncuğu adı verilen, kara alaca ve kıymetli bir süs taşıdır.

ceza / cezâ

• Karşılık, mukabil, ivaz. Cürüm veya günâh işleyenlere verilen azab.
• Gr: Şart cümlelerinde ikinci kısım.

• Suça karşılık verilen acı.

cifir

• Harflere verilen sayı kıymetiyle ibarelerden geçmişe veya geleceğe ait işâretler çıkarmak, tarih düşürmek.

• Harflere verilen sayılarla mânâlar çıkarma ilmi.

cifr

• (Cefr) Harflere verilen sayı kıymeti ile, geleceğe veya geçen hâdiselere, ibarelerden tarih veya isme dâir işaretler çıkarmak ilmidir.

cins

• Fıkıhta; çeşit, tür, kullanıldıkları yerler arasında çok fark bulunmayan şeylere ortak olarak verilen isim.

cire

• Çırak, uşak ve hizmetçilere verilen yevmiye, yemek ve para. (Farsça)

cizyedar / cizyedâr

• Cizye adı verilen vergiyi toplıyan memur, cizyeci. (Farsça)

cuki / cûkî

• Hindistan'da yayılan ve bozuk bir yol olan Brahmanizmin, cûk denilen dört rûhânî sınıfından birine mensûb olan kimse. Hind kâfirlerinin dervişlerine verilen ad.

cürf

• Dere kenarında selin dibini yalayıp oymuş olduğu bıçık üzerinde kalan toprak veya çamur çıkıntısıdır ki, her an için yıkılıp çökmeğe hazır bir vaziyette bulunur.
• Estiyan adı verilen bir ot.

cüz'i irade / cüz'î irade

• Allah tarafından insana verilen çok az irade serbestliği.

cüz-i irade

• İradeden bir cüz. Allah tarafından insana verilen irade.

dabbet-ül arz / dâbbet-ül arz

• Hadis-i şerifle âhir zamanda olacağı haber verilen ve âhir zaman alâmetlerinden olan bir nevi mahluk.

dall-i bi-l ibare / dâll-i bi-l ibare

• (Dâllibilibâre) Fık: Bir ifade veya sözden muayyen bir mânanın ve hükmün anlaşılması. Meselâ: "Zekât, müslümanların fakirlerine verilir, hiçbir zengine verilmez" ibaresi zekâtın yalnız müslüman fakirlere verileceğine delâlet-i mutabıkıyye ile delâletidir. Zengin olan belli şahıslara da verilemeyeceğ

dayı

• Tunus ve Cezayir'in, Osmanlı idaresinde bulunduğu sıralarda buraları Osmanlılara tâbi olarak idare eden kimselere verilen ünvan.
• Annenin erkek kardeşi.

delil-i nakli / delil-i naklî

• Kur'an, Hadis-i Şerif veya diğer mukaddes kitaplardaki verilen haberler ile olan delil.

ders-i içtimai ve islami / ders-i içtimaî ve islâmî

• Sosyal hayat ve İslâm dini hakkında verilen ders.

dershane

• Sınıf, ders verilen yer, ders yeri. (Farsça)

• Ders verilen yer, ders yeri.

dershane-i yusufiye

• Yusuf'un (a.s.) dershanesi; Hz. Yusuf'un kaldığı ve medreseye çevirdiği zindana benzetilerek hapishaneye verilen isim.

devletli

• Eskiden vezir ve müşir gibi büyük rütbeli kimselere verilen bir ünvan. (Farsça)

devletlü semahatlü / devletlü semâhatlü

• Zamanında Şeyh-ül İslâmlara verilen bir ünvan.

devletlü utufetlü

• Vezirlere, müşirlere, padişah damatlarına verilen ünvan.

devr

• Bir şeyi elden ele aktarma. Vefât eden bir müslümanın sağlığında kılamadığı namaz, tutamadığı oruç ve veremediği zekât gibi borçlardan kurtulması için birkaç fakirin kendilerine ölünün vasî veya velîsi tarafından verilen fidyeyi alıp, gönül rızâsıyla tekrar geri vermek sûretiyle yapılan muâmele.

deyn-i kavi / deyn-i kavî

• Ödünç verilen zekât malı ve zekât malının satışı karşılığı alınacak olan semen (bedel).

dıkak

• Herşeyin ufalmışı, incesi, kırıntısı.
• Şirden adı verilen bağırsak.

dilüviyum

• Jeo: Nehirlerin en eski alüvyonlarına verilen isim.

direktif

• Üst makamlardan, tutulacak yol üzerine verilen emirlerin tümü, hepsi. Talimat, emir. Nasıl, ne şekil olacağına çalışacağına dair emir. (Fransızca)

div-çe

• Sülük. (Farsça)
• Kadın tuzluğu adı verilen bir bitki çeşiti. (Farsça)
• Ağaç kurdu, güve. (Farsça)
• Arka kaşağısı. (Farsça)

diyet

• Tar: Almanya'yı meydana getiren devletlerin özel parlamentolarına verilen isim.

dominyon

• ing. Büyük Britanya İmparatorluğu'nun, anavatanla aynı hakları olan deniz aşırı parçalarından beherine verilen isim.

doz

• Kim: Bir maddenin bir karışıma girmesi gereken muayyen miktarı.
• Tıb: Bir hastaya bir defada veya bir günde verilecek ilâç miktarı.
• Ölçü, miktar.

duhuliye

• Eskiden, satılmak üzere şehir ve kasabalara getirilen her cins ticaret malından alınan vergi.
• Bir yere girmek için verilen para.

ebced

• Arap harflerinin herbirisine rakam değeri verilerek yapılan yorum.

ebced hesabı

• Ebced harf tertibinde görüldüğü gibi, Kur'ân-ı Kerim daha nâzil olmadan harflere rakam değeri verilerek tarih yazılır ve hâdiseler kaydedilirdi. Bundan böyle Arab, Fars ve Türk Ebediyatında hâdiselerin tarihleri Ebced hesâbı ile yazılırdı. Birçok muharebe, zafer, büyüklerin doğum ve ölümü, yüksek me

ebhekan

• Kuzu kulağı adı verilen ot.

ebric

• Yayık adı verilen ve yoğurttan yağ çıkarılan nesne.

ecir

• Karşılık, ücret.
• İyi bir amelin karşılığı olarak verilen manevî mükâfat.

ecr

• (Çoğulu: Ücur) Bir iş, bir hizmet mukabilinde verilen şey.
• Ahirete aid mükâfat, hayır ceza.
• Ücret, mukabil, karşılık. Sevab.
• Tıb: Kırılan bir uzvun sarılması.

• Yapılan bir iş karşılığında verilen ücret.

ecr u mesubat / ecr u mesubât

• Karşılık ve mükâfat. İyi amele karşılık Allah tarafından ahirette verilen sevap.

ecr u savab / ecr u savâb

• Yapılan bir şeyin karşılığı olarak verilen ücret ve sevab.

edebiyat-ı cedide

• 1896 - 1901 tarihleri arasında Avrupa te'siri ile meydana gelen edebiyat cereyanına verilen isim. Yeni edebiyat. Servet-i Fünun Edebiyatına verilen ad.

ehl-i aba / ehl-i abâ

• Resûl-i ekrem ile birlikte hazret-i Ali, hazret-i Fâtıma, hazret-i Hasen ve Hüseyn'in hepsine verilen isim.

ehl-i istidraç

• Kendilerine Allah tarafından bir takım olağanüstü hâl ve üstünlükler verilen günahkâr veya kâfir kişiler.

ehl-i tekke

• Tekkeye giden ve oradaki zikirleri yapan kişiler; Osmanlı döneminde, sadece tasavvuf ve tarikat eğitimi verilen tekkelerde mânevî ilim tahsil edenler.

elips

• Odaklar adı verilen sabit iki noktasından uzaklıkları toplamı sabit olan noktaların gösterdiği kapalı eğridir. Eğri ve kapalı bir geometrik şekildir. Karşılıklı iki tarafından genişlemiş bir çemberi andırır. (Fransızca)

eman / emân

• Korkusuzluk, emniyet, güven.
• Bir kimseye veya düşmana; söz, işâret veya yazı ile, mal ve can güvenliğinin emniyet (güven) altında olduğunu bildirme.
• Müslüman olmayan bir kimsenin İslâm memleketine girmesi için kendisine verilen müsâade, izin.

emanet / emânet

• Sonra alınmak üzere verilen şey.

emhal

• (Tekili: Mehl) Mehiller, mühletler, vâdeler, zamanlar, bir iş veya vazifenin yapılması için verilen fazla zamanlar.

emhar

• (Tekili: Mehr) Mehrler, nikâh bedelleri. Zevceynin ayrılmaları halinde kadına verilecek olan ve nikâhta kararlaştırılan para ve sair eşyalar.
• (Mühür) Taylar, at yavruları.

emirkulu

• Aldığı emri yapmağa mecbur olan, verilen emri yerine getirmekle görevli kimse.

emirname

• Âmirin emri yazılı olan kağıt. Üst makamdan verilen emir kağıdı. (Farsça)

emr-i has / emr-i hâs

• Hususi emir. Belli bir şahsa verilen emir. Özel ve belli bir iş.

emr-i istihbabi / emr-i istihbabî

• Müstehab veya sünnet olan vazife.
• Sevdirmek için verilen emir.
• Muhabbetin gereği olarak yapılması gereken iş.

enban

• Yiyecek çantası, heybe. Dağarcık adı verilen deri çanta. (Farsça)

enber

• Kadın tuzluğu adı verilen ufacık kara yemiş.

engizisyon

• XVI. ve XVII. asırlarda Hristiyan Katolik Mezhebine âit kiliselerden alâkayı kesen veya Papa'ya karşı gelenlere yapılan -insanları arslanlara parçalatmak, fırında yakmak gibi- dehşetli işkenceler veya onları bu azaba mahkûm eden mahkemelere verilen isim. (Fransızca)
• Çok ağır ve çok zâlimce cezây (Fransızca)

engizisyon mahkemeleri

• Fransa'da 16. ve 17. yüzyıllarda Hristiyan Katolik Mezhebine ait kiliselerden alâkayı kesen veya Papa'ya karşı gelenleri ağır işkence ve zor ölümlere mahkûm eden mahkemelere verilen isim.

ermagan

• Armağan, hediye. Bir kimseye bir işteki muvaffakiyetinden dolayı verilen hediye. (Farsça)

ermun

• Gündelikçiye verilen peşin ücret. (Farsça)

erre

• Tahta kesecek dişli âlet, bıçkı. (Küçüğüne verilen testere ismi bundan gelir.) (Farsça)

erzak-ı askeriyye

• Askere verilen erzak.

eshab-ı şimal / eshâb-ı şimâl

• Cehennem ehli. Âhirette amel defterleri sol ve arka tarafından verilecek olanlar.

eshab-ı yemin / eshâb-ı yemîn

• Cennet ehli. Âhirette amel defterleri sağ taraflarından verilecek olan mü'minler.

eşhas-ı ahirzaman / eşhâs-ı âhirzaman

• Âhirzamanda geleceği haber verilen şahıslar.

eşhür-ül-hacc

• Hac ayları mânâsına gelen bu kelime; İslâmiyetten evvel Kâbenin tavaf edildiği; Şevval ve Zilka'de ile Zilhicce ayından da alınan 10 günle cem'an 70 günlük zamana verilen addır.

esis

• Asıl esas, hak, doğru.
• Hediyeler. Armağan olarak verilen şeyler.

evtad

• (Tekili: Veted) Direkler. Kazıklar.
• Ricâlullahtan birine verilen isim.

evtan

• (Tekili: Vatan) Vatanlar, insanın doğup büyüdüğü ve sevdiği memleketler, hatta uğrunda can verilen topraklar.

eyyam-ı teşrik

• Kurban bayramının birinci gününden sonraki diğer üç güne verilen isimdir. Zilhiccenin 11, 12 ve 13 üncü günleridir. Birinci gününe "yevm-i nahr" (kurban günü) denir.

fağfur

• Yarı şeffaf Çin porseleni. Çok kıymetli porselenden yapılan yemek kabı. Çin yapısı.
• Eskiden Çin İmparatoruna verilen isim.

fahamet-lu / fahamet-lû

• Osmanlı İmparatorluğu devrinde sadrazama, prenslere ve Mısır Hidivi'ne verilen bir ünvan.

faiz

• Ödünç verilen para için alınan ve şer'an haram olan kâr. Faizin iş hayatındaki mânası, "sen çalış, ben yiyeyim"dir. Küçük tasarruf sahiplerinin paraları bankalarda toplanıp, büyük yekûnlere ulaşır. Banka bu parayı aldığından daha büyük faizle iş sahiplerine kredi olarak verir. İstihsâl edile

faran

• İncil'de Mekke dağlarına verilen isim. Hz. Peygamber'in (A.S.M.) Faran dağlarında zuhur edeceği İncil'de haber verilmiştir.

fazli / fazlî

• Karşılıksız verilen.

fekk

• Açmak. Ayırmak.
• Kırmak.
• Kaldırmak.
• Kesmek.
• El ve bilek, yerinden burkulup çıkmak.
• Rehin verilen şeyi kurtarıp çıkarmak.
• Köle azadetmek.
• Pir-i fâni olmak.

feraiz / ferâiz

• Bir kimse vefât edince, bıraktığı malın kimlere verileceğini ve nasıl dağıtılacağını öğreten ilim, mîrâs hukûku.
• Farzlar. Farîzanın çokluk şekli.

ferman

• Emir, buyruk, padişah tarafından verilen yazılı emir.

fetva / fetvâ

• Bir hâdise, bir muâmele hakkındaki hükm-ü şer'îyi ehli olanın haber vermesi ve o hükme dair verilen mâlumat, bilgi.

