en'am

• Deve, sığır, koyun gibi hayvanlar.
• Kur'ân-ı Kerimin altıncı Suresinin adı ve bir kısım Kur'ân âyetlerinden ve Surelerinden müteşekkil dua kitabı.

enbiya / enbiyâ

• Nebîler, peygamberler. Yeni din ile gönderilmeyip, insanları önceki dîne dâvet eden peygamberler Nebî kelimesinin çoğulu. Yeni bir din ile gönderilen peygambere ise, resûl denir.

endaze

• Ölçü, mikyas. (Farsça)
• Arşının bez, basma vesâire ölçmeğe mahsus küçük cinsi. (60 cm.dir) (Farsça)
• Tahmin, takdir. (Farsça)
• Derece, mertebe. (Farsça)
• Mc: Hesap. (Farsça)

enfal / enfâl

• Devlet reîsinin, herkesin elde ettiği kendisinin diyerek, harbe teşvik için gâzilere (İslâm askerlerine) ganîmet hisselerinden fazla olarak verdiği mallar. Tekîli nefeldir. Gâzileri böyle teşvik etmeye tenfîl denir.

enfüs

• Nefisler, ruhlar; kişinin kendi iç âlemleri, kalp ve ruh dünyaları.

enfüsi / enfüsî

• Kişinin kendisi ile ilgili, nefis ve beden dairesine ait.

enmas

• Kaşının kılları az olan kişi.

envah

• (Tekili: Nevh) Nevhler, ölmüş olan bir kişinin arkasından ağlayan kadınlar, matem tutan hanımlar, ağıt yakanlar.

es'al

• Dişinin yanında zâid bir diş daha biten kimse.

esbab-ı nüzul

• İnmesinin sebebleri.
• Kur'an-ı Kerim âyetlerinin gelmesine (Cebrail Aleyhisselâm vasıtası ile indirilmesine) sebeb olan hâdiseler.

eser-i in'am / eser-i in'âm

• Allah'ın nimetlendirmesinin eseri, sonucu.

eshab / eshâb

• Arkadaşlar. Sâhib kelimesinin çoğuludur.
• Peygamber efendimizi görüp îmân eden ve mü'min olarak vefât eden mübârek kimseler.
• Bir âlimin talebeleri.

eti

• Bir kişinin bir yere su iletmek için yaptığı ark.
• Sel.

evliya / evliyâ

• Velî kelimesinin çoğuludur.
• Dostlar.
• Allahü teâlânın sevgili kulları, nefsin esâretinden kurtulup, sözleri, işleri ve hareketleri İslâmiyet'e uygun olanlar, devamlı Allahü teâlâyı hatırlayıp, ananlar.

evrad / evrâd

• Îtiyâd ve vazîfe olarak devamlı yapılan ibâdet, tesbih ve duâlar. Vird kelimesinin çoğuludur.

evsat-ı mufassal / evsât-ı mufassal

• Kur'ân-ı Kerimin 86. suresi olan Tarık Suresinden 98. sure olan Beyyine Suresinin sonuna kadar olan surelerdir.

ezeliyet-i ruh

• Ruhun öncesinin ve başlangıcının olmaması.

fahrü'l-islam / fahrü'l-islâm

• İslâm dünyasının iftihar vesilesi, övünç kaynağı.

fahrul islam

• Mavera-ün Nehir'deki Hanefî fukahasının meşhurlarındandır. Hicri 482 tarihinde Semerkant'ta vefat etmiştir.

fail-i ferd-i samed / fâil-i ferd-i samed

• Kendisinin hiçbir şeye muhtaç olmadığı fakat her şeyin Kendisine muhtaç olduğu ve her şeyi tek başına yapan Allah.

fakirhane / fakirhâne

• Tevazu ifadesi olarak, kendisinden bahseden kişinin kendi evi için kullandığı ifade.

• Mütevazilikle söz söyleyen kişinin evi.

farabi / farabî

• (Mi: 870-950) Aristo felsefesinin İslâm âleminde yayılmasına yol açmış bir filozoftur. Aristo'dan sonra gelen mânasına, kendisine Muallim-i Sâni nâmı verilmiştir. Eserlerinin İbn-i Sina üzerinde büyük te'siri vardır. "Kanun" denilen bir çalgı âletinin mucididir. Asıl adı Ebu Nâsır Muhammed'dir.

farz-ı ayn

• Kişinin bizzat yapması gereken farz. Herkese farz olan.

fazilet-i şehadet

• Şehitlik mertebesinin yüceliği.

fazl u rahmet

• Faziletli kişinin lütfu, merhameti ve acıması.

fehz

• (Çoğulu: Efhâz) Kişinin gayet yakın olan kabilesi.
• Uyluk.

felek

• Gök, gök katı, devir.
• Tâli', baht.
• Büyük ve dâirevi olan şey.
• Her gök seyyaresinin gezdiği âlem.
• Dünyâ, âlem,
• Bir zilli âlet.
• Yuvarlak kütük, kızak. (Felek her türlü esbab-ı cefasın toplasın gelsin Dönersem kahpeyim millet yolunda bir azimetten

fena fiş-şeyh / fenâ fiş-şeyh

• Tasavvuf ilminde talebenin velî olan hocasının arzû ve isteklerine tâbi olması, irâdesini isteğini onun eline bırakması. Ölü yıkayıcının elindeki meyyit (ölü) gibi olması. Ona hiç bir işinde muhâlefet etmemesi.

fera'

• Devenin ilk doğurduğu yavru. (Cahiliyet zamanında kefere putlarına kurban ederlerdi ve "anasının sütü bereketlenir; çoğalır" derlerdi.)

ferhud

• Dağ keçisinin dişisi.

ferik / ferîk

• İnsan topluluğu, cemaat.
• Askerî kolordu kumandanı.
• Körpe, buğday tanesinin yarı olgunu, firik.

• Buğday tanesinin olgunu, öğütülecek hâle gelmiş buğday tânesi.

feth-i mübin

• Açık ve parlak zafer. Hakkı, bâtılın tahakkümünden kurtaran veya birbirine zıd olan hak ile batılın karışıklığını ayırarak hakkı galip kılan feth ve zafer Bu zafer, harp ile olabileceği gibi harpsiz de olur. (Hakikatın ve ilmin galebesi gibi.)Fetih suresinin birinci âyetinde geçen "Feth-i mübin"in i

fevka'l-küll

• Hepsinin, herşeyin üstünde.

fevkalkül

• Hepsinin üstü.

fevkalküll

• (Fevk-al kül) Hepsinin fevkinde. Bütününün üstünde.

fey-i zeval

• Güneşin garba doğru dönmesinin başlaması, Güneş tam ortada gibiyken yerde dikili olan şeylerin gölgeleri batıdan doğuya dönüp kısalmakta son bulduğu zamandır. Bundan sonra öğle namazı vakti başlar.

feyz-i tecelli / feyz-i tecellî / فَيْضِ تَجَلِّي

• Allah'ın isimlerinin görünmesinin manevi zevki, bereketi.

firaşiyet

• Karılık.
• Fık: Birisinin karısı oluş. Zevciyet.

furkan

• Hak ile bâtılı birbirinden ayıran. İyi ile kötüyü, doğru ile yanlışı farkedip ayıran.
• Kur'an-ı Kerim.
• Kur'an-ı Kerim'in 25. suresinin ismi.

fütüvvet

• Cömertlik. Başkasını, kendisine tercih etmek. Başkalarının işlerini düzeltmeye çalışmak ve faydasına koşmak. Fütüvvetin başka değişik târifleri de yapılmıştır. Bunlardan bâzıları şöyledir: Kendi nefsinde başkasının üzerine bir meziyet, üstünlük görme mek. Hatâlarını îtirâf edenleri affetmek, hiç kim

gabane

• Kişinin fikir ve tedbirinin zayıf ve eksik olması.

gabit sahrası / gabît sahrâsı

• Gabît çölü; Arap Yarımadasında, Benî Yerbû' kabilesinin yaşadığı ve bugün Yemen sınırları içerisinde yer alan bir çölün adı.

gabn-ı fahiş / gabn-ı fâhiş

• Bir alışverişde veyahut ticari anlaşmada taraflardan birisinin nisbetsiz şekilde fazla aldanması.

gaddar telezzüzü

• Çok acımasız davranın kişinin lezzet alması.

gamc

• Suyu sora sora içmek.
• Deve yavrusunun anasının karnı ve ayaklarının altına gelmesi.

ganiyy-i muğni / ganiyy-i muğnî

• Bütün varlıkların ihtiyaçlarını karşılayan ve her varlığın zenginliği Kendisinin tükenmez hazinesinden çıkan ve hiçbir şeye muhtaç olmayan sınırsız zenginlik sahibi Allah.

garb

• (Çoğulu: Gurub) Güneşin battığı taraf. Batı.
• Sığır derisinden yapılan büyük kova.
• Sakaların su koydukları büyük tulum.
• Atıldıktan sonra bulunmayan ok.
• Yürügen at.
• Nasır acısı (gözde olur).
• Göz yaşı.
• Göz yaşının geldiği damar.
• Ke

gasb

• Başkasının malını izinsiz (rızâsı olmaksızın) zorla elinden almak. Malı alana gâsıb, alınan mala mağsûb denir.

gayrın nazarı

• Başkasının bakışı.

gazavat / gazavât

• Gazâ kelimesinin çoğulu.

gazel

• Tek kişinin özel bir ahenkle okuduğu manzume. (Aşk ve nefis gibi hislere ait olup, anlamı dine aykırı olursa ve kadın sesi ile câiz değildir.)
• Edb: Klâsik şark şiirlerinin en çok kullanılan ve (5-15) beyitlik şekil.
• Sonbaharda ağaç üzerinde kuruyan yapraklar.
• Ceylân.<

geçmiş olsun makamı

• Bir kişinin başına gelen sıkıntıdan dolayı "geçmiş olsun" deme konumu.

ger

• Türkçedeki "eğer" kelimesinin kısaltılmış şekli. Eğer, şayet mânasındadır. (Farsça)

gıbta

• İmrenme. Aynı iyi hâli isteme. Şiddetle başkasının güzel bir halinin kendisinde de olmasını arzu etme.

• İmrenmek. Kişinin, başkasında bulunan iyi bir şeyin ondan gitmesini istemeyip, benzerinin kendisinde de bulunmasını istemesi.

girift

• Yakalama, tutma. (Farsça)
• Dolaşık. Birbiri içine girik. Girintili çıkıntılı, karışık. (Farsça)
• Motifleri birbirine girik ve içiçe geçme olan tezyinat tarzı. Buna aynı zamanda arabesk de denilir. (Farsça)
• Türk musikisinin nefesli sazlarından olup, bugün unutulmak üzeredir. Ney'e benzer. Girift ç (Farsça)

girit madalyası

• Tar: Biri Sultan Aziz diğeri Sultan II.Abdülhamid devrinde olmak üzere ihdas olunan madalyalar. Her ikisinin de altun ve gümüş olmak üzere iki türlüsü vardı. Girit işinde hizmeti görünen devlet ricaline altun, ikinci derecedeki memurlarla halka, gümüş olanı verilirdi.

gıybet

• Arkadan çekiştirmek. Hazır olmayan birisinin aleyhine konuşmak. Birisinin gıyabında hoşuna gitmeyen bir şeyi söylemek.

• Arkadan çekiştirmek; hazır olmayan birisinin aleyhinde hoşlanmayacağı şekilde konuşmak.

gufr

• (Çoğulu: Egfâr) Dağ keçisinin oğlağı.
• Hastanın iyi olduktan sonra yine üzülüp hasta olması.

h / ه ح خ

• Osmanlı alfabesinin sekizinci harfi.
• Ebced alfabesine göre sayısal değeri: 8.

haber-i vahid / haber-i vâhid

• Bir kişinin ettiği rivâyet, verdiği haber, hep bir kimse tarafınan fakat Peygamber efendimize kadar, rivâyet edenlerden (nakledenlerden) hiçbiri noksan olmayan hadîs-i şerîfler. Buna, haber-i âhad da denir.

hacelan

• Ayağında köstek olan kişinin yürümesi.
• Bir ayak üstüne yürümek.

hacer

• Taş, kaya.
• İsmail Peygamber'in anasının ismi.

hacib / hâcib

• Perde.
• Perdeci. Kapıcı.
• Eskiden Osmanlı İmparatorluğu zamanında Devlet Reisinin en yakın me'muru. Vezirler veya âmirler.
• Kaş.

hadd-i sirkat

• İslâm hukûkunda başkasının az veya çok malını gizlice, haksız olarak veya rızâsı olmayarak almak sebebiyle verilen cezâ.

hadis-i garib / hadîs-i garîb

• Yalnız bir kişinin bildirdiği sahîh hadîs. Yahut, aradaki râvîlerden (nakledenlerden) birine, bir hadîs âliminin muhâlefet ettiği hadîs.

hakaik-i şahsiye

• Kişinin kendisine ait gerçekler.

hakayık-ı seb'a

• Yedi hakikat. Fatiha suresinin yedi âyeti. İmanın altı şartı ve İslâmiyet ile yedi olan mühim hakikatlar. Kur'an-ı Kerim'in yedi vechile hârika olması gibi hakikatlar.

hakikat / hakîkat

• Bir lafzın (sözün) asıl mânâsı.
• Gerçek.
• Kötülüklerin kalbden tekellüfsüzce, zorlanmadan gitmesinin gerçekleşmesi, fenâ(Allahü teâlâdan başka her şeyi unutma) mertebesi.
• Mâhiyet.

hakikat-i leyle-i kadir

• Kadir Gecesinin gerçek mânâsı, sırrı.

hakikat-i leyle-i kadr

• Kadir Gecesinin mânâsı, sırrı.

hakk-ul yakin / hakk-ul yakîn

• (Hakk-al yakîn) Mârifet mertebesinin en yükseği. En yakînî bir surette hakikatı müşahede edip yaşamak hali. Ateşin yakıcı olduğunu bütün hislerimizle yakından duyup yaşadığımız gibi.

hal / hâl

• Durum, vaziyet. Görünüş. Tavır. Suret. Keyfiyet.
• Cezbe.
• Dert, keder, elem.
• Mecâl. Kuvvet.
• Gr: Fâili, mef'ulü veya her ikisinin durumunu bildiren sözdür. Halin sâhibine zi-l hâl denir.Meselâ : Reeytuhu mâşiyen: (Onu yürürken gördüm) cümlesinde Mâşiyen (yürürken

halid bin sinan

• Benî Abes kabilesinin Bin-Bagis'ten ehl-i tevhid bir zat olup; Hz. Peygamber Efendimiz, bu zat hakkında: "O bir nebi idi, fakat onun kavmi onu zâyi etti" buyurmuşlardır. Kendisi Peygamberimizin zamanına yetişememiştir.

halim-i alihimmet / halîm-i âlihimmet

• Yumuşak huylu olmasının yanı sıra kutsal değerler uğruna gayret gösteren.

halime / halîme

• Yumuşak huylu kadın.
• Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm'ın süt anasının ismi. Beni Sa'd bin Bekr kabilesindendir. Halime-i Sa'diye diye de anılır. (R.A.)

