misak / mîsâk

• “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır” Gazi Mustafa Kemal Atatürk

• “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır” Gazi Mustafa Kemal Atatürk

• Söz verme, sözleşme, andlaşma.
• Allahü teâlânın, Âdem aleyhisselâma ve bütün zürriyetine (ondan gelecek insanlara); "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye hitâb buyurması, onların da; "Evet, sen Rabbimizsin" diye cevab vermeleri.
• Yemîn ile kuvvetlendirilen söz verme.

aba

• Ekseriyetle yünden yapılmış, bol giyimli bir libas, elbise.

acente

• (Acenta) ing. Bir vapur şirketinin her iskeledeki memuru.
• Bir şirket veya idarenin diğer memleketteki vekili.
• Memur veya vekilin memuriyeti ve idarehanesi.

adab-ı muaşeret / âdâb-ı muaşeret

• Beraber yaşayışta, hoş ve İslâmca yaşama ve geçinme usulleri. Peygamberin (A.S.M.) sünnetine uygun olan hareket. İnsanlara karşı edebli olma, insanca ve İslâmca yaşama âdâbı. Adâba dair sünnet-i peygamberiyeye uymak.

ağleb

• Daha galib, ekseriyet, çok defa.

ağleben

• Ekseriyetle, genellikle.

ağlebi / ağlebî

• Ekseriyetle ilgili.

ahd ü misak / ahd ü mîsâk

• Allahü teâlâ, Âdem aleyhisselâmı yaratınca, kıyâmete kadar bütün zürriyetini (neslini) zerreler hâlinde onun belinden çıkarıp, "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye buyurduğunda onların; "Evet, sen Rabbimizsin!" diye söz vermeleri.

ahlaf

• Halefler. Sonra gelenler. Zürriyetler. Evvelkilerin yerine geçenler. Nesil. Evlâdın evlâdları. Nesl-i âti.

ahrar / ahrâr

• (Tekili: Hür) Hürler. Esir veya köle olmayan kimseler.
• Silsilesinde esir veya köle bulunmayanlar.
• Hürriyetçiler.

• Hürriyetçiler (II. Meşrûtiyet devrinde bir partinin ismi).

• Hürriyetçiler.

ahrarane

• Hürriyetçilere yakışır tarzda. Serbestçe. Hür olana yakışır surette. (İnsana karşı hürriyet, Allah'a karşı ubudiyyeti intac eder. Mün.) (Farsça)

ahrarlar

• Hürriyetçiler, Demokrat Parti mensupları.

ahyus

• Ekseriyetle su kenarında biten bir ot.

akalliyet

• (Ekalliyet) Azlık. Azınlık.
• Bir ülkede hâkim unsurların haricinde olan ve ekseriyet teşkil edemiyen insanlar.

akrebe

• Dişi akrep.
• Çevik ve zeki cariye.
• Ayakkabı bağcığı.
• Kazan, tencere gibi eşyaları ateş üzerine asmağa yarayan "S" şeklindeki kanca.

akriba

• Akraba, aralarında soy veya sihriyetçe yakınlık olanlar.

alaşım

• Madenlerin eriyerek birleşmesi sonunda meydana gelen madde, halita.

alelekser

• Çoğunlukla, ekseriyetle.

amiral

• Emir-ül bahr, Emir-ül-mâ. Bahriye kumandanı, kaptan. Deniz generali.

anarşizm

• Anarşiyi istiyen tahribci bir nazariye. Anarşistlik. İnsanın insan tarafından idaresi esasına dayanan her türlü devlet, hukuk düzenlerinin adaletsiz, haksız ve zulüm olduğunu iddia eden ve devletsiz, kanunsuz, her insanın kendi başına buyruk yaşıyacağı bir düzensizlik istiyenlerin görüşü.

arazi-i mahlule / arâzi-i mahlule

• Huk: Araziyi kullananın intikal sahibi mirasçı bırakmaksızın ölümüyle hükümete kalan arâzi-i emiriye.

ariye

• (Ariyet) Geri verilmek üzere alınan, iğreti. Bir kimsenin geri almak üzere, karşılıksız olarak başkasının faydalanmasına terk ettiği mal. Kullanılmak üzere alınan emanet mal.

arre

• Câriye.
• Uyuz hastalığı.

artık

• Bir kaptan veya alanı yirmi beş metre kareden az olan küçük havuzdan bir canlı yiyip-içtikten sonra geriye kalan su.

asakir-i bahriyye / asâkir-i bahriyye

• Bahriyeliler. Deniz askerleri.

aşiret-i galib

• Galip gelen aşiret.
• Aşiretin ekseriyeti, çokluğu.

asker-gah / asker-gâh

• Asker kampı, askeriyeye ait kamp. (Farsça)

asr-ı hürriyet

• Hürriyet asrı.

avam

• Halktan ilmi irfanı kıt olan kimse. Okuyup yazması az olan. Fakirler sınıfından.
• Tas : Hakikata tam erememiş, tevhidin derin hakikatlarından haberi olmayan.
• Halkın ekseriyeti.

avarız-ı divaniye

• Tanzimat-ı Hayriye'den önce geçerli olan kanunlara göre alınan vergiler.

ayine-i iskender

• Makedonya kralı Büyük İskender'in aynası. Rivayetlere göre, bu ayna Aristo tarafından yapılmış ve İskenderiye şehrinde yüksekçe bir yere konulmuştur. Bu sayede İskender, yüz fersah uzaklıktaki düşmanlarını aynada görürmüş.

azad / âzâd

• Serbest bırakma, hürriyetine kavuşturma.

azad etmek / âzâd etmek

• Serbest bırakmak, hürriyetine kavuşturmak, kölelikten kurtarmak.

• Serbest bırakmak, hürriyetine kavuşturmak.

azadi / azadî

• Serbestlik. Hürriyet.
• şükür.

azatlık

• Hürriyet, özgürlük.

bab-ı seraskeri / bab-ı seraskerî

• Osmanlı Devletinde askerlik işleriyle uğraşan bakanlık; askeriyenin başı.

bahayim

• (Tekili: Behaim) (Behime) Suriye'de bir sıradağ ismi.
• Canavarlar.
• Dört ayaklı hayvanlar.

bakaya / bakâyâ / بقایا

• Geriye kalanlar. (Arapça)

baki / bâkî / بَاق۪ي

• Geriye kalan.

bakiye

• Geriye kalan, sonrası.

bakiye-i din

• Dinden geriye kalan şeyler.

bakıyye / بقيه

• Geriye kalan, bakiye. (Arapça)

balotaj

• Bir seçimde herhangi bir adayın, oyların ekseriyetini alamaması hali. (Fransızca)

bedel-i ferag

• Huk: Arazi-i emiriye ve icareteynli vakıf gayr-i menkullerinin tasarruf haklarının devredilmesi karşılığı alınan bedeldir.

bedel-i öşr

• Huk: Arazi-i emiriye üzerinde bina yaparak veya meyvesiz ağaç dikerek koru haline koyma sebebiyle öşre bedel alınan kira.

bedr muharebesi

• Bedir, Mekke-i Mükerreme ile Medine-i Münevvere arasında bir yer olup; Hz. Peygamber Efendimizin hicretinin ikinci senesi orada Kureyşîlere karşı kazandıkları muzafferiyetle meşhurdur. Bedir, bir ovanın kenarında olup Mescid-ül Gamame isminde bir câmi ve Bedir muharebesinde şehid olan sahabelerden 1

bedri / bedrî

• Bedr'e ait ve onunla alâkalı.
• Erkek ismidir. (Müennesi: Bedriye)

behaim

• Dört ayaklı hayvanlar.
• Suriye'de bir sıradağ.

bekaya / bekâya / بقایا

• Geriye kalanlar.

• Geriye kalanlar; kalıntılar. (Arapça)

beraya

• (Tekili: Beriye) Halk. Bütün mahlûkat.
• Halkın kılıç kullanabilenleri ve vergi hârici tutulan müslüman kısmı.

berbar

• Evin dam kısmında bulunan oda. (Farsça)
• Çardak. (Farsça)
• Kemeriye. (Farsça)
• Tahtaboş. Damın düz bir kısmı ki, en çok çamaşır sermeye yarar ve çinko ile döşelidir. (Farsça)

berdiyy

• Suriye'de bulunan iki nehrin, bir köyün ve Hicaz'da da bir dağın adı.

bidayet-i hürriyet

• Hürriyet'in başlangıcı; Meşrutiyet'in ilk yılları.

bilinemezcilik

• (Bak: Lâedriye)

burjuvazi

• Burjuvaların meydana getirdiği içtimaî (sosyal) sınıf. Avrupa'da burjuvazi, ticaret ve sanayi ile zenginleşti. Soylular sınıfı ile mücadele ederek Fransız İhtilali ile iktidara geldi. İhtilalde işçilerin, köylülerin, fakir halk tabakalarının desteğini sağladı. Onlara eşitlik, hürriyet, adalet vaad e (Fransızca)

çakeri / çâkerî

• Abd'e, köleye ait. (Farsça)
• Kölelik. Kulluk, abdlik, esirlik, cariyelik. (Farsça)

çar naçar

• İster istemez, mecburiyetle. (Farsça)

çar-naçar / çar-nâçâr

• İster istemez, mecburiyetle.

cebir / جَبْرْ

• Kulun iradesini inkar eden batıl Cebriye mezhebi.

cebir hissedilme

• Cebriye mezhebinin yorumununun görülmesi.

cebri / cebrî / جَبْرِي

• Zorla icra olunan, rızası olmadan zorla yaptırılan.
• Cebriye fırkasından olan.

