abdal / abdâl / آبْدَالْ

• Bazı manevi işlerde vazifeli olan evliyadan bir topluluk.

acaib vezaif / acaib vezâif

• Acayip vazifeler, hayret ve hayranlık uyandıran görevler.

acaib-i vezaif / acaib-i vezâif

• Vazifelerin şaşırtıcılıkları.

ahda'

• Çok alçakgönüllü, halim, mütevazi. İtaatli.

ahfaz

• (Ahfad) Alçak ve çukur yer.
• Mc: Çok alçak gönüllü. Mütevâzi.

ahna'

• Çok alçak gönüllülük, mütevazilik.

ahval / ahvâl

• Haller. Vaziyetler. Oluşlar.

• Haller, vaziyetler.

ahval-i alem / ahvâl-i âlem

• Dünyanın halleri, vaziyetleri, şartları.

ajan

• Bir şahsın, bir şirketin veya bir devletin bazı işlerini gören kimse. (Fransızca)
• Gizli vazifeli olan kişi. (Fransızca)

alat-ı tab'iyye / âlât-ı tab'iyye

• Baskı âletleri. Matbaa levâzımatı.

alay imamı

• Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir alay askere imamlık vazifesini yapan subay.

amade / âmâde

• Hazır, hazır vaziyette olma.

amel

• İş. Çalışma. Bir emri veya vazifeyi yerine getirme.
• Kâr, iş işleme.
• Dini bir emri yerine getirme, tatbik etme. İtaat. İbâdet.

amil / âmil

• İş yapan.
• İslâmiyet'in emirlerini yapıp, yasaklarından sakınan.
• Herhangi bir bölgenin zekât, harac, öşr ve ganîmetlerinin tahsîli (toplanması) için, halîfe, sultan, melik veya emir tarafından vazîfelendirilen ve yerine göre dînin emirlerini öğreten me'mur.

ani

• (Çoğulu: Anat-Unât) Mütevazi, alçak gönüllü.
• Köle
• Meşgul.
• Iztırab çeken. Muztarib.
• İşçi.
• Müfettiş.
• Tahsildar. (Müennesi: Aniye)

arziyat

• Jeoloji. Dünyanın yaradılışı ile tarih boyunca değişen vaziyetlerini tetkik eden ilim.

asar

• Vazifeler.
• Yükler.
• Cürümler. Kabahatler.

ases

• Asâyişin muhafazası için geceleri dolaşan ve şimdiki polis vazifesini gören memurlar.

aşra'

• Muharrem ayının onuncu günü.
• On aylık vazife.
• On aylık hâmile deve.

ataşe

• Elçiliklerde vazifeli memur. (Fransızca)

avaz-ı ra'd u saika / âvâz-ı ra'd u sâika

• Gök gürlemesinin ve yıldırımın âvâzı, sesi.

ayinedar

• Ayna tutan. (Farsça)
• Eskiden, bir büyük adamın giyinirken aynasını tutmakla vazifeli hizmetçi. (Farsça)
• Berber. (Farsça)

azrail / azrâil

• Dört büyük melekten biri. Rûhları almakla vazîfeli melek, melek'ül-mevt, ölüm meleği de denir.

bazil

• (Çoğulu: Büzül-Bevâzil) Sekiz dokuz yaşında olan deve.
• Devenin, önce biten dişi.
• Şey.
• Kan akan baş yarığına "şecce-i bâzile" denir.

bende-zade

• Köle çocuğu. (Farsça)
• Mc: Çocuğunu onun kölesi yerinde tutup mütevâzi muâmelede bulunan. (Farsça)

berhane / berhâne / برخانه

• Harap vaziyetteki ev. (Farsça)

beyus / beyûs

• Arzu, istek, taleb. (Farsça)
• Ümit. (Farsça)
• Tamah. (Farsça)
• Alçak gönüllülük. Mütevazilik. (Farsça)

beyyin

• Aşikâr. Açıklanmış. Gün gibi vâzih delil.
• Müteaddit noktaları beyan eden ve açıklayan.
• Şâhid. İsbat vasıtası. Kavi bürhan.

beyyinen

• Vâzıhan, aşikâr olarak, alenen, açık olarak.

bi-

• Başına eklendiği kelimeyi "e" haline getirir. İle, için mânâlarını vererek Farsçadaki "be" edatıyla aynı vazifeyi görür. Harf-i cerdir. Yâni; kendinden sonraki kelimeyi esre ("İ" diye) okutur. Yemin için de kullanılır.

bikr

• (Bikir) Bozulmamış. Temiz.
• Bekâr. El sürülmemiş.
• Her şeyin evveli.
• Eşi benzeri görülmemiş, misli sebkat etmemiş her amel ve vaziyet.

bırtıl

• (Çoğulu: Berâtıl) Rüşvet.
• Meşru olmayarak, kanunen bir iş gördürmek için vazifeli olan kimseye rüşvet olarak verilen şey ki, para vesair menfaatlardır.

buhu

• Mütevazi bir şekilde hakkını isteme.

burjuvazi

• Burjuvaların meydana getirdiği içtimaî (sosyal) sınıf. Avrupa'da burjuvazi, ticaret ve sanayi ile zenginleşti. Soylular sınıfı ile mücadele ederek Fransız İhtilali ile iktidara geldi. İhtilalde işçilerin, köylülerin, fakir halk tabakalarının desteğini sağladı. Onlara eşitlik, hürriyet, adalet vaad e (Fransızca)

cebhane

• Barut, kurşun, gülle, top, tüfek ve benzerleri gibi levazımat-ı harbiye ve bunların bulunduğu yer. (Farsça)

cebrail aleyhisselam / cebrâil aleyhisselâm

• Dört büyük melekten biri. Peygamberlere vahy getirmek, onlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını bildirmekle vazîfeli melek. Buna Cibrîl, Rûh-ul-emîn, Rûh-ul-kuds, Nâmûs-ı ekber de denir.

cellad / cellâd

• İdama mahkûm olanları idam etmeğe vazifeli olan adam.
• Mc: Merhametsiz.

• İdama mahkum olanların hükümlerini infaz etmeye vazifeli olan adam.

cemaat-i hademe-i ehl-i hiref

• Tar: Saray işlerini yapmakla vazifelendirilmiş sanatkârlar zümresi.

cemaat-ı mücellidan-ı hassa / cemaat-ı mücellidân-ı hâssa

• Tar: Saraydaki kitabları ciltlemekle vazifeli sanatkârlar.

cephane

• (Aslı: Cebehane'dir) Barut vesair yanıcı maddelerin konulup, muhafaza edildiği yer.
• Yanıcı maddeler levazımı.

cercis

• (A.S.) : (Circis) Taberi tarihine göre: İsâ Aleyhisselâmdan sonra gelmiş ve Filistinde yaşamış ve onun şeriatı ile amel etmiş olan bir peygamberdir. Yedi sene içersinde tebliğde bulunarak çok işkencelere maruz kalmış, müteaddid defalar öldürülmüş ve mu'cize ile dirilerek tekrar tebliğ vazifesine dev

cevaz-ı şer'i / cevaz-ı şer'î

• Şeriatın cevazı, fetvası, müsaadesi.

cevzeka

• (Çoğulu: Cevzek-Cevâzik) Pamuk kozağı.

cevzel

• (Çoğulu: Cevâzil) Güvercin yavrusu.
• İğne deliği.

cibayet

• Vergilerin, devlet gelirlerinin tahsili.
• Büyük vakıfların ayrı vazifeliler tarafından idare edilen kısımları.

cibril / cibrîl

• Peygamberlere vahy getirmekle vazîfeli melek Cebrâil de denir.

cihet

• (Çoğulu: Cihât) Yan, yön, taraf.
• Sebeb, mucib.
• Vesile, bahane.
• Evkafça olan vazife, maaş.
• Yer, mahâl, semt.

çımacı

• Vapurda ve iskelede çımayı atıp tutmak vazifesiyle görevli tayfa.

cud

• Cömertlik. Sahilik. Eli açık olmak. Muhtaçların vaziyetlerini, durumlarını bildirmeğe meydan vermeksizin lütuf ve ihsanda bulunma hâleti. Mücahede-i diniye ve neşr-i hakaik-ı Kur'aniye ve imaniye hizmetinde mutemed zâtlara lüzumunda maddeten de iştirak etmek fedakârlığı.

cürf

• Dere kenarında selin dibini yalayıp oymuş olduğu bıçık üzerinde kalan toprak veya çamur çıkıntısıdır ki, her an için yıkılıp çökmeğe hazır bir vaziyette bulunur.
• Estiyan adı verilen bir ot.

cüvar

• (Civâr) Yakınlık. Komşuluk.
• Himâyet, korumak.
• Riâyet.
• Süt emen deve yavrusu.
• Karga sesi.
• Öküz avazı.

dar-ı şura-yı askeri / dâr-ı şura-yı askerî

• 1296 yılında lağvolunan bu yüksek askeri meclis 1253 yılının muharrem ayında kurulmuştu. 1259 tarihinde çıkarılan kanun ile vazifesi tesbit edildi. Askeri ve mülki ricâlden onbir daimi, altı tane ise geçici azası bulunan bu mecliste bir reis ve bir de müftü yer alıyordu.

dar-ı teklif / dâr-ı teklif

• Dünya. Allah'ın teklif ve emirleri ile vazifeli olduğumuz yer olan dünya.

dare

• Vazife, görev, ödev. (Farsça)

darülhikmet / dârülhikmet

• Osmanlılar zamanında fetva ile vazifeli ilmi bir kuruluş.

defterdar

• Defter tutan. Devletin gelir ve masraflarını tutan vazifeli memur. Eskiden Maliye Nâzırı bu nam ile anılırdı. Bir vilayetin maliye işlerine bakan memur.

ders

• Tenbih, tâlimat, vazife. Bir şeyi öğrenmek için muallim veya o işi iyi bilen birisinden azar azar alınan vazife.
• Akıl.

