işa-i rabbani / işâ-i rabbânî

• “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır” Gazi Mustafa Kemal Atatürk

• “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır” Gazi Mustafa Kemal Atatürk

• Hıristiyanların, dinlerinin temel inançlarından biri gibi kabûl ettikleri akşam yemeğinde güyâ Îsâ aleyhisselâmın etini yiyip, kanını içerek onunla birleşeceklerine ve böylece günâhlarının döküleceğine inanmaları.

müteşabihat / müteşâbihât

• Mânâsı kapalı âyet-i kerîmeler ve hadîs-i şerîfler. Müteşâbihâta îmân etmeli, mânâsını Allahü teâlâya bırakmalıdır. Bunlar, Allahü teâlânın sevdiklerine bildirdiği sırların sembolleri, işâretleridir. Bunları anlıyanlar açıklamamışlardır.

a'mal-i maliye / a'mâl-i mâliye

• Mal ile yapılan ameller; zekat gibi.

a'vak

• (Tekili: Avk) Mani olmalar. Alıkoymalar, durdurmalar. Vazgeçirmeler.

ab-ı hayat / âb-ı hayât

• Hayat suyu. Saf ve berrak su. İnce ve derin mânâlı söz. Tasavvufta mürşid-i kâmil denilen evliyâ zâtların, insanların mânen canlı, kalblerinin uyanık olmalarına vesîle olan mübârek sözleri, mânevî nazarları (bakışları) ve kıymetli kalblerinden fışkır an teveccüh. Bir şeyin kıymetini kuvvetli bir şek

abçin / âbçîn / آبچين

• Peştemal. (Farsça)

abd

• Kul, köle, Allah'ın kulu. Mahluk, insan. Hizmetçi. (Hür'ün zıddı). "Abd kelimesi Allah'ın bazı isimleriyle birleştirilerek erkek isimleri meydana getirilir. Abdullah (Allah'ın kulu). Abdulbâki (Ebedi olan Allah'ın kulu) gibi. Bu isimleri taşıyan insanlar buna lâyık olmaya çalışmalıdırlar."

abesiyet

• Abeslik, saçmalık.

abonman

• Bir imalâtçı ile müşteri arasında düzenli satın alma için yapılan anlaşma. (Fransızca)

acaibat

• Normale zıt şeyler. Acâib şeyler.

acibe-i hilkat

• Her zaman yaratılan şekilden farklı olarak yaratılmış olan. (Meselâ: Normalinden çok fazla büyük cüsseli veya üç ayaklı olmak gibi)

acir / âcir

• Malını kirâya veren.

acvet

• Medine-i Münevvere hurmalarından bir çeşit, iyi hurma.

adab / âdâb

• (Edeb kelimesinin çoğuludur.) Usul, yol, yordam, davranış kaideleri, terbiye. Ahlâk ve terbiyenin gerektirdiği konuşma ve hareket tarzı. Adaba uymayanlara edepsiz denir."Edipler edepli olmalı" yani yazarlar, edebiyatçılar dine, ahlâka ve terbiyeye uymalı. Aksi halde edebiyatçı adına lâyık olamazlar,

adat-ı küfriye ve zalimane / âdât-ı küfriye ve zâlimâne

• İnkâra ait ve zâlimlere yakışan âdet ve uygulamalar.

adem-i ihmal

• İhmal etmeme.

adem-i kemal / adem-i kemâl

• Kemalsizlik, mükemmel olmama.

adi / âdi

• Normal, sıradan.

adim / adîm

• Mâlik ve sahib olmayan. Yok olan. Birşeyi olmayan. Fakir.

adl

• Hakkaniyet. Adâlet üzere oluş. Cevr ve zulüm etmeyip nefislerde ve akıllarda istikameti kaim ve mâlum olan emir ve hâleti icra etmek. Doğruluk.
• Her şeyi yerli yerince yapmak, beraber etmek.
• Meyletmek.

afv

• Ayakla basılmadık yer.
• Malın iyisi, helâli ve fazlası.
• Terketmek.
• Mahvetmek.

afv-i anil ceraha

• Huk: Kendisine cinayet yapılmış olan kimsenin, yaralanmadan dolayı malik olduğu kısas, diyet veya hükümet-i adl; yani, ehl-i vukufca tayin edilen diyet hakkını caniye bağışlamasıdır.

agah / agâh

• (Ageh) Haberdar. Uyanık. Kalbi uyanık. Malumatlı. Basiretli. Vâkıf. Bilen. (Farsça)

agahi / agâhî

• Malumat, vukuf, haberdarlık. Uyanıklık, teyakkuz, basiret. (Farsça)

agleb-i ihtimal

• Büyük bir ihtimal.

ağleb-i ihtimal / ağleb-i ihtimâl / اغلب احتمال

• Büyük bir ihtimalle, büyük bir olasılıkla.

agmaz

• (Tekili: Gamz) Göz yummalar, göz kırpmalar.

aguş-u nazdarane / âguş-u nazdârâne

• Nazlı bir şekilde sarmalayan kucak.

agvas

• (Tekili: Gavs) Yardım istemek için bağırmalar. İmdat istemeler.

ahiret alimi / âhiret âlimi

• Dünyâlığa, mala, mevkiye kıymet vermeyen, ilim ile dünyâlık elde etmeye çalışmayan, âhireti dünyâya tercih eden, ilmiyle amel eden, işi sözüne uyan, ibâdet ve tâate teşvik eden, ilmi âhiretine faydalı olan tevâzu sâhibi âlim.

ahkam-ı rububiyet / ahkâm-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan mâlikiyeti ve rububiyetinin hükümleri.

ahlam / ahlâm / احلام

• Karmakarışık rüyalar. (Arapça)
• Düşazmalar. (Arapça)

ahz ü kabz

• Kendine mal etme.

akar

• Gelir getiren mal.

akarat

• (Tekili: Akar) Gelir getiren yapılar ve mallar.

akfas

• (Tekili: Kafas) Hamal küfeleri.
• Kafesler.

akl-ı selim

• (Hiss-i selim) İyiyi kötüyü farkedip, insana hak ve hakikatı, iman ve İslâmiyeti tâkib ettiren akıl ve düşünüş. Normal ve müsbet düşünce.

akmişe

• (Tekili: Kumaş) Kumaşlar, dokumalar.

