Nâr - Osmanlıca Türkçe Sözlük, lügât, لغت

Anarşiyi istiyen tahribci bir nazariye. Anarşistlik. İnsanın insan tarafından idaresi esasına dayanan her türlü devlet, hukuk düzenlerinin adaletsiz, haksız ve zulüm olduğunu iddia eden ve devletsiz, kanunsuz, her insanın kendi başına buyruk yaşıyacağı bir düzensizlik istiyenlerin görüşü.

and

Allahü teâlânın ismini anarak söz verme, ahd.

andezit

Yanardağ lâvlarının soğumuş kalıntısı.

anet

(Çoğulu:Anât) Fâsık.
Diz kılı.
Yaban eşeği sürüsü.
Fırat ırmağı kenarında bir köyün adı.

arazi-i miriyye / arâzi-i mîriyye

Mîrî yâni devlete âit topraklar. Harp ile alınarak, gâziler arasında taksim edilmeyip, beytülmâle (devlet hazînesine) bırakılan veya uşr yâhut harac toprağı iken sâhibi ölüp, hiç mîrasçısı bulunmayan topraklar. Arâzi-i Memleket, Arâzi-i Emîriyye de denir.

ashab-ı suffa / ashâb-ı suffa

Suffa ehli. Bunlar, Hz. Peygamberin (A.S.M.) mescidine bitişik üstü örtülü, etrafı açık bir yerde otururlardı ve orada yaşarlardı. Bu zatların yaşayışları ve hâlleri din hizmeti, hayatı bakımından büyük değer taşımaktadır. Bütün hayatları Peygamberimiz'in (A.S.M.) yanında bulunarak Kur'ânın en yükse

aska'

Atların ve kuşların başının ortasında beyazlık olanı.
Kanarya kuşu.

asker

(Çoğulu: Asakir) Devlet ve memleketin muhafazası için ücretli veya ücretsiz olarak veya kur'a ile toplanarak hazır bulundurulan ve resmi elbise giyen silahlı adamlar topluluğu. Er, leşker, nefer.

atal

(Tekili: Itl) Koltuk altları.
Yanlar, kenarlar.
Böğürler.

atan

(Çoğulu: Atân) Kovası el ile çekilen kuyu.
Kuyunun ve havuzun etrafında deve çekip duracak yer.
Su kenarı.
Kokmak.
Dibâgat etmek.

ateş

Odun vs. gibi maddelerin yanmasından hasıl olan hâl. Od, nâr. (Farsça)
Kızgınlık, hararet. (Farsça)
Hiddet, gazab, şiddet. (Farsça)
Hayvanın çevik, hareketli ve oynak olması. (Farsça)
Yangın. (Farsça)
Gözyaşı. (Farsça)
Hastalık. (Farsça)
Harb, savaş. (Farsça)

atfen / عطفا

Atıfta bulunarak. (Arapça)

atraf

(Tekili: Tarf ve Taraf) Gözler.
Taraflar. Kenarlar.

atrar

(Tekili: Turra) Kenarlar, uçlar.

ayk

Nâhiye.
Kenar.
Taife.

ayka

Deniz kenarı.
Ev ortası.

ayn

(Çoğulu: A'yan-A'yun-Uyûn) Göz.
Pınar, kaynak. Çeşme.
Tıpkısı, tâ kendisi.
Zât.
Eşyanın hakikatı.
Kavmin şereflisi.
Diz.
Altın.
Nazar değme.
Casus.
Her şeyin en iyisi.
Muayene etmek.

Göz.
Pınar.
Eşyanın hakikatı.

aynü'l-hayat

Hayat pınarı, kaynağı.

aynülhayat

Hayatın pınarı, kaynağı.

bad-gir / bad-gîr

Vantilatör. (Farsça)
Baca. (Farsça)
Semaver ve nargilenin başlığı. (Farsça)

barik / barîk

İnce. Nârin. Dakik. (Farsça)

batıniyyun / bâtıniyyûn

Kurânın açık mânâlarını bir yana bırakıp gizli mânalar bulduklarına inanarak sapıtan kimseler.

baykara

Helâk olma, mahvolma.
Böbürlene böbürlene sallanarak yürüme.
Malı çok olma.
Yırtıcı bir kuş.

bayram

İslâm dîninin bildirdiği ve müslümanların neşelenip sevindikleri Fıtr (Ramazan) ve Kurban bayramı.
Cumâ günü.
Allahü teâlânın emirlerine uyup, yasaklarından sakınarak, günâh işlemeden, haram lokma yemeden geçirilen günler.
Müslümanın rûhunu teslim (vefât) edeceği zama

bazoka

(Bazuka) Tanklara karşı kullanılan bir çeşit silâhtır. Soba borusuna benzer, omuza konarak nişan alınıp ateşlenir.

beçe-i tavus-u ulvi / beçe-i tavus-u ulvî

Gökteki tavusun yavrusu.
Kamer, ay.
Güneş, şems.
Ateş, nar.
Gündüz.
Yâkut.

bedr muharebesi

Bedir, Mekke-i Mükerreme ile Medine-i Münevvere arasında bir yer olup; Hz. Peygamber Efendimizin hicretinin ikinci senesi orada Kureyşîlere karşı kazandıkları muzafferiyetle meşhurdur. Bedir, bir ovanın kenarında olup Mescid-ül Gamame isminde bir câmi ve Bedir muharebesinde şehid olan sahabelerden 1

bedre

Eğirdir-Barla yolu üzerinde merkeze 11 km mesafede, Eğirdir gölü kenarında bulunan bir köydür.

behkele

Nârin vücutlu kız, sevgili.

behken

Nârin güzel ve gösterişli vücudu olan kimse.

belağbaşı / belâğbaşı

Pınarbaşı.

Kaynak, pınar.

benat-ül arz / benât-ül arz

Pınarlar, ırmaklar.

bend-rug / bend-rûg

Tarla ve bostan kenarlarına suyun akıntısını kesip havuz gibi birikmesi için yapılan setli çukur. (Farsça)

beraverde

İltimas ile korunarak ileri çekilmiş adam. (Farsça)
Seçilmiş, ayrılmış şey. (Farsça)
Yükseğe kaldırılmış. (Farsça)

berd-i beyza / berd-i beyzâ

(Bak: Nâr-ı beyzâ)

berfuz / berfûz

Ağzın dış kenarı, dudakların çevresi. (Farsça)

berh

Balık, semek. (Farsça)
Parça, kısım, hisse, nasib. (Farsça)
Su birikintisi. (Farsça)
Şimşek, berk. (Farsça)
Yaş olan odunun, yanarken çıkardığı yaşlık. (Farsça)

berhun / berhûn

Çember, daire, ortası boş olan yuvarlak nesne. (Farsça)
Hisar, varoş, duvar veya bostan kenarlarına ve tarla aralarına çalıçırpı ve diken ile yapılan çit. (Farsça)
Küçük ev, oda, hücre. (Farsça)

berkenar

Hâşiye. Kenara yazılan yazı. Kenarda. (Farsça)

beşen

Uzun boy. (Farsça)
Beden, cisim. (Farsça)
Taraf, uç, kenar. (Farsça)

bi'l-yakini'l-kat'i / bi'l-yakîni'l-kat'î

Kesin bilgiye dayanarak.

bi-keran / bî-keran

(Bî-girân) Sınırsız, sonsuz. (Farsça)
Kenarsız. (Farsça)
Hesabsız. (Farsça)

bid'at-ı hasene

Resûlullah'ın ve dört halîfesinin zamanlarında bulunmayıp da, dinde sonradan meydana çıkan ve bir sünnetin unutulmasına sebeb olmayan minâre, medrese, mektep yapmak, İslâmî ve faydalı kitaplar yazmak gibi güzel şeyler.

bil'iman

İman ile, inanarak.

bilistifade / بالاستفاده

Yararlanarak, istifade ederek. (Arapça)

binaberin / binâberin / بنابرین

Bundan dolayı, buna dayanarak. (Arapça - Farsça)

binaen / binâen / بناء / بِنَاءً

-dayanarak.

...den dolayı, bu sebepten. Mebni ve müstenid olarak. Dayanarak.

Dayanarak, bu sebeple.

Dayanarak, göre. (Arapça)

Dayanarak.

bülag / bülâg

Pınar, çeşme. (Farsça)

bürkan

Yanardağ, volkan, lavlar saçan dağ.

büyü

Sihir. İlme, fenne uymayan gizli sebebler kullanarak garib işler yapmayı sağlayan ilim.

caadet

Etli, semiz ve kıllı kişi.
Su kenarında biter bir ot.
Bir kabile adı.

cadı

Avrupa'da putperestlik çağından beri gelen bir inanca göre, şeytanın gücünü kullanarak büyü yolu ile insanlara kötülük eden, felâketler getiren kadın. Bu bâtıl inanç yüzünden birçok yaşlı masum kadın, cadı diye Hristiyanların kurduğu Engizisyon mahkemeleri kararıyla yakılmıştır.

cale

Nehrin bir kenarından diğer kenarına geçebilmek için ağaçtan, sazdan veya şişirilmiş tulumlardan yapılan sal. (Farsça)

cebren

Zorla. Cebir ve kuvvet istimali ile. Kuvvet kullanarak.

cef'

Kenara çerçöp atmak.
Zâyi ve bâtıl olmak.
Koparmak.
Bir kabı eğip içindekini dökmek.

celcelutiye / celcelûtiye

Peygamberimizin (a.s.m.) derslerine dayanarak, ebced ve cifir hesabıyla ilgili, Hz. Ali tarafından yazılan bir kaside.