• Herhangi bir işin dîne (İslâmiyet'e) uygun olup olmadığına dâir müftî tarafından verilen cevâb.

fetva emini

• Şeyhülislâm kapısındaki Fetvahane'nin başında bulunan zata verilen ünvandır. Şeyhülislâma sorulan şer'i meselelerin fetvalarını hazırlamak, istida ile vukubulan suallere cevap vermek ve şer'iyye mahkemelerinden verilen ilâmları tetkik etmek vazifeleriyle mükellefti. Maiyyetinde Fetvaemini muavini, İ

fevziye

• Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması üzerine II.Sultan Mahmud tarafından eski odalar mevkiine verilen isimdir. Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması esnasında, yeni odalar Kara Cehennem'in attığı yağlı paçavralarla yanmış, eski odalar da ocağın ilgasından birkaç gün sonra yıktırılmıştır. Gerek yanan ve gerekse

fida / fidâ

• Bir esiri kurtarmak için verilen şey, fidye.

fidye

• Herhangi bir farzından birini yerine getirmeye gücü olmayan bir kimsenin Cenâb-ı Hak'tan özür dilemek kasdı ile, verdiği para veya sadaka.
• Esir veya kölelikten kurtulmak için verilen para.
• Fık: Fakirin sabahlı akşamlı bir günlük yiyeceği.

• Bir şeyin yerine geçmek üzere verilen bedel.
• Çok yaşlı ve hasta olan kimsenin tutamadığı oruç, ölüm hastalığına yakalananın kılamadığı namaz, vefât etmiş kimsenin namaz ve oruç borçları için ve hacda, ihramlının hastalık özründen dolayı ihramın bâzı yasaklarını işlemesine karşılık vermesi ge

• Can kurtarma karşılığı verilen akçe vesaire.

fidye-i necat

• Bir kimsenin esirlikten veya başına gelen bir belâdan kurtulmak için, kendisi veya kendi namına başkası tarafından mecburen verilen para vesaire hakkında kullanılan bir tabirdir. Tabirin karşılığı, can kurtarma akçası demektir.

fikak

• Halas, kurtulma.
• Bir şeyin karşılığında verilen şey.

fir'avn

• Firavun, eski Mısır hükümdarlarına verilen ünvan.
• Tanrılık iddiasında bulunduğu için Hz. Musa'nın mücadele ettiği Mısır hükümdarı.
• Çok kibirli, gururlu ve inat adam, Firavn.

fıtrat-ı ilahiye / fıtrat-ı ilâhiye

• San'at-ı Rabbaniye ve kudret-i İlâhiyenin dâima değişen bir defteri olan ve yanlış olarak "Tabiat" namı verilen Cenab-ı Hak'ın fıtrat kanunları ve mahlukatın yaradılışı.

gulamiye

• Tar: Cizye ve diğer vergileri tahsil edenlerin topladıkları paraların hazine veznesine teslim edilişi esnasında cizye veya vergi harç pusulalarının her biri için kendilerine verilen tahsil âidatı.

haber-i gaybi / haber-i gaybî

• Gayba, geleceğe dair verilen haber.

habis

• Bağışlanan şey. Mukabilinde bir ücret istenmeyen şey. Parasız olarak verilen nesne.

hace / hâce

• Müderris, hoca, efendi mânâsına ilim sâhibi kimselere verilen Farsça bir ünvan.

hadd

• Hudut. Çizgi. Sınır.
• Cürüm.
• Salahiyyet.
• Şeriatça verilen ceza.
• Derece. Son derece. Münteha.
• İnsana ârız olan şiddet ve titizlik.
• Def etme. Men etmek.
• Keskin. Sivri.
• Sert. Gergin.
• Man: Üç tasavvurdan ibaret olan kıyas.

• Sınır.
• Gerçek değer.
• Şeriatçe verilen ceza.

hadd-i kat'-i tarik / hadd-i kat'-i tarîk

• Huk: Yolkesenlere verilecek ceza.

hadd-i kazf

• İffetli, temiz olan erkek veya kadına zinâ isnâd etmek (zinâ ettiğini söylemek) sebebiyle verilen cezâ.

hadd-i kazif

• Nâmuslu bir kadına zina isnad edene karşı verilen şer'î ceza.

hadd-i şer'i / hadd-i şer'î

• Şeriat kanunlarıyla verilen ceza.

hadd-i sirkat

• İslâm hukûkunda başkasının az veya çok malını gizlice, haksız olarak veya rızâsı olmayarak almak sebebiyle verilen cezâ.

hadd-i zina

• Zinâ suçu işleyene verilen ceza.

hadim-ül haremeyn-iş şerifeyn / hâdim-ül haremeyn-iş şerifeyn

• Hilâfeti haiz olmaları hasebiyle Osmanlı Padişahlarına verilen ünvandır. Haremeyn; Mekke ile Medine'ye denilir. İslâm âleminin bu iki şehre hürmet-i mahsusaları sebebiyle ve daha fazla tâzim kasdiyle şerif sıfatını da ilâve ederek "Haremeyn-iş şerifeyn" denilmiştir. Haremeyn'in Hâdimi mânasına gelen

hafş

• Tıb: "Tavuk karası" adı verilen bir göz hastalığı.

halel

• Bozukluk. Eksiklik.
• Başkası tarafından verilen zarar.
• İki şeyin aralığı. Boşluk. Açıklık.

halk-ı ef'al / halk-ı ef'âl

• Mu'tezile fırkasının bir tabiridir. Hayvan ve insanların, kendi fiillerinin hakiki müessiri olduğunu iddia etmelerine verilen isimdir. (Bu iddiâlarını Ehl-i Sünnet ulemâsı müsbet delillerle reddetmiştir.)

hamuşan

• Mevlevi tâbirlerindendir. Konya'da Mevlâna'nın türbesi haricinde ve kıble cihetindeki büyük kabristana verilen isimdir.
• Sessizler, susmuş olanlar, uykuda olanlar.

hangah

• Allah rızası için ve misafirleri minnet altında bırakmamak ihlâsı ile fakir ve dervişlere ve talebe-i uluma yemek verilen ve misafir edilen yer. (Farsça)

hanif / hanîf

• Sapıklıktan, yanlış inanışlardan Hakk'a, doğruya meyleden, dönen, müslüman. İslâmiyet'ten önce Arabistan'da putlara tapmayıp, hazret-i İbrâhim'in dîni üzerine bulunanlara verilen isim. Çoğulu hunefâ'dır.

hanım sultan

• Tar: Osmanlı hanedanında "sultan" nâmı verilen İmparatorluk prenseslerinin kızlarına verilen resmi ünvan.

harbe

• Tar: Kısa mızrak tarzında bir nevi silâhın adıdır. Eskiden "Köylü" adı verilen yangın habercisinin taşıdığı ucu demirli değneğe de harbe denilirdi. Eski tüfekleri doldurmağa mahsus demirden yapılmış âlete de "tüfek harbisi" adı verilirdi.

harbiye nazırı

• Askerlik işleriyle alâkalı dairenin başında bulunan memura verilen ünvandır. Kuva-yı Milliyenin Anadolu'da kurduğu hükümette "Milli Müdafaa Vekili" adını taşıyan bu ünvan, Osmanlı Hükümetine 1908 Temmuz inkılâbı arifesinde kurulan Said Paşa kabinesiyle girmiştir. Ondan evvel "Serasker" adını taşıyor

harbiye nezareti

• Osmanlı Devletinde Harb Bakanlığı, bugünkü Millî Savunma Bakanlığına verilen ad.

harc-ı rah

• Yol harcı, yol parası. Yol masrafı, yol için verilen para.

harcırah

• Yol masrafı için verilen para.

hareket-i dahil / hareket-i dâhil

• Tar: Kanuni Sultan Süleyman zamanında Süleymaniye medreselerinin binasından sonra onikiye çıkarılan tarik-i tedris (okutma yolu) silsilesinin dördüncü mertebesindeki müderrislerine verilen bir ünvandır.

haremeyn

• Hürmete ve saygıya lâyık iki belde. Mekke-i mükerreme ve Medîne-i münevverenin ikisine verilen ad. Mekke-i mükerremede Kâbe-i muazzama, Medîne-i münevverede sevgili Peygamberimizin sallallahü aleyhi ve sellem mübârek kabr-i şerîfi bulunduğu için her ikisine saygı ve hürmet duyulması gereken yer mânâ

haremeyn-i şerifeyn

• Mekke'de bulunan Kâbe-i Şerif ve Medine'de bulunan Peygamber Efendimizin (a.s.m.) mescidine (Mescid-i Nebevî) verilen isim.

harf

• Ağızdan çıkan her bir sese âit verilen işaret. Alfabeyi meydana getiren şekilli çizgilerden herbiri.
• Müstakil bir mânâya değil de başka harflerle birleşerek, başka muayyen ve müstakil çok mânaların ifadesi için kullanılan şekil. Başkasının mânalarını gösteren işaret.
• Vecih, ü

harnub

• Keçiboynuzu adı verilen bir cins yemiş.

harrub

• "Keçiboynuzu" adı verilen bir yemiş cinsi.

haseki

• Tar: Vaktiyle sarayda görevli bazı subaylara verilen isim.

haşiş

• Esrar adı verilen "Hint keneviri"nin yaprağı.
• Kuru ot.

haşiyye

• (Çoğulu: Haşâyâ) İçi dolmuş döşek.
• Nihalî adı verilen sofra altı.

haşmetli

• (Haşmetlü) Tar: Haşmet sâhibi mânâsına gelir ve ecnebi hükümdarlarına verilen bir ünvandır.

hatıra

• Hatıra gelen. Hatırda kalan şey.
• Bir kimseyi veya bir hâdiseyi hatırlatması için yazılan veya saklanan veya birisine verilen şey.

hatt-ı şehriyari / hatt-ı şehriyarî

• Tar: Padişahın yazısı manâsına gelen bir kelimedir. Eskiden padişahlar "hatt-ı hümayun" "hatt-ı şerif" adı verilen emirleri kendi el yazılarıyla yazdıkları gibi, başkalarına yazdırdıklarının başına da imzalarını koyarlardı. İşte bu türlü vesikalardaki padişahların el yazılarına "hatt-ı şehriyarî" de

hatun

• (Çoğulu: Havâtın) Kadın. Hanım.
• Tar: Yüksek şahsiyetli kadınlara veya hakan eşlerine verilen ünvan.

havamis-i süleymaniye

• Tar: Süleymaniye Medresesini teşkil eden medreselerden beşinin müderrisine verilen ünvan. İlk zamanlarda havamis namı altında beş medrese ve beş aded de müderris bulunurken daha sonraları müderrislerin sayıları arttırılmış ve bundan dolayı "havamis" kelimesi de "hamise"ye kalbolunmuştur. Havamis med

havariyun / havâriyûn

• Hz. İsâ'nın (a.s.) yardımcısı ve sahabesi olan on iki kişinin hepsine birden verilen ad.

havariyyun

• Hz. İsa'nın (A.S.) yardımcı ve sahabeleri olan 12 kişinin hepsine birden verilen isim. Bunlar: İsa'nın (A.S.) Petrus adını verdiği Yunus'un oğlu Simun, kardeşi Andreas, Yakub, Zebedi'nin oğlu Yuhanna, Filipus ve Bartholomaeus, Matta ve Tomas, Alte'nin oğlu Küçük Yakub, Gayur Simdeu, Yakub'un oğlu Ya

havelan-ı havl / havelân-ı havl

• Zekâtı verilecek bir malın üzerinden bir kamerî yılın geçmesi.

hayta

• Serseri, serkeş kimse.
• Ask: Osmanlılarda görevli bir sınıf askere verilen ad. Hayta birlikleri, üstün savaş kabiliyeti olan askerlerden kurulur, lüzumunda düşman topraklarına akın yapmak için de kullanılırdı. Sonraları düzenleri bozulduğunda eşkiyalığa başladılar; bundan dolayı "hayt

hazer ve ibaha / hazer ve ibâha

• Yasaklar ve mübahlar. Fıkıh kitablarında dînen yasaklanan ve izin verilen şeyleri anlatan bölüm. Bâzı fıkıh kitaplarında bu bölüm kerâhiyye ve istihsân adıyla anılır.

hazine-i amire / hazine-i âmire

• Tar: Para işlerini yönetmek üzere kurulmuş olan müesseselerden birinin adı. Osmanlı Devleti'nin kuruluş devrelerinde para işleri "Beytülmal" denilen ve "Defterdar" adı verilen bir memurun idaresinde iken, sonraları teşkil olunan yeni idarelere göre çeşitli adlar verilmiştir. Hazine-i âmire, devlet k

hazl

• Badruç adı verilen ot.

hazret

• (Huzur. dan) Ön. Kurb. Pişgâh.
• Hürmet maksadı ile büyüklere verilen ünvan; "Hazret-i Kur'an, Hazret-i Peygamber, Hazret-i Üstad, Paşa Hazretleri" gibi.

