ahilik

• Asırlar önce Anadolu'da gelişen bir halk ocağı. Sosyal bir kuruluş olan ahilik iş alanında adam yetiştirmek, çalışma sevgisini aşılamak, istihsali çoğaltmak gibi gayeleri vardı. Günlük hayatta ise teavün, yoksulları koruma gibi insani duyguları; ayrıca müzik, silah kullanma, binicilik kabiliyetlerin

ajans

• Her türlü havadisi toplayıp, ilgili mevkilere bildiren kuruluş. (Fransızca)
• Ticari bir teşekkülün kolu. (Fransızca)

akademi

• Bir ilim dalında ihtisas sahibi kimselerin çatısı altında toplandığı kuruluş.

akibet / âkibet

• Son, netîce.
• Dünyâda zafer, âhirette sevâb ve kurtuluş.

akvam-ı şarkiye-i şimali / akvam-ı şarkiye-i şimalî

• Kuzeydoğu kavimleri, milletleri, ulusları.

allame-i mağrib / allâme-i mağrib

• Kuzeybatı Afrika ve Endülüs'te yetişen büyük âlim.

arz-ı münacat

• Yalvarıp yakarma, kurtuluş isteme.

bais-i necat / bâis-i necât

• Kurtuluş sebebi.

banka

• İtl. Faizle para alıp veren, kredi, iskonto, kambiyo işlerini gören ticari kuruluş.Faiz dinimizde günahtır. Bankalar dar gelirlilerin paralarını faiz karşılığı toplar, zenginlere daha yüksek faizle verir. Bunlar dar gelirlilerin tasarruf ettikleri paralarla bir iş yeri açar, bir mal üretir ve bu mal

beraet / berâet

• Temize çıkarmak. Bir şahsın, hakkında iddia edilen suçtan uzak olduğunun veyâ işlediği söylenilen suçun gerçekte suç olmadığının anlaşılması.
• Kurtuluş vesîkası.

berat / berât / بَرَاتْ

• Suçlamadan kurtuluş belgesi.

beynelmilel / بين الملل

• Milletler arası, uluslararası.

• Uluslararası. (Arapça)

beynülmilel / بين الملل

• Uluslararası. (Arapça)

bonkör

• Hulus-i kalb. Kalb temizliği. İyilik. (Fransızca)

bütçe

• Devletin veya diğer kuruluşların yıllık gelir ve giderlerini (sarfiyat ve varidatlarını) gösteren ve bunlarla ilgili harcamaları tayin eden hesap işleri. (Fransızca)

calis

• (Çoğulu: Cüllâs) Oturan, oturucu, cülûs eden. Tahta çıkan.

çare / çâre

• Çıkar yol, kurtuluş yolu.

• Neticeye varmak üzere maniaları kaldırmak için tutulması icabeden çıkar yol. Kurtuluş yolu. Tedbir, yardım, yol. (Farsça)
• Hile. (Farsça)
• Bir def'a. (Farsça)
• Ayrılık. (Farsça)

çare-i halas / çare-i halâs

• Kurtuluş çaresi.

• Kurtuluş çaresi.

çare-i necat

• Kurtuluş çaresi.

cebel-i selamet / cebel-i selâmet

• Kurtuluşun sembolü olan esenlikli ve güvenli dağ.

cemaat-ı naciye / cemaat-ı nâciye

• Cehennemden kurtulacak ehl-i sünnet cemaatı.
• Selâmete, kurtuluşa erecek cemaat.

cemiyet-i diniye

• Dinî kuruluş.

cennet-i canan / cennet-i cânan

• Canların, sevgililerin buluştuğu Cennet.

cüllas

• (Tekili: Câlis) Cülus edenler, oturanlar.

cülus / cülûs / جلوس

• Oturma. (Arapça)
• Tahta geçme. (Arapça)
• Cülûs etmek: Tahta geçmek. (Arapça)

daka'

• Varmak. Ulaşmak.
• Buluşmak.

darülhikmet / dârülhikmet

• Osmanlılar zamanında fetva ile vazifeli ilmi bir kuruluş.

darüsselam / dârüsselâm

• Kurtuluş ve güven yeri, cennet.

define-i saadet ve necat / define-i saadet ve necât

• Kurtuluş ve mutluluk hazinesi.

derman

• İlâç, tiryak. (Farsça)
• Çare-i necat, kurtuluş sebebi. (Farsça)
• Tâkat, güç, kuvvet. (Farsça)

didar / dîdâr / دیدار

• Görüşme, buluşma. (Farsça)
• Yüz. (Farsça)

ecell / اجل

• Çok büyük, ulular ulusu. (Arapça)

ehl-i felah / ehl-i felâh

• Kurtuluşa, selâmete erenler.

ehl-i necat / ehl-i necât / اَهْلِ نَجَاتْ

• Kurtuluşa erenler.