• Yumuşak huylu kadın. (Peygamberimizin süt annesinin adı)

halk-ı ef'al / halk-ı ef'âl

• Mu'tezile fırkasının bir tabiridir. Hayvan ve insanların, kendi fiillerinin hakiki müessiri olduğunu iddia etmelerine verilen isimdir. (Bu iddiâlarını Ehl-i Sünnet ulemâsı müsbet delillerle reddetmiştir.)

halsan

• Kişinin dostu, sevgilisi ve yâri.

ham-ı zülf

• Saç lülesinin kıvrımı.

hamdele

• Elhamdülillah ifadesinin ismi.

hamme / hâmme

• Bir kişinin akrabası, yakınları. (Hâssa mânâsına da gelir, mukabili âmme'dir.)

hane-zad

• Efendisinin evinde dünyaya gelmiş olan köle veya cariye çocuğu. (Farsça)

hara

• Deve kuşu yumurtasının yeri.
• Ev ortası.

harb-i umumi inkılabı / harb-i umumî inkılâbı

• Birinci Dünya Savaşının etkisiyle meydana gelen değişimler.

harbe

• Tar: Kısa mızrak tarzında bir nevi silâhın adıdır. Eskiden "Köylü" adı verilen yangın habercisinin taşıdığı ucu demirli değneğe de harbe denilirdi. Eski tüfekleri doldurmağa mahsus demirden yapılmış âlete de "tüfek harbisi" adı verilirdi.

hareket-i dahil / hareket-i dâhil

• Tar: Kanuni Sultan Süleyman zamanında Süleymaniye medreselerinin binasından sonra onikiye çıkarılan tarik-i tedris (okutma yolu) silsilesinin dördüncü mertebesindeki müderrislerine verilen bir ünvandır.

hareket-i devriye

• Dairesel hareket; birinin gidip yerine başkasının geçmesi.

hareket-i milliye

• Birinci Dünya Savaşının ardından İstanbul'u işgal eden İngilizler'e karşı ortaya çıkan direniş hareketi.

harf

• Ağızdan çıkan her bir sese âit verilen işaret. Alfabeyi meydana getiren şekilli çizgilerden herbiri.
• Müstakil bir mânâya değil de başka harflerle birleşerek, başka muayyen ve müstakil çok mânaların ifadesi için kullanılan şekil. Başkasının mânalarını gösteren işaret.
• Vecih, ü

harfi / harfî

• Harfe âit.
• Sahibi tanıtmak için olan.
• Başkasının mânası için yazılan.

harfiye

• Harf mânâsında; tek başına bir mânâsı olmayıp başkasının mânâsını gösterme.

haric-i daire-i akliye

• Akıl dairesinin dışında.

harim / harîm

• Herkesin giremiyeceği, dokunmıyacağı şey. Haram dairesi.
• Şerik.
• Bir kişinin olup, başkasının duhul ve taarruzundan masun yer.
• Hacıların Mekke-i Mükerreme'de giydikleri libas.

harita

• yun. Yeryüzünün veya bir parçasının belli bir ölçüye göre küçültülerek muvafık bir yere çizilen taslağı.
• Dağarcık, kulplu kese.

hasasa

• (Çoğulu: Hasâs) Fakirlik.
• Hali yaramaz olmak.
• Küçük delik.
• İki kişinin arasındaki açıklık.

hasb

• (Haseb) Birisinin sülâlesi cihetinden iftihar yolu ile saydığı iyilik. Mal, din, millet. Kerem, fiil ve amelde yüksek şeref, iyi iş, sâlih amel. Şeref, asalet, şan, kadr ve haysiyet.
• Dolayı, cihetiyle, gereğince.

hased

• Başkasının iyi hallerini veya zenginliğini istemeyip, kendisinin o hallere veya zenginliğe kavuşmasını istemek. Çekememezlik. Kıskançlık. Kıskanmak.

hasıl-ı darb / hâsıl-ı darb

• Mat: Çarpım. Çarpmak işinin neticesi. 5 sayısı 2 sayısıyla çarpılırsa, çıkan 10 sayısı, hâsıl-ı darbdır.

haşir sözü

• Haşir bahsinin anlatıldığı Onuncu Söz.

haşirdeki mizan

• Haşir meydanındaki amelleri tartan terazi; insanın öldükten sonra âhirette diriltilerek Allah'ın huzurunda toplanmasının ardından günah ve sevapların tartılacağı İlâhî terazi.

haşrin cismaniyeti

• İnsanların öldükten sonra tekrar diriltilip Allah‘ın huzurunda toplanmasının hem beden, hem de ruh itibariyle olması.

hatem-i divan-ı nübüvvet / hâtem-i divan-ı nübüvvet

• Peygamberlik meclisinin mührü olan Peygamberimiz.

hatm-ı hacegan / hatm-ı hâcegân

• Nakşibendiyye yolunda fâidesi, feyz ve bereketi çok olan bir vazîfe. Bu yolun veya ona bağlı kolun büyüğünün koyduğu evrâdın (Belli zikr ve duâların okunmasının) toplu veya yalnız olarak yerine getirilmesi.

havamis-i süleymaniye

• Tar: Süleymaniye Medresesini teşkil eden medreselerden beşinin müderrisine verilen ünvan. İlk zamanlarda havamis namı altında beş medrese ve beş aded de müderris bulunurken daha sonraları müderrislerin sayıları arttırılmış ve bundan dolayı "havamis" kelimesi de "hamise"ye kalbolunmuştur. Havamis med

havariyun / havâriyûn

• Hz. İsâ'nın (a.s.) yardımcısı ve sahabesi olan on iki kişinin hepsine birden verilen ad.

havariyyun

• Hz. İsa'nın (A.S.) yardımcı ve sahabeleri olan 12 kişinin hepsine birden verilen isim. Bunlar: İsa'nın (A.S.) Petrus adını verdiği Yunus'un oğlu Simun, kardeşi Andreas, Yakub, Zebedi'nin oğlu Yuhanna, Filipus ve Bartholomaeus, Matta ve Tomas, Alte'nin oğlu Küçük Yakub, Gayur Simdeu, Yakub'un oğlu Ya

haver

• Gözün beyazının çok beyaz ve karasının da çok kara olması.

havz-ı kebir / havz-ı kebîr

• Eni ve boyu yaklaşık beşer metre (onar zrâ') olup, alanı yirmi beş metrekare olan havuz. Derinliğin az veya çok olmasının bir te'siri yoktur.

hayber

• Arap Yarımadasında Hicaz bölgesinin doğu sınırında ve Medine-i Münevvere'nin 170 km. kuzeyinde bir kasabadır. Evleri, yüksek bir kayanın üzerinde kurulmuş olan bir kalenin etrafında bulunur. Hicretin yedinci senesinde vuku bulan Hayber Gazası ile meşhur olmuştur. Aynı sene içinde Hz. Resulullah Efen

hayrat

• (Tekili: Hayr) Sevap için Allah rızâsı yolunda yapılan iyilikler. Haseneler.Hayır iki çeşittir. Birincisi: Mutlak hayırdır; her halde, herkes için rağbet edilir ve sevilir, herkes için iyidir. İkincisi: Mukayyed olan hayırdır; birisinin yanında hayır olan, başkası için şer olabilir. İsraf ve sefâhet

hayrhahlık

• Başkasının iyiliğini istemek. Allahü teâlânın nîmetinin bir kimsenin elinde devamlı kalmasını veya onun böyle bir nîmete kavuşmasını dilemek. Hasedin, kıskançlık ve çekememezliğin zıddı.

hayrülhalef

• Bir kişinin ardından bıraktığı ve onun yerine geçecek olan hayırlı kişi.

hays

• Hayvan leşinin kokması.
• Bir kimseyi aldatmak.
• Sözde durmamak, ahid bozmak.
• Fâsid olmak.

hazf ve kalb

• Bazı harflerini silme ve ters çevirme; misâl olarak müdriken kelimesinin bazı harflerini silerek Arapça kök harfleri olan d-r-k'nin k-r-d (kürd) olarak ters çevrilmesi gibi.

hazık / hâzık / حَاذِقْ

• Mehâretli, işinin ehli, mütehassıs.

• İşinin ehli, becerikli, tecrübeli, uzman.

• İşinin ehli, mahâretli.

hazm

• Midedeki yenen şeyleri eritmek, sindirmek. Vücuda yarayacak hale getirmek.
• Birisine ansızın hücum etmek.
• Ansızın bir şey üzerine inmek.
• Birisinin hakkını, malını gasb ile alıp zulmeylemek.
• Münasebetsiz bir hale, güce gidecek bir vaziyete düşenin kendi nefsini

hel

• Arapçada soru cümlesinin başına gelen bir harf olup; em bel kad edatları yerinde ve ceza mânasına emri ve bazan isbat, bazan da nehiy için kullanılır.

hendese-i mülkiye mektebi

• Osmanlı İmparatorluğu devrinde mühendis yetiştirmek gayesiyle açılan mekteb. XIX. yy. sonlarına kadar memlekette belediye ve mimarî işlerde vazife alacak mühendis bulunmuyordu. Nafia Nezareti bu ihtiyacı nazar-ı itibara alarak bir mühendis mektebi kurulmasının lüzumlu olduğunu ileri sürünce, padişah

henne

• Kişinin kendi karısı.

heşeme

• (Çoğulu: Heşemât) Dağ keçisinin oğlağı.

heva

• (Çoğulu: Ehviye) İki şeyin arasının uzaklığı.
• Yer ile gök arası.
• Yukarıdan aşağıya inmek.
• Her bir boş, ıssız yer.

hevai / hevâî

• Nefsine boyun eğen, nefsinin zaafları doğrultusunda hareket eden.

hevaperest / hevâperest / هواپرست

• Sadece gayr-ı meşru lezzet ve hevesinin peşinde. Cenab-ı Hakk'ı, dinin emirlerini unutmuş, nefsine şiddetle muhabbet eden. Nefsine tapınır derecede Haktan gafil. (Farsça)

• Nefsinin istekleri peşinde koşan. (Arapça - Farsça)

hicaz demiryolu

• Şam'dan Hayfa'ya kadar uzanan demiryolu. Yapımına 1900'de başlanan bu demiryolunun uzunluğu 1465 km, genişliği ise 1050 m. idi. Başlıca özelliği tamamıyla İslâm dünyasının yardımı ile yapılmış olmasıdır. II.Abdülhamid zamanında yapılan bu demiryolu 1908 yılında tamamlanmıştır.

hıfz-ı bilad u ibad

• Şehirlerin ve şehir ahalisinin korunması.

hikmet-i tahsis

• Ait kılınmasının, özellikle seçilmesinin hikmeti, gayesi.

hikmet-i tahsisi

• Ait kılınmasının hikmeti, gayesi.

hikmet-i teklif

• İnsanlara dünya hayatında bazı sorumlulukların yüklenmesinin hikmeti, imtihan gayesi.

hikmet-i vücud

• Bir şeyin var olmasının hikmet ve amacı.

hilafet-i muhammediye / hilâfet-i muhammediye

• Hz. Muhammed'den (a.s.m.) sonra onun dâvâsının temsil edilmesi.

hilafet-i mutlaka / hilâfet-i mutlaka

• Tasavvufta bir velînin bir talebesinin mânen yetiştiğine ve başkalarını da yetiştirebileceğine dâir verilen mutlak izin.

hirbiz

• (Çoğulu: Harâbize) Mecusilerin ateşinin hizmetkârı.

hirsıyan

• Karın derisinin içi.
• Fil derisinin içi.

hısreme

• Üst dudağın derisinin sarkık olması.

hisse-i müfreze

• Fık: Bir toprağın taksiminde vârislerden her birisinin hissesine isabet eden yer.

hıtta

• Günahlardan istiğfar etmek.
• Başkasının üzerinden suçluluğu kaldırmak.
• (Çoğulu: Hıtat) Diyar, ülke, memleket.

hodendiş

• (Hod-endiş) Kendini düşünen. Kendi için endişe eden. Başkasının işine yaramayan. (Farsça)

hubu'

• Çocuğun ağlamaktan dolayı sesinin kesilmesi.

hudus ve imkan / hudus ve imkân

• Usul-üd din ve İlm-i kelâmın dâhi ulemâsının ve Hükemâ-i İslâmiyyenin gördükleri ve hadsiz bürhanlar ile isbat ettikleri hudus ve imkân hakikatları.

hükm-i vicahi / hükm-i vicahî

• Huk: Tarafların her ikisinin de veya vekillerinin hazır bulundukları hâlde verilen hüküm.

hükumet-i adl / hükûmet-i adl

• Huk: Miktarı şer'an muayyen olmayıp ehl-i vukufun (bilirkişinin) usulü dairesinde takdir ve tayin edeceği diyettir. Buna hükm-ü adl de denir.

hülasa-i fikr-i küfri / hülâsa-i fikr-i küfrî

• Küfür düşüncesinin özeti.

hulle

• Ağır, pahalı.
• Belden aşağı ve belden yukarı olan iki parçadan ibâret olan elbise.
• Cennet elbisesi.
• Fık: Üç defa kocasının boşadığı bir kadının dördüncü defa eski kocasına nikâh düşebilmesi için başka birine nikâhlanması. Müslim bir erkek karısını üç talak ile boşarsa,

hulvan

• Bir kimsenin hizmeti karşılığında, ücretinin haricinde verilen şey.
• Kızın mihrinden, kişinin kendisi için aldığı miktar.
• Vermek, bahşetmek.
• Bir belde ismi.

hümeze

• (Hemz. den) Dürtüştürücü, kırıcı, ısırıcı, sıkıcı.
• El ve kaş işâretleri ile ayıplama.
• Bir kişinin ardından ayıplarını söyleyen. Gammaz.

hurmet-i müsahere / hurmet-i müsâhere

• Erkeğin herhangi bir kadın ile zinâ etmesi veya herhangi bir yerine unutarak ve yanılarak da olsa şehvetle (lezzet alarak) dokunması hâlinde, o kadının neseb (soy) ile ve süt ile olan anası ve kızları ile; kadının da o erkeğin oğlu ve babası ile evle nmesinin ebedî, sonsuz olarak haram, yasak olması

hürriyet-i diniye

• Din hürriyeti. Herhangi bir kimsenin mensub olduğu dinin emirlerini ve icablarını yapmakta asayişe ve başkasının haklarına dokunmamak şartiyle serbest olması.

hürriyet-i vicdan

• Vicdan hürriyeti; kişinin, başkasına zarar vermemek şartıyla, inancını özgürce yaşayabilmesi.

hurumiyye / hurûmiyye

• Bozuk Bâtıniyye fırkasının diğer bir adı. Bu sapık fırkada bulunanlar, birçok haramlara helâl dedikleri için, Hurûmiyye adını almışlardır.

hüsn-ü hilkat-ı insan

• İnsanın yaratılışının güzelliği.

husuf

• Ay tutulması. Perdelenmek. Dünya gölgesinin ay üzerine gelmesi.
• Bir şeyin nuru ve ışığı gitmesi.

hüviyet-i şahsiye

• Kişinin şahsî hüviyeti, kimliği.

hüviyyet

• Asıl. Mâhiyyet. Birisinin kimliği, kim olduğu, kökü, esası ve ne olduğu.
• Cenab-ı Hakkın varlık sıfatı.
• Hamiyyet ve istikametten, ulüvv-ü cenâbdan ibâret olan sıfât-ı hamide.

huzur-u irfan

• İrfan ve ilim sahibi olan kişinin yüksek makamı.

huzurkarane / huzurkârâne

• Kişinin kendisini Allah'ın huzurunda hissetmesi şeklinde.

huzzak / huzzâk

• (Tekili: Hâzık) İşinin ehli olanlar, ustalar, mütehassıslar. Hazâkatli kimseler.

ibrahim

• İbrahim kelimesi, İbranicede baba anlamına gelen "eb"; ve cumhur demek olan "reham" kelimelerinden meydana gelmiştir. "Ebu-l cumhur" ise; cumhurun babası demektir. Bu ismi meydana getiren kelimelerin ikisinin de hareke veya telaffuzlarını az bir değişiklik yapmakla yine bu mânalar Arapçada vardır. B

ibre-i hayyat

• Kendi işlerini bırakıp başkasının işlerini halledip düzeltmeye çalışan adam.
• Terzi iğnesi.

