abeket

• (Çoğulu: Abekât) Tâne, az şey.
• Tuluk içinde kalan yağ bakiyyesi.
• Ekmek parçası.
• Yılan başı dedikleri ufacık akça boncuk.

acaib-i seb'a-i alem / acâib-i seb'a-i âlem

• Dünyanın yedi tane şaşılacak, acaib şeyi. (Çin seddi bunlardan biridir.)

aded

• Sayı. Tane. Rakam. Miktar.

• Sayı, tane.

ales

• Bir cins buğday ki bir kabuk içinde iki tane olur.
• Buğday arasında biten çavdar ve mercimek.
• Büyük kene.
• Bir nevi karınca.
• Katı, sağlam nesne.

asalet

• Temiz soyluluk. Soy sop temizliği. Köklülük.
• Rüsuh.
• Metanet. Necabet. Zâdegânlık.
• Kendi işi için bizzat ve kendisi nâmına hareket.
• Edb: Yazıda veya sözde bayağı tâbirlerin bulunmaması.

azeret

• Yetişip kuvvetlenme.
• Kalınlaşma.
• Ekinin yetişip tanelerinin çıkması.

bahsere

• Dağıtma.
• Gizli bir şeyi aşikâr yapma, meydana çıkarma.
• Kesilerek tane tane olma.

beraat / berâat

• Haşmet, metanet. İlim ve şecaatta, güzel vasıflarda emsâlinden üstünlük. Hüsn ve cemâlde tam olmak,emsâlinden üstün olmak.

bezir

• Ekilecek tohum, tane.
• Keten tohumundan çıkarılan bir yağ. Bu yağ, yağlıboya yapmakta kullanılır.

bezr

• Tohum. Keten tohumu. Mercimek, bakla, arpa gibi taneli tohum.

bir'lik

• Birden ibaret, bir tane.

birnis

• At kestanesi. (Farsça)

bül'a

• Değirmen taşının tane dökülecek yeri.

bünduka

• (Çoğulu: Bünduk, Benâdik) Fındık tanesi.
• Kemankere taşı. Küçük yuvarlak taş.

büreyde bin el-husayb el-eslemi / büreyde bin el-husayb el-eslemî

• Horasan diyarında en son hicri 62 veya 63 yılında vefat eden sahabedir. (R.A.). Müslümanların ilk sancaktarıdır. 177 Hadis-i Şerif nakletmiştir. 14 tanesi Buharî ve Müslim'de mezkûrdur.

celadet

• Yiğitlik. Bahadırlık. Kuvvet ve şiddetlilik. Muhkemlik. Salâbet, metânet.

cemceme

• Sözü gizli söyleme, harfleri tâne tâne söyleyip açık beyan edememe.

çend

• Kaç tâne? Ne kadar? (Farsça)
• Birkaç. Üç-beş gibi adet. (Farsça)
• Herhangi bir şeyin yüzde biri. (Farsça)

cerbeze

• Aldatıcı sözlerle kurnazlık etme. Fazla sözlerle aldatıcılık. Haklı ve haksız sözlerle hakikatı gizleme.
• Beceriklilik, fetânet ile temyiz ve cesaret-i mutedile ve kuvvet-i idareden ibâret olan sıfat-ı zihniye. (Bu kelime, Arabçada: Hilekârlık, kurnazlık gibi aşağılayıcı bir mânâda ku

cevza

• Astr: İkizler burcu. Gökyüzünün kuzey yarım küresinde yer alan iki tane parlak yıldızlı bir burcdur. Güneş, mayıs ayında bu burca girer.

cezm

• (Cezim) Kat'î karar. Yemin. Kararlaştırmak.
• Kesmek.
• Niyet. Tahmin. Takdir.
• İlzam.
• İcâbe.
• Gr: Arabçada kelime sonundaki harfi sâkin okumak. Kur'ân-ı Kerim okurken harfleri yerlerine vaz'edip mahrecinden çıkarırken tâne tâne, fesahat, beyan ve teenni ve

çiznök

• Tane, tohum.

cümame

• (Çoğulu: Cümâm) Yuvarlak inci. Kıymetli taş. Gümüşlü boncuk. Büyük inci tanesi. Gümüşten yapılıp dizilen inci gibi toplar.

dahi

• Eşine ender rastlanır, hârikulâde zekâ, fatanet ve hikmet sâhibi.

dahiye / dâhiye

• Hârikulâde zekâ ve fetanet sahibi.
• Âfet, belâ, musibet. Kazâ. Emr-i azîm. Büyük iş ve hâdise.

dan

• Tane. (Farsça)

dane / dâne / دانه

• Tohum, çekirdek. (Farsça)
• Kurşun, gülle, tâne. (Farsça)

• Tane, tohum.

