adm

• (Çoğulu: İdâm) Yay tutamağı.
• Deve kuyruğu.
• Saban eğiği ki, ucunda demiri vardır.
• Harman savurdukları yaba.

ale-l-hesab

• Hesâba sayarak.

ale-s-sabah

• Erkenden, sabahın ilk saatlerinde.

amaç / âmâç

• Saban demiri. (Farsça)
• Hedef, nişan tahtası. (Farsça)

amud-ül fecr

• Sabah yeri ağarıp uzama.

asbah

• (Tekili: Subh) Sabahlar.

ayan

• (İyân) Aşikâr. Belli. Herkesin bilebileceği ve görebileceği.
• Çiftçi âletlerinden olan saban okunun bileziği.

bad-ı berin / bâd-ı berîn

• Sabah rüzgârı.
• Lâtif hava.

bad-ı subh / bâd-ı subh

• Sabah rüzgârı.

bam

• Dam.
• Çatı.
• Kubbe.
• Kemer
• Sakf.
• Sabah vakti.
• Telli sazlarda en kalın tel.

bamdad / bâmdâd / بامداد

• Sabah, sabahleyin, seher vakti. Tan yeri. (Farsça)

• Sabah, sabahleyin. (Farsça)

basine

• Ekincilerin sabanı.
• Sanat ehlinin âletleri.
• Kaba çuval.

bekri / bekrî

• Erken. Sabah.
• İçkiye çok düşkün. Sarhoş.

beledi / beledî

• (Beled. den) şehir veya kasaba ahalisinden olan, şehirli.
• Şehir ve kasabaya ait.
• Belediye İdaresine mensub.
• Mahallî, yerli.

belediye

• Bir şehir veya kasabanın temizliği, bayındırlığı ve nizamiyle ilgilenen daire.

belham

• Çiftçilikte kullanılan saban. Çift sürmeğe yarayan âlet.

berat gecesi / berât gecesi

• Arabi Şâban ayının onbeşinci gecesi. Şâban ayı mübarek şuhur-u selâseden (üç aylardan) olup, onbeşinci gecesi mahlûkatın rızıklarına, ömürlerine, amellerine dâir taraf-ı İlâhîden meleklere tâlimat verildiği hususunda rivâyât-ı sahiha vardır.

• Şâban ayının on beşinci gecesi.

beyza'

• (Çoğulu: Biyâz) Kasaba, köy.
• Güzel yüzlü kadın. (Müz: Ebyaz)

bil-guduvv-i ve-l-asal / bil-guduvv-i ve-l-âsâl

• Sabah ve akşam.

bilad

• Beldeler, şehirler, memleketler, kasabalar.

bille

• Yaşlık, ıslaklık. Çiy dedikleri rutubet ki sabah vakitlerinde olur.

bükre

• Erken. Sabah vakti.

büteyra

• Sonunda evlâdı kalmayan.
• Vitir namazını bir rekat kılmak.
• Şems, güneş.
• Sabah.

çak

• Yarık, çatlak, yırtmaç. (Farsça)
• Kılıç, bıçak gibi şeylerin sesleri. (Farsça)
• Sabah vakti beyazlığı. (Farsça)
• Küçük pencere. (Farsça)
• Hazır. Amâde. (Farsça)

cam-ı zerrin

• Altın kadeh. (Farsça)
• Tas: Allah âşıkının kalbi. (Farsça)
• Bir kasaba adı. (Farsça)
• Bir şarab adı. (Farsça)

cemaziyel ahir

• Arabi ayların altıncısıdır. (Arabi aylar: Muharrem, Safer, Rabiyy-ül-evvel, Rabiyy-ül-âhir, Cemaziyel-evvel, Cemaziyel-ahir, Receb, şaban, Ramazan, şevval, Zilkade, Zilhicce'dir)

cerre çıkma

• Eski zamanda medrese talebelerinin, mübarek üç aylar olan Receb, Şaban ve Ramazanda köylere dağılıp halka, ahaliye dini nasihatlarda bulunmak, namaz kıldırmak veya müezzinlik etmek suretiyle para ve erzak toplamaları.

cüşur

• Sabah yerinin ağarması.

de'da

• Her ayın son günü.
• Şaban'ın son günü.
• Çok karanlık gece.