deruhde

• Üstüne almak. Kendini vazifeli bilmek. (Farsça)
• Üzerine alınan iş. (Farsça)

derviş

• Gayet mütevazi ve kanaatkâr olan. (Farsça)
• Kimsesiz, fakir. (Farsça)
• Mâneviyâtla gönlü zengin olan fakir. (Farsça)
• Mürid veya şeyh. (Farsça)

dümdar

• Askerlikte arttaki emniyeti te'minle vazifeli, geriden gelen ve askeri tâkib eden birlik. Ordunun geriden emniyet kuvveti. (Farsça)
• Mc: Son zamanlarda gelen büyük evliyâullah. (Farsça)

ebahh

• Sesi kısık olan kimse. Avazı tutkun kişi. (Müe: Buhhâ)

ebdal / ebdâl

• Bedeller. Dünyânın nizâmı, düzeni ile vazîfeli olup, Allahü teâlânın insanlardan gizlediği büyük zâtlar. Biri vefât edince, yerine başkası getirildiğinden bu isimle anılmışlardır. Bunlara Ricâlü'l-Gayb da denir.

ebu said-il hudri / ebu said-il hudrî

• Ashab-ı Kirâmın en mümtazlarından ve Ensardandır. 1170 Hadis-i Şerif rivayet etmiştir. Uzun müddet fetva vazifesinde bulunmuş, Hicri 72'de 86 yaşında iken Medine-i Münevvere'de vefat etmiştir. (R.A.)

eda' / edâ'

• Yerine getirmek. Ödemek. Borcunu vermek. Vazifesini yapmak.
• Tarz. Üslub.
• Şive.
• Tekebbür.
• Fık: Namazı vaktinde kılmağa "Eda" ve vakit geçtikten sonra kılınan namaza da "Kaza" denir.

eda-i feraiz / eda-i ferâiz

• Allah'ın (C.C.) farz olarak emrettiklerini yerine getirmek. Farz vazifelerini ifa etmek.

ef'al-i mükellefin / ef'âl-i mükellefîn

• İslâm dîninde mükelleflerin (dînî vazîfeleri yerine getirmekle yükümlü, sorumlu kimselerin) yapmaları ve sakınmaları lâzım olan emirler ve yasaklar. Ahkâm-ı İslâmiyye (fıkıh bilgileri), din bilgileri.

• Mükellef olanların (yani; Cenâb-ı Hakk'ın teklif ve emirlerini kabul ve vazifeli kimselerin) yaptıkları amel ve işler. Bunlar şu isim altında sıralanır: Farz, vâcip, sünnet, müstehab, mübah, mekruh, haram, sahih bâtıl, fâsid, helâl.

ehl-i idare ve zabıta

• Şehir güvenliğini sağlamakla vazifeli bulunan idare, polis.

elyesa' aleyhisselam; / elyesa' aleyhisselâm;

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. İlyâs aleyhisselâmdan sonra peygamber olarak gönderilmiş ve Mûsâ aleyhisselâmın dînini yaymakla vazîfelendirilmişti. İsmi Kur'ân-ı kerîmde bildirilmiştir.

emhal

• (Tekili: Mehl) Mehiller, mühletler, vâdeler, zamanlar, bir iş veya vazifenin yapılması için verilen fazla zamanlar.

emr-i bi-l-maruf, nehy-i anil-münker

• Dinin emirlerini, Kur'âni ve İslâmi hakikatleri neşretmek ve bildirmek, men'edilen şeyleri de yaptırmamak. İyiliği, İslâmi hususları emretmek ve teşvik etmek, kötülüğü men'edip yaptırmamağa sevketmek. (Fakat bu kudsi vazifeyi âdabına itaat ve riâyet ederek ifâ etmek lâzımdır, zirâ bu itaat da dinimi

emr-i istihbabi / emr-i istihbabî

• Müstehab veya sünnet olan vazife.
• Sevdirmek için verilen emir.
• Muhabbetin gereği olarak yapılması gereken iş.

ensar

• (Tekili: Nâsır) Yardımcılar. Müdâfiler.
• Peygamberimiz Resul-ü Ekrem (A.S.M.) Mekke'den Medine'ye hicretinde Onun mücadelesine iştirak edip ona yardımcı, müdâfi, muhafız vaziyetini alan ve Cenâb-ı Hak'tan ve Hz. Peygamber'den (A.S.M.) yardım ve nusret dileyen Sahabe-i Kiram hazeratı.

ermiya aleyhisselam / ermiyâ aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Hârûn aleyhisselâmın neslindendir. Mûsâ aleyhisselâmın dîninin hükümlerini bildirmekle vazîfelendirilmişti.

evamir

• Emirler, emredilenler, vazifeler.

evasıt

• (Tekili: Evsât) Vasatlar, orta hal ve vaziyetler.

evliya-i umur

• İş başında bulunanlar, işleri idâreye vazifeli olanlar.

evrad / evrâd

• Îtiyâd ve vazîfe olarak devamlı yapılan ibâdet, tesbih ve duâlar. Vird kelimesinin çoğuludur.

evtad / evtâd

• Allahü teâlâ tarafından dünyânın nizâmiyle vazîfelendirilen dört büyük zât. Herkes tarafından bilinmedikleri için bunlara Ricâlü'l-Gayb da denir.

evtas

• Arap Yarımadasında, Hevâzın ilinde bir derenin ismi olup, Peygamberimizin (A.S.M.) Huneyn Vak'ası bu vâdide vuku bulmuştur.

evzah

• Daha açık. Pek âşikâr. En vâzıh.

fakirhane / fakirhâne

• Mütevazilikle söz söyleyen kişinin evi.

fariza / farîza

• Allah'ın emri, farz, vacip, gerek, vazife.
• Mirasçılardan her birine şer'an düşen hisse, pay.

• Borç, vazife. Allah'ın açık emri olup, yapılması şart olan vazife.
• Fık: Ölen bir kimsenin mirasından mirasçılara düşen hisse, pay.

fariza-i fıtriye

• Yaratılıştan gelen vazife.

fariza-i zimmet / farîza-i zimmet

• Mutlaka yapılması gereken vazifeler, farzlar.

• Yapılması mutlaka boynumuza borç olan vazife.

farz

• Bir kimseyi bir vazifeye tayin etmek veya maaş bağlamak. Bir kimsenin kendi nefsine âid iken başkasına hibe ettiği muayyen bir şey. (Bunun zıddı "karz"dır.)
• Takdir veya beyan eylemek.
• Bir şeyi delmek, gedik açmak.
• Bir dâvaya mevzu ve rükün kılınan husus.
• Addet

farz-ı kifaye / farz-ı kifâye

• Dinen mutlaka yerine getirilmesi gereken ancak bir kısım Müslümanın yapması ile diğerlerinin üzerinden düşen vazife, cenaze namazı kılmak gibi.

farz-ı zanni / farz-ı zannî

• Müçtehidlerce kat'i bir delile yakın derecede kuvvetli görülen, zanni bir delil ile sâbit olan vazifedir ki, amel hususunda farz-ı kat'î kuvvetinde bulunur. Buna farz-ı amelî de denir. Meselâ: Abdestte mutlaka başı meshetmek bir farz-ı kat'îdir. Başın dörtte birini meshetmek bir farz-ı amelîdir.

farzıayn

• Her müminin mutlaka yapması gereken vazife.

farzıkifaye / farzıkifâye

• Bazı müminlerin yapmasıyla sorumluluktan kurtulunan vazife.

fazıle

• (Çoğulu: Fevâzıl) İnsandan başkalarına da geçebilen huy, haslet.

fazilet

• Değer. Meziyet, iyilik, ilim ve iman, irfan itibarı ile olan yüksek derece. Dinî ve ahlâkî vazifelere riayet derecesi. Fazl ve hüner cihetiyle olan yüksek derece. Bir şeyin başka şeylerden cemal ve kemal ve fayda cihetiyle üstünlüğü, müreccah olmasına sebep olan keyfiyet.

ferraş

• Cami, mescid, imaret gibi müesseselerin temizliğini sağlamak; ve kilim, halı ve hasır gibi mefruşatını yayma hizmetleriyle vazifeli olan kişiler hakkında kullanılır bir tâbirdir. Ferraş; arapçada, yayıcı, hizmetçi, döşeyici anlamlarına gelir. Yeniçeri teşkilâtında bu işi görenlerle, Kâbe'yi süpürenl

fetva emini

• Şeyhülislâm kapısındaki Fetvahane'nin başında bulunan zata verilen ünvandır. Şeyhülislâma sorulan şer'i meselelerin fetvalarını hazırlamak, istida ile vukubulan suallere cevap vermek ve şer'iyye mahkemelerinden verilen ilâmları tetkik etmek vazifeleriyle mükellefti. Maiyyetinde Fetvaemini muavini, İ

fi'l-i mün'akis

• Organizmanın bir uyarmaya karşı birdenbire aldığı vaziyet, refleks.

fizyoloji

• Doku ve organların vazifelerini ve bu görevlerin nasıl yapıldığını inceleyen ilim kolu.

fuzuli / fuzulî

• Fazladan olup boşu boşuna söylenen söz. İşe yaramayan. Boşu boşuna.
• Boşboğaz. Ahmak. Vazifesinden hariç lüzumsuz şeye teşebbüs eden.
• Haksız olarak fiile çıkarılan iş.
• Fık: Şer'î izin olmadığı halde diğer bir kimsenin hakkında tasarruf eden kimse.
• Büyük bir şâi

gaflet

• Dikkatsizlik, endişesizlik, vurdumduymazlık. En mühim vazifeyi düşünmeyip, Cenab-ı Hakk'a itaat gibi işleri bilmeyip, başka kıymetsiz şeylerle uğraşmak. Nefsine ve hevesâtına tâbi olarak Allahı ve emirlerini unutmak.

ganaim-i bahriye

• Harbte ele geçirilen düşman gemileriyle, bunlara ait her türlü levâzım ve eşyâlar.

gavs

• Yardım eden. Evliyâ arasında kullara yardımla vazîfelendirilen velî zât.

gerdendade-i tevfik / gerdendâde-i tevfik

• Gerekli çalışma ve vazifeleri yerine getirdikten sonra neticeye boyun eğme ve sonucu Allah'tan bekleme.

güllabici

• Tar: Akıl hastahanelerindeki gardiyanlar. Bunlar ellerinde kamçı olduğu halde deliler arasında dolaşıp azgın delileri döverek uslandırmak vazifesiyle mükellef olduklarından, dışarda bu türlü tavır takınanlara da mecaz yoliyle güllâbici denilirdi.

hac

• İslâm'ın beşinci şartı. Gerekli şartları kendinde bulunduran (bülûğa ermiş yâni ergen, hür, zengin, aklı başında) her müslümanın ömründe bir defâ ihramlı (dikişsiz) bir elbise ile Mekke'ye gidip Kâbe'yi ziyâret etmesi ve Arafât denilen yerde bir mikt âr durması ve bâzı vazîfeleri yerine getirmesi.