aksam-ı tecelliyat / aksâm-ı tecelliyât

• Tecellilerin, yansımaların kısımları, çeşitleri.

akta'

• Kesmeler, kırılmalar.
• Beylik araziler.
• Alâkasızlıklar.

akval / akvâl

• Sözler, konuşmalar.

ala-tarik-il icmal / alâ-tarik-il icmal

• Kısaca, icmal yoluyla.

alaka / alâka

• İlişik, rabıta, merbutiyet.
• Gönül bağlama, sevgi, münasebet, taalluk, irtibat, mâlikiyet. Tasarruf. Müdâhale hakkı. Hisse.
• Edb: Bir kelimenin hakiki mânâsından mecâzi mânâsına nakledilmesinin sebebidir. (Temiz ahlâklı, güzel huylu kimselere melek denildiği gibi.)

alamet-i ihmal / alâmet-i ihmal

• İhmal belirtisi, başı boş bırakılmışlık işareti.

alat-ı rasadiyye / âlât-ı rasadiyye

• Meteoroloji ve astronomi araştırmalarında kullanılan âlet ve cihazlar.

alem-i kevn ü fesad / âlem-i kevn ü fesâd

• Oluşumlar ve bozulmalar dünyası, icatlar ve tahripler âlemi.

alemin imkan-ı mevti / âlemin imkân-ı mevti

• Dünyanın ölümünün mümkün olması, ihtimal dahilinde olması; kıyametin kopması.

ambargo

• Bir para veya malın kullanılması veya başka bir yere götürülmesi ya da bir geminin bulunduğu limandan ayrılması yasağı.

ameli / amelî / عملى

• İş olarak, uygulamalı.

• Pratik, uygulamalı. (Arapça)

ameliyat / ameliyât / عمليات

• Uygulamalar, tatbikler, pratikler.

• İşlemler, uygulamalar. (Arapça)
• Ameliyat. (Arapça)

ameliyat-ı dahiliye

• İç operasyon, sıkı yönetim uygulamaları.

amika / amîka

• İnceden inceye, derinlemesine yapılan araştırmalar.

anasır-ı hisabiyye / anâsır-ı hisabiyye

• Mat : Bir hesabı yapmak için gerekli olan mâlûmatlar.

ani

• Ansızın, birdenbire. Bir anda. Hemen.
• Son derece kızgın.
• Olgunlaşmış, kemale erişmiş.

anormal

• Normal olmayan. İfrat veya tefrit hali.

apolet

• Askerî üniformaların omuz kısmına takılan ve rütbeyi belirten sembol, işaret.

arab

• Ceziret-ül Arab, Şam, Hicaz, Irak, Yemen, Mısır ve Afrika'nın şimâlinde yaşayan geniş bir kavmin adı.

arazi-i emiriyye / arâzi-i emiriyye

• Huk: Beytülmâle mahsus olup devlet tarafından şahıslara dağıtılan yerler. (Tarla, çayır, koru ve emsali gibi.)

arazi-i emiriyye-i sırfa / arâzi-i emiriyye-i sırfa

• Huk: Beytülmâle mahsus menfaatleri ve tasarruf haklarından hiçbiri bir cihete verilmeyip devlete ait olan ve şahıslara dağıtılan memleket arazisi.

arazi-i mahmiye / arâzi-i mahmiye

• Huk: Beytülmâle ait araziden, koru, mer'a, yol, pazar yerleri gibi halkın ihtiyaçlarına ayrılmış olan arâzi.

arazi-i mektume / arâzi-i mektume

• Huk: Beytülmâle haber verilmeksizin kullanılan mahlul veya müstahik-i tapu araziler.

arazi-i miriyye / arâzi-i mîriyye

• Mîrî yâni devlete âit topraklar. Harp ile alınarak, gâziler arasında taksim edilmeyip, beytülmâle (devlet hazînesine) bırakılan veya uşr yâhut harac toprağı iken sâhibi ölüp, hiç mîrasçısı bulunmayan topraklar. Arâzi-i Memleket, Arâzi-i Emîriyye de denir.

arazi-i öşriyye / arâzi-i öşriyye

• Huk: Ziraat olundukça her sene hâsılatından beytülmâle, beytüssadakaya konulmak üzere, fakirlerin hakkı olan öşür alınan arâziler.

arif / ârif

• Bilen, tanıyan, ilim ve irfân sâhibi.
• Allahü teâlânın rızâsını kazanmış, O'ndan başkasının sevgisini kalbinden çıkarmış, tasavvufta yetişip, kemâle ermiş velî zât. Ârif-i billah da denir.
• Mütehassıs olduğu ilmi, zorlanmadan tatbik eden, kullanabilen kimse.

ariye

• (Ariyet) Geri verilmek üzere alınan, iğreti. Bir kimsenin geri almak üzere, karşılıksız olarak başkasının faydalanmasına terk ettiği mal. Kullanılmak üzere alınan emanet mal.

ariyet / âriyet

• Bir malın menfeatini, istifâdesini bedelsiz olarak temlik etmek, vermek.

arz

• Bir büyüğe bir şeyi hürmetle vermek. Bir işi büyüğüne hürmetle anlatmak. İzâh etmek. Takdim etmek. Bir kimseye bir şeyi izhar etmek.
• Kıymetli bir şeyi diğer bir şeyle değiştirmek.
• Bir şeyin birden, âniden meydana gelmesi.
• Altın ve paradan gayrı mal, metâ. Bir şeyin uz

arz-taleb

• Üreticinin piyasaya belli fiyatla mal sürmesi ve tüketicinin de piyasadan mal çekmesi hâdisesi.

asabe

• Baba tarafından akrabâ, hısım. Allahü teâlânın Kur'ân-ı kerîmde hisse (pay) takdîr edip bildirdiği vârislerden (Eshâb-ı ferâizden) sonra gelen ve belli bir payı olmayıp artan malı almaya hak kazanan, ölene erkek vâsıtasıyla bağlanan erkek akrabâ veya bâzı durumlarda bunlar gibi vâris olan kadınlar.

asaletlu / asaletlû

• Asâletli, soy ve neseb sahibi, necib, asil.
• Osmanlı İmparatorluğu zamanında resmi yazışmalarda büyükelçilere, Hristiyan büyüklerine, devlet adamlarına ve prenslerine denirdi.