deskere

• Şehir ve kasaba, il ve ilçe. (Farsça)
• Hasta insan, eşya vs. taşımaya yarayan tahta. (Farsça)

diskalifiye

• Müsabaka dışı bırakılmış. (Fransızca)

divan-ı muhasebat

• İnsanların sorgulanıp hesaba çekileceği yüksek makam; mahşerdeki hesap.

duhuliye

• Eskiden, satılmak üzere şehir ve kasabalara getirilen her cins ticaret malından alınan vergi.
• Bir yere girmek için verilen para.

ehali

• (Tekili: Ehl) Bir memleket, şehir, kasaba köy veya semt veyahut da mahallede yerleşip oturanlar.
• Avam, halk umum.

ehl-i emsar

• Şehir halkı, kasaba halkı.

ehl-i kura

• Köylerde, kasabalarda yaşayan.

emsar

• (Tekili: Mısr) Büyük şehirler, beldeler, memleketler, kasabalar.

eshar-ı bahar

• Bahar sabahları.

esnan

• (Tekili: Sinn) Dişler.
• Yaşlar. İnsanın doğduğu andan ölümüne kadar uzvî sîretinde birbirini takibeden muhtelif zamanlar. (Yâni: Tufuliyet, Sabavet, Şebabet, Kühûlet ve Şeyhuhet denilen zamanlar.)

evkat-ı hamse

• Beş vakit. Sabah, öğle, ikindi, akşam ve yatsı namazlarının kılındığı vakitler.

ezib

• Rezil, âdi ve aşağılık kimse.
• Kıble rüzgarı.
• Riyh-u cenub ile Sâbâ arasında esen yel.
• Sevinmek, ferah ve neşat.

falak

• Tomruk.
• Falaka.
• Sabah aydınlığı.

favori

• Sakalın kulak hizasından yanağa doğru inen kısmı. (Fransızca)
• Bir müsabakayı kazanacağı tahmin edilen şahıs, takım veya hayvan. (Fransızca)

fecir / فَجِرْ

• Tan yerinin ağarması, sabah.

• Sabah vakti.

fecir sünneti

• Sabah namazının sünneti.

fecr

• Tan yerinin ağarması. Şafak. Sabah vakti, güneş doğmadan evvel şarkta hâsıl olan kızıllık.
• Bir şeyi genişçe ikiye ayırmak.
• Günah işlemek. Fücur ve fısk işlemek. Yalan söylemek.
• Tekzib eylemek.
• İsyan ve muhalefet eylemek.
• Haktan sapmak. Meyletmek.
• <

• Sabaha karşı, güneş doğmadan önce, ufkun gün doğusu tarafında görünen aydınlık, tan yerinin ağarması.

• Fecir; sabaha karşı güneş doğmadan önce, ufkun aydınlığı, tan yerinin ağarması.

fecr-i haşir

• Haşir sabahı; öldükten sonra âhirette tekrar diriltilip Allah'ın huzurunda toplanma sabahı.

fecr-i sabah

• Sabahın ilk aydınlığı.

fecr-i sadık / fecr-i sâdık

• Gerçek aydınlık, tan yerinin ağarması, gerçek sabah.

• Fecr-i kâzibi tâkibeden tam karanlıktan sonraki beyazlık. Sabah namazının ve orucun başlama vakti.

• Sabaha karşı şark ufkunda yayılmaya başlayan beyaz bir aydınlık. Bunun mukabili birinci fecirdir ki, bir aydınlıktan sonra tekrar aydınlık gider. Bu birinci aydınlığa fecr-i kâzib denir. Sabah namazının vakti, fecr-i sâdıkta başlar.

felak / felâk

• Tan zamanı.
• Sabah aydınlığı.

felsefe

• Madde, hayat, yaratılış, kâinât, ruh, ölüm, ölüm sonrası gibi konularda insan gücünün akla dayanarak ortaya koyduğu düşünce ve görüşlerin tamâmı. Beğendiği düşüncelerini hakîkat olarak anlatmak, yaldızlı, heyecan verici laflarla inandırmaya çalışmak. Tecrübeye, hesâba dayanmayan şahsî düşünceler.

feth-i islam / feth-i islâm

• Tuna nehri üzerinde Kladova kasabası yakınlarındaki bir kalenin adı.
• İslâmların fethetmesi.

fetik

• Dülger.
• Sabah.
• Parlayıcı nesne, parlak olan şey.

