ma-icari / mâ-icârî

• Akar su. Devamlı akmakta olan ve üzerinde herhangi bir pisliğin durması mümkün olmayan çay, dere, ırmak, nehir veya yer altından çıkarılan artezyen suları. Bir saman çöpünü götüren su, akar su sayılır.

acaiz

• (Tekili: Acuze) Kocakarılar. İhtiyar kadınlar.

adale

• Tıb: Bedenin hareketini icra eden ve birbirinden, ince bir perde ile ayrılan sinirli et kısımlarından her biri. Hepsine birden et (Lahm) tâbir edilir.

adette bid'at / âdette bid'at

• Peygamber efendimiz sallallahü aleyhi ve sellem ve dört halîfesi zamânında olmayıp, ibâdet etmek ve sevâb kazanmak niyyeti ve kasdı olmaksızın sonradan meydana çıkarılan şeyler.

adrenalin

• Tıb: Böbrek üstü salgısından çıkarılan bir hormon. Sentetik olarak da yapılır. Damar daraltmak ve kanamayı önlemekte kullanılır. (Fransızca)

ahlat

• (Tekili: Hılt) Çok karıştırılabilir, karıştırılmağa elverişli.

akçe

• Osmanlı Devletinin ilk zamanlarından îtibâren bastırılan ve kullanılan gümüş para birimi. İlk sikkesi gümüşten yapıldığı için ak (beyaz, parlak) para mânâsına akçe denildi.

alihe / âlihe

• Bâtıl ilâhlar, tanrılar.

• İlâhlar, tanrılar.

amame

• Sarık. Ammâme. Başa sarılan ve sünnet-i seniyye olan kisve.

amazon

• Milattan önce yaşamış İskitlerin kadın askerlerine verilen isim. Göğüslerini dağlatarak küçükten harbe alıştırılan bu İskit kadınlarının şiddetli muharebeler yaptıkları yazılıdır.
• Güney Amerika'da büyük bir nehir adı.

ampul

• İçinde elektrik akımı yardımıyla ışık vermeye yarayan bir iletken bulunan, havası boşaltılmış olan cam şişe. (Fransızca)
• İçinde sıvı ilâç bulunan, ağzı kızdırılarak kapatılmış küçük şişe. (Fransızca)

ana-ül-leyl / ânâ-ül-leyl

• Gece yarıları, gecenin geç vakitleri.

anet

• Günah. Zinâ .
• Helâk.
• Fesâd.
• Meşakkat.
• Kalb darlığı.
• Hata. Galat.
• Tıb: Kırılan bir kemiğin sarıldıktan sonra tekrar kırılması.

angarya / آنْغَارْيَه

• Ücretsiz yaptırılan iş.

arazi-i emiriyye-i mevkufe / arâzi-i emiriyye-i mevkufe

• Huk: Sadece hazine menfaatleri veya tasarruf hakları veyahut ikisi de bir hayır cemiyetine ayırılan miri arazi.

asaib

• Cemaatler, tayfalar.
• Başa sarılan sargılar, nesneler.

aşı

• Birşeyden alınıp diğer birşeye aktarılan madde.
• Çeşitli tehlikeli hastalıkların önünü almak için aşılanan madde.
• Yabani veya cinsi âdi bir ağaca, cinsine yakın diğer iyi bir ağaçtan vurulan kalem veya yaprak aşısı.

aşure / âşure

• Bir çok meyve ve hububat karıştırılarak pişirilen tatlı; derleme, karışık.

babilik / bâbîlik

• On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında İran'da el-Bâb Ali Muhammed isminde bir acem tarafından ortaya çıkarılan bozuk yol. Kendisinin Mehdî olduğunu iddiâ eden, beklenen imâma açılan bir bâb (kapı) olduğunu söyleyen Ali Muhammed'e el-Bab, onun yoluna da Bâbîlik denildi. Daha sonra Behâîlik adıyla de

bakir / bakîr

• Yensiz gömlek.
• Sığır sürüsü.
• Karnı yavrusundan dolayı yarılan deve.

balıkhane kapısı

• Topkapı Sarayı'nın Marmara kıyısındadır. Padişahlarca cezandırılan vezirler burada idam edilir, sürgün edileceklerse buradan gemilere bindirilirlerdi.

batıniyye

• Kur'an-ı Kerim'deki âyetlerin ve hadis-i şeriflerin zâhir ve âşikâr mânalarından ayrılarak, usûlsüz ve yanlış te'viller ile âyet ve hadislerin gizli ve sırlı mânalarını bulmak iddiasında olan sapık bir tarikat ve buna bağlı olanlar.Esasen âyet ve hadislerin ince, derin ve küllî mânalarını tefsir ve

bazıyet / bâzıyet

• Kısımlara ayrılma, ayrılabilir olma, bölünebilir olma.

bezir

• Ekilecek tohum, tane.
• Keten tohumundan çıkarılan bir yağ. Bu yağ, yağlıboya yapmakta kullanılır.

bid'at

• (Bid'a) Sonradan çıkarılan âdetler.
• Fık: Dinin aslında olmadığı hâlde, din namına sonradan çıkmış olan adetler. Meselâ: Giyim ve kıyafetlerde, cemiyet (toplum) hayatındaki ilişkilerde, terbiye ve ahlâk kurallarında, ibadet hayatında yani dinin hükmettiği her sahada, dine uygun olmaya

bid'at ehli

• Peygamberimizin sallallahü aleyhi ve sellem ve Eshâb-ı kirâmının yolundan (Ehl-i sünnet îtikâdından) ayrılanlar. Bid'at sâhibi. Îtikâdda (îmânda) ve amelde (ibâdette) dinde olmayan yenilikler ortaya çıkaran kimseler, dinde reformcular.

bid'at fırkası

• Peygamber efendimiz ve Eshâb-ı kirâmının yolundan ayrılanlar. Hadîs-i şerîfte Cehennem'e gidecekleri bildirilen yetmiş iki fırkadan her biri.

Bolşevik

• Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça "çoğunluk" anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.
  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği’ni kuracaklardır. Lenin ve Martov yandaşları kongredeki durumlarına göre Rusça “bolshinstvo” (çoğunluk) ve “menshinstvo” (azınlık) olarak adlandırılırlar. Kongredeki delegeler sürekli olarak saf değiştirdikleri için birleşim başarısız olacak ve parti fiilen ikiye bölünecektir.

• Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça "çoğunluk" anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.
  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği’ni kuracaklardır. Lenin ve Martov yandaşları kongredeki durumlarına göre Rusça “bolshinstvo” (çoğunluk) ve “menshinstvo” (azınlık) olarak adlandırılırlar. Kongredeki delegeler sürekli olarak saf değiştirdikleri için birleşim başarısız olacak ve parti fiilen ikiye bölünecektir.

bolşeviklik

• Bolşevik, çoğunluktan yana anlamına gelen Rusça kelime, 1903 yılında düzenlenen Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin İkinci Kongresi'nde Vladimir Lenin ve Julius Martov arasında yeni kurulmakta olan partinin üyelik tanımı üzerine başlayan görüş ayrılığı sonucu yaşanan ayrışmadaki taraflardan Lenin yanlısı grup. Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça çoğunluk anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.