çem

Naz ve eda ile salınarak yürüme. (Farsça)
Ziynetli, süslü, düzgün. (Farsça)
Cürüm, kabahat, suç. (Farsça)
Taam, yemek. (Farsça)
Mâna. (Farsça)
Kazanılmış, toplanılmış. (Farsça)

çenar / çenâr / چنار

Çınar. (Farsça)

cercis

(A.S.) : (Circis) Taberi tarihine göre: İsâ Aleyhisselâmdan sonra gelmiş ve Filistinde yaşamış ve onun şeriatı ile amel etmiş olan bir peygamberdir. Yedi sene içersinde tebliğde bulunarak çok işkencelere maruz kalmış, müteaddid defalar öldürülmüş ve mu'cize ile dirilerek tekrar tebliğ vazifesine dev

çeşme / چشمه

Pınar.

Pınar. (Farsça)
Çeşme. (Farsça)

cevher-i ulvi / cevher-i ulvî

Ateş, nâr.
En yüksek cevher.
Ruh.

cihazat-ı tamiriye

Onarım ve tamir aletleri.

cilf

Boş küp.
Kırılmış, ufanmış köpek esfeli. Arı kovanı.
Kuru ekmek parçası. Kuru ekmek kenarı.
Yüzülüp karnı çıkmış ve başı ile ayağı kesilmiş koyun.
Her nesnenin parçası.
Hoyrat, kaba. Ayak takımından.

cillevez

İnce kabuklu, uzunca fındık.
Köknar.

cilnar

(Cüllenâr) Gülnar. Nar çiçeği.

cimri

Hasis, varyemez, pinti. Elindeki mal veya parayı harcayamıyan ve türlü sıkıntılara katlanarak daha çok biriktirmeye çalışan kimse. Cimrilik, müsriflik (savurganlık) gibi İslâmda kötü huy olarak bilinir. Cömertlik ve tutumluluk ise övünülen ahlâkî vasıflardandır. Cömertlikte de ölçülü olmak tavsiye e (Farsça)

cize

Dere kenarı.

cüfal

Selin kenara attığı çör çöp.
Davarın yünü ve kılı çok olmak.
Kıllı kimse.
Bol.

cüfale

Su kenarında olan çörçöp.

cünnar

Çınar.

cürf

Dere kenarında selin dibini yalayıp oymuş olduğu bıçık üzerinde kalan toprak veya çamur çıkıntısıdır ki, her an için yıkılıp çökmeğe hazır bir vaziyette bulunur.
Estiyan adı verilen bir ot.

cuybar

Akarsu, nehir, dere, çay, ırmak. (Farsça)
Irmak kenarı. (Farsça)

dagıyye

Azgın, başkaldıran, isyan eden, âsi, anarşist.

damen / dâmen

Etek. Kenar. Taraf. Zeyl. Elbise veya dağ eteği. (Farsça)

dantela

Tentene. Her nevi iplikle örülen, bir kumaşın kenarına işlenen türlü biçimde ince örgü, dantel. (Fransızca)

decl

Örtmek.
Devenin katranlanması.
Karıştırmak, yalan söylemek. Hakkı bâtıl; bâtılı hak diye göstermek. Anarşi çıkarmak.
Bâtılı hak gösteren.
Mübâlâgalı fâili; Deccaldır.

demagoji

yun. Halkı kendi menfaati için okşama siyâseti. Halkın hoşuna gidecek sözlerle insanların sevgisini kazanarak kendi maksadını elde etmeğe çalışmak. Halk avcılığı. Cerbeze.

demendan

Cehennem. (Farsça)
Ateş, nar. (Farsça)

denanir

(Tekili: Dinar) Dinarlar.

der-kenar

Kenarda bulunan, hâşiye. Bir sahifenin kenarına çıkarılan yazı.

derkenar / derkenâr / دركنار

Kenar yazısı. (Farsça - Arapça)

dıffe

Irmak ve kuyu kenarı.

dıl' / ضلع

Karpuz veya kavun dilimi.
Tıb: Kaburga kemiği.
Geo: Dik kenar. Kenar.

Kenar. (Arapça)

dirayet tefsiri / dirâyet tefsîri

Resûlullah'tan sallallahü aleyhi ve sellem gelen rivâyetler (açıklamalar) esas alınarak, Kur'ân-ı kerîmin lisan bilgilerine ve zamanın fen bilgilerine, aklî ilimlere göre yapılan açıklaması. Bu tefsîre ma'kul, re'y tefsîri ve te'vîl de denir.

dülbe

(Çoğulu: Düleb) Çınar ağacı.

ehl-i nazar ve felsefe

Tecrübeye dayanarak görüş ve düşünce sahibi olanlar ve felsefeciler.

ehl-i sevahil

Sahilde, deniz veya göl kenarında yaşayanlar. (Farsça)

em'ak

(Tekili: Meak) Göz pınarları.

enar

Nar meyvesi. (Farsça)

engare

Tamamlanmayan, eksik kalan iş, nakış veya taslak. (Farsça)
Hikâye, efsâne, roman, kıssa. (Farsça)
Başdan geçen bir olayı tekrarlama. (Farsça)
Hesap defteri. (Farsça)
Utanarak geri geri çekilme. (Farsça)

enise

Ateş, nar, od.

ervah-ı habise

Habis, kötü ruhlar. Allah'a isyan eden, itaati sevmeyen anarşist ruhlar.

es'ar

(Tekili: Sı'r) Narhlar. Satılan şeylerin bilinen ve değişmeyen fiatları.

eşfar

(Tekili: Şüfr) Göz kapağının kenarları, kirpik yerleri.

eşheb

Kır (at). Kır, çil renkte olan aslan.
Güç iş.
Soğuk gün.
Bir nesnenin kenarı.

eşkiya

Şakiler. Yol kesenler. Asiler. Allah'a veya kanunlara isyan edip kötülük yapanlar. Haydutlar, anarşistler, âsiler. Hak ve kanunlara baş kaldıranlar, Allahın emirlerine karşı gelenler.

eşme

Kumsal yerde kaynayan pınar.

etan

Dişi eşek. (Farsça)
Bir kısmı havada, bir kısmı suyun içinde kalan kaya; yosunlu taş. (Farsça)
Kuyu kenarında üstüne oturup su içmeye mahsus taş. (Farsça)

eyvan-ı kisra

Dicle Nehri kenarında sol tarafta Medâyin şehrinde yıkıntıları bulunan eski İran (Acem) Padişahına mahsus bir saray. Bu saray, Peygamberimizin (A.S.M.) doğduğu gece çatlamıştır.

ezan

Namaza dâvet ve vahdaniyet-i İlâhiyyeyi ve hakaik-ı İslâmiyyeyi âleme, kâinata ilân etmek için minare ve emsali mahallerde edilen nidâ. Kamet getirmek.
Bildirmek.

felsefe

Madde, hayat, yaratılış, kâinât, ruh, ölüm, ölüm sonrası gibi konularda insan gücünün akla dayanarak ortaya koyduğu düşünce ve görüşlerin tamâmı. Beğendiği düşüncelerini hakîkat olarak anlatmak, yaldızlı, heyecan verici laflarla inandırmaya çalışmak. Tecrübeye, hesâba dayanmayan şahsî düşünceler.

fennin iliştiği

Bazı materyalist bilginlerin maddî ilimleri kullanarak Kur'ân'daki bazı âyetlerin gerçek dışı olduğunu ileri sürmeleri.

fesad / fesâd

Bozukluk, karışıklık, fitne, anarşi.

fevza / fevzâ

Kargaşalık. Anarşi.
Karışmış, muhtelit.

fevza-i ara / fevzâ-i ârâ

Düşünce alanında meydana gelen kargaşa, anarşi.

fevza-yı ara / fevzâ-yı ârâ

Fikirlerin karmakarışık olması. Fikre ait anarşi. Fikrî anarşi.

fevzai / fevzaî

Anarşist. Hiç bir din ve nizam tanımayan.
Kargaşalık ve anarşi ile alâkalı.

fevzaiye

Fls: Anarşik. Kanun ve nizam tanımayan hal ve hareket.

fina / finâ

Şehir kenarı, büyük mezarlıklar (fabrika, mektep, kışlalar) ve kasabadakilerin harman yapmak, hayvan koşturmak, eğlenmek için devamlı kullandıkları yerler.

fürza

Irmak kenarından başka yere su gitmesi için açılan gedik. Deniz kenarında gemilerin durmasına mahsus yer. Liman.

gadirsiz

Zulümden kaçınarak, âdaletli davranarak.

gamas

Göz pınarından akan irin ve çapak.

germabe

Sıcak su hamamı. Kaynarca, kaplıca, ılıca. (Farsça)

gıldırgıç

Mücellit ıstılahlarındandır. Kitapların kenarlarını kesmeğe mahsus, rende biçiminde bir âlettir.

gırar

Devenin sütünün azalması.
Az uyku.
Miktar.
Cihet, Misâl.
Yol.
Birbiri ardınca olmak.
Her nesnenin kenarı.
Büyük kıl çuval.

gülnar / gülnâr / گلنار

Narçiçeği. (Farsça)

Narçiçeği.