asar / âsâr

• Öç almalar. İntikamlar.
• Eserler.
• İzler. Nişanlar. Abideler.
• Âdetler.

asar-ı esma-i ilahiye / âsâr-ı esmâ-i ilâhiye

• Allah'ın isimlerinin eserleri, varlıklardaki izleri, yansımaları.

asar-ı rububiyet / âsâr-ı rububiyet

• Allah'ın idare ve terbiye ediciliğinin, mâlikiyet ve egemenliğinin eserleri.

aserat

• Sürçmeler, yanılmalar.
• Ayak kayması.

asfiya

• Sâfiyet, takvâ ve kemâlât sâhibi ve Peygambere (A.S.M.) vâris olup, onun meslek ve gayelerini ihyaya ve tatbike çalışan muhakkik zatlar.

ashab-ı feraiz / ashâb-ı ferâiz

• Mirascılar. Ölen kimsenin malında hissesi olan akrabâları.

ashab-ı kemalat / ashâb-ı kemâlât

• Kemâl ve olgunluk sahibi insanlar.

aşina

• Mâlumatlı, haberli olan. Arif. Bilgili. Mâlik. Tanıdık. Yabancı olmayan. (Farsça)
• Yüzücü. (Farsça)

aşir / âşir

• İslâm devletlerinde, şehir dışında durarak; müslüman tüccârdan o anda yanında bulunan ticâret malının zekâtını, müslüman olmayanlardan ise, gümrük denilen vergiyi toplayan me'mur.

atfetme

• Bir işi veya bir sözü bir kimseye mal etme, yükleme.

atlas

• (Tekili: Talas) Eskitmeler, yıpratmalar.
• Eski, aşındırılmış, yıpranmış.

atletizm

• yun. Çeviklik, atiklik, kuvvet gibi beden kabiliyetlerini inkişaf ettirmeğe yarayan ve koşu, atlama, ağırlık kaldırma ve atma gibi, tek başına yapılan bedeni çalışmalar.

atvak

• (Tekili: Tavk) Tasmalar. Gerdanlıklar, boyuna takılan mücevherler.
• Tâkatler, kuvvetler.
• Boyundaki halka çizgiler.

ayman

• Süt içmeğe iştihası olan erkek.
• Malı gitmiş kişi.

ayme

• Süt içmeğe iştihası olmak.
• Malın iyisi.

ayn

• Birşeyin kendisi.
• Boşlukta yer kaplayan ve ağırlığı olan yâni tartılabilen her şey, madde, cisim.
• Alış-verişte, belli, meydanda, mevcut ve hâzır olan veya hâzır olmayıp da bulunduğu yeri, cinsi, miktârı belli edilen mal.
• İnsanın zekât için ayırdığı ve yanında hazır bulunan mal

azalil

• (Tekili: Uzlûle) Yanlışlar, yanılmalar. Doğru olmayanlar.

azırra

• (Tekili: Zarir) Körler, âmâlar, gözleri görmiyenler.

aziz-i mısır

• Mısır Mâliye Bakanı.

azze cemalühü / azze cemâlühü

• Allah'ın sonsuz cemâli, güzelliği herşeyi kuşatmıştır.

bab harcı

• Mahkemelerde kadıların, naiblerin, mal ve mukataa kalemlerinde bulunan memurların aldıkları bir nevi harç.

bağ

• Büyük bahçe. Bostan. (Farsça)
• Üzüm asmaları bulunan yer. (Farsça)
• Üzüm asması. (Farsça)

bahal

• Malını kimseye vermeyip saklamak.

bahil / bahîl

• Hasis. Cimri. Tamahkâr. Hayırlı işlere malını (varsa bile) harcamayan.

baid-ül ihtimal / baid-ül ihtimâl

• İhtimalden uzak.

bakaya

• Artıklar, fazlalıklar.
• Ask: Son yoklamaları yapıldıktan sonra istenildiklerinde gelmeyen veya gelip de kıtalarına varmadan savuşanlar. (Bakayadan sayılmak suçtur.)

bakteri

• Basit, çekirdeksiz, bölünerek çoğalan tek hücreli canlılara verilen addır. Çeşitli şekilleri vardır: Kürevî (coccus), çubuk şeklinde (basil), virgül şeklinde (vibriyon), burmalı (spiril).Bakteriler ya tek tek, ya da birkaçı bir arada bulunmalarına göre de ayrı adları vardır. Havanın oksijeni ile yaş (Fransızca)

baliğ / bâliğ

• (Bâliğa) Yetişmiş. Olgun yaşına gelmiş. Aklı kemal bulmuş, erişmiş, varmış.

banbu

• (Malezya dilinden) Sıcak ve yağışlı bölgelerde yaşıyan bir bitki cinsi. Buğday ailesinden olup ikiyüzden fazla çeşiti vardır.

baneva

• Zengin, mal, mülk sahibi. (Farsça)
• Meşhur, şöhret bulmuş, ünlü, namdar. (Farsça)

banka

• İtl. Faizle para alıp veren, kredi, iskonto, kambiyo işlerini gören ticari kuruluş.Faiz dinimizde günahtır. Bankalar dar gelirlilerin paralarını faiz karşılığı toplar, zenginlere daha yüksek faizle verir. Bunlar dar gelirlilerin tasarruf ettikleri paralarla bir iş yeri açar, bir mal üretir ve bu mal

bar-ber

• Hamal, yük taşıyan kimse. (Farsça)

bar-berdar

• Sabırlı, tahammüllü. (Farsça)
• Yük kaldıran. (Farsça)
• Hamal. (Farsça)

bar-keş

• Hamal, yük taşıyan. (Farsça)
• Mütehammil, tahammül eden, sabırlı. (Farsça)

barber / bârber / باربر

• Hamal. (Farsça)

bast

• Genişlemek, açmak, yaymak.
• Bir şeye el uzatmak.
• Sevindirmek.
• Bir mecliste haya sebebiyle olan sıkılmanın gitmesiyle açılmak.
• Özür kabul etmek.
• Kaplamak.
• Tas: Allahın cemâl tecellisiyle kalbin sükûn ve huzur içinde ferahlaması. (Mukabili: "Kabz"

bastızaman

• Zamanın genişlemesi, az zamanda normalden fazla yaşama.