• Tohum. (Farsça)
• Yem. (Farsça)
• Tane. (Farsça)

dane-i hakikat / dâne-i hakikat

• Hakikat çekirdeği, tanesi.

dar-ı şura-yı askeri / dâr-ı şura-yı askerî

• 1296 yılında lağvolunan bu yüksek askeri meclis 1253 yılının muharrem ayında kurulmuştu. 1259 tarihinde çıkarılan kanun ile vazifesi tesbit edildi. Askeri ve mülki ricâlden onbir daimi, altı tane ise geçici azası bulunan bu mecliste bir reis ve bir de müftü yer alıyordu.

dendane

• Diş tanesi. (Farsça)
• Çark vesaire dişi. (Farsça)

dirayet

• Zekâ, bilgi. Kuvvetli tecrübe sahibi olmak.
• Fetanet. Temkin ve tecrübeye dayanan akıl.

direm

• (Dirhem) Eskiden kullanılan bir ağırlık ölçüsü. Şimdiki üç gram ağırlık. Okka denen eski ağırlık ölçüsünün (1/400) kadarıdır. Şer'an, orta büyüklükte yetmiş tane arpa ağırlığı. (Farsça)
• Eskiden kullanılan ve beş kuruş değerindeki gümüş para. Akça. (Farsça)

dü-gane

• İki adet, iki tane, ikiz. Çift. (Farsça)

dübb-ü asgar

• Küçük ayı denen ve Kutup yıldızı etrafında devreden yedi tanelik yıldız kümesi.

duhne

• Tohum tânesi, tek tâne.
• Darı.

dür

• İnci, inci tanesi.

dür-dane

• İnci tanesi. (Farsça)
• Mc: Çok güzel ve sevimli çocuk. (Farsça)

dürdane / dürdâne / دردانه

• İnci tanesi. (Arapça - Farsça)
• Sevgili. (Arapça - Farsça)

dürer-i ahkam / dürer-i ahkâm

• İnci tanesi gibi çok değerli hükümler, esaslar.

dürr

• (Dürdâne, dürre) İnci. İnci tanesi. (Farsça)

dürrat

• (Tekili: Dürre) Büyük, iri inci taneleri.

ebib

• İri taneli yağmur.

elli dört farz

• İslâm âlimlerinin, müslümanların hâtırlarında tutmalarını kolaylaştırmak için, öncelikle bilmeleri îcâbeden pek çok farzdan, Allahü teâlânın emirlerinden derledikleri elli dört tânesi.

encin

• Tane tane, ufak ufak, parça parça. (Farsça)
• Sıvacı. (Farsça)

evhad / اوحد

• Bir tane, biricik. (Arapça)

fatanet

• (Fetânet) Zihin açıklığı. Çabuk kavrayış ve anlayış. Sağlam anlayış. Fıtnetlik.
• Müteyakkız oluş.
• Peygamberlerin sıfatlarından biridir.

ferid

• Benzeri pek nâdir bulunan. Benzeri bulunmayan, yektâ.
• Doğrudan doğruya Kur'andan ders alıp ders veren ve kuvve-i kudsiye sahibi olan Evliyaullah. Yalnız ve münferid.
• Zamanında eşine rastlanmıyan. Akran ve emsali yok.
• Dizilmiş inci.
• Bir tane, nefis ve müntehab

ferid-ül-asr

• Asrın bir tanesi, zamanın eşsizi.

ferik / ferîk

• İnsan topluluğu, cemaat.
• Askerî kolordu kumandanı.
• Körpe, buğday tanesinin yarı olgunu, firik.