  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği'ni kuracaklardır.

borsa

• (Ticarette) Vasıfları belli ölçülere uyan yani standartlaştırılabilen malların örnekleri üzerinden alım satımının yapıldığı devlet kontrolü altında teşkilâtlanmış pazar yeri.

brahma dini / brahma dîni

• Hindistan'da mîlâddan asırlarca önce ortaya çıkmış, Allahü teâlânın varlığına inandığı gibi, başka tanrıları (ilâhları) da kabûl eden ve bütün peygamberleri inkâr eden bozuk yol ve inanış.

çarmih / çârmîh

• Dört çivi. Birbiri üzerine dikey olarak konulmuş iki tahtadan meydana gelen, suçluları îdâm etmek için kullanılan haç şeklindeki darağacı. Bu cezâya çarptırılan kişi iki yana açılmış kollarından ve bağlanmış ayaklarından çivilenerek öldürülürdü.

cebir

• Zabtetmek. Zor. Kuvvet.
• Bir şeyi ıslah ve tamir etmek, düzeltmek.
• Bâtıl bir fırka.
• Mat: Harflerle yapılan hesab.
• Tıb: Fevkalâde ameliyat, kırık kemiği sarıp bütünlemek. Kırık veya çıkık uzva sarılan tahtalar.

cebire

• Çıkık veya kırık olan bir uzva sarılan tahtalar.

cebri / cebrî

• Zorla icra olunan, rızası olmadan zorla yaptırılan.
• Cebriye fırkasından olan.

cebriyye

• Hicrî birinci asrın sonlarında ve ikinci asrın başlarında Cehm bin Safvân tarafından ortaya çıkarılan bozuk yol. Buna mürcie fırkası da denir.

cehre

• Açıkta ve belli olan şeyler.
• Pamuk ve ipek sarılan masura.

ceride-i havadis / ceride-i havâdis

• 1840'da Çörçil ismindeki bir İngiliz tarafından çıkarılan ilk hususî gazete.

dalalet fırkaları / dalâlet fırkaları

• Sapkın gruplar, doğru yoldan ayrılan topluluklar.

dallin / dallîn

• (Dâllûn) Sapkınlar. Müslümanlıktan ayrılanlar. Kur'an hakikatlerinden ayrılıp sapanlar.

damengir / dâmengîr / دامن گير

• Davacı, şikayetçi. (Farsça)
• Eteğe sarılan. (Farsça)

dar-ı şura-yı askeri / dâr-ı şura-yı askerî

• 1296 yılında lağvolunan bu yüksek askeri meclis 1253 yılının muharrem ayında kurulmuştu. 1259 tarihinde çıkarılan kanun ile vazifesi tesbit edildi. Askeri ve mülki ricâlden onbir daimi, altı tane ise geçici azası bulunan bu mecliste bir reis ve bir de müftü yer alıyordu.

dehriyyun / dehriyyûn

• Zamanı tanrılaştıran îmansız felsefeciler.

dendan-ı seadet / dendân-ı seâdet

• Peygamber efendimizin Uhud muhârebesinde şehîd olan, kırılan mübârek dişinin bir parçası.

der-kenar

• Kenarda bulunan, hâşiye. Bir sahifenin kenarına çıkarılan yazı.

dereziler / derezîler

• Anuştekin ed-Derezî adlı bir bâtınî dâî (propagandacı) tarafından ortaya çıkarılan bozuk yol. Bunlar; Bâtıniyyeden ayrılarak ortaya çıkan, Fâtımî hükümdârı Hâkim bi-emrillah'ın ilâh olduğuna ve onun vezîri Hamza'nın imamlığına inanırlar. Kelimenin do ğrusu Derezî olup, yanlış olarak Dürzü denilmekte

destar

• Sarık, imâme, başa sarılan tülbent. (Farsça)

dinde bid'at

• Peygamber efendimiz ve O'nun dört halîfesi zamânında olmayıp, dinde sonradan ortaya çıkarılan bozuk inanışlar, sevap kazanmak niyetiyle yapılan ibâdetler. Dinde yapılan her türlü değişiklikler, yenilikler ve reformlar.

diritnavt

• Düşman saldırılarına engel olmak için yapılan hareketli kale.

dühn

• Ot, yemiş veya çiçekten çıkarılan yağ.

ebric

• Yayık adı verilen ve yoğurttan yağ çıkarılan nesne.

ecnef

• Haktan, doğruluktan, adaletten uzaklaşan, ayrılan adam.
• Beli eğri, kambur olan adam.

ecr

• (Çoğulu: Ücur) Bir iş, bir hizmet mukabilinde verilen şey.
• Ahirete aid mükâfat, hayır ceza.
• Ücret, mukabil, karşılık. Sevab.
• Tıb: Kırılan bir uzvun sarılması.

ecr-i müsemma / ecr-i müsemmâ

• Mukavele ve pazarlıkla kararlaştırılan ücret.

efyun

• Haşhaştan çıkarılan uyutucu madde. Afyon. (Farsça)

ehadis-i müteşabihe / ehâdîs-i müteşabihe

• Çok mânâlara gelebilen ve bu mânâların arasında benzerlik olduğu için mânâları birbirine karıştırılan hadisler.

ehl-i bid'a

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışanlar.

ehl-i bid'a ve ilhad / ehl-i bid'a ve ilhâd

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışanlar ve inkârcılar.

ehl-i bid'a ve mülhid

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı şeyleri dine mal etmeye çalışanlar ve dinsizler.

ehl-i bid'at

• Bid'at sâhipleri. Peygamber efendimizin ve eshâbının bildirdiği doğru îtikâddan (inanıştan) ayrılanlar.

ehl-i dalalet ve bid'a / ehl-i dalâlet ve bid'a

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışan, doğru ve hak yoldan sapmış olanlar.

ehl-i dünya / ehl-i dünyâ

• Âhireti unutup, dünyâya sarılanlar. Dünyâya düşkün olanlar.

ehl-i küfür ve dalalet / ehl-i küfür ve dalâlet

• İnkârcılar, hak yoldan ayrılanlar.

emhar

• (Tekili: Mehr) Mehrler, nikâh bedelleri. Zevceynin ayrılmaları halinde kadına verilecek olan ve nikâhta kararlaştırılan para ve sair eşyalar.
• (Mühür) Taylar, at yavruları.

en'am / en'âm

• Bazı Kur'an âyetlerinin veya sûrelerinin bir araya getirilmesiyle ortaya çıkarılan dua kitabı.

enbuşe

• Patates gibi yerden çıkarılan şeyler.
• Ağaç kökleri.

engizisyon

• 16. ve 17. yüzyılda Hıristiyan Katolik mezhebinden ayrılan veya papaya karşı gelen kimselere karşı, arslana parçalatma, ateşte yakma gibi cezalar uygulayan mahkeme.

erze

• Samanlı sıva çamuru. (Farsça)
• Çamdan çıkarılan zift. (Farsça)

evca'

• (Tekili: Veca) Ağrılar. Acılar. Sızılar.

evca-i batn

• Karın ağrıları.

evca-i şedide

• Şiddetli ağrılar.

ezhab

• (Tekili: Zeheb) Yumurta sarıları.
• Altunlar.

ezvac

• Çiftler. Zevceler. Nikâhlı karılar.
• Kocalar.

faite / fâite

• Gaflet, uyku, unutmak, hastalık, düşman korkusu gibi bir özürle kaçırılan farz veya vâcib namaz.

ferman-ber

• İtaatli ve muti olan. Hakkında emir çıkarılan. Fermanlı.

fırak

• Tümenler, alaylar, bölükler.
• Partiler.
• Takımlar, kalabalıklar, ehl-i sünnet ve cemaatten ayrılan mezhepler.