ibtidad

• İki kişinin bir şeyi bir tarafından tutup kavraması.

icare-i mevkufe

• Başkasının hakkı taalluk edip icazeti lahık olmadıkça nâfiz olmayan icaredir.

icraat-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlıkları kuşatan idare ve terbiyesinin ve egemenliğinin sonucu olan faaliyetler.

iddet

• Kocasının ölümüyle dul kalan veya talak (boşama) ve fesh (nikâhın bozulması) sebebiyle evlilik bağı çözülen kadının yeniden evlenebilmesi için beklemesi gereken zaman.

iddianame

• Müddei umuminin (savcının), iddialarını topladığı ve soruşturma sonunda mahkemede okuduğu yazı. (Ceza işlerinde hazırlık tahkikatının neticesi, davasının açılması için kâfi olduğu anlaşılırsa savcı bu dâvayı, ya ilk tahkikatın açılması hakkında sorgu hakimine bir talepname veya doğrudan doğruya mahk

iddifan

• Kölenin, efendisinin yanından kaçması.

ifsam

• Hastanın ateşinin düşmesi.
• Kesilip bitme, tükenme.
• Yağmurdan sonra hava açılma.

iftihar

• Övünmek. Kendini beğenircesine kendinden ve yaptıklarından bahsetmek.
• Başkasının iyi bir hali ile sevinmek.

iğlak-ı uslub / iğlâk-ı uslûb

• Üslubun kapalılığı; ifade tarzının kapalı oluşu, anlaşılmasının zorluğu.

igtisab

• Gasb etmek. Başkasının malını zorla elinden almak.

igtisabat

• (Tekili: İgtisab) Gasbetmeler, başkasının malını elinden zorla almalar.

igtişaş

• Karışıklık. Kargaşalık. Karmakarışık olmak.
• Birisinin fena telkinini kabul etmek.

ihale

• Bir işi birisinin üzerine bırakmak. Bir hâlden diğer hâle dönmek.
• Artırma veya eksiltmeye çıkarılan bir işi en münâsib bulunan bir istekliye vermek.
• Zayıf addetmek.
• Muhal söz söylemek.

ihram / ihrâm

• Mîkât denilen mahalde (yerde) hacca veya umreye niyet ederek, peştemal gibi dikişsiz iki parça örtüyü giymek ve telbiye getirmek sûretiyle, daha önce mubah (serbest) olan bâzı şeyleri kendine haram kılmak yâni bunları yapmaktan sakınmak. İhrâmlı kims eye muhrim denir. İhrâm elbisesinin belden aşağı

ihsanat-ı hususiye-i rabbaniye / ihsanat-ı hususiye-i rabbâniye

• Allah'ın terbiye ve idaresinin özel yardım ve bağışları.

ihtilaf

• (Hulf. den) Anlaşmazlık, uyuşmazlık, karışıklık, ikilik.
• Birisinin halifesi olmak.

ihtisab / ihtisâb

• Hesab sorma, mes'uliyet.
• İhtisab dâiresinin aldığı vergi.
• Emr-i bilma'ruf nehy-i an-ilmünker vazifesi,
• Ceza.
• Eskiden belediye işlerine bakan memurun işi ve dâiresi.

• Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uyulmasının, ilim ve ehliyet sâhibi bir devlet me'muru olan muhtesib tarafından sağlanması, emr-i ma'rûf nehy-i münkerin yâni iyiliği emretmek kötülükten sakındırmak vazîfesinin el ile yapılması vazîfesi.

ihvan

• ( kelimesinin cem'i) Kardeşler. Eş, dost.
• Sâdık arkadaşlar.
• Aynı mezheb veya tarikata mensub olanlar.

ikale / ikâle

• Bozma, yürürlükten kaldırma, feshetme; iki kişinin, aralarında yaptıkları herhangi bir akdi, anlaşmayı bozmaları.

ikra / oku / اقرأ

• Arapça'da "oku" anlamına gelir. Alak suresinin ilk ayeti "ikra bismirabbikellezi alak" (oku, yaradan Rabbinin adıyla oku)

ilah

• Arabçadaki "ilâ âhir" kelimesinin kısaltılmışı. "Sonuna kadar, böylece devam eder" demektir.

ılka

• Kişinin göbeğine dek olan gömlek.

ilka-ı külli / ilka-ı küllî

• Allah tarafından bir kişinin kalbine geniş mânâların verilmesi.

illet-i tamme / illet-i tâmme

• Herhangi bir şeyin var olması için lâzım gelen sebeblerin tamamı. Bu sebebler var olunca neticesinin vücuda gelmesi bizzarure ve bilvücub iktiza eder.

ilm-i bedi'

• İlm-i beyânın üç bölümünden üçüncü bölümüdür ki, bediiyat da denir. Muktezâ-yı hâle uygun bir kelâmın lâfız ve mânâ bakımından daha da güzelleştirilmesinin kaidelerinden bahseder. Bu kaidelere Edebî San'atlar da denir.Her şeyin güzellik cihetlerinden bilhassa Arabi terkiblerden bahseder, kelâmın güz

ilva

• Çevirmek. Baş eğmek. Başı eğilmek.
• Başkasının sözünü maksadı olmayan başka tarafa çevirmek.
• Birinin hakkını inkâr eylemek.
• Bayrağı kaldırmak. Sancak dikmek.

imam-ı ebu yusuf

• (Hi: 113-182) İmam-ı A'zam'ın fıkha dair eserlerini te'lif etmiştir. Fıkıh sahasının büyük imamlarındandır. Dedesi Sahabe-i Kiramdan Sa'd'dır. (R.A.) İmam-ı Muhammed'le ikisine Fıkıh kitablarında "İmameyn" denir. (K.S.)

imam-ı gazali / imam-ı gazalî

• Ahirete irtihâli Hi: 505 dir. "Hüccet-ül İslâm İmam-ı Muhammed Gazalî" diye anılır. O zamanın felsefesinin bâtıl akidelerini red ve cerh ederek Kur'anın eşsizliğini ve hakkaniyet ve mu'cizeliğini isbat etmiş pek çok eserler vermiştir. (K.S.)

imece

• Köyün umumi işlerinde veya köylünün kendi işlerinde köy halkının müştereken çalışması. Beraberce birçok kimsenin toplanıp elbirliğiyle bir kişinin işini halletmesi ve herkesin işinin sıra ile bitirilmesi.

imtina-i hakiki

• Bir şeyin mümkün olmamasının aklen zaruri olması. (Meselâ: Bir kimse kendinden yaş bakımından büyük olan başka bir kimse hakkında: "Bu benim oğlumdur" diye iddia etse, dâvâsı dinlenmez. Çünkü, kendinden yaşça büyük bir adamın, kendisinin neslen oğlu olması aklen muhaldir.)

imtinan

• Minnet. Kendine minnet etmek. Birisine yaptığı ihsan ve iyiliği başına kakmak.
• Memnun olmak.
• Birisinin çok iftiharla sevdiği ve mâlik olduğu şeye nâil olmak.

imza

• Kendi ismini veya kendine ait bir işareti, kendisinin kabullenerek yazması.
• İcra ve tamam eylemek.

incizab-ı muhabbet-i şems-i ezel

• Ezel Güneşi olan Cenâb-ı Allah'ın sevgisinin çekiciliği, cazibesi.

incizam

• Kesilme.
• Cüzzam hastalığına tutulmuş kimsenin bir organının (âzâsının) kopması.

indi / indî / عندی

• Kişisel, kişinin kendi kanısına dayanan. (Arapça)

inhisar

• Hasr olunma.
• Tecavüz etmeme.
• Bir iş veya malın idâresinin bir kişiye, bir ele bırakılması. Bir elden idâre. Bir şeye mahsus olup, başka şeye şümulü olmama. Yalnız bir şeye veya bir şahsa hasrolunma.

inkışar

• Bir şeyin derisinin veya kabuğunun soyulması.

inna lillah ve inna ileyhi raci'un / innâ lillah ve innâ ileyhi râci'ûn

• Belâ ve musîbet gelince veya kötü bir haber duyunca okunan, Bekara sûresinin; "Biz Allahü teâlânın kullarıyız (vefât ettikten sonra diriltilip yine) O'na döneceğiz" meâlindeki yüz elli altıncı âyet-i kerîmesi.

insibab

• Dökülme. Akıtılma.
• Cereyan etme.
• Başka suya karışma.
• Tıb: Ahlat-ı erbaadan birisinin vücudun bir tarafında nesicler (dokular) arasında toplanması.

intiha-i terakkiyat-ı hayat-ı ahmediye

• Hz. Peygamberin (a.s.m.) hayatı süresince katettiği mânevî mertebelere yükselme ve ilerlemesinin en son noktası.

intihal / intihâl / انتحال

• Çalma. Başkasının malını kendisinin gibi iddia etme.
• Edb: Başkasının yazısını kendisinin gibi göstermek. Onu benimsemek. Böyle şiire, sirkatî şiir de denir.

• Bir başkasının eserini sahiplenme. (Arapça)

iptida-i hilkat-i alem / iptida-i hilkat-i âlem

• Kâinatın yaratılışının başlangıcı.

iris

• yun. Gözümüzün saydam tabakasının arkasında olup, deliği, ışığın az veya çok miktarda olmasına göre genişleyip büzülen tabaka. Kuzahiye.İRKÂ' : Geciktirme.
• İftira etme.

irs

• Ölen kişinin mirasçılarına kalan mal veya para.
• Veraset, soya çekim.

irşad / irşâd

• Yol gösterme, rehberlik etme. İnsanları, Allahü teâlânın emir ve yasaklarına ve Resûlullah efendimizin sünnet-i seniyyesine uymaya, her zaman Allahü teâlâyı anmaya, O'nu unutmamaya, kalbde O'ndan başkasının sevgisine yer vermemeye çağırmak, Allahü te âlânın râzı olduğu yolu göstermek.

is'af

• Birisinin arzusunu, istediğini kabul etmek ve yerine getirmek.

isa aleyhisselam / îsâ aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Yeni bir din getiren peygamber olup, kendisine dört büyük kitaptan biri olan İncîl verildi. Annesinin adı Meryem'dir. Allahü teâlâ onu babasız yarattı.

işa-i evvel / işâ-i evvel

• Yatsının ilk vakti. Batıdaki mer'î (görünen) ufuk hattı üzerinde, kırmızılığın kaybolması ile başlayan vakit. Güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında, on yedi derece yüksekliğe indiği vakit.

isar / îsâr

• Başkasının ihtiyâcını kendi ihtiyâcından önce düşünmek. Muhtac olduğu hâlde, elindeki malı muhtâc din kardeşine verip, yokluğa katlanmak.

isbi'

• (Çoğulu: Esâbi) Parmak.
• Ölçü parmağı, arşının yirmidörtte biri.

isfirar-ı şems vakti / isfirâr-ı şems vakti

• Güneşin sararması vakti. Tozsuz, dumansız, berrak bir havada güneş ışığının geldiği yerlerin veya kendisinin bakacak kadar sararmaya başlamasından (güneşin alt kenarının görünen ufuktan bir mızrak boyu yükseklikte olduğu vakitten) güneş batıncaya kadar geçen zaman. İslâm astronomi âlimleri, bir mızr

ishakiyye köşkü

• Sadrazam İshak Paşa tarafından Sultan İkinci Bayezid için, Topkapı surları dahilinde yaptırılmış olan köşkün adıdır. Bânisinin ismine nisbetle bu adı almıştır.

işkembe

• Geviş getiren hayvanların midesinin en büyük kısmı. (Farsça)
• Karın. (Farsça)

ism-i tafdil

• Renge, şekil ve vasfa dâir (ef'al) vezninde olan mutlak ve uzuv noksanlığına delâlet etmemek üzere mukâyeseli üstünlük ifâde eden sıfatlardır. Daha büyük, en büyük, daha küçük, en küçük, en güzel, daha güzel gibi mânâlara gelir. (Kebir kelimesinin ism-i tafdili: Ekber; sağir kelimesinin ism-i tafdil

isti'fa

• Affını, azlini, bağışlanmasını istemek.
• Kendisinin memuriyetten affını taleb etmek.

isti'kab

• Birisinin kusurlarını, ayıplarını arraştırmak.

istiarat-ı kesire / istiârât-ı kesire

• Birçok istiare; kelimelerin kendi mânâsının dışında başka mânâlarda kullanmalar.

istifa-yı kısas

• Kısas hakkının bilfiil yerine getirilmesi. Câni hakkında kısas cezasının tatbik edilmiş olması.

istihare / istihâre

• Hayır istemek.
• Bir işin hakkında hayırlı olup olmadığını anlamak için abdest alıp iki rek'at namaz kıldıktan sonra bu husustaki duâyı okuyarak o işle ilgili rüyâ görmek üzere hiç konuşmadan uykuya yatmak.
• Her gün evden çıkmadan iki rek'at namaz kılıp Allahü teâlâdan o günün ve işinin

istihza / istihzâ

• Söz, yazı, işâret veya çeşitli davranışlarla bir kişinin ayıp ve eksikliklerini ortaya çıkarmak, onunla eğlenmek, alay etmek.

istiklal / istiklâl

• (Kıllet. den) Kendi başına olmak, kimseye bağlı olmayış, müstakil oluş.
• Az bulma, kâfi görmeme.
• Rey sahibi olup keyfi iş görme ve başkasının emrine ve fikrine tâbi olmaktan uzak kalma.

istima

• Birisinin ziyaretine gitmek.

istimzac

• Uyuşmak. Beraber karışmak.
• Birisinin mizacını, huyunu öğrenmeğe çalışmak.
• Yoklamak. Fikrini, re'yini sormak.

istinabe / istinâbe

• Niyabet istemek.
• Huk: Başka bir tarafta görülen bir muhakeme için, şahid veya maznunun yazılı ifadesinin alınması. Muhakemenin icab ettirdiği muameleleri yapması için bir mahkeme tarafından başka bir mahkemeye veya kendi âzâsından birisine salâhiyet verilmesi.