Nar çiçeği. (Farsça)

gumgume

Nâra.
Avaz, ses.

guşe

Köşe, kenar, bucak. (Farsça)

hacur

(Çoğulu: Hucerât) Dere kenarı.

hafat

(Tekili: Hâfe) Sahiller, deniz kenarları, kıyılar.

hafe / hâfe

(Çoğulu: Hâfât) Sâhil, kıyı, deniz kenarı.
İki veya daha fazla sathın, bir açı teşkil ederek birleşmesinden meydana gelen uzunlamasına keskinlik.

hafe-i nehr / hâfe-i nehr

Nehir kenarı.

hafe-i tarik / hâfe-i tarîk

Yol kenarı.

hamiye

Tırnak kenarı.
Kızmış, kızgın.

hannane / hannâne

Resûlullah efendimizin dayanarak hutbe okuduğu, Mescid-i Nebevî'de dikili bulunan hurma kütüğü.

harak

Ateş, nâr.

harika / hârika

Ateş, nâr, od.

harşef

(Çoğulu: Harâşif) Kalkan balığı.
Balık pulu.
Enginar bitkisi.

harşuf

Enginar bitkisi.

hasidane / hâsidane

Kıskanarak, kıskançlıkla. Hased edercesine. (Farsça)

haşiye / hâşiye / حاشيه

Sahife kenarına veya altına yazılan izah. Bir kitabın izah ve şerhini yapan yazı. Kenar, pervaz.

Kenar. (Arapça)
Şerh kitabı. (Arapça)

hasudane / hasûdâne / حسودانه

Hased ederek, kıskanarak.

Kıskanarak, kıskançlıkla. (Arapça - Farsça)

hatem-i tai / hatem-i taî

(Ebu Adi bin Abdullah bin Said) Arab kabile reislerinin büyüklerinden ve şairlerinden olup, cömertliği ile meşhurdur. Adı, cömertlik ve keremde darb-ı mesel halini almıştır. Bazı şiirleri toplanarak bir divan yapılmış ve Londra'da bastırılmıştır. Hz. Peygamber'in (A.S.M.) zamanına yetişmiş ise, de,

hatt-ı vasıt / hatt-ı vâsıt

Geo: Kenarortay. Üçgenin köşelerinin her birini karşı kenarın orta noktasına birleştiren doğru parçaları.

havaşi

(Tekili: Hâşiye) Bir yazının kenarına eklenen not veya açıklamalar. Hâşiyeler, derkenarlar.
Maiyet adamları.

havsal

Havuzun kenarında suyun durulduğu yer.

havz-ı kebir / havz-ı kebîr

Eni ve boyu yaklaşık beşer metre (onar zrâ') olup, alanı yirmi beş metrekare olan havuz. Derinliğin az veya çok olmasının bir te'siri yoktur.

havza

Coğ: Açık ve düz deniz kıyısı. Kenar.
Memleket.
Taraf.
Sınır için: Bir şeyin çevresi içinde olan.

hazile

Kenarlarında kirpik bulunmayan kırmızımsı gözkapağı.

hebaen mensura / hebâen mensûra

Boşuna harcanarak.

hercai / hercâî

Yanar döner, gelgeç.

hezarfenn

Çok bilen, bir çok san'atı birden çok yüksek derecede yapabilen. (Farsça)
Minâre ustası. (Farsça)

hicer

Her nesnenin kenarı.

hidroelektrik

Su gücünü kullanarak elde edilen elektrik. (Fransızca)

hidroelektrik santralı

Su gücünü kullanarak elektrik üreten fabrika veya merkez.

hilal / hilâl

Yeni ay şekli. Yeni ay.
Fık: Yay şeklinde görülen her yeni aya ve her ayın üçüncü gecesine kadar aya hilâl denir. 26 ve 27 nci gecelerdeki aya da hilâl, onda sonrakileri kamer denir.
Cami kubbeleri ve minâre külâhları tepesine konulan alemlerin hilâl şeklinde olan uç kısmı.

hipotenüs

Mat: Bir dik üçgende dik açının karşısında bulunan kenar. (Diğer kenarların her birerlerinden büyük, toplamlarından küçüktür.) (Fransızca)

hiram

Salınarak eda ve naz ile yürüme. (Farsça)

hıraman / hırâmân / خرامان

Salınarak naz ve edâ yaparak yürüyen. (Farsça)

Salınan. (Farsça)
Salınarak. (Farsça)

hissen

His itibariyle, duygulanarak, hislenerek.

hitabiyyat

Hitabolunarak söylenen sözler.

hıyaneten

Kötülükte bulunarak, hıyanet ederek.

hüccet-i zahriye

Kenarında sebebi yazılı bulunan hükmün tasdikli suretini ihtiva eden hüccet.

hüdüb

(Çoğulu: Ehdâb) Sarık.
Kirpik, müjgân.
Havlu, el silmeye mahsus pamuklu bez.
Minder kenarında olan püskül.

i'tikal / i'tikâl

(Ekl. den) Kemirme, kemirerek yeme.
Dalgaların, deniz kenarlarındaki karaları döğerek aşındırması.
Tıb: Yaranın, vücudu yemesi. Yaranın büyümesi.

i'timaden

İtimad ederek, dayanarak, güvenerek.

ibtina'en / ibtinâ'en / ابتناء

Dayanarak. (Arapça)

ibtinaen

İbtinâ ederek, mübteni olarak, dayanarak.

iç ezan

Cuma günleri hatib minberde iken müezzin tarafından mahfilde okunan ezan. Diğer namazlarda yalnız minarede ezan okunurken, cuma günleri öğle vaktinde hem minarede, hem de caminin içinde müezzin mahfilinde ezan okunur. İkinci ezan caminin içinde okunduğu için buna "iç ezan" denilir. (Türkçe)

ictihad

Kudret ve kuvvetini tam kullanarak çalışmak. Gayret etmek. Çalışmak.
Anlayış.
Kanaat.
Fık: Şeriatın fer'î mes'elelerine âit hükümleri, İslâm müçtehidlerinin, usulüne uygun olarak, Kur'an ve Hadis-i Şeriflerden çıkarmaları ve bunun için tam gayret etmiş olmaları. Böyle

içtihad-ı şer'i / içtihad-ı şer'î

Şeriat hükümlerine dayanarak yapılan içtihad.

içtihadat / içtihadât

İçtihatlar; dinen kesin olarak belirtilmeyen konularda Kur'ân ve hadîse dayanarak hüküm çıkarma işlemleri.

içtihadat-ı şer'i / içtihadât-ı şer'i

Şeriat hükümlerine dayanarak yapılan içtihatlar.

içtihadi / içtihadî

İçtihatla ilgili; dinen kesin olarak belirtilmeyen bir konuda Kur'ân ve hadise dayanarak hüküm çıkarmayla ilgili olan.

içtinaben

Sakınarak, kaçınarak.

idarehane

Bir işe bakan hey'etin veya bir işi idare edenlerin toplanarak iş gördükleri yer ve dâire. (Farsça)
Dergi, gazete vs. gibi yayınların yazı işlerine bakılan dâire. (Farsça)

ıdd

(Çoğulu: Adât) Pınar ve kuyu suları gibi aktıkça kesilmeyen, devamı gelen su.
Çokluk, kesret.

idhan

(Duhân. dan) Tütme. Yanarak dumanı çıkma.

ıdve

(Çoğulu: Udât) Yüksek yer.
Dere kenarı.

ifave

Çorbanın iyisi.
Çömlek kaynarken yüzüne çıkan köpük.

iğnelemek

t. İğne ile delmek.
Kalıbını almak için kenarlarını iğne ile delerek işaretlemek.
Mc: Sözle hırpalamak. Dokunaklı konuşmak.

iğtişaş / iğtişâş / اغتشاش

Karışıklık, kargaşa, anarşi. (Arapça)

iğtişaşat / iğtişâşât / اغتشاشات

Karışıklıklar, anarşiler. (Arapça)

ihtirazen

Korunarak, sakınarak, muhafaza olunarak.

ihtiyaten / ihtiyâten / احتياطا

Tedbirli davranarak, ihtiyatlı olarak. (Arapça)

ikrahen

İstemiyerek, tiksinerek. Zorlanarak.

ılıca

Sıcak pınar suyu. Bunların yerden kaynayanına kaynarca; üzerine bina veya kubbe yapılmış olanına ise kaplıca denir.

ilmelyakin / ilmelyakîn

İlmî ve sağlam delillere dayanarak, kuşkuya yer bırakmayacak derecede kesin bilme.

iltihab-ı edeme

Tıb: Cildin iltihablanarak katılaşması.

iltizam-perverane

Bağlanarak, sarılarak.

imar / îmar

Yapma, onarma, şenlendirme.

imarat / îmarât

İmarlar, yapmalar, onarmalar.

imza-yi padişahi / imza-yi padişahî

Padişahın imzası. Osmanlı Padişahları tarafından vaktiyle hükümdarlara yazılan name-i hümayunların kenarlarına altun yaldızla imza konurdu. Bunlara imza-yı padişahî denilirdi.

inabe yolu / inâbe yolu

Müridlik. Sâlikin (tasavvuf yolunda) nefsin isteklerini yapmamak ve istemediklerini yapmak sûretiyle ve çeşitli sıkıntılara katlanarak Allahü teâlâya kavuşma yolu.

indifa-i bürkani / indifa-i bürkanî

Volkan püskürüğü, yanardağdan çıkan lâvlar.

inebe

Üzüm tanesi.
Tıb: Göz kenarında çıkan sivilce, arpacık.

inhisar-ı kuvvet

Güç ve kuvvetin sınırlandırılması; kuvvetin denetim altına alınarak yasal çerçevede kullanılması.