hacc-ı kıran

• Hac ile ömreye birlikte niyet ederek ihrâm giyip, ömrenin vazîfelerini yaptıktan sonra ihrâmını (hac elbisesini) çıkarmayarak aynı elbise ile hac vazîfelerini de yapmak. Bu haccı yapana kârin hacı denilir.

hacce / hâcce

• (Çoğulu: Havâcc) Hacca giden, usulüne uygun olarak Kâbe'yi ziyaret ederek hac vazifesini yerine getiren kadın veya kız.
• (Çoğulu: Hâcc) Bir cins diken.

hafiziyyet / hafîziyyet

• Muhafaza edicilik, koruyup esirgeyicilik.
• Cenâb-ı Hakk'ın, bütün tohum ve çekideklerde olduğu gibi, bir mahlûkun başına gelecek vaziyetleri ve başından geçenleri muhafaza edici sıfatı. Cenab-ı Hakk'ın muhafaza ediciliği.

haki-nihad / hakî-nihad

• Mütevazi, kibirsiz, alçak gönüllü. (Farsça)

hal / hâl

• Durum, vaziyet. Görünüş. Tavır. Suret. Keyfiyet.
• Cezbe.
• Dert, keder, elem.
• Mecâl. Kuvvet.
• Gr: Fâili, mef'ulü veya her ikisinin durumunu bildiren sözdür. Halin sâhibine zi-l hâl denir.Meselâ : Reeytuhu mâşiyen: (Onu yürürken gördüm) cümlesinde Mâşiyen (yürürken

• Durum, vaziyet, tavır. Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin kalbine gelen sevinç, hüzün, darlık, genişlik, arzu ve korku gibi mânâlar. Bunlar kulun gayreti ve çalışması olmadan kalbe gelir. Bu yönden makam ile arasında fark vardır. Makam, tasavvuf yolun da bulunan kimsenin çalışmakla kazandığı mânevî d

hali / halî

• Hâl ile, vaziyet ile. Tavra âit. şimdiki. Hâle mensub.

halife / halîfe

• Birinin yerine geçen.
• Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) vekîlî ve yeryüzündeki bütün müslümanların reîsi (başı).
• Bir tasavvuf büyüğünün yetiştirip, hayâtında veya vefâtından sonra insanları terbiye etmek ve talebe yetiştirmekle vazîfelendirdiği talebesi.

halife-i raşide / halîfe-i râşide

• İnsanlara, İslâm dînini anlatma vazîfesini Peygamber efendimiz gibi yapan ve âyet-i kerîmelerde veya hadîs-i şerîflerde halîfe olacağı işâret olunan halîfe. Buna, Halîfe-i âdile de denir.

harac-ı muvazzaf

• Tar: Arazi üzerine her dönüm başına senevi maktuan muayyen bir miktar meblağ olarak alınacak bir vergidir. Buna "harac-ı vazife" adı da verilir. Bu vergi, zimmete taalluk eder ve araziden yalnız bilfi'l intifa edilmekle değil, intifaa temekkün ile de tahakkuk eder. Binaenaleyh, böyle bir araziyi sah

harfiye

• Kendi başına müstakilen bir mânası ve te'siri olmadığı halde, kendi cinsinden bir topluluğun içinde olduğu zaman ancak bir vazife gören şeylere denir.

hasbihal / hasbihâl

• Birine hâlini, vaziyetini anlatıp düşüncelerini sorma, görüş alışverişinde bulunma, danışma.

hashase

• Anlaşılmayan ses.
• Hınzır avazı.

hatem-i sadaret / hâtem-i sadaret

• Padişahın sadrazamlarda bulunan mührü. Buna "hâtem-i vekâlet", "hâtem-i şerif" veya "mühr-i hümayun" da denilirdi. İlk zamanlar yüzük şeklinde idi ve parmağa takılırdı. Sonraları zincire bağlı olarak sadrazamlar, boyunlarına asarlardı. Bundan ayrılmak, vazifeden azledilmek demek olduğu için; mühürü

hatib

• Hitâbeden. Söz söyleyen. Cemaate, topluluğa karşı güzel söz söyleyen kimse.
• Câmi'de müslümanlara dini nasihatlar ve güzel sözlerle hitâbeden vazifeli zat.

hatm-ı hacegan / hatm-ı hâcegân

• Nakşibendiyye yolunda fâidesi, feyz ve bereketi çok olan bir vazîfe. Bu yolun veya ona bağlı kolun büyüğünün koyduğu evrâdın (Belli zikr ve duâların okunmasının) toplu veya yalnız olarak yerine getirilmesi.

hayteur

• Bir vaziyette durmayan.
• Arslan.
• Kurt.
• Belâ.
• Cin tâifesinden bir nesne.
• Bir su böceği.

hayy-ı meyyit

• Ölü halinde canlı.
• Mc: Hiçbir işe yaramayan, hakiki vazifelerini yapmayan insan.

hazı' / hâzı'

• (Huzu. dan) Alçak gönüllü, mütevâzi olan.

hazıane / hâzıâne

• Mütevâzi olarak, alçak gönüllülükle.

hazık

• (Çoğulu: Havâzik) Mesti dar olan.
• Cânip, taraf.

hazm

• Midedeki yenen şeyleri eritmek, sindirmek. Vücuda yarayacak hale getirmek.
• Birisine ansızın hücum etmek.
• Ansızın bir şey üzerine inmek.
• Birisinin hakkını, malını gasb ile alıp zulmeylemek.
• Münasebetsiz bir hale, güce gidecek bir vaziyete düşenin kendi nefsini

hendese-i mülkiye mektebi

• Osmanlı İmparatorluğu devrinde mühendis yetiştirmek gayesiyle açılan mekteb. XIX. yy. sonlarına kadar memlekette belediye ve mimarî işlerde vazife alacak mühendis bulunmuyordu. Nafia Nezareti bu ihtiyacı nazar-ı itibara alarak bir mühendis mektebi kurulmasının lüzumlu olduğunu ileri sürünce, padişah

herzevekil

• Kendine vazife olmayan şeylere karışan. Fodul, boşboğaz. Her şeye burnunu sokan. (Farsça)

hey'at / hey'ât

• Birşeyin hâl ve keyfiyetleri, yani birşeyin durum, vaziyet, özellik, nitelik, kalite, şekil gibi bütüncül olarak genel yapısı.

hey'et

• Şekil. Suret. Görünüş.
• Birlik teşkil eden şahısların mecmuu.
• Gök ve yıldız ilmi. Astronomi.
• Duruş, vaziyet, keyfiyet. Tabiat ve cibilliyet. Bir şeyin cibilli vaziyeti.

hidam

• (Tekili: Hizmet) Hizmetler. Vazifeler.
• (Hademe) Devenin ayaklarına bağlanan halkalar, kayışlar. Ayak bilezikleri, ayak köstekleri.

hidemat

• (Tekili: Hizmet) Hizmetler. Vazifeler. Hizmetliler.

hidemat-ı amme / hidemat-ı âmme

• Umuma ait vazifeler. Kamu görevleri. Millete fayda veren hizmetler.

hidemat-ı hayatiye / hidemât-ı hayatiye

• Hayata âit vazifeler, hizmetler.

hilafet / hilâfet

• Bir kimseye halef olmak ve onun yerine geçmek.
• Din ve dünya işlerinde umumi reislik. İmam-ül Mü'minîn olan zât, şer'î hükümlerin icrasında Peygamberimiz Hz. Muhammed'e (A.S.M.) halef olduğu için hilafet vazifesini alana Halife denmiştir. Buna İmamet-i Kübra da denir.Hilafet, 1517 (Hi

• Halîfelik, emirlik, imâmlık (devlet reisliği).
• Resûlullah'tan (sallallahü aleyhi ve sellem) sonra bütün müslümanlara imâmlık ederek İslâmiyet'in emirlerinin tatbik edilmesine nezâret edip, İslâmiyet'e ve müslümanlara karşı yapılan her türlü müdâhaleye cevap vermek vazîfesi.
• İnsanları

hısb

• Yay avazı. Ok atma sırasında yaydan çıkan ses.

hitabet beratı

• Eskiden vazifeli cami hatiblerine, hatibliğe tayin olduklarına dair verilen vesika. (Osmanlı İmparatorluğu zamanında yan zamanda halife olan padişahı temsil eden, cuma ve bayram hutbelerine çıkan bu hatiblere pek fazla ehemmiyet verilirdi. Hitabet beratı olmayan hatibler, cuma ve bayramlarda hutbe o

hizmet

• Birinin işini görme. Bir kimsenin hesabına veya menfaatına iş görme, bu suretle yapılan iş, vazife. Memuriyet.
• Bir insan, hayvan veya nebatın muhtaç olduğu işler ve takayyüdat.

hizmet-i askeriye

• Askerlik hizmeti. Askerlik vazifesi.

hospodar

• Osmanlı İmparatorluğunca XV. yy.dan 1866-1881'e kadar Boğdan ve Eflak'ı yönetmekle vazifelendirilen Romen prenslerinin ünvanı.

hukeşan

• Tar: Hacı Bektaş şeyhinin Yeniçeri Ocağı nezdindeki vekiline mahsus doksandokuzuncu ortaya 1591 senesinde tâyin olunan Bektaşi müritleri hakkında kullanılır bir tâbirdi. Yeniçeri ocağından yiyip içen ve yeniçeri odalarında yatıp kalkan bu duacıların vazifeleri sabah akşam ordunun selâmet ve muvaffak (Farsça)

huşu'

• Alçak gönüllülük. Hayâ etmek ve mütevazi olmak. Korku ile karışık sevgiden gelen edebli bir hâl. Yüksek ve heybetli bir huzurda duyulan alçak gönüllülük. Sükun ve tezellül.

hutbe

• İlâhi emir ve nehiyleri cemaate beyan ve ihtar etmek. Cuma veya bayram namazlarında müslümanlara hatibin İlâhi ve şer'i emirleri hatırlatan sözleri. (Hatib, bu hutbeyi söylemeye Halife veya İslâm Devlet Reisinden vazife ve salâhiyet almıştır.)

i'lamat-ı şer'iye mümeyyizi

• Şeyh-ül İslâm kapısındaki fetvahanenin üç kaleminden biri olan "İlâmat Odası"nın başındaki memurun ünvanı idi. Kadılar tarafından verilen ilâmları tetkik vazifesiyle mükellef olduğu için, bu memuriyete, ulemadan tanınmış olanlar tâyin edilirdi.