• Kurtuluşa erenler.

ekseriyet-i sülüsan

• Ekseriyet kazanacak tarafın en az mevcudun sülüsânı (üçte ikisi) miktarında olması şartıyla olan ekseriyet.

endülüs

• (Mi: 756-1031) Dört halife devrinden sonra kurulan Emevi devleti yıkıldıktan sonra Emevilerin Afrikadan Avrupa'ya geçip şimdiki Portekiz ve İspanya'da kurdukları İslâmi devletin bir ismidir. Bunlara Endülüs Emevileri denir. Abbasilerin katliâmından kurtulan Abdurrahman ismindeki zât Afrika yoluyla İ

eslas

• (Tekili: Sülüs) Sülüsler, üçde birler, üçde bir parçalar.

evkaf

• (Tekili: Vakıf) Allah yoluna hizmet için verilip devamlı bırakılan şeyler. Sahibi tarafından şeriata uygun olarak bir hayır iş ve hasenata tahsis olunmuş mülk veya mallar.Osmanlı devletini asırlar boyu kuvvetli bir devlet olarak ayakta tutan kuruluşlardan biri de vakıftır. Osmanlı tarihini inceleyen

eyvallah

• Bir kısım müslümanlar arasında tasdik işareti veya yemin ifade eden bir tâbirdir. Bazan Allaha ısmarladık yerine söyliyenler de vardır. Fakat makbul olanı; ayrılırken de buluşurken de selâmlaşmaktır ve bu sünnet-i seniyyedir.

farisan

• (Tekili: Fâris) Osmanlı İmparatorluğunun kuruluş devrelerinde eyâletlerde hudutlardaki muhafız askerler.

felah / felâh / فَلَاحْ

• Selâmet. Saadet. Kurtuluş. Hayır ve ni'metlerde refah, rahatta dâim olmak. Fevz ve zafer. Necat ve beka.
• Sahur yemeği.
• Şakketmek.

• Kurtuluş.

• Kurtuluş, selâmet, mutluluk, hayır ve nîmetlerde, râhatta dâim olmak.

• Kurtuluş, selâmet, onma, mutluluk, kutluluk.

• Tam kurtuluş.

• Kurtuluş.

felah-ı vatan / felâh-ı vatan

• Vatanın kurtuluşu. Vatanın selâmeti.
• Tar: 10 Şubat 1920'de İstanbul Mebuslar Meclisi'nde teşekkül etmiş olan bir grup.

felah-yab

• Kurtulan, kurtuluşa eren, felah bulan. (Farsça)

fels

• (Füls) (Çoğulu: Fülüs) Pul, Bakır para.
• Balık pulu.

• Altın ve gümüşten başka mâdenlerden basılmış para. Çoğulu fülûstur.

ferce

• Gamdan ve tasadan kurtulmak.
• Kurtuluş.
• Şiddetten kurtulmak.
• Yarık, şak.
• Girecek yer, medhal.
• Açıklık, ferahlık.

fevz

• Kurtuluş. Zafer. Necat. Muvaffakiyet. Selâmet.

• Kurtuluş.

• Galiplik, zafer, üstünlük, selamet, kurtuluş.

fevz-i azim / fevz-i azîm

• Büyük kurtuluş, büyük selamet, büyük başarı.

fevz-i necat

• Kurtuluş zaferi.

fevzi / fevzî

• Kurtuluşa, fevze âit ve müteallik.

fidye

• Bir suçtan veya esirlikten kurtuluş parası.

fidye-i necat

• Kurtuluş fidyesi.

fikr-i icad

• Buluş yapma ve yeni şeyler icat etme düşüncesi.

filus

• (Bak: Fülus)

fırka-i naciye / fırka-i nâciye

• Kurtuluşa eren cemaat, topluluk; Ehl-i Sünnet ve Cemaat.