• Buğday tanesinin olgunu, öğütülecek hâle gelmiş buğday tânesi.

feta

• (Fetâne) (Çoğulu: Eftâ) Yassı ve çökük burunlu olmak.

fetanet

• (Bak: Fatânet)

fıtnat

• Cibillî ve fıtrî ve âni anlamak ve idrak etmek.
• Hikmet.
• Zekâvet, basiret, tedbir, fatânet, zeyreklik. Fıtnet diye de okunur. (Zıddı: Gabâvet'tir.)

füseyfisa

• Küçük boncuk taneleriyle veya taş ve cam parçalarıyla süslenmiş satıh.

füvfe

• (Çoğulu: Füvek) Pamuk.
• Tırnakta olan beyazlık.
• Hurma çekirdeği içinde olan beyaz tane. (Hurma ağacı ondan biter).
• Çekirdek içinde olan yufka kabuk.
• Şey.

gabye

• Büyük taneli olan şiddetli yağan yağmur.

gile / gîle

• İki dağ arasındaki yol, vadi. (Farsça)
• Şikâyet. (Farsça)
• Üzüm tanesi. (Farsça)

habb

• Tane, çekirdek.
• Yuvarlak olarak hazırlanmış ilâç.
• Buğday tanesi veya buna benzer tohum.

habb-habbe

• Tane, tohum,
• Parça.

habbat

• (Tekili: Habbe) Habbeler, tohumlar, tâneler.
• Haplar.

habbe / حبه

• Tane. Tohum.
• İhtiyaç.
• Parça.
• Dirhemin 1/48 kadarı.

• Taneler. (Arapça)

habs-i dümu' / habs-i dümû'

• Metanet gösterip gözyaşlarını zaptetme.

hacer-ül esved

• (El-Hacer-ül Esved) Kâbe'de bulunan meşhur siyah taş. Rengi siyah olduğundan "Esved" denmektedir. (İslâm Ansiklopedisi'ne göre: Kâbe'nin şark köşesinde olup, yerden bir buçuk metre yükseklikte kapıya yakın bir yerde yerleştirilmiş, üç büyük ve bir kaç tane de küçük parçadan müteşekkil ve gümüş bir h

hacil

• Ayaklarından üç tanesi beyaz olan at.

halas

• Üzüm ağacına benzer bir ağaç (yanındaki ağaca sarılır gider; hoş kokusu vardır; akik gibi taneleri olur.)

haliliye / halîliye

• Dostane münasebet ve samimi kardeşlik.

hamul

• (Haml. den) Sabırlı, metanetli, tahammüllü, dayanıklı kimse.

hardale

• Hardal tanesi.
• Nesneyi ufak edip kesmek.

• Hardal tanesi.

hasbe

• Kızamık hastalığı. Tane tane gövdede çıkan bir hastalıktır. (Hasta kişiye "mahsub" derler.)

heft-gane / heft-gâne

• Yedi türlü olan. Yedi tane. (Farsça)

hemime / hemîme

• Yumuşak rüzgâr.
• Ufak taneli yağmur.

heterojen

• yun. Kim: Cinsi ayrı olan. Türlü özellikteki taneciklerden yapılan maddelerdir.

hibab

• Dostluk, sevmek.
• (Tekili: Habb) Tohumlar, taneler.
• Haplar.

hibeb

• Habbler. Taneler, tohumlar. (Hubub da denir)

hiff

• Yağmurunu döküp hafiflemiş bulut.
• Biçilmediğinden tanesi dağılmış ekin.
• Bir nevi balık.

hubban

• Habbeler, tâneler, tohumlar. (Hibeb de aynı meâldedir).

hubeb / حبب

• (Tekili: Habbe) Buğday, mısır, arpa gibi ufak ve yuvarlak nebatatın taneleri.

• Taneler. (Arapça)

hubeyb

• (Hubeybe) (Çoğulu: Hubeybât) Küçük tane, ufak tane, tanecik.

hubeybat

• (Tekili: Hubeybe) Küçük tanecikler.

hubub / hubûb / حبوب

• Tohumlar, tâneler.

• Taneler. (Arapça)
• Haplar. (Arapça)

hububat / hububât / حُبُوبَاتْ

• Tohumlar, taneli bitkiler.

• Habbeler, tâneli nebatlar, taneler.