batarya

• İtl. Elektrik elde etmek için hazırlanmış şişeler takımı.
• Ask: Bir subayın emrine verilen belli sayıdaki ağır silâhlarla bunların hizmetinde bulunan insan, hayvan ve malzemenin hepsine birden verilen isim.

batih

• Zengin. Gani. Mâldâr.
• Geniş yer.

batıl satış / bâtıl satış

• Sahîh olmayan, yâni dînen bulunması lâzım gelen şartların hepsi veya bir kısmı bulunmayan satış, alış-veriş. Satılacak malın mütekavvim olması (kullanılmasına dînen izin verilmesi, kıymetli ve kullanılabilir olması) bu şartlardandır. Buna göre; domuz, içki ve denizdeki balık mütekavvim değildir.

bayi'

• Satıcı. Mal satan.

baykara

• Helâk olma, mahvolma.
• Böbürlene böbürlene sallanarak yürüme.
• Malı çok olma.
• Yırtıcı bir kuş.

bayram namazı

• Fıtr (Ramazan) ve Kurban bayramının birinci günü güneş doğduktan yaklaşık 45 dakika sonra erkeklerin cemâat hâlinde kılmaları vâcib olan iki rek'atlik namaz.

be-nam

• Meşhur. Namlı. Mütemayiz. Seçkin. Mâlum bir isimle tesmiye edilen. (Farsça)

bedarf

• Muayyen bir gayenin gerçekleşmesi için zaruri olan veyâ zaruri görülen muayyen kalitede bir mal veya meta miktarıdır.

bedayi'

• (Tekili: Bidâa) Sermayeler, anamallar.

bekaya

• Geride kalanlar, bakiyeler.
• Maliye işlerinde tahsil olunmayan gelir, meblağ.

bel

• Bilâkis, belki, katiyyetle, ihtimaldir, öyle, dahi kelimeleri mânasına tercüme edilir. İ'rab edatıdır.

belki

• Umulur, ihtimal, olabilir.
• Hattâ.
• Kat'iyyetle. Dahi. Şüphesiz.

benş

• Tenbellik. İhmâl.

bera-yı malumat / berâ-yı mâlumat

• Malûmat ve bilgi için.

beraa

• (Beria, Berua) İlim ve fazilet ve cemalde üstünlük (manasına fiil kökü.)

beraat / berâat

• Haşmet, metanet. İlim ve şecaatta, güzel vasıflarda emsâlinden üstünlük. Hüsn ve cemâlde tam olmak,emsâlinden üstün olmak.

beray-ı malumat / berây-ı malûmat

• Mâlûmat için.

berg

• Yaprak. (Farsça)
• Azık. (Farsça)
• Azm, kasd. (Farsça)
• Hazırlık. Mal, mülk. (Farsça)
• İntizam-ı hal. (Farsça)
• Serencam. (Farsça)

berr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). İhsân eden, iyilik eden, yâni her iyilik kendisinden olan, îmân edip, iyi ameller yapmayı nasîb edip, bunlara karşılık âhirette sevâb ve dünyâda sıhhat, kuvvet, mal, makam, evlâd ve yardımcı lar veren.
• Îtikâdı doğru, amelleri i

beşare

• (Çoğulu: Beşâir) Hüsn, güzellik, cemâl.

beşer haşri

• İnsanların öldükten sonra âhirette tekrar diriltilerek Allah huzurunda toplanmaları.

besin

• Zihayat varlıkların yaşama, gelişme ve çalışmaları için gerekli olan çeşitli gıda maddeleri. (Türkçe)

bey'

• Satmak.
• Fık: Bir malı diğer bir mal ile değiştirmek.

• Satmak, satış yapmak, alış-veriş. İki kişinin mallarını gönül rızâsı ile değişmeleri.

beyan-ı mu'ciz / beyân-ı mu'ciz

• Mu'cizevî açıklama; açıklamaları mu'cize olan ve bir benzer açıklamayı yapmaktan başkalarını âciz bırakan Kur'ân'ın beyanı.

beyanat / beyânat / beyânât / بيانات / بَيَانَاتْ

• (Tekili: Beyan) Nutuklar, izahlar, açıklamalar, beyanlar.

• Açıklamalar.

• Açıklamalar, demeç. (Arapça)

• Açıklamalar.

beyanat-ı ayat-ı kur'aniye / beyanat-ı âyât-ı kur'âniye

• Kur'an'ın âyetlerinin açıklamaları.

beyanat-ı furkaniye

• Hak ile batılı birbirinden ayıran Kur'ân'ın açıklamaları, izahları.

beyanat-ı harika

• Hayranlık veren açıklamalar, izahlar.

beyanat-ı kevniye

• Yaratılışa âit açıklamalar.

beyanat-ı kur'aniye / beyânât-ı kur'âniye

• Kur'ân'ın açıklamaları.

beyanat-ı medhiye / beyânât-ı medhiye / بَيَانَاتِ مَدْحِيَه

• Övgü dolu ifadeler, açıklamalar.

• Övgülü açıklamalar.

beyanat-ı muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) açıklamaları.

beyanat-ı sabıka

• Geçmiş açıklamalar, önceden yapılan izahlar.

beyt-i atik

• Kâbe-i Muazzama. (Çok eskiden beri Cenab-ı Hak tarafından her türlü tehlikelerden korunduğu ve kurtarıldığı ve hiçbir kimsenin ona mâlik olmayıp aslının hür olduğundan kinaye olarak bu isim verilmiştir.)

beyt-ül haram

• (Beyt-ül Haram) Kâbe-i Muazzama'nın etrafının bir ismi. Kâfirlerin yaklaşmaları men' edildiği, onlara haram olduğu için bu isimle alınır.

beytülmal / beytülmâl / بيت المال

• (Beyt-ül mâl) İlk defa Hz. Muhammed (A.S.M.) tarafından kurulan ve gelir kaynaklarıyla sarfiyat yerleri şer'î olarak tayin edilmiş İslâm devletinin mâliye hazinesi.Gelir kaynakları: 1- Zekât ve sadakalar. 2- Ganimetler. 3- Fey=Zekât ve ganimet dışında kalan ve beyt-ül male ait olan mallar.Beyt-ül ma

• İslâm devleti hazînesi, mâliye teşkîlâtı.