• Saygıdeğer; saygı, hürmet maksadıyla büyüklere verilen ünvan.

hediye

• Fakir veya zengin bir kimseye ikrâm için hîbe (bağış) olarak verilen veya gönderilen mal.

• Parasız verilen, bağışlanan şey. Armağan.

heft-dane

• Aşure adı verilen bir cins tatlıyı yapmakta kullanılan yedi çeşit tahıl.

herkül burcu

• Gökyüzünün kuzey yönünde Herkül ismi verilen bir yıldız kümesi.

• Gök küresi kuzey cihetinde isim verilen bir takım yıldız kümesi.

hicri tarih / hicrî tarih

• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) Mekkeden Medine'ye hicret ettiği günü başlangıç olarak alan tarih. Milâdi ve Rumi tarihler gibi oniki ay esasına dayanan hicri sene, Muharrem adı verilen ayla başlar, zilhicce ile sona erer. Oniki ayın adları şunlardır: Muharrem, safer, rebiül-evvel, rebiül-âhi

hıdiv / hıdîv

• Vezir, âsaf. (Farsça)
• Kral nâibi. (Farsça)
• Osmanlı Padişahı Abdülaziz zamanında (1861 - 1876) Mısır valilerine verilen ünvan. Sultan Abdülaziz, hıdîv ünvanını Büyük Fuad Paşa'nın arzusu üzerine ilk olarak Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın torunu olan İsmail Paşa'ya verdi. (8/6/1867) İsmail Paşadan (Farsça)

hıdrellez

• (Hıdırellez) Rumi Nisan ayının 23. gününe verilen addır. Bu tarih 6 Mayıs'a tekabül eder. Doğrusu Hızır ve İlyas'tır.

hilafet-i arziye / hilâfet-i arziye

• Yeryüzü halifeliği; yeryüzünde Allah'ın izni dairesinde ve Onun adına icraatta bulunma şeklinde, insana verilen görev.

hilafet-i mutlaka / hilâfet-i mutlaka

• Tasavvufta bir velînin bir talebesinin mânen yetiştiğine ve başkalarını da yetiştirebileceğine dâir verilen mutlak izin.

hilafet-i ru-yi zemin / hilâfet-i rû-yi zemin

• Yeryüzünde Allah'ın izni dairesinde ve Onun adına icraatta bulunma şeklinde insana verilen görev.

hilafetname

• Tarikata intisab ile usulü dairesinde belirli mevkilere çıkarak irşad mertebesine yükselenlerden isteklilerin irşad ve terbiyesine ruhsat ve izni mutazammın şeyhi tarafından verilen mühürlü vesika.

hilali saat / hilalî saat

• Kalıbı gümüş olmayıp bakır veya tombak olan eski saatlere verilen addır.

hill

• Hac veya umre için ihrâma girilen mîkât denilen yerler ile Harem yâni Mekke şehri sınırı arasına verilen ad. Harem adı verilen yerde ihramlı iken yapılması haram (yasak) edilen şeyler, burada helâl olduğu için Hill adı verilmiştir. Hill'in Mekke-i mü kerremeye en yakın yeri batı taraftaki Ten'im den

hımye

• Tıb: Hastanın, hekim tarafından verilen ilaçlarla kanaat edip ve tavsiyelerine uyup o hududun dışına çıkmaması.

hırba

• Bukalemun adı verilen keler cinsi.
• Güneşin bulutlara aksetmesinden hasıl olan renkler.

hitabet beratı

• Eskiden vazifeli cami hatiblerine, hatibliğe tayin olduklarına dair verilen vesika. (Osmanlı İmparatorluğu zamanında yan zamanda halife olan padişahı temsil eden, cuma ve bayram hutbelerine çıkan bu hatiblere pek fazla ehemmiyet verilirdi. Hitabet beratı olmayan hatibler, cuma ve bayramlarda hutbe o

hizip gülü

• Tezhib ıstılahlarındandır. Yazma mushaflarda hizblerin başına konulan işaretlere verilen addır.

horos

• Tar: Eskiden İstanbul'da ekmekçi, francalacı ve uncu değirmenlerinde mevcut üst ve alt taşlarının bulunduğu ve etrafından hayvanın döndüğü yere, esnaf arasında verilen addır.

hüccet

• Vesika, delil.
• Seçkin âlimlere verilen ünvan.

huccet-hüccet

• Vesika, delil, senet.
• Tanınmış bilginlere verilen ünvan.

hükm

• Bir dâvâ, bir mes'ele, bir kişi hakkında verilen karar, emir.

hükm-i gıyabi / hükm-i gıyabî

• Huk: Taraflardan biri hazır olmadığı halde verilen hüküm.

hükm-i şer'i / hükm-i şer'î

• Kur'an-ı Kerim'e ve Din-i İslâm'a uygun kanun ile verilen karar. Şeriatın hükmü.

hükm-i vicahi / hükm-i vicahî

• Huk: Tarafların her ikisinin de veya vekillerinin hazır bulundukları hâlde verilen hüküm.

hükm-i vicdani / hükm-i vicdanî

• Vicdana ait hüküm. Vicdanî kanaatla verilen hüküm.

hükm-ü adilane / hükm-ü âdilâne

• Adalet üzere verilen hüküm.

huluvv

• Boş olmak, hâlî oluş. Boşluk. Boşta olmak.
• Huk: Tarafların anlaşarak evlilik hayatlarına son vermeleri.
• Huk: Bir gayr-i menkulün, muayyen bir bedel ile kiralanmış olmasından doğan kiracılık hakkı ve menfaati.
• Hava parası adıyla verilen meblağ.

hulvan

• Bir kimsenin hizmeti karşılığında, ücretinin haricinde verilen şey.
• Kızın mihrinden, kişinin kendisi için aldığı miktar.
• Vermek, bahşetmek.
• Bir belde ismi.

hurde tezyinat

• Tezhibde küçük süsleme motiflerine verilen genel isim.

hurub

• Keçiboynuzu adı verilen yemiş.

hutre

• Bina için verilen yemek.
• Tatmak.

hutuvat-ı sitte

• Altı adım. (Kur'an-ı Kerim'deki "Hutuvat-üş şeytan" tabirinden istifaze ile, şeytanların ve onların insî mümessilleri olan şerir insanların fitnekâr ve dalâlete sevkedici adımları, izleri ve desiseleri gibi mânalarla alâkalı olarak "bir mühim eser"e verilen isim) Şeytanın altı desisesi.

i'lamat-ı şer'iye

• Huk: Şer'iye mahkemelerinden nafaka, nikâh vs. ye dâir verilen i'lâmlar.

i'lamat-ı şer'iye mümeyyizi

• Şeyh-ül İslâm kapısındaki fetvahanenin üç kaleminden biri olan "İlâmat Odası"nın başındaki memurun ünvanı idi. Kadılar tarafından verilen ilâmları tetkik vazifesiyle mükellef olduğu için, bu memuriyete, ulemadan tanınmış olanlar tâyin edilirdi.

i'timad-üd devle

• Devletin itimadı, güveni.
• Tar: Safevî sadrazamlarına verilen ünvan.

ibkal

• Yerde ot bitmesi. Ramis adı verilen otun yeşermesi.

ibraname

• Alacaklı kimse tarafından alacak ve verecek kalmadığına dair verilen kâğıt. İbrâ senedi.

ibzal buyurulan

• Bol miktarda, esirgemeden verilen.

iç cebehane

• Şimdiki askerî müzeye eskiden verilen addır. İç cebehâne tâbiri bilahare "Hazine-i esliha", Üçüncü Sultan Ahmed devrinde "Dâr-ül esliha", daha sonraları da "Harbiye ambarı" olarak değiştirilmiş, en sonunda "askerî müze" şeklini almıştır. (Türkçe)

icazet vermek

• Medrese usulüne göre okuttuğu dersi bitiren talebeye hocası tarafından izin verilmesi. Bu tasdikan verilen mühürlü kâğıda "icazetname", icazet vermiş olan müderrise de "muciz" denilirdi.

icazet-i külli / icazet-i küllî

• Vaktiyle Osmanlı serdarlarına ve sefirlerine müsâlaha, muahede akdi ve sair işler hakkında verilen mezuniyet. Tam salâhiyet demektir. Bu salâhiyeti alan kumandan veya sefir, üzerine aldığı işi merkezden sormaya ihtiyaç kalmadan maslahatın icabettirdiği ve kendi aklının erdiği vechile yapıp bitirirdi

icma-ı ümmet / icmâ-ı ümmet

• Aynı asırda yaşamış olan İslâm âlimlerinden müçtehit olanların, şeriatın bir meselesi hakkında verilen hükümde birleşmeleri, dinî bir konuda söz birliği etmeleri.

icma-i ümmet

• Ist: Aynı asırda yaşamış olan İslâm âlimlerinden müctehid olanların, şeriatın bir mes'elesi hakkında verilen hükümde birleşmeleridir.

iftar / iftâr / افطار

• Oruç açma. (Arapça)
• Ramazan ayında verilen akşam yemeği. (Arapça)
• İftâr etmek: Oruç açmak. (Arapça)

iftariyye

• İftarlık. İftar için hususi olarak hazırlanmış nevale. Bunlar oruç bozulduktan sonra yemek yenmeden evvel yendiği için bu ad verilmiştir.
• Osmanlı İmparatorluğu zamanında padişah sarayında, vüzera, eşraf ve âyân konaklarında, davetlilere iftardan sonra diş kirası namıyle verilen bahşi

ihbar-ı gaybi / ihbar-ı gaybî

• Gayıbdan verilen haber. Geçmiş zamandan veya gelecekten verilen haber.

ihbarat-ı gaybiye ve sadıka

• Bilinmeyen ve görünmeyen âlemler hakkında verilen doğru haberler.

ihbarat-ı sadıka / ihbârât-ı sâdıka

• Verilen doğru haberler.

ihbarat-ı sadıka-i gaybiye / ihbârât-ı sadıka-i gaybiye

• Gayb âlemiyle ilgili verilen dosdoğru haberler.

ihbariyye

• Haber vermek işi.
• Kaçak veya kayıp eşyayı haber verene mükâfat olarak verilen para.

ihbarname

• Yazılı haber. Yazı ile haber vermek. (Farsça)
• Belirli hadiselere dair bilgi olarak, alâkalı olduğu yere verilen yazı. (Farsça)
• Bir paranın ödenmesi veya başka bir muamelenin yapılması lüzumuna dair resmi bir daireden gönderilen ihtarnâme. (Farsça)

ikram

• Ağırlamak. Hürmet etmek. Saygı göstermek.
• İltifat olarak bir şeyler vermek.
• Bağış.
• Hesap dışı verilen şey veya yapılan indirme, tenzilât.
• Allah'ın lütfu ve ihsanı. (İkramın izharı, yani Allah'ın lütfu ve ihsanı olan ikramın izharı tahdis-i nimettir. İnsanın ne

ikramiye / ikrâmiye

• Hürmet ve mükâfat için verilen para veya hediye.
• Memurlara maaş haricinde ve her sene belli bir zamanda verilen para.
• Yapılan iyilik karşılığı olarak verilen hediye veya para.
• Satıcı tarafından pazarlığın hâricinde olarak müşteriye yahut arada vasıta olana verilen şey

• Armağan olarak verilen para.

ikramiyye / ikrâmiyye / اكراميه

• Bahşiş. (Arapça)
• İkrâm olarak verilen para veya eşya. (Arapça)

ilac

• Derde devâ olan şey. Hastayı veya yaralıyı iyi etmek için içmek veya sürmek üzere verilen şey.
• Devâ, mualece.
• Mc: Tedbir, çare, tavsiye, derman.
• Hastaya bakma, iyi olmasına çalışma.

ilahi cazibe / ilâhî cazibe

• Allah tarafından verilen bir çekicilik, çekim gücü.

ilhan

• Tar: Cengizlilerin İran kolunun Hülâgu hanedanının hükümdarlarına verilen ünvan.

ilm-i feraiz / ilm-i ferâiz

• Vefât eden kimsenin bıraktığı malın kimlere verileceğini ve nasıl taksim edileceğini öğreten ilim.

ilm-i vehbi / ilm-i vehbî

• Allah tarafından verilen ilim.

ilmihal / ilmihâl

• "Hâl ilmi" mânâsında herkese gerekli olan dinî hükümleri bildirmek maksadıyla yazılan kitaplara verilen isim.

ilmiye ricali

• İlmiye tarikinin yüksek tabakasına verilen addır. Bunun yerine "ricâl-i ilmiye" tabiri de kullanılırdı. İlmiye mensubları cübbe ile sokağa çıktıkları halde ilmiye ricali lata yahut biniş giyerlerdi.

ilmühaber

• (İlm-i haber) Resmi bir daireye verilmek üzere hazırlanan ve bir adamın ahvâli hakkında bilgileri ihtiva eden kâğıt. Resmi vesika.
• Para, evrak vs. teslim olunduğunu gösteren ve bunları getiren adamın eline verilen pusula.

imameyn / imâmeyn

• İki imâm. İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe hazretlerinin ders ve sohbetlerinde yetişmiş olan İmâm-ı Ebû Yûsuf ile İmâm-ı Muhammed'e verilen lakab. İkisi de mezhebde müctehiddirler.

imaret / imâret

• Mâmur etmek, şenlendirmek. Mâmurluk.
• Hayrat için fakirlere yemek verilen yer.