• (Tekili: Fırka) Fırkalar, partiler.
• Alaylar, bölükler.
• Cennetler.
• Ehl-i Sünnet cemaatından ayrılan mezhebler.

füruat

• Kökten ayrılan kısımlar, ayrıntılar.

• Kökten ayrılan kısımlar. Füru'lar. Esastan olmayıp geniş bilgide ortaya çıkan mes'eleler.

füruat-ı şeriat

• Dinin temel meselelerinden ayrılan dalları, alt bölümleri.

fuzuli / fuzulî

• Fazladan olup boşu boşuna söylenen söz. İşe yaramayan. Boşu boşuna.
• Boşboğaz. Ahmak. Vazifesinden hariç lüzumsuz şeye teşebbüs eden.
• Haksız olarak fiile çıkarılan iş.
• Fık: Şer'î izin olmadığı halde diğer bir kimsenin hakkında tasarruf eden kimse.
• Büyük bir şâi

gayr-i kabil-i telif / gayr-i kâbil-i telif / غير قابل تأليف

• Birleştirilemez, uzlaştırılamaz.

gayr-ı mütecezzi / gayr-ı mütecezzî

• Ayrılamayan, bölünemeyen.

gibet / gîbet

• Bir kimsenin, yüzüne karşı söylendiği zaman hoşlanmayacağı, kalbinin kırılacağı bir sözünü, hâlini veya hareketini, arkasından, bulunmadığı yerde söylemek, hareketiyle göstermek veya îmâ etmek. Dedi-kodu.

gülubend

• Boyna sarılan sargı, boğaz sargısı. (Farsça)

gulüvv

• Ayaklanma. Taşkınlık.
• Üşüşme. Hücum. Saldırış.
• Edb: Mübalağanın son derecesi. Üçe ayrılan mübalağanın diğer iki derecesinden biri tebliğ, öteki iğraktır. Aşağıdaki parçada mübalağa gulüv derecesindedir: Gökler gürüldese, şimşekler çaksa Volkanlar fışkırsa, lâvları aksa,Kıyısı

gusn

• Ağaç dalı. Budak.
• Tıb: Damar ve sinir gibi ayrılan bedenin cüzleri.

hadd-i tevatür

• Tevatür derecesinde; yalan üzerine birleşmeleri mümkün olmayan topluluklar tarafından aktarılan en doğru haber seviyesi.

hadis-i sahih / hadîs-i sahih

• Sahih hadîs; Peygamber Efendimize (a.s.m.) ait olduğu kesin bilinen ve doğru senetlerle aktarılan hadis.

hafıza / hâfıza

• Hıfz etme (ezberleme) ve hatırda tutma kuvveti. His organları ile duyulmayan fakat duyulanlardan çıkarılan mânâları saklayan mânevî duygu merkezlerinden biri.

halaat / halâat

• Yüzsüzlük, utanmazlık, hayâsızlık.
• Kötülüğünden dolayı ailesi ve cemaatı kendisinden ayrılan kimse.

halail

• (Tekili: Halile) Nikâhlı kadınlar, zevceler, karılar.

hali' / halî'

• Ailesinden ayrılan kimse.
• Kurt.

hamelat / hamelât / حملات

• Saldırılar, hamleler. (Arapça)

hareket-i dahil / hareket-i dâhil

• Tar: Kanuni Sultan Süleyman zamanında Süleymaniye medreselerinin binasından sonra onikiye çıkarılan tarik-i tedris (okutma yolu) silsilesinin dördüncü mertebesindeki müderrislerine verilen bir ünvandır.

harf-i nida' / harf-i nidâ'

• Ya, ey, â gibi harflerle çağırılanın ismine eklenen harf. Ünlem.

hariciler / hâricîler

• Sıffîn muhârebesinde, taraflar hakem tâyinine râzı olup anlaşmayı kabûl ettiği için hazret-i Ali'nin ordusundan ayrılarak "Hâkim ancak Allah'tır. Hazret-i Ali iki hakemin hükmüne uyarak halîfeliği hazret-i Muâviye'ye bırakmakla büyük günah işledi" di yen ve kendileri gibi düşünmeyen Eshâb-ı kirâm il

haşhaş

• Kapsüllerinden uyuşturucu bir madde olan afyon; tohumlarından da yağı çıkarılan bir bitki.
• Hazırlıklı.
• Silâhlı ve zırhlı topluluk.

havass-ı hümayun / havâss-ı hümayun

• Tar: Osmanlı İmparatorluğunun fütuhat devirlerinde (yükselme devri) fethedilen araziden devlet hazinesine ayrılan kısım. Her yer zaptedildikçe, arazi: timar, zeamet ve has namıyla üç sınıfa ayrılırdı. Meselâ 250 köyden müteşekkil bir sancağın 100-150 köyü ikişer üçer köy olarak 40-50 tımara ayrılır,

heşş

• Gevrek, kolayca kırılabilir olan.
• Keyifli, şen.

hicaz demiryolu madalyası

• Şam-Hicaz demiryolunun yapımı için para yardımı bulunanlarla, demiryoluna ait işlerde hizmetleri görülenlere verilmek üzere II.Abdülhamid tarafından çıkartılan üç ayrı madalya. 16.9.1902 tarihli nizamname ile çıkarılan bu madalyanın bir tarafında "Hamidiye Hicaz demiryoluna hizmet eden hamiyyetmendâ

hidemat-ı şakka

• Taş taşımak, toprak kazmak gibi, mahkûmlara yaptırılan ağır hizmetler.

hirsa

• Azıcık derisi yarılan baş yarığı.

hış'a

• Doğum anında ölen annenin karnı yarılarak çıkarılan çocuk.

hiyamiyye nezareti

• Tar: 1826 senesinde Yeniçeri Ocağı'nın ilgası üzerine kaldırılan Çadır Mehterleri yerine kurulan daire.

hıyata

• Terzilik, dikiş dikme işi.
• Tıb: Ameliyat esnasında kesilip yarılan yerin tekrar kaynaması için dikilmesi.
• Ameliyatta dikiş için kullanılan bağırsak ve benzeri şeylerden yapılan iplik.