• Başka yerde bulunan şahidin ifadesinin alınması.

istinaf

• Baştan başlamak. Yeniden başlamak.
• Gr: Sözün başlangıcı.
• Huk: Dâvâ Mahkemesinin verdiği hükmü beğenmeyip bozulmasını daha üst mahkemeden istemek. Dâvâ mahkemeleri ile Temyiz Mahkemesi arasındaki bir derece yüksek mahkemeye verilen isim.

istincah

• İşinin olmasını isteme.

istintakname / istintaknâme

• Huk: Sorguya çekilen kimsenin ifâdesinin yazıldığı kâğıt.

istişfa'

• Birisinin yardımını istemek, şefâat dilemek.

istishab

• Fık: Mazide sabit olup bilâhare zâil olduğu bilinmeyen bir şeyin hâlâ devam ettiği sayılmasıdır. (Birisinin ölümüne dair kat'i haber olmasa sağ sayılması gibi.)

istişhad

• Birisinin şâhidliğini istemek. Şâhid göstermek. Delil olarak ileri sürmek.
• Şehid olmak.

ithaf

• Hediye etmek. Armağan vermek.
• Edb: Birisinin nâmına eser yazmak.

ittihatçılar

• İttihat ve Terakki Fırkasının önde gelen idarecileri.

iza

• Arabça kelimelerin başında kullanılırsa; birdenbire, bir de bakılır ki, gibi mânalara gelir. İsim cümlesinin evvelinde bulunur.

izn-i amm / izn-i âmm

• Herkese müsaadeli olan.
• Ist: Cum'a namazı kılınan cami kapısının kayıtsız şartsız her müslümana açık olması.

iztiba / iztibâ

• Hac ve ömre ibâdetlerinde erkeklerin giydikleri dikişsiz iki parçadan meydana gelen ihramın üst parçasının bir ucunu sağ koltuk altına alıp diğer ucunu sol omuz üzerine atmak.

j

• Osmanlı alfabesinin ondördüncü harfi olup, ebced hesabında "" harfi gibi, 7 sayısına tekabül eder.

k

• Osmanlı alfabesinin yirmidördüncü harfi olan kaf ile, yirmibeşinci harfi olan kef harfini karşılar.

kabia

• Kılıç kabzasının başında olan gümüş veya demir.

kalafat

• Vaktiyle Yeniçeri Ağasının giydiği kırmızı bir başlık.

kalem suresi

• Kur'an-ı Kerim'in 68. suresinin ismidir. Mekkîdir.

kalib aleyhisselam / kâlib aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Yâkûb aleyhisselâmın on iki oğlundan Şem'ûn'un neslindendir. Babasının ismi Yuknâ'dır. Kendisine Yûşâ aleyhisselâmdan sonra peygamberlik verildi. Mûsâ aleyhisselâma bildirilen dînin emir ve yasaklarını ins anlara tebliğ etti (bildirdi).

kamer suresi

• Kur'an-ı Kerim'in 54. Suresinin ismi olup İktarabet Suresi de denir. Mekkîdir.

kanaat / kanâat

• Yeme, içme ve barınacak yer husûsunda bileğin emeği, alın teri ile kazanılana râzı olmak, başkasının kazancına göz dikmemek. Kanâat, çalışmayıp, sâdece eline geçeni kullanmak, tembel oturup, başka bir şey aramamak değildir. Aksine hırslı hareketlerden kaçınıp, gönül huzûru ile yaşamaktır.

kanber

• Hz. Ali'nin (R.A.) sâdık, vefakâr ve sevgili kölesinin adı.
• Mc: Bir evin gediklisi.
• Herşeye burnunu sokan, her düğün ve eğlencede bulunan bir adamdan kinâye olarak kullanılır.

kand

• Şeker, şeker kamışının donmuş suyu.

kani'

• (A, uzun okunur) Kanaat eden. Kendinde olan helâla razı olup, başkasının hiçbir şeyine göz dikmeyen.
• Kanmış. İnanmış. Tatmin olmuş.

kanun-u ihata-i ilmi / kanun-u ihata-i ilmî

• Allah'ın ilminin herşeyi kuşatmasının kanunu.

kareh

• Kişinin gövdesi kirli olmak. Vücut kirliliği.

karen

• (Çoğulu: Akrân) Ok mahfazası.
• Kılıç.
• Ok.
• İki deveyi biribirine çattıkları ip. Başka deveye çatılmış deve.
• Çatık kaşlı olmak.
• "Yakınlık" mânâsına mastar.
• Necid ahâlisinin mikâtı olan mevzi.

karine-i mecaz

• Mecaza ait işaret; bir sözün asıl mânâsının anlaşılmasına engel teşkil eden işaret.

karya

• Eski çağlarda Bursa ve Balıkesir bölgesinin adı.

kası'a

• Yaban fâresinin ini. Yuvası ve bu yuvadaki iki deliğinden âşikâr olanıdır. Diğeri gizlidir.

kaside-i kader

• Kader kasidesi; yaratıcısının medhine lâyık, İlâhî takdir ve ölçülerle yaratılmış bir kaside gibi olan varlıklar.

katolik

• Hıristiyanlıktaki mezheblerden biri. Roma kilisesinin kendine verdiği ad. Katolik kilisesine mensup kimse. Merkezi Roma'da (Vatikan'da) olup, rûhânî lideri papadır.

kavanin-i meşiet / kavânin-i meşiet

• Allah'ın irade ve dilemesinin tecellisi olan kanunlar.

kays

• Leylâ ile Mecnun hikâyesinin erkek kahramanı olan Amirinin adı.
• Süngü miktarı.

keffaret-i zıhar / keffâret-i zıhâr

• Zıhar keffareti.Keffâret-i zıharın vâcib olmasının şartı kudrettir. Muktedir olan, köle azad eder; değilse iki ay oruç tutar, buna da gücü yetmezse altmış fakire yemek verir.

• Bir erkeğin, hanımını veya onun yüz, baş, ferc gibi bir uzvunu, kendisine nikâhı ebedî haram olan bir kadına veya onun bakılması haram olan yerine benzetmesi yâni "Sen anam gibisin" veya "Senin sırtın anamın sırtı gibidir" demesinin affı ve onunla te krâr münâsebet kurabilmesi için olan çâre.

kefil

• (Kefâlet. den) Birisinin bir borcu ifâsı lâzım gelirken, ifâ etmediği takdirde, o borcu ifâyı kendi üzerine alan kimse. Kefâlet eden kimse.

kelam-ı mudari / kelâm-ı mudarî / kelâm-ı mudârî

• Arab kabilelerinden Mudar Kabilesinin konuştuğu Arapça. Kur'an-ı Kerim bu lehçe üzerine nâzil olmuştur. En fasih Arapça'dır.

• Arap kabîlelerinden Mudar kabilesinin konuştuğu Arapça, Kur'ân-ı Kerîm bu lehçe üzerine nâzil olmuştur, en fasîh Arapça'dır.

kemal-i rububiyet / kemâl-i rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan mâlikiyet, yaratıcılık ve terbiyesinin mükemmelliği.

kenud

• Çok küfran-ı nimet eden kimse. Çok levm ve küfreden cahud.
• Birşey yetiştirilemiyen verimsiz arazi.
• Kocasının hukukuna ve iyiliklerine küfran eden nankör kadın.
• Yemeğini misafirden sakınarak yalnızca yiyen cimri.
• Kölesini, uşağını çok döven kimse.

kenz-i i'caz-ı risalet / kenz-i i'câz-ı risalet

• Peygamberlik mu'cizesinin hazinesi.

keramet-i kevniye

• Maddî ve kişisel yapısının olağanüstü olması.

kerempe burnu

• Batı Karadeniz kıyısında Cide Kazasının sınırları içinde kalan kara çıkıntısı.

kerş

• Karın.
• İşkembe.
• Topluluk, cemaat.
• Kişinin çoluk çocuğu veya küçük evlâdı.

kerubiyan / kerûbiyân

• Azâb meleklerinin büyükleri. Kerûb kelimesinin Farsça çoğul şeklidir. Arabî çoğul şekli ise Kerûbiyyûn'dur.

keşakeş

• Münâkaşa, çekişme. (Farsça)
• Keder, hüzün, tasa, gam. (Farsça)
• Sıkıntı, felâket, ıztırab. (Farsça)
• Tereddüt, kararsızlık. (Farsça)
• Pehlivanların birbirleriyle mücâdeleleri. (Farsça)
• İki kişinin, bir şeyi birer uçlarından tutup, her birinin kendine doğru çekmesi. (Farsça)

keyfe

• Arabçada sual cümlesinin başına gelir. "Nasıl? Nice?" mânalarınadır.

kıbb

• Kişinin arkasında yumrulanan kemik.

kılıbık

• Karısının sözünden çıkmayan erkek. Karısının baskısı altında olan adam.

kın'ar

• Dağ keçisinin semiz ve büyük olanı.

kıraat-ı fatiha

• Fatiha Sûresinin okunması.

kirfi / kirfî

• Bazısı bazısının üstüne yağılmış olan yüksek bulutlar.
• Yumurtanın dış kabuğu.

kıss

• Nasâra tâifesinin ulusu, reisi ve danişmendi.
• Bir yerin adı.

kitab-ı isbat-ı vahdaniyet

• Allah'ın birliğini, ortağının ve benzerinin olmayışının ispat eden kitap.

kıyam-ı binefsihi / kıyam-ı binefsihî

• (Kıyâm-ı bizâtihî) : Fık: Varlığı, durması kendi zâtı ile olmak mânasında bir sıfat-ı İlâhîdir. Şöyle ki: Hak Teâlâ'nın ezelî ve ebedî olan varlığı kendi zâtı ile kaimdir. Kendi varlığı, kendi hüviyetinin, kendi mukaddes zâtının muktezasıdır. Aslâ başkasının değildir. Bunun için, Allah Teâlâ'ya "Vâc

kıyamet alametleri / kıyâmet alâmetleri

• Kıyâmetin kopmasının yaklaştığına dâir Resûlullah efendimizin haber verdiği büyük ve küçük alâmetler, işâretler.

kıyamet-i şahsiye

• Kişinin kıyameti.

kıyas-ı istisnai / kıyas-ı istisnaî

• Bir hükmün neticesinin aynı veya nakzı, mukaddemelerinden birinde bilfiil zikredilirse, ona kıyâs-ı istisnâi denilir. Başka bir tâbirle: Neticesi veya zıddı bizzat kendisinde zikredilen kıyas. "Eğer bu cisim ise, mutlaka bir yer tutar" gibi. Veya "Güneş doğmuş ise, gündüz olmuştur" gibi.

kıymet-i zatiye / kıymet-i zâtiye

• Bir şeyin veya bir kişinin bizzat kendisinde bulunan değer.

kubbe-i saadet

• Mutluluk kubbesi; büyük ve manevî derecesi yüksek bir zâtın kabrinin ve türbesinin bulunduğu yer.

kufuf

• Kişinin korkudan tüyü ürperip kalkmak.

kunyan

• Kişinin nefsi için saklayıp elden çıkarmadığı mal.

kunye

• Kişinin nefsi için saklayıp elden çıkarmadığı mal.

künye

• Künye, kişinin kimliğinin yazılı olduğu kâğıt veya levha.

kureyş rüesaları / kureyş rüesâları

• Kureyş kabilesinin reisleri, ileri gelenleri.

kurmud

• Dağ keçisinin erkeği.

kuss ibn-i saide

• İslâmiyetten önce Arabistan'da yaşamış İyâd Kabilesinin ileri gelenlerinden, mühim hakikatlı bir şâirdir. Cârud gibi hakperesttir. Henüz Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm genç iken Suk-ı Ukaz panayırındaki hitabeti ile meşhurdur. Hitabesinde bir Hak Peygamber geleceğini ve onun en güzel bir d

küsuf

• Güneş tutulması. Ay'ın, dünya ile güneş arasına gelerek dünya üzerinde gölge yapması.
• Mc: Birisinin felâketli hâlinde çok teessür göstermesi hâli.

kusva / kusvâ

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem devesinin adı.

küub

• (Küubet) Kızın memesinin büyümesi.

lafz-ı mürekkeb

• Man: Mürekkeb lafız. Cüzlerden biri, mânâsının cüzlerinden birine delâlet eden lafız.

lahavle / lâhavle

• (Lâhavle ve lâkuvvete illâ billâhil-aliyyil azim" cümlesinin kısaltılmışı ki, "Kuvvet ve kudret ancak Cenab-ı Allah'tadır." meâlinde olup bir belâ ve tehlike esnasında veya sabrın tükendiğini açıklamak için söylenir.

lahh

• Göz yaşının çok olması.

latince

• Eski Roma'da konuşulan ve bugünkü Fransızca, İspanyolca, İtalyanca gibi dilleri doğurmuş olan ana dil ki, Hint-Avrupa dil âilesinin önemli bir kolu olan İtalik grubundandır.

levm

• Çekiştirmek. Birisinin yüzüne karşı kötü söz söylemek. Zemmetmek. Paylamak. Başa kakmak.

leyl suresi

• Kur'an-ı Kerim'in 92. Suresinin ismidir.

leyla / leylâ

• Çok karanlık gece.
• Arabi ayların son gecesi.
• Leylâ ile Mecnun hikâyesinin kadın kahramânı.

• Leylâ ile Mecnun hikâyesinin kadın kahramanı.

leyle-i nısf-ı regaib

• Regaib Gecesinin yarısı.

lian

• Lânetleşmek. İki kişinin birbirini lânetlemesi.
• Fık: Zevc ile zevcenin hâkim huzurunda şer'i usulüne uygun olarak dörder defa şahitlikte bulunduktan sonra, nefislerine lânet ve gadab okumak suretiyle olan yeminleri. Buna: Mülâene, telâun, iltiân da denir.

• Lânetleşmek. İki kişinin birbirini lânetlemesi.

ligayrihi haram / ligayrihî haram

• Aslında helâl olup, başkasının hakkı olduğu için veya neticeleri itibarı ile haram olan şey. Meselâ cuma namazı esnasında ticaret yapmak gibi.

lizatihi / lizâtihî

• Bizzat kendisi, kendisinin bir özelliği olarak.

lombar

• ing. Harp gemisinin topun ağzı önündeki deliği.

lügaz

• (Çoğulu: Elgâz) Meyletmek, eğilmek, yönelmek.
• Yaban fâresinin delikleri.
• Yolcuya zahmet veren çapraşık yol.
• Bilmece.

ma'na-yı mecazi / ma'nâ-yı mecâzî / مَعْنَايِ مَجَاز۪ي

• Sözün gerçek manasının dışında kullanılması.

ma'nay-ı mecazi / ma'nây-ı mecâzî / مَعْنَايِ مَجَاز۪ي

• Sözün gerçek ma'nasının dışında ifade ettiği ma'na.

ma'zad

• Alemi, giyen kişinin pazusuna gelen alemli elbise.

maani-i rububiyet / maânî-i rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesinin ifadeleri.

mahkeme-i kübra

• Öldükten sonra, âhiretteki ve Allah (C.C.) huzurundaki mahkeme. Bütün insanların muhakemesinin huzur-u İlâhiyede yapılacağı yer.

mahkum / mahkûm

• Aleyhinde hüküm verilmiş olan. Dâvayı kaybedip cezalanan.
• Birisinin hükmü altında bulunan.
• Zorunda ve mecburiyetinde olma. Katlanma.

mahkum-u mutlak / mahkûm-u mutlak

• Mutlak sûretle hüküm altında bulunan, başkasının hüküm ve iradesiyle her yönden sınırlı olan.

mahluka

• Başkasının olup da benimsenen manzum parça.

mahrem

• Gizli.
• Dince ve şer'an müsaade olunmayan.
• Birisinin hususi hâllerine ait gizli sır.
• Nikâh düşmeyen, evlenilmesi haram olan yakın akraba. (Baba, dede, anne, nine, erkek ve kızkardeş, amca, dayı, hala ve teyzeler arasında bir neseb yakınlığı, bir ebedî mahremiyet vardır

mahtid

• Kişinin durduğu mekân.

mahzud

• (Mahdud) Silinmiş, tesviye edilmiş.
• Düzgün.
• Meyvesinin çokluğundan dalları basıp bükülmüş.

maide

• Yemek sofrası. Üzerinde nimetler bulunan sofra. Ziyafet.
• Kur'an'ın 5. Suresinin adıdır ve Medine-i Münevvere'de nâzil olmuştur.

mana-yı ayet / mânâ-yı âyet

• Kur'ân'ın her bir cümlesinin ifade ettiği anlam.

mana-yı mecazi / mânâ-yı mecâzî

• Bir ifadede, kendi mânâsının dışında başka bir mânânın kastedilmesi.

mana-yı zahiri-yi mecazi / mânâ-yı zâhirî-yi mecazi

• Sözün zahirine ait mecazî mânâsı; sözün ilk etapta anlaşılan açık mânâsının mecâzî anlamı (Hakiki anlamı değil. Çünkü hayat vermek Allah'a mahsustur.).

manyatizma

• Birisinin bâzı hareketleri ile başkası üzerinde uyuşukluk verici te'sir.

matla-ı şems-i füyuzat

• Feyizler, bereketler güneşinin doğuş yeri.

matla-i şems-i füyuzat / matla-i şems-i füyûzât

• Feyizler güneşinin doğuş yeri.

matta

• İncil kitaplarından birisinin adı. Tahrif edilmiş dört yüz muhtelif İncil içinden seçilen biri.

mazbata

• Bir toplantıda konuşulanların neticesinin yazılı şekli. Kararnâme.

mecma-ül küll

• Hepsinin toplandığı yer.

mecmaü'l-küll

• Ortak toplanma yeri, hepsinin toplandığı yer.

mecusi

• Çok eskiden yaşamış, kulağı küçük olan birisinin adıdır. Ateşperestlik âyinine sebeb olduğundan "Ateşperestlere" bu isim verilmiştir.
• Eski İran dini olan Mecusilikten olan kimse.

meczub / meczûb

• Başkasının te'siri ile hareket hâlinde olan. Cezbedilmiş. Aklı gitmiş olan. Aşk-ı İlahî ile kendinden geçmiş.
• Deli. Divane. Mecnun.