• Bayındırlık, fakirlere yemek verilen yer.

imtisal / imtisâl / امتثال

• Boyun eğme. (Arapça)
• Verilen işi yapma. (Arapça)

imza-i kaza

• Huk: Verilen hükmü infaz edip yerine getirme.

in'am edilen

• Nimet olarak verilen.

in'am olunan / in'âm olunan

• Nimet olarak verilen.

incaz

• (Çoğulu: İncâzât) Yerine getirme. Verilen sözü tutma.

intisah

• Verilen öğütü dinleme, edilen nasihatı tutma.

ip parası

• Mc: Belâyı savmak için verilen şey.

iplikhane

• Eskiden suç işlemiş kimselerin hapsedilip çalıştırıldıkları yere verilen addır.
• Gemilere lüzumlu halatlarla yelken bezini yapan eski bir deniz müessesenin adı idi.

irade-i aliye

• Tar: Sadrazam tarafından verilen emir. Bu emir yazılı olduğu gibi, şifâhi de olurdu. Yazılı olana "iş'arat-ı âliye" de denilirdi.

ırak-ı acem / ırâk-ı acem

• (Acem Irakı) Tar: Irak'ın Dicle nehrinden başlayarak İran sınırındaki yüksek dağlık mıntıkaya kadar uzanan bölgesine Osmanlılarca verilen ad.

ırak-ı arab / ırâk-ı arab

• Arap Irak. Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan ve Bağdat'ın kuzeyine kadar uzanan topraklara Osmanlı İmparatorluğu zamanında verilen isim.

işaret

• Bir şeyi bir vasıta ile (el, göz, kaş veya parmakla) göstererek bildirmek.
• Nişan, alâmet, belli bir iz.
• Ist: Doğrudan doğruya olmadan, hatırlatma suretiyle verilen emir.

ısdak

• Verilecek parayı kadının nikâhında tesbit edip kararlaştırma.

ışka

• Sarmaşık adı verilen bir bitki.

ıskat-ı salat / ıskat-ı salât

• Ölmüş bir kimsenin kılmadığı namazlar yüzünden hâsıl olan günahını giderir ümidi ile verilen sadaka.

iskona

• İtl. Buharlı gemilerin icadından evvel kullanılan iki direkli yelkenli harp gemilerine verilen addı.

ıslahhane

• Tar: San'at mekteblerine önceleri verilen isim.
• Islah evi.

islav

• Rus, Ukran, Beyaz Rus, Çek, Slovak, Leh, Sloven, Sırp, Hırvat ve Bulgar gibi milletlere, lisanlarındaki yakınlık dolayısıyla verilen ortak isim. (Fransızca)

ism-i cins

• Gr: Cins isim. Bir cinsten, bir nev'den olan şeylerin hepsine verilen bir ad. Vilâyet, karpuz, kedi gibi.

ismetlü

• Tar: Derece bakımından yüksek kimselere, sultan ve şehzâdelerin hanımlarıyla kızlarına verilen bir ünvan idi.

istid'a

• Rica ile istemek. Davet etmek.
• Bir işi için resmî bir daireye verilen ve istek bildiren kâğıt. Dilekçe.

istikraen / istikrâen

• Eldeki verilerden hareketle genel bir hüküm verme şeklinde.

istinaf / istînâf

• Baştan başlamak. Yeniden başlamak.
• Gr: Sözün başlangıcı.
• Huk: Dâvâ Mahkemesinin verdiği hükmü beğenmeyip bozulmasını daha üst mahkemeden istemek. Dâvâ mahkemeleri ile Temyiz Mahkemesi arasındaki bir derece yüksek mahkemeye verilen isim.

• Yeniden başlama.
• Bidayet mahkemesinde verilen bir hükmün bir üst mahkemeye başvurarak feshini isteme.

istinga

• İtl. Yelkenlerin yukarı kaldırılıp toplanması ve bu işin yerine getirilmesi için verilen kumanda.

ıtkname

• Azad edilmiş olan köle veya cariyeye azad edildiklerini bildirmek üzere verilen vesika.

ittihab

• (Hibe. den) Karşılıksız olarak verilen bir bağışı kabul etme.

ivaz

• Karşılık olarak verilen şey. Bedel.

• Karşılık olarak verilen şey, bedel.

ızbandut

• Eskiden Rum korsanlarına verilen addır.
• Haydut, yolkesen, şaki, eşkiya.
• İri vücutlu, korkunç.

izinname

• Eskiden bir nikâhın kıyılabilmesi için kadı tarafından verilen izin kâğıdı. (Farsça)

izzetlu / izzetlû

• Şeref ve itibar sahibi.
• Eskiden belirli bir mevki ve rütbe sahiblerine verilen ünvan.

jimnaz

• Bazı memleketlerde orta tahsil müesseselerine verilen isim. İdadî mektebi.

jurnal

• İlk önce gazete ve rapor mânasına kullanılırken sonradan "hükümete ihbar" gibi olan hâdiselere denilmeğe başlandı. İhbar, şikâyet, polis raporu. İnsanı kötüleyerek verilen haber veya rapor. (Fransızca)

kademiyye

• Ayak bastı parası.
• Eskiden hükûmete ait bir davetiye veya emri tebliğ etmek için gönderilen memura, masrafları karşılığı olarak verilen ücret.

kahya / kâhya

• Büyük konaklarda ev işlerini idare eden kimselerle san'at ve ticaret sahiplerinin işlerine bakmak üzere hükümet tarafından seçilen kimselere eskiden verilen addır.

kalgay

• Eskiden Kırım Hanlığı'nın veliahtlerine verilen ünvan.

kamha

• Kasap merhemi adı verilen ilaç.

kapıkulu

• Osmanlı devletinin daimi ordusunu teşkil eden yaya ve atlı askerlerin bütününe verilen addır.

kapora

• (Kaparo) Pey olarak verilen para.

karar

• Değişmez hâle gelmek.
• Sabit ve sakin olmak.
• Ne az ne çok olan tam ölçü. Ölçülülük.
• Gitmeyip kalmak.
• Oturaklı yer. Sâkin olacak yer.
• Anlaşılan ve sabit hâle gelen son karar sözü.
• Mahkemece verilen son söz ve neticeye bağlama.
• Dolanmak.

karargah / karargâh

• Karar verilen yer. Karar yeri. (Farsça)
• Askerî birlikte kurmay heyetinin toplandığı yer. Merkez. (Farsça)

kararname

• Bakanlar Kurulu'ndan çıkan resmî emirler. (Farsça)
• Verilen karârı bildiren yazı. (Farsça)

karz

• Ödünç verme, ödünç alma.
• Ödünç verilen veya alınan şey, borç.

karz-ı hasen

• Sadece Allah rızâsı için verilen ödünç. Faizsiz verilen borç.

• Faizsiz verilen borç.

• Güzel borç, faizsiz verilen borç.

karzıhasen

• Allah için verilen borç.

kaşif / kâşif

• Keşfedici. Keşfeden. Gizli bir şeyi meydana çıkarıp, izah eden. Açıklayan.
• Mısır'da nâhiye veya kaza idarecilerine verilen ad.

kasiyy

• Soğuk gece.
• Kas adı verilen mahâlde yapılan ibrişimli bir elbise.

kasti hüküm / kastî hüküm

• Bir şeyin bizzat kendisi hakkında "bu doğrudur veya yalandır" şeklinde verilen hüküm; bilerek, birinci derecede karar konusu.

kavl-i kadim / kavl-i kadîm

• İmâm-ı Şâfiî'nin Bağdâd'daki ilk ictihâdlarına (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden çıkardığı hükümlere) verilen ad. Bunlara onun mezheb-i kadîmi de denir. İmâm-ı Şâfiî, kavl-i kâdimini el-Hucce adlı eserinde topladı. Mısır'a yerleşince, muhîtin (y örenin) örf ve âdetlerini de nazar-ı îtibâra (dik

kayyım

• İnsanları birbirine kardeşlikte ve sevgide bir araya toplayıp dünya ve âhirette necat ve iyilikler yolunda cem' edici olduğundan; bütün iyilikleri haseneleri toplayıcı ve muhtaçlara çok ihsan edici mânasında Peygamberimiz Resul-i Ekrem'e (A.S.M.) verilen bir isim.

kazf haddi

• Muhsan olan erkek veya kadına zînâ isnâd edenlere (iftirâda bulunanlara) verilen sopa cezâsı.

kefaret-keffaret

• İşlenen bir günaha, bir yeminin bozulmasına karşılık verilen sadaka.

keffaret / keffâret

• (Masdar gibi kullanılıyorsa da "keffâr" mübalâğa isminin müennesi olup, asıl mânası: örtücü ve imhâ edici demektir.) Bir mecburiyet altında veya yanlışlıkla işlenmiş günahı affettirmek ümidiyle şeriata uygun olarak verilen sadaka veya tutulan oruç.
• Günahtan arınma.

• İşlenen bir hata veya günahın bağışlanmasına vesile olması için verilen sadaka veya tutulan oruç, karşılık.

keffaret-i salat / keffâret-i salât

• Kazâya kalmış namazları bulunan ve bunları îmâ ile dahi kılması mümkün iken kılmayıp ölen kimsenin kılmadığı namazlar için verilen keffâret.

kemne

• Tıb: Karasu adı verilen bir göz hastalığı.

kenane

• (Çoğulu: Kenâyin) İçine ok ve yay konulan ve beylik adı verilen kap.

keramat-ı gaybiye / kerâmât-ı gaybiye

• Allah'ın bir ikramı olarak gaybla ilgili verilen haberlerin doğru çıkması şeklinde gerçekleşen kerametler.

kerametli

• Keramet sahibi; Allah'ın bir ikramı olarak verilen olağanüstü hal ve durumu gösteren kimse.

kevlan

• Kandıra adı verilen ot.

kıbbe

• (Çoğulu: Kıbbât) Kırkbayır adı verilen karın.

kıbti / kıbtî

• Mısır'a ilk yerleşen insanlar. Mısır'ın yerli halkına verilen ad.

kira / kirâ

• Bir malın, menfaatine yâni kullanılmasına karşılık olarak verilen ücret. Bir evin, bir iş yerinin veya herhangi bir mülkün, taşıt veya binek hayvanının, sâhibi tarafından faydalanılmak ve kullanılmak üzere belli bir ücret karşılığında bir müddet için başkasına verilmesi.

kisra / kisrâ

• Eskiden İran hükümdarlarına verilen isim.

kıst

• Ölçü ve tartıda doğru davranma.
• Pay, parça.
• Parça parça verilen bir şeyin bir defada ödenmesi.

• Pay. Hisse. Nasib. Kısım. Mizan. Rızık. Kısım kısım verilen bir hediyenin, borcun her defada verilen bir parçası. Tartı ve ölçüde doğruluk. Adalet etmek.

kıyas-ı fukaha

• Hakkında açıkça âyet ve hadis bulunmayan mes'elelere dâir; ilim ve irfanda allâme ve mütebahhir, ilmi ile amelde ve Sünnet-i Seniyyeye ittiba ve imtisalde, ibadet ve taatta, takva ve verada, züht, azimet ve riyazetle, terakki ve taâli eden müctehid fukaha tarafından kıyas ile verilen hüküm.

kizbere

• Baldırıkara adı verilen ot.

kızılbaş

• Râfizîlere verilen bir isim.