fidye

• Herhangi bir farzından birini yerine getirmeye gücü olmayan bir kimsenin Cenâb-ı Hak'tan özür dilemek kasdı ile, verdiği para veya sadaka.
• Esir veya kölelikten kurtulmak için verilen para.
• Fık: Fakirin sabahlı akşamlı bir günlük yiyeceği.

fina / finâ

• Şehir kenarı, büyük mezarlıklar (fabrika, mektep, kışlalar) ve kasabadakilerin harman yapmak, hayvan koşturmak, eğlenmek için devamlı kullandıkları yerler.

firuz abadi / firuz abadî

• (Mecdüddin Muhammed) (Hi: 729 - 817) İran'ın Şiraz Eyâletinde Firuzâbad isimli beldenin Kâzrun kasabasında doğmuştur. Büyük âlimlerdendir. Yedi yaşında Kur'anı hıfzetmişlerdi. Çok seyahat etmiştir. Bursa'ya geldiğinde Yıldırım Bayezid Han tarafından kendisine fevkalâde ikrâm olundu. En meşhur eseri

fıtra

• Fitre; ihtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak nisab (dinde zenginlik ölçüsü) miktârı malı, parası olan her hür müslümanın Ramazan bayramının birinci günü sabahı fakirlere vermekle yükümlü oldukları belli miktardaki buğday veya arpa yahut hurma veya kuru üzüm veya kıymetleri kadar altın v

gabibe / gabîbe

• Sabah sağılan koyun sütünün üzerine akşam yine sağıp, ertesi güne bekletilip ekşiyen süt.

gadat

• Sabahın erken zamanı. Sabah vakti.

gadiyye

• (Çoğulu: Gadiyyât) Tan ağarmasıyla güneş doğması arası, sabahın erken saatleri.

gadve

• Sabahtan öğle vaktine kadar yürümek.

gavadi / gavadî

• Sabah bulutu.

gaylule / gaylûle

• Sabah, tan yerinin ağarmaya başlamasından, tâ güneşin bir mızrak boyu (yaklaşık 45 dk.) yükselmesine kadar geçen zaman dilimi.

• Sabah uykusu.

gudüvv

• Sabah vakti.
• Sabahleyin bir şeye başlamak.

gudve

• (Çoğulu: Gudevât) Sabah namazı vakti ile güneşin doğuşu arası.

gutat

• Sabahın erken saatleri.

hane-i avarız

• Avarız ve bedel-i nüzul ve buna benzer vergiler ve tekâlifin toplanmasında tutulan ölçü. Buradaki hanenin, lügat mânası olan evle münasebeti yoktur. Kasabalar, köyler nüfuslarına ve emlâk ve arazilerinin miktar ve hâsılatlarına göre hane itibar edilir ve mahallî masraflarla sair vergiler ona göre ta

hava-i nesimi / hava-i nesimî

• Sabahki hava. Temiz hava.

hayat

• Kasaba ve köy evlerinde üstü kapalı, bir, iki veya üç tarafı açık sofa.
• Avlu.

hayber

• Arap Yarımadasında Hicaz bölgesinin doğu sınırında ve Medine-i Münevvere'nin 170 km. kuzeyinde bir kasabadır. Evleri, yüksek bir kayanın üzerinde kurulmuş olan bir kalenin etrafında bulunur. Hicretin yedinci senesinde vuku bulan Hayber Gazası ile meşhur olmuştur. Aynı sene içinde Hz. Resulullah Efen

haytü'l-ebyaz

• Beyaz iplik, fecir zamanı, ufukta bir çizgi şeklinde beliren ve giderek artan sabah ağartısı.

hazari / hazarî

• Köyde ve kasabalarda yaşayanların yaşayış şekli ve tarzlarına ait. Şehirli.
• Sulh ve asâyiş, sükun ve istirahat zamanlarına mensub ve müteallik. Barış ve güvenle alâkalı.

hisab

• (Çoğulu: Hisâbât) Hesap, aritmetik.

homa

• Denizli'nin Çivril ilçesine bağlı ve şimdiki ismi Gümüşsu olan bir kasaba.

horasan

• İran'ın doğusunda bir memleket adı. (Farsça)
• Erzurum vilâyetine bağlı bir kasaba adı. (Farsça)
• Tuğla tozu ile kireçten yapılan bir nevi sağlam harç ismi. (Farsça)
• Kelime mânası: Doğan güneş. (Farsça)

hoşbeş

• Selâmsabah, hatır sorma, birbirine rastlayan iki ahbab arasında söylenilen ilk sözler.