ıntıfa

Sönme. Yanarken sönme. Ortadan kalkma.

intisaben

Bağlanarak, mensup olarak.

ırak / ırâk

Dicle nehrinden aşağı Basra'ya kadar Şat Suyu'nun iki tarafı olan memleket.
Su kenarı.
Kökler, asıllar, bünyadlar.
Uzak.

irca

Sonraya bırakmak.
Kuyuya kenar yapmak.

ırem

Irmak kenarı. "
Su bendi.
Dere, vâdi.
Sert yağan ve taneleri iri olan yağmur.
Gözsüz köstebek.
Kemikten etin suyunu almak.

is'ar

Narh koyma, fiat veya pahâ biçme.

işa-i evvel / işâ-i evvel

Yatsının ilk vakti. Batıdaki mer'î (görünen) ufuk hattı üzerinde, kırmızılığın kaybolması ile başlayan vakit. Güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında, on yedi derece yüksekliğe indiği vakit.

işa-i sani / işâ-i sânî

Batıdaki mer'î ufuk hattı üzerinde beyazlığın kaybolması ile başlayan vakit; güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında on dokuz derece yüksekliğe indiği ve şafağın kaybolduğu tam karanlık vakit.

isfirar-ı şems vakti / isfirâr-ı şems vakti

Güneşin sararması vakti. Tozsuz, dumansız, berrak bir havada güneş ışığının geldiği yerlerin veya kendisinin bakacak kadar sararmaya başlamasından (güneşin alt kenarının görünen ufuktan bir mızrak boyu yükseklikte olduğu vakitten) güneş batıncaya kadar geçen zaman. İslâm astronomi âlimleri, bir mızr

ıskarmoz

Kayık ve sandallarda kürek takılmak üzere yan kenarlara dikine sokulmuş tahta çiviler.
Bir cins küçük balık.

iskele

Binada yüksek yerleri yapabilmek için kurulan geçici sal.
Deniz nakil vasıtalarının yanaşabilmeleri için deniz kıyısında yapılan yer.
Deniz kenarında ve deniz vasıtalarının yanaşmasına elverişli kasaba.
Bir memleketin deniz yolu ile yapılan ticaretine vasıta olan lima

islami fütuhat / islâmî fütuhat

İslâmî fetihler; İslâmiyetin halk arasında tanınarak kalpleri fethetmesi ve Müslüman olmalarına vesile olması.

isti'sa'

(İsyan. dan) İsyan etme. Anarşistlik ve zorbalık yapma.

iştibak-ün-nücum / iştibâk-ün-nücûm

Güneş battıktan sonra, yıldızların çoğunun görünmesi, yâni güneşin arka kenârının, şer'î ufuk altına on derece irtifâ'a (yüksekliğe) inmesi.

istidlal / istidlâl

Delil getirmek. Bir delile dayanarak netice çıkartmak. Delile nazar etmek. Muhakeme. Mülahaza ve anlama kudreti. Delil ile anlamak. Zihnin eserden müessire veya müessirden esere intikali.

Bir delile dayanarak bir şeyden netice çıkarmak. Delil getirerek anlamak.

Delil getirme, delile dayanarak hüküm çıkarma.

istifadeten

Faydalanarak.

istihlak / istihlâk

Tüketme, kullanarak yok etme.

istila / istilâ

Bir yeri kuvvet kullanarak ele geçirmek.

istimlak

İcraî karar alma salâhiyetini hâiz bir amme hükmî şahıs (Vilâyet, Belediye v.s.) tarafından bir malın, halkın faydası için karşılığı verilip alınarak umumun istifadesine arzedilmesi.
Mülk satın almak.
Mülk sahibi olmak.

istinaden / istinâden / استنادا / اِسْتِنَادًا

İstinad ederek. Dayanarak, güvenerek.

Dayanarak.

Dayanarak.

Dayanarak. (Arapça)
Güvenerek. (Arapça)

Dayanarak.

ıtar

(Çoğulu: Utur) Dudak kenarı.
Elin kasnağı.
Diğerlerini ihâta eden nesne.

itminankarane / itminankârâne

Tam inanarak.

ittifak ve tahkik

Bir gerçek üzerinde birleşme ve delillere dayanarak ispat etme.

ittihamkarane / ittihâmkârâne

Suçlanarak.

ittisafkarane / ittisafkârane

Vasıfları belli olur surette. Bir hal takınarak. (Farsça)

ıyazen

Sığınarak.

jegale

Çığlık, nâra. (Farsça)
Darı ekmeği. (Farsça)

jegar

Küf, kir, pas. (Farsça)
Yüksek ses, nâra. (Farsça)

kalyan / kalyân / قليان

Nargile. (Farsça)

Nargile. (Farsça)

kantar

Ağırlık ölçüsü âleti.
Binikiyüz dinar, onikibin okiyye, yüz okiyye gibi hudutsuz bir vezindir.
Kırk okka.

kaplıca

Üstüne bina yapılmış sıcak maden suyu, üstü örtülü kaynarca, ılıca.

kar

(Çoğulu: Kur-Kirân) Zift, kara boya.
Deve. Dağ keçisi.
Ses çıkmasın diye ayağın kenarıyla yürümek.
Küçük tepe.
Kara taşlı yer.
Kara büyük taş.

karem

Et arzu etmek.
Deniz içinde biten çınar ağacına benzer bir ağaç.

kasv

Deve kulağının kenarı.

katt

Katı bir cismi yontma, enine kesme.
Saçın kıvırcık olması.
Narhın, fiatın fazla olması.

keb'

Men'etmek, mâni olmak, engellemek.
Dinar. Dirhem.

kebab

Ateşte pişirilen et.
Ateşte kavrularak veya alazlanarak pişirilen her türlü yiyecek.

kenar / kenâr / كنار

Kıyı. (Farsça)
Kenar, yan. (Farsça)

kenare

Kıyı, kenar. (Farsça)
Kucak. (Farsça)
Kasap çengeli. Kayış asılan çengel. (Farsça)

kenker

Enginar.

kenud

Çok küfran-ı nimet eden kimse. Çok levm ve küfreden cahud.
Birşey yetiştirilemiyen verimsiz arazi.
Kocasının hukukuna ve iyiliklerine küfran eden nankör kadın.
Yemeğini misafirden sakınarak yalnızca yiyen cimri.
Kölesini, uşağını çok döven kimse.

keran

Kenar, uç, âhir, son, nihayet. (Farsça)

keremkarane / keremkârâne

Cömertlik ve ikramda bulunarak.

kesre

Kur'an-ı Kerim yazısında harfin altına konarak, o harfi "İ" veya "I" diye okutan ve bir adı da "esre" olan işâret.

kibar

(Tekili: Kebir) İnce ve nârin yapılı. Terbiyeli ve nezaket sahibi. Hassas.
Kebirler. Büyük rütbeliler. Büyükler.

kıntar

(Çoğulu: Kanâtir) Yüzyirmi rıtıl veya yetmiş bin dinar.
Çok mal.
Bir sığır derisi dolu altın ve gümüş.

kirpik

Göz kapağının kenarındaki kıllar.
Bir nevi taş.
Hayvan ve nebatların beden yapısında bâzı küçük ve ince uzantılar.

kızıl tehlike

Dinsizlik, anarşistlik ve komünistlik tehlikesi.

korsan

itl. Deniz haydutu. Deniz eşkiyası.
Başkaların haklarını zor kullanarak yiyen kimse.
Bir hakkı izinsiz olarak kullanan.

kotra

ing. Tek direkli, yelkenli, narin küçük gemi.

küpeşte

Geminin kenarlarındaki tahta siper.
Parmaklığın üzerindeki düz ve kalın tahta.

kus / kûs

Kös. Eskiden muharebelerde deve veya araba üstünde taşınarak çalınan büyük davul. (Farsça)

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

Kut'ül Amare ne demektir?
Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.

İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

Kut'ül Amare zaferinin önemi
Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.

28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.

Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

Kût'a tramvayla asker sevkiyatı
İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.

Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.

Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.

Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.

Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.

Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.

Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.

Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.

Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

lah

Kelimenin sonuna ilâve olunarak "yer" mânâsını verir. Meselâ: (Senglâh: Taşlık yer.) (Farsça)

lahiyane / lâhiyâne

Eğlenircesine, oynarcasına.

lahiyane ta'zib

Oyun olsun diye zahmet vermek. Oynarcasına azab vermek. (Farsça)

lav / lâv

Yanardağların ve volkanların ağızlarından püskürüp soğuyunca donan madde. (Fransızca)

Yanardağların ve volkanların ağızlarından püsküren sıvı ateş.

leb

Dudak. Şefe. (Farsça)
Kenar. (Farsça)
Sahil. Kıyı. (Farsça)

leb-i cuy-bar / leb-i cuy-bâr

Su kenarı.

leb-i derya / لب دریا

Denizin dudağı. Deniz kenarı, kıyı, sâhil.