• Cezbeli, kendini kaptırmış, başkasının etkisiyle davranan.

meczur

• Cezr olunmuş, kare kökü alınmış sayı. (On sayısı yüz sayısının meczurudur, yani kare köküdür.)

medh

• Birisinin iyiliğini, iyi vasıflarını söylemek. Övmek.

medinet-ün nebi

• Eski ismi Yesrib olan ve Peygamberimiz Hz. Muhammedin (A.S.M.) türbesinin bulunduğu Medine şehri.

mefdere

• Dağ keçisinin durağı.

mehammşinas / mehammşinâs

• İşinin ehli. İşden anlıyan. (Farsça)

mehasin-i rububiyet / mehâsin-i rububiyet / mehâsin-i rubûbiyet

• Rablığın güzellikleri; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesinin, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının güzellikleri.

• Cenâb-ı Hakkın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi ve onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının güzellikleri.

mehaz

• Su akacak yer, su mecrası.
• Gebe kadının ağrısının tutması.
• Gebe deve.

mehdi-yi abbasi / mehdi-yi abbasî

• (Hi: 120-163) Abbâsi Halifesidir. Ebu Abdullah Muhammed diye de anılır. Halife Mansurun oğludur. Meşhur ve iyiliği ile umumi kabul gören bir zat olup hususan sulh zamanında imparatorluğun inkişafı için çok çalışmıştır. Yeni yollar yaptırmış, postayı ıslâh etmiş ve Abbâsi Sülâlesinin en iyi hükümdarı

mehr-i misl

• Mehir söylenmeden veya mehir vermemek şartı ile yapılan bir nikahtan sonra, kadının, baba tarafından akrabâsının kadınlarına bakılarak bunlara verilen mehir kadar verilmesi kararlaştırılan altın, gümüş, mal veya herhangi bir menfeat.

mekir

• (Mekr) Hile. Aldatma. Oyun. Düzen. (Birisinin kötü veya iyi hâllerini öğrenmek veya kötülüğe sevketmek ya da gayesinden alıkoymak için yapılır.)

melekut

• Tam bir hâkimiyyetle, Saltanat-ı İlâhiyyenin müessiriyyet ve idâresinin esrarı. Her şeyin kendi mertebesinde, o mertebeye münâsib ruhu, canı, hakikatı. Bir şeyin iç yüzü, iç ciheti.
• Hükümdarlık. Saltanat.
• Ruhlar âlemi.

melkuha

• (Çoğulu: Melakih) Anasının karnında olan çocuk.

menasik / menâsik

• Nüsükler. Hacda belli yerlerde ve belli zamanlarda yapılan belli ibâdetler, vazifeler. Nüsük kelimesinin çoğuludur.

menfaat-i millet

• Kişinin mensup olduğu milletin menfaati, yarar ve çıkarı.

meni

• Erkek veya dişinin bel suyu. Döl suyu. Nutfe. Sperma.

meratib-i külliye-i rububiyet

• Rububiyetin geniş, kapsamlı mertebeleri; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesinin, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının mertebeleri.

mersiye

• Birisinin ölümü hakkında yazılan, teessürü anlatan manzume.

• Birisinin ölümü hakkında yazılan, üzüntüyü dile getiren manzume, ağıt.

meryem

• İsâ Aleyhisselâmın annesinin adı. (Süryânicede hâdim mânasınadır)

mes'elede müctehid

• Mezheb reîsinin bildirmediği mes'eleler için, mezhebin usûl ve kâidelerine bağlı kalarak, dînî delillerden hüküm çıkaran âlimler.

mesavi

• (Tekili: Su') Kötü haller. Fenalıklar. Seyyieler. (Mehâsinin zıddı.)

meşayıh / meşâyıh

• Şeyhler, velîler, evliyâ. Şeyh kelimesinin çoğuludur.

mesen

• Kişinin bevlini tutmaya âciz olması. Bir kimsenin, idrarını tutamaması.

mesih-üd deccal

• Deccal'a da bu isim verilmesinin bir sırrı şudur ki: Bir gözü silik, yani kör ve ayıplı olmasındandır. Sadece bu dünyayı görüp, âhireti görecek gözünün kör olmasındandır.

meşrık

• Güneş doğacak cihet. Gündoğusu. Doğu. Şark ciheti.
• Şems-âbâd, güneşi bol yer. Kış vakti ısınmak için güneşe karşı oturacak yer.
• Tövbe kapısının adı.

metbuiyyet

• Kendine uyulmaklık. Başkasının kendisine tâbi olması. Birisine tâbi oluş.

metta / mettâ

• Hz. Yunus'un (A.S.) annesinin adı.

• Hz. Yunus'un (a.s.) babasının adı.

meunet

• Birisinin ölmeyecek kadar yiyip içeceği.
• Külfet.
• Masraf. Bir şeyin toplamak, devşirmek, nakil ve boşaltmak ve saymak gibi levazımının teslim yerine kadar olan masraflarına denir.

mevbed

• Mecusiler reisinin ulusu.

mevkuf satış / mevkûf satış

• Sözleşme, alıcı ve verici açısından İslâmiyet'e uygun olduğu hâlde; başkasının hakkı karışmış olan alış-veriş.

mevlud

• Çocuk. Yeni doğmuş çocuk.
• Birisinin doğması.
• Mevâlid-i selâseden herbiri.

mevludün leh

• Çocuk kendisinin olduğu tebeyyün eden, bilinen baba.

meylü't-tecavüz

• Haddi aşma, başkasının hakkına geçme meyli.

meziyet-i zatiye / meziyet-i zâtiye

• Bir şeyin veya bir kişinin bizzat kendisinde bulunan meziyet ve değerli özellik.

midilli

• At cinsinin küçük çaptaki nev'ine verilen addır. Bu türlü atlar Midilli adasında yetiştirildiği için bu adı almıştır.

mihaffe

• Mahfe. Katır veya develerin sırtına konulan ve iki kişinin oturabileceği büyüklükte olan sepet.

mikail / mikâil

• Rezzakıyyet arşının hamelesi olan büyük Melek. Dört Büyük Melekten birisi.

mikyas-ı zelazil

• Yer sarsıntısının şiddet ve yönünü gösteren âletler.

milk

• Mal cinsinden olan yer. Birisinin tasarrufu altında bulunan yer. Mülk.

mim

• Kur'ân-ı Kerim alfabesindeki yirmidördüncü harf olup, ebced hesabında kırk sayısının karşılığıdır.
• Tarih yazarken bazan Muharrem ayına bir işaret olabilir.
• Bir kitap veya ibarenin sonuna veya altına temme (bitti) yerine ve "mâlum oldu, görüldü" makamında konulan bir harftir.<

• Arap alfabesinin bir harfi.

mimsiz medeniyet

• Vahşilik, denîlik. Alçaklık.
• Medeni kelimesinin, Kur'ân alfabesine göre "mim" harfini kaldırırsak, denî kelimesi kalır. Buna binaen, "mimsiz medeniyyet" de denî, alçak ve zâlim yerinde kullanılmıştır.

minnetdar

• Bir iyiliğe karşı minnet duyan. Yük altında kalır gibi birisinin iyiliğine karşı mahcubiyet. (Farsça)

mira'

• (Riya. dan) Riya etme, riyakârlık yapma.
• Başkasının sözüne itiraz edip mücâdele etme.
• İçindekinin aksini söyleme.

mive

• Meyve kelimesinin aslıdır.

mu'cem

• İ'câm edilmiş, noktalanmış, noktalı.
• Hadis şeyhlerinin herbirisi.
• Harf-ı heca sırasına konularak, her birisinin tarikından müellife kadar gelen rivayetleri toplayan kitaba denir.

mu'cizat / mu'cizât

• Mûcizeler. Allahü teâlânın peygamberlerine, peygamberliklerini isbât etmeleri için ihsân etmiş olduğu hârikulâde yâni âdet dışı (olağan üstü) hâller. Mûcize kelimesinin çokluk şeklidir.

mu'cizat-ı rububiyet / mu'cizât-ı rububiyet

• Rablık mu'cizeleri; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesinin, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının mu'cizeleri.

mü'sade

• (İsad. dan ism-i mef'uldür) "Asadet-ül bab" denir ki; kapıyı kapadım, sımsıkı kilitledim demektir. Üzerlerine ateşin yakılıp fırın gibi kapısının kapanması ateşin şiddetini icab edeceğinden, Cehennemde azabların şiddet ve ebediyetinden kinayedir.

mübadil

• Mübâdele olunmuş. Başkasının yerine getirilmiş, bir şeye bedel tutulmuş.

mubasara

• Görme yarışına çıkma. İki kişinin, "hangimiz evvel görüyor" diye bir yere bakması.

mübaşeret

• Bir işe girişmek. Bir işe başlamak.
• Karşılaşmak.
• Başlamak ve devam etmek.
• Temas etmek, dokunmak.
• İnsanın derisinin, başkasının derisine dokunması.

mübayenet-i cevheriyye

• Her nev'in cevherinin ve fıtrat-ı asliyesinin birbirinden farklı ve ayrı oluşu. Cevherdeki farklılık.

mücadele / mücâdele

• (Cedel. den) İki kişinin bir şey üzerine çekişmesi. Uğraşma. Savaşma.

• Karşısındakinin câhilliğini veya haksızlığını ortaya koymak ve kendisinin akıl, fazîlet ve şeref bakımından üstün olduğunu isbât etmek için iki kişinin bir şey üzerinde tartışması.

müceddid-i elf-i sani / müceddid-i elf-i sâni

• "İkinci bin senesinin müceddidi" demek olan bu tabir, İmam-ı Rabbani Ahmed-i Farukî Hazretlerinin nâmıdır.

müctehid fil-mes'ele

• Mezheb reîsinin (imâmının) bildirmediği mes'eleler için mezhebin usûl ve kâidelerine göre hüküm çıkaran İslâm âlimi.

müctehid fil-mezheb

• Mezhebde müctehid; mezheb reisinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dört delîlden (Kitâb, yâni Kur'ân-ı kerîm, sünnet, icmâ', kıyâs,hüküm çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid-i mukayyed ve müctehid-i müntesib de den ir.

müctehid-i müntesib

• Mezheb reîsinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, edille-i şer'iyyeden (dört ana delîlden) hüküm çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid fil-mezheb (mezhebde müctehid) de denir.

müdahale-i gayr

• Başkasının karışması.

müdayene ayeti / müdâyene âyeti

• Borçlu ve alacaklı hakkındaki âyet; Bakara Sûresinin 281. âyeti.

müdebber

• (Dübur. dan) Azat olması efendisinin ölümüne bağlı bulunan köle.
• Düşünce ile hareket edilmiş.,

• Âzâd olması yâni serbest bırakılıp, hürriyetine kavuşması, efendisinin vefâtına (ölümüne) bağlı kılınan köle. Böyle olan kadına müdebbere denir.

müdebbir

• İşinin sonunu gözeterek iş yapan.

müdebbire

• Azat olması, efendisinin ölümüne bağlı olan câriye.

müdgam

• (Dagm. dan) Peş peşe gelen iki kelimeden birincisinin son, ikincisinin ilk harflerinin aynı olması.

müellefe-i kulub / müellefe-i kulûb

• Kalbleri İslâm'a ısındırılmak istenenler. Kalblerine îmân yerleştirilmesi istenilen veya yeni îmân etmiş müslümanlar ve kötülükleri önlemek istenilen bâzı kâfirler olup, zekât verilen sekiz sınıftan biri iken hazret-i Ebû Bekr zamânında kendilerine zekât verilmesinin nesh yâni hükmünün kaldırıldığı

müftereyat

• Başkasının üzerine atılan suçlar, kabahatler. İftiralar.

mugalaka

• Diğerleri karışmayarak iki kişinin atlarıyla yarışması.

mugayyebat-ı hamse / mugayyebât-ı hamse

• Beş bilinmeyen. Bizce gaib olan beş şey:1- Kıyamet vakti, 2- Yağmurun ne zaman yağacağı, 3- Ana rahmindeki çocuğun mahiyeti ve ceninin isti'dadı ve mânevi simasının ne olduğu, 4- Yarın insan hayr ve şer olarak ne kazanacağını, 5- İnsanın nerede öleceğini Allah bildirmedikçe kimse bilemez. Bunlara me

muhafaza-i nefis

• Kişinin kendisini ve canını koruması.

muhasara

• Bir kişinin, diğer kimsenin elini tutup yürümesi veya ellerini birbirinin kuşağına sokup yürümeleri.

muhbir

• Haber veren. Haberci. Haber toplayan.
• Birisinin fenâlığını alâkadar makama haber veren. Jurnalcı.

muhil / muhîl

• İhâle eden. Havâle eden.
• Fık: Borcunu başkası ödemesi için havâle eden kimse. Başkasının borcuna nakleden.

muhtariyye / muhtâriyye

• Şia fırkasının kollarından biri. Bu fırkaya Keysâniyye ve Bedâiyye de denir. Kurucusu Muhtâr bin Ebî Ubeyd es-Sakafî'dir.

mukarre

• Göz yaşının durması.

mükatib / mükâtib

• Mektup yazan. Mektuplaşan.
• Fık: Köle veyâ câriyesinin azâd edilmesini bir kazanca veya bir müddete bağlayan efendi.

mukır / mûkır

• Yemişinin çokluğundan dolayı dalları sarkmış olan ağaç.

mukteza-yı ihata-i ilmi / mukteza-yı ihata-i ilmî

• Allah'ın ilminin herşeyi kuşatmasının gereği.

mülk

• Sâhib olunan; insanın başkasının rızâsını ve iznini almadan kullanmağa hakkı olan şey.
• Tasarruf, saltanat, kudret.

mülkiyet

• İnsanın bir şeyi başkasının rızâsını, iznini almadan kullanabilme yetkisi gücü.

mültemisin / mültemisîn

• (Tekili: Mültemis) İltimas edenler, kayıranlar. Biri için aracılık edip işinin görülmesini dileyenler.

münakaza

• İki sözün mânasının birbirine zıd olması.
• Bir sözü evvelce söylediği kelâma zıd ve muhâlif söylemek.

münazara-i nefsiye

• Kişinin kendisiyle tartışması.

münker

• Allah'ın (C.C.) râzı olmadığı şey.
• İnkâr edilmiş olan.
• Şeriatın kabâhat ve haram diye bildirdiği şey. Makbul ve müstehab olmayıp, günah ve kabahat olan.
• Mezardaki suâl meleklerinden birisinin ismi. Diğerinin ise "Nekir" dir.

müntahil

• Başkasının eserini kendi malı imiş gibi gösteren.

muntazır

• Bekleyen. Gözleyen. Birisinin gelmesini bekleyen.