hukeşan

• Tar: Hacı Bektaş şeyhinin Yeniçeri Ocağı nezdindeki vekiline mahsus doksandokuzuncu ortaya 1591 senesinde tâyin olunan Bektaşi müritleri hakkında kullanılır bir tâbirdi. Yeniçeri ocağından yiyip içen ve yeniçeri odalarında yatıp kalkan bu duacıların vazifeleri sabah akşam ordunun selâmet ve muvaffak (Farsça)

hükm-i karakuşi / hükm-i karakuşî

• Karakuş hükmü.
• Mc: Hesaba kitaba gelmiyen, mantığa uymayan hüküm.

ibn-i züka / ibn-i zükâ

• Sabah.

ibtikar

• Sabahleyin erkenden kalkma.

iç kale

• Kale duvarlarıyla çevrilmiş şehir ve kasabaların bazılarının ortasında ve en yüksek yerinde yapılan küçük kaleler. Bu çeşit kalelere "bâlâ hisâr" da denilirdi. Bu iç kaleler, düşmanın, surları geçmesi hâlinde veya şehirde bir isyân çıktığı zaman, hükümdar veya kumandanın çekilip kendini müdafaa etme (Türkçe)

ihtisabiyye

• İhtisaba (belediyeye) ait vergi.

imsak vakti / imsâk vakti

• Oruca başlama zamânı. Ufkun bir yerinde beyazlığın başladığı vakit. Bundan (6-10) dakika sonra beyazlık ufk üzerinde ip gibi yayılınca sabah namazının vakti başlar.

intisab

• (Nasb. dan) Dikilip durmak.
• Yükseğe kaldırmak.
• Bir mansaba tayin olunmak.
• Gr: Kelimenin mansub olması

ısbah

• Seher vakti. Sabah vakti.
• Gafil olmamak. Uyanıklık.

isfar / isfâr

• Sabah namazının ortalık aydınlanırken kılınışı.

• Sabah namazını ortalık aydınlanıncaya kadar geciktirmek.

iskele

• Binada yüksek yerleri yapabilmek için kurulan geçici sal.
• Deniz nakil vasıtalarının yanaşabilmeleri için deniz kıyısında yapılan yer.
• Deniz kenarında ve deniz vasıtalarının yanaşmasına elverişli kasaba.
• Bir memleketin deniz yolu ile yapılan ticaretine vasıta olan lima

kadi iyaz / kadî iyaz

• Lâkabı: Ebu-l Fadl bin Musa el Yahsabî'dir. Muhaddislerin meşhurlarından ve edebiyatçılardan olup, 476 hicrî tarihinde Site kasabasında doğmuş, sonra Endülüse geçerek Kurtuba'da ve diğer ilim merkezlerinde ilim tahsili yapmıştır. Daha sonra Site kasabasında uzun bir zaman durmuş, bir ara Garnata şeh

kadiyanilik / kâdiyânîlik

• On dokuzuncu yüzyılda, Hindistan'da Mirzâ Gulâm Ahmed tarafından kurulan bozuk yol. Kurucusunun doğum yeri olan Kâdiyan kasabasına nisbetle bu adla anılmaktadır. İsmine nisbetle, Ahmediyye de denilmektedir.

kahvaltı

• Sabah ve ikindi vakitleri yenilen hafif yemek. (Türkçe)

kasaba / قصبه

• (Çoğulu: Kasabât) Akciğerdeki nefes borularından herbiri. Bronş.
• Küçük şehir. Çarşısı olan büyük köy.
• Ahalisi beş-on bin raddelerinde olan mâmure.

• Kasaba. (Arapça)

kasabat

• (Tekili: Kasaba) Bronşlar.
• Kasabalar.

keffaret-i yemin

• Yaptığı bir yemine sadık kalmayıp bozan bir müslümana lâzım gelen keffâret demektir ki: Muktedir ise, müslim veya gayr-i müslim bir köle veya câriye azad etmekten; muktedir değil ise, on fakiri akşamlı sabahlı doyurmaktan veya on fakire birer parça libas giydirmekten; bu üç şeyden birine muktedir ol

keran

• Sabah.

kerretan

• Sabah ve akşam.