Sahil, deniz kenarı. (Farsça)

lenger

Gemiyi yerinde sâbit kılmak için denize atılan zincir ucundaki büyük demir çapa. (Farsça)
Bakırdan yayvan ve kenarları genişçe sahan veya tepsi. (Farsça)

levs

Kapı aralığından veya örtü ve perde kenarından bir nesneyi görmek.

leym

İnsanlar arasında sulh etmek, barış yapmak.
Salâh.
Bir nârenciye meyvesi.

lezen

Şiddet.
Darlık.
Halkın kuyu veya ırmak kenarında kalabalık meydana getirmesi.

lıkf

Kuyu ve havuz kenarları.

lüffan

Ekşi nar.

lükk

Nar ağacına benzer bir hindi ağacının zamkı.
Kılıç ve bıçak saplarını berkitmekte kullanılan meşhur bir nesne.

lütufkarane / lütufkârâne

Lütfederek, ihsanda bulunarak.

ma'nevi huzur / ma'nevî huzûr

Allahü teâlâyı anarak emirlerini yapıp, yasaklarından kaçınmak sûretiyle kalbde meydana gelen rahatlık.

ma'yuben

Kusur ve ayıp sayılarak. Ayıplanarak.

ma-i mutlak / mâ-i mutlak

Yaratıldığı vasıf üzere duran su. (Yağmur, kar, deniz, göl, ırmak, pınar, kuyu sularıdır).

mafsal-ı müteharrik

Tıb: Oynar eklem.

magma

yun. Jeo: Yanardağlardan çıkan hamur kıvamındaki yoğun madde.

magrurane

Gururlanarak. Kendini beğenircesine. Kibirlenerek. Güvenilmesi boş olan şeye güvenip kendini aldatırcasına. (Farsça)

mağrurane / mağrûrane / مغرورانه / mağrûrâne / مَغْرُورَانَه

Gururlanarak, kendini beğenerek. (Arapça - Farsça)

Gururlanarak.

magruren

Gururlanarak. Güvenerek, itimad ederek.
Aldanarak.

mağruren / mağrûren / مَغْرُورًا

İnanarak, güvenerek.

Gururlanarak.

Aldanarak.

mahçe

Minare, kubbe, sancak gibi şeylerin başına konulan hilâl. (Farsça)

mahcubane / mahcubâne

Utanarak, utanmış bir hâlde. Sıkılganlıkla. (Farsça)

mahrut

Geo: Tabanı daire olup, yan kenarları bir noktada birleşen geometrik şekil, koni.

mahsuben

Hesaplanarak. Hesaplı olarak. Hesabına kaydedilerek.

mahya

Ramazanlarda, kandillerde veya bayramlarda çifte minâreli olan camilerde iki minare arasına gerilen ipe asılmak suretiyle ışıklarla yazılan yazı veya yapılan resim.
Dam çatısında iki eğik sathın birleştiği çizgi ve buradaki aralığı kapatmak için kullanılan uzunca, oluk biçiminde kire

Ramazan-ı şerîf ayında, geceleri çift minâre bulunan câmilerde iki minâre arasına gerilen ve halata (kalın ipe) asılarak kandillerle (lambalarla) yazılan yazı ve şekiller.

mak

(Çoğulu: Amâk-Emâık) Göz pınarı.

marpiç / mârpîç / مارپيچ

Marpuç, nargile marpucu. (Farsça)

mashuben

Beraberce, birlikte olduğu halde. Yanında bulunarak.

mazz

Nar.

me'k

(Amâk-Emâk) Göz pınarı.

mebni

Yapılmış. Kurulmuş.
Bir şeye dayanan. Nazar ve itibâr ve isnad olunarak.
... den dolayı... e binâen.
Gr: Son harfi harekesi değişmeyen kelime. Tasrife tâbi olmayan (fiil çekimine uğramıyan) kelime.

med'uvven

Çağrılarak, davetli olarak, davet olunarak.

medlebe

Çınarlık.

meh-çe

Minâre, kubbe ve bayrak direğinin üstüne konulan küçük hilâl, ay.

menabi'

(Tekili: Menba') Kaynaklar. Pınarlar. Nebeân eden yerler.
Her şeyin zâhir olduğu yerler.
Servetlerin çıktığı yerler.

menair

(Menâvir) Minâreler.
Nur yerleri.
Alâmet.

menar

Nur yeri. Fener kulesi.
Câmi minâresi.
Yol işaretleri.

menare / menâre / مناره

(Çoğulu: Menâr-Menâvir) Alâmet, işaret.
Kandil.
Minare.

Minare. (Arapça)

menavir

(Tekili: Minare) Minareler.

menba / منبع

Kaynak. (Arapça)
Pınar. (Arapça)

menba'

Kaynak. Nimetin veya herhangi bir şeyin çıktığı yer. Suyun çıktığı yer. Pınar.

mencuk

Bayrak direkleri ve minâre başına takılan küçük ay. (Farsça)
Sancak, bayrak. (Farsça)
Şemsiye. (Farsça)

menşur

(Neşr. den) Neşrolunmuş. Dağıtılmış. Yayılmış. Herkese ilân edilmiş.
İşleri dağınık. Perişan.
Sultanın emri, mühürsüz mektubu, fermanı.
Bayrak.
Mat: Alt ve üst tabanları birbirine müsavi ve müvâzi (eşit ve paralel), kenarları da müsâvi ve müvâzi olup yüzleri b

meremmet / مرمت

Onarma, tamir.
Üstünkörü tamir edip onarma.

Onarım. (Arapça)
Meremmet etmek: Onarmak. (Arapça)

mesele-i içtihadiye

Dinen kesin olarak belirtilmeyen bir konuda Kur'ân ve hadise dayanarak hüküm çıkartmayla ilgili olan mesele.

meyh

şefâat etmek.
Vermek.
Avuçta su tutmak.
Sallanarak yürümek.

mezahim-i hazıra / mezahim-i hâzıra

Bu zamandaki belâlar, zorluklar, anarşik hadiseler. İçtimâi zorluklar.

mezbuhane / mezbuhâne

Boğazlanır gibi. Boynundan kesilircesine. (Farsça)
Çırpınarak, son ümid ve son kuvvetle. (Farsça)

mihre

Acemi ördekleri avlamak için su kenarlarına bağlanan ördek. (Farsça)

mıkleb

Eski kitap ciltlerinin sol kenarındaki kapak. Ekseriya okunan yer belli olsun için araya konurdu.
Saban demiri.

miltat

Dimağa ermiş olan baş yarası.
Deniz kenarı.

minarat / minârât

(Tekili: Minare) Minareler.

Minareler.

Minareler.

minare

(Çoğulu: Minarat) (Aslı menare'dir) Nur mevzii. Ezan mevkii.

mıntaka

(Mıntıka) Muayyen bir yer. Havali. Taraf. Kısım. Kuşak. Kenar. Yeryüzünde bir kısım. Bölge.

monarşi

Hâkimiyetin kaynağı birtek şahısta (Kral, padişah, han v.s.) olduğu kabul edilen devlet şeklidir. Bu şahsın, yani devlet başkanının yanında bir meclis (parlamento) olursa; meşruti monarşi; olmazsa; mutlak monarşi ismini alır. Ayrıca devlet başkanının iş başına gelmesi şekline göre, irsi veya seçimli (Fransızca)

muaşşer

(Aşr. dan) Onlu, onluk. On kısma bölünmüş.
Edb: Onar mısralık bendlerden teşekkül eden manzumeler.

muazzezen

İzzet ve ikram ile, ikram olunarak, ağırlanarak.

mücehhez

Noksanları tamamlanarak hazırlanmış, lüzumu olan silâh ve sair şeylerle donanmış. Cihazlanmış.

mudarebe

Dövüşme, vuruşma.
Sermaye ve emek konarak kurulan şirket.

müekkeden

Tekrarlanarak, te'kid edilerek.

mugas

Yaban narının kökü.

muhammes

Beşli. Beş katlı. Tahmis edilmiş.
Edb: Her bendi beş mısrâlı olan manzume.
Birbiri ardından gelen ve kapalı olarak uç uca eklenmiş beş kenarın meydana getirebileceği çeşitli şekillerden her biri. Beşgen.

mühefhef / مُهَفْهَفْ

Nârin. İnce. Nâzik.

Narin, ince, nazik.

Narin, ince.