• Hazine, maliye hazinesi. (Arapça)

bi-vukuf / bî-vukuf

• Vukufsuz, bîhaber, malûmatsız, habersiz.

bid'akar / bid'akâr

• Aslen dinde olmayıp sonradan ortaya çıkan zararlı şeyleri dine mal etmeye çalışan.

bid'akarane / bid'akârâne

• Dine zarar verecek yeni âdetleri dine maletmeye çalışarak.

bid'at

• Aslen dinde olmayıp sonradan ortaya çıkan yeni âdet ve uygulamalar.

bid'atkarane / bid'atkârâne

• Aslen dinde olmayıp sonradan ortaya çıkan ve dine zarar verici yeni âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışarak.

bid'iyyat / bid'iyyât

• Bid'alar; aslen dinde olmayıp sonradan ortaya çıkan ve dine zarar verici yeni âdet ve uygulamalar.

bidaa / bidâa

• Elde edilmiş ilim, malûmat, mânevî mal.

bihasebi'l-adet / bihasebi'l-âdet

• Alışıldık şartlara göre, normal şartlara göre.

bihasebil'ade / bihasebil'âde

• Âdet olduğu üzere, normalde, olağan şekilde.

bina-yı mechul

• Fiilde fâilin, öznenin meçhul olması hâli. Meselâ: "Yazmak" fiilinin binâ-yı meçhulü olan "yazıldı" kelimesinde olduğu gibi. Fiilde fâilin belli olması hâlinde de "binâ-yı malûm" denir. "Nuri yazdı" gibi.

bişar

• Esir, kul, köle. Harpte teslim alınan kimse. (Farsça)
• Altın, gümüş kakmalı işlemeler. (Farsça)
• Takatsiz, dermansız, halsiz. (Farsça)

bıtna

• Malın, paranın ve servetin ziyadeliğinden doğan sürur, sevinç.
• Mide dolgunluğu.

biyaet

• (Çoğulu: Biyâât) Satılık mal.

biyokimya

• Canlıların kimya ile ilgili yapılarını, tepkilerini, belirtilerini inceleyen bilim dalıdır. 19. Asırda başlatılan bu çalışmalarla proteinler, vitaminler, hormonlar anlaşılır duruma gelindi.

borsa

• (Ticarette) Vasıfları belli ölçülere uyan yani standartlaştırılabilen malların örnekleri üzerinden alım satımının yapıldığı devlet kontrolü altında teşkilâtlanmış pazar yeri.

burjuva

• Orta halli olup, ne çok zengin ve ne de çok fakir olan halk. Eskiden Avrupa'da köylü ve asilzade olmayıp şehirde yaşayan halka denirdi. Kendi başına işi ve malı olan, ücretle çalışmayan, ferde bağlı iş hayatını güden sınıftan olan. (Fransızca)

• Servet ve mal birikimi yapanlar; zenginler sınıfı.

bütçe

• Devletin veya diğer kuruluşların yıllık gelir ve giderlerini (sarfiyat ve varidatlarını) gösteren ve bunlarla ilgili harcamaları tayin eden hesap işleri. (Fransızca)

büyu'

• (Tekili: Bey') Satışlar. Satın almalar.

c

• Arabî ayların kısaltmalarında Cemaziyel Evvel ayının kısaltılmış hali.

çağdışı

• Askerliğe alınma çağı dışında.
• Çağın fikirlerine felsefesine uymayan. Bu mânada bazı kimselerin kelimeyi hakaret olarak kullanmaları dar görüşlülüğün ve cehaletin neticesidir. Çünkü çağın insanlık için zararlı öyle fikirleri ve felsefeleri vardır ki, gelecek devirler bunu anladıkları

caize / câize

• Armağan, övücü şiirleri için eskiden şairlere devlet büyükleri veya aşiret büyükleri tarafından verilen para veya mal.

caka

• (Argo) Gösteriş, çalım. Caka, mal mülk, giyim, kuşam, yahut hareket davranış yoluyla olabilir. İslâm'da gösterişin her şekli haram ve günahtır. Bugün bazı kimseler ve aileler gösteriş belâsı yüzünden maddî sıkıntılara düşmekte, israfa sürüklenmektedir. İşledikleri günahın cezasını bu dünyada da çeki

çamular

• Himalaya dağlarına bağlı bir dağ silsilesi.

• Himalaya dağlarına bağlı bir dağ silsilesi.

çamulari

• Himalaya dağlarına bağlı bir dağ silsilesi.

canan

• Sevgili, güzel, sâhib-i cemâl. (Farsça)
• Canlar, ruhlar. (Farsça)

çapulcu

• Başkasının malını çalan, talan edip yağmalayan.

çar-gah / çar-gâh

• Dört taraf ki, bunlar; şark, garb, şimal, cenub'dur. (Farsça)
• Dünya, küre-i arz, cihan. (Farsça)
• Türk musikisinde bir makam adıdır. (Farsça)

casus

• (Çoğulu: Cevâsis) Hafiye. Gizli sırları haber veren. Kendi asıl şahsiyetini gizleyip, kendini iyi şahsiyet şeklinde göstererek ve gizli yollarla bir devletin askeri, siyasi ve mâli durumlarına dair haberleri başka bir devlet menfaatına olarak toplayıp bildiren kimse.

cazibe

• Çekme kuvveti.
• Mc: Letafet zamanı. Hüsn-ü cemal. (Hareket harareti, hararet kuvveti, kuvvet câzibeyi tevlid eder gibi bir âdet-i İlâhiyye, bir kanun-u Rabbanidir. Mek.)

cebr-i noksan / cebr-i noksân

• Noksanı tamamlama, eksiği ikmâl etme.

cebren

• Zorla. Cebir ve kuvvet istimali ile. Kuvvet kullanarak.

cebri / cebrî

• Zorla, zorlamalı.

cehalet

• Bilmezlik, nâdanlık, ilimden ve her nevi müsbet mâlûmatdan habersiz olma. Cahillik.

celevat / celevât

• Cilveler, yansımalar.

celil-i pürkemal / celîl-i pürkemâl

• Sonsuz kemâl ve haşmet sahibi Allah.

celse

• Bir meclis veya mahkeme hey'etinin toplanmalarından tâtile kadar olan müzakere müddeti.
• Bir def'a akd-i meclis etmek. Oturuş, bir def'a oturmak.

cem'iyyet

• (Cemiyet) Topluluk, birlik. Hey'et.
• Bir yere cem' olma.
• Mânevi birlik teşkil eden cemaat.
• Huk: Kazanç paylaşmaktan başka bir maksadla, ikiden ziyade şahsın ilim ve mâlumâtlarını ve faaliyetlerini devamlı bir şekilde birleştirmek suretiyle bir esas nizamnameye müstenid

cem-i mal

• Mal biriktirme.

cemal ve kemal sahibi / cemâl ve kemâl sahibi

• Sonsuz güzellik ve kemâl sahibi olan Allah.

cemal-i rububiyet / cemâl-i rububiyet

• Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesinin, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının güzelliği.

cemali / cemalî

• Allah'ın sonsuz lütuf, ihsan, rahmet ve merhametine dair isim ve sıfatlarının tecellisiyle ilgili; lütuf ve cemal tecellisi gibi.

cemalullah / cemâlullah

• Allah'ın cemâli.