hücumat / hücumât

• Saldırılar.

hükm

• (Hüküm) Karar. Emir. Kuvvet. Hâkimlik. Amirlik.
• İrade. Kumanda. Nüfuz.
• Kadılık etmek.
• Tesir. Cari olmak.
• Makam.
• Bir dâvanın veya bir meselenin tedkik edilmesinden sonra varılan karar.
• Man: Fikirler ve tasavvurlar arasındaki râbıtayı tasdik veya

hümanizm

• İnsancılık iddiasıyla insanı tanrılaştıran sapık bir felsefe.

hums

• Beşte bir; ganîmetten, mâdenlerden ve bulunan defînelerden beytülmâl denen devlet hazînesine ayrılan beşte bir hisse.

i'lanname

• İçinde ilân yazılı olan kâğıt. (Farsça)
• Bir hususun herkese ilân edilmesi için hükümetçe hazırlanıp bastırılan resmi kâğıt. (Farsça)

i'tibar

• (İtibâr) Ehemmiyet vermek. Hürmet, riâyet ve hatır saymak. Kulak asmak. İbret alıp uyanık olmak. Birisini veya sözünü makbul farzetmek.
• Taaccüb etmek.
• Şeref, haysiyet.
• Bir şeyin gerçek değil, kararlaştırılan değeri.
• Ticarette söz veya imzaya olan itimad.
• <

ibaha / ibâha

• Bir şeyin haram olmaktan çıkarılarak serbest bırakılması; mübah kılma.

ibkaen ta'yin

• İşinden ayrılan bir memuru tekrar eski işine getirme.

icmal

• Hülâsa etmek. Kısaltmak, bir araya toplamak. Kısa anlatmak. Biriktirmek.
• Uzun bir hesaptan çıkarılan hülâsa, netice.

iddet

• Bekleme müddeti.
• Sayılmış. Madud.
• Cemaat.
• Hıfz.
• Fık: Kocasından ayrılan kadının, başkası ile evlenebilmesi için, üç defa hayız görüp temiz oluncaya kadar geçen zaman. (Kocasından boşanırsa 100 gün, kocası ölürse 130 gün.)

ifrazat

• Vücuddan çıkan, bedenden ayrılan kan, irin, balgam gibi şeyler.

iftihar madalyası

• Padişaha sadakat gösterenlere, tarım ve san'atın ilerlemesine çalışanlara, yangın ve sâri hastalık anında devlet ve millete büyük hizmetleri dokunanlara verilmek üzere II. Abdülhamid'in irade-i seniyesiyle altın ve gümüşten olmak üzere çıkarılan madalya. (1886 ve 1887) Madalyanın ön yüzünde yukarı k

ihale

• Bir işi birisinin üzerine bırakmak. Bir hâlden diğer hâle dönmek.
• Artırma veya eksiltmeye çıkarılan bir işi en münâsib bulunan bir istekliye vermek.
• Zayıf addetmek.
• Muhal söz söylemek.

ihtarat / ihtârât

• İhtarlar, ikazlar, uyarılar.

ikazat / ikazât / îkazât

• Uyarılar.

• Uyarılar.

ikazat-ı ilahiye / ikazât-ı ilâhiye

• Allah'ın uyarıları.

ikazat-ı sübhaniye / ikazât-ı sübhâniye

• Her türlü kusur ve eksiklikten yüce olan Allah'ın ikazları, uyarıları.

iltimasgerde

• İltimas edilen, kayırılan. (Farsça)

iltizam-perverane

• Bağlanarak, sarılarak.

imame / imâme

• Eskiden müslümanların başlarına sardığı, bugün ise, sadece din görevlilerinin namaz kıldırırken ve dînî vazîfeleri yerine getirirken giydikleri başlık üzerine sarılan sarık.
• Tesbîhin ucundaki uzun tâne.

imtiyaz madalyası

• 2. Abdülhamid'in 11/10/1885 tarihli emriyle devlet ve memleket yararına hizmet edenlere, vazifeyle gönderildikleri yerde başarı gösterenlere verilmek üzere çıkarılan madalya. Altun ve gümüşten olmak üzere iki çeşit olan bu madalyaların ön yüzünde II. Abdülhamid'in "Elgazi" tuğrası, bunun altında sal

inni / innî

• Tecrübe ile edinilen, olaylardan çıkarılan netice.

irşad-ı nebevi / irşad-ı nebevî

• Hz. Peygamberin doğru yolu, hidayet yolunu gösteren uyarıları, öğütleri.

ısabe

• (Çoğulu: Asâib) Cemaat, topluluk.
• Tıb: Yaraları sarmakta kullanılan bağ, yara bantı.
• Başa sarılan ve şeâir-i İslâmiyeden olan sarık.

isnad edilen

• Dayandırılan.

isparçene

• İtl. Halatın üzerine sarılan kendir ve ip.
• Halatı meydana getiren üç boy bükmenin beheri.

istihraç edilen

• Çıkarılan.

iştikak

• Türemek. Bir kökten ayrılan kelimelerin asılları ve birbirleri ile olan münâsebetleri, meydana gelişleri.
• Çatallaşmak. Yarılmış bir şeyin bir şıkkını almak.
• Edb: Aynı kökten türemiş olan birkaç kelimeyi bir araya getirme sanatı. Misaller:(Edipler edepli olmalı, hem de edeb-i

it'amiyye

• Bazı vakıf müesseselerinde fakirlerin doyurulması için ayrılan tahsisat.

ittifaki noktalar / ittifakî noktalar

• Üzerinde görüş birliğine varılan noktalar.

kabil-i inkisar

• Kolaylıkla kırılabilir şeyler, kırılması kolay olan nesneler.

kabil-i kıyas / kâbil-i kıyas / قابل قياس

• Kıyaslanabilir, karşılaştırılabilir.

kabil-i kıyas olmayan

• Kıyası mümkün olmayan, karşılaştırılamaz.

kabil-i nesh olmayan

• Hükmü kaldırılamayan.

kabil-i tefrik

• Ayrılabilir olma, ayrılması mümkün.

kàbil-i tefrik

• Ayrılabilir olma, ayrılması mümkün.

kaburga

• Göğüs kemiklerinin beheri. Göğüs kemiklerinin bel kemiğine bağlanmak suretiyle meydana getirdikleri şeklin bütünü.
• Gemi, sandal, kayık gibi deniz nakil vasıtalarının hayvan kaburgasına benzeyen ve omurga üzerine kaldırılan eğri ağaçları.

kaderiye

• "Kul, kendi yaptıklarının halıkıdır" deyip ifrat ederek Hak mezhebinden ayrılan bir dalâlet fırkası.

kalensüve

• Üzerine sarık sarılarak başa giyilen külâh.
• Mantarın başlığı, tablası.

kariha

• Fikir kabiliyeti. Zihin kudreti. Düşünme istidadı.
• Akıldan hâsıl olan fikirler. Her şeyin evveli.
• Kuyudan çıkarılan ilk su.