• Kurtuluş fırkası. Cehennem'den kurtulacağı bildirilen fırka. İslâm dîninde doğru îtikâd üzere olanlar. Peygamber efendimiz ve Eshâbının ve bu büyüklere tâbi olan Ehl-i sünnet âlimlerinin yolunda bulunanlar.

fırka-i naciye-i kamile / fırka-i nâciye-i kâmile

• Kurtuluşa eren kâmil cemaat, topluluk; Ehl-i Sünnet ve Cemaat.

gavs

• Çağırma. Nida. Medet istemek.
• Yardım edici. Medet verici.
• Kurtuluş.

halas / halâs / خلاص

• Kurtulma, kurtuluş. Selâmete ermek.

• Kurtulma, kurtuluş.

• Kurtuluş.

• Kurtuluş, kurtulma. (Arapça)
• Halâs bulmak: Kurtulmak. (Arapça)
• Halâs olmak: Kurtulmak. (Arapça)

halas olma / halâs olma

• Kurtulma, kurtuluşa erme.

halas-ı umumi / halâs-ı umumi

• Umumî, genel kurtuluş.

hande / خنده

• Gülme, gülüş. (Farsça)

• Gülüş.

• Gülüş. (Farsça)

hatt-ı muvasala / hatt-ı muvâsala

• Erişme ve vâsıl olma yolu. Birbirine kavuşup buluşma ve birleşme yeri. Birbirine münasebet kurabilme yolu. (Farsça)

hayye ale'l-felah / hayye ale'l-felâh

• "Haydi kurtuluşa!".

hayyealelfelah / hayyealelfelâh

• Tam bir kurtuluşa gelin!

hayyeales-salah-hayyealel-felah / hayyeales-salâh-hayyealel-felâh

• Ezân ve ikâmet okunurken söylenen "Haydin namaza" ve "Haydin kurtuluşa" mânâsına mü'minleri kurtuluşa, seâdete sebeb olan namaza çağıran iki mübârek söz.

hazine-i amire / hazine-i âmire

• Tar: Para işlerini yönetmek üzere kurulmuş olan müesseselerden birinin adı. Osmanlı Devleti'nin kuruluş devrelerinde para işleri "Beytülmal" denilen ve "Defterdar" adı verilen bir memurun idaresinde iken, sonraları teşkil olunan yeni idarelere göre çeşitli adlar verilmiştir. Hazine-i âmire, devlet k

heft-kalem

• Yedi çeşit yazı. Tâlik, sülüs, tevki, muhfak, reyhanî, rik'a ve nesih.

hubb

• (Hibâb - Hibb - Mehabbet) Sevgi, muhabbet, bağlılık, dostluk. Bir şeyi birisine sevdirmek.
• Hulus, lüzum ve sübut.
• Muhafaza ve imsâk.

ibn-i rüşd

• (Kadı Muhammed Bin Ahmed) (Hi: 514-595) Endülüs Devleti zamanında yetişen bir filozoftur. Kurtuba'da doğmuştur.

icad / îcâd / ایجاد

• Var etme, yaratma. (Arapça)
• İcat. (Arapça)
• Îcâd edilmek: (Arapça)
• Var edilmek, yaratılmak. (Arapça)
• İcat edilmek, buluş yapılmak. (Arapça)
• Îcâd etmek: (Arapça)
• Var etmek, yaratmak. (Arapça)
• İcat etmek, buluş yapmak. (Arapça)
• (Arapça)

ihlas

• (Hulus. dan) Kalbini safi etmek. İçten, samimi, riyasız sevgi. İçten gelen sevgi ile doğruluk ve bağlılık.
• Sırf Allah emretmiş olduğu için ibadet etmek. Yapılan ibadet ve işlerde hiçbir karşılık ve menfaati, hakiki ve esas gaye etmeyerek yalnız ve yalnız Allah rızasını esas maksat ve

ihtimal-i necat

• Kurtuluş ihtimali.

ihtira / ihtirâ / اختراع

• İcat, buluş. (Arapça)

ihtiraat / ihtirâat / اختراعات

• Buluşlar. (Arapça)

ihtiraat-ı beşeriyye / ihtirâât-ı beşeriyye

• İnsanlığın gerçekleştirdiği icatlar, buluşlar.

iltika

• Rast gelmek. Buluşmak. Kavuşmak.
• Kavuşturulmak.

imam-ı malik / imam-ı mâlik

• (Hi: 93-179) Medine-i Münevvere'de doğdu. İmâm Mâlik bin Enes diye anılır. Mâlikî Mezhebinin imamı. El-Muvatta isimli eseri, "Kütüb-ü Sitte"ye dahil olacak kıymettedir. Mezhebinin mensubları, Afrika ve Endülüs'te çok yayılmıştır. Bu mezhepte olana "Malikî" denir.