• Kulun iradesini inkar eden batıl Cebriye mezhebi.

cehemiyye

• Cebriye'den Cehm bin Safvan mezhebi üzere "Cennet ve Cehennem fânidir, iman mârifettir ve ikrar değildir" diyen bir tâife.

celib

• Satmak için bir yerden toplanılan şeyler.
• Esir, köle, cariye. Satılık esir.

cemahir / cemâhir / cemâhîr / جماهير

• (Tekili: Cumhur) Cumhuriyetler.

• Cumhuriyetler.

• Cumhuriyetler. (Arapça)

cemahir-i müttefika

• Birbiriyle anlaşmış, ittifak etmiş devletler. Müttefik cumhuriyetler.

• Birleşmiş cumhuriyetler.

cemahir-i müttefika-i islamiye / cemâhir-i müttefika-i islâmiye

• Birleşik İslâm Cumhuriyetleri.

cemahir-i müttehide

• Birleşmiş devletler. Müttehid cumhuriyetler.

cemiyet-i ahrar / cemiyet-i ahrâr

• Hürriyetçiler cemiyeti, cemaati.

cemm-i gafir

• Büyük cemâat, insan kalabalığı. Ekseriyet.
• Muhâfızlar.

cemmigafir

• Ekseriyet, çoğunluk.

çengi

• Zil ve kaşık vurarak oynayan dansöz ve rakkase ki, ekseriyetle çingene kızlarındandır.

cerayet

• Câriyelik hâli.

cevari

• (Tekili: Câriye) Akıcı ve câri olanlar.
• Hizmetçi kızlar.
• Câriyeler, kadınlar.

cevşen-i kebir / cevşen-i kebîr

• Büyük zırh. Peygamberimiz Hz. Muhammed'e (A.S.M.) vahiyle gelen en azîm ve en mühim bir münâcâtın ismidir. Bu harika münâcât, mârifetullahda terakki eden bütün âriflerin münâcâtının fevkindedir. Bin hâsiyeti olan ve bin Esmâ-i Hüsnâ'yı içine alan emsalsiz bir münâcât-ı Peygamberiyedir.

cum'a

• Toplanma.
• Perşembeden sonraki gün. Müslümanların kudsî tâtil günü olup, o güne mahsus namazla mükelleftirler. Memur ve işçilerin cuma namazı vakti serbest bırakılmamaları din hürriyetine aykırıdır. Yahudiler ve hristiyanlar haftalık dinî törenleri için cumartesi ve pazar günü serbest

cumhur

• Halk topluluğu. Hey'et, takım. Aynı kararı veya hükmü kabul edenler.
• Âlimlerin çoğu, ekseriyeti.
• Seçimle idare edilen devlet.
• Bir yere toplanmış kum, toprak.

cumhur reisi

• Cumhuriyetle idâre olunan memleketlerde Devlet Reisi.

cumhuri / cumhurî / cumhûrî / جمهوری

• Cumhuriyetle ilgili.

• Cumhuriyetle ilgili. (Arapça)

cumhuriyet

• Devlet reisi, millet veya Millet Meclisleri tarafından seçilen hükümet şekli. Demokraside temsili hükûmet şekli. Halkın hür olarak seçtiği temsilciler (Millet vekilleri ve senatörler) aracılığı ile egemenliğini, (hâkimiyetini) kullanmasına dayanan hükûmet şekli. Cumhuriyetin birbirinden farklı üç ta

cumhuriyet-perver

• Cumhuriyetçi, cumhurcu. (Farsça)

cumhuriyetperver

• Cumhuriyeti seven.

• Cumhuriyetçi, cumhuriyet yanlısı.

cumhuriyetperverlik

• Cumhuriyetçilik.

cumhuriyyet / cumhûriyyet / جمهوریت

• Cumhuriyet. (Arapça)

cümle-i ihbariye / cümle-i ihbâriye

• (Cümle-i haberiye de denir) Bir hâdiseyi, bir nesneyi bildiren cümle. Bunun zıddı: cümle-i inşâiyedir; emir ve nehiyleri bildirmek gibi.

cünüb

• Cenabetlik. Şer'an yıkanıp temizlenmeye mecburiyet hâli.
• Irak, uzak, baid.

cüveyre

• Küçük câriye, câriyecik.

cüziihtiyar

• Az bir seçme hürriyeti.

dah

• Hizmetçi, uşak, cariye. (Farsça)
• On (10). Aşer. (Farsça)
• Korkak. Alçak, aşağılık, âdi kimse. (Farsça)

darvincilik

• 19. yy.da yaşamış İngiliz düşünürü Darwin'in kurduğu bir nazariye, görüş.

de'sa

• Câriye.

dehriyyun

• (Tekili: Dehrî) Dehriye fırkasından olanlar.

devam

• Bir halde bulunma, sürekli olma, daimîlik.
• Bir işe veya bir memuriyete gidip gelme.
• Sebat.

devderi / devderî

• Kısa boylu cariye.

devr-i cumhuriyet

• Cumhuriyet devri, dönemi.

devr-i sabık

• Önceki dönem; Cumhuriyet Halk Partisi idaresi ve iktidar dönemi.

didar-ı hürriyet

• Hürriyetin güzel yüzü.

dimişk

• Şam şehri. Suriye'nin başkenti.

dürzi

• (Çoğulu: Düruz) Suriye'nin güneyi ile Ürdün ve İsrâil'de yaşayan ve sonradan Araplaşmış olan bir kavimdir. Arapça konuşurlar. Dalâlet fırkalarından en bâtıl yolda olan bir fırkadır.

e

• Gr: İstifham, sorgu edatı. (Ezehebe Nuri: Nuri gitti mi? derken Ezehebe'nin başındaki "E" harfi gibi)
• Arapça kelimelerin sonuna "e" gelerek onları müennes yapmaya yarar. Âdil, Âdile... Emin, Emine... Kâmil, Kâmile... Nuri, Nuriye... gibi.

ecil

• İşini geriye bırakan, geciktiren.
• Geciktirilen, geriye bırakılan şey.
• Bir yerde birikip toplanmış su.

ecsam-ı selase nazariyesi / ecsâm-ı selâse nazariyesi

• Üç cisim nazariyesi.

edvar-ı seb'a

• Yedi devreler. Dünyanın yaradılışından beri geçirdiği devreler ki, nazariye olarak söylenir.

efradın zerrat-ı hürriyatı / efrâdın zerrât-ı hürriyâtı

• Bireylerin bütün zerrelerinin hürriyetleri, bireylerin bütün varlıklarıyla hür ve özgür olmaları.

ehl-i cebir

• Cebriye Mezhebi mensupları.

ehl-i cebr

• Cebriye Mezhebine bağlı olanlar.

ehl-i hürriyet

• Hürriyet yanlıları, Meşrutiyet sistemini savunanlar.

eimme-i selase / eimme-i selâse

• Üç imâm. Fıkıh kitablarında ekseriyetle İmâm-ı A'zam, İmâm-ı Şâfi'i, İmâm-ı Malik için söylenir. Hanefi Mezhebine dâir mes'elelerin bahsolduğu kitablarda "Eimme-i Selâse"den maksad; İmâm-ı A'zam ile iki talebesi olan İmâm-ı Muhammed ve İmâm-ı Ebu Yusuf'dur.

ekalliyet

• (Akalliyet) Bir hükümetin tebaiyyeti altında yaşayan, yabancı din ve milliyete mensub olup, ekseriyeti teşkil etmeyen halk. Azlık. Azınlık.

ekseri

• Çoğu zaman, çok defa, ekseriyetle. (Farsça)

ekseriya

• (Ekseriyya) Pek çok zaman, en ziyade, sık sık, ekseriyet üzere, alel-ekser.

• Ekseriyetle, çoğunlukla.

ekseriyet-i mutlaka

• Yarımın bir fazlasıyla elde edilen ekseriyet, mutlak ekseriyet. (Farsça)

ekseriyet-i sülüsan

• Ekseriyet kazanacak tarafın en az mevcudun sülüsânı (üçte ikisi) miktarında olması şartıyla olan ekseriyet.

elest günü

• Allahü teâlânın, Âdem aleyhisselâmı yaratınca, kıyâmete kadar gelecek olan zürriyetini (çocuklarını) zerreler hâlinde onun belinden çıkarıp onlara; "Ben sizin Rabbiniz değil miyim" diye hitâb buyurup, onların da; "Evet, sen Rabbimizsin" diye cevâb ve rdikleri gün, zaman.

elhükmü-li-l ekser

• Çokluğa, ekseriyete göre karar verilir. Hüküm ekseriyete göredir.

elyasa

• Benî İsrail Peygamberlerindendir. Benî İsrail ise; günden güne Kitabullah'ı dinlemez olmuştu. Cenab-ı Hak Asuriye Devleti'ni onlara musallat eyledi. Sonra Yunus (A.S.) Asuriye içinde Ninova şehrinde Peygamber oldu.

eme

• (Çoğulu: İmâ-İmât) Câriye, kadın köle.

emperyalizm

• Bir devletin, sınırlarını genişletme politikası. Sınırları genişletmekteki gaye, başka memleketlerin zenginlik kaynaklarını ele geçirme ve insanlarını kendi hesaplarına çalıştırmaktır. Bu maksat için çok defa silâhlı harp, hem masraflı, hem de hürriyet fikriyle bağdaşmadığından zamanımızda daha sins (Fransızca)

emri / emrî

• (Emriye) Emirle ilgili, emre ait.