• Alevilere verilen bir isim.

kızılelma

• Tar: Osmanlı Türkleri tarafından Roma'ya verilen addır.

küf

• Yetiştiği satıhta kimyevî değişikliklere sebep olan küçük boylu mantarlara verilen umumi ad.
• Maddelerin oksitlenme neticesinde dış tarafını kaplayan tabaka. Pas.

külliye

• (Külliyet) Bütünlük, umumilik, genellik.
• Bolluk, çokluk, ziyadelik.
• Tar: Osmanlı İmparatorluğu zamanında Arap vilâyetlerinde bazı medreselere, üniversite karşılığı verilen ad.

kur'a çekmek

• Müşterek malın ortaklar arasında çekim yoluyla taksîm edilmesine verilen isim.

kurad

• (Çoğulu: Kırdân-Ekride) Kene adı verilen böcek.

kürek cezası

• Tanzimattan önce ve yelkencilik devrinde işledikleri ağır cürümden dolayı harp gemilerinden kürek çekmek üzere gemi hizmetine verilen kimseler. Bu gibiler, gemilerde kürek çektikleri için bu tâbir meydana gelmiştir.

kuruz

• (Tekili: Karz) Borçlar. Ödünç olarak verilen paralar.

kusame

• Kassamlara verilen taksim ücreti.

kütüb-i sitte

• Altı kitab. Kur'ân-ı kerîmden sonra, İslâm dîninin ikinci kaynağı olan hadîs-i şerîfleri ihtivâ eden ve doğruluğu İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilen altı hadîs kitâbının hepsine birden verilen ad. Bunlar; İmâm-ı Buhârî'nin Sahîh-i Buhârî'si, İmâ m-ı Müslim'in Câmi'us-Sahîh'i, İmâm-ı Mâlik'in Mu

lazistan

• Lazlar'ın oturduğu bölge olan Rize dolayları. Osmanlı İmparatorluğu zamanında Rize sancağına verilen ad.

levend

• (Levent) Yeniçeri devrinde deniz erlerine verilen bir isim. Asker. (Farsça)
• Mc: Boylu boslu, yakışıklı, çevik kimse. (Farsça)

lirik

• Heyecan ve ahenge fazla ehemmiyet verilen şiir.
• Bu tarzda şiir yazan şair.

lisans

• Herhangi bir mevzuda verilen izin. Müsaade belgesi. (Fransızca)
• Üniversite tahsili tamamlanınca alınan diploma. (Fransızca)
• Bir sporcunun resmi yarışmalara katılabilmesi için spor federasyonu tarafından kendisine verilen kayıt fişi veya kimlik kartı. (Fransızca)
• İthal veya ihracı serbest bırakılmayarak (Fransızca)

litosfer

• yun. Yeryüzünün katı kısmına verilen ad. Taşküre.

lokman hakim / lokman hakîm

• Allahü teâlâ tarafından kendisine ilim ve hikmet; akıl, anlayış, idrâk verilen peygamber veya velî. Kur'ân-ı kerîmde ismi zikr edildi. Dâvûd aleyhisselâm zamânında Arabistan Yarımadası'nın Umman taraflarında yaşadı. Uzun bir ömür yaşadıktan sonra ibâ det hâlindeyken Kudüs ile Remle arasında vefât et

lühne

• Misafire seferden geldiğinde verilen hediye ve armağan.
• Savaş gününde başa giyilen tolga. Az şey.
• Kahvaltı.

ma'hud

• Vaad edilen. Söz verilen. Belli olan.
• Mezkur, sözü geçen.
• Mc: Fena bilinen kadın.

ma'lufe

• Yulaf verilen davar.

maaşat

• (Tekili: Maâş) Maaşlar. Memur, emekli, dul, yetim vs. gibi kimselere verilen aylıklar.

madalya

• İtl. Büyük işlerde muvaffak olanlara veya büyük fedakârlık ve kahramanlık gösterenlere hediye ve hatıra olarak verilen ve çok defa yuvarlak biçimde, göğüse takılacak şekilde olan kıymetli madeni parça.

mahall-i ceza

• Ceza ve mükâfatın verileceği yer.

mahall-i sadaka

• Sadaka olarak verilen mal veya parayı şer'an almağa ehil olan kimse.

mahiyane

• Ay hesabıyla verilen ücret. Aylık. (Farsça)

mahkeme

• Hüküm verilen dâvâların görülüp, hükme (karâra) bağlandığı yer.

mahkeme-i evkaf

• İkinci meşrutiyetin ilânından sonra evkaf müfettişliği dairesine verilen ad.

mahkeme-i temyiz

• Adliye mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son inceleme ve tahkik mercii olan yüksek mahkeme.

mahtumane / mahtumâne / mahtûmâne

• Bir kitabı hatmettikten sonra verilen ziyafet. (Farsça)

• Bir kitabı hatmettikten sonra verilen ziyâfet.

• Bitirircesine, bir kitabı bitirince verilen ziyafet gibi.

mahyane

• Aylık. Aydan aya verilen maaş. (Farsça)

makam-ı cifri ve ebcedi / makam-ı cifrî ve ebcedî

• Ebced ve cifir ilmine göre verilen sayısal değer.

makam-ı imtinan

• Verilen nimet ve ihsandan söz etme makamı.

makam-ı mahmud / makâm-ı mahmûd

• Mahşer (kıyâmet) günü büyük bir sıkıntı ve ızdırab içerisinde bulunan mahlûkâtın hesaplarının bir an evvel görülmesi için Allahü teâlâ tarafından Muhammed aleyhisselâma verilen şefâat izni. Buna Şefâat-i Kübrâ da denir.

makamımahmud / makâmımahmûd

• Peygamberimize verilen yüksek makam.

makbuz

• (Kabz. dan) Alınmış, kabzolunmuş. Alınan.
• Daraltılmış, sıkılmış.
• Bir şeyin alındığına karşı verilen imzâlı ve mühürlü kâğıt.

malikane

• Büyük ve gösterişli köşk. (Farsça)
• Tar: Bir kimseye, gelirinden hayatı boyunca istifade etmek; fakat satamamak ve miras bırakamamak şartıyla verilen beylik arazi. (Farsça)

maruz / mâruz

• Arzolunan, verilen, anlatılan, karşı karşıya kalan.

me'cur

• Ecir veya sevabı verilmiş olan.
• Kiraya verilen.

• Karşılık almaya, mükâfata hak kazanmış kimse.
• Kiraya verilen.

meal / meâl

• Tefsîr âlimlerinin yaptıkları tefsirlerin (açıklamaların) ışığı altında, âyet-i kerîmelere verilen mânâ, açıklama.

mecusi

• Ateşe tapanlara verilen ad.

medrese-i yusufiye

• Hz. Yusuf'un (A.S.) iftira, haksızlık ve zulüm ile hapiste kalmasından kinâye olarak, İmân ve Kur'an hizmetinden dolayı tevkif edilenlerin hapsedildiği yere verilen isim.

medrus / medrûs / مدروس

• Eski, yırtık pırtık. (Arapça)
• Ders olarak verilen. (Arapça)

meftihane / meftihâne

• Yeni bir kitaba veya yeni bir derse başlarken, talebelere hocası tarafından verilen başlama ziyafeti.

meftuhane

• Başlangıç için verilen ziyâfet. Bir kitabı okumaya veya yeni bir derse başlarken, talebelere hocası tarafından verilen başlama ziyafeti. (Farsça)

mehdi / mehdî

• Kıyâmete yakın geleceği, Peygamber efendimiz tarafından haber verilen ve İslâmiyet'i ve adâleti yeryüzüne hâkim kılacak olan mübârek zât.

mehmed

• Muhammed isminin Türkçede meşhur olmuş değişik şeklidir. Resul-i Ekrem Efendimize verilen ve sadece ona lâyık bulunan Muhammed (A.S.M.) ismine hürmeten bu değişiklik âdet olmuştur.

mehmedcik

• Kahraman ve mücahid mânasında Türk askerine verilen ünvandır.

mehr

• Aşk, şefkat, muhabbet.
• Güneş.
• Huk: Mihr. Evlenme muamelesinde erkek tarafından kadına verilen nikâh bedeli.

mehr-i misl

• Mehir söylenmeden veya mehir vermemek şartı ile yapılan bir nikahtan sonra, kadının, baba tarafından akrabâsının kadınlarına bakılarak bunlara verilen mehir kadar verilmesi kararlaştırılan altın, gümüş, mal veya herhangi bir menfeat.

mehr-i muaccel

• Nikâhta erkek tarafından kız tarafına verilen ağırlık, para.

mekare / mekâre

• Eskiden kira ile tutulan yük hayvanı.
• Tar: Osmanlı ordusunda taşıma işlerinde kullanılan hayvanlara verilen ad. (Mekâre denilen at, katır, deve gibi hayvanlar, harp zamanlarında halktan satın alınırdı. Bazen geçici bir zaman için, savaş bölgesindeki halktan hayvan toplanır ve belirli

mergub

• Rağbet edilmiş. Beğenilmiş. Çok kıymet verilen. Çokları tarafından istenen.

merhun

• (Rehin. den) Rehin edilmiş olan. Ödünç alınan bir şeyi teminata bağlamak için, onun yerine verilen herhangi bir şey.
• Belirli müddetle bir şeye bağlı olan.
• Edb: Mânası diğer beyit ile tamamlanan beyit.

mesanid / mesânîd

• Meşhûr ve çok kıymetli hadîs kitablarından; İmâm-ı Ahmed bin Hanbel'in "Müsned'i", Ebû Ya'lâ'nın "Müsned'i", Abdullah Dârimî'nin "Müsned'i" ve Ahmed Bezzâr'ın "Müsned'i"nin hepsine birden verilen isim.

meşhud

• Görünen. Şehadet edilen.
• Resul-u Ekrem'in (A.S.M.) dünyaya teşrifinden ve risaletinden önce meleklerce ve enbiya hazerâtının dilinde nübüvvet ve risaletlerine şehâdet edilmiş olduğundan kendilerine verilen bir isim.
• Suç üstü yakalanan.
• Göz ile görülmüş.
• Cuma g

mesih / mesîh

• Îsâ aleyhisselâmın isimlerinden.
• Kıyâmete yakın yeryüzünde çıkacağı bildirilen, son derece kıvırcık saçlı, gözü dışarı fırlamış kâfir bir genç olan Deccâl'e verilen isim.

meşrutiyet

• Başında hükümdar bulunmakla birlikte seçimle belirlenmiş bir yasama meclisine dayanan, yürütmesi denetime açık anayasal idare şekli; Osmanlılarda 1876 anayasasıyla başlayan, 1908 değişikliğiyle devam eden hukukî ve siyasi döneme verilen ad.

meşşaiyyun

• Yürüyenler; Aristo'nun derslerini yürüyerek vermesine atfen İslâm dünyasında Aristocu felsefeye verilen isim.

mesture

• Örtülü kadın. İslâmiyetin emrettiği şekilde örtülmesi farz olan yerlerini örtmüş olan kadın.
• Gizli tutulan resmi işlerde harcanmak için hükümetin emrine verilen para. (Buna tahsisat-ı mesture de denir.)

mesubat

• (Tekili: Mesube) İyiliğe karşı Allah (C.C.) tarafından verilen mükâfatlar.

mevacib

• (Çoğulu: Mevacibât) Maaşlar, aylıklar.
• Tar: Yeniçerilerin üç ayda bir defa verilen ulûfeleri.

mevahib / mevâhib

• Hibe olunan şeyler. Karşılıksız verilenler.

• Karşılıksız verilenler, ihsanlar.

mevaid / mevaîd

• Verilen sözler, vaadler.

mevhube / mevhûbe

• Karşılıksız olarak verilen; hibe edilen.

• Verilen.

meydan dayağı

• Eskiden askeri mekteblerle kışlalarda tatbik edilen cezalardan biridir. Meydanda tatbik edildiği için bu adı almıştır. Arkadaşını yaralamak, hoca ve zâbitine hakarette bulunmak gibi büyük kabahatlerden dolayı verilen bu dayak cezası, saf saf dizilen bütün talebelerin; asker ise kışladaki askerlerin

mi'mari / mi'marî

• (Mi'mariyye) Mimarlıkla alâkalı. Mimarlığa âit.
• Bir yapı için mimara verilen para.

mi'raz

• (Çoğulu: Meâriz) Zıpkın adı verilen yeleksiz uzun ok.
• Bir sözün gizli mânâsı. Ta'riz.

mia

• Günlük adı verilen zamk.

midilli

• At cinsinin küçük çaptaki nev'ine verilen addır. Bu türlü atlar Midilli adasında yetiştirildiği için bu adı almıştır.

midras

• Okuma yeri.
• İçinde Tevrat dersi verilen ev.

mihmandar-ı nebevi / mihmandâr-ı nebevî

• Peygamber Efendimizi (a.s.m.), evine misafir eden, Ebu Eyyûb el-Ensariye verilen ünvan.

mihrace

• (Hind'ce: Mahraca) Hindistan'da Hindu dininden olan hükümdarların büyüklerine verilen ünvandır. Hindu kral.

minnet

• Yapılan bir iyiliği, verilen bir şeyi başa kakma. Minnetin bu kısmı İslâmiyet'te yasaklanmıştır.
• Görülen iyiliğe karşı teşekkür etme.
• Allahü teâlâya hamd ve senâ etmek, şükretmek.
• Nîmete kendi eliyle, kendi çalışmasiyle kavuşmadığını, Allahü teâlânın lütfu ve ihsânı o

mirza

• Reis. Bey.
• Büyük kimselerin çocuğu. Beyzâde.
• Bazı İslâm topluluğunda iyi sülâleden olanlara, şehzâdelere, seyyidlere verilen ünvân olmakla beraber, bugün bir isim olarak çokca kullanılmaktadır.

misak

• Anlaşma. Sözleşme. Yeminleşme. Verilen söz.

misali / misâlî

• Örnek olarak verilen.

misbahü'l-iman

• İman lâmbası anlamında Asâ-yı Mûsâ'nın ikinci bölümüne verilen ad.

misyon

• Bir vazife ile bir yere gönderilen hey'et. (Fransızca)
• Bir şahıs veyâ hey'ete verilen vazife. (Fransızca)

molla

• Eskiden büyük âlimlere verilen isim.
• Büyük kadı.
• Efendi, hoca, Medrese talebesi.