istihlas

• (Hulus. dan) Bir şeyi elde etmeğe çalışma.
• Kurtarma veya kurtarılma.

istiklal harbi / istiklâl harbi

• Bağımsızlık, Kurtuluş Savaşı.

ithaf / ithâf / اتحاف

• Hediye etme. (Arapça)
• Eser sahibinin eserini birine veya bir kuruluşa manen hediye etmesi. (Arapça)

kabl-et telaki

• Buluşmazdan önce.

kadi iyaz / kadî iyaz

• Lâkabı: Ebu-l Fadl bin Musa el Yahsabî'dir. Muhaddislerin meşhurlarından ve edebiyatçılardan olup, 476 hicrî tarihinde Site kasabasında doğmuş, sonra Endülüse geçerek Kurtuba'da ve diğer ilim merkezlerinde ilim tahsili yapmıştır. Daha sonra Site kasabasında uzun bir zaman durmuş, bir ara Garnata şeh

kalus

• (Çoğulu: Kulus-Kalâyıs) Ayakları uzun genç deve.
• Yüksek.
• Murdarlıklar akan çay. Kirli ırmak.

kavim / قوم

• Topluluk, ulus. (Arapça)

kemal-i istihsan / kemâl-i istihsan

• Tam bir beğeni, güzel buluş.

keşfiyat-ı fenniye

• İlmi keşifler, buluşlar.

keşif

• Gizli ve bilinmeyen birşeyin ortaya çıkarılması, buluş.

kıls

• (Çoğulu: Kulus) İftira etmek.
• Atmak.
• Liften yapılmış kalın ip.
• Kusmak.
• Kap dolup dökülmek.

kıss

• Nasâra tâifesinin ulusu, reisi ve danişmendi.
• Bir yerin adı.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kutb-i irşad / kutb-i irşâd

• İnsanların irşâdına (doğru yolu bulmasına) ve hidâyetine (saâdete ve kurtuluşa ermesine) vesîle kılınan zâtların reisi.

kuud

• Cülus. Oturmak.
• Namazın oturarak kılınan kısmı. Secdede iken kalkıp oturmak.

levh-i mahv, isbat

• Bir şeyin yıkılıp tekrar kuruluşunu gösteren mânevî levha, yaz boz tahtası.

levh-i mahv-isbat

• Bir şeyin yıkılıp tekrar kuruluşunu kaydeden mânevî levha, İlâhî kudretin yaz boz tahtası.

lika / likâ / لقا

• Kavuşmak. Rast gelip buluşmak. Görüşmek. Yalnız görüşmek.
• Yüz, sima, çehre.

• Kavuşma, buluşma.

• Buluşma. (Arapça)
• Yüz. (Arapça)

lika-i ilahi / lika-i ilâhî

• Allah'a kavuşma; İlâhî buluşma, görüşme.

lisan-ı milli / lisan-ı millî

• Millî dil (ulusal dil).

ma'hed

• (Çoğulu: Maâhid) Sözleşilen ve antlaşma yapılan yer. Buluşma yeri.

maahid

• (Tekili: Ma'hed) Buluşma yerleri. Anlaşma yapılan ve sözleşilen yerler.

mahv

• Harab olma. Yıkılma. Ortadan kalkma. Çökme. Bozulma.
• Tas: Beşeri noksanlıklardan kurtuluş hâli.

mahz

• Safi ve hâlis. Katıksız. Sırf. Hâs. Hulus ile muhabbet.
• Tâ kendisi.
• Sadece.
• Su katılmamış hâlis süt.

medar-ı necat / medâr-ı necât / مَدَارِ نَجَاتْ

• Kurtuluş sebebi.

• Kurtuluş sebebi.

menba-ı fevz-i necat

• Kurtuluş zaferinin kaynağı.

mencê

• Kurtuluş yeri.

mence' / مَنْجَأْ

• Kurtuluş yeri.

mev'id-i mülakat / mev'id-i mülâkat

• Buluşma yeri.

mevbed

• Mecusiler reisinin ulusu.

miad / miâd / ميعاد

• Buluşma yeri. (Arapça)

mikat / mîkat / ميقات

• Buluşma yeri. (Arapça)
• Buluşma zamanı. (Arapça)

milel

• Milletler, uluslar.
• Bir dinde veya mezhebde olan topluluklar.

millet / ملت

• Din. (Arapça)
• Ulus. (Arapça)

milli / millî / ملى

• Ulusal. (Arapça)

milliyye / مليه

• Ulusal. (Arapça)

mücadele-i milliye

• Milli mücadele.
• Kurtuluş Savaşı. İstiklal Harbi. (1919 - 1922)

mücaleset

• (Cülus. dan) Beraberce ve birlikte oturma.

mücalis

• (Cülus. dan) Birlikte ve beraberce oturan.

müessesat / müessesât / مؤسسات

• (Tekili: Müessese) Müesseseler. Kurumlar, kuruluşlar.
• Yapılmış olanlar. Binalar. Daireler.