ensal

• (Tekili: Nesl) Nesiller. Soylar. Zürriyetler. Sülâleler.

eshab-ı feraiz / eshâb-ı ferâiz

• Ölen bir kimsenin mîrâsına (geriye bıraktığı mala) vâris (hak sâhibi) olan ve Allahü teâlânın Kur'ân-ı kerîmde hisselerini (paylarını) bildirdiği dördü erkek, sekizi kadın on iki kişi.

etlad

• Evde doğan câriyeler.
• Eski mal.
• Damızlık denilen doğurucu hayvan.

fabrika-i askeriye

• Bir fabrikaya benzeyen askeriye müessesesi.

fatımiler / fâtımîler

• Aslen mecûsî olan Meymûn el-Kaddah'ın neslinden gelen Ubeydullah bin Sa'îd'in etrâfında toplanan, kendilerinin hazret-i Fâtıma'nın neslinden geldiklerini iddiâ eden; Mısır, Kuzey Afrika, Filistin ve Sûriye'de 910-1171 seneleri arasında hüküm süren, Eshâb-ı kirâm düşmanlığını yaymaya çalışan hânedân

fertute

• Kadın esirler hakkında kullanılan tâbirlerdendir. Esir edilen kadınlar hakkındaki diğer tâbirler şunlardır: Mâriye, ümmülveled, acuze, duhter, yekdest, yekçeşm, mâyube.

fikr-i hürriyet

• Hürriyet, özgürlük fikri.

fikri / fikrî

• (Fikriye) Fikir cinsinden, fikirle alâkalı. Fikre âit ve müteallik.

firaş-ı sahih

• Fık: Nikâh ve mülk-i yemine müstenid bulunan istifraş. Mülk-i yemin, bir kimsenin temellükünde bulunan cariye demektir. Binaenaleyh bu iki şarta dayanan istifraştan, meydana gelecek çocuk, varis addolunur. Ancak, cariyeyi istifraşta husule gelen çocuğun kendisinden olduğunu müstefrişin söylemesi lâz

firaş-ı zaif

• Fık: Cariyenin firaşı. (Bununla neseb sâbit olur)

galiba

• Tahminen. Çok zaman. Her halde. Galiben, ekseriyetle.

gaylem

• Kul, cariye.
• Kablumbağanın erkeği.
• Mevzi ismi.
• Mugaylân ağacı.

gılman ü cevari / gılman ü cevarî

• Köleler ve cariyeler.

gurre

• Parlaklık. Her şeyin başlangıcı. Bu cihetle, kameri ayların ilk günlerine gurre-i şehr denilmiştir. Köleye, cariyeye ve malların en güzidelerine, gurret-ül emval denir. Güzel parlak yüze, vech-i agarr; açık ve nurani alına, cebhe-i garra denir ki, aynı asıldan müştaktırlar.
• Fık: İska

hacamat / hacâmat

• Hacâmat bıçağı denilen bir âletle, vücûdun deriye yakın damarlarını keserek kan alma. Kan almaya fasd da denir.

hacegan-ı divan-ı hümayun / hâcegân-ı divan-ı hümayun

• Eskiden devlet dairelerindeki yazı işlerinin başında ve bir takım mühim memuriyetlerde bulunanlar hakkında kullanılan bir tâbirdi. İkinci Mahmud zamanında yenilikler yapılıp memuriyete mahsus rütbeler ihdas olunurken hâcegânlık da rütbe sayılmış ve bunlara ait nişanla, resmi günlerde giyecekleri elb

halal / halâl

• Yasak edilmiş olmayan, yâhut yasak edilmiş ise de, İslâmiyet'in özr, mâni ve mecbûriyet saydığı sebeblerden birisi ile yasaklığı kaldırılmış olan şeyler.

halayık

• Cariye, hizmetçi.

halid bin velid

• Câhiliye devrinde Kureyş eşrafındandı. Hudeybiye muahedesinden sonra Müslüman oldu. Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm, kendisine Seyfullah namını vermiştir. Çok kahraman bir gazi idi. Suriye, Filistin, Şam gibi yerler onun himmeti ile feth olunmuştur. 18 Hadis-i şerif nakletmiştir.Hicri 21 senesi

halidiyye / hâlidiyye

• Evliyânın büyüklerinden Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Nakşibendiyye yolunun bir kolu olan Hâlidiyye yolu daha çok Anadolu, Irak ve Sûriye taraflarında yayılmıştır.

halkçılar

• Cumhuriyet Halk Partisi mensupları.

hane-zad

• Efendisinin evinde dünyaya gelmiş olan köle veya cariye çocuğu. (Farsça)

harici / haricî

• Dışarıya âit olan. İçeriye âit olmayan. Dış ile alâkalı. Ecnebiye âit.
• Zorba ve âsi olan.
• Seyyid olmadığı halde seyyidlik iddia eden.
• Vaktiyle Hazret-i Ali Kerremallâhü veche'ye âsi olan fırka-i dâlle ashabından herbiri.

havd

• Güzel ahlâk.
• Güzel ve yumuşak vücutlu câriye.

havva / havvâ

• İlk insan ve ilk peygamebr olan Hz. Âdem'in (a.s.) eşi, beşeriyetin anası ve ilk kadındır.

hayri

• (Hayriye) Hayra âit. Hayırla alâkadar.

hayvani / hayvanî

• Hayvana, diriye âit ve ona müteallik.

hazine-i hürriyet

• Hürriyetler, özgürlükler hazinesi.

heby

• Küçük câriye.

heft-derya

• Yedi deniz. Pasifik okyanusu, Atlas okyanusu, Karadeniz, Akdeniz, Taberiye, Aral ve Hazer.

heftan

• Zırhın altına giyilen pamuklu elbise.
• Üstten giyilen kürk biçiminde süslü elbise. Kaftan. (Eskiden ekseriyetle taltif için, büyük kimseler tarafından liyâkat sahiplerine giydirilir veya üstlerine atılırdı.)

hendesehane-i bahri / hendesehane-i bahrî

• Bahriye Mektebinin ilk adıdır. Abdülhamid zamanında miladi 1773 yılında Cezayirli Hasan Paşa'nın teşebbüsüyle Tersane içinde açılmıştır. Okulun ilk baş muallimi, Türk riyaziyecisi Gelenbevi İsmail Efendi'dir.Şimdiki ismiyle "Gemi İnşa Mühendisliği" olan Bahriye Mektebi, 1795 senesinde daha muntazam

hılfe

• Muhalefet etmek, karşı gelmek.
• Biri gidip diğeri geriye gelmek.
• Biçildikten veya yandıktan sonra biten ot.
• Sonra biten yemiş.

hiss-i hürriyet

• Hürriyet hissi, özgürlük duygusu.

hizmet

• Birinin işini görme. Bir kimsenin hesabına veya menfaatına iş görme, bu suretle yapılan iş, vazife. Memuriyet.
• Bir insan, hayvan veya nebatın muhtaç olduğu işler ve takayyüdat.

hubab / hubâb

• Daneler, tohumlar; Mesnevî-i Nûriye'de yer alan bir risale.

hücec-i hattiye

• Huk: Yazılı deliller. Bunlar tezvir ve tasni şüphesinden sâlim olduğundan onunla amel edilebilir, yani hükme medar olur, başka vech ile sübuta ihtiyaç kalmaz. (Beraetler, mahkeme kararları, tescil edilen vakriye gibi.)

hudavendigar / hudavendigâr

• Hükümdar, âmir, efendi, sahib. (Farsça)
• Osmanlı padişahlarından 1. Murad Han Gazi'nin (1362 - 1389) lâkabıdır ve bu sebeple, şehzadeliğinde valilik yaptığı Bursa vilâyetine de Cumhuriyete kadar bu nam verilmişti. (Farsça)

hudud-u hürriyet

• Hürriyetin sınırı.

hukuk-u hürriyet

• Hürriyet hakları.

hukuk-u medeni / hukuk-u medenî

• Umumi mânada: Temel hak ve hürriyetler ve medeni haklar. Avrupaî mânada ise: Lâik hukuk sistemi, medeni hukuk.

hukuk-u medeniyet

• Medenî hukuk, medenî hak ve hürriyetler.

hükumet-i cumhuriye / hükûmet-i cumhuriye

• Cumhuriyet hükûmeti.

• Cumhuriyet hükûmeti.

hükümet-i cumhuriye

• Cumhuriyet hükümeti.

hunnes-künnes

• Hunnes, Hânis'in; Künnes de Kânis'in çoğuludur. Kânis, süpüren mânasınadır. Umumiyetle, akıp akıp yuvalarına giden veya aynı yollarında gidip gelen yıldızlar demektir. Bazılarınca gündüz gaib, gece zâhir olan yıldızlara denir. Ekseriyetle yedi seyyar yıldızlara denmiştir. (Zuhal, Müşteri, Merih, Züh

hurre

• (Çoğulu: Harâyir) İyi.
• Câriye olmayan kadın.

hürre

• Esir veya câriye olmayan hür kadın.

• Hür kadın. Câriye olmayan kadın.

