Menu
İletişim
LUGGAT
OSMANLICA TÜRKÇE SÖZLÜK
{ lügât . lügat . لغت }
Arapça ve Farsça yazımları, Osmanlıca okunuşları
ve detaylı açıklamaları ile birlikte.
Arama yapmak istediğiniz kelimeyi girip
karşılığını bulmak istediğiniz "
OSMANLICA ARA
" ya da "
TÜRKÇE ARA
" butonlarına tıklayın.
İfadenin içinde geçtiği kelimeleri de göster.
Türkçe - Osmanlıca Sözlük
'te
Tutu
ifadesini içeren
407
kelime bulundu...
husuf namazı / husûf namazı
Ay tutulduğunda kılınan namaz.
acac
Toz.
Tütün.
Bulut.
Duman.
ahlak / ahlâk
(Hulk.C.) Huy, tabiat. İnsanın davranış tarzı, tutum ve tavrı, bir cemiyette makbul ve iyi sayılan davranış kuralları. Bu kural ve kaideleri inceliyen ilim. Ahlâkın kaynağı ve mahiyetini inceliyen felsefe.Filozoflar hangi hareketlerin iyi, hangilerinin kötü olduğu ve insanın neden ahlâk kaidelerine
Huy, tabiat, insanın davranış tarzı, tutum ve tavrı.
ajanda
Akılda tutulması icab eden şeyleri not etmeye yarayan, takvim şeklinde tanzim edilmiş defter.
alak
Kan. Kızıl veya koyu ve uyuşuk kan.
Yapışkan veya ilişken nesne.
Hayvanat.
Bir işe mülâzemet eylemek.
Husumet-i lâzime veya muhabbet-i lâzime. Aşk ve muhabbet eylemek. Bir işe başlayıp o işe devamlı olmak.
Bir şeye ilişip tutulmak.
Yapışkan, ba
alaka / عَلَقَه
Ana rahmi duvarına tutunmuş asılı bir hücre topluluğu, insan yaratılışının ilk safhası.
asen
Tütün, duhan.
aşi
Akşam.
Akşam yemeği.
Tavuk karasına tutulan kimse.
asif
(Çoğulu: Usefâ) Para ile tutulan işçi, yevmiyeci, gündelikçi.
ateş-efruz / ateş-efrûz
Ateş yakan, ateş tutuşturan.
(Farsça)
atil
Para karşılığı tutulan yardımcı, asistan.
ayinedarlık / âyinedarlık
Aynalık, ayna tutuculuk.
bahz
Sıkıntılı olma, can sıkma.
Yük ağır gelip hayvanı çökertme.
Bir adamı çenesinden, sakalından tutup çekme.
batş
Şiddetle tutup kapma. Kuvvet. Şiddet.
Hastalık geçtikten sonraki zayıflık.
bedil
Bir şeyin mukabili, karşılığı.
Tutuşulan bir bahiste yenilen veya aldananın vereceği şey.
(Çoğulu: Ebdâl) Sâlih kişi.
behr
Nasip.
Galip olmak.
Nefesi tutulmak.
Ümidin boşa çıkması.
Felâket, musibet.
Uzaklık, mesafe.
bende-zade
Köle çocuğu.
(Farsça)
Mc: Çocuğunu onun kölesi yerinde tutup mütevâzi muâmelede bulunan.
(Farsça)
beraya
(Tekili: Beriye) Halk. Bütün mahlûkat.
Halkın kılıç kullanabilenleri ve vergi hârici tutulan müslüman kısmı.
berdar
Asılmış, yukarı kaldırılmış.
(Farsça)
Tutucu. İtaat edici ve ettirici.
(Farsça)
Meyveli. Meyve verici olan.
(Farsça)
bergerde
Hatırda tutulmuş, ezberlenmiş, hıfzedilmiş.
(Farsça)
beşel
İki kimsenin birbiriyle tutuşması. İki şeyin birbirine sarılması.
(Farsça)
Beşelîden masdarından emir ki; asıl, sarıl, mânâlarına gelir.
(Farsça)
beste
Bağlanmış, bitiştirilmiş, bağlı.
(Farsça)
Kapalı. Tutucu. Donmuş.
(Farsça)
Bir nevi ipek kumaş.
(Farsça)
Gr: "Besten" fiilinin ism-i mef'ulüdür. Kelimelerin başına veya sonuna getirilerek mürekkeb kelimeler (Birleşik kelimeler) yapılır.
(Farsça)
Müzikte: Şarkının makam ve âhengi.
(Farsça)
beste-dem
Nefesi tutulmuş.
(Farsça)
busayri / busayrî
(Şeref-üd-din) (Mi: 1213-1295) Busayr'da doğdu. Meşhur Arap şair ve hattatıdır. "Kaside-i Bürde" sahibidir. Esas ismi "El-Kevakib-üd-Dürriyye fi Medh-i Hayrilberiyye" olan kasidesine; tutulmuş olduğu hastalıktan, rü'yasında Resûlullah'ın hırkasını (bürde) üzerine örtüp şifa bulması sebebiyle "Kaside
cansuz
Can yakıcı, yürek tutuşturan.
(Farsça)
çare / çâre
Neticeye varmak üzere maniaları kaldırmak için tutulması icabeden çıkar yol. Kurtuluş yolu. Tedbir, yardım, yol.
(Farsça)
Hile.
(Farsça)
Bir def'a.
(Farsça)
Ayrılık.
(Farsça)
cerban
Uyuz hastalığına tutulmuş olan, uyuz.
cereb-nak
Uyuz hastalığına tutulmuş kimse, uyuz kişi.
(Farsça)
cerib
Uyuz hastalığına tutulan. Uyuz marazına tutulmuş olan. Uyuz.
cezbekarane / cezbekârâne
Cezbeye tutulmuşçasına.
cial
(Çoğulu: Cüul) Ocaktan çömlek ve tencere gibi sıcak şeyleri tutup indirmekte kullanılan bez.
cimri
Hasis, varyemez, pinti. Elindeki mal veya parayı harcayamıyan ve türlü sıkıntılara katlanarak daha çok biriktirmeye çalışan kimse. Cimrilik, müsriflik (savurganlık) gibi İslâmda kötü huy olarak bilinir. Cömertlik ve tutumluluk ise övünülen ahlâkî vasıflardandır. Cömertlikte de ölçülü olmak tavsiye e
(Farsça)
cümud-u baridi göstermek / cümud-u bâridi göstermek
Aşırı katı, soğuk tutum göstermek.
dar-ut-teklif / dâr-ut-teklîf
Kulların Allahü teâlânın emirlerini yerine getirmekle mükellef, sorumlu tutulduğu yer. Dünyâ.
dars
Dişiyle tutup ısırmak.
defterdar
Defter tutup kayıt işlemlerini yürüten.
ders-i amm
Bir medreseyi bitirdikten sonra, tâbi tutulan imtihan sonunda medrese talebelerine ders vermek salâhiyetini kazanan.
Asistan.
Herkese ders vermeğe salâhiyetli âlim.
dest-gir
Muavenet. Arka olmak. Tutucu, yardımcı, muin. Zahir.
(Farsça)
dest-keş
Gözleri görmeyen bir kimseyi ellerinden tutup dolaştıran.
(Farsça)
Kazanç. Kâr.
(Farsça)
Yay gibi elde kolaylıkla idare olunabilen şey.
(Farsça)
Dilenci.
(Farsça)
Bir işten vazgeçen.
(Farsça)
dest-zen
Tutunma.
(Farsça)
El uzatma.