• Kurumlar, kuruluşlar, müesseseler. (Arapça)

müessese / مؤسسه

• (Çoğulu: Müessesât) (Esas. dan) Bina, kuruluş.
• Kurum.

• Kuruluş, kurum.

• Kurum, kuruluş. (Arapça)

müflih

• Kurtuluşa eren.

muhaleset

• (Hulus. dan) Birbirlerine iyi muamele etme. Birbirleriyle dostça geçinme.

muhtariyet

• Özerklik, otonomi; bir topluluğun, bir kuruluşun ayrı bir yasaya bağlı olarak kendi kendini yönetme hakkı.

mukrem

• Bir kavmin ulusu, seyyidi.

mülakat / ملاقات

• Kavuşma. Buluşma. Birleşme.
• Resmi görüşme. Yüz yüze olma.

• Buluşma. (Arapça)
• Görüşme. (Arapça)

mülakāt / mülâkāt / مُلَاقَاتْ

• Kavuşma, buluşma.

mülaki / mülakî / mülâki / mülâkî

• Buluşan. Yüz yüze gelen. Görüşen. Kavuşan.

• Buluşan, kavuşan.

• Buluşan, görüşen, konuşan.

mülteka

• Kavuşup buluşulacak yer, iki şeyin birleştiği yer.
• Kavşak.
• Hanefi hezhebinin meşhur bir fıkıh kitabının ismi.

• Buluşma yeri; kavşak.

mülteki / mültekî

• (Lika. dan) Kavuşan, buluşan, birleşen.

münacat / münâcât

• Dua, kurtuluş için Allaha yalvarma.

mütedahik

• (Mütedahike) Karşılıklı gülüşen, tedahük eden.

mütehallis

• (Hulus. dan) Kurtulan, halâs bulan.
• İkinci olarak başka bir ad takınan. Mahlâs alan.

müvaele

• Necat talep etmek. Kurtuluş için talepte bulunmak.

müvalat / müvâlât

• Abdest alırken her uzvu ara vermeden birbiri ardınca yıkamak.
• Dostluk, karşılıklı sevgi.Tebrik ile terdif ederim arz-ı hulûsu, Kalbimdeki sıdk u müvâlât senindir.

müzdelife

• Mekke-i mükerremede Minâ ile Arafât arasında bulunan, Âdem aleyhisselâmla hazret-i Havvâ'nın yeryüzünde ilk buluştukları yer.

necat / necât / نَجَاتْ

• Kurtuluş, selâmet.
• Hırs ve hased.
• Yüksek mekân.
• Ağaç budağı.
• Mantar.

• Kurtulma, kurtuluş.

• Kurtulma, kurtuluş.

• Kurtuluş.

• Kurtuluş.

• Kurtuluş.

necr

• Ağaç yonmak.
• Şiddetli sevk.
• Asıl.
• Renk.
• Halâs, kurtuluş.

nizamatü'l-alem / nizâmâtü'l-âlem

• Uluslararası İlişkiler.

nokta-i telaki / nokta-i telâki

• Karşılaşma noktası. Uygun ve karşılıklı nokta. Buluşma noktası, yeri.
• Münâsebet. Uygunluk.

nuşhand

• Tatlı gülüşlü. (Farsça)

rah-ı necat / râh-ı necat

• Kurtuluş yolu.

• Kurtuluş yolu.

rah-ı necat ve selamet / râh-ı necat ve selâmet

• Kurtuluş ve esenlik yolu.

reha / rehâ / رها

• Kurtuluş, kurtulma. Halâs. (Farsça)
• Urfa şehrinin eski ismi. (Farsça)

• Bolluk, zenginlik, kurtuluş.

• Kurtuluş.

• Gevşeklik, kurtuluş.