• Buğday mısır gibi taneli bitkiler.

huru'

• Tanelerinden hintyağı çıkartılan ağaç.
• Sütleğen otu.
• Yumuşak ot.

husale

• Harman yerinde arta kalan tane.

hüsn-ü metanet

• Metanetin ve sağlamlığın güzelliği.

imame / imâme

• İslâma mahsus baş kisvesi olan sarık. Zırhlı külâh.
• Çubuk ve sigaralığın başına takılan ağızlık.
• Tesbihin başındaki ve ipin iki ucu içinden geçen uzunca tane.

• Eskiden müslümanların başlarına sardığı, bugün ise, sadece din görevlilerinin namaz kıldırırken ve dînî vazîfeleri yerine getirirken giydikleri başlık üzerine sarılan sarık.
• Tesbîhin ucundaki uzun tâne.

inebe

• Üzüm tanesi.
• Tıb: Göz kenarında çıkan sivilce, arpacık.

ırem

• Irmak kenarı. "
• Su bendi.
• Dere, vâdi.
• Sert yağan ve taneleri iri olan yağmur.
• Gözsüz köstebek.
• Kemikten etin suyunu almak.

irmik

• Buğday gibi hububatdan elde edilen ve helva, çorba yapımında kullanılan iri taneli un.

irtisa'

• Dişler sık olma.
• İki şey, birbirine bitişik olma.
• Taneleri, iki taş arasında döğüp parçalama.

irziz

• Dik ses.
• Titreme.
• Dolu tânesi.

istar

• Yüzletme, astar çekme.
• (Çoğulu: Esâtir) Altıbuçuk dirhem ağırlığında (19.5 gr.) bir ölçü.
• Dört tane.
• Dört veya dört buçuk miskal.

iştibak

• (Şebeke. den) Örülmek. Örgülenmek.
• Karşılıklı birbirine geçmek.
• Perişanlık.
• Zâhir olmak.
• Koz: Güneş battıktan sonra gökte kum taneleri gibi görünen karışık yıldızlar.

istihkam / istihkâm

• Sağlamlık. Metin olmak. Kuvvetli ve dayanıklı olmak.
• Askerlikte: Düşmana karşı, hücumlarını savmak için hazırlanmış bulunan siper, askeri yapılar. İstihkâm işi ile uğraşan asker sınıfı.
• Kuvvet ve metanet vermek.

istira'

• İki tâne odun parçasını birbirine sürte sürte tutuşturma.
• Çakmak taşında ateş çıkartma.

jale-i eşk

• Gözyaşı jâlesi. Kırağı tânesine benziyen gözyaşı.

jegand

• Sağlamlık, metanet. (Farsça)
• Vahşi ve yırtıcı hayvanların korkunç sesi. (Farsça)

karavana

• Kışla, okul, hastane gibi kurumlarda dağıtılacak yemeğin konulduğu kap.

kasal

• Buğday içinde olan siyah taneler.

katre-i gevher

• Cevher damlası. İnci tanesi.
• Pek kıymetli şey.

kell

• (Çoğulu: Külul) Ağırlık.
• Yorgunluk.
• Ufak taneli yağmur.
• Yetim.
• Semizlik, besililik.
• Cibinlik dedikleri ince örtü.

kişmiş

• Çekirdeksiz çok küçük tâneli üzüm. (Farsça)

kıtkıt

• Ufak taneli yağmur.

lügaz

• Edb: Manzum bilmecelere denir. Lügaz çözülürse insan, hayvan, eşya veya başka bir mânâ çıkar. Meselâ: (Hikmetullah şehrinin bir tânesiOğlunun karnında yatar annesi.)Bu manzum çözülürse cevap olarak "İpek böceği" çıkar.

lühve

• (Çoğulu: Lühâ-Lühât) Değirmencinin, eliyle değirmenin ağzına döktüğü tane. (Daha çok hediye, atâ ve hibe mânasına kullanılmıştır.)

lütin / lütîn

• Adam boyu miktarı bir ağacın adı. (Bakla yaprağı gibi yaprağı olur, hurnup gibi dalları olur, içinde küçük taneleri olur.)

mecved

• Doymaya yakın olmak.
• Yağmur taneleri değmiş cisim.

mercane

• Mercan tanesi.

mermiyat

• (Tekili: Mermi) Atılmış şeyler.
• Ateşli silâhlarda atılan tâneler, mermiler.

metanet

• Sağlamlık. Kavilik. Sözünden ve kararından dönmemeklik. İnsanın, fikrinde sabır, azminde kavi ve akidesinde rüsuh sahibi olması. (Mukabili zaaf'dır) (Hak, iman ve İslâmiyet uğrunda metanet göstermek, çok kıymetli bir seciyyedir.)

metin / metîn

• Sağlam. Metanet sahibi. Kendine güvenilir olan.