i'tisas

• Gece gezip dolaşma, devriye vazifesini görme.

ibadet / ibâdet

• Kulluk, kulluk vazîfelerini İslâmiyetin bildirdiği şekilde yerine getirmek. Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uymak.

ibham

• Mübhem, kapalı bırakmak. Belirsiz olmak. Muayyen olmayan.
• Edb: Sözün kolayca anlaşılmayacak şekilde kapalı olması, vâzıh olmayışı.
• Baş parmak.

ibka fermanı

• Tâyinleri bir sene müddetle yapılan memurların vazifelerinde devam edeceklerine dâir gönderilen ferman.

icra memuru

• Mahkeme kararını tatbik ile borçludan borcunu alıp alacaklıya vermekle vazifeli olan adliye memuru.

icra-yı vazife / icrâ-yı vazife

• Vazifenin yerine getirilmesi.

ifa

• Ödemek. Yerine getirmek. Söz verdiğini veya vazife bildiğini yerine getirmek. Kılmak. Yapmak.

ifa-yi vazife

• Görevini yapma, vazifesini yerine getirme.

ifa-yı vazife / îfâ-yı vazife / ایفای وظيفه

• Görev yapma.
• Îfâ-yı vazife etmek: Görev yapmak, görevini yerine getirmek.

ifad

• Bir kimseyi elçilik (sefirlik) vazifesiyle gönderme.

ifraz

• Vazifeye tayin etmek.
• Farzedip vermek.

ihcac

• Hac vazifesi için bedel vermek veya nâib tutmak. Nâib tutana "Âmir, menub veya mahcucun anh" da denir.

ihtida'

• Tevazu, alçak gönüllülük, mahviyet, mütevazilik.

ihtisab / ihtisâb

• Hesab sorma, mes'uliyet.
• İhtisab dâiresinin aldığı vergi.
• Emr-i bilma'ruf nehy-i an-ilmünker vazifesi,
• Ceza.
• Eskiden belediye işlerine bakan memurun işi ve dâiresi.

• Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uyulmasının, ilim ve ehliyet sâhibi bir devlet me'muru olan muhtesib tarafından sağlanması, emr-i ma'rûf nehy-i münkerin yâni iyiliği emretmek kötülükten sakındırmak vazîfesinin el ile yapılması vazîfesi.

ikale

• Pazarlığı bozma. Her iki tarafın isteğiyle alışveriş mukavelesini bozma. Bir hukuki muamele ile meydana gelen vaziyetin diğer bir hukuki muamele ile eski haline getirilmesi.
• Demediği halde "Dedin" diye iddia etme.

ille-i gaiye

• Elde edilmesi için çalışılan gaye, maksad ve netice. Vazifeye terettüb eden maslahat, fayda, semere, iş.

imam

• Öne geçmek.
• Önde ve ileride olan. Delil ve rehber.
• Cemaate namaz kıldıran.
• İçtihad sahibi zat. Mezheb sahibi olan.
• Bir mahallenin lüzumlu işlerine ve içtimaî vazifelerine nezaret eden.
• Müslümanların imamı olan halife ve askerlerin başı. Sultan. Hâkim.

imame / imâme

• Eskiden müslümanların başlarına sardığı, bugün ise, sadece din görevlilerinin namaz kıldırırken ve dînî vazîfeleri yerine getirirken giydikleri başlık üzerine sarılan sarık.
• Tesbîhin ucundaki uzun tâne.

imamet-i kübra / imâmet-i kübrâ

• Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) vekâleten bütün müslümanlara imamlık ederek İslâmiyet'in emirlerinin tatbik edilmesine nezâret edip, İslâmiyet'e ve müslümanlara karşı yapılan her türlü müdâhaleye (saldırı ve sataşmaya) cevap vermek vazîfes i, hilâfet.

imtiyaz madalyası

• 2. Abdülhamid'in 11/10/1885 tarihli emriyle devlet ve memleket yararına hizmet edenlere, vazifeyle gönderildikleri yerde başarı gösterenlere verilmek üzere çıkarılan madalya. Altun ve gümüşten olmak üzere iki çeşit olan bu madalyaların ön yüzünde II. Abdülhamid'in "Elgazi" tuğrası, bunun altında sal

inzibat

• Asayiş, düzen ve rahatlık. Umumi emniyetin iyi ve yolunda olması.
• Sağlamlaşmak.
• Polis vazifesini gören asker, ordu mensubu.

ipnotizma

• (Hypnotisme) Telkin ile kabiliyetli bir kimsenin üzerinde, söz ve bakış ile elde edilen bir çeşit uyku hâli. (Fransızca)
• Uyuşukluk. İradesizlik hâli ve bu hâle ait vaziyetler. (Fransızca)

iptal-i his

• Hisleri uyuşturma, duyguları vazifelerini yapamaz hale getirme.

işgüç

• Meşguliyet, vazife, memuriyet. (Türkçe)

işkampaviya

• İtl. Harp gemilerinden asker naklinde kullanılan en büyük filika. İşkampaviya'lar sandal büyüklüğünde, yalnız ondan daha geniş ve yüksekti. Karaya asker sevkiyatında, gemiye erzak ve levâzım alınmasında kullanıldığı gibi eskiden donanmaya su alınacağı zaman su ile doldurulur, diğer bir filika yedeği

israf

• Lüzumsuz yere harcamak. Malı ve parayı lüzumsuz yere sarf etmek. İhtiyacından fazla istihlâk etmek ve harcamak.
• En lüzumlu aslî vazifeleri bırakıp en lüzumsuz veya zararlı şeylerle meşgul olarak ömrünü veya gençliğini boş yere harcamak.

israfil

• Dört büyük melekten biri olup Kıyamet günü cesedlere nefh-i ruh etmeğe ve Sur'u üfürmeğe vazifelidir.

israfil aleyhisselam / isrâfil aleyhisselâm

• Dört büyük melekten biri. Kıyâmet kopacağı vakit sûr denilen boruya üfürmekle vazîfeli olan melek.

ittiza'

• Alçak gönüllülük, tevazu, mütevazilik.
• Devenin, boynuna basarak üstüne binebilmek için, başını aşağı eğme.

ittizah

• Vazıh olmak. Açık olmak. Aşikâr olmak.

ittizah-ı delil

• Delilin açık, vazıh ve aşikâr olması.

kasıf

• Deve avazı.
• Ağacın ince ve kuru olması.
• Kırılması kolay olan şey.

kayka'

• Tavuk avazı, tavuk sesi.

kazıb

• (Çoğulu: Kavâzıb-Kızâb) Kesici, kesen.

kebit

• Deve avazı. Sığır avazı.

kelkahya / kelkâhya

• Mc: Vazifesi olmayan şeylerle alâkadar olan. Her şeye karışan.

kemerbeste-i ubudiyet

• Cenab-ı Hakkın huzuruna çıkıp, kollarını önden bağlar şekilde, emre hazır vaziyette bekleyip, kulluğunu ifâde ve ilân etmek. (Namazdaki gibi)

keşiş

• Ayı avazı.
• Deve avazı.

ketit

• Deve avazı.
• Sığır avazı.

kıraat-ı seb'a

• Kur'an-ı Kerim'i yedi türlü okuma tarzı. Mâna değişmemek üzere Kur'an-ı Kerim Kureyş, Huzeyl, Havâzin, Kinane, Sakif, Temim ve Yemen lehçeleriyle "sırat, mâlik, cibril" gibi kelimelerin yedi türlü okunmasına denir.
• Yedi türlü okuma.

kisve

• Giyecek. Nafaka vermekle vazîfeli kimsenin bakmakla mükellef bulunduğu kimselere te'min etmekle yükümlü olduğu giyecek.

komando

• (Portekizce) Ask: Müstakil olarak çalışan ve baskın, sabotaj v.b. gibi özel vazifeler yapan, az sayıda askerlerden kurulu birlik, çete.

kondüktör

• Kılavuz, memur, müdür. (Fransızca)
• Trenlerde vagon ve bilet işlerine bakan vazifeli kimse. (Fransızca)

konsey

• İdare vazifesi yüklenmiş kişilerin topluluğu. (Fransızca)
• Müzakere hâlinde bulunan kimselerin meydana getirdiği kurul. (Fransızca)
• Bu tarz bir toplantının yapıldığı yer. (Fransızca)

konsolos

• İtl. Yabancı ülkelerde yurttaşlarının haklarını korumak ve bağlı bulunduğu hükümete siyasî ve ticarî bilgileri vermekle vazifeli hariciye memuru.

kruvazör

• Daha ziyade toplarla mücehhez açık denizlerde emniyeti te'min etmek ve konvoyları korumakla vazifeli süratli harp gemisi. (Fransızca)

kuba'

• Hınzır avazı.
• Büyük ölçek.

kudumiyye

• Uzak yoldan gelen bir büyük zâta, oranın halkı tarafından takdim edilen hediye.
• Edb: Böyle bir vaziyetten dolayı yazılan kaside.

küreyvat-ı beyza

• Kandaki beyaz renkte ve çok küçük kürecikler. Kan ve lenf gibi vücud mâyilerinde bulunan çekirdekli ve yuvarlak hücreler. Kırmızı küreciklere nisbetle azdırlar. Vazifeleri hastalık gibi düşmanlara karşı asker gibi müdafaadır. Ne zaman müdafaaya girseler Mevlevi gibi iki hareket-i devriye ile sür'atl

kürsi

• Oturulacak yüksekçe yer. Câmilerde vâizin, medreselerde müderrisin oturduğu yer.
• Taht, serir. Erike. Koltuk.
• Kaide.
• Merkez.
• Vazife.
• Saltanat, kudret ve mülk.
• Başkent, hükümet merkezi.
• Mânevi makam.
• Arş'ın altına bir semâ tabakas

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kutb

• İşlerin görülmesine veya insanların doğru yolu bulmasına vâsıta kılınan büyük zât. Dünyâ işleri ve madde âlemindeki olaylarla alâkalı olana medâr kutbu (kutb-ül-aktâb), din ve irşâd işi ile vazîfeli kılınana irşâd kutbu denir.

kutb-i medar / kutb-i medâr

• Âlemin nizâmı ile alâkalanan, bolluk-kıtlık, sağlık-hastalık, barış-savaş, rızık, yağmur ve benzeri olaylarla vazîfeli kılınan büyük zât. Kutb-ül-aktâb, Kutb-ül-ebdâl da denir.