• Cariye veya esir olmayan kadın.

hurremi / hurremî

• Mesruriyet, sevinç, sürurlu ve sevinçli olma. (Farsça)

hürriyet-i adilane / hürriyet-i âdilâne

• Adaletli hürriyet.

hürriyet-i diniye

• Din hürriyeti. Herhangi bir kimsenin mensub olduğu dinin emirlerini ve icablarını yapmakta asayişe ve başkasının haklarına dokunmamak şartiyle serbest olması.

hürriyet-i efkar / hürriyet-i efkâr

• Fikirlerin hürriyeti, özgür düşünce.

hürriyet-i fikr

• Fikir hürriyeti, özgürlüğü.

hürriyet-i ilmiye

• İlimde serbestlik, bilim hürriyeti.

hürriyet-i kalem

• Yazı yazma hürriyeti.

hürriyet-i kelam / hürriyet-i kelâm

• İfade hürriyeti.

hürriyet-i müstakbele

• Gelecekteki hürriyet, özgürlük.

hürriyet-i mutlak

• Sınırsız hürriyet.

hürriyet-i mutlaka

• Kayıtsız serbestiyet, sınırsız hürriyet.

hürriyet-i şahsiye

• Şahsî hürriyet; kişisel özgürlük.

hürriyet-i şer'i / hürriyet-i şer'î

• İslâmiyetin uygun gördüğü hürriyet, İslâm'ın hürriyet anlayışı.

hürriyet-i tamme / hürriyet-i tâmme

• Tam bir hürriyet, serbestlik.

hürriyet-i vicdan

• Vicdan hürriyeti; kişinin, başkasına zarar vermemek şartıyla, inancını özgürce yaşayabilmesi.

hürriyet-şiken

• Hürriyet kısıtlayıcı.

• Hürriyeti bozan, hürriyeti kıran.

hürriyetin başında

• 1908'de Hürriyetin ilân edildiği zamanın ilk döneminde.

hürriyetperver

• Hürriyetçi.

• Hürriyetsever.

hürriyetperverlik

• Hürriyetçilik.

hürriyetşiken

• Hürriyet kırıcı.

huruf-u kameriye

• Gr: Arapçada kelimenin başında harf-i tarif olduğu vakit, harf-i tarifin lâmı okunan harfler. Meselâ: El-Kamer, El-İnsân, El-Bedi' kelimelerinde olduğu gibi. Burada kelime başında "kaf, elif, bâ" harfleri kameriyeden olduğu için aynen okunuyor. (Bunlar: Elif, bâ, cim, hı, hâ, ayın, gayn, fe, kaf, ke

hüseyin-i cisri / hüseyin-i cisrî

• (Hi: 1261- 1327) Suriye ulemasındandır. Baba ve annesi Ehl-i Beyt'tendir. Câmi-ül Ezher'de tahsil görmüş ve zamanının dinî, edebî ve felsefî ilimleriyle iştigal etmiştir. En meşhur eseri "Risale-i Hamidiye"sidir. Türkçeye ve Orducaya tercüme edilmiştir. 1307 senesinde Tercüman-ı Hakikat gazetesi, ki

i'lamat-ı şer'iye mümeyyizi

• Şeyh-ül İslâm kapısındaki fetvahanenin üç kaleminden biri olan "İlâmat Odası"nın başındaki memurun ünvanı idi. Kadılar tarafından verilen ilâmları tetkik vazifesiyle mükellef olduğu için, bu memuriyete, ulemadan tanınmış olanlar tâyin edilirdi.

i'tak

• Esir, köle veya cariyeyi serbest bırakma.

i'tisas

• Gece gezip dolaşma, devriye vazifesini görme.

iade

• Geriye verme.

iade etme

• Geriye verme.

ibak

• Bir esirin, bir köle veya câriyenin sebepsiz olarak, sahibini bırakıp kaçması.

ibdan

• Kısrak.
• Câriye, kız veya kadın esir.

icab

• Lâzım. Gerekli. Lüzum. Sebeb olmak.
• Ist: Akitlerde ilk söylenen söz. Bir mal sahibinin müşteriye karşı, "Bu malımı sana şu kadar paraya sattım" demesidir. Müşterinin de kabul etmesine dair olan sözüne "kabul" denir. Şer'i ıstılahta buna "icâb ve kabul" denir.

icabi / icabî

• Zorunluluk, mecburiyet.

idarehane

• Yazıhane, müdüriyet.

idbar

• Geriye gitmek. Geri dönmek.
• İşlerin ters gitmesi.
• Talihsizlik.
• Bir gezegenin diğer oniki burcun tertibine zıt olarak hareketi. (Asıl tertibe göre gitmesine de ikbal denir.)

iddet-i eşhür

• Ay hesabıyla iddet beklemek. Boşanma tarihinden itibaren hür ise üç ay, cariye ise birbuçuk ay bekler.

iddet-i vefat

• Fık: Ölüm neticesinde icab eden iddet. Kocası ölen kadın hür ise 130 gün, cariye ise 65 gün iddet bekler.

idlaliyyat / idlâliyyât

• İnsanı doğru yoldan saptıracak fikirler, azdıracak mevzular. Kur'ânla muaraza eden safsata ve bâtıl felsefi nazariyeler.

ihzariye

• Aleyhine açılan dâva münasebetiyle getirilen şahıslardan, gönderilen mübaşir veya muhzirin masrafı karşılığı olarak tahsil edilen para. İhzariyeye mübaşir ve muhzirin at ve araba masrafından başka yemek, içmek gibi şahsî masrafları da ilâve edilirdi.
• Birinin mahkemeye çağrılması için

iki mekteb-i musibetin şehadetnamesi

• Meşrutiyet ve hürriyet dönemlerine ait musibet sınavının diploması.

ikrah-ı nakıs / ikrah-ı nâkıs

• Huk: Dayak ve hapis gibi keder ve elemi gerektiren şeylerden meydana gelen mecburiyet.

ikramiye

• Hürmet ve mükâfat için verilen para veya hediye.
• Memurlara maaş haricinde ve her sene belli bir zamanda verilen para.
• Yapılan iyilik karşılığı olarak verilen hediye veya para.
• Satıcı tarafından pazarlığın hâricinde olarak müşteriye yahut arada vasıta olana verilen şey

ilahiyat

• Hikmet ilminin dinden ve sadece Cenab-ı Hak'tan bahseden kısmı. Filozoflarca fikir olarak ileri sürülen dine dâir nazariyeler, düşünceler.

ilan-ı hürriyet / ilân-ı hürriyet

• Hürriyetin ilânı.

ilcaat / ilcâât

• Mecburiyetler, zorlamalar.

ilcaat-ı zaman

• Zamanın getirdiği mecburiyetler, çaresiz durumda bırakmalar.

• Zamanın zorlamaları ve mecburiyetleri. Yaşanılan zaman içinde meydana gelmiş bazı sebeplerin neticesi olarak karşılanan mecburiyetler.

illet-i ıztırari / illet-i ıztırarî

• Mecburiyetten dolayı sebep gösterilen.

ima'

• (Tekili: Emen) Câriyeler, kadın esirler.

imameyn

• İki İmam.
• Fık: Ekseriyetle Hanefî kitaplarında "İmameyn" dendiği zaman "İmam-ı Ebu Yusuf ile İmam-ı Muhammed" anlaşılır. Bazan da İmam-ı A'zam ile İmam-ı Şâfiî Hz.lerine söylenir.

imdadiye

• Savaş zamanlarında harp masrafını karşılamak, sulh vaktinde de bütçe açığını kapatmak için halktan alınan örfi vergi. Harp için alınana "imdadiye-i seferiye", açığı kapatmak gayesiyle alınana da "imdadiye-i hazariye" denilirdi.

inhilal-pezir

• İnhilali mümkün olan. Dağılabilen. Çözülebilen. Eriyebilen. (Farsça)

inkılab-ı mes'ud / inkılâb-ı mes'ûd

• Mutluluk ve huzur veren değişim, Hürriyet inkılâbı.

insaniye

• İnsanlar, insan cinsi, beşeriyet.

iptida-yı hürriyet

• Hürriyetin başlangıcı; II.Meşrutiyetin ilânıyla başlayan dönem.

ırk

• Nesil. Zürriyet. Sülâle.
• Soy. Kök. Damar.

irkak

• Köle edinme. Cariye veya köle satın alma.
• İnciltme.

irs

• Mîrâs. Vefât eden bir kimsenin geriye bıraktığı terekesinden (malından) evlât ve akrabâsından sağ kalanlara düşen hisse, pay.

irtica / irticâ / ارتجاع

• Geriye dönme, geri dönücülük, gericilik.

• Geriye dönüş. (Arapça)
• Gericilik. (Arapça)

irtica' / irticâ'

• Gerilik, geriye gitme, eskiyi isteme.

ıs

• (Iss) t. Bayındırlık, mâmuriyet. Şenlik.
• Ses.
• Sâhib. Mâlik.
• Efendi.

işba'

• Doyurmak, açlığı gidermek. Doymak.
• Fiz: Bir sıvının içinde, belli bir cisimden eriyebilecek en çok miktarın erimiş bulunması.
• Edb: Arap nazmında, kafiye veya vezin zaruretinden dolayı kelimeye bir harf ilâve etme.

isbatiyecilik

• Bu felsefe nazariyesine göre, isbat yolu ile yakîn, şüphesiz bilginin elde edilebilmesi, tecrübelerle müşahadelerle ve vakıalara istinaden mümkün olacağı iddia edilir. İsbat şeklini ve sahasını daraltıp sadece maddiyata münhasır kılan bu anlayış yalnız maddiyata ait mes'eleler için doğrudur.

işgüç

• Meşguliyet, vazife, memuriyet. (Türkçe)

ıshar

• (Sıhriyyet. den) Akrabalık, yakınlık, kurbiyet, sıhriyet. Damat olma. Damat edinme.
• Ulaşmak.
• Erimek.