• Allah'ın cemâlı, Allah'ın güzelliği.
• Allah'ın lütfu ihsaniyle tecellisi.

cemil / cemîl

• Allahü teâlânın isim-i şerîflerinden. Cemâl sâhibi.

cemil-i zülkemal / cemîl-i zülkemâl

• Sonsuz güzellik ve kemâl sahibi Allah.

cemm

• Çokluk. Mecmu.
• Kuyuda biriken su.
• Hırs ve tama ile mal biriktirmek.

cemre

• (Çoğulu: Cimâr) Şiddetli karanlık.
• Ateşli kömür parçası, kor.
• İlkbaharda suya, yere, havaya düştüğü söylenen sıcaklık.
• Hacıların Mina Vâdisinde şeytan taşlamaları.

çenber

• Daire, def ve kalbur gibi şeylerin tahtadan olan dairesi. (Farsça)
• Fıçı ve tekerlek gibi şeylere takviye edip, dağılmalarını önlemek için etrafını çevirecek tarzda geçirilen demir veya tahta halka. (Farsça)
• Başa ve boyna bağlanan yemeni. (Farsça)
• Esirlik, bağlılık, kölelik. (Farsça)
• Geo: Bir düz (Farsça)

cenub

• Güney. Şimalin zıddı olan taraf.

cerbeya

• Mağrib ile şimâl arasında esen yel.

cereyan-ı tecelliyat

• Tecellîlerin cereyanı, yansımaların akıp gitmesi.

cereyan-ı tecelliyat-ı ilahiye / cereyan-ı tecelliyat-ı ilâhiye

• İlâhî yansımalarının meydana gelmesi, cereyan etmesi.

cerre çıkma

• Eski zamanda medrese talebelerinin, mübarek üç aylar olan Receb, Şaban ve Ramazanda köylere dağılıp halka, ahaliye dini nasihatlarda bulunmak, namaz kıldırmak veya müezzinlik etmek suretiyle para ve erzak toplamaları.

cevvaz

• Malı toplayıp hayır ve tasadduk etmeyen kimse.

cevz

• Malı toplayıp kimseye hayır ve sadaka etmemek.
• Sallana sallana yürümek.

cibayat

• (Tekili: Cibâyet) Vergi, câbilikler, gelir toplamalar.

cibr

• Az-çok, zorla olgunlaşmak, kemal bulmak.

cif

• ing. Bir malın fiyatına, nakliye ve sigorta ücretinin de katılmış olduğunu gösteren bir kısaltma.

cihad / cihâd

• (Cehd. den) Düşman ile muharebe. İlim ve imanla, sözle, fiile, mal ve canla bütün kuvvetini sarf etmek. Allah (C.C.) yolunda muharebe. Din için çalışmak. Erkân-ı imâniye ve esasât-ı diniyeyi muhafaza ve imânı takviye için cehd ve gayret etmek. Şeriat-ı Garrâ'nın ahkâmını muhafaza, Kelimetullah'ı i'l

• İnsanların, İslâmiyeti işitmeleri, müslüman olmakla şereflenmeleri veya müslümanların dînine, vatanına ve nâmusuna saldıran düşmanı defetmek için yapılan muhârebe yâhut mal, can, söz, neşriyat ve diğer vâsıtalarla İslâmiyeti anlatmak ve müdâfa etmek.

cihet-i ihtimal

• İhtimal yönü.

çile

• Dervişlerin, nefislerini terbiye ederek tasavvuf yolunda ilerliyebilmek için kırk gün tenhâ bir yerde riyâzet (nefsin istemediği şeyler) ve ibâdetle meşgul olmaları.

cilve-i inayet-i rabbaniye / cilve-i inâyet-i rabbâniye

• Rabbimizin yardım ettiğini gösteren yansımalar, belirtiler.

cilve-i rabbaniye / cilve-i rabbâniye

• Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesinin ve onları terbiye, idare ve egemenliği altında bulundurmasının izi, görüntüsü.

cimri

• Hasis, varyemez, pinti. Elindeki mal veya parayı harcayamıyan ve türlü sıkıntılara katlanarak daha çok biriktirmeye çalışan kimse. Cimrilik, müsriflik (savurganlık) gibi İslâmda kötü huy olarak bilinir. Cömertlik ve tutumluluk ise övünülen ahlâkî vasıflardandır. Cömertlikte de ölçülü olmak tavsiye e (Farsça)

cin

• Ateşin alev kısmından yaratılan, her şekle girebilen; evlenme, yeme-içme, çoğalmaları bulunan ve gözle görülmeyen varlıklar. Fârisî dilinde cine peri denir.

cinas / cinâs

• Benzeyiş, münâsebet.
• Edb: Birçok mânâya gelebilen söz, imalı, telmihli söz. telâffuzu bir, mânası ayrı olan kelimelerin bir sözde bulunması. Bunu yapmaya "tecnis" denir, o kelimelere de "cinas" denir.