• Metanetli, dayanıklı.

metinane / metinâne

• Metanetle, sağlamlıkla. (Farsça)

mihbeb

• Tâne tâne kesecek âlet.

müanese

• Dostane görmek, görüşmek. Karşılıklı ünsiyet etmek.

mülahi / mülahî

• İri taneli beyaz üzüm.

müntin

• (Netânet. den) Pis kokan, kokmuş. Bozuk. Müteaffin.

musale

• Kuyudan ince akan damla.
• Harman sonunda kalan kesmik.
• Arpa ve buğday kapçığı. (Tane onun içinde olur.)

mutafattın

• (Fatânet. den) Anlayışlı. Hem anlayıp farkına varan. Kavrayan.

müteeyyid

• Kuvvetlenen.
• Te'yid ve takviye olunmuş.
• İstihkâm ve metanet.

nardan

• Gözyaşı damlaları. (Farsça)
• Nar tâneleri. (Farsça)
• Mangal. (Farsça)

nekr

• Zeki, akıllı kimse. Pek zeyrek olan.
• Dehâ, fetânet.

pencgane

• Beşli, beşten ibâret, beş tâneli. (Farsça)

rüşd

• Doğru yol bulup bağlanmak. Hak yolunda salabet, metanet ve kemal-i isabetle dosdoğru gitmek.
• Hayra isabet etmek.
• Büluğa ermek.
• İstikamette olmak. Dinine ve malına zarar gelecek şeyi bilmek, doğru düşünmek.
• Kişinin akıl ve idraki kavi ve tedbiri metin olmak.

sahabe / sahâbe

• Peygamber efendimizi sallallahü aleyhi ve sellem sağlığında bir an gören, eğer âmâ ise (gözü görmüyorsa), bir an konuşan, îmân etmiş büyük-küçük mü'minlerin birkaç tânesine veya daha fazlasına verilen isim. Sâhib kelimesinin çokluk şeklidir. Hürmet ve saygı için, "Resûlullah'ın kıymetli ve mübârek a

sahabi / sahâbî

• Peygamber efendimizi sağlığında ve peygamber iken bir ân gören, eğer âmâ (gözü görmüyor) ise bir ân konuşan büyük ve küçük müslümanlardan bir tânesine verilen isim.

şahdane

• İri inci tanesi. (Farsça)
• Kenevir tohumu. (Farsça)

şaire

• Bir tek arpa, arpa tanesi.
• (Çoğulu: Şaâyir) Tıb: Arpacık.

sakıyy

• (Çoğulu: Eskiye, Sakiyye) İri taneli yağmurlu bulut.
• Hurma ağacı.

salabet

• Metanet, katılık, sulbiyet.
• Peklik, dayanma. Sağlamlık.
• Mukaddesatı korumak hususunda cesaret, metanet ve sebat gibi sıfatlarla muttasıf olmak. (Bunun zıddı: Lâübalilik)

samitane

• Sessizce, ses çıkarmaksızın, sâkitane. (Farsça)

saysa

• Ham hurma çekirdeği.
• İçi boş olan hanzal tanesi.

seb'iyye

• Bozuk fırkalardan biri olan İsmâiliyye fırkasının diğer bir adı. Bu fırka, şerîat (din) sâhibi peygamberlerin sâdece yedi tâne ve yedincisinin Mehdî olduğunu, ayrıca her asırda yedi imâmın bulunduğunu iddiâ ettikleri için bu isimle anılmışlardır.

semakil

• "Somak" ve "tadım" denilen ekşi taneler.

şezerat

• (Tekili: Şezre) İşlenmeden mâdenin içinden toplanılan altın parçaları.
• Süs olarak kullanılan altın ve inci tâneleri.

şifahane / şifâhâne / şifâhane / شفاخانه

• Şifaya vesile olan yer; hastane.