katib-i sırr / kâtib-i sırr

• Gizli şeyler yazdırılan kâtip, sır kâtibi.

kefen

• Vefât eden kimsenin yıkandıktan sonra sarılarak defnedildiği beyaz bez parçaları.

kefen-i farz

• Erkek veya kadının vefât ettiğinde sarılarak örtüldüğü bezlerden bir parçası. Buna kefen-i zarûret (lâzım olan kefen) de denir.

kefiye

• Başa sarılan ve omuzların üzerine kadar gelen, uçları püsküllü ince ipek örtülü kumaş.

keşfiyat

• (Tekili: Keşf) Keşifler. Bulup meydana çıkarılan şeyler.
• Cenâb-ı Hakkın ihsan ve ilhamı ile evliyâullahın, hususan evliya-ı izâm hazeratının ve hasseten Kur'ân-ı Hakimin irşadı ile ve feyzi ile Rüesâ-i Evliyâ ve Server-i Kâinat olan Peygamberimiz Resul-i Ekrem (A.S.M.) Efendimizin de

kımat

• Örtü, sargı. Sarılacak bez. Beşik bağırdağı.
• Keserken koyunun ayağını bağlamada kullanılan ip.

kıssa-i lut ve davud / kıssa-i lût ve davud

• İncil ve Tevrat'ta Hz. Lût (a.s.) ve Hz. Davud'un (a.s.) hayatıyla ilgili aktarılan hadiseler.

küssar

• Kırılan şeyin parçaları.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

laden

• Çamdan çıkarılan zift gibi siyah ve kokulu zamk. (Farsça)

lahık / lâhık

• Yetişen, ulaşan, erişen. Eklenen, katılan.
• Fık: Namaz başlangıcında imama uymuşken ayrılarak tekrar namaz bitmeden imama uyan.

• Yetişen, ulaşan, erişen.
• Namaz başlangıcında imama uymuşken ayrılarak tekrar namaz bitmeden imama uyan kimse.

layenfekk / lâyenfekk

• Bölünemez, ayrılamaz. Parçalanamaz.

levayih / levâyih / لوایح

• Tasarılar. (Arapça)

lian / liân

• Lânetleşmek, erkeğin zevcesini (hanımını) zinâ etmekle suçlaması veya bu çocuk benden değildir demesi hâlinde dört şâhid getiremezse, zevcenin isteği üzerine eşlerin hâkim huzûruna çağrılarak usûlüne uygun (âyet-i kerîmedeki bildirildiği şekilde) kar şılıklı yemîn etmeleri ve lânetleşmeleri. Buna mu

ma'tuf / مَعْطُوفْ

• Dayandırılan.

madahik

• (Tekili: Madhek) Güldürücü ve komik kimseler. Soytarılar.

mahlut / mahlût / مَخْلُوطْ

• Karışık, karıştırılan.

mahzuf / mahzûf

• Çıkarılan, kaldırılan.

makam-ı mana-yı mefhum / makam-ı mânâ-yı mefhum

• Bir sözden çıkarılan mânânın, anlamın derecesi.

mal

• "Süren, sürülen, sarılan, takılan" anlamlarıyla terkibler yapılmada kullanılır. (Meselâ: Pâymal: Ayak altında çiğnenen) (Farsça)

masir / masîr

• (Çoğulu: Masâyi) (Sayruret. den) Sürüp giden.
• Karargâh.
• Suyun aktığı yer.
• Rücu etmek, dönüp gitmek.
• Dönüp varılacak yer.

matviyyen

• Sarılı olduğu halde. Dürülerek. Kıvrılarak.

maziyan

• Kendisinden küçük arklara ayrılan büyük su arkı.

me'va

• Mekân. Varılacak yer. Mesken.
• Sığınacak yer.

mead / meâd

• Varılacak yer, âhiret.

med'uvven

• Çağrılarak, davetli olarak, davet olunarak.

mefhum

• Anlaşılan. Mânâ. İfade. Sözden çıkarılan mânâ.

• Anlaşılmış.
• Sözden çıkarılan mânâ, kavram.

mefhum-i muhalif

• Bir sözden çıkarılan zıt mânâ.

mefsuh / mefsûh

• Hükmü kaldırılan.

mehr-i misl

• Mehir söylenmeden veya mehir vermemek şartı ile yapılan bir nikahtan sonra, kadının, baba tarafından akrabâsının kadınlarına bakılarak bunlara verilen mehir kadar verilmesi kararlaştırılan altın, gümüş, mal veya herhangi bir menfeat.

mehr-i müsemma

• İki tarafın rızası ile nikâh bedeli olarak kararlaştırılan para.

mektumat

• (Tekili: Mektume) Hükümetten kaçırılarak gizlenmiş ve yazdırılmamış nüfus, mal veya gelir.

meldug

• (Ledg. den) Zehirli bir hayvan tarafından ısırılarak sokulmuş.

memlaha

• (Milh. den) Tuz çıkarılan yer. Tuzla.

menkulat / menkulât

• Nakledilen, aktarılan şeyler.

mercan

• Denizde geniş resif meydana getiren ve mercanlar takımının örneği olan hayvan ve bunun kalkerli yatağından çıkarılan çoğu kırmızı renkte ve ince dal şeklinde bir madde. Bu madde boncuk gibi süs eşyası olarak kullanılır. Mercanlar ancak 40 metre kadar derinlikte yaşayabilirler.

merfuat / merfuât

• Bir yerde kullanılmak için kaldırılan eski eşya.
• Gr: Mazmum olan, zamme ile harekelenmiş kelimeler.

mertebe-i uzma-yı tevhid / mertebe-i uzmâ-yı tevhid

• Tevhid hakikatlerine ulaşmada varılacak olan en büyük mertebe.

mescid-i aksa / mescid-i aksâ

• Kudüs'te Süleymân aleyhisselâm tarafından yaptırılan mescid. Beyt-i Mukaddes (Makdis).

• Kudüs'te Hz. Süleyman tarafından yaptırılan mukaddes mescid.

mevkit

• (Çoğulu: Mevâkit) Tâyin ve tesbit edilip kararlaştırılan yer veya zaman.

mevrid

• Varılan yer. Vasıl yeri.
• Cadde. Yol. Tarik.

• Varılan yer, yol.

mevzu ehadis / mevzu ehâdis

• Uydurma hadisler; yalan olduğu halde Peygamber Efendimize (a.s.m.) dayandırılan uydurma söz.

mevzuat

• (Uydurma hadisler) Yalan olduğu halde Hz Peygambere dayandırılan uydurma sözler.

mızfar

• Zafer kazanan. Galib. olan. Asma çubuğuna sarmaşık gibi sarılan filiz.

molekül

• Kim: Vasıflarını kaybetmemek şartıyla ayrılabilen herhangi bir maddenin en küçük cüz'ü, parçası. (Fransızca)

mu'cize-i mütevatire

• Yalan üzerine birleşmeleri mümkün olmayan bir topluluk tarafından aktarılan mu'cize.

mu'tenik

• Birinin boynuna sarılan.

mu'tezile

• Aklı ön plâna alan ve "kul kendi fiillerinin yaratıcısıdır" diyerek, ehl-i sünnetten ayrılan fırka. Bunlara kaderiyeciler de denir, önderleri Vâsıl b. Ata'dır.