• Münasebet, benzeyiş. Birçok mânâlara yorulabilen söz. İmalı, telmihli söz. Telaffuzu aynı anlamı ayrı olan kelimelerin bir söz içinde kullanılması.

cinn

• Bir cins ateşten yaratılmış olup, dünyanın insandan sonra en mühim sekenesidir. Akıl ve şuur sâhibi olup pekçok şer ve isyan yapabildikleri gibi "Peygamberlerin ve semâvî kitabların irşadlarıyla" insana yetişememekle beraber terakki edip yüksek kemâlatlara çıkabilen mahluktur. İnsanlar gibi

cirit

• Düşmana atılmak üzere yapılmış ucu demirli, sert tahtadan kısa mızrak. Sulh zamanlarında talim mahiyetinde yapılan karşılaşmalara cirit oyunu denirdi. Türklerin makbul bir sporu idi.

civcive

• Kuşların coşkulu ötüşleri, şakımaları.

cizye

• İslâm devletinde zımmî denilen gayr-i müslim vatandaştan, can ve mal güvenliklerinin korunmasına karşılık seneden seneye alınan vergi. Buna harâc-ur-ruûs (baş vergisi) de denir.

cu'l

• Ücret, mukabil, karşılık.
• Ayak kirası.
• Padişahın etbâından aldığı mal.

cum'a

• Toplanma.
• Perşembeden sonraki gün. Müslümanların kudsî tâtil günü olup, o güne mahsus namazla mükelleftirler. Memur ve işçilerin cuma namazı vakti serbest bırakılmamaları din hürriyetine aykırıdır. Yahudiler ve hristiyanlar haftalık dinî törenleri için cumartesi ve pazar günü serbest

cümale

• (Çoğulu: Cümâlât) Gemi urganı.

cumu'

• Toplanmalar. Cemi'ler.

dafv

• Tamam olmak.
• Malın çok olması.

dahili münakaşat / dahilî münakaşât

• İç tartışmalar.

dahir

• (Çoğulu: Dehâyir) Toplanılmış veya gömülmüş mal.

daire-i imkan / dâire-i imkân

• Bir şeyin var veya yok olabilme ihtimallerini içine alan daire, kâinat.

daire-i imkani / daire-i imkânî

• Birşeyin var veya yok olabilme ihtimallerini içine alan daire, kâinat.

damping

• ing. Bir pazarı elde etmek veya bir malı elden çıkartabilmek için benzerlerinden çok düşük fiyatla satma.

dana / dânâ

• Bilgili, bilen, malûmatlı, âlim. (Farsça)

dar / dâr

• Sâhib, mâlik, tutan (mânasındadır.) Meselâ: Bayrakdâr : Bayrak tutan. (Farsça)

dar-ün nedve / dâr-ün nedve

• Müslümanlıktan evvel, Kureyş kabilesinin münakaşalar için toplandığı bir yerin adı olup, Kusey ibn-i Kilâb tarafından kurulmuştur. (Sonradan Hz. Muhammed'e (A.S.M.) karşı bulunanların toplanmalarından dolayı fesat ve münafıkların toplandıkları yer mânâsına kullanılmaya başlanmıştır.)

darabat / darabât

• (Tekili: Darbe) Vuruşlar. Çarpmalar. Vurmalar.

darayi / darayî

• Sahib, mâlik olma. (Farsça)
• Hüküm sürme, hâkimiyet kurma. (Farsça)
• Bir nevi kumaş. (Farsça)

daşte

• Köhne, harab olmuş, eskimiş, yıpranmış. (Farsça)
• Mâlik olmuş. (Farsça)

daşten

• Tutmak, elde etmek, mâlik olmak, zimmetine geçirmek. (Farsça)
• Zabtetmek, gasbetmek, almak. (Farsça)
• Görüp gözetlemek. (Farsça)
• Eskimek, yıpranmak, harab olmak, köhneleşmek. (Farsça)

debkel

• Bir araya toplanmış mal.
• Derisi kalın, çirkin kimse.

def-i tabii / def-i tabiî

• Bünyede ve içte olan şeyi, fıtrî ve normal şekilde dışarı atmak.

defterdar / defterdâr / دفتردار

• Defter tutan. Devletin gelir ve masraflarını tutan vazifeli memur. Eskiden Maliye Nâzırı bu nam ile anılırdı. Bir vilayetin maliye işlerine bakan memur.

• İldeki en üst düzey maliye yetkilisi. (Arapça - Farsça)
• Maliye bakanı. (Arapça - Farsça)

defterdarlık

• Eskiden maliye bakanlığı.
• Şimdi vilâyetlerin mali işlerine bakan daire.

delalat / delâlat

• (Tekili: Delâlet) Delâletler, alâmet olmalar,yol göstermeler, kılavuzluklar.

• Delâletler, delil olmalar.

delil

• Kılavuz. Doğru yolu gösteren. Meçhûlü keşfetmekte ve malumun sıhhatını isbat etmekte vasıta ve âlet ittihaz olunan husus.
• Beyyine. Bürhan.

delil-i imkani / delil-i imkânî

• İmkân delili; sayısız ihtimaller, seçenekler arasından yaratılan varlıkların, o seçenekleri tercih eden bir yaratıcıya delâlet etmesi.

delk

• Eski ve yamalı elbise. Dervişlerin giydikleri eski aba. (Farsça)
• Kılıcı kınından çıkarmak. (Farsça)

der-kar / der-kâr

• Mâlum, âşikâre olan. (Farsça)
• İçinde olan. İçte bulunan. (Farsça)

derviş / dervîş

• Allahü teâlâdan başka şeyleri kalbinden çıkarıp bütün âzâsıyla İslâm dîninin emir ve yasaklarına uyan, dünyâ malına gönül bağlamayan kimse.

desr

• (Çoğulu: Dusur) Bürünmek, örtünmek.
• Çok olan mal.

dest

• El, yed. (Farsça)
• Mc: Kudret, fayda, nusret, galebe. (Farsça)
• Düstur. (Farsça)
• Tasallut. (Farsça)
• İkmâl. (Farsça)
• Âlî makam. Meclisin şerefli yeri. (Farsça)

devair-i rububiyet / devâir-i rububiyet

• Rububiyet daireleri; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının alanları.

devle

• "Devlet" kelimesinin Arapça tabirlerde geçen bir şekli.
• İki asker muharebe ettiklerinde birinin diğerine galip olması. (Düvlet malda; devlet harpte ve mertebede kullanılır.)

devlet-abadi / devlet-abadî

• Hindistan'ın Devlet-âbâd şehrinde imal edilen ve güzel san'atlarda kullanılan bir çeşit kâğıt. (Farsça)

deyn

• Borç, hazır ve mevcûd olmayan mal.
• Hazır olmayıp, ayrı olarak bulunduğu yeri bildirilmeyen her türlü mal ile hazır ise de ayrı olarak gösterilmeyen kıyemî (çarşıda benzeri bulunmayan, bulunsa da fiyatları farklı olan) mal.
• Zekât verecek kimsenin elinde, yanında olmayıp başkasında bul

deyn-i kavi / deyn-i kavî

• Ödünç verilen zekât malı ve zekât malının satışı karşılığı alınacak olan semen (bedel).