ısparta müddeiumumisi / ısparta müddeiumumîsi

• Isparta Cumhuriyet Savcısı.

isti'fa

• Affını, azlini, bağışlanmasını istemek.
• Kendisinin memuriyetten affını taleb etmek.

istiare

• Ariyet istemek. Ödünç almak. Birinden iğreti bir şey almak.
• Edb: Bir kelimenin mânasını muvakkaten başka mânada kullanmak; veya herhangi bir varlığa, ya da mefhuma asıl adını değil de, benzediği başka bir varlığın adını verme san'atına istiare denir.Cesur ve kuvvetli bir insana "arsl

istibka

• Devamını isteme, geriye bırakma; bâkîleştirme.

istibra / istibrâ

• Temizlenme.
• Erkeklerin küçük abdesti yaptıktan sonra yürüyerek, öksürerek veya sol tarafa yatarak, idrar yolunda damlalar bırakmaması. Kadınlar istibrâ yapmaz.
• Nikâhla alınacak dul bir câriyenin hâmile olup olmadığını bilmek ve şüpheye yer vermemek için bir temizlik müddeti geçip tekr

istifa

• Memuriyetten azlini istemek.

istihrac

• Bir şeyin içinden bir şey çıkarmak. Bir mânâyı istidlâl etmek. Meydana ve harice çıkarmak. Bâzı emareleri beliren şeylerden ileriye âit olacak şeyleri çıkarmak. İstidlâl etmek.

iştirakiyye

• Komünistlerin bir nazariyesi olan sosyalistlik.

istirdad-ı hürriyet

• Hürriyeti geri alma, getirme.

ıtak

• Hürriyet.
• Kuvvet.
• şiddet.

ıter

• (Tekili: Itret) Nesiller, akrabalar, zürriyetler, aynı soydan gelenler.

ıtk ala mal / ıtk alâ mal

• Bir köle veya cariyenin kitabet suretiyle olmaksızın cins ve miktarı malum bir mal veya muayyen bir hizmet mukabilinde azad edilmesidir. Buna "Itk alâ cu'l" da denir.

ıtk-ı müneccez

• Bir şarta muallak veya bir zamana muzaf olmaksızın derhal vuku bulan ıtkdır. Bir kimsenin memluküne hitaben "seni azad ettim." demesi gibi ki, onunla köle derhal hürriyetine kavuşur.

ıtkname

• Azad edilmiş olan köle veya cariyeye azad edildiklerini bildirmek üzere verilen vesika.

ıtret

• Zürriyet. Nesil. Ehl-i beyt.
• Gerdanlık.
• Güzel kokulu şey.

ittihad-ı islam / ittihad-ı islâm

• İslâm birliği. İttihad-ı İslâmın varlığı ve devamı için: 1-İslâm milliyetini esas alıp, menfi unsuriyet fikrini bırakmak. 2-İslâm dünyasındaki dini cemaatler, gayede ve dinî esaslarda ittifak edip teferruat meseleleri medar-ı niza etmemek. 3-İslâm devletleri arasında meşveret-i şer'iyeyi yapmak.Bunl

ıztırar

• Zorunluluk, mecburiyet.

• Çâresiz olmak. Mecburiyet. İhtiyaç.

ıztırari / ıztırarî / ıztırârî

• Çaresizlik içinde oluş. Mecburiyet.

• Mecburiyet altında olan.

ıztırariyat

• (Tekili: Iztırarî) Mecburi olarak yapılan şeyler, mecburiyetler.

jiyan

• Kızgın, kükremiş, hışımlı. (Bu tabir, ekseriyetle arslanlar hakkında kullanılır.) (Farsça)

kahkara

• Geri geriye gelme, dövüşerek çekilme.

kalfa

• Sarayla konaklardaki cariyeler hakkında kullanılan bir tâbir idi. Konaklarda bu tâbir, daha çok bunların eskileri ve yaşlıları hakında kullanılırdı. Gençlerine "kız" denilir ve adlarıyla çağrılırlardı.
• Eski tarz mekteblerde öğretmen yardımcısı.
• Bir san'atta usta ile çırak ara

kalubela / kâlûbelâ

• Allahü teâlâ, Âdem aleyhisselâmı yaratınca, kıyâmete kadar bütün zürriyetini zerreler hâlinde onun belinden çıkarıp; "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye buyurup, onların da; "Evet, sen Rabbimizsin" diye verdikleri cevâbı ifâde eden söz.

kamari / kamarî

• (Tekili: Kumriye) Dişi kumrular.

kaptan-ı derya

• Vaktiyle bahriye nâzırı. Deniz kuvvetleri komutanı.

karargah / karargâh

• Karar yeri, askeriyede kurmayların yeri.

kefaet

• Denklik. Denk olmak. Beraberlik. Bir şeye yeterlik. Küfüv oluş.
• Fık: Evlenen erkeğin, alacağı kadına neseb, diyanet, hürriyet ve mal hususlarında müsâvi ve daha üstün olması hususu. (Bunun en mühimmi de diyânet noktasındadır.)

keffaret

• (Masdar gibi kullanılıyorsa da "keffâr" mübalâğa isminin müennesi olup, asıl mânası: örtücü ve imhâ edici demektir.) Bir mecburiyet altında veya yanlışlıkla işlenmiş günahı affettirmek ümidiyle şeriata uygun olarak verilen sadaka veya tutulan oruç.
• Günahtan arınma.

keffaret-i savm

• Ramazan-ı Şerifte özürü bulunmaksızın muayyen şartlar dâhilinde orucunu bozan bir mükellefin, müslim veya gayr-i müslim bir köle veya câriye azâd etmesinden; buna muktedir değilse, iki ay muttasıl oruç tutmasından; buna da muktedir değilse, altmış fakire yemek yedirmesinden ibârettir.

keffaret-i yemin

• Yaptığı bir yemine sadık kalmayıp bozan bir müslümana lâzım gelen keffâret demektir ki: Muktedir ise, müslim veya gayr-i müslim bir köle veya câriye azad etmekten; muktedir değil ise, on fakiri akşamlı sabahlı doyurmaktan veya on fakire birer parça libas giydirmekten; bu üç şeyden birine muktedir ol

kelimullah

• "Cenab-ı Hakk'ın hitab eylediği zat" (meâlindedir). Hazret-i Musa'nın (A.S.) bir ünvanıdır. Çünkü O, Tur-u Sina'da Cenab-ı Hakk'ın kelâmını, hitabını duymak mazhariyetine erişmiştir.
• Resul-i Ekrem (A.S.M.) mi'rac-ı şerifinde Cenab-ı Hak ile tekellüme mazhar olduğundan bir ismi de Kel

ken'an diyarı / ken'an diyârı

• Sayda, Sûr, Beyrût, Filistin ve Sûriye'nin bir kısmını içine alan ve Fenike denilen bölge. Nûh aleyhisselâmın torunu ve Hâm'ın oğlu Ken'an burada yaşadığı için Ken'an diyârı denilmiştir.

keniz / kenîz / كنيز

• Esir kadın. Hayalık, câriye. (Farsça)

• Cariye. (Farsça)

kenizek

• Küçük cariye. (Farsça)

keramet-i gaybiye / kerâmet-i gaybiye

• İleriye dönük, geleceği haber veren kerâmet.

kırnak

• Halayık, cariye, esir kadın.

köle

• Bütün tarihî devirlerde başka milletlerden, yabancılardan zorla kaçırılıp hürriyetten mahrum hale getirilerek hizmette kullanılan erkek. (Türkçe)

kolordu

• Ekseriyetle üç tümen ve diğer tamamlayıcı birliklerden kurulan askeri birlik. (Türkçe)

kor

• t. Her tarafı iyice yanıp içine kadar ateş hâline gelmiş kömür veya odun parçası.
• Askeriyede kolordu.

kumri / kumrî

• (Çoğulu: Kamâri) Kumru. Dişisine "kumriye", erkeğine "sakhar" derler.

kur'an

• Allah (C.C.) tarafından Hz. Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâma Cebrâil Aleyhisselâm vâsıtası ile (yâni vahiyle) gönderilen ve beşeriyetin bütün saadet düsturlarını hâvi en mukaddes ve en son kitâb-ı semâvidir. Din ve dünyanın nizâmını en iyi şekilde bildirir, kâinatın neden ve niçin yaratıldığ

küreyvat-ı beyza

• Kandaki beyaz renkte ve çok küçük kürecikler. Kan ve lenf gibi vücud mâyilerinde bulunan çekirdekli ve yuvarlak hücreler. Kırmızı küreciklere nisbetle azdırlar. Vazifeleri hastalık gibi düşmanlara karşı asker gibi müdafaadır. Ne zaman müdafaaya girseler Mevlevi gibi iki hareket-i devriye ile sür'atl

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

laedri / laedrî

• Bilmiyorum. (Eski zamanda şüpheci olup hiç bir şeye inanamıyan sofestailere Lâ edriye denirdi. Septisizm.

laik cumhuriyet / lâik cumhuriyet

• Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrıldığı, her türlü inanç sahibine karşı tarafsız olarak din ve vicdan hürriyetinin sağlandığı cumhuriyet.

lasiyyemalar / lâsiyyemalar

• Mesnevî-i Nuriye isimli eserde yer alan bir bölüm.

lazım-ı beyyin / lâzım-ı beyyin

• Bu tabirin masdariyet şekli "Lüzum-u beyyin" olup ikisi aynı mânaya gelir. Herhangi bir şey hatıra gelince hiç bir delil ve emareye ihtiyaç olmadan o şeyle beraber düşünülmesi zaruri olan diğer bir şey. Meselâ: İnsan denildiği zaman, kabiliyet-i ilim ve san'at akla gelmesi gibi...