• Eskiden büyük âlimlere verilen isim.

mu'accel

• Peşin olarak verilen. Acele ödenen şey.

mu'avvizeteyn / mu'âvvizeteyn

• Felak ve Nâs sûrelerinin ikisine berâber verilen isim.

mu'ta / mu'tâ / معطى

• Verilen. İ'tâ olunmuş, verilmiş olan.

• Veri. (Arapça)
• Verilen, verilmiş. (Arapça)

mu'teber / مُعْتَبَرْ

• İ'tibar edilen, kıymet verilen.

muanven

• İsim sahibi. Ünvanlı. Ünvan verilen. Meşhur. Tantanalı.

mübareze-i hamiyet

• Din, millet, vatan gibi değerleri korumak için gayretle verilen mücadele.

mücazat

• Ceza. Suçlara karşı verilen karşılık.
• Karşılık.

• Karşılık.
• Bir suça verilen ceza.

müellefe-i kulub / müellefe-i kulûb

• Kalbleri İslâm'a ısındırılmak istenenler. Kalblerine îmân yerleştirilmesi istenilen veya yeni îmân etmiş müslümanlar ve kötülükleri önlemek istenilen bâzı kâfirler olup, zekât verilen sekiz sınıftan biri iken hazret-i Ebû Bekr zamânında kendilerine zekât verilmesinin nesh yâni hükmünün kaldırıldığı

müftabih / müftâbih

• Müctehid âlimlerin ictihadlarının (kavillerinden, sözlerinden) kendisiyle fetvâ verilen.

müftihane / müftihâne

• Bir kitabı okumaya başlarken verilen ziyâfet.

muhakeme-i gıyabiye

• Dâvâcılardan biri veya her ikisi de bulunmadıkları hâlde mahkemece verilen karar.

muhammedü'l-emin / muhammedü'l-emîn

• "Güvenilir Muhammed" mânâsında Peygamberimize (a.s.m.) verilen bir ünvan.

mühda-ileyh

• Kendisine hediye verilen kimse.

mührdar

• Eskiden bir bakanlık veya dairenin resmi mührünü kullanmakla görevli olan kimseye verilen ad. Hususi kalem müdürü. (Farsça)

muhtac-ı müteşekkir

• Kendisine verilen nimetlere şükreden, pek çok şeye muhtaç olan.

mühur

• (Tekili: Mehr) Evlenirken erkek tarafından verilen nikâh bedelleri.

müjde-gan / müjde-gân

• Müjdeye karşılık verilen bahşiş veya hediye. (Farsça)

mujik

• (Rusça) Rus köylüsüne verilen isim.

mukaddeme-i mükafat-ı lahika / mukaddeme-i mükâfat-ı lâhika / mukaddeme-i mükâfat-ı lahika / مُقَدَّمَۀِ مُكَافَاتِ لَاحِقَه

• Sonradan verilecek olan mükafatın başlangıcı.

• Daha sonra verilecek mükafatın başlangıcı.

mükafat / mükâfat

• (Kifâyet. den) Bir hizmet veya muvaffakiyete ve iyiliğe karşı verilen karşılık.
• Berâberlik.
• Takdirnâme.

mükafat-ı uhreviye / mükâfât-ı uhreviye

• Âhirette verilecek olan ödül.

mukarrer / مُقَرَّرْ

• Daha sonra verilecek mükafatın başlangıcı.

mukarrün-bih

• Başka birisine âit olduğu, birisi tarafından haber verilen hak. İkrâr olunan hak.

mukataa

• (Kat'. dan) Kesişmek.
• Ülfeti terk eylemek.
• Birbirinden kesmek ve kesişmek.
• Muayyen bir kira karşılığında arazinin kesime verilmesi.
• Ekilen toprak için verilen muayyen vergi.

mükebbire

• Büyük camilerde müezzinlerin, son cemaat yerlerinde namaz kılan halka, imamın tekbirlerini tekrar etmek üzere bulundukları çıkıntılı balkonlara verilen addır.

mükerrem

• Kerîm olan, kendisine değer verilen, saygıdeğer.

muktef

• "Kendine uyulmuş, kendisi tâkib edilmiş" meâlinde olup, Hz. Resul-i Ekreme (A.S.M.) verilen isimlerden biridir.

müktera

• Kirâya verilen eşya.

mülayele

• Gece işi için verilen ücret.

mülzim

• İlzam eden, susturucu.
• Lüzumlu gören. Gerektiren.
• Verilen hükmün mutlak yerine getirilmesindeki mecburiyet.

mümellek-ün leh

• Kendisine mülk olarak bir şey verilen kimse.

münasebat-ı vaz'iye / münasebât-ı vaz'iye

• Eşyaya verilen isimlerin, veriliş münasebetleri, alâkaları.

münfedi

• Fidye verilerek kurtarılan esir.

münkatı'

• Kendilerine zekât verilen sınıflardan biri; cihâd ve hac yolunda muhtâc kalanlar.

murahhas

• Devlet veya herhangi bir teşekkül nâmına, salâhiyyetli olarak bir yere bir vazife ile gönderilen kimse.
• Terhis edilen. İzin verilen. Tâlimat verilen kimse.

müraka

• Deriden yolunan yün. Yolup davara verilen ot.

müruriye

• Bir köprüden veya yabancı memleketden geçerken verilen para.

musa aleyhisselam / mûsâ aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Ülü'l-azm adı verilen altı büyük peygamberden biridir. Yâkûb aleyhisselâmın soyundan, İmrân adında bir zâtın oğlu, Hârûn aleyhisselâmın kardeşidir.

müsanehe

• Yıl başında verilecek ücret.
• Bir kimseyi bir yıllığına ücretle tutmak.

müsavaa

• Saatle verilecek ücret.
• Saatle ücrete tutmak.

müsemmeyat

• İsim verilenler. Ad konulanlar.

müsevvem

• Alâmetli, işaretli.
• Süslü, ziynetli.
• Yabana otlamaya salıverilen davar.

müstebdı'

• Kazancı, kârı kendine yani veren kişiye âit olmak üzere sermaye verilen kimse.

müstecap olan

• Kabul edilen, cevap verilen.

müstehab

• Sevilen, beğenilen. Peygamber efendimizin bâzan âdet olarak yaptıkları; yapılınca sevâb verilen yapılmayınca günâh olmayan şeyler.

müstekra

• Kiraya verilen eşya.

muta / mûtâ

• Verilmiş, kendisine bir şey verilen.

mütedavil

• Elden ele geçen, alıp verilen.
• Kullanılan.

müteferrika

• Çeşitli işler gören.
• Padişahın, vezirlerin veya sadrazamın emirlerini götüren kimse.
• Muhtelif masraflar ve bunlara karşı verilen para, ücret.

mütenassıs

• Tedkik edilip incelendikten sonra karar verilen.
• Delil ve hüccet ile sabit olan.

müterezzik

• Rızka muhatap olan, rızıkları verilen varlık.

mütevatirat

• Mütevatir olanlar. Çoklarının bildiği ve duyduğu haberler, hususlar.
• Man: Kizb üzerine ittifakları aklen muhal olan bir topluluk tarafından verilen haberle hüküm ve tasdik olunan kaziyeler.

na'ra

• (Çoğulu: Na'rât) Yüksek sesle uzun uzun bağırma.
• Tar: Eskiden yangına giderken ve dönerken kalabalık caddelerde, geçitlerde, dönemeçlerde, meydanlarda tulumbacıların içlerinden "naracı" adı verilen birinin bağırması yerinde kullanılır bir tâbirdir. Nâra atmakla yangın münasebetiyle s

nafaka

• Yiyecek parası. Geçim için lüzumlu olan şey.
• Geçindirmeğe mecbur olduğu kimselere veya çocuklarına mahkeme karariyle verilen iaşe parası.

nahl

• Bal arısı.
• Bedelsiz bir şey vermek veya bedelsiz verilen şey.
• Sövmek, iftira etmek.

nakz-ı ahd

• Anlaşmayı bozma, muâhede hükümlerini bozma. Verilen sözde durmama. (Nebz-i ahd da denir)

namazgah / namazgâh

• Namaz kılınan yer. İbadetgâh. Eskiden şehir dışında, kırda ve sed üzerinde mihrab konulmak suretiyle namaz kılınmak için yapılan yere verilen addır.
• Bir kasabanın bütün halkını bir arada bulunduran geniş sahaya da bu ad verilirdi. Bayramlarda ve fevkalâde günlerde kasaba ve civar köy

name-i hümayun

• Tar: Osmanlı Padişahları tarafından İslâm ve Hristiyan Hükümdarlarla Osmanlı Devletine tâbi imtiyazlı olar Mekke Şerifine, Kırım Hanına, Eflâk ve Boğdan Voyvodalarına, Erdel Kralına, Gürcü ve Dağıstan Hanlarına gönderilen mektublara verilen addır.

necaşi / necâşî

• Habeş hükümdârı. Habeş krallarına verilen isim.

nefs-i ihbar / nefs-i ihbâr

• Verilen haberin kendisi.

netice-i mükafat / netice-i mükâfat

• Sonuçta verilecek mükâfat.

nil

• Vesime adı verilen boya otu.
• Çivit boyası.

nişan

• İz. Nişan. Alâmet. İşaret. (Farsça)
• Yara izi. (Farsça)
• Hedef, vurulması istenen nokta. (Farsça)
• Hâtıra için dikilen taş. (Farsça)
• Taltif için verilen madalya. (Farsça)
• Evlenmeden önceki anlaşma ve karar işareti veya merasim. (Farsça)
• Tuğra. (Farsça)
• Ferman. (Farsça)

nısf

• Yarım, yarı. İslâm mîrâs hukûkunda eshâb-ı ferâiz adı verilen yâni Kur'ân-ı kerîmde payları bildirilenlerden bâzı kimselere verilen yarım hisse.

nübüvvet

• Peygamberlik; insanları Allahü teâlânın beğendiği yola kavuşturmak, onlara doğru yolu göstermek için Allahü teâlâ tarafından seçilmiş kimselere verilen peygamberlik vazîfesi.

nülk

• Alıç adı verilen dağ yemişi.

ok

• Yay veya keman denilen kavis şeklinde bükülmüş bir ağaç çubuğa gerili kirişe takılarak uzağa atılan ucu sivri demirli ince ve kısa değneğe verilen addır. Ok, silâhın icadından evvel insanlar tarafından kullanılmış ise de, en büyük mahareti Türkler, Araplar göstermişlerdir.

papaz

• Hıristiyan din adamlarına verilen ad.

paşa

• Sivillerle askerlerin ileri gelenlerinin bir kısmına verilen resmi ünvandı. Osmanlıların ilk devirlerinde bu ünvan, hânedân mensublarıyla yalnız bir kısım idare adamlarına verilirken sonradan askeriden "mir-i liva" ve daha yüksek rütbede olanlarla; mülkiyeden vezir, beylerbeyi, mir-i miran ve mir-ül

patrik

• Yun. Rum ve Ermeni kiliselerinin ruhâni reislerine verilen isim.

patrikhane

• Patrik adı verilen Rum başpapazının oturduğu yer.

pehle

• Mezar sandukalarının yan taşlarına verilen ad. (Farsça)

pervanek

• Karakulak adı verilen bir hayvan. (Farsça)
• Ask: Öncü, pişdâr. (Farsça)

peşinat / peşinât

• Peşin verilen paralar. (Farsça)

pişadest

• Peşin para ile alış veriş. (Farsça)
• İşçiye, çalıştıktan sonra verilen para. (Farsça)

pişin

• Peşin, önce, önden. (Farsça)
• Evvelki, eski. (Farsça)
• Önden verilen. (Farsça)

piskopos

• Hıristiyanlığın katolik ve doğu kiliselerinde en yüksek rûhânî ünvâna sâhip ve umûmiyetle bir bölgenin dînî lideri olan hıristiyan din adamlarına verilen ad.

pranga

• İng. Eskiden ağır cezalı mahkûmların ayaklarına takılan kalın zincir.
• Halkalarıyla beraber iki okka yüz dirhem ağırlığındaki demire verilen addır.
• Umumi hapishanelerde, hapishanenin iç nizamını bozan ve taşkınlık gösteren mahkûmların ayaklarına da pranga vurulurdu.

ra-i mühmele

• Noktalı ze'den ayırmak için "rı" harfine verilen bir ad.

radh

• Az bir şey verme. Az verilen şey.
• Fık: Cihada iştirak eden kadınlara, kölelere, çocuklara ve zimmilere ganimet malından verilen mal.

rahle-i tedris

• Üzerine ders verilen veya alınan rahle.
• Bir âlimden alınan ders.