kutb-ül-aktab / kutb-ül-aktâb

• Âlemin nizâmı ile alâkalanan, bolluk, kıtlık, sağlık-hastalık, barış-savaş, rızık, yağmur ve benzeri olaylarla vazîfeli kılınan ricâl-i gayb yâni herkesin tanımadığı zâtların reisi. Emrinde üçler, yediler, kırklar... denilen yine bu işlerle vazîfeli seçilmiş kimseler bulunur.

lagv

• Faydasız çirkin söz.
• Köpeğin ürkmesi.
• Deve avazı.
• Rağbet olunmayan nesne.
• Hükümsüz.
• Kaldırmak.
• Hata etmek.
• İbtâl etmek.

lazım-ı zati / lâzım-ı zatî

• Kendisine ait icab eden hal. Kendisine has vaziyet.

levazımat

• (Tekili: Levazım) Lüzumlu maddeler.

levh-i mahv ve isbat

• Bir tabirdir. Levh: Görünen ve ibret verici bir vaziyeti ifade eder. Mahv ise; o vaziyetin birden ortadan kalkması, mahvolmasını ifade eder. Gökyüzü bulutlarla kaplı, şimşek çakar, yağmur yağar bir levha halinde iken birden hava açılır, hiç bir şey yokmuş gibi, eski manzarayı mahvolmuş hâlde görürüz

leyyin-ül canib / leyyin-ül cânib

• Görüşülmesi kolay, mütevâzi, kibirsiz kimse. Kanı sıcak insan.

lütuf

• Rıfk ve nevâziş. İltifatla mülâyemet üzere muâmele eylemek. Allah (C.C.) Hazretlerinin kullarını rıfk ve sühuletle murâdına muvaffak eylemesi.
• Güzellik, hoşluk.
• İyilik, iyi muâmele.

ma'den

• Maden.
• Bir haslet veya hususiyetin kaynağı.
• Herşeyin aslî mekânı, menbâ ve me'hazı olan yer.
• Toprak, taş, kum gibi maddelerle karışık demir vesairelerin vaziyetlerine de maden denir.

maali / maalî

• şerefler. Yükseklikler.
• Yüksek fikirler.
• şerefli vazifeler.

makinist

• Makine ustası. Makineyi çalıştırmakla vazifeli kişi.

maslahatgüzar / maslahatgüzâr

• İş bilir. (Farsça)
• Elçi vekili. Elçi namına işleri tâkible vazifeli kimse. (Farsça)

me'mur

• Emir almış, bir işle vazifelendirilmiş kimse, emrolunan.

• Emir ile hareket eden. Emir altında olan. Vazifeli. Kendi istediği gibi olmayıp başka emre göre çalışan. Bir emir alan. Bir işe tâyin olunmuş adam.

me'muren

• Me'mur olarak, memurlukla. Bir iş ile vazifelendirerek.

me'muriyet

• Me'murluk. Vazife, görev, hizmet.

meb'usiyet

• Mebusluk. Milletvekilliği vazifesi.

mehasin-i ahval / mehâsin-i ahval

• Güzel haller, vaziyetler.

mehdi / mehdî / مَهْد۪ي

• Âhirzamanda gelecek vazîfeli zât.

mehter

• (Mih-ter) Daha büyük. (Farsça)
• Reis. (Farsça)
• Seyis. Osmanlı askeri mızıkası ve buna mensub müzikçiler. (Farsça)
• Vaktiyle Bâb-ı âli çavuşu. (Farsça)
• Rütbe, nişan veya vazife alanların evlerine müjde götürenler. (Farsça)
• Tanzimattan önce Pâdişah çadırını kurmağa vazifeli asker. (Farsça)
• At uşağı.(Farsça)

melek-i ra'd

• Gök gürültüsü ile vazifeli melek.

melek-ül emtar / melek-ül emtâr

• Yağmurla vazifeli olan melek.

memur-u muvazzaf

• Vazifeli memur.

menasik / menâsik

• Nüsükler. Hacda belli yerlerde ve belli zamanlarda yapılan belli ibâdetler, vazifeler. Nüsük kelimesinin çoğuludur.

menşur

• (Neşr. den) Neşrolunmuş. Dağıtılmış. Yayılmış. Herkese ilân edilmiş.
• İşleri dağınık. Perişan.
• Sultanın emri, mühürsüz mektubu, fermanı.
• Bayrak.
• Mat: Alt ve üst tabanları birbirine müsavi ve müvâzi (eşit ve paralel), kenarları da müsâvi ve müvâzi olup yüzleri b

merhum

• (Rahm. den) Kendine rahmet edilmiş.
• Rahmete kavuşmuş. Dünyanın sıkıcı ahvâlinden kurtulup rahmet-i İlâhiyeye kavuşmuş olan. Dünya imtihanından kurtulup, vazifesini bitirmiş, paydosa kavuşmuş olan. (Vefat etmiş müslüman hakkında söylenir.)

merkez

• (Rekz. den) Bir şeyin ortası. Vasat. Yol. Durum, vaziyet. Hal, suret.
• Şubeleri bulunan bir teşkilâtın idâre olunduğu ve emir veren yeri, makamı. Bir şeyin en işlek yeri. Teşkilât olan yerin en yüksek makamı.
• Geo: Dairenin orta noktası. Çaplarının kesim noktası.

meunet

• Birisinin ölmeyecek kadar yiyip içeceği.
• Külfet.
• Masraf. Bir şeyin toplamak, devşirmek, nakil ve boşaltmak ve saymak gibi levazımının teslim yerine kadar olan masraflarına denir.

mevt

• Ölüm. Âhirete göç. Dünyadan gitmek.
• Mevt, mü'minler için dünya vazifelerinden ve imtihanından bir paydostur.

mi'de

• (Çoğulu: Miad) İnsan ve hayvanlarda, yenen şeyleri hazmetmek vazifesi olan bir iç uzvu.

mihrak

• Fiz: Küre içi biçiminde (içbükey) bir aynaya müvâzi (paralel) gelen ışıkların, aksettikten sonra toplandıkları nokta. Yakıcı nokta.
• Hareket merkezi.

misvak

• Kullanılması pek çok faydalı olan ve Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) ehemmiyetle tavsiye ettiği, diş fırçası vazifesini de gören, hoş kokulu ve meyvesiz bir ağacın dallarından kesilip kullanılan parça.

misyon

• Bir vazife ile bir yere gönderilen hey'et. (Fransızca)
• Bir şahıs veyâ hey'ete verilen vazife. (Fransızca)

• Vazife.

mübaşir

• Müjdeleyen.
• Mahkemede kapıcılık edip şâhid ve maznunların ismini çağırarak mahkemeye yardım eden kişi.
• Geçici bir vazife alarak merkezden bazı emirleri götüren, icrâ salâhiyeti olan.
• Müfettiş. Kontrolör.

mübin / mübîn

• Açık, vâzıh, âşikâr. Ayân kılan, beyan ve izah eden.
• Dilediğine doğru yolu gösteren.
• Hak ile bâtılın arasını tefrik edip, ayıran. Hakkı hakkınca beyan ve izhar eden. (Mübin, bâne mânasına "ebâne" den beyyin, gayet açık, parlak demek olduğundan, Kitab-ı Mübin i'cazı zâhir olan

mubsır

• Görücü, gösterici, görünen, bilici, bildirici, vazıh ve âşikâr.
• Mantık. Kelâm ve seyrin mutediline denir.

müceddid / مُجَدِّدْ

• Yenileyen (her asrın vazîfeli imamı).

müddei-yi umumi / müddei-yi umumî

• Milletin umum haklarını korumak üzere muhakemede hazır bulunan vazifeli, hukuk tahsilini bitirmiş hükümet memuru. Adliye bakanlığına bağlı, icra kuvvetini birlik halinde temsil eylemek üzere teşekkül eden, adlî idare makamında bulunan şahıs. Savcı.

müdebbirat / müdebbirât

• Müdebbirler, tedbir ve idarede vazifeli olanlar.
• Melekler.

müdiriyyet / müdîriyyet

• Müdürün makam ve vazifesi. Müdürlük.

mufavviz

• Bir kimseye bir vazifeyi veren. Yapmasını ısmarlıyan.

müfesser

• Tefsir edilmiş. izah ve beyan edilmiş. Mânası izah suretiyle bildirilmiş. Açıklanmış.
• Beyan-ı tefsir veya takrir edilmiş olması sebebiyle manası "nass" dan daha vâzıh olan sözdür.
• Mücmel olmayan söz.

muhavvifane / muhavvifâne

• Dehşetlice. Korkutucu bir vaziyette. Korkutmak suretiyle. (Farsça)

muhbit

• Alçak gönüllü, mütevazi. Mütezellil.

muhtesib

• Eskiden İslâm devletlerinde iyiliği emredip, kötülüğü yasaklayan, engel olan ve cemiyette güzel ahlâk ve fazîletlerin korunmasına ve dînî hükümlerin uygulanmasına, çarşı ve pazarların düzenine bakmakla vazîfeli, ilim, fazîlet ve kuvvet sâhibi kimse.

mükellef

• Bir şeyi yapmağa mecbur olan. Vazifeli. Muvazzaf.
• Bir şeyi ödemeğe mecbur olan.
• Mükemmel hazırlanmış, külfetle süslenmiş olan.

mükellefin / mükellefîn

• Vazifeliler. Mükellefler. Bir şeyi ödemek zorunda bulunanlar.

mükellefiyet

• Mecburiyyet. Bir işi yapmağa vazifeli oluş. Bir işi terk edememek hâli. Mükellef oluş.

mükellif

• Teklif eden.
• Vazife veren. İş veren.
• Zorluğa sevkeden.

mukteza-i hal / mukteza-i hâl

• Duruma göre. İcabına göre. Hal ve vaziyetin gerektirdiğine göre.

mün'azil

• Ayrılan, elini eteğini çeken, in'izal eden.
• Memurluktan, vazifeden çıkarılmış olan. Bir vazifeden azledilen.

mün'azilen

• (Azl. den) Vazifesinden çıkarılmış olarak. Azledilerek.

mün'azilin / mün'azilîn

• (Tekili: Mün'azil) Azledilenler, vazifelerinden çıkarılanlar.

münfetiha

• Tecvidde: Kur'an okurken dil, üst damaktan ayrılır vaziyette iken ağızdan çıkan harflere denir. Şunlardır; mim, nun, elif, vav, cim, hı, zel, dal, sin, ayın, te, fe, kaf, lem, he, şın, be, ye.

münharif

• (Harf. den) İnhiraf eden, yoldan çıkmış. Eğilmiş, çarpık. Usulünden çıkmış, sağlam olmayan.
• Tecviddeki mânâsı için "İnhirâf"a bakınız.
• Geo: Dört kenarlı, fakat hiçbir kenarı birbirine müsâvi ve müvâzi (eşit ve paralel) olmayan şekil. Sadece iki kenarı birbirine müvâzi (parale

murahhas

• Devlet veya herhangi bir teşekkül nâmına, salâhiyyetli olarak bir yere bir vazife ile gönderilen kimse.
• Terhis edilen. İzin verilen. Tâlimat verilen kimse.

murakabe / murâkabe

• Kontrol etmek. İnceleyip vaziyeti anlamak. Teftiş etmek.
• Kendini kontrol etmek. İç âlemine bakmak. Gözetmek.
• Hıfz etmek.
• Beklemek. İntizar.
• Dalarak kendinden geçmek.
• Tas: Kendisini tamamen nâfile ibâdet ve itaate vermek için mâbede kapanmak.