musaara

• Büyüklük taslayarak birisinin yüzüne bakmayıp başını çevirmek.

müsabaka

• Karşılıklı yarışma. Hangisinin ileride olduğunu anlamak için yapılan tecrübe, imtihan. Bir şeyde derece anlama için iki veya daha çok şahıslar arasında bazı şartlarla yapılan tecrübe.

müsafir

• Seferde ve muharebede olan. Yola çıkmış olan, yolcu. Yoldan gelen, başkasının evine gelmiş olan.
• Fık: Onsekiz fersahtan uzak olan yerlere giden.

müşahedat / müşâhedât

• Kalb gözüyle görmeler veya bu yolla görülen şeyler. Müşâhede kelimesinin çoğuludur.

müsakat

• (Ka, uzun okunur) Meyvesinin bir kısmını almak şartiyle bir bağı veya ağaçları bir kimseye verme.

müsamaha / müsâmaha

• Hoş görü, başkasının kabahatini görmeme.
• Terk edilmesi gerekmeyen şeyleri başkasına faydalı olmak için terk etmek.

müşarata / müşârata

• Şartlaşma, sözleşme. Nefs muhâsebesinin (nefsi hesâba çekmenin) ilk basamağı olup, Allahü teâlânın beğendiği işleri yapma, beğenmediklerinden sakınma ve âhirete hazırlanma husûsunda nefsle sözleşme.

müşateme

• (Şetm. den) Atışma, birbirine sövme. İki kişinin birbirine sövmesi.

müşkil

• (Müşkile) Zorluk, güçlük, zor olan iş. Çetinlik.
• Edb: Mânasının derinliği veya edebi bir san'atla ifade edilmiş olmasından dolayı teemmül ve tefekkürsüz anlaşılmayacak derecede hafî olan lâfızdır. Mânaca nass'ın mukabilidir.

müşkilat-ı kur'aniye

• Manasının incelik ve derinliği veya istiare-i bediyye ile ifade edilmiş olması gibi sebeblerden dolayı derin tetebbu ve tefekkür neticese ancak anlaşılabilen âyetler.

müstahlef

• (Halef. den) Kendi yerine geçirilmiş. Başkasının yerine konulmuş.

müstahlif

• (Halef. den) Kendi yerine geçiren. Başkasının yerine koyan.

müstekiff

• Bakarken gözünü muhafaza etmek için, elini kaşının üzerine koyan.
• Dilenmek için elini uzatan.

müstenşid

• (Neşide. den) Birisinin şiir okumasını isteyen.

mutasallıf

• Dalkavuk, şarlatan; seviyesinin üstünde fazilet ve zerafet iddiasında bulunan.

mute harbi

• Mute, Şam'a bağlı, Kudüs'e iki konak mesafede bir yerdi. Mute harbi müslümanlarla Rumlar arasında vuku bulan muharebelerin başlangıcıdır. Sebebi de Peygamber'in elçisinin öldürülmesidir. Resul-ü Ekrem Busrâ emiri Şürahbil bin Amr'e, ashâbından Hâris bin Umeyr ile bir mektub göndererek İslâma dâvet e

müteaddi

• (Udvan. dan) Başkasının hakkına tecavüz eden, saldıran, sataşan.
• Gr: Lâzım fiilinin mukabili. Fiil eseri fâilden mef'ul denilen diğer bir isme geçerse o halde fiil müteaddi olur. Geçişli fiil. (Anlatmak, düşündürmek gibi)

mütearrız

• (Arz. dan) Başkasının hakkına tecavüz eden, hududuna geçen,
• Saldıran, sataşan, taarruz eden.

mütehemmik

• İşinin üzerine düşen, ehemmiyet veren. İşine sıkı sarılan.

mütekeffil

• Kefil olan, tekeffül eden. Başkasının işini üzerine alan.

mütekellim-i maalgayr

• Konuşan kimsenin kendisinin de içinde bulunduğu bir cemaata ait fiili ifade eden kelimelerin sigasıdır. Okuduk, yazıyoruz, gideceğiz, çalışmışız... gibi.

mutlak kemal / mutlak kemâl

• Genel mânâda kemâl, olgunluk; yani kemâl kelimesinin teklik, çokluk veya nitelik gibi şeylerine bakmaksızın konulduğu genel mânâsına, "mutlak kemâl" denir.

mutlakıyyet-i idare

• Bir kişinin arzu ve isteklerine bağlı olan idare sistemi.

müttehid-i bizzat

• Bizzat müttehid, birleşik, tek vücut (ikisinin tek vücut olması dışarıdan bir vasıtaya bağlı değil).

muzari'

• Ortak. Arkadaş.Benzer, müşabih.
• Gr: Geniş zamanı ifade eden fiil hali. "Yazar, okur, görür, gelir" gibi.
• Edb: Aruz kalıplarından birisinin ismi.

müzy

• Şam ahalisinin kullandığı bir ölçüdür ve onbeş kile alır.

na'ye

• Birisinin öldüğünü bildiren söz.
• Bir adamın zünub ve kabahatini izhar ve işaa eden söz.

nafiz / nâfiz

• Sahîh, geçerli. Başkasının hakkı bulunmayan. Başkasının hakkını tealluk etmeyen.

nahiv

• Dilbilgisinin konusu cümle olan kısmı.

nahv

• Dilbilgisinin konusu cümle olan kısmı.

naip / nâip

• Başkasının yerine geçip onun işini yürüten, yerine getiren.

nakıbe

• (Çoğulu: Nukab) Kişinin yan tarafında çıkan çıban.

nakiz / nakîz

• Bir şeyin hüküm ve mânâsının tersi, muhalifi.

namık kemal

• (Mi: 1840 - 1888) Tekirdağ'lı olup İslâm mücahidlerindendir. Yeni Osmanlılık hareketine vatan mefhumunu sokmuş, "Firâki, hapsi, nefyi kadr-i nâmusumla gördüm hep" diye haklı olduğunu dâima müdâfaa etmiştir. Ehl-i kemâl bir zat olduğu, davasının istikameti ve samimiyetinden anlaşılır.Hayatının sonlar

naşize / nâşize

• Kocasının hanesinden, izni olmaksızın çıkıp kendisini kocasından haksız yere men'eden kadın. Bu çıkış hakikaten olabileceği gibi, hükmen de olabilir.
• Kabarmış, şişmiş.

• Kocasının izni olmaksızın evinden kaçan ve kendisini beyinden haksız yere men eden kadın.

natul

• İlaçlarla kaynatıp mâlül kişinin az az başına dökülen su.

nazır

• (Çoğulu: Nüzzâr) Nazar eden, bakan.
• Bir idarenin veya dairenin umur ve işlerine bakan en büyük memur. Bir işin idaresine memur reis.
• Kabine azalarından herbiri. Nâzır. Vekil. Bakan.
• Vâsinin yapacağı tasarruflara nezarette bulunmak üzere musi veya hâkim tarafından tayi

nebve

• Uzaklaşmak.
• Ok hedefe varamamak.
• Bir yerin havasının mizaca uygun olmaması.
• Kılıncın vurulan şeye saplanmayıp geri sıçraması.
• Pek çirkin ve kötü suretten gözün kaçması.

necisü'l-ayn

• Bir şeyin bizzat kendisinin pis olması.

nefis-perest

• Şeriat kanunlarına aykırı olarak, ahlâk kaidesini tanımadan nefsinin isteklerine uyan. Nefsine taparcasına düşkün olan.

nefret

• Tiksinmek, ürküp kaçmak.
• Birisinin yakını ve akrabası.

nefs u cism

• Kişinin kendisi ve cismi.

nefs-i kafir / nefs-i kâfir

• İnanmayan kişinin kendisi.

nefsi tefekkür / nefsî tefekkür

• Kişinin kendisi ve kendi varlığı üzerinde etraflıca derinlemesine düşünmesi.

nehb

• Yağma, yağmacılık, çapul.
• At oynatmak, koşturmak.
• Kahr ile bir kişinin malını elinden almak.

nehhas

• Nehs'in mübalağası.
• Bir kişinin lakabı.

nehhat

• Çalıştırılan sığır.
• İnce.
• Hımar, eşek.
• Sadaka toplamaya memur olan kişinin işini bitirdikten sonra ücretini alması.

nekir

• Bilinmemiş olan. Muayyen olmayan.
• Mezarda iki sual meleğinden birisinin adı. (Diğerininki; münkerdir)

nemm

• Birinin sözünü başkasına götürüp ikisinin arasını bozma. Koğuculuk.

nemrud

• Dinsiz ve zâlim bir hükümdar, ülkesinin "ulu önder"i.

nesaik / nesâik

• Kesilen kurbanlar. Nesîke kelimesinin çoğuludur.

nesr

• Hamele-i Arş'tan olan bir melek.
• Akbaba, kartal.
• Nuh kavminin putlarından birisinin ismi.
• Yarayı deşmek.
• Kuşun, eti didiklemesi.
• Birinin aleyhinde konuşmak.
• Güneyde bir parlak yıldız. Buna Nesr-ül vâki' denir. Batıdaki yıldıza ise: Nesr-üt-Tair

netice-i hilkat-i kainat / netice-i hilkat-i kâinat

• Kâinatın yaratılışının neticesi.

netl

• Önüne çekmek.
• Deve kuşu yumurtasının içini su ile doldurup bir yere gömmek.

nevres

• Su kuşlarından mavi renkli bir kuştur; başının yarısı siyah yarısı beyaz olur; güvercin büyüklüğündedir. Su üstüne yakın uçar ve balık gördüğü gibi kapar.

nokta-i mihrakiye

• Yanma noktası. Odak noktası.
• Çok Esmâ-i İlâhiyyenin tecellisinin toplandığı nokta.

nun

• Arap alfabesinin yirmi beşinci harfi.

nur suresi

• Kur'an-ı Kerim'in 24. Suresinin ismi.

nur-u ilyas-ı riyazet

• İlyas'ın (a.s.) nefis terbiyesinin nuru, ışığı.

nur-u muhammedi / nur-u muhammedî

• Bütün varlıkların yaratılışının mayası, aslı, esası olan Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (a.s.m.) nuru.

p

• Osmanlı alfabesinin üçüncü harfi olup, ebced hesâbında "b" harfi gibi iki sayısına tekabül eder.

papa

• Roma Katolik kilisesinin ruhânî reisi.

• İtl. (Baba kelimesinden) Roma Katolik kilisesinin ruhâni reisi.

peşkeş

• (Pişkeş) Başkasının malını birine bağışlamak. Verilmemesi lâzım olan şeyi başkasına vermek. Karşılıksız vermek. (Farsça)

pişmanlık

• Kişinin işlediği bir iş veya günâh sebebiyle vicdânen üzüntü duyması; tövbeye gelme; nedâmet.

pişva-yı alem-i islam / pişva-yı âlem-i islâm

• İslâm dünyasının yol gösterici imamı, önderi, Müslümanların rehberi.

radd-üs selam / râdd-üs selâm

• Başkasının verdiği selamı alan.

rahimehullah

• Daha çok Eshâb-ı kirâmdan başka İslâm büyüklerinden birisinin ismi anıldığı veya yazıldığında, söylenen ve yazılan, Allahü teâlâ ona rahmet eylesin mânâsına, duâ, hürmet ve saygı ifâdesi. İki kişi için rahimehumallah daha çok kimse için, rahimehumullah denir.

rakim

• Yazılmış nesne. Yazı yazılacak levha.
• Ashab-ı Kehf'in mağarasının bulunduğu dağ; veya bazılarınca mağaranın bulunduğu dere; veya Ashab-ı Kehf'in başka bir ismi.
• Ashab-ı Kehf'in isim ve kıssalarının yazılı bulunduğu kitabe.

rasaa

• (Çoğulu: Rusâ) Bal arısının yavrusu.

raufe

• Kuyuyu temizleyen kişinin üzerine oturması için kuyunun dibine konan taş.
• Davarlarını sulayan veya su içen kimselerin oturması için kuyunun kenarına konan taş.

redd-i müdahale

• Başkasının müdahalesini kabul etmeme.

redif

• Arkadan gelen, birisinin ardından giden.
• Birbiri ardınca zuhur etmek.
• Terhis olup ihtiyata geçen asker.
• Edb: Beytin sonunda kafiyeden sonra tekrarlanan kelime.

rı

• Kur'an alfabesinin onuncu harfi olup, ebcedî değeri 200'dür.

riddet

• İslâm dininden dönme. İrtidad.
• Doğumdan evvel davarın memesinin süt ile dolu olması.

rivayet

• Hikâye edilen hâdise veya söz.
• Bir hâdisenin başkalarına anlatılması.
• Peygamberimiz'den (A.S.M.) işittiklerini veya sahabeden duyduklarını birisinin başkasına anlatması.
• Kuyudan halk için su çekmek.

riyazet / riyâzet / ریاضت

• Nefsinin isteklerine boyun eğmeden yaşama. (Arapça)

rü'yet-i hilal / rü'yet-i hilâl

• Hilâl (yeni ayın) görülmesi. Kamerî ayların başında ve sonunda hilâlin görülerek ayın başının ve sonunun anlaşılması.

rubu'

• (Tekili: Rub') Dörtte birler.
• Metrenin kabulünden evvel ipekli, yünlü, basma ve emsali kumaş, bez ve sairenin ölçülmesinde kullanılan çarşı arşınının kesirlerinden birinin adıdır.

rubz

• Her nesnenin ortası.
• Bazısı bazısının üzerine sağılmış süt.

ruda'

• Hastalığın insana yine dönmesi.
• Gövde ve beden ağrısının her birisi.

ruhanileşmiş / ruhânîleşmiş

• Ruh dünyasının yaşam seviyesine seviyesine yükselmiş.

rukbi / rukbî

• İki kişinin karşılıklı olarak, öldükten sonra sâhib olmaları şartıyla birinin malını diğerine bağışlaması yâni sen ölürsen evin benim olsun, ben ölürsem evim senin olsun şeklindeki hibe.

rüşd

• Doğru yol bulup bağlanmak. Hak yolunda salabet, metanet ve kemal-i isabetle dosdoğru gitmek.
• Hayra isabet etmek.
• Büluğa ermek.
• İstikamette olmak. Dinine ve malına zarar gelecek şeyi bilmek, doğru düşünmek.
• Kişinin akıl ve idraki kavi ve tedbiri metin olmak.

sa'dane

• (Çoğulu: Sâdân) Develerin yediği dikenli ot.
• Devenin göğsü.
• Tırnak dibinin siniri.
• Terâzi kefesinin iplerinin altındaki düğme.
• Kadın memesinin etrafı.

sa'ran

• Koyunun memesinin etrafında olan ve memeye benzeyen sivilceler.

sabat

• (Çoğulu: Sevâbıt-Sâbâtât) Pazar sokağı, iki duvar arasının örtüsü (altı yol olur.)

sabr

• Acıya ve zorluğa katlanmak.
• Bir musibet ve belâya uğrayanın telâş ve feryad etmeyip sonunu bekleyip tahammül ile katlanması.
• Muharebede şecaat gösterme.
• Bir kimseyi bir şeyden alıkoymak.
• Öğrendiği bir şeyi başkasının da öğrenmesi için tâkat getirmek.

sad

• Kur'an alfabesinin onyedinci harfi olup, ebcedî değeri 90'dır. Noktası olmadığından sâd-ı mühmele adı da verilir.

sahabe / sahâbe

• Peygamber efendimizi sallallahü aleyhi ve sellem sağlığında bir an gören, eğer âmâ ise (gözü görmüyorsa), bir an konuşan, îmân etmiş büyük-küçük mü'minlerin birkaç tânesine veya daha fazlasına verilen isim. Sâhib kelimesinin çokluk şeklidir. Hürmet ve saygı için, "Resûlullah'ın kıymetli ve mübârek a

şahi / şahî

• şaha, hükümdara ait, şah ile ilgili. (Farsça)
• Hükümdarlık, şahlık. (Farsça)
• Eski topların bir çeşiti. (Farsça)
• Nişastalı, yumurtalı bir helva. (Farsça)
• Tar: Osmanlı Padişahlarından Yavuz Sultan Selim Han'ın bastığı altun para. (Bu ismin verilmesi, üzerinde "şah" kelimesinin yazılı bulunmasından (Farsça)

sahib-i mertebe-i hilafet-i arziye / sahib-i mertebe-i hilâfet-i arziye

• Yeryüzü halifeliğinin mertebesinin sahibi.

sahih ced / sahîh ced

• Ölenin babasının babası veya babasının babasının babası gibi derecesi yakın olsun uzak olsun aralarında kadın bulunmayan dede. Yâni araya kadın girmeyen büyük baba.

sahn-i gülşen

• Gül bahçesinin ortası.

sahn-i lale-zar / sahn-i lâle-zâr

• Lâle bahçesinin ortası.