lemis / lemîs

• Câriye ismi.

lev

• Gr: (Şart edâtı) Dahâ ziyade, olsa bile (manâsına gelir.) "İnne" gibi mâzi mânâsını muzariye çevirmeyip aksine muzâriyi de mâziye çevirir. Temenni edâtı ve vasıl edâtı olur. Meselâ : Lev-câe Aliyyun leraeytühu: Ali gelse idi, elbette görürdüm.

liberal

• Ferdî hürriyet lehinde, hürriyete elverişli. Ferdî teşebbüs ve hürriyet haklarını korumak için en iyi vasıta, devletin salâhiyyetlerini mümkün olduğu kadar tahdid etmek fikri. Rusya'daki dinsiz sosyalistliğin zıddı. (Fransızca)

• Kişi hürriyetine önem veren.

lisan-ı ıztırar

• Çaresizlik ve mecburiyet dili.

lisan-ı ıztırari / lisan-ı ıztırarî

• Çaresizlik ve mecburiyet dili.

maden-i saadet ve hürriyet

• Mutluluk ve hürriyet madeni, kaynağı.

mahkum / mahkûm

• Aleyhinde hüküm verilmiş olan. Dâvayı kaybedip cezalanan.
• Birisinin hükmü altında bulunan.
• Zorunda ve mecburiyetinde olma. Katlanma.

makam / makâm

• Durulan, durulacak yer.
• Memuriyet, memurluk yeri.

• Yüksek dereceli me'mûriyet, me'mûrluk yeri, mevkî, mansıb.
• Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin bu yolda ilerlerken kazandığı mânevî derecelerden her biri.

mana-yı dindar cumhuriyeti / mânâ-yı dindar cumhuriyeti

• Dindar Cumhuriyetin özü, gerçek anlamı.

mansıb / منصب

• (Nasb. dan) Devlet hizmeti.
• Memuriyet.
• Bünyad. Merci'.

• Devlet memuriyetindeki makam. (Arapça)

mansub

• Nasbolunmuş, me'muriyete konulmuş.
• Konulmuş, dikilmiş.
• Gr: Sonu fetha (üstün) kılınmış kelime. Meftuh olan.

mansubin / mansubîn

• (Tekili: Mansub) Memuriyette bulunanlar. Hizmette olanlar.

mazhariyet-i azime / mazhariyet-i azîme

• Büyük mazhariyet, nailiyet.

mazhariyet-i ulya / mazhariyet-i ulyâ

• Yüce mazhariyet, yüksek şeref.

me'sur

• Esir edilmiş.
• Hürriyeti alınmış olan.

mecburi / mecburî

• Zor altında, ister istemez, yapma mecburiyetinde.

mecma-ül ezdad / mecma-ül ezdâd

• Zıtların toplandığı yer.
• Mutlak hürriyet.

medd ü cezir

• Coğ: Deniz sularının kabarması ve tekrar geriye çekilmesi.

memnuniyyet

• Mesrur oluş. Şâdlık. Mesruriyet.

merh

• Un yoğurmak.
• Deriye ve gövdeye yağ sürmek.
• Yağ ile oğmak.
• Bir yeşil ağaç.

merhem

• Melhem. Deriye, yaraya sürülen ilâç.
• Mc: Acıyı teskin eden şey.
• Kederi, derdi gideren.

• Deriye, yaraya sürülen ilâç.

metrukat / metrûkât

• Özürsüz, tembellikle kılınmayan, terk edilen namazlar.
• Vefât eden kimsenin geriye bıraktığı şeyler. Mîrâslar, terikeler.

mevla / mevlâ

• Yardımcı ve koruyucu olan Allahü teâlâ.
• Sevgili, sevilen.
• Âzâd edilmemiş, serbest bırakılmamış köle ve câriyenin sâhibi, efendisi.
• Âzâd edilmiş köle.
• Kölesini âzâd etmiş olan kimse.

mezheb-i cebr

• Cebriye mezhebi.

mihmandar-ı nebevi / mihmandâr-ı nebevî

• Peygamber Efendimizi (a.s.m.), evine misafir eden, Ebu Eyyûb el-Ensariye verilen ünvan.

milk-i yemin

• Köle, cariye.

• Köle, cariye.

mim'siz medeniyet

• Deniyet, ahlâksızlık, alçaklık; Arapça'da medeniyet kelimesinden "mim" harfi atılınca geriye alçaklık anlamında "deniyet" kelimesi kalır.

mu'tak

• Serbest bırakılmış köle, câriye veya esir.

mu'tezile

• Aklı ön plâna alan ve "kul kendi fiillerinin yaratıcısıdır" diyerek, ehl-i sünnetten ayrılan fırka. Bunlara kaderiyeciler de denir, önderleri Vâsıl b. Ata'dır.

muahhar

• Sonraya bırakılmış, te'hir edilmiş, geriye bırakılmış. Sonradan.

muavvak

• (Avk. dan) Ta'vik edilip geriye bırakılmış iş.

muavvık

• Ta'vik eden. Geriye bırakan. Oyalanan.

müdebber

• Âzâd olması yâni serbest bırakılıp, hürriyetine kavuşması, efendisinin vefâtına (ölümüne) bağlı kılınan köle. Böyle olan kadına müdebbere denir.

müdebbire

• Azat olması, efendisinin ölümüne bağlı olan câriye.

müdekkik

• Dikkatle araştıran. İnceden inceye tetkik eden. En ufak gizli şeyleri bilmeğe, görmeğe çalışan. (Konuşurken ekseriyetle müdakkik denir.)

müeccel

• Tecil edilmiş, ileriye bırakılmış, ileride yapılmak üzere vakti belirtilen, ertelenmiş.

müeccil

• İleriye bırakan, te'cil eden.

müennes

• Dişi. Müzekkerin mukabili.
• Gr: Hakiki, itibarî veya söylenişi cihetiyle "dişi" olan kelime.Müennes-i hakikî : Müzekker kelimenin sonuna bir "e-a" ilâve ederek yapılan kelime. Meselâ: (Kâtib: ): Erkek yazıcı. (Kâtibe: ): Kadın yazıcı.Sonu "e" ile biten kelimeler ekseriyetle müennestir

muhal

• İmkânsız, vukuu mümkün olmayan. Bâtıl, boş söz.
• Hurâfe olan nazariye.

muhsan

• Fık: Akıl. Büluğ. İslâmiyet. Hürriyet. Nikâh-ı sahih ile teehhül vasıflarını câmi olan kimse.

mukaddim

• (Kıdem. den) Takdim eden. Sunan. Öne, ileriye geçiren. Öne koyan.
• Cür'etli çeri kimse.
• Gözün pınarı, ("mukdim-ül ayn" da derler.)

mükatebe / mükâtebe

• Yazışma. Mektuplaşma. Birbirine yazma.
• Fık: Azâd edilmesi, bazı şartlara -mal kazanmak veya bir müddet hizmet etmek gibi neticeye- bağlı olan köle veya câriye ve bu azad hususunda yapılan mukavele.

mükatib / mükâtib

• Mektup yazan. Mektuplaşan.
• Fık: Köle veyâ câriyesinin azâd edilmesini bir kazanca veya bir müddete bağlayan efendi.

mülk-i yemin / mülk-i yemîn

• Bir kimsenin mülkü olan köle veya câriye.

• Bir kimsenin emrindeki köleler ve câriyeler.

mülzim

• İlzam eden, susturucu.
• Lüzumlu gören. Gerektiren.
• Verilen hükmün mutlak yerine getirilmesindeki mecburiyet.

müncezib

• Beriye çekilen, cezbedilen. İncizab eden.

münhallat / münhallât

• (Tekili: Münhall) Açıklıklar. Açık bulunan memuriyetler.

mürteci / mürtecî

• Geriye yönelmek isteyen; gerici.

musibet-i amme / musibet-i âmme

• Umuma ve cemiyetin ekseriyetine gelen belâ.

müşir / müşîr

• Mareşal, askeriyede yüksek bir makam.

müstair

• (Ariyet. den) Ödünç alan.

müstear

• (Ariyet. den) Kendi malı olmayan, iğreti alınmış, emâneten alınmış olan.
• Kendini belli etmemek için kullanılan takma bir isim.

müstebid

• Başlı başına, müstakil olan. Emri altındakilere söz ve hürriyet hakkı tanımayan, istibdat yapan. Despot.

müstefreşe

• (Firaş. dan) Odalık, câriye.

müştemilat / müştemilât

• Kaplanan şeyler, içeriye alınanlar.

mütebaki / متباقى

• Kalan, geriye kalan. (Arapça)

müteserri

• Odalık edinen, câriye edinen.

müzekkir

• Andıran, hatıra getiren, yâd ettiren, zikrettiren, hatırda tutturan.
• Zikreden, ibâdet eden.
• Resul-i Ekrem (A.S.M.) mü'minleri ve bütün beşeriyeti tehlikeli şeylerden halâs edip iki cihan saadetine nâil olma yolunu tâlim ettiğinden, Kur'an-ı Kerim'de müzekkir diye isimlendiril

nafıa / nâfıa / نافعه

• Bayındırlık işleri. (Arapça)
• Nâfıa müdüriyeti: Bayındırlık müdürlüğü. (Arapça)
• Nâfıa nâzırı: Bayındırlık bakanı. (Arapça)
• Nâfıa nezareti: Bayındırlık bakanlığı. (Arapça)
• Nâfıa vekâleti: (Arapça)

nafile / nâfile / نَافِلَه

• Fık: Farz ve vâcibden gayrı mecburiyet olmadığı hâlde yapılan ibadet. Fazladan yapılan iş.
• Menfaatli olmayan. Ziyâdeden olan.
• Torun.
• Ganimet malı. Bahşiş. Atiyye.