• Aklına güvenerek ve "kul, fiilinin hâlikıdır" demekle hak mezheblerden ayrılan bir fırka. Bunlar dalâlet fırkalarının birincisidir. Vâsıl İbn-i Atâ nâmında birisi buna sebeb olmuştur. Bu kişi Hasan Basri Hazretlerinin talebesi iken, günah-ı kebireyi işleyen bir kimsenin ne mü'min ve ne de kâfir olma

muanık

• Birbirinin boynuna sarılan. Kucaklaşan.

muanik

• (Unk. dan) Birbirinin boynuna sarılan, kucaklaşan.

mübtedi'

• Ehl-i sünnet yolundan ayrılan.

mücessime

• Kur'ân-ı kerîmdeki müteşâbih (mânâsı kapalı) âyetleri, zâhir (görünen)mânâsına göre açıklayıp, Allahü teâlânın el ve yüz gibi organlarının bulunduğunu, dolayısıyla madde ve cisim olduğunu iddiâ ederek doğru yoldan ayrılan bozuk fırka. Bu fırkaya müşe bbihe de denir.

mufarakat eden

• Ayrılan.

müfarık

• (Fark. dan) Ayrılan, ayrılmış. Müfarakat eden.

mufassıl

• Kısımlara ayrılan, fasıl fasıl ayıran, adalet eden.

müfreze

• Askerî birlikten ayrılan kol.

müftedi / müftedî

• Fidye verip esirlikten kurtarılan.

müfterik

• (Fark. dan) Ayrılan, iftirâk eden.
• Perişan olan, dağılan.

muhassasat

• (Tekili: Muhassas) Devlet bütçesinden, devlet dâireleri için ayrılan para.
• Bir kimseye verilmiş olan maaş veya tayın.

mukarrerat / mukarrerât

• Kararlaştırılan şeyler, kararlar.

mükesser

• Kırılmış. Kırılan.

mülabeset / mülâbeset

• (Lebs. den) Karışma. Münâsebet. Ülfet ve ihtilât etmek. Birbirine benzeyen iki şeyin karıştırılarak birbirine benzetilmesi.
• Takribi cihet.

• Karışma, münasebet, iki şeyin karıştırılarak birbirine benzetilmesi.

mülk-i habis / mülk-i habîs

• Helâl yolla kazanılan mal ile, haram yolla kazanılan malın karışmasından meydana gelen ve birbirinden kolayca ayrılamayan mülk.

mültebis / مُلْتَبِسْ

• Karıştırılan.

mültemes

• (Çoğulu: Mültemesât) (Lems. den) Kayırılan, iltimaslı.

mültemesat / mültemesât

• (Tekili: Mültemes) Kayırılanlar, mültemesler, iltimaslılar.

mültevi

• (Leviy. den) Eğilmiş, bükülmüş, eğrilmiş. Sarılan, eğilen.

mün'azil

• Ayrılan, elini eteğini çeken, in'izal eden.
• Memurluktan, vazifeden çıkarılmış olan. Bir vazifeden azledilen.

mün'azilin / mün'azilîn

• (Tekili: Mün'azil) Azledilenler, vazifelerinden çıkarılanlar.

münacat-ı meşhure / münacât-ı meşhûre

• Allah'a yalvarıp yakarılan ve herkes tarafından bilinen dua.

mündemic

• İndimac eden, dürülüp sarılan, içine sokulmuş olan. İçine alınmış olan.

münfailen

• Gücenerek, darılarak, münfail olarak.

munfasıl

• Ayrılan, ayrılıp gelen.

munfasım

• Kırılan, kırılmış olan, kırık. Eksilen.

munfatır

• Yarılan, infitar eden.

münfedi

• Fidye verilerek kurtarılan esir.

münfekk

• (Fekk. den) Sökülen, ayrılan. İnfikâk eden. Ayrılmış olan.

• Ayrılan.

münferik

• (Fark. dan) İnfirak eden, ayrılan.

münhasır

• Yalnız birinin olan, özel olarak ayrılan.

münkasım

• (Kısım. dan) Bölünen, kısım kısım ayrılan, taksim edilen.

münkesir

• (Kesir. den) İnkisar eden, kırılan, kırılmış, kırık. Gücenmiş.

münşaib

• (Şa'b. dan) Şubelenen, dallanan, çatallanan, kollara ayrılan, ayrılmış. Bölük bölük, kol kol, kısım kısım olan.

• Kollara, şubelere ayrılan.

• Kollara ayrılan.

münşakk

• Yarılan.

• (Şakk. dan) İnşikak eden, yarılan, yarılmış.
• Yaymak.

muntasıf

• (Nısf. dan) Orta, yarı.
• Yarıya varılmış, yarılanmış.

mürcie

• "Günâh işlemek insana zarar vermez. Âsî (isyân eden), fâsık (açıktan günâh işleyen) azâb görmeyecektir" diyerek, Ehl-i sünnetten (Peygamber efendimizin ve Eshâbının yolunda olanlardan) ayrılan bozuk fırka.

musika

• Mızıka. Çeşitli ses çıkarılan bir çalgı âleti.

müstafi / müstâfi

• İstifa eden, ayrılan.

müteanik

• Birinin boynuna sarılan.

mütecerrid

• Tecerrüt eden, sıyrılan; dünya işlerinden vazgeçip Allah'a yönelmiş.

mütecezzi

• Parça parça ayrılan, ufalanmış olan.

mütefassım

• Sütten kesilen.
• Kırılan, darılan, üzülen.

mütefattır

• Yarılan, infitar eden.

müteferri'

• (Fer'. den) Dallanan, bir kökten ayrılan.
• Bir kökle alâkalı olan.

müteferriz

• (İfraz. dan) Ayrılmış, ayrılan, teferrüz eden.

mütehemmik

• İşinin üzerine düşen, ehemmiyet veren. İşine sıkı sarılan.

mütekeşşif

• (Keşf. den) Açılan, tekeşşüf eden, açığa çıkarılan.

mütekessir

• (Kesr. den) Kırılan. Parçalanan.

mütemayiz

• Birbirinden ayrılan, ayırt edilmiş.

müteşaab / müteşââb

• Şubelere ayrılan.

müteşaib / müteşâib

• Şubelenen, kollara ayrılan.

mütevessik

• Bir işe sımsıkı sarılan.
• Bir işi sebat ve devam üzere tutan.

mütevessikane

• Bir işe sımsıkı sarılarak. Bir işi sebat ve devam üzere tutarak. (Farsça)

muvafakat-ı mefhumiye

• Sözden çıkarılan meallerin uygunluğu.

muvaffakiyat / muvaffakiyât

• Başarılar.