• Eğitim ve öğretim rahlesi, üzerinde ders verilen küçük masa.

rakıde

• Mertek adı verilen uzun ince ağaç.

rebun

• Pey akçesi, pey olarak verilen para.

reddiye

• Ferâiz yâni İslâm mîrâs hukûkunda, Eshâb-ı ferâiz adı verilen Kur'ân-ı kerîmde hisseleri bildirilen mîrâsçılar hisselerini aldıktan sonra terike (ölenin bıraktığı mal) artmış ise ve kalanı alacak kimse yoksa, artan terikenin yine aynı mirasçılar aras ında payları oranında taksim edilmesi. Bu sûretle

remy-i cimar / remy-i cimâr

• Hac ibâdeti esnâsında Kurban bayramının birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü günlerinde Minâ'da bulunan ve Cemre adı verilen taş yığınlarına nohut büyüklüğündeki taşları atmak. Buna şeytan taşlama da denilmektedir.

resul

• Elçi, haberci.
• Kendisine kitap ve şeriat verilen peygamber.

resül-ür rahmet

• Peygamberimize (A.S.M.) verilen bir isim. Çünkü bütün âlemlere rahmet olarak gönderilmiştir. Rahmeten lil-âlemîn'dir.

revaçlı

• Çok değer verilen, tercih edilen.

riba

• Tartısı ve ölçüsü belli olan bir malı aynı cinsten daha fazla olan bir mal ile, bir karşılığı olmaksızın, peşin olarak veya veresiye değiştirmektir.
• Faiz.
• Muamelede meşru miktardan tecavüz.
• Bir şeyin artması, çoğalması.
• Verilen borç para veya mal karşılığında

rivayet / rivâyet

• Bir şeyi haber vermek veya haber verilen şey.
• Nakletmek, bildirmek.

riyaziyat

• Matematik ilimlerine verilen ortak ad.

rızk-ı fıtri / rızk-ı fıtrî

• Yaratılışla birlikte verilen rızık.

ruhaniyan / rûhâniyân

• Rahmet meleklerine verilen isim.

ruhban / ruhbân

• Evlenmeden bekâr yaşamayı tercih eden, dünyâdan yüz çevirip, insanlardan uzak yaşayan kimseler, râhibler. Hıristiyanlıkta sâdece ibâdetle meşgûl olan din adamları sınıfına verilen ad. Hıristiyan din adamları evlenmedikleri ve insanlardan uzak yaşadık ları için bu ad verilmiştir.

ruhsatiyye

• San'at veya ticaret için verilen izin kâğıdı.

rükn

• Bir şeyin bir parçasını veya bütününü meydana getiren şey.
• Namazın içindeki farz.
• Kâbe'nin dört köşesinden her birine verilen isim.

rüşvet

• Kanunen bir iş gördürmek gayesi ile vazifeli olan kimseye, gayr-i meşru olarak verilen para vesâir menfaat ve fayda.

• Bir iş gördürmek, haksızı haklı göstermek gibi maksatlarla bir görevliye verilen para, mal veya sağlanan menfaat.

• Bir işin yapılması için haksız alınan veya verilen haram para.

ruz-i ceza / rûz-i cezâ

• İnsanların diriltilip, hesâba çekilerek amellerinin karşılığının verileceği gün; mahşer günü, kıyâmet günü.

sadaka

• Allah rızâsı için fakirlere verilen mal, para, ilim gibi insanın muhtaç olduğu her hangi bir şey. (Asr-ı Saâdette fukara-i müslimîn için toplanan zekâta dahi bu nâm verilirdi.)

• Allah rızası için fakirlere verilen şey veya para.

sadaka-i fıtr

• Ramazan bayramından evvel fıtra olarak verilen sadaka. Zengin (nisaba mâlik) her müslümanın (ihtiyar, genç, çocuk ve hattâ bunak da olsa) fakirlere vermeye mükellef olduğu sadakadır, vâcibdir. Nisaba mâlik olan bir müslüman, hem kendi nefsi için, hem de çocukları, hizmetçisi için sadaka-i fıtır veri

sadaret

• Vezirlik, başvezirlik. Osmanlı Devleti zamanında Başvekillik makamına verilen isim.
• Öne geçme, başta bulunma.

şah / şâh

• Padişah.
• Bazı tasavvuf büyüklerine verilen ünvan, isim.

sahabe / sahâbe

• Peygamber efendimizi sallallahü aleyhi ve sellem sağlığında bir an gören, eğer âmâ ise (gözü görmüyorsa), bir an konuşan, îmân etmiş büyük-küçük mü'minlerin birkaç tânesine veya daha fazlasına verilen isim. Sâhib kelimesinin çokluk şeklidir. Hürmet ve saygı için, "Resûlullah'ın kıymetli ve mübârek a

sahabi / sahâbî

• Peygamber efendimizi sağlığında ve peygamber iken bir ân gören, eğer âmâ (gözü görmüyor) ise bir ân konuşan büyük ve küçük müslümanlardan bir tânesine verilen isim.

sahib-i menba-ı keramat ve hakikat / sahib-i menba-ı kerâmât ve hakikat

• Allah'ın bir ikramı olarak verilen olağanüstü hal ve özellikler ile gerçeklerin kaynağına sahip olan.

sahihayn / sahîhayn

• Kur'ân-ı kerîmden sonra, doğru oldukları, bütün İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilmiş olan altı hadîs kitâbından Sahîh-i Buhârî ile Sahîh-i Müslim'in ikisine birden verilen isim.

saime

• Çayıra başı boş olarak salıverilen hayvan.

sakalan / sakalân

• İnsanlar ve cinler.
• Kıymetlerini bildirmek için, Kur'ân-ı kerîm ve Ehl-i beyte (yâni Peygamber efendimizin akrabâlarına) verilen isim.

sancak beyi

• Eyalet teşkilâtıyla timar usulünün cari olduğu zamanlarda beş on kazalık yerin mutasarrıfı ile sipahisinin kumandanına verilen addır. Osmanlıların ilk zamanlarında beylere yahut hükümdar evlâtlarına has olarak verilen mıntıkalara "Sancak" denilir, bu sancaklara tasarruf edenlere de "Sancak Beyi" adı

savm'aa

• Tepesi sivri yüksek bina. (Minarelere de verilen addır). İslâmiyetten önce hıristiyanların manastırlarına ve sabiaların zaviyelerine verilen ad.

savtal

• Havuç cinsinden çöğender adı verilen bir bitki.

sayibe

• (Çoğulu: Siyeb) Adak için ayrılıp üstüne binilmeyen ve sütü içilmeyen dişi deve.
• "Ümm-ül bahire" adı verilen ve peşpeşe üç dişi deve doğuran deve. Bu deveye de binilmez, sütü sağılmaz. Yabana salarlar, ölünceye kadar gezer.

sebic

• Yatık veya sekik adı verilen, ağzı dar şarap testisi.
• Gecelik.

sebtel

• Satıl adı verilen kab. (At bakıcıları onunla davara su verirler.)
• Susak. (Pınarlarda su içilir.)

şecere-i tayyibe

• Temiz ağaç. Bütün iyiliklerin ve güzelliklerin kaynağı olan İslâmiyet'e verilen ad.

selef

• Önce gelenler. Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn (Eshâb-ı kirâmı gören büyükler) ve Tebe-i tâbiîne (Tâbiîn'i gören büyüklere) verilen isim.

semen

• Mebî'ye yâni satın alınan şeye karşılık verilen mal veya para.

şencar

• Eşek marulu adı verilen bir cins ot.

senceref

• Sülügen adı verilen kızıl taş.

sened

• Delîl, dayanak.
• Hadîs-i şerîfleri rivâyet edenlerin silsilesine verilen ad.
• Bir hakkı tesbit eden yazılı vesîka.

senkendaz

• Eski kalelerde kale dibine sokulan düşmana yukarıdan ağır taşlar vesaire atmak için altı açık cumba gibi çıkmalara verilen addır. Kale kapılarını müdafaa için üst taraflarına da böyle senkendazlar yapılırdı.

serahor

• Osmanlı İmparatorluğunun ilk devirlerinde ordunun bir yerden başka bir yere hareketinde yolların yapılması ile beraber ağırlıkların nakil vesairesi veyahut memleket içinde zelzele, deprem gibi bir âfetin vukuuyla harap olan yerlerin hemen tamir edilmesi işlerinde kullanılanlara verilen addır.

serdab

• Yer altında olan serin ve soğuk oda, bodrum. Böyle yerler ekseriyetle sıcak bölgelerde, gündüzleri sıcaktan korunmak için yapılırdı. Anadolu'nun bazı yerlerinde buna "zir-i zemin" denilir. (Farsça)
• Tar: Padişah saraylarında, sağ ve sol taraflarında birer oda bulunan üç köşeli sofalara verilen (Farsça)

şerif-i caferi / şerîf-i câferî

• Hazret-i Ali'nin, hazret-i Fâtıma'dan dünyâya gelen Zeyneb adlı kızınınAbdullah bin Câfer-i Tayyâr ile evlenmelerinden meydana gelen evlâdına verilen ad.

servet-i fünun

• Fenlerin (ilimlerin) zenginliği mânasına gelen bu tabirde, 1891-1900 tarihleri arasında çıkmış olan bir mecmua ve bu mecmua etrafında toplanmış olan kimselerin 1895'den 1901'e kadar meydana getirmiş oldukları Edebiyat-ı Cedide denilen edebî çığıra verilen addır.

sevab / sevâb

• İyilik ve ibâdet yapana âhirette Allahü teâlâ tarafından verilecek mükâfât, iyi karşılık. Ecir.

sevap

• İyi bir davranışa karşı Allah tarafından verilen mükâfat.

sevik

• (Çoğulu: Esvika-Sevik) Kavut adı verilen kavrulmuş un. Kavut satıcısına "sevvâk" denir.

sevk-i tabii / sevk-i tabiî

• İstek dışı hareket. İç güdü. Canlıların hayâtiyetini ve nesillerini devâm ettirmek için, Hak teâlâ tarafından kendilerine verilen kuvvet.

seyfullah

• Allah'ın kılıcı, Ashâb-ı Kiram'dan Hz. Halid bin Velid'e Peygemberimiz tarafından verilen ünvan.

• Allah'ın (C.C.) kılıcı, askeri.
• Ashab-ı Kiram'dan Hz. Hâlid İbn-i Velid'e (R.A.) verilen ünvan.

şeyhayn

• Dört büyük halîfeden ilk ikisi. Hazret-i Ebû Bekr ve hazret-i Ömer için kullanılan lakab.
• Fıkıh ilminde, İmâm-ı a'zam ile İmâm-ı Ebû Yûsuf'a verilen lakab.
• Hadîs ilminde İmâm-ı Buhârî ile İmâm-ı Müslim'e verilen lakab.

şı'ra

• Yaldırık adı verilen büyük, nurlu yıldız.

sıdak

• Kadın eşe verilen nikâh parası. Nikâh akçesi.

sıfrid

• (Çoğulu: Safârid) Toygar adı verilen küçük kuş.

silahşör

• Silahları karıştırıcı, silahlarla oynayıp uğraşıcı.
• Eski zamanda bir sınıf silahlı asker, hususiyle muhtelif silahları kullanmakta fevkalâde meleke ve maharet ile mümtaz olup, maiyyette istihdam olunanlara verilen addı. Yeniçeri Ocağı zâbitlerinin bir takımı hakkında da kullanılır bi

sıle / صله

• Bir şâire, yazdığı medhiye karşılığı olarak verilen para.

• Şaire verilen para ödülü. (Arapça)

silk

• Çöğenler adı verilen havuç.
• Pancar.
• Kurt, zi'b.
• Şerli, ahlâksız kadın.

sirac

• Işık. Lâmba. Fener. Mum. Kandil.
• Şevk veren şey.
• Güneş ve ay mânâsına veya Resul-i Ekrem'e (A.S.M.) "Nur saçan" meâlinde verilen bir isimdir.

skolastik

• Orta Çağda Hıristiyan âleminde, papazların dinî görüşüne ve onların baskısı altındaki dinî fikirlerine göre verilen felsefî fikirler.

sufariye

• Sarı asma adı verilen bir kuş.

süftece

• (Çoğulu: Süfâtic) İçi kovuk boş cisim.
• Bir yerden bir yere armağan olarak gönderilen şey.
• Yol korkusundan emin olmak için tâcirlere borç olarak verilen para.

süfyan / süfyân

• Âhirzamanda geleceği ve İslâm dinini yıkmak için çalışacağı sahih hadislerde haber verilen dinsiz ve münâfık bir şahıs.

suhuf

• Dört büyük ilâhî kitab dışında gönderilen kitapçıklar, formalar. Peygamberlere (aleyhimüsselâm) Allahü teâlâ tarafından gelen yüz dört kitaptan ilk yüz tânesi.
• Amel defteri. İnsanların dünyâda iken yaptıkları iyilik ve kötülüklerinin yazıldığı ve kıyâmet günü herkesin eline verilecek ola

şükr

• Verilen nîmetleri yerli yerinde kullanma. Allahü teâlâya, verdiği nîmetlerle isyân etmeme. Nîmetleri kullanırken sâhibini unutmama. Görülen iyiliğe karşı teşekkür. Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uyma.

sukuk

• Şeriat mahkemesince verilen ilâmlar ve onda geçen tabirler.

sultan-ül-ulema / sultân-ül-ulemâ

• İzzeddîn bin Abdüsselâm ve Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin babası gibi birçok İslâm âlimine, derin ve geniş ilimleri ve İslâm'a hizmetleri sebebiyle verilen lakab (isim).

sünen

• Sünnetler.
• Hüküm bildiren hadîs-i şerîfleri toplayan hadîs kitablarına verilen isim.

sür'ub

• Gelincik adı verilen hayvan.

sured

• (Çoğulu: Surdân) Göçgen adı verilen küçük kuş.
• Davar arkasında yanırdan olan beyazlık.