kılavuz

• Yol gösteren, rehber.
• Vapurlara yol gösteren.
• Bazı hayvan katarlarının önüne düşüp, onları sevkeden hayvan.
• Eskiden evlenme işlerine vasıtalık eden kadınlar.
• Düşman hakkında mâlumât edinmek için ordu hizmetinde kullanılan kişiler.
• Okçuluk müsabakaların

kunut

• Yatsı veya sabah namazlarında ayakta okunan duâ. İbadet. Duâ. Taat. Şükür eylemek.
• Namazda dünya kelâmından imsak eylemek, yani kendini tutup konuşmamak.

kunut duası / kunût duâsı

• İtâat etme, ibâdet. Hanefî mezhebinde, vitir namazının üçüncü rek'atinde zamm-ı sûre okunduktan sonra; Şafiî mezhebinde, sabah namazının farzının ikinci rek'atinde rükûdan kalktıktan sonra ve Ramazân-ı şerîf ayının yarısından sonra vitir namazının üç üncü rek'atinde rükûdan kalktıktan sonra okunan d

kura

• (Tekili: Karye) Karyeler, köyler, kasabalar.

layuhsa / lâyuhsa

• Hesaba gelmez. Hesabsız. Pek çok.

leyle-i berat / leyle-i berât

• Berat Gecesi; hicrî ayların sekizincisi olan Şaban ayının on beşinci gecesi.

• Mübârek gecelerden, Şâban ayının on beşinci gecesi.

ma'mure

• İnsanların bulunduğu bayındır yer. Ma'mur olan yer. Şehir, kasaba.

mahalle

• (Çoğulu: Mahallât) Şehir ve kasabaların bölündüğü parçalardan herbiri.

mahkeme-i kübra-yı haşir / mahkeme-i kübrâ-yı haşir

• Haşrin büyük mahkemesi, insanların öldükten sonra diriltilerek hesaba çekilmek üzere toplanacağı büyük mahkeme.

mahşer-i azim / mahşer-i azîm

• Bütün varlıkların yeniden diriltilip hesaba çekileceği büyük toplanma yeri; mahşer meydanı.

mahsubat / mahsubât

• (Tekili: Mahsub) Hesab edilmiş olanlar. Hesaba dahil edilmişler.

mamure / mamûre

• İnsan bulunan, bayındır, şenlikli yer, şehir, kasaba.

mekarib / mekârib

• (Tekili: Mikreb) Çift sürülen sabanlar.

memleket

• (Çoğulu: Memâlik) Bir devletin toprağı, ülke, yurt.
• Şehir. İl, kasaba.
• Bir insanın doğup büyüdüğü yer.

mevat arazi / mevât arâzi

• Ölü arâzi. Bir kimsenin mülkünde bulunmayan, mer'a, baltalık ve harman yeri olarak kimseye verilmemiş olan ve gür sesli bir kimsenin köy ve kasaba evlerinin son bulduğu yerden bağırıp sesi duyulmayacak derecede köy ve kasabadan uzak yâni tahmînen yarım saatlik uzaklıkta olan dağlık, taşlık, kıraç, o

mihrat

• Tennur odunu karıştırdıkları âlet.
• Çiftçi sabanı.

mıkleb

• Eski kitap ciltlerinin sol kenarındaki kapak. Ekseriya okunan yer belli olsun için araya konurdu.
• Saban demiri.

mikreb

• (Çoğulu: Mekârib) Çift sürmede kullanılan saban.

mıkvem

• (Çoğulu: Mekâvim) Saban ağacının tutulacak yeri.

mısbah

• Kandil. Çıra. Meş'ale. Lâmba. (Aya, güneşe, yıldızlara ve mecâzen de Resul-i Ekrem'e (A.S.M.) bu isim verilmiştir.)Sabah ve sabahat maddesinden ism-i âlettir ki; sabah gibi lâtif ve kuvvetli aydınlık veren lâmba demektir.

mısbah-ül meshur

• Sabahlayan, sabahlamış.

muahaze-i dünyeviye ve uhreviye

• Dünya ve âhirette hesaba çekme.

muaheze

• Sorgulama, hesaba çekme.

muaheze eden

• Sorgulayan, hesaba çeken.

mübakere

• Bir işe sabahtan başlamak.

müdamere

• Sıkıntı ve mihnet içinde sabahlama.

muhasebe / muhâsebe

• Sorgu, hesaba çekilme.