(Farsça)
dıram
Ateşin alevlenmesi.
Ateşin alevi.
Odun parçası, tahta parçası (tezcek ateş tutuşup alevlenir.)
direktif
Üst makamlardan, tutulacak yol üzerine verilen emirlerin tümü, hepsi. Talimat, emir. Nasıl, ne şekil olacağına çalışacağına dair emir.
(Fransızca)
duçar / dûçar
Tutulmuş, yakalanmış.
dud
Duman, sis. Tütün.
(Farsça)
Elem, gam, keder, tasa.
(Farsça)
duhan / duhân / دخان
Duman. Tütün.
Kur'an-ı Kerim'in 44. suresinin adı.
Mc: Gaflet ve dalâlet dumanı ki, hakikatların görünmesine mâni olur. Arap lisanında galib olan şerre, duhan tesmiye ederler.
Kıtlık ve kuraklık.
Tütün.
(Arapça)
Duman.
(Arapça)
duhh
Tütün.
ecir-i has / ecîr-i hâs
Belli zamanda, belli işi yapmak için husûsî tutulan işçi.
edhine
(Tekili: Duhân) Duhanlar, dumanlar, sisler.
Tütünler.
eflec
(Felc. den) Seyrek, sık olmayan diş. Bazıları dökülmüş olan diş.
Geniş omuzlu, kollarının arası açık olan adam.
Nüzul hastalığına tutulmuş olan kimse.
efruhte
Şu'lelenmiş, parlamış, ziyalanmış, nurlanmış, ışıklanmış, aydınlanmış.
(Farsça)
Yanmış, tutuşmuş.
(Farsça)
efruz
(Efruhten: Tutuşturmak, ziyalandırmak mastarının emir kökü) Şule. Aydınlatıcı. Parıltı.
(Farsça)
ekonomi
yun. İktisad. Tutum. Geliri gideri hesaplıyarak lüzumsuz masrafı bırakıp artırmağa çalışmak. Ölçülü ve idâreli harcamak. İnsanların sınırsız olan ihtiyaçlarıyla bunları sağlamaya yarayacak sınırlı imkân ve vasıtalar arasında mümkün olan azami uygunluğu temin için (sağlamak için) yapılan çalışma ve f
elken
Dilinde tutukluk olan, kekeme, peltek.
enfiye
Buruna çekilen çürütülmüş tütün tozu.
etrika
(Tekili: Tarik) Tarikler, yollar, caddeler.
Sebepler, vesileler, vasıtalar.
Maişeti te'min etmek için tutulan meslekler, geçinmek için yapılan işler.
evrak-ı tevkifiye
Tutuklanmayı gerektiren belgeler.
farz / فرض
Tanrı emri.
(Arapça)
Borç, ödev.
(Arapça)
Zorunlu.
(Arapça)
Farz edilmek:
Sayılmak, tutulmak, tasavvur edilmek.
(Arapça)
Farz etmek:
Saymak, tutmak, tasavvur etmek.
(Arapça)
Farz olunmak:
(Arapça)
Ta
(Arapça)
gayr-ı mes'ul
Mes'ul olmayan, sorumlu tutulmayan.
gir / gîr
(Giriften) "Tutmak, yakalamak" mastarının emir köküdür. Türkçedeki: yapan, tutan, tutucu, dağılan, yayılan gibi mânalara gelir. Kelimenin sonuna eklenir.
(Farsça)
gira / gîra
Müessir, te'sir eden, tutucu.
(Farsça)
gırajova ateşi
Tar: Eskiden kale müdafaalarında hücum edenlere karşı ve deniz savaşlarında düşman gemilerini tutuşturmak için kullanılan ve su ile sönmeyen bir cins ateş. Balmumu, kükürt, ispirto, kâfuru karmasından ibarettir. Bu ya doğrudan doğruya tutuşturulur veya buna batırılmış yuvarlak yün parçaları ateşlene
giriftar / giriftâr / گرفتار / گِرِفْتَارْ
Tutulmuş. Yakalanmış.
(Farsça)
Tutulmuş, yakalanmış.
Tutulmuş, esir, yakalanmış.
Düşkün.
Tutulmuş.
Yakalanmış, tutulmuş, müptela.
(Farsça)
Tutulmuş.
giriftar olan
Tutulan, yakalanan.
girifte
Yakalanmış, tutulmuş.
(Farsça)
Bir hastalığa mâruz kalmış, hastalığa yakalanmış.
(Farsça)
Esir.
(Farsça)
girifte-dem
Nefesi tutulmuş.
(Farsça)
girifte-leb
(Çoğulu: Giriftelebân) Dudağı tutulmuş.
(Farsça)
Mc: Sessiz, sakin (kimse).
(Farsça)
girifte-zeban
Kekeme, dili tutuk.
habshane / habshâne / حبس خانه
Hapishane, tutukevi.
(Arapça - Farsça)
hakb
Devenin semerini karnına bağlamakta kullanılan ip.
Tutulmak.
hane-i avarız
Avarız ve bedel-i nüzul ve buna benzer vergiler ve tekâlifin toplanmasında tutulan ölçü. Buradaki hanenin, lügat mânası olan evle münasebeti yoktur. Kasabalar, köyler nüfuslarına ve emlâk ve arazilerinin miktar ve hâsılatlarına göre hane itibar edilir ve mahallî masraflarla sair vergiler ona göre ta
hapishane / حبس خانه
Tutukevi, mahpushane.
(Arapça - Farsça)
harık
Yakan, yakıcı. Yanan, tutuşmuş. Ateş, od.
haşa' / haşâ'
(Çoğulu: Ehşâ) Nefes tutukluğu.
Nefesin tutulması.
Nâhiye.
Kalb.
hasf / خسف / خَسْفْ
Ay tutulması.
Işığı sönmek.
Ay tutulması.
Ay tutulması.
(Arapça)
Ay tutulması.
hasir / hasîr
Bir şey söyler veya okurken dili tutulan kimse. Kekeme insan.
Hasır.
hasr
Bir şeyin içine alma. Yalnız bir şeye mahsus kılma.
Bir çember içine almak. Askerle etrafını kuşatmak.
Sıkıştırma. Kısaltma.
Okurken tutulup kalmak.
Vakfetmek.
Zaman ayırmak.
havan
İçinde çeşitli şeylerin dövülüp ufalandığı ağaç, mâden veya taştan yapılmış çukurca kap.
Tütün kesmekte kullanılan makine.
Başkalarına destek olacak gücü bulunmadığı halde, yardakçılık eden kimse.
Elektrikî bir boşalmanın ısı değerini gösteren âlet.
İçine çuku
haylulet-i arz / haylûlet-i arz
Ay tutulması. Dünyanın güneşle ay arasına girerek güneş ışığına perde olması.
Ay tutulması, Dünyanın Güneşle ayın arasına girmesi.
haytü'l-emel
Ümit kaynağı, tutunacak bir ümit dalı.
hayy-u kayyum / hayy-u kayyûm
Her an diri olan ve herşeyi ayakta tutup varlığını devam ettiren Allah.
hidad
Dul olan bir kadının mâtem tutup süsten vazgeçmesi.
hubse
Tutuk mânâsına bir isim.
hükle
Dil tutukluğu, kekemelik.
hüsn-ü tedbir
İyi düşünülerek tutulan yol. Tefekkür ile tasmim etmek, ihtiyar olunacak meslek ve harekete karar vermek.
Bir kimseden bir haberi nakil ve rivâyet eylemek.
Bir şeye iyi muvaffak olmak için o işe muvafık ve hesaplı hareket etmek.
husr
Tıb: Peklik, kabızlık, inkıbaz.