• Hastane. (Arapça - Farsça)

şifahane-i kalb / şifahâne-i kalb

• Kalplerin şifâ yeri, kalp hastanesi.

sihle

• İri taneli kum.

sübha

• Çekilen tesbih, tesbih tânesi.
• Duâ ve nâfile namaz.

suhuf

• Dört büyük ilâhî kitab dışında gönderilen kitapçıklar, formalar. Peygamberlere (aleyhimüsselâm) Allahü teâlâ tarafından gelen yüz dört kitaptan ilk yüz tânesi.
• Amel defteri. İnsanların dünyâda iken yaptıkları iyilik ve kötülüklerinin yazıldığı ve kıyâmet günü herkesin eline verilecek ola

sült

• Hububattan buğdaya benzer bir tanenin adı.

sümmak

• Türkçede "tadım" denilen ekşi taneler.

surencan

• Şekil ve kabuğu kestaneye benzeyen bir ot kökü.

ta / tâ / تا

• Kat. (Farsça)
• Büklüm. (Farsça)
• Tane. (Farsça)

tafattun

• (Fatanet. den) Anlama, farkına varma, akıl erdirme.

taftin

• (Fatanet. den) Anlatma, akıl erdirtme.

tahtieci

• "Doğru bir tanedir, fazla olmaz" diyerek muhataplarının görüşlerini hatâlı bulan kimselere metodoloji ilminde Tahtieci denir.

tarsin

• Sağlamlaştırmak. Bir şeyi tahkik etmek.
• Bilmek.
• Metanet ve cesaret vermek.

tassuc

• (Çoğulu: Tasâsic) Cânip. Nâhiye. İki tane.

te'yid

• (Çoğulu: Te'yidât) Kuvvetlendirme. Sağlamlaştırma. Metânet verme.
• Doğrulama, doğru çıkarma. Destekleme.

teeyyüd

• Kuvvetlenme. Kuvvet ve metânet bulma. Te'yid olunma.

tertil / tertîl

• Tane tane ve düşünerek okuma veya konuşma.

• Kur'ân-ı Kerim'i iyi ve kaidelerine (kurallarına) uygun biçimde tane tane okuma.

• Kur'ân-ı kerîmi tecvîdle yâni usûl ve kâidelerine uyarak, açık açık, tâne tâne, harfleri ve kelimeleri birbirinden ayırarak okuma.

tıkde

• Asmacık adı verilen ufacık taneler.

tımarhane

• Ruh, sinir ve akıl hastalıkları hastanesi.

timarhane / tîmârhâne / تيمارخانه

• Akıl hastanesi. (Farsça)

ubeyde bin cerrah

• Aşere-i Mübeşşere'den olup, asıl ismi Amir bin Abdullah'tır. Her din muharebesinde bulunup çok büyük şecaat ve metanet göstermiştir. Adaleti ile de meşhurdu. Şam'ın fethinde kendisi kumandandı. Hicri 18 senesinde 58 yaşında iken taundan vefat etmiştir.

ukabeyn

• İşkence veya asmak için dikilen iki tane dar ağacı.
• Kovayı muhafaza etmek için kuyu içinde olan yumru taş.
• Kuyu duvarı arasına koyulan saksı parçası.
• Havuz içinde akan suyun yolu.
• Büyük ilim.

ülü'l-azm

• Şerîat sâhibi, yeni din getiren peygamberlerden altı tânesine ve en büyüklerine verilen ad. Bunlar; Âdem, Nûh, İbrâhim, Mûsâ, Îsâ ve Muhammed aleyhimüsselâmdır. Allahü teâlânın emir ve yasaklarını insanlara anlatırken çok sıkıntı çektikleri ve bu sık ıntılara sabr ettikleri için kendilerine bu isim

ulü'l-azmane / ulü'l-azmâne

• Büyük sabır ve metanet sahibi olan büyük insanlara yakışır şekilde.

vahid / vâhid / واحد

• Tek, bir tane. (Arapça)

veşme

• Yağmur tanesi.

yahçe

• Donmuş yağmur taneleri, dolu taneleri. (Farsça)

yuda / yûda

• Hz. İsâ'yı (a.s.) 30 tane gümüş madeni karşılığında ele veren kişidir.