• Hesâblaşma, insanın nefsini hesâba çekmesi.

muhasebe-i kübra / muhasebe-i kübrâ

• Büyük muhasebe, hesaba çekilme; Allah'ın bütün insanları öldükten sonra dirilttiğinde hayatlarının tamamından hesaba çekmesi.

münadale

• Müsabaka yarışına girmek. Atışma. Atış müsabakası.

müsabakat

• Yarış, yarışma, müsâbaka.

müsabık

• (Sebk. dan) Müsabakaya giren, yarışmaya katılan.
• Geçen.

müşarata / müşârata

• Şartlaşma, sözleşme. Nefs muhâsebesinin (nefsi hesâba çekmenin) ilk basamağı olup, Allahü teâlânın beğendiği işleri yapma, beğenmediklerinden sakınma ve âhirete hazırlanma husûsunda nefsle sözleşme.

müstatir

• Uçan, uçuşan.
• Yangının veya sabahın intişarı gibi müstaid olan.

mütesabık

• Müsabaka eden. Birinden üstün gelmek için çalışan.
• İleri geçmek için yarışmak, birisinden ileri geçmek.

mütesehhir

• (Çoğulu: Mütesehhirîn) Geceleyin uyuyamayıp sabahlayan.

mütesehhirane / mütesehhirâne

• Sabahlayarak, gece uyumayarak. (Farsça)

mütesehhirin / mütesehhirîn

• (Tekili: Mütesehhir) Geceleyin uyumayıp sabahlayanlar.

na-şita

• Sabahtan beri hiç bir şey yememiş olma. (Farsça)

na-teraş

• Mc: Terbiye görmemiş, kaba saba. Yontulmamış.

namazgah / namazgâh

• Namaz kılınan yer. İbadetgâh. Eskiden şehir dışında, kırda ve sed üzerinde mihrab konulmak suretiyle namaz kılınmak için yapılan yere verilen addır.
• Bir kasabanın bütün halkını bir arada bulunduran geniş sahaya da bu ad verilirdi. Bayramlarda ve fevkalâde günlerde kasaba ve civar köy

nefs muhasebesi / nefs muhâsebesi

• İnsanın, dâimâ kötülük ve günâh işlemek istiyen nefsini hesâba çekip, kontrol etmesi ve gerektiğinde onu cezâlandırması

nesim-i seher / nesîm-i seher

• Lâtif sabah rüzgârları.

• Seher rüzgârı, tan yeli, tatlı sabah rüzgârı.

nesim-i subh

• Sabah rüzgârı.

nesim-i subh-dem

• Sabah vakti esen rüzgâr, sabah rüzgârı.

nijm

• Bazı kış sabahları inen koyu sis. (Farsça)

nısf-ül-leyl

• Gece yarısı yâni Akşam namazının girişi ile, sabah namazının girişi arasındaki vaktin ortası.

papure

• İki çift öküz koşulan ağır bir cins saban. (Farsça)

receban

• Receb ile Şaban ayları.

rehan

• Bahadırlık, kahramanlık.
• Denemek, tecrübe etmek.
• At yarıştırmak, müsabaka.

reml

• (Remil) Kum falı, bir takım nokta ve çizgilerle fala bakmak oyunu.
• Filistin'de bir kasaba.

remli / remlî

• (Şihâbüddin Remlî) (Mi: 1371-1440) Filistin'in Reml kasabasında doğmuş, Şeyhülislâm'dır. Mecmuat-ul Ahzab'da namı Kutb-ül Ârifîn diye geçer. Kimya-yı Saadet namında salâvatları ile meşhurdur. Fıkh ve tevhide, tasavvufa dair manzumeleri vardır. " İmam-ı Remlî" diye anılır.

rumh

• (Çoğulu: Rimah-Ermâh) Süngü. Mızrak. Saban kolu. Mc: Fakirlik.

ruz-i ceza / rûz-i cezâ

• İnsanların diriltilip, hesâba çekilerek amellerinin karşılığının verileceği gün; mahşer günü, kıyâmet günü.

şa'ban

• (Şâbân) Arabi ayların sekizincisi. Mübârek Şuhur-u selâsenin (Üç ayların) ikincisi.

saba / sabâ / صبا

• Meltem, gündoğusunden esen yel. (Arapça)
• Sabâ makamı. (Arapça)

saba-beraber

• Sabâ rüzgârı gibi lâtif ve hafif. (Farsça)

sabah-ı haşr

• Haşir sabahı.

sabahgah / sabahgâh

• Sabah vakti. (Farsça)

şaban-ı muazzam / şâbân-ı muazzam

• Mübarek aylardan ikincisi olan Şaban ayı; hicrî ayların sekizincisi.