• Kurtuluş. (Farsça)

reşad-penah

• Reşada sebep olan. Kurtuluşa sebep.

rişhand / rîşhand / ریشخند

• Bıyık altından gülüş. (Farsça)

riziş

• Akış, dökülüş. (Farsça)

sahil-i selamet / sâhil-i selâmet

• Kurtuluş sahili; güvenli yer.

sahil-i vahdet ve tevhid

• Vahdet ve tevhid sahili; insanların mânevî kurtuluşuna ve ebedî saadet sahiline ulaştıran tevhid ve vahdet inancı.

samed

• Her şeyin kendine muhtaç olup, kendisi hiç kimseye ve hiç bir şeye muhtaç olmayan. (Allah)
• Pek yüksek, dâim.
• Refi' ve âli ve içi dolu şey.
• Kavmin ulusu.

sebeb-i necat / sebeb-i necât / سَبَبِ نَجَاتْ

• Kurtuluş sebebi.

• Kurtuluş sebebi.

şefaat etmek

• Cenâb-ı Haktan yakınlarının affını talep edip kurtuluşlarına vesile olmak.

şefaatçi olma

• Allah'ın izniyle kurtuluşa vesile olma.

sefine-i necat

• Kurtuluş gemisi.

şekerhand / شكرخند

• Tatlı gülüş, sevgilinin tatlı gülüşü. (Farsça)

selamet / selâmet

• Kurtuluş, tehlikeden sâlim olmak. Korktuklarından, fenalıklardan kurtulmak.
• Neticede imân ile kabre girmek.
• Edb: Doğruluk, sağlamlık.

• Kurtuluş, emniyet.

selamet-i millet fedaileri / selâmet-i millet fedâileri

• Milletin kurtuluşu ve esenliği için fedakârlıkta bulunan ve kendini feda eden kişiler.

şifa / şifâ

• Hastalıktan kurtuluş.

sülüsi / sülüsî

• Sülüsle, yani üçte birle ilgili.
• Bir yazı sitili.

tadahuk

• Gülüşmek.

tarik-i halas / tarîk-i halâs

• Kurtuluş yolu.

tarik-i selamet ve necat / tarik-i selâmet ve necat

• Emniyet ve kurtuluş yolu.

te'sis / te'sîs / تأسيس

• Kurma. (Arapça)
• Temel atma. (Arapça)
• Kuruluş. (Arapça)
• Te'sîs edilmek: Kurulmak. (Arapça)
• Te'sîs etmek: Kurmak. (Arapça)

te'sisat / te'sîsât / تأسيسات

• (Tekili: Te'sis) Te'sisler, kuruluşlar. Kurulup temelleştirilen şeyler.

• Kuruluşlar. (Arapça)
• Düzenek. (Arapça)

tedahük

• Karşılıklı gülüşme.

telaki / telâki / telâkî / تلاقى

• Kavuşma. Buluşma, birbirine kavuşma.

• Kavuşma, buluşma.

• Buluşma, görüşme. (Arapça)

telakigah / telakigâh

• Buluşma yeri. Kavuşma yeri. (Farsça)

terkin

• Belli bir saatte ve yerde buluşma için sözleşme.

teşam

• Yılışmak, gülüşmek.
• Koklaşmak.

teşekkül

• Kuruluş, oluşum.

teşekkülat / teşekkülât

• (Tekili: Teşekkül) Teşekküller. şekillenmeler.
• Kuruluşlar.

teselli-i selamet

• Kurtuluş tesellisi, güvencesi.

têsis

• Kurma, kuruluş.

tesis-i islamiyet / tesis-i islâmiyet

• İslamiyetin tesisi, kuruluşu.

teşkilat-ı esasiye / teşkilât-ı esasiye

• Anayasa. Kanun-u esasî. Devletin temel kuruluş şeklini tayin eden ve teşrinin yani meclisin, hükümetin ve mahkemelerin salâhiyetleri nasıl kullanılacağını; vatandaşların umumi hak ve hürriyetlerini gösteren temel kanunlardır.

tilka'

• Taraf, yön, cihet.
• Hiza.
• Mülâkat. Görüşmek ve buluşmak.

ulema-i mağrib

• Endülüs ve Kuzeybatı Afrika âlimleri.

varta

• Her çukur yer. Uçurum.
• Kurtuluşun zor olduğu yer. Tehlike. Muhatara.

vasıta-i necat / vâsıta-i necat

• Kurtuluş vasıtası.

• Necat vasıtası. Kurtuluşa sebep.

vesile-i necat

• Kurtuluş aracı.

vesilet-ün necat

• Kurtuluş vesilesi, kurtuluş sebebi.

zehrhand / زهرخند

• Acı gülüş. (Farsça)