İnce, nârin.

muhtemir

(Hamr. dan) Mayalanan. Mayalanarak ekşiyip kabaran.
Örtü ile örtünen. Yaşmaklanan.

muhteriane / muhteriâne

Yeni bir şeyler icad ederek. Yenilikler ortaya koyarak. (Farsça)
İftirada bulunarak. (Farsça)

muhterizane / muhterizâne

Sakınarak, çekinerek. Çekine çekine. (Farsça)

muk

Göz pınarı.
Akılsızlık.
Kanatlı karınca.
Mest üzerine giyilen çizme.

mukaddem-ül ayn

Gözün kenarı. Gözün pınarı.

mukaddim

(Kıdem. den) Takdim eden. Sunan. Öne, ileriye geçiren. Öne koyan.
Cür'etli çeri kimse.
Gözün pınarı, ("mukdim-ül ayn" da derler.)

mukaraa

(Kur'a. dan) Ad çekişme. Karşılıklı kur'a çekme.
Kılınç kullanarak döğüşmek. Cenkte, muharebede kahramanların birbiriyle vuruşmaları.
Bir şeyin taksiminde atışmak.

mükella'

Sâhil. Nehir kenarı.

mukteza

İktiza etmiş, lâzım gelmiş.
Kanun gereğince yazılmış yazı, derkenar.

mültefitane

İltifat ederek, iyi davranarak.

müminane

Mümine yakışır şekilde, inanarak.

münharif

(Harf. den) İnhiraf eden, yoldan çıkmış. Eğilmiş, çarpık. Usulünden çıkmış, sağlam olmayan.
Tecviddeki mânâsı için "İnhirâf"a bakınız.
Geo: Dört kenarlı, fakat hiçbir kenarı birbirine müsâvi ve müvâzi (eşit ve paralel) olmayan şekil. Sadece iki kenarı birbirine müvâzi (parale

mürekkebat-ı müteşabike-i mütesaide-i kainat / mürekkebat-ı müteşâbike-i mütesâide-i kâinat

Kâinatta bir ağ gibi birbirine bağlanarak gittikçe genişleyen terkipler, bileşikler.

müsafir / müsâfir

Yolcu. Senenin kısa günlerinde, insan veya deve yürüyüşü ile üç günde gidilecek yere gitmeyi niyet ederek, bulunduğu yerin kenar evlerinin dışına çıkan kimse.

müsebbihane

Tesbih ederek, Allahı anarcasına.

müsennat

(Çoğulu: Müsenneyât) Su bentlerinin veya arkların kenarı.

müsenneyat

(Tekili: Müsennât) Arkların veya su bentlerinin kenarları.

müstainen

(Avn. dan) Birinin yardımına sığınarak, istiane ederek, yardım dileyerek.

müstazhiren

(Zahr. dan) Arka vererek, dayanarak.

müstefidane

Faydalanarak, istifade ederek. (Farsça)

müsteniden / مستندا / مُسْتَنِدًا

Dayanarak.

İstinad ederek, dayanarak, güvenerek.
Bir delil ve şâhid göstererek.

Dayanarak.

Dayanarak. (Arapça)

Dayanarak.

mutarrız

Elbiseye kenar işleyen.
Damga vuran.

mütebasbısane / mütebasbısâne

Yaltaklanarak, tabasbus ederek. (Farsça)

mütecemmilane / mütecemmilâne

Süslenerek, donararak, bezenerek. (Farsça)

müteenniyane / müteenniyâne

Temkinli olarak. Ağır davranarak. Çekinip sakınarak. (Farsça)

mütegafilane

Gafil gibi davranarak.

mütegallib

Zor kullanarak galip gelen, zorba.

mütehamiyane

Sakınarak, korunarak. Kendini himaye edercesine. (Farsça)

mütehammilane / mütehammilâne

Tahammül ederek, dayanarak.

Yüklenerek. (Farsça)
Tahammül ederek, dayanarak. (Farsça)

Tahammül ederek, dayanarak.

mütehassisane / mütehassisâne

Duygulanarak, hislenerek. (Farsça)

mütehazzirane / mütehazzirâne

Çekinerek, sakınarak, dikkatli davranarak. (Farsça)

mütekasilane / mütekâsilâne

Tembelce hareket ederek, üşengeçlik ve uyuşuklukla davranarak. (Farsça)

mütekayyidane / mütekayyidâne

Dikkatli davranarak, kayıtlı bulunarak. (Farsça)

mütekeddirane / mütekeddirâne

Kederli ve hüzünlü bir hâlde. (Farsça)
Bulanarak. (Farsça)

mütelevvin / متلون

Renkten renge giren, yanar döner. (Arapça)

mütemahhız

(Çoğulu: Mütemahhızîn) Candan ve gönülden inanarak çalışan.

mütemarızane / mütemârızâne

Yalandan hastalanarak. (Farsça)

mütemehdiyane / mütemehdiyâne

Mehdilik iddiasında bulunarak, mehdilikle. (Farsça)

mütemellıkane

Yaltaklanarak. Alçakcasına yalvararak. (Farsça)

mutemidane / mutemidâne

Bağlanarak, güvenerek. İtimâd etmek sureti ile. (Farsça)

mütesabbiyane / mütesabbiyâne

Çocuklaşarak. Çocuk tavırları takınarak. (Farsça)

mütesallik

Etrâfındaki şeylere dolanarak yukarı doğru çıkan, tırmanan.

müteselliyane

Avunarak, teselli bulmak suretiyle. (Farsça)

müteseyyibane / müteseyyibâne

Kayıtsız davranarak, aldırış etmiyerek, duymazdan gelerek. (Farsça)

mütevekkilen alallah / mütevekkilen alâllah

Allah'a sığınarak, Allah'a tevekkül ederek.

Allah'a sığınarak, tevekkül ederek.

mütevessiden

Yastığa dayanarak.

mutmainne

İtmînân bulan, rahatlayan, huzur ve sükûna kavuşan.
İslâmiyet'in emirlerini yapıp, yasaklarından kaçınarak ve Allahü teâlâyı zikrederek itminana huzur ve sükûna kavuşan, şüphe ve tereddütlerden kurtulan nefis.

muvazzahan

Açıklanarak. Etraflı ve açık şekilde izah olarak.

muzafferen

Zafer kazanarak.

muztacian

Yan üstü yatarak, yan tarafına uzanarak.

na'ra

(Çoğulu: Na'rât) Yüksek sesle uzun uzun bağırma.
Tar: Eskiden yangına giderken ve dönerken kalabalık caddelerde, geçitlerde, dönemeçlerde, meydanlarda tulumbacıların içlerinden "naracı" adı verilen birinin bağırması yerinde kullanılır bir tâbirdir. Nâra atmakla yangın münasebetiyle s

na're / نعره

Nâra. Yüksek sesle uzun uzun bağırma. Çağırma. Haykırma.
Burun içinden çıkan ses.

Nara, haykırma. (Arapça)

na're-endaz / na're-endâz

Nâra atan. Yüksek sesle uzun uzun bağıran. (Farsça)

na'rezen

Nâra atan. Yüksek sesle uzun uzun bağıran. (Farsça)

naarat / naarât

Naralar, gürlemeler.

naarat-ı ra'diye / naarât-ı ra'diye

Gök gürültüsünün naraları.

naddahatan

Püsküren çifte pınarlar.

nahika

(Çoğulu: Nevâhik) Dudaklı hayvanların göz pınarı.

nahiye

Yan taraf, kenar, civar, çevre.
Küçük yer, bölge. İdari taksimatta, kazadan küçük, köyden büyük olan yerleşme merkezi.

nair

Haykıran, nâra atan.
Uzak. Irak, baid.

nakıd

Bir şeyin iyisini kötüsünden veya bozuğundan ayıran.
Tenkidci, ayarcı. Paranın kalbını anlayan.
Dinar, dirhem.

nar / nâr / نار

Nar. (Farsça)

narbac

Nar aşı.

narbün

Nar ağacı. (Farsça)

nardan

Gözyaşı damlaları. (Farsça)
Nar tâneleri. (Farsça)
Mangal. (Farsça)

nardenk

Erik, nar, elma, kızılcık gibi meyvelerden çıkarılan ekşimsi pekmez. (Farsça)

narenec

(Nârnic) Hindistan'da yetişen ve turunç ağacına benzeyen bir ağaç.

narh / نرخ

Nark. (Farsça)

nari / narî

(Bak: Nariyye)

nariyye

Nar ile alâkalı, nara mensub. Ateşten, yanıp tutuşur, patlar olan şey.

nasur

Göz pınarında, mak'at havâlisinde ve diş etlerinde olur bir hastalık.

nazenin / nâzenin / نازنين

Nazlı. (Farsça)
Narin. (Farsça)

nazh

Su serpmek, su saçmak.
Suyun çok olması.
Suyun, pınarından çıkıp akması.
Defetmek, kovmak.

nazik / nâzik

Zarif, ince, narin.

naziye

Kenarı az olan çanak.

nazm-ı lafz

Kelâmın, lâfız esas alınarak düzenlenmesi.

nazz

(Nâzz) : Dirhemler ve dinarlar.

neba'

Kaynak olmak, pınardan su çıkarmak, su akması.
Akçaağaç.

nebean

Kaynayıp yerden çıkmak. Pınar suyunun çıkışı. Fışkırmak.

neffata

Neft yağı çıkan pınar.

neşneşe

Koyun derisini yüzmek.
Zırh sesi.
Su kaynarken ötüp ses çıkmak.

nezr-i muayyen

Hastam iyi olursa, Allah için şu kadar sadaka vermek ve sevâbını falan velîye bağışlamak adağım olsun diye bir şarta bağlanarak yapılan adak.

niran

(Tekili: Nur ve Nâr) Nurlar, ziyalar. Ateşler, nârlar.

nisbeten

Nisbetle, kıyaslanarak. Öncekine göre. Bir dereceye kadar. Şöyle böyle.

niyar

(Tekili: Nâr) Ateşler.

niyere

(Tekili: Nâr) Ateşler.

od

Ateş, nar. (Türkçe)

pandomima

Yun. Vahşi ve gürültülü karışıklık, anarşi.
Sessiz tiyatro oyunu.