şahsiyyat

• Kişinin şahsına, kendine ait sözler.
• Birinin kendine ait münasebetsiz sözleri.

sai

• Çalışan.
• Devletçe posta idaresinin kurulmasından evvel mektup ve emanet götürüp getiren kimseler.
• Bir yere vâli olan.
• Cemaat başı.
• Yan yan giden.
• Hızlı yürüyen.
• Koğuculuk yapan.

said bin zeyd

• Hz. Ömer'in (R.A.) amcasının oğluydu. Aşere-i Mübeşşere'den ve Ashabın ileri gelenlerindendi. Vazifeli olarak Habeşistan'a hicret edenlerdendi. Şam'ın fethine ve bir çok mühim muharebelere iştirak etti. Hicri 51 yılında vefat etti.

şakile

• Yol. Tarik. Meslek.
• Yaradılış. Tıynet. Seciye. Mizac. Bir kimsenin yaratılışının temel hususiyeti.

sal'

• Baş tepesinin saçsız oluşu, kellik.

sala'

• Kellik. Baş tepesinin saçı dökülüp açık olması.

salar-ı rusül / sâlâr-ı rusül

• Resüller kafilesinin reisi, kumandanı. Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm.

sallallahu teala aleyhi ve ala alihi ve eshabihi ve ezvacihi / sallâllahu teâlâ aleyhi ve alâ âlihi ve eshâbihi ve ezvâcihi

• Allah onun, ailesinin, Sahabelerinin ve eşlerinin üzerine salât etsin, şanını yüceltsin.

salt

• Bileyi taşı.
• Kişinin kendi öz kızı.
• Erkek ismi.
• Geniş alın.
• Vurmak mânâsına mastar.

saltanat-ı zatiye / saltanat-ı zâtiye

• Bizzat Kendisinin hükmettiği saltanat, egemenlik.

sancak beyi

• Eyalet teşkilâtıyla timar usulünün cari olduğu zamanlarda beş on kazalık yerin mutasarrıfı ile sipahisinin kumandanına verilen addır. Osmanlıların ilk zamanlarında beylere yahut hükümdar evlâtlarına has olarak verilen mıntıkalara "Sancak" denilir, bu sancaklara tasarruf edenlere de "Sancak Beyi" adı

sara

• Hâlis, saf, katıksız. (Farsça)
• Hz. İbrahim'in (A.S.) birinci zevcesinin ismi. (Farsça)

sarf

• Dilbilgisinin konusu kelimeler olan bölümü.

satvet

• Ezici kuvvet. Hışım ve şiddetle kavrayıp almak. Birisinin üzerine şiddetle sıçramak ve hamle etmek.
• Zorluluk.

savm

• Oruç. Fecrin (tan yerinin) ağarmasının evvelki vaktinden (imsaktan) akşam namazı vakti girinceye kadar, yemeği, içmeği ve cimâ'ı terk etmek.

se

• Kur'an alfabesinin dördüncü harfidir. Ebced hesabında 500 sayısının karşılığıdır.

seaf

• Devenin ağzında olan bir hastalıktır ve burnunun ve gözlerinin kılları dökülür. O devenin erkeğine esaf, dişisine nâfâ denir.
• Tırnağın çevresinin kopup ayrılması.

seb'iyye

• Bozuk fırkalardan biri olan İsmâiliyye fırkasının diğer bir adı. Bu fırka, şerîat (din) sâhibi peygamberlerin sâdece yedi tâne ve yedincisinin Mehdî olduğunu, ayrıca her asırda yedi imâmın bulunduğunu iddiâ ettikleri için bu isimle anılmışlardır.

sebeb-i ref-i bereket

• Bereketin ortadan kalkmasının sebebi.

sebha

• Ot yetişmeyen yer.
• Şap taşının çıktığı yer.
• Tuzla

sebike-i hak

• Hak külçesi.
• Mc: İşlenmemiş külçe halindeki altın kıymetinin zâhiren görünmemesi gibi; hakkın bâtıl ile mücadelesinin olmadığı zamanda, hakkın kıymet ve lüzumu derecesinin bir cihette bilinememesi.

sefa'

• Buğday başının kılçığı.
• Orak.
• Kuyu içinden çıkan toprak.

sefer

• (Safer) Arabi ayların ikincisinin ismi.

şefkat

• Başkasının kederiyle alâkalanmak, acıyarak sevmek. Yardıma, sevgiye muhtaç olanlara karşılıksız olarak merhamet ve sevgiyle yardıma koşmak. Karşılıksız, sâfi, ivazsız sevgi beslemek.

seleb

• Yemen vilâyetinde yetişen bir ağacın kabuğudur. Ondan ipler ve urganlar yaparlar.
• Kişinin malı mülkü ve metâı.

selika

• Üstüne binen kişinin, ayaklarını sallamasından dolalyı, devenin yanlarında meydana gelen ayak izleri.
• Tabiat.

sema' / semâ'

• Bir veya birkaç kişinin çalgısız, âletsiz okudukları, dîni, îmânı kuvvetlendiren ve ahlâkı güzelleştiren ilâhî, mevlid, kasîde ve şiirleri dinlemek.

şematet / şemâtet

• Başkasının başına gelene sevinmek.

şematetkarane / şemâtetkârâne

• Başkasının başına gelene sevinircesine.

şemsi sene / şemsî sene

• Güneş senesi. Yer küresinin güneş etrâfında bir devir yaptığı (bir kere döndüğü) sene. 365.242 vasatî güneş günü.

sera-perde

• Saray perdesi. Eskiden harem dairesinin önüne çekilen büyük perde. (Farsça)
• Padişah çadırı, otağ. (Farsça)

serendib

• (Hintçe) Hindistan'ın güneyindeki Seylân adasının ismi.

şesu'

• Uzak.
• Ayakkabısının tasması parçalanmış olan.

şevk-i tenzili / şevk-i tenzilî

• Kur'an-ı Kerim'in ilk önceki mânâsıyla Sahabelere verdiği sevgi ve iştiyak. Kur'an-ı Kerim'in tenzil mertebesindeki mânâsının verdiği şevk. İlâhî bir makamdan inmenin verdiği şevk.

sevr

• Öküz, boğa.
• Koz: Boğa burcu.
• Dünyaya müekkel melâikeden birisinin ismi.

şeyhan

• (şeyheyn) Esasen iki şeyh demek olup; bazı eserlerde, Buharî ve Müslim yerinde kullanılır. Her ikisinin Hadis Kitablarına birden Sahihan denir.
• Hazret-i Ebubekir ile Hazret-i Ömer'in (R.A.) beraberce bâzı mühim kitaplarda geçen isimleri.
• Bazı fıkıh kitablarında, İmam-ı A'zam

seyr-i afaki / seyr-i âfâkî

• Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin; ilminin, bilgisinin ve kendi ihtiyârı (dilemesi, istemesi) olmaksızın dış âlemde ilerlemesi.

seyr-i enfüsi / seyr-i enfüsî

• Hafî tariklerin çoğunda takib edilen ve nefsinin iç âlemindeki delillerle, vasıtalarla tekâmüle gidenlerin usûlü.

seyr-i enfüsi ve afaki / seyr-i enfüsî ve âfâkî

• Kişinin kendi iç âleminde ve dış dünyada yaptığı tefekkür ve mânevî yolculuk.

sibak u siyak

• Sözün gelişi. Sözün (öncesinin sonraya olan) uygunluğu.

sibt

• (Çoğulu: Esbât) Kişinin oğlundan ve kızından olan evladı.
• Torun.

şiddet-i zuhur

• Açık seçik olma ve açığa çıkma derecesinin şiddeti ve kuvveti.

sıddikiyet / sıddîkiyet

• Sadâkat ve doğrulukta en ileri oluş. Çok sâdık olma hâli. Velilik mertebesinin nihâyeti. Peygamberlik mertebesinin bidâyeti olan makam.
• Aşere-i Mübeşşere'nin birincisi ve ilk halife olan Hz. Ebubekir'in (R.A.) nâmı ve sıfatıdır.
• Çok doğru olup, hiç yalan söylememek.

şifa ayet-i kerimeleri / şifâ âyet-i kerîmeleri

• Kur'ân-ı kerîmdeki altı şifâ âyeti. Tevbe sûresi on dördüncü âyetinin sonu, Yûnus sûresi elli yedinci âyetinin ortası, Nahl sûresi altmış dokuzuncu âyetinin orta kısmı, İsrâ sûresi seksen ikinci âyetinin baş tarafı, Şuarâ sûresinin sekseninci âyeti, Fussilet sûresi kırk dördüncü âyetinin ortası.

sıfat-ı ilahiye / sıfât-ı ilâhiye

• Allah'a aid sıfatlar. Kendisini ve mânasının zıddını Cenab-ı Hakk'a nisbet caiz olan vasıflar. (Rıza, Rahmet, Gazab... gibi)

sima' / simâ'

• Bir kişinin veya birkaç kişinin çalgısız, âletsiz ve müzik perdelerine uydurmadan okudukları dîni, îmânı kuvvetlendiren ve ahlâkı güzelleştiren şiirleri, kasîdeleri, ilâhileri ve mevlidleri dinlemek.

şın

• Kur'an alfabesinin onüçüncü harfi olup, ebcedî değeri 300'dür.

sırr-ı ahsen-i takvim

• İnsanın en güzel şekilde ve tam kıvamında yaratılmış olmasının sırrı.

sırr-ı ehadiyet

• Allah'ın her bir varlıkta birliğinin görülmesinin sırrı.

sırr-ı hikmet-i hilkat

• Yaratılış gayesinin sırrı.

sırr-ı manevi-i dua-yı nebevi / sırr-ı mânevî-i dua-yı nebevî

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) duasının mânevî sırrı.

sırr-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliğinin, yaratıcılığının, idaresinin ve terbiyesinin sırrı.

sırr-ı tevhid

• Birleme esprisi; herşeyin bir olan Allah'a ait olmasının sırrı, Ona ait kılma sırrı.

siyak ve sibaka mülayemet / siyak ve sibaka mülâyemet

• Sözün öncesinin sonrasına, sonrasının öncesine uygunluğu.

su-i zan

• Kötü zanna sahib olma, başkasının hareketini kötü zannetme.

şuara

• (Tekili: Şâir) Şâirler.
• Kur'an-ı Kerim'in 26. suresinin ismidir. Mekkîdir.

suğra / suğrâ

• Küçük önerme; kıyası oluşturan önermelerden birisidir. Kıyasın sonuç önermesinin öznesi olan küçük terim bu küçük önermede bulunur.

şule-i i'caz-ı kur'ani / şûle-i i'câz-ı kur'ânî

• Kur'ân'ın mu'cizesinin bir parıltısı.

süleyman

• Beni İsrail Peygamberlerindendir. Davud (A.S.) ın oğludur. Babasının vasiyyeti üzerine Beyt-ül Makdisi yedi senede inşa ettirdi. Kudüste büyük bir hükümet sarayı yaptırdı. Şark ve garb melikleri kendisine itaate geldiler. Kırk sene hem peygamberlik, hem padişahlık yaptı. Beni İsrailden Yahuda ve Bün

sülfe

• Kişinin aceleyle hazırladığı yemek.

sünnet olmak

• Çocuğun sünnet derisinin çepeçevre kesilmesi. Hitân.

sünnet-i seyyie

• İslâmiyet'in yasak ettiği, sonradan ortaya çıkan, kötü, beğenilmeyen şeyler. Peygamber efendimiz ve dört halîfesinin zamânında bulunmayıp da, onlardan sonra, dinde meydana çıkarılan ibâdet olarak yapılan şeyler. Bid'at.

sünusi / sünusî

• (Seyyid Muhammed bin Ali) (Hi: 1206 - 1276) Şâzelî (Şazilî) Tarikatının sonradan teşekkül eden kollarından birisinin kurucusudur. Cezayir'in büyük velilerindendir. Memleketinin bir çok yerlerini ve Mekke-i Mükerreme'yi ziyaret etmiş; Mısır'da, Bingazi'de tederrüsle iştigal etmiştir. Bingazi'de zaviy

süraka

• (Ebu Süfyan Sürâka b. Mâlik) Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm, Hz. Ebu Bekir ile beraber hicret için Mekke'den çıktıklarında, Kureyş Rüesasının mühim bir mal mukabilinde onları öldürmek için gönderdikleri cesur bir adam olup, Hz. Peygamber'in mu'cizesiyle atının ayakları kuma saplanmış ve bu üç

ta'lik

• Asmak, geciktirmek, bağlamak, bir zamana bırakmak, Arap yazısının bir çeşidi.

ta'n

• Hoş görmemek. Kötülemek. Birisinin ayıp ve kusurlarını beyan etmek.
• Küfretmek.
• Muhalifin iddialarını çürütmek.
• Vurmak.
• Duhul etmek, dâhil olmak, girmek.

• Hoş görmemek, kötülemek.
• Birisinin ayıp ve kusurlarını söylemek.
• Küfretmek.
• Muhalifin iddialarını çürütmek.

ta'ziye

• Yeni ölen birisinin yakınlarının acısını paylaşır söz söylemek, teselli etmek. Baş sağlığı dilemek. "Allah sabr-ı cemil ihsan etsin" diye söylemek.

taberi / taberî

• (Ebu Cafer Muhammed bin Cerir İbn-i Yezid) (Hi: 224 - 310) İslâm tarihçisi ve müfessiri olup Taberistan'da doğmuş, 7 yaşında Kur'anı hıfz edip bütün ömrünü ilme vakf etmiştir. Babasının adına izafetle Ceririye adlı bir fıkıh mektebi kurmuştur. İbn-i Cerir-et Taberî adı meşhurdur. Kur'an-ı Kerimin bü

tabiat-ı alem-i islam / tabiat-ı âlem-i islâm

• İslâm dünyasının karakter ve yapısı.

tabiat-ı sani / tabiat-ı sâni

• İkincisinin yapısı.

tabib-i hazık / tabib-i hâzık / tabîb-i hâzık / طَب۪يبِ حَاذِقْ

• İşinin ehli olan doktor.