• Kontrol etmek, inceleyip vaziyeti anlamak.
• Kulun, bütün hâllerinde Allahü teâlânın kendini gördüğünü bilmesi ve O'nu unutmaması.
• Nefsi kontrol etmek, ondan gâfil olmamaktır.

müselleman

• (Selm. den) Tar: Yeniçeri zamanında yol işleriyle vazifeli asker kısmı.

müşevveşiyet

• Karışıklık, karmakarışık vaziyet.

müşir

• Emreden, işaret eden, bildiren.
• Mareşal. En büyük ünvanı taşıyan asker. Silâhlı kuvvetlerde, kaide olarak barış zamanında orgeneral rütbesine kadar terfi etmek mümkündür. Mareşal rütbesi, ancak muharebe sırasında ve bir meydan muharebesi kazanmış olan generallere verilir. Asıl vazife

müstagrak

• (Gark. dan) Garkolmuş, dalmış, batmış.
• Mânevi bir vaziyete dalmış.
• Kendini bilmiyecek derecede dalgın olan. Bir şeye dalmış veya daldırılmış olan.

müsteban

• Vâzıh, âşikâr, beyanı açık olarak anlaşılan, açıklanmış.

mutasarrıfiyet

• Tasarruf etme hakkı. Mutasarrıflık.
• Mutasarrıfın vazifesi.

mütedahil

• İç içe, birbirinin içine girmiş vaziyette olan. Karışan.
• Ödenmemiş, gecikmiş maaş.

mütedeyyin

• Dindar. Din ile vazifeli. Sağlam müslüman, dine muhalefetten sakınan, dinine sâdık olan.
• Borçlu olan.

mütehaşşi'

• (Huşu'. dan) Kendini alçak tutan, alçakgönüllü, mütevâzi.

mütekabile

• Karşılıklı davranış veya vaziyet.

mütekabiliyet

• Karşılıklı vaziyet, karşılıklı durum.

mütekallid

• Kuşanan. Kılıç takan, takınan. Kılıç kuşanmış.
• Bir işi üzerine alan. Bir vazifeyi deruhte eden.

• Kılıç kuşanan, takınan; bir vazifeyi üzerine alan, yüklenen.

müteşabik

• Beraber ve karışık olanlar, birbirine karışanlar. Birbirine karışmış ve girmiş vaziyette olan. Girift.

mütevazi

• (Vezy. den) Birbirine müvazi olan. Paralel.

mütevaziane / mütevaziâne

• Tevazu ile. Mütevazi kimseye yakışır surette. (Farsça)

mütevaziin / mütevaziîn

• (Tekili: Mütevazi) Alçakgönüllü kimseler, mütevazi insanlar, tevazu ehli olan kişiler.

mütevaziyen

• Müvazi olarak. Paralel olarak.

müvakkit

• Eskiden İslâm devletlerinde namaz vakitlerini ve bunlarla ilgili âletleri kullanan, tâmirini ve ayarını yapan vazîfeli kimse.

muvazat

• (Veyz. den) Mukavemet, dayanma.
• Paralel olma. Muvâzi.

muvazzaf / مُوَظَّفْ

• Vazifeli. Bir işle meşgul.
• İlk yapılan askerlik hizmeti.

• Vazifeli, görevli.

• Vazifeli.

muvazzafan

• Vazifeli olarak.

muvazzıf

• Vazifelendiren.

müz

• Gr: Harf-i cer oldukları zaman (Fi: ) vazifesini görürler. Zarf veya isim olduklarında ismin başına gelirlerse kendileri mübteda, sonra gelen haber olur. Fiilin başına gelirlerse kendilerinden önceki bir fiilin mef'ulünfihi olarak mahallen mensub bulunurlar.

na'k

• Karga avazı.
• Çobanın koyuna haykırıp çağırması.

nak'

• (Çoğulu: Nuk'-Enku) Su saklayacak yer.
• Kuyu içinde olan su.
• Deve kuşu avazı.
• Feryâd etmek, bağırıp çağırmak.
• Susuzluğu teskin etmek, susuzluğu gidermek.
• Sıcak suda haşlama.
• İlâç olarak çıkarılan su.
• Suda ıslanma.
• Toz.

nakli delil / naklî delil

• Şer'î hükümler için naklî delil esastır. Yalnız akıl ile din namına hüküm getirilmez ve böyle bir hükmün dinle alâkası olmaz. Dinî meselelerde aklın ve ilmin vazifesi; dinî hükümlerdeki hikmetleri ve hakkaniyet delillerini görüp izhar etmektir. Kur'anın bazı âyetlerinde yapılan akla havaleler ve Kur

nakliyat-ı askeriye

• Askerî kıt'aların; top, tüfek, cephane, teçhizat ve levazımatı ve her türlü seferî ihtiyaçlarıyla birlikte bir yerden kaldırıp başka bir yere gönderilmesi, nakledilmesi. Askerî nakliyat.

nakus

• Kiliselerde asılı bir vaziyette durup belirli vakitlerde çalınan çan. Kilisenin büyük çanı.

namzed

• (Nâm-zed) İsteyen veya istenilen kimse. (Farsça)
• Sözlü. Nişanlı. (Farsça)
• Bir vazifeye tayin edilmesini isteyen veya istenilen kişi. Aday. (Farsça)

nazıh

• (Çoğulu: Nevâzıh) Deve ile su çekilen kuyu.

nazır / nâzır

• Gören, görücü.
• Vakfın işlerini, dînin emirlerine uygun olarak idâre etmek üzere vâkıf (vakıf yapan) veya hâkim tarafından tâyin edilen mütevellînin vakıf işlerindeki tasarruflarını murâkabe (kontrol) etmesi ve gerektiğinde ona re'yleri (görüşleri) ile yardımcı o lması için vazîfelend

nazur

• (Çoğulu: Nevâzır) Gece bekçisi.

nebih

• İt avazı, köpek uluması.

necm

• (Necim) Yıldız, ahter, kevkeb. Ülker yıldızına da denir. Ülker, onbir yıldızdır. Altısı görünür, gözü kuvvetli olan yedinciyi de görebilir.
• Belirli olan vakit. (Araplar, vakti yıldızlarla tahdit ederlerdi)
• Kabak ve hıyar gibi yayvan nebat.
• Belirli vakitte yapılan vazi

nefs-i mutmainne

• İyiliği kötülükten ayırt ettirerek insanlık vazifesini tanıttıran ve vicdanına rahatlık veren hâl. İnsanı Allah'a yaklaştıran hâl. Günaha meyleden kötü sıfatlardan temizlenmiş ve güzel ahlâk ile muttasıf olarak kurb-u İlâhiye itmi'nan ve istikrar kazanmış olan insan iradesi. Nefsin, Allah'ın emirler

nehit

• Eşek anırtısı. Hımar avazı.

nekabet

• Muayyen zümrelerin başları.
• Bir topluluğun vaziyetlerine nezâret etmek, kontrol.

nekkad

• Bir şeyin iyisini kötüsünü seçen kimse.
• Paranın sağlamını kalpından ayıran.
• İmam, hatib ve kayyum gibi hizmet sahiblerinin, vazifelerine devam edip etmediklerini murakabe ve devam etmiyenlere tenbihat, icra ve devamsızlıkları tesbit eden vazifeli kişi.

neva / nevâ

• Ses, sadâ, makam, âhenk.
• Refah.
• Levazım, kuvvet, zenginlik.
• Nasip.
• Türk musikisinde eski makamlardan biri.

nevaziş / nevâziş / نوازش

• (Nüvaziş) Okşayış, iltifat. (Farsça)

• Okşama. (Farsça)
• Nevâziş eylemek: Okşamak. (Farsça)

nezle

• (Çoğulu: Nevâzil) Burnun akmasını mucib olan hastalık.
• Vücudun herhangi bir organından cerahat veya başka bir maddenin akması.

niyet

• Kasd. Kalbin bir şeye yönelmesi.
• Fık: Yapılan bir vazife ile Cenab-ı Hakk'a taatta bulunmayı ve O'na mânen yaklaşmayı kasdetmektir.

nübüvvet

• (Nebi. den) Peygamberlik, nebi olmak, nebilik. Allah'ın (C.C.) emriyle vazifeli olarak insanları doğru yola çağırmak.

• Peygamberlik; insanları Allahü teâlânın beğendiği yola kavuşturmak, onlara doğru yolu göstermek için Allahü teâlâ tarafından seçilmiş kimselere verilen peygamberlik vazîfesi.