İdrar tutulması.
husuf / husûf
Ay tutulması. Perdelenmek. Dünya gölgesinin ay üzerine gelmesi.
Bir şeyin nuru ve ışığı gitmesi.
Ay tutulması.
Perdelenme, ay tutulması.
hüsuf / hüsûf
Ay tutulması, sönme.
husuf / husûf / خسوف / خُسُوفْ
Ay tutulması.
(Arapça)
Ay tutulması.
Ay tutulması.
husuf namazı
Ay tutulmasında kılınan namaz.
husuf-i cüz'i / husuf-i cüz'î
Ayın bir kısmının tutulması.
husuf-i külli / husuf-i küllî
Ayın tamamen tutulması.
husufat / husufât / husûfât
Ay tutulmaları.
Perdelenmeler, ay tutulmaları.
i'tilak
Âşık olma, birinin sevgi ve muhabbetine tutulma.
ibtidad
İki kişinin bir şeyi bir tarafından tutup kavraması.
ictira'
(Cür'a. dan) Suyu soluk almadan birden içme.
Ağacı bir tutuşta kırma.
iddianame / iddiânâme
İddia yazısı; savcının, yapılan soruşturmalar neticesinde tutuklu hakkındaki suçlamalarını bildirmek üzere mahkemeye sunduğu yazı.
ifna / ifnâ
Yok etme, yaşamını elinden alma (tutukluluk).
ihaze
Kalkanın elle tutulacak olan yeri.
Timar. Hükümdarın verdiği arazi.
ihtibas
(Habs. den) Tutulma, tutukluk.
Hapsolunma, hapsetme.
ihtibas-ı bevl
İdrar tutukluğu, zorluğu.
ihtirak
Yanmak, tutuşmak, yanıp kül olmak.
Koz: Bir gezegenin güneşe yaklaşması.
ikad
Ateş yakma, tutuşturma.
iktisad / iktisâd / اقتصاد / اِقْتِصَادْ
Tutum, biriktirme. Her hususta itidal üzere bulunmak. Lüzumundan fazla veya noksan sarfiyattan kaçınmak.
Edb: Beyit veya kasideyi birbirine vasl ile uzatmak.
Tutumluluk.
Orta yol, orta hâl. Tutumlu olma, gereği kadar ölçülü harcama.
Üretim ve tüketim faâliyetlerinin nasıl düzenlendiğini inceleyen ilim dalı.
Ekonomi. Toplumun tutumluluğu.
Tutum, harcamada aşırıya kaçmama, ekonomi.
Tutum.
(Arapça)
Ekonomi.
(Arapça)
Tutumlu olma.
iktisadi / iktisadî
İktisada ait, tutumla alâkalı. Ekonomik.
iktisadiyat
İktisad bilgisi. İktisad ve tutumla alâkalı olan işler.
iktisat
Tutumluluk.
iktisatçı
Tutumlu kimse.
iktisatsızlık
Tutumlu olmamak.
iktiyad
Tutup götürme veya götürülme.
ilhab
Tutuşturma, alevlendirme.
İltihaplandırma, şişirip kızartma.
iltihab
Alevlenme, tutuşma.
iltihab-ı ezhan / iltihâb-ı ezhân
Zihinlerin uyanıp alevlenmesi, tutuşması.
incizam
Kesilme.
Cüzzam hastalığına tutulmuş kimsenin bir organının (âzâsının) kopması.
inhibas
Vakıf namına malı hapsetme.
Nefes tutulma.
inhisaf / inhisâf / انخساف
Ay tutulması. Husufa uğramak. Ay'ın, dünyanın gölgesi altına girmesi veya o şekildeki gölgelenmek.
Tutulma.
Ay tutulması
Söner gibi olma, parlaklığın gitmesi.
gözden düşürme, perdeleme.
Ay tutulması.
(Arapça)
Gelişimini yitirmek, parlaklığını kaybetmek.
(Arapça)
inkıbaz / inkıbâz
Tutulma, tutukluk.
Büzülme. Çekilip toplanma.
Sıkıntı. Gamlı olmak.
Kabızlık. Tutukluk.
Tutukluk.
inkisaf
(Küsuf. tan) Parlaklığı sönme. Güneş tutulması.
Tutulma.
inkitam
Gizli tutulma, saklı tutulma.
intişab
Odun veya mal biriktirme.
Tutulup kalma.
irtiaş
Ra'şeye tutulma, titreme, sarsılma.
irtitac
Konuşurken kekelemeye başlama, dili tutulma.
iş'al / iş'âl
Şulelendirmek. Yaymak, alevlendirmek. Tutuşturmak. Parlatmak. Şiddetlendirmek.
Tutuşturma.
iş'al edilen / iş'âl edilen
Yakılan, tutuşturulan.
islac
Kara tutulma. Karlı olma.
israflı
Savurgan, tutumsuz.
istiab
İçine almak.
Kaplamak. Toplamak. Tamam etmek.
Tutulmak. Zapteylemek.
iştial / iştiâl / اشتعال
Tutuşma. Parlama. Alevlenme.
Mc: Şiddetlenme.
Tutuşma, parlama.
Alevlenme, tutuşma.
Alevlenme, yalazlanma, parlama, tutuşma.
(Arapça)
iştialat / iştialât
(Tekili: İştial) Parlamalar, alevlenmeler, yanmalar, tutuşmalar.
Mc: Şiddetlenmeler.
istikad
Yakma, ateşi tutuşturma.
istira'
İki tâne odun parçasını birbirine sürte sürte tutuşturma.
Çakmak taşında ateş çıkartma.
ıtam
İdrar zorluğu, idrar tutukluğu.
izlam
Karanlık olmak. Zulme giriftar olmak. Zulme tutulmak.
ızram
Ateşi tutuşturma, ateşi alevlendirme.
kab'
Seyahat edip gezmek.
Nefesi tutulmak.
Atın burnu içinden çıkan hırıltı.
kabz
Tutma, alma, tutukluk.
kanun-u kayyumiyet / kanun-u kayyûmiyet
Allah'ın yarattıklarının varlıklarını ayakta tutup devam ettirme kanunu.
kasar
Üşenme, tembellik etme.
Güç ve kuvvetin son sınırı.
Boğazı tutup nefes aldırmayan bir zahmet.
kaza orucu / kazâ orucu
Oruç tutmamayı mubâh kılan (dînde bildirilen) bir özür sebebiyle vaktinde tutulamayan veya tutarken bir özür sebebiyle yâhut kast (bilerek) olmadan bozulup, Ramazân bayramının birinci, Kurban bayramının birinci, ikinci ve üçüncü günleri dışındaki zam anlarda gününe gün tutması gereken Ramazân-ı şerî
keffaret / keffâret
(Masdar gibi kullanılıyorsa da "keffâr" mübalâğa isminin müennesi olup, asıl mânası: örtücü ve imhâ edici demektir.) Bir mecburiyet altında veya yanlışlıkla işlenmiş günahı affettirmek ümidiyle şeriata uygun olarak verilen sadaka veya tutulan oruç.
Günahtan arınma.
İşlenen bir hata veya günahın bağışlanmasına vesile olması için verilen sadaka veya tutulan oruç, karşılık.
kekeme
Harfleri serbest söyliyemeyip tekrarlayan. Dilinde tutukluk olan.
(Türkçe)
keman-dar / keman-dâr
Yay tutan, yay tutucu.
(Farsça)
keramet-i iktisadiye
Tutumlu olmanın ortaya çıkardığı keramet.
keşakeş
Münâkaşa, çekişme.