şaban-ı şerif / şâbân-ı şerif

• Hicri ayların sekizincisi ve mübarek üç ayların ikincisi olan değerli ve şerefli Şâban ayı.

sabat

• (Çoğulu: Sevâbıt-Sâbâtât) Pazar sokağı, iki duvar arasının örtüsü (altı yol olur.)

sabuh / sabûh / صبوح

• Sabah içilen şarap. (Arapça)

sadaka-i fıtır

• İhtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak, nisâb yâni dinde zenginlik ölçüsü miktarında malı, parası bulunan her hür müslümanın, Ramazân bayramının birinci günü sabâhı, fakirlere vermekle yükümlü oldukları belli miktarlardaki buğday, arpa, hurma veya kuru üzüm yahut kıymetleri kadar altın v

sadaka-i fıtr

• Ramazan bayramından evvel fıtra olarak verilen sadaka. Zengin (nisaba mâlik) her müslümanın (ihtiyar, genç, çocuk ve hattâ bunak da olsa) fakirlere vermeye mükellef olduğu sadakadır, vâcibdir. Nisaba mâlik olan bir müslüman, hem kendi nefsi için, hem de çocukları, hizmetçisi için sadaka-i fıtır veri

sadi'

• Sabah vakti.
• Koyun ve deve bölüğü.
• Yedi günlük oğlan.

salat-ı fecr / salât-ı fecr

• Sabah namazı.

salat-ül fecr / salât-ül fecr

• Sabah namazı.

şam u seher

• Akşam sabah.

seab

• (Çoğulu: Sâbân) Sel yolu. Su akıtmak mânasına mastar.

şebgir / şebgîr / شبگير

• (Şeb-gir) Geceleyin uyumayan. (Farsça)
• Sabah vakti. (Farsça)
• Gece giden kervan. (Farsça)

• Geceleri uyuyamayan, uykusuzluk çeken. (Farsça)
• Sabah. (Farsça)

sedef

• Karanlık ve aydınlığın karışması.
• Gece ve sabah.
• Sabahın evveli.

seher

• Tan. Sabah olmağa başladığı vakit.
• Fık: İkinci fecirden biraz evvel olan vakit.

• Tan, sabah olmaya başladığı vakit.

sehergah / sehergâh

• Sabahlık. Sabah zamanı. Sabah vaktine âit. (Farsça)

seherhiz / seherhîz

• Sabahları erken kalkan. Erkenci. (Farsça)
• Sabahleyin esen. (Farsça)

şehrü'l-haram

• Kan dökmek ve savaş yapmak haram olan ay: Muharrem, Recep, Şaban, Ramazan ayları.

selef-i salihin / selef-i sâlihîn

• Sabahe ve Tabiîn gibi ilk devir müslümanları, ilk devir İslâm büyükleri.

sepidedem

• Sabah aydınlığı. (Farsça)

sevad

• Karaltı. Uzakta karaltı halinde görülen kalabalık.
• Ekseri insanlar.
• Şehir. Kasaba. Karye. Köy.
• Karartı. Yazı karalama.

subaşı

• Şimdiki zabıta ve daha ziyade belediye memurlarının gördükleri işleri gören ve kasabaların idaresi başında bulunan memurun ünvanı idi.

subh / صبح

• Sabah.

• Sabah vakti. Sabah. Tan vakti. Şafak zamanı.

• Sabah vakti, tan yeri.

• Sabah. (Arapça)

subh ü mesa / subh ü mesâ / صبح و مسا

• Sabah akşam.

subh-misal

• Sabahın aydınlığı gibi, sabaha benzer.

subh-u haşir / صُبْحُ حَشْرْ

• Haşir sabahı.

• Ölüleri dirilterek toplama sabahı.

subh-u kıyamet / صُبْحُ قِيَامَتْ

• Diriliş sabahı.

• Kıyametten sonraki sabah. Kıyamet sabahı.

• Kıyamet sabahı.

subh-u mahşer

• Mahşer sabahı.

subha

• Nur ve azamet.
• Sabahla öğle arası, kuşluk vakti.