sürü

• Tar: Devşirme suretiyle alınan Hristiyan çocuklarının yüzer, yüzellişer, ikiyüzer veya daha fazla kişilik kafileler halinde sevkedilmeleri. Sürü adı verilen bu kafileler, sürücülerle muhafızların nezareti altında hükümet merkezine sevkedilirlerdi.

ta'vizat / ta'vizât

• (Tekili: Ta'viz) Karşılık olarak verilen şeyler. Ödünç verilen para.

taahhüd

• (Ahd. den) Bir işin veya bir şeyin yapılması için söz verme, üzerine almak. İltizam etme. Resmi söz verme. Yüklenme.
• Postaya verilen bir şeyin, yerine varmasını sağlama.

tabldot

• Lokanta, okul ve otellerde belli bir miktar para karşılığında verilen belirli çeşitlerden ibaret bir öğün yemek. (Fransızca)

tadlil

• "Azdı ve saptı" diye verilen hüküm, azdırma, saptırma.

tahdisinimet / tahdîsinîmet

• Şükür için kendine verilen nimeti söyleme.

tahılle

• Gerçek yere yemin etmek.
• Yeminden kurtulmak için verilen keffaret.

takdimat / takdimât

• Takdim edilenler. Büyüklere verilen şeyler.

takut

• Feryun adı verilen darı cinsi.

tarafeyn

• İki taraf; İmâm-ı a'zam ile talebelerinden İmâm-ı Muhammed'in bir mes'elede reylerinin (ictihâdlarının) aynı olması sebebiyle ikisine birden verilen isim.

tavvafiyye

• Resmî dairelerdeki gece bekçilerine verilen ücret.

tayalis

• (Tekili: Taylasân) Başa ve boyna sarılan şallar.
• Başa sarılan sarıkların omuzlar üzerine salıverilen uçları.

taylasan

• (Çoğulu: Tayâlis-Tayâlise) Başa ve boyna sarılan şal.
• Başa sarılan sarığın omuzlar üzerine salıverilen ucu.

tazminat / tazminât

• Zarara karşılık verilen para.

te'minat / te'minât

• (Tekili: Te'min) İnandırmak ve emniyet vermek için veya muhtemel zararı ödemek için verilen söz veya para, gösterilen kefil.

tekadim

• (Tekili: Takdime) Takdim edilen armağanlar, verilen hediyeler.

tekdir

• Azarlamak.
• Kederlenme.
• Bulanık etme.
• Mektebde talebeye verilen ve siciline geçirilen bir ceza. Ta'zir.

tela'süm

• Dil dolaşma, şaşırma.
• Cevap verilecek yerde veremeyip kekeleme.
• Saçmasapan cevap verme.

temren

• Okların ucuna demir veya sarıdan takılan parçaya verilen addır. Menzil oklarına maden yerine kemik takılır ve ona da "soya" adı verilirdi. Temren ile soyanın takılışında fark vardı. Temren oka; ok ise soyaya takılırdı.

temyiz layihası / temyiz lâyihası

• Hakkında bir mahkeme tarafından hüküm verilen bir davanın, bir üst mahkemede tekrar görülmesi, incelenmesi için yazılan dilekçe.

teneffüs

• (Nefes. den) Nefes, soluk alma. Dinlenme.
• Tan yeri ağarma.
• Deniz suyunun sahile vurması.
• Üfürmek.
• Okullarda ders araları verilen dinlenme.

terek

• Eski Türk odalarına, insan boyu yüksekliğinde olmak üzere duvarlara boydan boya yapılan raflara verilen addır. Dükkânlarda eşya koymağa mahsus bölmeli raflara da terek denilir.

terk-i dünya / terk-i dünyâ

• Dünyâyı terk etmek.
• Mübah (dinde izin verilen) şeylerin hepsini terk edip, yalnız, yaşamak için ve dînini korumak için zarûrî, lâzım olan mübahları kullanmak, yâni mübahların zarûret miktârından fazlasını terk etmek. Böyle terk-i dünyâ çok kıymetli ve faydalı ise de çok güçtür.
• Haram

tesellüm

• Teslim edilen şeyi tekrar teslim alma.
• Verilen bir şeyi alıp kaydetme.
• Teslim olma.
• İslâm olma.

• Verileni geri almak.

teşrin

• Eskiden yılın on ve onbirinci aylarına verilen ortak isim.

• Rumi takvime göre yılın on ve on birinci aylarına verilen isim.

tıkde

• Asmacık adı verilen ufacık taneler.

timar / timâr

• Bir şeyin devam ve inkişafı için yapılan hizmet. (Farsça)
• Sipâhiye verilen öşrü alınacak arazi. (Farsça)

• Osmanlı Devleti'nin geçimlerine ve hizmetlerine âit masrafları karşılamak üzere bir kısım asker ve memurlara, muayyen bölgelerde kendi nâm ve hesaplarına tahsîl selâhiyeti ile birlikte tahsîs etmiş olduğu vergi kaynaklarına verilen isim. Dirlik.

tınbar

• (Tunbur) Tanbur adı verilen çalgı âleti.

turan

• Eski İranlılar tarafından Türkistan ve Tataristan taraflarına verilen isimdir. Turan, eskidenberi Türklerin oturduğu yerlere denirdi. "Türk" ile "Tur" kelimeleri arasındaki benzerlik de bu iki ismin bir asıldan ibaret olduğunu gösteriyor.

ubudiyyet

• Bendelik, kulluk, kölelik. Kul olduğunu bilip Allah'a itaat etmek. Allah'a teslim olup, Kur'an ve Peygamber (A.S.M.) vasıtası ile verilen emirleri aynen icra ve tatbike çalışmak.

ücret / اجرت

• Bir iş, hizmet, bir şeyden faydalanma veya satılan bir şey karşılığında verilen para veya mal, karşılık.

• Hizmet karşılığı verilen şey.

• Hizmet karşılığında verilen para. (Arapça)

ücret-i uhreviye

• Âhirette verilecek ücret.

uhduse

• Hayret edilecek derecede uydurma haber.
• Haber verilen nesne.

uhud-u ilahiye / uhûd-u ilâhiye

• Cenâb-ı Hak ile yapılan ahidler, Ona verilen sözler.

uknum / uknûm

• Hıristiyanların kabûl ettiği teslis (üç tanrı) inancındaki üç asıl veya üç esas varlıktan her birine verilen ad. Üçüne birden üç uknum mânâsına ekânim-i selâse denir.

uktua

• Alâkayı kesmek gayesiyle gönderilen şey. İlgiyi kesmek üzere verilen şey.

ulema-i rasihin / ulemâ-i râsihîn

• Kur'ân-ı kerîmin ve hadîs-i şerîflerin derin ve ince mânâlarını, işâretlerini anlayan yüksek din âlimlerine verilen isim. Bunlar; Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn, Tebe-i tâbiîn ve her bakımdan onlara tâbi olan müctehidler, tefsîr ve hadîs âlimleri ve tasavvuf büyükleridir.

ülü'l-azm

• Şerîat sâhibi, yeni din getiren peygamberlerden altı tânesine ve en büyüklerine verilen ad. Bunlar; Âdem, Nûh, İbrâhim, Mûsâ, Îsâ ve Muhammed aleyhimüsselâmdır. Allahü teâlânın emir ve yasaklarını insanlara anlatırken çok sıkıntı çektikleri ve bu sık ıntılara sabr ettikleri için kendilerine bu isim

ulülazm peygamberler

• Azimet, gayret, ciddiyet, sabır ve sebat sahibi büyük peygamberler; Hz. Nuh, Hz. İbrahim, Hz. Mûsâ, Hz. İsa, ve peygamberimiz Hz. Muhammed'e verilen sıfat.

ulum-u medaris / ulûm-u medaris

• Medreselerin ilimleri; Osmanlı döneminde dinî ilimlerin tahsil edildiği yüksek eğitim kurumlarında ders verilen ilimler.

ümm-ül-mü'minin / ümm-ül-mü'minîn

• "Mü'minlerin anası" mânâsına Peygamberimizin sallallahü aleyhi ve sellem mübârek zevcelerinden her birine verilen lakab (isim).

ümmü'l-mü'minin / ümmü'l-mü'minîn

• Mü'minlerin Annesi; Hz. Peygamber'in (a.s.m.) eşlerine verilen ad.

ümsüle

• Örnek olarak verilen beyit. Misal olarak gösterilen mısra.

umumi vekil / umûmî vekil

• Yerine geçirilen kimseye mutlak halde istediğini yap diyerek verilen vekâlet.

ürbun

• Pey akçesi, pey olarak verilen para.

va'd

• Söz verme. Söz verilen şey. Bir kimsenin yapacağına veya yapmayacağına dâir söz vermiş olduğu husus. Bir şeyi yapmak veya bir şey için söz vermek va'ddır. Hayır işlenecek iş için masdar "va'd" veya "vaide" dir. İşlenecek şey şer ise; ev'ide denir. Masdarı "Îâd" dır. Va'd hayırda, îâd ve vaîd şerde k

• Söz verme, söz verilen şey.
• Allahü teâlânın; emirlerini yerine getirenleri çeşitli nîmetlerle mükâfâtlandıracağını, karşı gelenleri ise, azâb ile cezâlandıracağını bildirmesi, söz vermesi. Buna va'd-ı ilâhî de denir.
• Bir kimsenin, başka birisine bir husûsta söz vermesi.

vahy katibi / vahy kâtibi

• Peygamber efendimize gelen vahyi, O'nun emri ile yazan sahâbîlere verilen isim.

vakıf

• (ة) harfiyle biten kelimelerde (ﻫ) sesi verilerek durma ("şeceratin" kelimesinin "şecerah" şeklinde okunması gibi).

vasiyy

• Yetim gibi güçsüzlerin işleri kendine vazife olarak verilen kimse.

vazife

• Bir kimsenin yapmaya mecbur olduğu iş. Yapılması birisine havale edilen şey. Kıymet verilen iş.
• Ücret.

vedia / vedîa

• Güvenilen kimseye saklamak için verilen mal. Emânet.

vegire

• Kızmış taş ile sıcaklık verilerek pişirilen süt.

vekire

• Satın alınan veya yeni yapılan bina için, ahbaba, eşe dosta verilen ziyafet.

velime

• Sevinç ve sürur günleri verilen ziyafet. Düğün ziyafeti.
• Düğün, evlenme.

vezne

• Para alınıp verilen yer.

• Tartı. Terazi.
• Tartı yeri. Eskiden altun ve gümüş paralar sayı ile olduğu gibi tartıyla da alınıp verildiği için bu tabir meydana gelmiştir. Para alınıp verilen yer mânasında da kullanılır. Devlet daireleri ile büyük müesseselerde para alıp veren memura Veznedar denir.
• Barut

yed

• Kelime mânâsı "el" demek olup, Allahü teâlâ hakkında kudret, gücü yetmek mânâsı verilen lafız, söz.

yehova şahidleri / yehova şâhidleri

• Amerika Birleşik Devletleri'nde Ch. Şarl Russel tarafından 1872'de kurulan, 1931 senesinden sonra kendilerini bu adla tanıtmaya çalışan mezheb ve misyoner teşkîlâtına verilen ad.

yerbu'

• (Çoğulu: Yerabi') Arap tavşanı adı verilen yaban faresi.

yeşk

• Köpek dişi adı verilen sivri diş. (Farsça)

yogi

• Hindistan'da çilecilere (yogalara) verilen isim.

za-i mu'ceme

• "Rı" harfinden ayırd etmek için "ze" harfine verilen bir isim.

zahid / zâhid

• Dünyâya düşkün olmayan kimse.
• Şüpheli olur korkusu ile mübâhların (dînen izin verilenlerin) çoğunu terk eden.

zahir haberler / zâhir haberler

• Hanefî mezhebinin, İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe ve talebelerinden gelen kuvvetli, güvenilir haberlerine verilen ad. Bu haberlere usûl haberleri de denir.

zeamet / zeâmet

• Şeref, şan. Riyaset.
• Yetiştirdikleri hayvanları ile birlikte harbe iştirak eden ve Sipâhi denen Osmanlı askerine öşrü alınmak üzere verilen en büyük timâr.

• Osmanlılar zamânında subaylara verilen ve geliri en az yirmi bin ve en çok 99.999 akçe olan toprak.

zehravan

• (Zehrâveyn) İki parlak şey.
• Kur'an-ı Kerim'de Sure-i Bakara ile Âl-i İmran Surelerine birlikte verilen isim.

zekat / zekât

• Nisab miktarı mala, paraya sahib olan Müslümanın kırkta birini fakirlere sadaka vermesi ve bu verilen sadaka. Ziyadeleşme, artma.
• Temizlik. Taharet.

zencir-bend

• Zincire vurulmuş, zincirle bağlı mânasına gelir. Eskiden azılı katiller ve deliler, zincirle bağlandıkları için bu tâbir meydana gelmiştir. (Farsça)
• Edb: Her mısranın son kelimesi, bir sonra gelen mısraın ilk kelimesini teşkil etmek şekliyle meydana getirilen manzumelere verilen addır. Divan (Farsça)

zıman

• Zarar ve ziyana karşılık verilen bedel.