(Farsça)
Keder, hüzün, tasa, gam.
(Farsça)
Sıkıntı, felâket, ıztırab.
(Farsça)
Tereddüt, kararsızlık.
(Farsça)
Pehlivanların birbirleriyle mücâdeleleri.
(Farsça)
İki kişinin, bir şeyi birer uçlarından tutup, her birinin kendine doğru çekmesi.
(Farsça)
kıram
Nakışlı perde.
Duvara tutulan örtü.
Çarşaf.
kitab-ı mübin / kitâb-ı mübîn / كِتَابِ مُب۪ينْ
Kaderde olan her şeyin gerçekleşmesinde esas tutulan kānunların bütünü; Allahın geçmiş ve gelecekten ziyâde, şimdiki hâle bakan ilmi.
kumar
Para veya başka bir menfaat karşılığı oynanan oyun; birkaç kimsenin aralarında para veya mal toplayarak piyango çekip, isâbet etmeyenlerin isâbet edenlere mal veya para vermek için sözleşme veya para ile kazanmak için tahminde bulunma, toto. Karşılık lı para veya mal koyarak bahse tutuşma.
kundak
Küçük çocukları sıkı bağlamaya yarıyan bezler takımı.
Yangın çıkarmak için bir yere sokulan, tutuşturulmuş yağlı bez çıkısı.
kunut
Yatsı veya sabah namazlarında ayakta okunan duâ. İbadet. Duâ. Taat. Şükür eylemek.
Namazda dünya kelâmından imsak eylemek, yani kendini tutup konuşmamak.
küsuf / küsûf / كثوف / كُسُوفْ
Güneş tutulması. Ay'ın, dünya ile güneş arasına gelerek dünya üzerinde gölge yapması.
Mc: Birisinin felâketli hâlinde çok teessür göstermesi hâli.
Güneş tutulması.
Güneş tutulması.
Kararma, tutulma (güneş tutulması).
Kararma, güneş tutulması.
Güneş tutulması.
(Arapça)
Tutulma.
(Arapça)
Güneş tutulması.
küsuf namazı / küsûf namazı
Güneş tutulduğunda en az iki rek'at olarak cemâatle kılınan namaz.
küsuf ve husuf namazı
Güneş ve ay tutulmasında kılınan namaz.
küsuf-u cüz'i / küsuf-u cüz'î
Güneşin bir kısmının tutulması.
küsuf-u külli / küsuf-u küllî
Güneşin tamamının tutulması.
küsufat / küsûfât
Güneş tutulmaları.
Kararmalar, güneş tutulmaları.
kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار
Kut'ül Amare ne demektir?
Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.
Kut'ül Amare zaferinin önemi
Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.
Kût'a tramvayla asker sevkiyatı
İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.
kuvve-i iktisadiye
Tutumluluk, iktisat gücü.
lamis / lâmis
El ile tutup yoklayan. Dokunan. Temas eden.
layüs'el / lâyüs'el
Mes'uliyetsiz. Mes'ul tutulamaz. Sorumsuz.
lebc
Güreşmek.
Sar'a tutup düşmek.
leclac
Sözü tutuk söyliyen.
Satranç oyununun icatçısı.
Bir harfi iki kere söyliyen.
lerzenak / lerzenâk
Titrek, titreyici. Titremeğe tutulmuş.
(Farsça)
linç
Halk tarafından öldürülme. Halkın bir suçluyu tutup derhal öldürmesi.
lühab
Ateş alevlenmek.
Işıklanmak, şule vermek.
Ateşi yakıp tutuşturmak.
lüknet / لكنت
Pelteklik, dil tutukluğu, kekeleme.
Dil tutukluğu.
(Arapça)
lüknunet
Kekeleme, pelteklik, dildeki tutukluk.
lükunet
Dildeki tutukluk, pelteklik, kekeleme.
ma'füvv
Suçu bağışlanmış, affolunmuş.
Muaf tutulan, istisna edilen.
Suçu afvedilmiş. Bağışlanmış.
İstisnâ edilmiş, müstesnâ kılınmış, ayrı tutulmuş.
ma's
Tıb: Adalelerin tutulması, kasların büzülmesi. Kramp.
maddeten
Cismen. Madde ve cisim olarak.
İş olarak, iş ile.
Gözle görülür ve elle tutulur şekilde.
maddiyat
(Tekili: Maddiyet) Maddi ve cismâni şeyler. Gözle görülüp elle tutulur cinsten şeyler.
maddiyet
Gözle görülür, elle tutulur şey.
(Çoğulu: Maddiyât) Gözle görülüp elle tutulan şey. Cismâni.
maddiyyat
Gözle görülür, elle tutulur şeyler.
mahbusin / mahbusîn
Hapsedilmiş olanlar, tutuklular.
mahk
İnat etmek.
Birbirini tutup çekmek.
mahkumiyet / mahkûmiyet
Hükümlülük, tutukluluk.
mahmum
Hummaya, sıtmaya tutulmuş. Sıtmalı olan. Ateşli olan. Mecnun. Saçma sapan konuşan.
mahpus
Tutuklu.
mahpusiyet
Hapsedilme, tutukluluk hali.
mahsus ve meşhud
Hissedilir ve görülür olma, elle tutulur, gözle görülür hale getirme.
mahzuf
Silinmiş, kaldırılmış, gizli tutulmuş.
mahzum
Burnunun halkasıyla tutulan sığır ve deve.
Her delinmiş nesne.
maksur
(Kasr. dan) Kasrolunmuş, kısaltılmış, kasılmış, alıkonulmuş.
Mahbus.
Kasrolunmuş nesne.
Gelinin üzerine tutulan duvak.
Gr: Bir kısım arapça kelimelerin sonunda yâ şeklinde yazılan, fakat elif gibi okunan harf. ( : Dâ'vâ) kelimesinde olduğu gibi. Buna, "Elif-i
mar-gir
Yılan tutan, yılan tutucu.
(Farsça)
maraz-ı kalbi / maraz-ı kalbî
Kalb hastalığı, bozuk îtikâd; kibir, hased (kıskançlık), kin ve riyâ (gösteriş) gibi kalb hastalıkları. Kalbin Allahü teâlâdan başka şeylere tutulması.
maruz / معروض
Arzedilen, sunulan.
(Arapça)
Karşı karşıya kalma, tutulma.
(Arapça)
Maruz olmak:
Karşı karşıya kalmak.
(Arapça)
masdu'
Baş ağrısına tutulmuş olan. Başı ağrıyan.
masru'
Sar'a hastalığına tutulmuş, sar'alı.
masruan
Sar'alı olarak, sar'a hastalığına tutulmuş olarak.
mat'un
(Tâun. dan) Belâya tutulmuş. Musibet ve tâuna giriftar olmuş.
(Ta'n. dan) Ayıplanmış.
mat'unen
Vebâya tutularak.
matemhane / mâtemhane
Matem ve yas tutulan yer.
Ağlanılan, yas tutulan yer.
(Farsça)
matemkünan / mâtemkünân
Yas tutup mâtem ederek.
(Farsça)
matemsera / mâtemserâ / ماتمسرا
Yas tutulan ev.
(Arapça - Farsça)
mavtın / موطن
Yurt tutulan yer.
(Arapça)
mazbut / mazbût
Zabtolunmuş, elegeçirilmiş.
Sağlam.
Yazılmış. Kaydedilmiş. Hatırda tutulmuş. Derli toplu.
Muhâfazalı. Korunmuş.