örfi idare / örfî idare

• (İdare-i örfî) Askerî kuvvete ihtiyacı gerektiren ve cemiyet hayatında zuhur eden müşkil hallerde vaktin icablarına göre ve vaziyet düzelinceye kadar sivil idare yerine askeri idare konması. Sıkı yönetim.

organ

• t. Uzuv. Canlılarda belli bir vazifeyi yapmak için bir arada yaratılmış nesiclerin teşkil ettiği vücud parçası. (El, ayak, baş, göz.. gibi)
• Bir fikre, bir gayeye hizmet için çalışan.
• Âlet.

paralel

• Yun. Müvazi.
• Geo: Bütün noktaları birbirinden aynı uzaklıkta olan çizgi veya hat, düzlük, satıh.

pozisyon

• Vaziyet, durum, duruş. (Fransızca)

ra'd

• Gök gürültüsü.
• Bulutları sevk ve nezaret ile vazifeli bir melek adı.
• Tehdit etmek, korkutmak. (Terennümat-ı hava, na'rât-ı ra'diye, nağamat-ı emvac, birer zikr-i azamet. Yağmurun hezecatı, kuşların seceatı birer tesbih-i rahmet, hakikata bir mecaz... Lemeat'tan)

rahib / râhib

• Hiç evlenmeyen, bekâr ve yalnız yaşayan, yalnız ibâdetle meşgûl olan ve kilisede vazîfeli olan hıristiyan din adamı.

rahl

• (Çoğulu: Rihâl) Semer, palan.
• Yağmurluk ve saire gibi yol levâzımı.

raht

• (Çoğulu: Ruhut) Binek atlarına vurulan eyer, takım.
• Pencere ve kapıların menteşe takımı.
• Yol levazımı.
• Döşeme ve ev takımı.

ratibe

• (Çoğulu: Revâtib) Maaş. Vazife.

ratibehar / ratibehâr

• Vazifeli. Görevli. (Farsça)

reşid / reşîd

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâta (yarattıklarına) doğru yolu gösterip, dilediğini bu yolda bulunduran.
• Rüşd sâhibi yâni, dînî vazîfelerini yerine getiren ve malını tasarruf edebilen, âkıl bâliğ olan, aklını ve malını yerinde kullanan.

resül-ül melahim / resül-ül melâhim

• Resül-i Ekrem'in (A.S.M.) bir ismidir. Cenk ve muharebe ile de vazifeli olduğundan ümmeti ve kendisi din için, dinin ihyası uğrunda büyük muharebelere mükellef olduğundan bu isim ile de yâd edilmiştir.

revatib / revâtib

• Vazifeler, maaşlar.
• Farz namazından önce kılınan müekked sünnetler.

• Vazifeler, maaşlar.

revzeke

• (Çoğulu: Revâzik) Küçük kuzu ve oğlak.

revzen

• (Çoğulu: Revâzin) Pencere.

revzene

• (Çoğulu: Revâzin) Pencere.

rezahat

• Yorulmak.
• Hali yaramaz, vaziyeti kötü olmak.

rezen

• (Çoğulu: Revâzin) İçeri çukurca olup su toplanabilen yüksek ve sağlam yer.

rezm

• Deve avazı.
• Gök gürlemesi.
• Cem'etmek, toplamak.

rical-i gayb / ricâl-i gayb

• Her devirde bulunan fakat herkesçe tanınıp bilinmeyen ve görülmeyen, dünyânın nizâmı ile vazîfeli mübârek, büyük zâtlar.

risalet

• Birisini bir vazife ile bir yere göndermek.
• Peygamberlik. Büyük kitapla gelen peygamberlik.
• Elçilik.

rüşvet

• Kanunen bir iş gördürmek gayesi ile vazifeli olan kimseye, gayr-i meşru olarak verilen para vesâir menfaat ve fayda.

safa ve merve / safâ ve merve

• Kâbe-i muazzamanın yakınındaki iki tepenin adı. Hac ve umre esnâsında sa'y denilen hac vazîfesini yaparken Safâ tepesinden sonra Merve tepesine gidilir.

sahib-üs seyf / sâhib-üs seyf

• Kılınç sahibi. Maddeten kuvvetli olup, maddi cihad ile vazifeli olan.

şahşah

• Görevli, vazifeli.

sai / sâî

• Emvâl-i zâhirenin zekâtını toplayan me'mûr; sâime (senenin ekserisini çayırda otlayan) hayvanların ve toprak mahsûllerinin zekâtlarını toplamakla vazîfeli kimse, zekât me'muru.

said bin zeyd

• Hz. Ömer'in (R.A.) amcasının oğluydu. Aşere-i Mübeşşere'den ve Ashabın ileri gelenlerindendi. Vazifeli olarak Habeşistan'a hicret edenlerdendi. Şam'ın fethine ve bir çok mühim muharebelere iştirak etti. Hicri 51 yılında vefat etti.

saika

• Yıldırım. Ölüm, mevt.
• Nüzul ateşi.
• Semadan gelen şiddetli ses.
• Mühlik ve azab.
• Bulutları sevke vazifeli melek.

salahiyet

• Bir işe karışmağa veya o işi yapmağa hakkı olmak, vazifeli olmak, bir iş için emir almış olmak.
• Bir dâvaya bakabilmek.

salahiyetdar

• Vazifeli, salahiyet sâhibi. (Farsça)

şart

• Bir kısım muamelelerde lüzumlu olan hüküm. Bir şeyin olması ona bağlı olan şey.
• Kayıt. Bir iş için mutlaka lüzumlu olan husus.
• Yemin.
• Hal, vaziyet.
• Gr: Biri diğerine bağlı olan iki cümle hakkında delâlet edilen; yâni mütevakkıf aleyhe delâlet eden diğer cümley

şavt

• Hac esnâsında sa'y denen vazîfeyi yaparken, Safâ'dan Merve'ye ve Merve'den Safâ'ya her bir geliş ve tavaf yaparken Kâbe'nin Hacer-ül esved köşesinden başlayan ve başlanılan yere gelince sona eren her bir dönüş.

sazec

• (Çoğulu: Sevâzic) Sâde, basit.

şehbender

• Ticaret nezaretinin teşekkülünden evvel ticaret işlerine bakmak ve tüccarlar arasındaki ihtilâfları halletmekle vazifelendirilen memurun ünvanı idi.

şehic

• Katır sesi.
• Kuzgun avazı.

serdümen

• Gemilerde baş dümenci, dümen kullanmakla vazifeli tayfa. Eskiden harp gemilerinde çavuştan yüksek bir rütbe.

şeref-i keramet

• Şerefli vazife, görev.

serhadlu / serhadlû

• Hudut boylarını bekleyen, hudutlardaki kalelerde vazife gören askerler.

sermaye-i kemterane / sermaye-i kemterâne

• Mütevazi sermaye, az servet.

şeyh-ül islam

• Osmanlı Devleti zamanında din işlerine bakan ve sadrazamdan sonra gelen en yüksek vazifeli şahıs. Âlimlerin reisi.

sırr-ı teklif

• İnsanların dünyaya gelip, Allah (C.C.) tarafından vazifelendirilmelerinin hikmeti. Dünyaya gelip vazife sahibi olmanın sırrı.

süac

• Koyun avazı, koyun sesi.

şühre

• Zahir ve vâzıh olmak. Görünmek. Açık olmak.

sukut

• Düşme. Yukardan aşağıya birden iniverme.
• Değerini kaybetme. Bozulma.
• Devrilme.
• Mahvolma.
• Ahlâk bakımından alçalma.
• Büyük bir vazifeden ayrılma.
• Sarkma.
• Çocuğun eksik veya ölü olarak doğması.

ta'yin / ta'yîn

• Yerini belli etmek.
• Vazifeye göndermek, vazifelendirmek.
• Ayırmak.
• Tayın, erzak.

• Bir malın cinsini, miktârını, yerini belli etmek.
• Me'mur etmek, vazîfelendirmek.

taammül

• Amel etme. Çalışma. Vazife yapma.

tadrib

• Kebabı iyi pişirmek.
• Avazı güzelce çekip nağmelendirmek. (Buna "tadrib-i fi-s-savt" denir).

tahaşhuş

• Kâğıt hışırtısı.
• Yeni kaftan avazı. Silâhların sürtünmelerinden çıkan ses.

tahaşşu'

• (Huşu. dan) Mütevâzi olmak. Alçakgönüllülük gösterme.

tahazzu'

• (Huzu. dan) Alçakgönüllülük gösterme. Mütevazi olma.

tahsildar / tahsildâr

• Devlet gelirlerini vazifeli olarak toplayan, tahsil eden memur. (Farsça)

tard

• Sürme, kovma, uzaklaştırma.
• Mektebden veya vazifeden uzaklaştırma. Hizmetten çıkarma.

tavaf-ı sadr / tavâf-ı sadr

• Hac esnâsında cemrelerin taşlanması bittikten sonra Mina'dan Mekke'ye inildiğinde yapılan tavâf. Buna Tavâf-ı vedâ da denilir. Hac vazîfeleri bununla sona erer.

tavır

• (Tavr) Suret. Hareket, hal, vaziyet.
• Bir kerre, bir defa.
• İki şey arasındaki had ve fasıla.
• Kader.
• Miktar.

tavr-ı batıl / tavr-ı bâtıl

• Bâtıl, kötü hal ve vaziyetler.

tavzif / tavzîf / تَوْظ۪يفْ

• Vazifelendirmek, iş vermek.

• Vazifelendirme, görevlendirme.

• Vazîfelendirme.

tavzif edilen

• Vazifelendirilen, görevlendirilen.

tavzifat

• Vazifelendirmeler.

tecemmülat / tecemmülât

• (Tekili: Tecemmül) Eşya, levâzım. Tetümmat.

tedafü / tedâfü

• Birbirine karşı savunma vaziyeti alma.

teftiş

• Kontrol etmek. İşlerin alâkalı vazifeliler tarafından ele alınıp iyi ve tamam yapılmasına çalışmak.
• Sormak.
• Ayırmak.

teklif

• Zor birşey istemek. Bir vazife ileri sürmek.
• Sıkılgan ve resmi davranış. İçli dışlı olmayan çekingen muâmele.
• Vergi yüklemek.
• Vazife vermek.
• Cenab-ı Hakk'ın, insanları, emir ve nehiyleri üzerine hareket etmeğe vazifelendirmesi.
• Fık: Şeriat-ı İslâmiyeni

telafif

• Birbirine sarmaşmış bölük bölük nebatlar.
• Büklümler, kıvrımlar.
• Birbirine girmiş ve sarmaşmış vaziyette olma. Lif lif olma.

terhisat

• Terhisler, vazifeye son vermeler.

teşri'

• Yolu açık ve vâzıh kılma.
• Şeriata isnad ve nisbet eylemek.
• Kanun vaz' ve tenfiz eylemek.
• Peygamberimizin (A.S.M.) şeriata dair emretmesi.
• Havuza su getirmek.

tevekkül

• İşi başkasına ısmarlamak.
• Sebeblere tevessül ettikten sonra neticesini Allah'a bırakmak. Allah'tan gelene razı olmak. Kendine ait vazifeyi yaptıktan sonra neticelerini Allah'dan istemek. Kadere razı olmak. Hakka güvenmek.
• Yeis ve kederden uzak olmak.
• Âcizlik göstermek

tevliyet

• Bir vakfın işlerine bakma vazifesi. Mütevellilik.
• Yüz çevirme, yüz döndürme.
• Fık: Sâhib olunan malı peşin değeri ile başkasına tevcih etme.

tezkir

• Hatırlatma.
• Vazifeyi veya Cenab-ı Hakk'ın emirlerini hatırlatma. Vaaz ve nasihat etme. Tenbih ve ikaz etme.
• Gr: Bir kelimeyi müzekker kılmak.

ubudiyet-i kamile / ubûdiyet-i kâmile

• Mükemmel kulluk vazifesi.

uddet

• Gelecek zamanın hâdiseleri için, darlığa düşmemek için mal ve silâh gibi şeylerde hazırlık. Mühim levâzımat.
• İstidad.
• Gençlerin yüzlerinde çıkan sivilce.