• Mecburiyet altında olmayarak yapılan ibadet.

naib-ül am / naib-ül âm

• Cumhuriyet müddei-i umumisi. Cumhuriyet savcısı.

nazar ber kadem

• Nakşibendiyye yolunun temel bilgilerinden birisi olup, tasavvuf yolculuğunda adımdan ileriye bakmak ve adımını baktığı yere atmak.

nazariyat / نظریات

• Teoriler, nazariyeler. (Arapça)

nazariyat-ı hikemiye

• İlmî nazariyeler, teoriler.

nazariyyat / nazariyyât / نظریات

• (Tekili: Nazariye) Görüşler. Düşünceler. Doğruluğu isbat edilmemiş ilmi görüşler.

• Teoriler, nazariyeler. (Arapça)

necnece

• Geriye döndürmek.
• Engel olmak, men'etmek. Bir nesneyi aşağı getirmek.
• Zayıf etmek, zayıflatmak.

nef'

• Fayda, yararlılık.
• Fls: Faydacılık. Yani: Bir şeyin doğru olup olmadığını, o şeyin faidesine göre değerlendiren yanlış bir nazariyedir. Kudsi dinimiz olan İslâmiyette ise: Bir şeyin doğru veya yanlış; iyi ve kötü olması, Allahın emir ve nehyine tâbidir.

nehri / nehrî

• (Nehriye) Nehirle ilgili, nehre ait.

nesil

• Soy, sop, zürriyet.

nesl

• Soy, sop. Zürriyet, döl, kuşak.
• Halk.
• Çocuk hâsıl etmek.
• Kıl yolmak.
• Mumsuz, süzme bal.

nevcah

• Bir makama veya memuriyete yeni geçmiş olan. (Farsça)
• Tahta yeni oturmuş (padişah). (Farsça)

neyyir-i hürriyet

• Hürriyetin ışığı, aydınlığı.

nisab-ı ekseriyet

• Ekseriyet derecesi. Çoğunluk derecesi.

niyazi-i mısri / niyazi-i mısrî

• (Mi: 1618 - 1694) Malatya'nın Soğanlı köyünde doğdu. Şâir ve tasavvufçu olup Halvetî tarikatının Niyaziye veya Mısriye şubesini kurmuştur. Mısır'da Câmi-ül-Ezher'de tahsil gördü. 1646'da İstanbul'a döndü ve Sokollu Mehmed Paşa Medresesinde irşada başladı. Eserlerinden bazıları şunlardır: Risale-i Ha

nizek

• Câriye. (Farsça)
• Küçük mızrak, süngü. (Farsça)

Payidar / pây-dâr /

• “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet pây-dâr kalacaktır”

  Gazi Mustafa Kemal Atatürk

payidar / pâyidâr

• İyice yerleşmiş, sağlam, sürekli.

  “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır”
  Gazi Mustafa Kemal Atatürk

peszinde / پس زنده

• Geriye kalan, yaşayan son örnekler. (Farsça)

piyade

• Narin yapılı bir çeşit kayık adıdır. Eskiden ekseriyetle İstanbul ve civarında kullanılan bu kayıklar, pek makbul gezinti vasıtası idi.
• Ask: Orduda tüfekle teçhiz edilmiş olan ve muharip sınıfların asli unsuru bulunan efrada da bu ad verilir. Yaya askeri.
• Yaya.

rakabat

• (Tekili: Rakabe) Boyunlar. Ense kökleri.
• Köleler, câriyeler. Kullar.

rakabe

• Ense kökü, boyun.
• Kul, köle, câriye.

rakik

• (Rikkat. den) Yufka yürekli, ince merhamet ve şefkat sahibi olan.
• Köle, câriye.

re'bil

• Câriye, kadın esir.

re'y-i am / re'y-i âm

• Umumun re'yi, ekseriyetin fikri. Umumun görüşü.

reşhalar

• Mesnevî-i Nuriye isimli eserde yer alan bir bölüm.

resül

• Peygamber. Yeni bir kitap ve yeni bir şeriat ile bir ümmete veya bütün beşeriyete Allah tarafından Peygamber olarak gönderilmiş olan zât. Mürsel de denir. Yeni bir kitap ve şeriatla gelmeyip kendinden evvelki Resülün getirdiği kitap ve şeriatı devam ettirirse, ona Nebi denir.
• Haberci

ribet

• (Çoğulu: Riyeb) şüphelilik. şüpheye düşme.

rikk

• Kulluk, ubudiyet.
• Ist: Esir olmuş, hürriyetini kaybetmiş olan ehl-i harb.
• Yufka, yumuşak nesne.

rütbe

• Basamak, derece.
• Memuriyet derecesi.
• Sıra. Mertebe, menzile.
• Efkârın sonu.
• Merdiven ayağı.

şa'riyye / شعریه

• Çorbalık makarna, şehriye.

• Şehriye. (Arapça)

sada-yı hürriyet ve adalet / sadâ-yı hürriyet ve adalet

• Hürriyet ve adaletin sesi.

şadi

• Sevinçlilik, memnunluk, mesruriyet, gönül ferahlığı. (Farsça)

sadri / sadrî

• (Sadriye) Göğüsle ilgili, göğüse ait.

şadüman

• (şâd-mân) Mesruriyet, sevinçlilik. (Farsça)
• Mesrur, bahtiyar. (Farsça)

şahadetname-i hürriyet / şahadetnâme-i hürriyet

• Hürriyet diploması; özgürlüğü hak etme belgesi.

saik-i tenkit / sâik-i tenkit

• Eleştiriye sevk eden sebep.

salih

• Büyük peygamberlerden olup Hicaz ile Şam arasında oturmuş olan Semud kavmine gönderilmişti. Semud kavmi Âd kavminden sonra Arap yarımadasında kuvvet ve ma'muriyet bulup küfür ve dalâlete meyl ile putlara ibadet ediyorlardı. Salih (A.S.) kendilerini hak dine davet etmiş ise de, inanmayıp kendisinden

şam

• Akşam. Akşam yemeği. "Şe'm, şâm" Arapçada "sol" mânâsına gelir. "Yemen" sağ demek olduğundan Hicaz'a nisbetle sol taraftaki memleketlere Şam, sağ tarafdaki beldeye de Yemen ismi verilmiştir.
• Suriye ve Lübnan memleketlerine de Şam denilmiştir.
• Arabların Dımışk dedikleri şehrin

sari

• (Sâriye) Sirayet eden, bulaşıcı, geçici olan. Genişleyip başkasına da geçmeğe, yayılmağa müstaid olan.

şemme

• En küçük miktar; bir defacık koklama; Mesnevî-i Nuriye'de yer alan bir bölüm.

sene-i hicriye

• Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâmın Mekke'den Medine'ye hicreti başlangıç sayılan ve Muharrem 1'den başlayan sene. Bu sene-i Kameriye (kamer yılı), Zilhicce ile biter, 354 veya 355 gün sürer.

serari

• (Tekili: Süriyye) Câriyeler, odalıklar.

seraya

• (Tekili: Seriye) Düşman üzerine yollanan askerler.

serdab

• Yer altında olan serin ve soğuk oda, bodrum. Böyle yerler ekseriyetle sıcak bölgelerde, gündüzleri sıcaktan korunmak için yapılırdı. Anadolu'nun bazı yerlerinde buna "zir-i zemin" denilir. (Farsça)
• Tar: Padişah saraylarında, sağ ve sol taraflarında birer oda bulunan üç köşeli sofalara verilen (Farsça)

seriyy

• (Çoğulu: Esriye-Seryân) Nefis.
• Kavi, kuvvetli.
• Reis.
• Küçük nehir, ırmak.

sevad-ı a'zam

• Büyük şehir.
• Mekke-i Mükerreme.
• İnsanların ekseriyeti. (Maişetçe neden bu kadar muktesit yaşıyorsun? diyenlere cevaben: Ben sevad-ı azama tâbi olmak isterim, sevad-ı azam ise; bu kadar tedarik edebilir. Ben ekalliyet-i müsrifeye tâbi olmak istemem, demişlerdir.) (Tarihçe-i Ha

sevadıazam / sevâdıâzam

• İnsanların ekseriyeti, büyük çoğunluk.

sevda-yı hürriyet / sevdâ-yı hürriyet

• Hürriyet sevdası, özgürlük aşkı.