Belli, belirtilmiş.
Tutulan, derli toplu.
mazbutat / mazbutât
(Tekili: Mazbut) Ele geçirilmiş; kaydedilmiş; hatırda tutulmuş şeyler. Mazbut olan şeyler.
me'huz
Alınmış, çıkarılmış, tutulmuş.
Ödünç olarak başka bir yerden alınmış.
me'lum
Kederli. Eleme, derde tutulmuş.
mebde-i tevkif
İlk tutuklama.
mebtuş
Tutulmuş.
Hışım olunmuş.
mecazib
(Tekili: Meczub) Meczublar. Cezbeye tutulmuş olanlar.
mecburiyet
Zora tutulma. Mecburluk.
mechure
Nefesin tutulup sesin çıkarılmasıyla okunan harfler.
meczub / meczûb
Allahü teâlânın sevgisi ile kendinden geçmiş olan.
Cezbeye tutulmuş, çekilmiş tasavvuf yolcusu.
meczube / meczûbe
Cezbeye tutulmuş, İlâhî aşkla aklî dengesi değişmiş kadın, mecnun.
meczum
(Cüzam. dan) Cüzam hastalığına tutulmuş kimse.
medar-ı mesuliyet / medâr-ı mesuliyet
Bazı suçlardan sorumlu tutulma sebebi.
medrese-i yusufiye
Hz. Yusuf'un (a.s.) hapiste kalmasına benzetilerek, iman ve Kur'ân'a hizmetinden dolayı tutuklananların hapsedildiği yer mânâsında hapishane.
meftun / meftûn / مفتون
Fitne ve belâya tutulmuş olan. Âşık. Mecnun.
Cünun. Fitne.
Tutkun, aşık.
(Arapça)
Meftûn etmek:
Aşık etmek.
(Arapça)
Meftûn olmak:
Aşık olmak, tutulmak.
(Arapça)
meftun olma
Tutulma, bağlanma.
mekare / mekâre
Eskiden kira ile tutulan yük hayvanı.
Tar: Osmanlı ordusunda taşıma işlerinde kullanılan hayvanlara verilen ad. (Mekâre denilen at, katır, deve gibi hayvanlar, harp zamanlarında halktan satın alınırdı. Bazen geçici bir zaman için, savaş bölgesindeki halktan hayvan toplanır ve belirli
meksuf
Küsufa uğramış, ziyâsı, aydınlığı tutulmuş. Kararmış.
mektum
Gizli. Saklı. Gizli kalmış.
Hükümetten gizli tutulan.
memsun
Mesâne hastalığına tutulmuş kimse.
menar / menâr
Işık tutucu.
mercuh
Başka bir şeyin kendisine üstün tutulduğu şey.
Hasmından önce iddiasını ispata selahiyeti olmayan kişi.
mercum
(Recm. den) Recmolunmuş. Taşlanmış, taşa tutulmuş.
mesalik / mesâlik
(Tekili: Meslek) Meslekler. Tutulan yollar. Süluk edilen yollar.
Meslekler, tutulan yollar.
meşgul
(Şugl. den) Bir işle uğraşan.
Dalgın.
Doldurulmuş, tutulmuş, işgal olunmuş.
meslek
Yol. Usul. Gidiş.
San'at. Geçim için tutulan yol.
Sistem.
Mezheb. Mâneviyatta tutulan yol.
mesture
Örtülü kadın. İslâmiyetin emrettiği şekilde örtülmesi farz olan yerlerini örtmüş olan kadın.
Gizli tutulan resmi işlerde harcanmak için hükümetin emrine verilen para. (Buna tahsisat-ı mesture de denir.)
mevkuf
Durdurulan. Vakfedilen. Dâimi bir halde bırakılan.
Tevkif edilen. Tutulup hapsedilen.
Ait, bağlı.
Tevkif edilmiş, tutuklu.
Durdurulan, tutulan.
mevkufat
(Tekili: Mevkufe) Bir zaman için tutulup alıkonulmuş mal veya para.
Vakfedilmiş mal, emlâk.
Gelirden artıp hazineye mâl edilen para.
mevkufen
Tutuklu olarak.
Tutularak, durdurularak.
mevkufin / mevkufîn
(Tekili: Mevkuf) Tevkif edilmiş kimseler. Tutuklular. Mevkuflar.
mevkufiyet
Tutukluluk.
meyl
Ortadan bir tarafa eğik olmak.
İstek. Yönelme. Arzu.
Sevme, tutulma, âşık olma.
Gönül akışı.
Eğilme, eğiklik, akıntı.
Sevme, tutulma, gönül akışı.
mezahib / mezâhib
Mezhepler, tutulan yollar.
Mezhepler, tutulan yollar.
mezheb
Yol. Gidilen yol. Tutulan çığır.
Dinin esaslarında ve esas temel mes'elelerde bir olmakla beraber, teferruatta bazı muhtelif mes'eleler olması sebebiyle birbirinden az farklı müctehidlerin yolları. Müctehidlerden, kendilerine tâbi olunanların seçtikleri meslekleri. Füruatta Hanefi ve
Gidilen, tutulan yol.
Mezhep.
mezhep
Dinde tutulan yol.
mezkum
Zükâm hastalığına tutulmuş. Nezle olmuş, nezleli.
mıkvem
(Çoğulu: Mekâvim) Saban ağacının tutulacak yeri.
minkab
Delecek âlet. Ateş yakmak ve tutuşmak.
mıntıkat-ül büruc
Burçlar mıntıkası. Coğ: Oniki burcun bulunduğu tutulma dairesi.
muaf / muâf
Afvolunmuş. İstisna edilmiş, ayrı tutulmuş. Bağışlanmış. Serbest.
Affolunmuş, ayrı tutulmuş.
muafiyet / muâfiyet / معافيت
Muaf tutulma.
(Arapça)
Bağışıklık.
(Arapça)
muafname
Afv kâğıdı. Bir şeyin muaf tutulup afvedildiğini gösteren kâğıt.
(Farsça)
muahez değil
Eleştiri konusu değil, sorguya tâbi tutulmaz.
muamelat
İnsanların birbirine karşı tutum ve davranışları.
Resmî dairelerde yapılan evrak kayıt ve işlemleri.
mübadil
Mübâdele olunmuş. Başkasının yerine getirilmiş, bir şeye bedel tutulmuş.
mübtela / mübtelâ / مبتلا
Dertli. Hasta. Başı sıkıntılı. Rahatsız. Belâlı. Düşkün. Tutkun. Tutulmuş.
Uğramış, tutulmuş, yakalanmış.
(Arapça)
Mübtela olmak:
Uğramak, tutulmak, yakalanmak.
(Arapça)
mübtela-yi aşk / mübtelâ-yi aşk
Aşka tutulmuş.
mübtela-yi maraz / mübtelâ-yi maraz
Hastalığa tutulmuş.
mufazzal
(Fazl. dan) Başkalarına üstün tutulmuş. Tafdil edilmiş.
muhafazakar / muhafazakâr / محافظه كار
Tutucu.
(Arapça - Farsça)
Tutucu.
(Arapça - Farsça)
muhafazakarlık / muhafazakârlık
Tutuculuk.
(Arapça - Farsça - Türkçe)
muhasara
Bir kişinin, diğer kimsenin elini tutup yürümesi veya ellerini birbirinin kuşağına sokup yürümeleri.
muhassal-ı mazbut
Elde tutulacak şekilde var olan, oluşan.
muhatara
Tehlike. Korkulacak hâle tutulmak.
Zarar. Ziyan. Korku.