• İşinin ehli doktor.

tahamül

• Başkasının zahmetini yüklenmek.

tahlil

• Müşkül meseleyi halletmek.
• Bir şeyi kolaylıkla tutmak.
• Eritmek.
• Bir şeyi helâl kılmak.
• Yemine kefaret etmek.
• Man: Terkibin zıddıdır. Bir kıyas neticesinin mantık şekillerinin hangisinden olduğunu bilmek için delilin tahlili, araştırılması.
• Fiz:

tahrif

• (Harf. den) Harflerin yerini değiştirmek. Bozmak. Kalem karıştırmak.
• Kendi menfaati veya başkasının zararı için bir ibârenin mânasını değiştirmek.
• Başka tarafa meylettirmek.

tahsis-i hikmet

• Has kılınmanın hikmeti, namaza ait olmasının sırrı.

taht-ı belkıs

• Belkıs'ın tahtı. (Çok eski mecusi Yemen padişahlarından Şerahil'in kızı Belkıs, başka kardeşi olmadığından babasının yerine Yemen'e hükümdar olmuş idi. Sonra Süleyman Aleyhisselâm ile evlendi. Onun mu'cizeleriyle imana geldi.) Bak: Hüdhüd, Süleyman (A.S.)

talan

• Çapul, yağma. (Farsça)
• Birisinin malının, herkes tarafından kapışılması. (Farsça)

tarak

• Bulutların bir yere toplanması.
• Aynı cinsten olan şeylerden bazısı bazısının üstünde olması.

tarık suresi / târık suresi

• Kur'an-ı Kerim'in 86. Suresinin ismidir. Mekkîdir.

tav'

• İsteyerek uymak. Bir şeyi istekle yapmak. Muti' olmak.
• Mer'anın genişliğinden dolayı davarın her tarafta otlamasının mümkün olması.

tavsiye

• Vasiyet bırakma.
• Ismarlama, sipariş etme.
• Birini iyi tanıtma, işinin olmasını dileme.

taziyename / tâziyename

• Yeni ölmüş birisinin yakınlarını teselli eden ve acılarını hafifleten mektup.

teayyün-i imkani / teayyün-i imkânî

• İnsanın hakîkati olan teayyün-i vücûbîsinin zılli yâni görüntüsü. Ehlullah (evliyâ) kendi yaratılışlarına, güçlerine göre tasavvuf mertebelerine kavuşmakta birbirlerinden çok ayrıdırlar. Evliyâ arasında Allahü teâlânın ismine kavuşanlar pek azdır. Ço ğu bu ismin teayyün-i imkânîsine kavuşmuştur. (İm

tebaa

• Tâbi olanlar. Birisinin veya bir devletin emri altında olanlar.

tebei / tebeî

• Kasdî olmayan.
• Tâbi olarak.
• Başkasının vücuduyla kaim olan.
• Müstakil olmayıp başkasına tâbi olarak.

tebuk

• Hicaz'ın kuzey tarafında Medine-i Münevvere'den Şam'a giden yolun ortasında bir yerdir ve Peygamber Efendimizin son gazvesinin yeri olmakla meşhurdur. Tebuk'te Peygamberimiz tarafından yaptırılan bir duvar bir hurmalık ve bir de çeşme var olduğu rivayet edilir.

tecavüz / tecâvüz / تجاوز

• Haddini aşma, sınırı geçme. (Arapça)
• Sarkıntılık etme. (Arapça)
• Tecâvüz etmek: (Arapça)
• Sınırı geçmek, başkasının haklarını hiçe saymak. (Arapça)
• Irza geçmek. (Arapça)

tecavüz etme

• Bir başkasının hakkını çiğneme, haddini aşma.

tecelli-i sırr-ı ehadiyet / tecellî-i sırr-ı ehadiyet / تَجَلِّئِ سِرِّاَحَدِيَتْ

• Allahın isimlerinin ve birliğinin, her bir şeyde, o şeyi de benzersiz kılarak görünmesinin sırrı.

tecelliyat-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiye edişinin tecellileri, yansımaları.

tecelliyat-ı samedaniye / tecelliyât-ı samedâniye

• Allah'ın herşeyin Kendisine muhtaç olduğu halde, Kendisinin hiçbir şeye muhtaç olmadığını gösteren yansımaları.

tecemmu-u imtizac

• Hepsinin birbirleriyle kaynaşıp uyuşması.

tedessür

• Elbise giyme. Elbiseye bürünme.
• Erkek hayvanın dişisine binmesi.
• Kişinin sıçrayıp atına binmesi.

teellüb

• Cem'olmak, toplanmak.
• Dağ keçisinin erkeği.

tefani / tefanî

• Birbirinde fâni olmak. Arkadaşının iyi ahlâkıyla sevinmek. Arkadaşının, kardeşinin meziyyet ve hissiyatı ile fikren yaşamak.

• Birbirinde fâni olma; fikren arkadaşının meziyet ve hissiyatı ile yaşama, onun üstün özelliklerini kendisinin gibi kabul edip onunla iftihar etme.

tegayüb

• Birkaç kişinin topluca kaybolması.

tehevvül

• Korkunç hâle gelme.
• Birisinin malına göz koyma.

tekid-i i'caz-ı nebevi / tekid-i i'câz-ı nebevî

• Peygamber mu'cizesinin başka birşeyle kuvvetlendirilmesi.

teklif-i malayutak / teklif-i mâlâyutak

• Kişinin yapmayacağı, gücünün yetmeyeceği bir şeyi ona yükleme.

telkih / telkîh

• İlkah etmek. Aşılamak.
• Aşı.
• Cinsinin üremesini sağlamak.

• İlkah etmek, aşılamak, cinsinin üremesini sağlamak.

tenehnüh

• Nefsini menetmek. Nefsinin isteklerine engel olmak.

terbi' / terbî'

• Dörtleme, yâni cenâzenin omuz üzerinde tabutun tahta kolundan el ile tutarak dört kişinin taşıması.
• Mezârı düz yapmak.

terbiyet

• "Terbiye" kelimesinin Arabi okunuşudur.

terceman

• (Tercüman) Terceme eden. Bir dilden başka bir dile çeviren.
• Birisinin veya bir şeyin maksadını anlatmaya, bir şeyi tasvir ve ifadeye vasıta olan.

tercüman-ı kenz ü vahdet

• Allah'ın birliğinin ve hazinesinin tercümanı.

tercüme-i hal

• Biyografi, bir kişinin hayatını anlatan eser.

tereke

• Ölen kişinin bıraktıkları.

tesa'su

• Çok yaşlanmak.
• Artık gün geçirmek.
• Bir nesnenin ekserisinin geçmesi.

teşeffi-i gayz / teşeffî-i gayz

• Öfkesinin öcünü alarak rahatlamak. İntikam alarak yüreğini soğutmak.

• Öfkesinin öcünü alarak rahatlamak, intikam alarak yüreğini soğutmak.

teşennün

• Adamın ihtiyarlıktan dolayı derisinin buruşup kuruması.
• Eskimek.

teşkil

• Vücud vermek. Suretlendirmek. Şekil vermek. Meydana getirmek.
• Atın iki önayağı ve art ayağının birisinin beyaz olması.

teslim

• Kendini, başkasının irâdesine terketme (bırakma), onun emrine uyma, boyun eğme, itâat etme.

teslim-i nefis

• Bir kişinin kendisini bir şeye teslim etmesi.

teşni'

• Başa kakmak.
• Davara binmek.
• Silâh takınmak.
• Kötülük yapmak. Kötü göstermek. Ayıplamak.
• Birisinin çok şeni' olduğunu söylemek.

teşrid

• Ayırma, dağıtma. Dilim yapıp kesmek.
• Nefyetme, kovalama.
• Belâya atma. Ürkütüp kaçırma. Sevketme.
• Birisinin ayıbını teşhir eylemek.

teşyi / teşyî

• Uğurlama, vefat eden kişinin defnedilmesi.

tetimme-i itiraz

• İtiraz dilekçesinin eki, ilâvesi.

tev'eban

• Davar memesinin iki yanı.

tevacüd

• Kişinin kendini vecd suretinde göstermesi.

tevatür / tevâtür

• Yalan üzere birleşmeleri mümkün olmayan, her asırda güvenilen kimselerin hepsinin bir şeyi, bir haberi bildirmeleri.

tevazu / tevâzu

• Alçakgönüllülük, isteyerek mertebesinin altında görünme.

tevessü-ü tesir

• Tesir sahasının genişlemesi.

tevhid

• Birleme. Bir Allah'tan başka İlâh olmadığına inanma. Lâ ilahe illallah sözünü tekrarlama. Her yerde ve her şeyde Allah'tan başkasının te'sir hâkimiyeti olmadığını anlamak, bilmek ve bilerek yaşamak.
• Edb: Allah'ın varlığına ve birliğine dair yazılan manzume.

tezahür

• Meydana çıkma, belirme, görünme. Gösteriş.
• Birbirini korumak, birbirine arka olmak.
• Arkalaşmak; yâni birbirine yardım etmek.
• Avretine zıhar etmek, yani zevcesinin arkasını validesinin arkasına teşbih ederek "zuhruki kezuhri ümmî" demek.

tezahür-ü rububiyet / tezahür-ü rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, idare ve terbiyesinin görünmesi.

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, idare ve terbiyesinin görünmesi.

tezahürat-ı rububiyet / tezahürât-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesinin gözle görülür olması.

tezallüm

• Birisinin zulmünden şikâyet etme.

tezebbu'

• Kişinin hulku yaramaz olmak, kötü huylu olmak.

tezekkür

• Akla getirme, hatırlama, anımsama.
• Birkaç kişinin toplanarak bir işi konuşması, görüşme, müzakere etme.

tezkiye

• Doğruluğuna şehadet etmek.
• Zekât vermek.
• Zekât almak.
• Pak ve temiz etmek.
• Övmek, medhetmek.
• Birisinin durumu hakkında soruşturmak.

tıla'

• Tâze üzüm şırasının, ateşte veya güneşte ısıtılarak üçte birinden fazlasının uçmasıyla elde edilen içki.

tin suresi / tîn suresi

• Kur'an-ı Kerim'in 95. suresinin ismidir. Mekkîdir. Vettîni Suresi de denir.

tivele

• Bir kadına kocası buğzedip (gizli düşmanlık edip) kendisinden soğuduktan sonra, kadının, kocasının sevgisini tekrar celbetmek (çekmek) için mutlak te'sir edeceğine inanarak sihir yapması.

tıynet

• Huy, tabiat, kişinin yapısı.

tufeyli / tufeylî

• (Davetsiz ziyafete giden Tufeyl adında birisinin ismindendir) Sahte.
• Dalkavuk. Çanak yalayıcı.
• Başkasının sırtından geçinen. Asalak. Parazit. Fazladan.

tur-i sina / tûr-i sînâ

• Tûr dağı. Allahü teâlânın Mûsâ aleyhisselâmı peygamberlikle müjdelediği ve sonra Tevrât'ı indirdiği, Kızıldeniz'in kuzeyinde, Asya ve Afrika kıtalarının arasındaki Sinâ yarımadasının güney kısmında yer alan dağ.

udtumme

• Kişinin aslı.

ukud suresi

• Kur'an-ı Kerim'in beşinci suresi olan Mâide Suresinin diğer bir ismi.

ulcum

• (Çoğulu: Alâcim) Erkek kurbağa.
• Dağ keçisinin erkeği.
• Deve kuşu.
• Sağlam ve dayanıklı deve.
• Çok su.
• Gece karanlığı.

ulüvv-ü mertebe

• Derecesinin yüksekliği.

ürviyye

• (Çoğulu: Ervâ-Erâvi) Dağ keçisinin dişisi.

üslub-u hakim / üslub-u hakîm

• Edebî san'atlardan biridir. Sorulan bir suale, soranın halini nazara alarak başka bir sual gibi telâkki edip, ona göre cevab vermek demektir. Meselâ : Bazı Ashab Resulüllah'a (A.S.M.) hilâlin ince başlayıp, kalınlaşarak bedr şekline gelip, sonra yine başladığı şekle dönmesinin sebebini sordular. Bun

üsture

• Edb: Efsane, uydurma hikâye demek olan "esâtir" kelimesinin müfredidir.

usul / usûl

• Asıllar, kökler, temeller. Asl kelimesinin çokluk şeklidir.

uzuv

• (Uzv) Bir canlının vücud yapısının kısımlarından herbiri. Azâ. Organ.

uzza

• İslâmiyetten evvel câhiliyet devrinde büyük putlardan birisinin ismi.

vahdeddin

• (Aslı: Vahîdüddin, fakat Türkçede Vahdeddin şeklinde telâffuz edilir.) Osmanlı Padişahlarının sonuncusu ve otuzaltıncısının adıdır. (Mi: 1861-1926) Zeki, dirayetli ve dindardı. Osmanlılar ve İslâm âlemi için bir felâket işareti olan Sevr Muahedesini imzalamadı. Osmanlı ordusu olarak emrine bırakılan

vakıf

• (ة) harfiyle biten kelimelerde (ﻫ) sesi verilerek durma ("şeceratin" kelimesinin "şecerah" şeklinde okunması gibi).

vakt-i tefrih

• Tıb: Çiçek hastalığı aşısının yapılmasından te'sirini gösterinceye kadar geçen zaman.

varis / vâris

• Cenab-ı Hakk'ın bir ismi.
• Mirasçı. Kendisine miras düşen. Mirasa konan. Vefat eden birisinin maddî veya manevî mal ve mülkünde kullanmaya, tasarrufa salâhiyetli olan.

vasıt / vâsıt

• Ortada bulunan.
• İkisinin ortası.

vasiyet

• Kişinin öldükten sonra yapılmasını istediği şey.

vasl

• Kavuşma. Allahü teâlâya kavuşma; velî olma. Vasl olanlar reisidir, o hocasının pîridir. Mektûbât ki eseridir, câna can katar efendim.
• Birleştirme. İlm ile, irfân ile, sâhib olan Sıla'ya İki temel bilgiyi vasl eden bir araya Dalıp uçsuz bucaksız, o muazzam deryâya Ve bu zikr deryâsınd

vav

• Kur'an alfabesinde sondan üçüncü harftir. Ebced hesabında 6 sayısının karşılığıdır.

vav-ı haliye / vâv-ı hâliye

• Cümlede öznenin, tümlecin veya her ikisinin durumunu bildiren sözün başında bulunan "vav" harfi.

vedi'

• Başkasının malını saklamaya memur kimse.

vefd

• Delege, murahhas, elçi.
• Gelme, vurma, ulaşma.
• Hususi bir işle başkasının yanına varma, elçilik.

vefr

• Bir kimsenin ihsanını kabul ettikten sonra rızasıyla reddeylemek.
• Bolluk.
• Medh ü sena ile birisinin namusunu muhafaza etmek.

vehhabi / vehhabî

• Muhammed İbn-i Abdulvehhab nâmında birisinin sebeb olduğu İslâmî bazı mes'elelerde ifrat gösteren ve dört hak mezheb hâricinde bir mezhepten olan. Fıkıhta Hanbelî, itikadda İbn-i Teymiye'ye bağlıdırlar. Tarikatlarına Muhammediye ismi verirler.

vekalet / vekâlet

• Vekillik. Birisinin nâmına iş görme. Kendi nâmına hareket etme salâhiyetini başkasına verme. Nezâret, bakanlık.
• Vekilin vazife gördüğü bina.

vekil

• Başkasının işini gören. Bir adamın yerine hareket etme selâhiyeti olan kimse.
• Nâzır. Bakan.

velediyet

• Birisinin evlâdı olma hâli. Çocuk oluş.

velice

• (Çoğulu: Velyüc) Büyük çuval.
• Kişinin sırdaşı.

veliyy-ün niam

• Nimetler ihsan eden, iyilik eden kimse.
• Şeyhülislâm.
• Sülâlesinin ileri gelenleri.

vesayet

• Bir başkasının yardımı ve koruması altında bulunma.

vezn-i mahsus

• Özgül ağırlık. Bir cismin bir santimetre küp hacmindeki parçasının ağırlığı.
• Edb: Nazmın veya kelimenin belli kalıplarından her biri. Nazmın ahenk ölçüsü.