para

Alış-veriş aracı olarak kullanılan, biriktirme ve tasarruf etmeye yarayan, çeşitli mâdenlerden veya kağıttan îmâl edilmiş değer ölçüsü. Belli ağırlıkta basılmış olan altın ve gümüş paralara sikke veya meskûkât, altın paralara dînâr, gümüş paralara dirhem denir.

payan / pâyan

Kenar, son nihayet, uç. (Farsça)
Tas: Ehl-i tarikatın ulaşacağı birlik âlemi. (Farsça)
Akıbet. (Farsça)

Kenar, sınır, son.

pere

Uç, kenar. (Farsça)

periz

Haykırma, bağırma. Feryâd. (Farsça)
Su kenarlarında yetişen yeşil saz, ot. (Farsça)

piyade

Narin yapılı bir çeşit kayık adıdır. Eskiden ekseriyetle İstanbul ve civarında kullanılan bu kayıklar, pek makbul gezinti vasıtası idi.
Ask: Orduda tüfekle teçhiz edilmiş olan ve muharip sınıfların asli unsuru bulunan efrada da bu ad verilir. Yaya askeri.
Yaya.

rakkasane / rakkasâne

Oynar şekilde. Raksederek. (Farsça)

rakme

Derenin kenarı.
Bahçe.

ramazan

Hicrî ayların dokuzuncusu, üç ayların sonuncusu ve farz olan orucun tutulduğu ay. Ramazan yanmak demektir, çünkü bu ayda oruç tutan ve tövbe edenlerin günahları yanar, yok olur.

raufe

Kuyuyu temizleyen kişinin üzerine oturması için kuyunun dibine konan taş.
Davarlarını sulayan veya su içen kimselerin oturması için kuyunun kenarına konan taş.

reca

Kenar, yan. Taraf.

recm / رجم

Taşlama, taşa tutma. (Arapça)
Recm edilmek: Taşlanarak öldürülmek. (Arapça)

redane

Tentelerin kenarlarında açılan ufak deliklerin yırtılmaması için o deliklere geçirilen mâdeni halka.

refref

Kuşu çok olan çimenlik, kır.
Mânevi bir binek.
Dalları salkım salkım olan ağaç.
Kenar saçağı.
Yeşil elbise.
İnce yumuşak kumaş.
Döşek.
Cennet.

reftar

Gidiş, salınarak yürüyüş. (Farsça)

remas

Göz pınarında toplanan çapak.

retk

Yırtığı onarmak, yarığı düzeltmek, bitiştirmek.

rudbar

Irmak kenarı. (Farsça)
Büyük ırmak. (Farsça)

rumman

Nar. (Bir meyva adı)

rümman

Nar denilen yemiş.

şahadet getirmek

Kelime-i Şehadete inanıp onu söylemek. Bir Allah'tan başka ilâh olmadığına; Muhammed Aleyhissalâtü vesselâm'ın, Allah'ın Resulü olduğuna inanarak söylemek.

sahib-i huruc / sâhib-i huruc

İsyan edip ayaklanarak idareyi ele geçirmiş olan kimse. (Farsça)
Büyük kahraman. (Farsça)
Şarktan zuhuru beklenen mehdi. (Farsça)

sahil

Deniz, göl veya akarsu kenarı. Kıyı, yalı.

sahilsaray

Deniz kenarındaki kâşâne, büyük yalı.

sakayn

İkizkenar.

sakeyn / sâkeyn / ساقين

İkizkenar. (Arapça)

sala / salâ

Namaza davet için çağırmak. Minarede okunan salavat, dua. (Kelimenin aslı "Essalât" veya "Salât" dır.)

Minârelerde Cumâ ve cenâze namazı için okunan salât u selâm.

Minarede okunan dua.

sala-han / salâ-han

Minarede cuma veya cenaze namazına davet için salâvat okuyan kimse. (Farsça)
Meydan okuyan kişi. (Farsça)

sanduka

Türbelerde mezarların üzerine tahtadan sandık şeklinde yapılan ve üstüne yeşil çuha örtülen yerin adıdır. Kadın sandukaları düz olduğu halde, erkek sandukalarının baş tarafına bir ağaç konarak üzerine kavuk, taç, sikke gibi sağlığında giydikleri başlık konurdu. Açık mezarlıklarda sandukalar taştan y

sanife

Bez kenarı.

şaribe

Su kenarında olan tâife.

şati'

(Çoğulu: Şevâti) Kenar, kıyı. Cânip, taraf, yön.

şatt

Irmak kenarı.

savm'aa

Tepesi sivri yüksek bina. (Minarelere de verilen addır). İslâmiyetten önce hıristiyanların manastırlarına ve sabiaların zaviyelerine verilen ad.

sayha

(Çoğulu: Siyâh) Çağırış. Çığlık. Feryad. Nâra.
Azab, eziyet.

sebtel

Satıl adı verilen kab. (At bakıcıları onunla davara su verirler.)
Susak. (Pınarlarda su içilir.)

secde

Allah'ın (C.C.) huzurunda yere kapanış. İbadet ve Allah'a (C.C.) memnuniyetini ve itaatini bildirmek veya şükretmek için yere kapanarak alın, burun ucu, eller, dizler ve ayak uçları yere gelecek şekilde yapılan en büyük tazim ifade eden hareket. Namazın bir rüknü.

şefa

Kenar, taraf, uç.

şefaceref

(Şefâcürf) Yar üstü. Uçurum kenarı.

şefe

Dudak. (Farsça)
Kenar. (Farsça)

sefer

Senenin kısa günlerinde, insan veya deve yürüşü ile üç günde gidilecek yere gitmeyi niyet ederek, bulunduğu yerin kenar evlerinden dışarı çıkmak.
Harbe gitme, savaş.

seferi / seferî

Seferde olan, misâfir, yolcu. Bulunduğu şehirden veya köyden gideceği yolun iki veya bir kenârındaki evlerin dışına çıkarken, senenin kısa günlerinde, insan veya deve yürüyüşü ile, son evden îtibâren üç günde gidilecek yere (Hanefî mezhebinde 104 kil ometre) gitmeye niyyet eden kimse.

seferilik / seferîlik

Senenin kısa günlerinde insan veya deve yürüyüşü ile üç günde gidilecek yere gitmeye niyet ederek bulunduğu yerin kenar evlerinin dışına çıkmak.

şefevat

(Tekili: şefe) Dudaklar.
Kenarlar.

şehid-i ahiret / şehîd-i âhiret

Bir kimsenin Allah için olan cihâdın hazırlığı esnâsında tâlimlerde veya zulüm ile öldürülmesi veya cihâdda ve eşkıyâ, âsî, yol kesici, gece hırsızla vuruşmada yaralanarak hemen ölmeyip bir namaz vakti çıkıncaya kadar yaşayan veya başka yere götürülü p, orada ölen. Âhiret şehîdi.

sekiz zılı'lı

Sekizgen, sekiz kenarlı. (Türkçe - Arapça)

selsebil / selsebîl

Cennette bir pınar.

serçeşme / سرچشمه

(Çoğulu: Serçeşmegân) Çeşme başı, su başı. Pınar. (Farsça)
Pir, şeyh. Baş. (Farsça)
(Tanzimattan evvel) yardımcı askerlerin maddi işlerine bakan kimse. (Farsça)

Kaynak. (Farsça)
Pınarbaşı. (Farsça)
Önder. (Farsça)

şerefe

Minarenin ezan okunan yeri. Yüksek kale ve emsali yerlerdeki burç, çıkıntı.

Minarede müezzinin ezan okuduğu yer.

Minarenin ezan okunan yeri.

serv-i hıraman / serv-i hırâmân / سرو خرامان

Salınarak yürüyen sevgili.

setl

(Çoğulu: Estâl) Pınarlarda su içmeye mahsus susak.
Hamam tası.
Bakıcıların hayvanlara su verdikleri kap.

sevahil

(Tekili: Sahil) Sahiller, yalılar. Deniz veya ırmak kenarları.

şevati / şevatî

(Tekili: Şâti) Kenarlar, kıyılar.

seyr

Etrafa bakınarak gezinme.

şibh-i münharif

Geo: Yamuk. Yalnız iki kenarı paralel olan dörtgen.

şıdk

(Çoğulu: Eşdâk) Ağızın kulaktan tarafı.
Ağzın kenarı.

sihr

Tabiat kuvvetleri, fizik, kimyâ ve biyoloji kânunları dışında gizli sebebler kullanarak, garip şeyleri yapmayı sağlayan iş, büyü.

sınar

Çınar.

siper-i saika / siper-i sâika

Yıldırımdan korunmak için gemilerle, minarelere ve büyük binalara konan âlet. Paratoner.Gemilerde direklerin şapkalarına konulur ve üzerlerine, bir ucu denize kadar sarkıtılmış bakır tel bağlanır. Direkleriyle teknesi ağaç olmayan gemilerde tel yoktur. Telin gördüğü nakil hizmetini geminin demir kıs

subr

Her cismin tek kenarı ve yoğunluğu.
Ufak taşlı yer.

şüfr

(Çoğulu: Eşfâr) Kirpiğin bittiği yer.
Her şeyin kenarı.

sünnet-i hasene

İlk asırda (Resûlullah efendimiz ve O'nun arkadaşları olan Eshâb-ı kirâm zamânında) asılları îtibâriyle bulunan, sonraları daha da geliştirilen, minâre, mektep yapmak ve kitâb yazmak gibi, İslâm'ın izin verdiği, hattâ emrettiği güzel ve faydalı işler.