Tehlike ve zarar ihtimali olan.
muhazara
(Çoğulu: Muhazarât) (Huzur. dan) Hatırda tutulan şeyler.
Tarihi ve edebi fıkra ve hikâyeler anlatma.
Konferans verme.
muhazarat / muhazarât
(Tekili: Muhazara) Akılda tutulan faydalı bilgiler veya hikâyeler.
muhtar kavl / muhtâr kavl
Bir mes'elede, bir mezhebin âlimlerinin çoğu tarafından mezhebin içinde mevcûd ictihâdlardan (büyük âlimlerin kitâb ve sünnetten çıkardıkları hükümlerden) seçilen ve bu seçime göre üstün tutulan ve fetvâya esâs alınan kavl, söz.
muhterik
Yanıp tutuşan.
mukalled
(Kald. dan) Boynuna gerdanlık takılmış.
Padişah tarafından nişan takılan kimse.
(Taklid. den) Taklid edilen. Örnek tutulan. Misal alınan.
mukrib
Nöbete tutulmuş at.
muktefa
(Kafâ. dan) İzinden gidilmiş. Ardına düşülmüş. Misâl alınmış, örnek tutulmuş.
muktesid / مقتصد
İktisadlı, tutumlu. Malını, ömrünü, vaktini boşuna geçirmeyen, lüzumsuz masrafta bulunmayan.
İktisadlı, tutumlu.
Tutumlu, iktisatlı.)
(Arapça)
muktesidan
(Tekili: Muktesid) Muktesidler. Lüzumsuz masrafda bulunmayan ve vaktini boşa geçirmeyenler. İktisadlılar, tutumlular.
muktesidane
İktisadlı şekilde, tutumlu biçimde.
muktesit
İktisatlı, tutumlu.
mültehib
(Lehb. den) Alevlenmiş, tutuşmuş.
İltihablı, kızarmış, şişmiş.
mümsike
Tutan güç, tutucu güç.
mümtaz
İmtiyazlı, seçkin, üstün tutulmuş.
Diğerlerinden ayrılmış, üstün, seçkin, seçilmiş.
Ayrı tutulan.
müncezib
Tutulmuş.
münhasif
Sönmüş, batmış, tutulmuş.
münkabız
Sıkıntılı, tutuk.
Kabız hâli, tutukluluk.
münkesif
Küsufa uğramış, tutulmuş, tutulan.
Tutulmuş.
müptela / müptelâ / مبتلا
Uğramış, tutulmuş, yakalanmış.
(Arapça)
Müptelâ olmak:
Tutulmak, yakalanmak, uğramak.
(Arapça)
müreccah
(Rüchân. dan) Daha ileride kabul edilen, üstün tutulan, tercih edilen.
murzia
(Rızâ. dan) Çocuğa süt emziren. Meme veren. Sütnine. Bebeğe süt vermek üzere para ile tutulmuş kadın.
musab / musâb / مصاب
Yakalanmış, tutulmuş, uğramış.
(Arapça)
Musâb olmak:
Yakalanmak, tutulmak.
(Arapça)
musabiyet
Bir hastalığa tutulma. Bir musibete giriftar olma.
musaraa
Pehlivanlık. Güreşmek. Güreşe tutuşmak.
musayefe
(Sayf. den) Bir yaz tutulmak üzere pazarlık etme. Ücretle tutma.
müsrif
Boş yere malını harcayan, tutumsuz, Allah'ın (C.C.) razı olmayacağı şeylere parasını, malını ve zamanını harcayan.
müstahzar
(Huzur. dan) Hazır, hazırlanmış.
Huzura getirilmiş. Zihinde tutulan.
müştail
(Şa'l. den) Yanan, tutuşan, alevlenen.
müste'cer
Kira ile tutulmuş olan.
müstehdif
(Hedef. den) Hedef tutan. Hedef tutulan. Hedef gibi dikilip duran.
müsteşhed
(Çoğulu: Müsteşhedât) şâhid olarak gösterilen. şâhid tutulan.
müsteşhedat / müsteşhedât
(Tekili: Müsteşhed) şâhid olarak gösterilen kimseler. şâhid tutulan kişiler.
müstesna / müstesnâ / مُسْتَثْنَا
İstisna edilen. Ayrı tutulan, ayrı muameleye tabi olan. Kaide dışı bırakılmış olan.
Ayrı tutulan.
muta'assıb / متعصب
Taassup gösteren, aşırı tutucu, yobaz.
(Arapça)
mutaassıb
Tutucu, bağnaz, körü körüne bağlanan.
mutaassıbane / mutaassıbâne
Tutucu, inanç ve geleneklerine aşırı derecede sahip çıkarak.
mutaassıp
Aşırı, sıkı sıkıya bağlı olan, tutucu.
mutavattinin / mutavattinîn
Vatan edinmişler, yurt tutunmuşlar.
müteazid
(Adad. dan) Kol kola tutunan, birbirine yardım eden, kol veren.
mütebekkim
(Bekem. den) Konuşurken kekeleyen, tutulup kalan.
mütebekkimane / mütebekkimâne
Kekeliyerek, dili tutularak.
(Farsça)
müteneşşib
Bir şeye ilişip tutulan.
mütese'ir
Çok yanmış ve tutuşmuş ateş.
mütevakkıd
Tutuşan, tutuşup yanan.
müteverrimin / müteverrimîn
(Tekili: Müteverrim) Veremliler. Verem hastalığına tutulmuş kimseler.
nar-ı mukade / nâr-ı mûkade
Tutuşturulmuş ateş.
nariyye
Nar ile alâkalı, nara mensub. Ateşten, yanıp tutuşur, patlar olan şey.
nassi / nassî
Nass'a ait. Her türlü şübhe ve tereddüdün ve tenkidin üstünde tutulacak şekilde olan kesinlik, kat'ilik, açıklık. Bedahet.
Âyet ve hadisle doğruluğu sâbit olan.
neft
Neft yağı. Çam gibi bazı ağaçlardan çıkarılan, tutuşabilen bir yağdır ve boyacılıkta vesair sanayide kullanılır.
nevafil
(Tekili: Nâfile) Farz ve vâcib olandan başka ibadetler. Nâfile (yani sevab için kılınan) namaz veya tutulan oruçlar.
nuhas
Bakır. Bakır para.
Kızgın mâden.
Kıtr. Ateş. Tunç ve demir döğülürken sıçrayan şerâre.
Dumansız alev.
Bir şeyin aslı.
Tütün.
nümune-i imtisal
Örnek tutulacak şey.
nur-u çırağ-ı yezdan / nur-u çırâğ-ı yezdan
Cenâb-ı Hakkın nurunun çırası, Allah'ın nuruyla tutuşmuş, aydınlatan bir çıra.
nüşuz / nüşûz
Kadının kocasına kafa tutup isyan edici bir durum almasıdır. Güya kendisini yüksek sayıp itaatını kaldırmış olur.
oruç kazası / oruç kazâsı
Oruç tutmamayı mubah kılan (dinde bildirilen) bir özür sebebiyle vaktinde tutulamayan veya kasd (bilerek) olmadan orucunu bozan bir kimsenin, Ramazân bayramının birinci, Kurban bayramının ilk üç günü hâricindeki zamanlarda gününe gün oruç tutması.
pertev-suz
Yakan ışık. Güneşe karşı tutulduğu zaman, ışıkları bir noktaya toplayan ve bu suretle ışığın değdiği yeri yakan mercek.
politika
İtl. Memleket işlerini idare için tutulan ölçülü yol. Siyaset.
pürnar / pürnâr
Tutuşmuş, yanan.
raic / râic
Kıymetli olan ve halk arasında tutulan.
ramazan
Hicrî ayların dokuzuncusu, üç ayların sonuncusu ve farz olan orucun tutulduğu ay. Ramazan yanmak demektir, çünkü bu ayda oruç tutan ve tövbe edenlerin günahları yanar, yok olur.
raz-ı nihan
Gizli tutulan sır.
recim
(Recm. den) Taşlanmış, taşa tutulmuş.