• Başarılar.

müzayede

• Artırma, ziyadeleştirme.
• Devletçe veya bir müessesece satılığa çıkarılan bir malın veya arazinin arttırılmaya konulması. Müzayede; biri kapalı zarfla, diğeri açık arttırma ile olmak üzere iki türlü yapılır. Müzayedede konulan şey, en çok arttırma yapana ihâle edilir.

nak'

• (Çoğulu: Nuk'-Enku) Su saklayacak yer.
• Kuyu içinde olan su.
• Deve kuşu avazı.
• Feryâd etmek, bağırıp çağırmak.
• Susuzluğu teskin etmek, susuzluğu gidermek.
• Sıcak suda haşlama.
• İlâç olarak çıkarılan su.
• Suda ıslanma.
• Toz.

nardenk

• Erik, nar, elma, kızılcık gibi meyvelerden çıkarılan ekşimsi pekmez. (Farsça)

nasih / nâsih

• Daha önce bildirilen bir hükmü kaldıran, âyet-i kerîme veya hadîs-i şerîf. Kaldırılan hükme mensûh denir.

naşıt

• Büyük yoldan ayrılan küçük yol.
• Vahşi sığır. Bir burçtan başka burca varan yıldız.
• Neşeli ve şen adam.

neciyyullah

• Allahü teâlâ tarafından tûfandan kurtarılan mânâsına Nûh aleyhisselâmın lakabı.

neft

• Neft yağı. Çam gibi bazı ağaçlardan çıkarılan, tutuşabilen bir yağdır ve boyacılıkta vesair sanayide kullanılır.

nehhat

• Çalıştırılan sığır.
• İnce.
• Hımar, eşek.
• Sadaka toplamaya memur olan kişinin işini bitirdikten sonra ücretini alması.

nesh

• Emir ve yasaklarla ilgili şer'î (dînî) bir hükmün, ondan sonra gelen şer'î bir delîl (hüküm) ile kaldırılması, yürürlülük zamânının sona erdiğinin haber verilmesi, açıklanması. Hükmü kaldırılan delîle, nâsih; kaldırılan hükme mensûh denir.

nev-inan

• Acemi at, bineğe yeni alıştırılan at. (Farsça)

nifaz

• Çocuğa sarılan bez. Çocuk bezi.

nühul

• Arık, zayıf olmak.
• Arılar. Bal arıları.

nükte

• Güzel mânâlı söz.
• Derin düşünerek ve zihni yorarak ilmî, edebî veya başka bir söz ve yazıdan çıkarılan ince mânâ. Meselâ bu sözde bir nükte vardır, bu şiirin nüktelerini anlamak kolay değildir, denir.

nüsafe

• Buğdaydan ayrılan saman.

nüsha

• (Çoğulu: Nüsah) Yazılı şey. Yazılı bir şeyden çıkarılan suret.
• Muska, duâlı kâğıt.
• Gazete ve dergilerde (sayı).

nüsu'

• Diş etlerinin sıyrılarak dişlerin meydana çıkması.

ortodoks

• Hıristiyanlık mezheblerinden. Ortodoks mezhebinin rûhânî (dînî) lideri patrik olup, merkezi İstanbul Fener'deki patrikhânedir. 1054 (H.446)'da İstanbul patriği olan Mihael Kirolarius, Roma'daki papadan ayrılarak Ortodoks kilisesini (mezhebini) kurdu. Roma'daki papaya tâbi olanlara katolik, İstanbul'

parsel

• Bir maksatla ayrılarak sınırlandırılmış arazi parçası. (Fransızca)

rafıza

• Şii fırkalarından bir tâife. Hak mezhepten ayrılmış, namazsız, itikadı bozuk kimse.
• Asker kaçağı güruhu.
• Düstur, akide ve nizam kabul edilen esaslardan ayrılanlar.

rafıziler / râfızîler

• Şîanın kollarından. İmâm-ı Zeynel'âbidîn'in vefâtından sonra oğlu Zeyd'den ayrılarak, Eshâb-ı kirâm (Peygamber efendimizin arkadaşları) düşmanlığında taşkınlık gösteren, hazret-i Ebû Bekr ve hazret-i Ömer'in halîfeliklerini kabûl etmeyen kimselerin mensûb olduğu bozuk fırka. Terk edenler, ayrılanlar

ral

• (Çoğulu: Rilâl-Ri'lân-Er'ül- Reele) Deve kuşunun yavrusu.

ramik

• Miskle karıştırılan siyah bir madde.

rasafe

• (Çoğulu: Risâf) Ok üstüne sarılan kiriş.

renc-ber

• (Renc; sıkıntı, zahmet. Ber; çeken) Tarla ve bahçede yahut başka işlerde kazmak veya taş, toprak taşımak gibi işlerde çalıştırılan gündelikçi. Amele, ırgat. (Farsça)
• Çiftçi. (Farsça)

revahi

• (Tekili: Râhiye) Bal arıları.

rifade

• Yara üstüne sarılan bez.
• Ziyâfet.

rivayet-i hadis / rivayet-i hadîs

• Hz. Peygamberden (a.s.m.) aktarılan söz, fiil ve haller.

robot

• Elektrikle veya mekanik yollarla hareket ettirilerek çeşitli işler yaptırılabilen otomatik cihaz. (Fransızca)

şa'rani / şa'ranî

• (Hi: 899-973) Dört hak mezhebin birleşen ve ayrılan tarafları hakkında mu'teber eserleri olan meşhur bir fakihtir. Mizan-ı Şaranî ismiyle bilinen eseri meşhurdur.

şab-hane

• Şap çıkarılan yer. (Farsça)

sabikun-ı evvelun / sâbikûn-ı evvelûn

• Dinlerini muhâfaza için yurtlarından ayrılan, Resûlullah sallallahü aleyhi ve selleme son derece bağlılık gösteren muhâcirlerden, iki kıbleye karşı namaz kılmış olanlar veya Bedr gazvesinde (harbinde) bulunanlar veya Hudeybiye'de Bîat-ür-Rıdvân'da bu lunanlar veya hicretten evvel müslüman olanlar yâ

sahih ehadis / sahih ehâdîs

• Sahih hadisler; Peygamber Efendimize (a.s.m.) ait olduğu kesin olarak bilinen ve doğru sened ve güçlü râvîlerle aktarılan hadisler.

sapık

• Doğru yoldan ayrılan, îtikâdında (îmân bilgilerinde) ve ibâdetleri yapmasında veya yaşayışında Ehl-i sünnet vel-cemâat mezhebinden (Peygamber efendimizin ve Eshâbının yolundan) ayrılan, yanlış yollara sapan kimse.

sarih

• Kurtaran, maded veren. İmdad eden.
• Çağırılan, kendisinden meded beklenen.
• Meded isteyen.

sarık

• Kavuk, fes, takke gibi başlıkların üzerine sarılan tülbent veya şal.

• Başa sarılan bez.