• Sabah uykusu.

subhdem / صبح دم

• Sabah vakti. (Farsça)

• Sabah vakti, sabahleyin. (Arapça - Farsça)

subhgah / subhgâh / صبحگاه

• Sabah vakti. Tan yeri. (Farsça)

• Sabah vakti, sabahleyin. (Arapça - Farsça)

suhar

• Umman kasabası.
• Bir erkek ismi.

şuhur-u selase / şuhûr-u selâse

• Üç aylar; Recep, Şaban ve Ramazan ayları.

şühur-u selase / şühur-u selâse

• Arabî üç aylar. Receb, Şaban ve Ramazan ayları.

ta-be-sabah / tâ-be-sabah

• Sabaha kadar.

tabeseher

• Sabaha kadar.

tagaddi

• (Gıda. dan) Gıdalanmak, beslenmek.
• Sabah yemeği.

tagdiye

• Sabah yemeği yedirmek.
• Gıdalandırmak, beslemek. Beslenmek.

taglis

• Fık: Kurban bayramının ilk gününde Müzdelife'de bulunanlar için o günün Sabah Namazını fecri müteakib daha ortalık karanlık iken kılmak. (Bu çok efdaldir)
• Bir işi üzerine almak.
• Sabah karanlığında sefer etmek.

tarık / târık

• Gece gelen kimse.
• Zulmette hâsıl olan belâ ve musibetler.
• Parlak yıldız.
• Sabah yıldızı. (Zühre)

tasabbuh

• Sabahleyin uyumak.
• Sabah kahvaltı yapmadan yemek yemek.

taus-u yemeni / taus-u yemenî

• Yemen'li Tâus Ebî Abdurrahman. (Kırk defa hacceden ve kırk sene yatsı abdesti ile sabah namazını kılan ve Sahabelerle görüşen ve Tâbiînin azîm imamlarından olan zât. (R.A.)

te'vib

• Tesbih etmek.
• Sabahtan akşama kadar seyretmek.

tebellüc

• Sabah yeri ağarmak.

tefarüt

• Müsabaka etmek, yarışmak.

teheccüd

• Gece sabah vaktinden önce kılınan namaz.

teheccüt namazı

• Gece sabah vaktinden önce kılınan namaz.

temcid

• Cenab-ı Hakk'ın büyüklüğünü bildirmek. Tazim ve sena etmek.
• Ağırlamak.
• Sabah namazı vaktinden evvel minarelerde belli makamlarda söylenen ilâhi, niyaz.

terviye günü

• Zilhicce ayının sekizinci günü. Arefe'den önceki gün. Hacıların sabah namazını kıldıktan sonra, topluca Mekke'den Minâ'ya doğru hareket ettikleri gün.

tesabuk

• Yarış etme. Müsabaka.

teşrik tekbiri / teşrik tekbîri

• Arefe günü yâni Kurban bayramından önceki gün, sabah namazından, bayramın dördüncü günü ikindi namazına kadar yirmi üç vakit her farz namazdan sonra getirilen tekbîr; "Allahü ekber, Allahü ekber, lâ ilâhe illallahü vallahü ekber. Allahü ekber ve lill ahil-hamd" sözleri.

teşrik tekbirleri

• Zilhiccenin dokuzuncu günü, yani Kurban Bayramının arefe günü, sabah namazından başlayarak, bayramın dördüncü günü ikindi namazına kadar olan, her farz namazın selâmından sonraki alınan tekbirler.

yevm-i şek

• Şüpheli gün. Havanın bulutlu olup, Ramazan ayı hilâlinin görülmemesi sebebiyle Şâbân ayının otuzuncu günü mü, yoksa Ramazân-ı şerîfin ilk günü mü olduğu bilinmeyen, Şâbân'ın yirmi dokuzundan sonra gelen gün.

• Şaban ayının otuzuncu günü; ramazan olması zannedilip ancak görülmedikçe oruç tutulması münasip olmayan gün.

yevm-i şevk

• Şaban-ı Şerifin otuzuncu günü. Ramazan olması zannedilip ancak hilâl görülmedikçe oruç tutulması münasib olmayan gün.

zaviye / zâviye

• Eskiden büyük kervanların geçtiği ıssız yollarda veya köy ve kasabalarda; dînî ilimlerin, İslâm ahlâkının ve fen ilimlerinin öğretilmesi, yolcuların barınması maksadıyla kurulan yer; küçük tekke.
• Tasavvufta bulunan kimselerin, ibâdet için çekildiği tenhâ yer.