üf'ule

• Vazife, görev.

ülü'l-emr

• Emir sâhibleri. Devlet başkanı ve onun vazîfe verdiği kimseler veya İslâmiyet'in emir ve yasaklarını insanlara öğreten ve anlatan âlimler.

vahamet

• Zor, güçlük.
• Ağırlık. Tehlike. Muhatara. Neticesi fena.
• Hazım güçlüğü, sindirim zorluğu.
• Korkulacak hal, tehlikeli vaziyet.

vak'a-nüvis

• Osmanlı İmparatorluğu devrinde, zamanın hâdiselerini kaydetmekle vazifeli olan resmi devlet tarihçisi. (Farsça)

vasiyy

• Yetim gibi güçsüzlerin işleri kendine vazife olarak verilen kimse.

vaz'an

• Vaz' ile, vaziyeti, durumu itibariyle, yerleştirmek suretiyle.
• Asıl lügat mânası cihetinden.

vaz'iyet-i marziye / وَضْعِيَتِ مَرْضِيَه

• Razı olunan vaziyet.

vazahat

• Açıklık, vâzıhlık.

vazaif / وظائف

• (Tekili: Vazife) Vazifeler, işler.

• Vazifeler.

vazı' / vâzı'

• (Vazıa) Koyan. Yerleştiren. Vaz' eden.

vazi' / vazî' / وضيع

• (Vazîa) Alçak, deni, bayağı, âdi.

• Alçak, aşağı. (Arapça)
• Mütevazi. (Arapça)

vazife-i asli / vazife-i aslî

• Asıl vazife.

vazife-i asliye

• Asıl vazife.

vazife-i asliye-i fıtriye

• Yaratılıştan gelen asıl vazife.

vazife-i asliyesi

• Esas vazifesi.

vazife-i baki / vazife-i bâki

• Sonsuzluğa, âhirete ait vazife.

vazife-i bakiye / vazife-i bâkiye

• Sonsuzluğa, âhirete ait vazife.

vazife-i diniye-i uhreviye

• Âhirete ait din vazifesi.

vazife-i dünyeviye

• Dünyadaki vazife.

vazife-i fıtrat

• Yaratılış vazifesi.

vazife-i hakiki

• Asıl, gerçek vazife.

vazife-i hakikiye

• Asıl vazife.

vazife-i hayat

• Hayat vazifesi, görevi.

vazife-i hayatiye

• Hayat vazifesi.

vazife-i hilkat

• Yaratılışa ait vazife.

vazife-i ilahiye / vazife-i ilâhiye

• Allah'ın vazifesi.

vazife-i ilmiye

• İlmî vazife, görev.

vazife-i imaniye ve kur'aniye / vazife-i imaniye ve kur'âniye

• İman ve Kur'ân vazifesi.

vazife-i imaniye ve uhreviye

• İman ve âhiret vazifesi.

vazife-i kudsiye

• Kutsal vazife.

vazife-i kudsiye-i imaniye

• Mukaddes iman vazifesi, kutsal imanî görev.

vazife-i kur'aniye / vazife-i kur'âniye

• Kur'ân vazifesi.

vazife-i mukaddese

• Kutsal vazife.

vazife-i neşr

• Yayımlama vazifesi.

vazife-i nübüvvet

• Peygamberlik vazifesi.

vazife-i risalet

• Peygamberlik vazifesi.

vazife-i şahsiye

• Şahsî vazife, kişisel görev.

vazife-i tebliğ

• Tebliğ vazifesi.

vazife-i teceddüd-ü din

• Dini yenileme vazifesi, mücedditlik görevi.

vazife-i teşekküriye

• Teşekkür vazifesi, şükür görevi.

vazife-i ubudiyet

• İbadet vazifesi, kulluk görevi.

vazife-i uzma / vazife-i uzmâ

• En büyük vazife.

vazife-i vicdaniye

• Vicdan vazifesi.

vazife-i zaruriye

• Zaruri vazife, zorunlu görev.

vazife-i zaruriye-i insaniye

• İnsanın zorunlu vazifesi, görevi.

vazife-i zimmet

• Üstlenilen vazife, yüklenilen hizmet.

vazifedar / vazifedâr

• Vazifeli.

• (Çoğulu: Vazifedârân) Vazifeli, görevli. (Farsça)
• Memur. (Farsça)

• Vazifeli, görevli.

vazifedarane / vazifedarâne / vazifedârâne

• Vazifeliymiş gibi, vazifeli olarak.

• Vazifeli gibi.

vazifehar / vazifehâr

• (Çoğulu: Vazifehârân) Ücret alan. (Farsça)

vazifeperver

• Vazifesini seven, işine düşkün.

vazifeşinas / vazifeşinâs

• Vazifesini, işini dikkatli yapan, işine bağlı kimse.

• İşini dikkatle yapan. Vazifesini özenerek, severek yapan. (Farsça)

vazifeşinaslık

• Vazifesini, işini dikkatli yapma.

vazifeten

• Vazife yönünden.

• Vazife ile, vazife olarak.

vaziha / vazîha

• (Bak: VAZÎH)

vazıhat / vâzıhât

• (Tekili: Vâzıh) Açık ve meydanda olan şeyler.

vazir / vâzir

• (Vâzire) Günah işleyen. Suç işleyen.

vaziyet-i elimane / vaziyet-i elîmâne

• Acı ve üzüntülü bir vaziyet.

vaziyet-i ferzendane / vaziyet-i ferzendâne

• Evlâda yakışır vaziyet, hal.

vaziyet-i fıtriye

• Fıtrî vaziyet, doğal durum.

vaziyet-i huruf

• Harflerdeki vaziyet.

vaziyet-i mahsusa

• Özel vaziyet, durum.

vaziyet-i mevhume

• Olmadığı halde varsayılan vaziyet, durum.

vaziyet-i muntazama

• İntizamlı, düzenli vaziyet.

vaziyet-i nurani / vaziyet-i nuranî

• Nurlu vaziyet, hâl, durum.

vaziyet-i semaviye / vaziyet-i semâviye

• Gökyüzünün değişik hâl ve vaziyetlere girmesi.

vecibe / vecîbe

• Borç hükmünde olan vazife.
• Kanun ve ahlâkın icabı, yerine getirilmesi lâzım gelen şey.

• Borç hükmünde vazife.

• Borç, zorunlu vazife, görev.

vekalet / vekâlet

• Vekillik. Birisinin nâmına iş görme. Kendi nâmına hareket etme salâhiyetini başkasına verme. Nezâret, bakanlık.
• Vekilin vazife gördüğü bina.

vekil-i harc

• (Vekil-harç) Masraf görmekle vazifeli olan. Bir kimsenin veya bir cemaatin masraf işlerini üzerine alan.

veraset-i muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) varisliği; Peygamberimizin iman ve Kur'ân hakikatlerini tebliğ vazifesine varis olma.

vezaif / vezâif

• Vazifeler, görevler.

• Görevler, vazifeler.

vezaif-i acibe / vezâif-i acibe

• Hayrette bırakan vazifeler, hayranlık veren işler.

vezaif-i azime / vezaif-i azîme

• Büyük vazifeler.

vezaif-i eşya / vezâif-i eşya

• Eşyanın vazifeleri.

vezaif-i mevcudat / vezâif-i mevcudat

• Varlıkların vazifeleri.

vezaif-i telkih ve tevlid / vezâif-i telkih ve tevlid

• Aşılama ve doğurma vazifeleri.

vezaif-i ubudiyet / vezâif-i ubûdiyet

• Kulluk vazifeleri.

vezaif-i ubudiyetkarane / vezâif-i ubûdiyetkârâne

• Kulluğa yakışır şekilde yapılan vazifeler.

vird

• Sık sık ve devamlı okunan dua.
• Kur'an-ı Kerim'den her gün okunması vazife bilinen kısım, bir cüz.

yahudi

• Hz. Yakub'un (A.S.) oğullarından Yehuda'ya mensub olan. Benî İsrail. Musevî.Yahudilerin vaziyetlerine ve seciyelerine işaret eden âyetler şunlardır: 2: 60-66 arası. 5: 62-64 arası ve 17: 4.

zabıta / zâbıta

• Yurt içinde emniyet ve intizamı korumakla vazifeli devlet kuvveti, polis.
• Fık: Bütün hususlara şâmil olmayıp yalnız bir hususa ve onun teferruatına şamil olan hususi kaideye denir. Kanun ve âdet, zabt ve idareye vesile olan bağ.

zahid

• (Zühd. den) Tas: Borç olan ibadetlerden, aslî vazifelerden başka dünya süs ve makamlarından feragat eden kimse. Sofi. Müttaki. Zühd ve perhizkârlıkla muttasıf.

zebani / zebânî

• Cehennem'de vazife gören melek.

• Cehennemde vazifeli azap melekleri.

zebaniyan / zebaniyân

• (Zebaniye) Zebaniler. Cehennemlikleri Cehennem'e atmaya vazifeli melekler. (Farsça)

zeka / zekâ

• Sebeb ile netîce arasındaki bağlılıkları bulmak, benzeyiş ve ayrılışları anlamak, yeni îcab ve vaziyetlere zihnin en iyi şekilde uyması.

zemin ü zaman

• Vakit ve yer.
• Münasebet. Mevzuya veya mes'eleye olan uygunluk, hâl, vaziyet.