Lânetlenmiş, mel'un.
redd
Geri döndürmek, kabul etmemek, çevirmek, def etmek.
Bir şeyin karşılığını icra etmek.
Sözü selâset ve talâkatla eda edemeyip harfleri geri çevirerek konuşmağa sebep olan dilin tutukluğuna denir.
Cerhetmek.
Kötü ve fena şey.
rehain
(Tekili: Rehine) Rehineler. Garanti olarak elde tutulanlar.
rehin
(Rehn-Rehine) Bir şeyin yerine teminat olarak tutulmuş olan şey, rehin edilmiş.
Mevkuf ve mahpus kılmak.
Bir şeyin yerine garanti olarak tutulan.
rekaket
Kekeleme, dil tutukluğu.
Sözün kusurlu oluşu. Belagattan mahrum olmak.
Zayıf ve ince olmak, yufka olmak.
El ile cismin hacmi ve cüssesini anlamak için yoklamak.
Gevşeklik, zayıflık, dermansızlık.
rekik
Dili tutuk, kusurlu, peltek.
Rey ve idraki zayıf olan.
Gayret ve namusu olmayan.
Zayıf, kuvvetsiz.
Kusurlu, tutuk.
Peltek, dili tutuk.
rekik-ül lisan / rekik-ül lisân
Dili tutuk. Peltek. Kekeme.
reviş
Gidiş, hal, tavır.
(Farsça)
Tutum, yol.
(Farsça)
rib'
Sıtmanın bir gün tutup iki gün tutmaması ve dördüncü gün yine tutması.
ruhsat
(Çoğulu: Ruhas-Ruhsat) İzin, müsaade.
Genişlik.
Kolaylık.
Fık: Kulların özürlerine mebni, kendilerine bir suhulet ve müsaade olmak üzere, ikinci derecede meşru' kılınan şeydir. Sefer halinde Ramazan-ı Şerif orucunun tutulmaması gibi. Vuku' bulan ikraha mebni, birisini
İzin, müsaade; kulların özürlerine binaen, kendilerine bir kolaylık ve müsaade olmak üzere ikinci derecede meşru olan şeyler, yolculukta Ramazan orucunun tutulmaması gibi.
şafak
Tan zamanı. Güneş doğmağa yakın zaman veya güneş battıktan sonraki alaca karanlık. Gündüz.
Nahiye. Cânib.
Nasihat eden kimsenin "Nasihatım te'sir etsin, sözüm tutulsun" diye ıslah için gayret göstermesi.
Merhamet.
Harf.
sahh
şiddetinden kulaklar tutulan çığlık.
Sağlam bir şeyle vurmak.
Cemetmek, toplamak.
şahıs
(şahs. dan) Ölçmek için dikilen ve işaret tutulan nişan.
Belirten.
salik / sâlik
(Sülûk. dan) Bir yolda giden. Belli bir yol tutup giden.
Bir tarikat yolunda olan.
salk
Şiddetli ses.
Vurmak.
Hâmile kadının ağrısı tutup bağırması.
şarid
Tutunup beğenilmiş ve yayılmış şiirler.
Şiir tarzındaki ata sözleri.
savm-ı davudi / savm-ı davudî
Bir gün oruç tutup bir gün iftar etmek.
savm-ı dehr
Aralıksız, bir sene mütemadiyen nehyedilen bayram günlerinde dahi iftar edilmeksizin oruç tutmağa denir. Bu nevi oruç bayram günleri tutulmazsa câizdir.
savmıvisal
İftar etmeksizin üst üste tutulan oruç.
sefi'
Şiddetle tutup çekme.
şevaz
Tütünsüz ateş.
sicil
Resmi vesikaların kaydedildiği kütük denen büyük defter.
Memurların durumu hakkında tutulan dosya.
şiddet-i iktisat
Çok iktisatlı, tutumlu olma.
şiddet-i iltihab
Şiddetli bir şekilde tutuşma.
şirhar
Tar: Acemiliğe alınmayan veya sayısı beşten az olan esirlerden bir kısmı. Pencik kanuni hükümlerine göre esirler: Şirhâr, beççe, gulamçe, gulâm, sakallı ve pir olmak üzere sınıflara ayrılır ve bu tertibe göre vergiye tâbi tutulurdu. Üç yaşına kadar olan çocuklara, süt emen mânâsına gelen şirhâr; üç
(Farsça)
sofestai / sofestâî
Şüpheci; herşeyi, hattâ kendisini dahi inkâr eden, olumlu veya olumsuz hiçbir hükme varmayan daima şüphe içinde kalmayı esas alan bir felsefi zihniyet ve tutum sahibi, septik.
şu'legir
Tutuşan, alevlenen, alev alan.
(Farsça)
suhte
Yanmış, tutuşmuş. Yanık.
(Farsça)
(Çoğulu: Suhtegân) Softa. Medrese talebesi.
(Farsça)
suz
(Suhten: Yanmak mastarından) "Yakan, yakıcı, yanmak, tutuşmak" mânâlarına gelerek mürekkeb kelimeler yapar.
(Farsça)
Yanma, tutuşma. Ateş. Sıcaklık.
(Farsça)
suzi / suzî
Yanma ile, tutuşma ile ilgili.
(Farsça)
ta'nik
(Unk. dan) Boğazını tutup sıkmak.
taaşşuk
Aşka tutulma.
tahassür
Dili tutulup konuşamamak.
tahkir etmek / tahkîr etmek
Hor görmek, kötülemek, aşağılamak, birine veya bir şeye söz ve hareketle hakâret etmek, saygı ve hürmet gösterilmesi, üstün tutulması lâzım olan şeyleri aşağı tutmak, saygısızlık etmek.
taht-ı tedbir
Yönetim ve idaresi altında tutulan alan.
taht-ı tevkif / taht-ı tevkîf / تَحْتِ تَوْق۪يفْ
Tutuklama altında.
taht-ı tevkife alınmak
Tutuklanmak.
takva / takvâ
"Vikâye"den. Allah'ın emirlerini tutup, yasaklarından kaçınmak.
tamtame
Pelteklik, kekemelik, tutukluk.
tasarruf / تصرف
İdâreli kullanma, sarfetme. Tutumlu olma; harcamada isrâftan ve cimrilikten sakınıp orta yolu seçme.
İdâre etme, hükmetme.
Bir velînin Allahü teâlânın izniyle sevdiklerini mânen yetiştirmesi, düşmanlarını ise cezâlandırması.
İdare ile kullanmak. Sarfetmek. Tutum. Sâhib olmak. İdare etmek. Sâhiblik. Kullanma hakkı.
(Para veya mal) artırma.
Bir şeye karışıp müdahale etme.
Tutum.
(Arapça)
Elinde bulundurma.
(Arapça)
Para arttırma.
(Arapça)
tasarrufan
Tasarruf ve tutum gayesiyle. İktisad maksadıyla.
tavtin
(Vatan. dan) Bir yerde yerleştirme. Yurtlandırma.
Birşeye bağlanıp onu neticelendirme. Makam tutunmak.