şibh-i beşere

• Üst deriye benzer olan.

sıbhal

• Şişman, büyük keler.
• Deve.
• Kırba.
• Câriye.

silahendaz

• Silah atan.
• Tüfekli piyade neferi, harp gemilerinde gemicilik ile mükellef olmayıp silah taşıyan bahriye askerleri.

siyaset

• Memleket idare etme san'atı. Devlet idare tarzı.
• Dünya ve âhirette necatlarına sebeb olacak bir yola, insanları irşad ile beşeriyetin salâhına çalışmak.
• Diplomatlık. Politika.
• Seyislik, at idare işleriyle uğraşma.

sofizm

• Fls: Sofestaiye. Safsatacılık. Alemde hakikat olarak hiç bir şey tanımayan ve hakikatı araştırmaktan sarf-ı nazar ederek zevk ü safâ ve şiir gibi şeylerle eğlenmeği tercih eden bâtıl bir meslek. İnâdiye, indiye ve Lâedriye "Septizm" adlarıyla üç kısma ayrılırlar. (Mesail-i İlm-i Kelâm'dan) (Fransızca)

sosyalizm

• İktisadî teşebbüsleri ve teşekkülleri devlete vermek isteyen görüş. İştirakiyecilik. Güya, herkese müsavi mal verme esasını idare sisteminde yerleştirmeyi ve mal birliğini iddia eden ve insan fıtratına zıt olarak hürriyetleri daraltıcı ve din aleyhdarı bir sistem. Serserilere, zenginlerin mallarını (Fransızca)

şu'le

• Mesnevî-i Nuriye isimli eserde yer alan bir bölüm.

sübjektivizm

• Fls: Akıldan başka realite kabul etmeyen, yanlış bir nazariye. (Fransızca)

sübrut

• (Çoğulu: Sebâriyet) Az.
• Otsuz ve susuz yer.
• Fakir adam.

şüf'a

• Bir malı müşteriye, mal olduğu fiata satmak.
• Huk: Satılmakta olan bir yerde hissesi bulunan veya oraya bitişik komşu olanın satılan şeyi almakta birinci derecede hakkı olması. Şüf'a sahibi kendinden habersiz satılan şeyi, dava ederse, bedelini ödeyerek müşteriden geri alabilir.
• <

sulb

• Sert, katı. Taş gibi olan.
• Omurga kemiği.
• Sülâle, zürriyet.

• Katı, taş gibi olan, sülâle, zürriyet, bel.

sultan-ı hürriyet

• Hürriyet sultanı.

sur-name

• (Suriye) Edb: Düğün, ziyafet, şenlik gibi halleri tasvir için yazılan yazılar. (Farsça)

süriyye

• (Çoğulu: Serâri) Cariye, odalık.

sürriyye

• Sahibi tarafından başka yerde oturtulan cariye.

süryani / süryanî

• Eski Suriye halkından. Sâmilerin Aramî kolundan ve garb kısmından olan ve bunların dininden olan.

taberi / taberî

• (Ebu Cafer Muhammed bin Cerir İbn-i Yezid) (Hi: 224 - 310) İslâm tarihçisi ve müfessiri olup Taberistan'da doğmuş, 7 yaşında Kur'anı hıfz edip bütün ömrünü ilme vakf etmiştir. Babasının adına izafetle Ceririye adlı bir fıkıh mektebi kurmuştur. İbn-i Cerir-et Taberî adı meşhurdur. Kur'an-ı Kerimin bü

tahdid-i hürriyet

• Hürriyetin sınırlanması.

tahrir

• Yazmak. Yazılmak. Kaydetmek.
• Hürriyete kavuşturmak.

tahrir-i rakabe

• Köle veya cariye azad etme.

talid

• Bir kimsenin (köle, câriye, hayvan gibi) canlı eşyası.

tanzimat-ı hayriye

• Osmanlı Devletinde Sultan Abdülmecid zamanında başlayan ve (1839-1876) tarihleri arasındaki devreye Tanzimat-ı Hayriye denir. Sözde ıslahat için çalışılan devirdir. Bu, Gülhane Hatt-ı Hümayunu namında padişah fermanı ile başlatıldı. Bu devirde her şey yeniden tanzim edilecekti, yeni müesseseler kuru

tarih-i hayat-ı hürriyet

• Hürriyet hayatının tarihi, tarihi geçmişi.

tatbik-i nazariyat

• Nazariyelerin, teorilerin uygulanması.

teberru'

• Bağış. Bir malın karşılıksız olarak verilmesi. Mecburiyet olmadığı hâlde birisine bir malı vermek. Hayırlı işlerde yardım ve ihsanda bulunmak.

tebrie

• (Tebriye) Bir kimseyi şüpheden ve zan altından kurtarmak. Temizliğini ve suçsuzluğunu meydana çıkarmak.
• Borçtan kurtarmak.
• Nezahet, ismet.
• Beraet ettirmek.

teehhür

• Gecikme. Sonraya kalma. Geriye kalma.

• Gecikme, geriye kalma.

teemmi

• (Emet. den) Cariye edinme.
• Dadı satın almak.

tekapu / tekâpu

• Öteye beriye seğirtme. Telâşla koşarak birşeyler araştırma. (Farsça)
• Dalkavukluk. (Farsça)

telkin

• (Çoğulu: Telkinât) Zihinde yer ettirmek. Fikir aşılamak. Zihinde yer etmiş düşünce.
• Yeni müslüman olana İslâm esaslarını anlatmak.
• Ölü gömüldükten sonra imam tarafından söylenen söz. (Telkini fenden almış,Medeniyetten taklid,Hürriyet tenkid vermiş,Gururdan dalâlet çıkmış.) (L

temmuz

• İkinci Meşrutiyet'in (Hürriyet) ilân edildiği tarih olan 23 Temmuz 1908 (Rumî 10 Temmuz 1324).

temsik

• Cenk etmek, dövüşmek, vuruşmak.
• Bir kimseye deri vermek.
• Deriye renk vermek.

teressüm

• Resmedilme, resimlenme.
• Bir şeyin geriye kalan nişâne ve eserlerine bakma.
• Tedkik ve teemmül eylemek.

terike

• Ölenin geriye bıraktığı mal, mülk, eşyâ vs.

terkik

• İnce ve nazikâne sesle anlatma, mânası kinaye yollu olma.
• Tecvidde: Harfi ince okumak.
• Bir kimseyi köle veya cariye etme.
• Yumuşatma.
• İnceltme.

teselsül

• Burhân-ı tatbîk delîli ve benzerlerinde, Allahü teâlânın varlığının lâzım olduğunu isbat etmekte kullanılan delillerden biri. Hâdislerin (sonradan var olan şeylerin) birbirinin varlığına sebeb olarak geriye doğru sonsuza kadar zincirleme birbiri ardı sıra gitmesi.

teserri

• Cariye alma, odalık edinme.

tesis-i hürriyet

• Hürriyetin kurulması.

teşkilat-ı esasiye / teşkilât-ı esasiye

• Anayasa. Kanun-u esasî. Devletin temel kuruluş şeklini tayin eden ve teşrinin yani meclisin, hükümetin ve mahkemelerin salâhiyetleri nasıl kullanılacağını; vatandaşların umumi hak ve hürriyetlerini gösteren temel kanunlardır.

tetabu-u izafat

• Bir çok kelimenin birbirine muzaf ve muzafün ileyh olması. Zincirleme isim takımı. (İhtizazat-ı esvat-ı beşeriye misalinde olduğu gibi.)

ukama'

• (Tekili: Akîm) Kısırlar. Zürriyeti olmayanlar.

ümm-i veled

• Efendisinden (sâhibinden) çocuğu olan câriye, köle kadın.

ümm-ül veled

• Huk: Çocuğunun kendi efendisinden olduğunu söyleyen çocuk doğurmuş cariye.

usuli / usulî

• Asıllara, köklere ait; bir kimsenin soy ağacı itibariyle anne baba tarafından geriye doğru silsilesi, ataları, dedeleri.

uteka

• (Tekili: Atik) Azatlılar. Azat olmuş köle veya cariyeler.

vazife-i memure-i maneviye / vazife-i memure-i mâneviye

• Mânevî memuriyet görevi.

vech-i ihtisas

• Özel mazhariyetin sebebi.

velaid

• (Tekili: Velide) Cariyeler, kadın esirler.

velide

• (Çoğulu: Velâid) Cariye.

veşy

• Elbiseyi güzel nakışlamak, süslemek.
• Nesil ve zürriyet.
• Çoğalma.
• Geceleyin devamlı tefekkür ve mütalâa etmek.
• Bir çeşit elbise.

vicdan hürriyeti

• (Bak: Hürriyet-i vicdan)

yakub aleyhisselam / yâkûb aleyhisselâm

• Ken'an diyârındaki (Fenike denilen Sayda, Sur ve Beyrut ile Filistin ve Sûriye'nin bir kısmından ibâret olan eski bir memleket) insanlara gönderilmiş olan peygamber. İshâk aleyhisselâmın oğlu, Yûsuf aleyhisselâmın babasıdır. Yâkûb, İbrânice bir isim olup, "Allahü teâlânın saf ve temiz kıldığı kul" m

zab

• (Zevben - Zevebânen) Eriyen, erimiş, eridi.

zaib

• Eriyici, eriyen.

zarurat / zarûrât / ضرورات

• Zorunluluklar, mecburiyetler.

• Sıkıntılar, mecburiyetler. (Arapça)

zaruret / zarûret

• Çaresizlik, yoksulluk, mecburiyet.

zaruret-i kat'iye

• Kesin zorunluluk ve mecburiyet.

zaruri / zarûrî

• Mecburiyetle, ister istemez.

zaruriyet / zarûrîyet

• Mecburiyet, zorda kalma.

zatürrie / zâtürrie / ذات الرئه

• Zatürriye, akciğer iltihabı. (Arapça)

zeheb-i zaib / zeheb-i zâib

• Eriyen altın.

• Eriyen altın.

zerari / zerarî

• (Tekili: Zürriyet) Zürriyetler, kuşaklar, nesiller.

zerrat-ı hürriyat / zerrât-ı hürriyât

• Hürriyetlerinin, özgürlüklerinin zerreleri.

zevaib

• (Tekili: Zâib) Erimiş şeyler, eriyenler.