şünzuve

(Çoğulu: Şenazi) Dağ kenarı.

ta'likat

Bir eseri açıklamak üzere kenarına yazılan notlar.

ta'mir / ta'mîr / تعمير

Onarım. (Arapça)
Ta'mîr edilmek: Onarılmak. (Arapça)
Ta'mîr etmek: Onarmak. (Arapça)

ta'mirat / ta'mîrât / تعميرات

Onarım, onarımlar. (Arapça)

ta'miren / ta'mîren / تعميرا

Tamir ederek, onararak. (Arapça)

taammüden

Evvelden hazırlanarak. Kastederek. Bile bile.

taharet-i kamile / tahâret-i kâmile

Tam temizlik. Abdest veya boy abdesti alınarak yapılan temizlik.

tahkiki

Araştırarak ve kesin delillere dayanarak.

tahkiki iman / tahkikî iman

Araştırarak ve kesin delillere dayanarak elde edilen iman.

tahşiye

Derkenar, haşiye yazma veya yazılma.

takazic

Dövülüp ufalanarak yemeklerin üstüne ekilen otlar. Baharat.

tamir / تعمير

Onarma.

Onarım.

Onarma.

tamirat / tamirât

Onarımlar.

tarih

İşe yaramaz diye bir kenara atılmış nesne.

tatriz

Elbiseye veya kumaşa süs için kenar işleme, oya yapmak.

tavaf / tavâf

Kâbe-i muazzamanın etrâfında Hacer-i esvedin bulunduğu köşeden başlamak sûretiyle Kâbe sola alınarak yedi defâ dolaşmak. Tavâf edene tâif; Kâbe etrâfında tavâfa mahsûs mahalle (yere) metâf denir.

tazarru'en ve hufyeten

Gizlenip saklanarak.

tazimkarane / tâzimkârâne

Hürmette bulunarak.

teakkul

Aklı kullanarak, lüzumlu şeyleri öğrenirken, her şeyin haddini, sınırını aşmamak, yâni lüzumlu olanı terk etmemek, lüzûmsuz olanla meşgûl olmamak, bunlarla vakit öldürmemek.

tecdid-i iman / tecdîd-i îmân

Bilerek veya bilmeyerek küfrü gerektiren (îmânı gideren) bir sözü söylemek veya bir işi yapmak yâhut böyle bir şeyi yapmış olma ihtimâli üzerine, Lâ ilâhe illallah Muhammedün Resûlullah sözünü; mânâsını bilerek ve inanarak söyleyip, îmânını yenileme, tâzeleme.

teeddüben / تأدبا

Edebli davranarak. Edeb ve terbiye kaidelerine uyarak. Edebi icabı olarak.

Terbiye ile çekinerek, utanarak. (Arapça)

tehekkümat / tehekkümât

(Tekili: Tehekküm) Ciddi tavır takınarak eğlenmeler.

tekasüf / tekâsüf

Kesifleşme. Yoğunlaşma. Sıklaşma.
Bir noktada toplanma.
Birbirinden ayrılan kimyevi maddelerin tekrar toplanarak birleşmeleri.

tekellüfkarane / tekellüfkârâne

Gösteriş hevesiyle bir sorumluluğun altına girme, zoraki davranarak.

tekraren

Defalarca, tekrarlanarak.

Defalarca, tekrarlanarak.

televvün / تلون

Yanardönerlik. (Arapça)

telmihen / telmîhen / تلميحا

Göndermede bulunarak. (Arapça)

temaşa

Hoşlanarak bakmak. Seyretmek. Seyre çıkmak. Gezmek. İbretle bakmak. (Farsça)

temcid

Cenab-ı Hakk'ın büyüklüğünü bildirmek. Tazim ve sena etmek.
Ağırlamak.
Sabah namazı vaktinden evvel minarelerde belli makamlarda söylenen ilâhi, niyaz.

temellukkarane / temellukkârâne

Dalkavukluk göstererek, yaltaklanarak.

temellükkarane / temellükkârâne

Dalkavukluk göstererek, yaltaklanarak.

teminen / temînen / تأمينا

Sağlanarak, temin edilerek. (Arapça)

tenanir

(Tekili: Tennur) Ocaklar, fırınlar, tandırlar.
Su pınarları.

tenkir

Tanınmayacak bir hale koymak.
Gr: Bir ismi harf-i tarifsiz kullanarak belirsiz yapmak. Gayr-i muayyen veya gayr-i mahdut kılmak.

tenük

Dayanıksız, kuvvetsiz, zayıf. (Farsça)
İnce, rakik, nârin. (Farsça)
Az, hafif. (Farsça)
Yumuşak. (Farsça)

termim / termîm / ترميم

(Çoğulu: Termimât) Onarma, tamir etme.
Kırık kemikleri iyi etme.

Onarma, onarım. (Arapça)
Termîm edilmek: Onarılmak. (Arapça)
Termîm etmek: Onarmak. (Arapça)

termimat / termîmât / تریمات

Onarımlar. (Arapça)

terör

Yıldırma, tedhiş, korkutma. Anarşi. (Fransızca)

tes'ir

(Sa'r. dan) Ateşi yakıp alevlendirme.
Kıymet ve değer koyma. Narh koyma.

tevhid / tevhîd

Allahü teâlânın bir olduğuna inanmak, O'na kimseyi ortak etmemek. Yâni Lâ ilâhe illallah (Allahü teâlâdan başka ibâdete lâyık bir ilâh yoktur. O'nun ortağı benzeri yoktur) sözünü, mânâsına inanarak söylemek.
Tasavvufta kalbi Allahü teâlâdan başka şeylere bağlılıktan kurtarmak.

tezbir

(Çoğulu: Tezbirât) (Zebr. den) Yazma veya yazılma.
Bez kenarına saçak yapmak.

tezekkür

Akla getirme, hatırlama, anımsama.
Birkaç kişinin toplanarak bir işi konuşması, görüşme, müzakere etme.

tezennür

Zünnar kuşanmak.

tezeyyüb

Ağzının köpüğü kenarına yığılmak.
Yaş üzümün kuruması.

tivele

Bir kadına kocası buğzedip (gizli düşmanlık edip) kendisinden soğuduktan sonra, kadının, kocasının sevgisini tekrar celbetmek (çekmek) için mutlak te'sir edeceğine inanarak sihir yapması.

turra

(Tuğra) Mühür. Pâdişah damgası. Pâdişahın imzası.
Kumaşın etrafındaki nişan ve işaret. Kumaşta ipekten çevrilen kenar.
Herşeyin ucu ve kenarı.
Alındaki saç. Tura.

ubr

Çok.
Sedir ağacından su kenarlarında biten ağaç.

ücra

Pek uçta ve kenarda olan. Uzak. (Bu kelime, Arapça zannedilerek "hücra" yazılması yanlıştır.) (Farsça)

Çok uçta ve kenarda bulunan.

ufk

Kıyı, kenar.
Rüzgârın estiği cihetler.
Ufuk. Gökle yerin birleşmiş gibi göründüğü yer. Görüşümüzün nihayetindeki yerler.
Mc: Görüş ve düşünüş derecesi.

ulemaüs-su ashabı / ulemâüs-sû ashabı

İlmi kötüye kullanarak dünyaya yönelik menfaatler için ilmi âlet yapan âlimler ve onlara tâbi olanlar,uyanlar.

ümüldan

Taze fidan. Körpe dal.
Genç, güzel.
İnce ve narin vücud.

unfen / عنفا

Şiddetle, sertlikle. Zor kullanarak.

Sertçe, şiddet kullanarak, kabalıkla. (Arapça)

utaş

İnsana ârız olan bir hastalıktır ve hasta insanın yüreği yanar, suyu içer, yine kanmaz.

uyun / uyûn

(Tekili: Ayn) Gözler.
Kaynaklar, pınarlar.

Pınarlar, su kaynakları.

Pınarlar.

vefk-i müselles

Üçlü vefk; bir âyet veya ibarenin ebced ve cifir değerleri esas alınarak, dağıtıldığı ve üç rakamının karesi biçiminde dokuz küçük kareden oluşan tılsımlı kare alan.

vird-i şerif

Sürekli okunarak tekrar edilen duâ ve zikirler.

volkan

Yanardağ. (Fransızca)

ye'cüc ve me'cüc

Kur'ân-ı Kerimde bahsi geçen ve ortalığı fitne, fesat ve anarşiye boğacak olan kavimler, anarşist topluluk.

Kısa boylu olacakları söylenen ve Kur'an-ı Kerim'de bahsi geçen ve ortalığı fitne ve anarşiye boğacak olan bir kavmin ismi.

Kur'ân-ı Kerim'de bahse konu edilen ve kısa boylu olacakları söylenen, ortalığı fitne ve anarşiye boğacak olan bir kavmin adı.

ye'cüc-me'cüc

Kur'ân-ı Kerimde bahsi geçen, ortalığı fitne ve anarşiye boğacak olan bir kavmin ismi.

yemin / yemîn

Kuvvet. Bir haberi yâhut bir işi yapma veya yapmama husûsundaki azmi, iddiâyı (sözü); vallahi, tallahi şeklinde, Allahü teâlânın ism-i şerîfini anarak veya dînin izin verdiği sözlerle kuvvetlendirmek.