şaziyye

• (Çoğulu: Şezâyâ) Kavis, yay.
• Ağaç kıymığı gibi, bir şeyden kopmuş parça.
• Kırılan kemikten meydana gelen parçalar.
• İncik kemiği.

secur

• Tennur kızdırılan nesne.

sedd-i zülkarneyn

• Hz. Zülkarneyn tarafından yaptırılan set.

selefiyye

• Selef-i sâlihînin (Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn, Tebe-i tâbiînin) yolunda olduklarını iddiâ ettikleri hâlde, onların yolundan ayrılan bozuk îtikâdlı kimseler.

serbend

• Başa bağlanan veya sarılan şey. (Farsça)

serdengeçti

• Osman Yüksel Serdengeçti tarafından çıkarılan bir dergi.

sevab

• Hayır. Hayırlı iş. Allah (C.C.) tarafından mükâfatlandırılacak doğruluk ve iyilik karşılığı. Allah'ın (C.C.) rızasını kazanmağa mahsus iyi amel.

• Hayır, hayırlı iş, Allah tarafından mükâfatlandırılacak doğruluk ve iyilik karşılığı.

şevb

• Karıştırmak.
• İçilecek olan şeye katılıp karıştırılan şey.

şeytan

• Kovulmuş, uzaklaştırılmış. Kibir ve gurûru sebebiyle Allahü teâlânın "Âdem'e secde ediniz" emrine isyân edip, karşı geldiği için, O'nun rahmetinden uzaklaştırılan varlık, İblis.

sorgu dairesi

• Mahkemeye çıkarılan sanıkların sorgulandıkları bölüm, makam.

şuab

• (Tekili: şu'be) şubeler. Kollar, bir cisimden ayrılan çatallar.

suhriyen

• (Sıhriyya) Musahhar kılınan, hizmette çalıştırılan.
• Gülünç olan.

sünnet-i seyyie

• İslâmiyet'in yasak ettiği, sonradan ortaya çıkan, kötü, beğenilmeyen şeyler. Peygamber efendimiz ve dört halîfesinin zamânında bulunmayıp da, onlardan sonra, dinde meydana çıkarılan ibâdet olarak yapılan şeyler. Bid'at.

sür'at-i infial / sür'at-i infiâl

• Çok çabuk gücenen, çabuk darılan.

tahin

• Darı unu.
• Öğütülmüş tahıl.
• Şekerle karıştırılarak helvası yapılan öğütülmüş susam.

tahsis edilen

• Bir hedef ve netice için ayrılan.

tahsisat

• Tahsis edilen şeyler; belli bir şey için ayrılan para, ödenek.

tansif

• Yarılama, yarısını alma.

tasavvurat-ı şeytaniye

• Şeytanî tasavvurlar; şeytandan gelen tasarılar, kurgular.

tasnif buyurulan

• Sınıflandırılan.

tayalis

• (Tekili: Taylasân) Başa ve boyna sarılan şallar.
• Başa sarılan sarıkların omuzlar üzerine salıverilen uçları.

taylasan

• (Çoğulu: Tayâlis-Tayâlise) Başa ve boyna sarılan şal.
• Başa sarılan sarığın omuzlar üzerine salıverilen ucu.

tebuk

• Hicaz'ın kuzey tarafında Medine-i Münevvere'den Şam'a giden yolun ortasında bir yerdir ve Peygamber Efendimizin son gazvesinin yeri olmakla meşhurdur. Tebuk'te Peygamberimiz tarafından yaptırılan bir duvar bir hurmalık ve bir de çeşme var olduğu rivayet edilir.

tecavüzat / tecavüzât

• Haddi aşmalar, saldırılar.

tehacümat / tehâcümât

• Hücum etmeler, saldırılar.

tehacümat-ı müttehide

• Bir birlik içinde yapılan hücumlar, saldırılar.

tekasüf / tekâsüf

• Kesifleşme. Yoğunlaşma. Sıklaşma.
• Bir noktada toplanma.
• Birbirinden ayrılan kimyevi maddelerin tekrar toplanarak birleşmeleri.

tekaüden

• Emekliye ayrılarak.

temayüz eden

• Ayrıcalıklı olan, ayrılan.

temessük eden

• Sarılan, tutunan.

temkin zamanı / temkîn zamânı

• Güneşin doğuş, batış vakti ve namaz vakti hesapları yapılırken, vakitlere eklenen veya çıkarılan zaman miktârı. Bu vakitler hesâb edilirken deniz ve ova gibi düz yerlerde güneş merkezinin hakîkî ufkun altına inmesi esas alınır. Hâlbuki o yerin en yük sek tepesinde bulunan bir kimsenin gördüğü ufukta

tenbihat / tenbîhât / تنبيهات

• Uyarılar, tembihler. (Arapça)

teşahhusat-ı mülkiye

• Varlıkların maddî yönleriyle belirgin olarak ortaya çıkması, diğer fertlerden ayrılabilir özellikleriyle kendini göstermesi.

tesmiye edilen

• Adlandırılan.

tetkik edilen

• İncelenen, araştırılan.

tevfikat-ı sübhaniye / tevfikat-ı sübhâniye

• Bütün kusur ve eksikliklerden münezzeh ve uzak olan Allah'ın verdiği yardım ve başarılar.

tıyre

• Darılma, gücenme.
• Darılan, gücenen.

umur-u mermuze-i gayr-ı mesmua

• Daha önceden işitilmeyen ve çeşitli işaretler yoluyla aktarılan işler, durumlar.

ünbuş

• (Ünbûşe) Bitki kökü. Kökü yerden takımıyla birlikte çıkarılan fidan.

unsur

• Kimyevî maddeden her biri. Mürekkeb cisimlerde bulunan basit maddelerin her birisi.
• Umumdan ayrılan kısım.
• Tam olan şeyin her bir parçaları.
• Madde, esas, kök. Element.

uraza

• Misafire çıkarılan yiyecek.
• Hediye, armağan.

uzlet

• Yalnızlık. İnsanlardan ayrılarak bir tarafa çekilip yalnız kalmak.

• Yalnız başına yaşama, insanlardan ayrılarak bir köşeye çekilme.

vahime kuvveti / vâhime kuvveti

• His organları ile anlaşılamayan, fakat duyulanlardan çıkarılabilen mânâları anlayan iç kuvvet.

vica'

• Ağrılar, sızılar.

yetmiş iki fırka

• Ehl-i sünnet yolundan (Peygamber efendimizin ve Eshâb-ı kirâmın bildirdiği doğru yoldan) ayrılan ve Cehennem'e gidecekleri hadîs-i şerîfte bildirilen bozuk fırkalar. Bunlara bid'at ehli veya dalâlet fırkaları da denir.

yuh

• (Yuhâ) Güneşin isimlerindendir.
• Türkçede, birisine karşı hakaret için söylenen kelimedir. Kalabalıkla haykırılan hakaret kelimesidir. Buna "yuha çekmek" denir.

zenabir

• (Tekili: Zünbur) Eşek arıları.

zevcat / zevcât / زوجات

• (Tekili: Zevce) Zevceler. Karılar. Kadın eşler.

• Nikahlı kadınlar, karılar. (Arapça)

zımad

• (Çoğulu: Zamâid) İlâç.
• Merhemle yaraya sarılan sargı, bez.