Gönlünü bağlamak.
te'cic
Tutuşturup alevlendirme.
teazud
Kol kola tutunma.
Mc: Yardım.
teb-zede
(Çoğulu: Teb-zedegân) Sıtmaya tutulmuş.
(Farsça)
tebaguz
(Çoğulu: Tebâguzât) (Buğz. dan) Sevişmeme, gizli kin tutup düşmanlık besleme.
tebekküm
(Bekem. den) Dili tutulma. Konuşurken tutulup kalma.
teeccüc
Tutuşma, alevlenme.
telehhüb
(Leheb. den) Alevlenme, tutuşma, alevlenip yanma.
İltihap.
telhib
(Çoğulu: Telbihât) (Leheb. den) Alevlendirme, tutuşturma.
temadi-i mevkufiyet / temâdi-i mevkufiyet
Tutukluluğun devam etmesi.
temessük / تَمَسُّكْ
Temessük etmek:
Sımsıkı tutunmak, sarılmak.
Tutunma, yapışma.
Tutunma, sarılma.
Borç senedi.
Tutunma. Sarılma. Sıkıca tutma.
Hüccet ve delil izhar etme.
Borç senedi.
Sarılma, tutunma.
Sıkıca tutunma.
temessük eden
Sarılan, tutunan.
teneşşüb
Bir şeye ilişip tutulma.
teş'il
(Şu'l. den) Parlatma. Tutuşturma, alevlendirme.
teşa'ul
(şu'l. den) Parlama, tutuşma.
tesafuh
Elele tutuşma.
tescih
(Eşek) dişiyle bir yerini tutup ısırmak.
tesekkür
Sarhoş olma.
Şeker hastalığı.
Şeker hastalığına tutulma.
teşmis
(Şems. den) Güneşe tutma, güneşe serme.
Güneşe tutup hasta etme.
tevakkud
Tutuşup yanma.
tevhid-i kayyumiyet / tevhid-i kayyûmiyet
Allah'tan başka varlıkları ayakta tutup varlıklarını devam ettiren kuvvet ve kudretin olmaması.
tevkid
Ateş tutuşturma.
tevkif / tevkîf / توقيف / تَوْق۪يفْ
Tutuklama.
Durdurma.
(Arapça)
Kapatma.
(Arapça)
Tutuklama.
(Arapça)
Tevkîf edilmek:
(Arapça)
Durdurulmak.
(Arapça)
Kapatılmak.
(Arapça)
Tutuklanmak.
(Arapça)
Tevkîf etmek:
(Arapça)
Durdurmak.
(Arapça)
Kapatmak.
(Arapça)
Tutuklamak.
(Arapça)
<
(Arapça)
Tutuklama.
tevkif etmek
Tutuklamak.
tevkifat
Tutuklamalar.
tevkifhane / tevkifhâne
Hapishane, tutukevi.
Tutukevi, hapishane.
tevkifname
Tutuklama metni, yazısı.
Tutuklama yazısı.
tıraz
Elbiselere nakışla yapılan süs.
Sırma ve ipekle işleme.
Zinet, süs.
Üslup, tarz, tutulan yol.
Döviz.
ucm
Araptan gayrisi. Arap milletinden olmayanlar.
(Tekili: Acmâ) Dilinde tutukluk olanlar.
ucme
Dil tutukluğu. Tutuk tutuk kekeliyerek konuşma.
Acemlik.
umuhet
Yapılacak işte tereddüt gösterme, tutulacak yolda duraklama.
urva
Sıtma. Sıtmaya tutulma.
urve
Tutulacak yer, kulp.
urvet-ül vüska
Sağlam kulp. Metin ve muhkem olan tutulacak şey.
İslâmiyet.
Kur'an-ı Kerim.
urvet-ül-vüska / urvet-ül-vüskâ
Tutunulacak en sağlam kulp.
İslâmiyet veya Kur'ân-ı kerîm.
Dinde güvenilir, kendisine uyulacak büyük âlim mânâsına, İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin üçüncü oğlu olan Muhammed Ma'sûm-i Fârûkî'nin lakabı.
üsr
Sidik tutulması, sidik zoru.
usul
(Tekili: Asıl) Ana, baba. Cedler.
İstinadgâh.
Râcih delil, kaide. Asıllar, kökler, temeller. Bir ilmin asıl mevzuundan önce öğrenilmesi lâzım gelen esaslar. Bir hedefe ulaşmak için tutulan düzenli yol.
Tarz, metod, tertip.
üsvet
Beraberlik.
Halka reis olmak.
Dert ortağı. Sâdık arkadaş. Manevî tabib.
Nümune ve örnek tutulacak olan insan.
ütam
Sidik tutulması. İdrar tutukluğu.
vakad
(Ateş) yanmak ve tutuşmak.
vakd
(Vakdân) Ateşin yanması, tutuşması.
vukud
Ateş alıp yanma. Tutuşma.
yaddaşt
Hatırda tutulan şey. Hâtıra.
(Farsça)
yahmum
(Çoğulu: Yahâmîm) Kara duman.
Tütün.
Kara nesne.
yemin
Sözü Allah'ı (C.C.) zikrederek kuvvetlendirmek. Kasem.
El tutuşarak, Allah'a bağlılıklarını bildirerek, Allah'a ve birbirlerine söz vererek ahitleşmek.
Mübarek.
Sağ taraf, sağ el.
yevm-i şek
Şaban ayının otuzuncu günü; ramazan olması zannedilip ancak görülmedikçe oruç tutulması münasip olmayan gün.
yevm-i şevk
Şaban-ı Şerifin otuzuncu günü. Ramazan olması zannedilip ancak hilâl görülmedikçe oruç tutulması münasib olmayan gün.
yusufiye medresesi
Hz. Yusuf'un (a.s.) hapiste kalmasına benzetilerek, iman ve Kur'ân hizmetinden dolayı tutuklananların hapsedildiği yer mânâsında hapishane.
zabt-name / zabt-nâme
Hâdise veya vak'a yerinde alâkalı kimselerin hâdisenin oluş şeklini imzâ altında kaydettikleri kâğıt. Zabıt tutulan kâğıt.
(Farsça)
zaptedilen
Tutulan, ele geçirilen.
zede
(Zed) Birleşik kelimeler yapılarak, "vurulmuş, çarpılmış, tutulmuş" manalarına gelir. Meselâ: Musibet-zede : Musibete uğramış.
(Farsça)
"Vurulmuş, çarpılmış, tutulmuş" mânâsında son ek.
zedegan / zedegân
(Tekili: -zede) Tutulmuşlar, çarpılmışlar, uğramışlar mânalarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır.
(Farsça)
zelil
Hor, hakir, alçak. Aşağı tutulan.
zena'
Kısa boylu ve dar nesne.
Sidiğini tutup işemeyen kişi.
zened
(Hâl sigası Zeden masdarından) Vuruyor, çarpıyor, tutuyor (meâlinde).
(Farsça)
zerv
Tutup götürmek.
Savurmak.
Kırıp götürmek.
En Çok Aranan Osmanlıca Kelimeler
kut'ül amare
ruhban
münib
lev
şegaf
tercüman-ı beliğ
inantab
terceme
tercüme
ram olmak
En Son Aranan Osmanlıca Kelimeler
arş-ı âlâ
aytemus
Sühen
muazzam
taab
sade
Mev'uf
kul
Pesend
MUCAZEFE
En Son Aranan Türkçe Kelimeler
Tutu
Müsteşarlık
Alaya
şinây
kullanarak
arşı
Nayet
evki
hoş koku
Çeviri