deyn-i mütevassıt

• Ticâret malı olmayan zekât hayvanları ile köle, ev, yiyecek, içecek gibi ihtiyâç maddelerinin satışları karşılığı ve binâların kirâ alacakları.

deyn-i zaif / deyn-i zaîf

• Mîrâs ve mehr malları.

didar-ı mevla / dîdar-ı mevlâ

• Allah'ın cennetliklere cemâlini göstermesi, görünmesi.

dil-hıraş

• Yürek parçalıyan, tırmalıyan. (Farsça)

dımar

• Cehalet devrinde Arabistanda bir sanem (put) ismi.
• Bir daha sâhibinin eline geçmesi ümid edilmeyen zâil olmuş mal.
• Sonraya bırakılan vâde. Müddeti hudutsuz borç.
• Gizli.

dirayet tefsiri / dirâyet tefsîri

• Resûlullah'tan sallallahü aleyhi ve sellem gelen rivâyetler (açıklamalar) esas alınarak, Kur'ân-ı kerîmin lisan bilgilerine ve zamanın fen bilgilerine, aklî ilimlere göre yapılan açıklaması. Bu tefsîre ma'kul, re'y tefsîri ve te'vîl de denir.

diyet

• Kan bedeli. Yaralanan veya öldürülen bir kimse için en yakın vârisine ödenmesi şer'an hükmolunan para veya mal. Can pahası.
• Para, değer. Kıymet.

duhuliye

• Eskiden, satılmak üzere şehir ve kasabalara getirilen her cins ticaret malından alınan vergi.
• Bir yere girmek için verilen para.

dünya hırsı / dünyâ hırsı

• Dünyâya lüzûmundan fazla meyletmek. Şiddetli mal, mülk arzusu, isteği.

dünya sevgisi / dünyâ sevgisi

• Kalbin dünyâ malını ve mülkünü çok sevmesi.

dünyadar / dünyadâr

• Dünya işleriyle uğraşan, mal ve mülk sahibi olan. Dünya hayatına fazla meyilli olan. (Farsça)

dünyalık / dünyâlık

• Zenginlik, para ve mal. (Türkçe)

• İnsanın hayatta muhtâc olduğu şeyler, para, mal v.s.

dürr-i meknun / dürr-i meknûn

• Korumalı parlak inci.

durub

• (Tekili: Darb) Döğmeler, vurmalar, darblar.

ebhas / ebhâs / ابحاث

• Bahisler, tartışmalar. (Arapça)

ebu zerr-i gıffari / ebu zerr-i gıffarî

• İlk İslâm olanların beşincisi olup ilimde İbn-i Mes'ud hazretlerine müsavi sayılırdı. Resül-ü Ekrem Aleyhissalâtu Vesselâmdan 281 Hadis-i Şerif nakletmiştir. Hazreti Ali Kerremallahu Vechehu kendisine "İlim dağarcığı" lâkabını vermiştir. Hi: 31'de Hakkın rahmetine kavuşmuştur. (R.A.)

ecir-i müşterek / ecîr-i müşterek

• Serbest işçi. Kirâlıyanından (işvereninden) başkasına çalışmaması şartı koşulmamış hamal, terzi, saatçi gibi işçi.

ecved-i mensucat

• Dokumaların en iyisi.

eddai

• "Mâlum bir duâcı. Duâcınız. Hayrınızı isteyen" meâlinde imza yerine yazılan bir tâbir.

ef'al-i mükellefin / ef'âl-i mükellefîn

• İslâm dîninde mükelleflerin (dînî vazîfeleri yerine getirmekle yükümlü, sorumlu kimselerin) yapmaları ve sakınmaları lâzım olan emirler ve yasaklar. Ahkâm-ı İslâmiyye (fıkıh bilgileri), din bilgileri.

ef'al-i rabbaniye / ef'âl-i rabbâniye

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın fiilleri.

efendi

• (Rumcadan) Sahib, mâlik, mevlâ. Ağa. Şer'î hâkim, kadı, molla. (Saygı ve nezâket mübalağası olarak kullanılır. Eskiden büyüklere ve şâyân-ı hürmet zâtlara Efendimiz denildiği gibi, her zaman için Hz. Peygamber Aleyhissalâtu Vesselâm'a da, mü'minler Efendimiz diyerek hürmet ve sevgilerini ifade ederl

efgan

• Acı ile bağırıp çağırmalar. Feryatlar ve istimdat. (Farsça)

efham / efhâm

• Anlayışlar, zihinler, anlamalar.

• Anlamalar, en iyi anlayan.

efradın zerrat-ı hürriyatı / efrâdın zerrât-ı hürriyâtı

• Bireylerin bütün zerrelerinin hürriyetleri, bireylerin bütün varlıklarıyla hür ve özgür olmaları.

efrah

• Ferahlamalar. İç açılmaları. Sevinmeler.

efza'

• (Tekili: Fezâ) Korku ile bağırıp çağırmalar.

egosantrizm

• Psk: Benmerkezcilik. Zihnî gelişmenin ilk çocukluk safhası. Bebek büyüyüp kendi varlığı ile başka varlıkları ayırmaya başladığı zamanlarda kendine has bir düşünce tarzı ile düşünür. Sanki dünyada en önemli varlık kendisi, herşey onun emrine ve isteğine hazır olmalı. Annesi, babası, diğer insanlar ve (Fransızca)

egzost

• ing. İçten yanmalı motorlarda yanmış akaryakıt gazı. Bu gazın boşaltılması tertibatı.

ehabb-ı emval

• Malların çok sevileni.

ehl

• Sahip, malik,
• Maharetli, usta.
• Bİr yerde oturan.
• Karıkocadan herbiri.

ehl-i bid'a

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışanlar.

ehl-i bid'a ve ilhad / ehl-i bid'a ve ilhâd

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışanlar ve inkârcılar.

ehl-i bid'a ve mülhid

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı şeyleri dine mal etmeye çalışanlar ve dinsizler.

ehl-i dalalet ve bid'a / ehl-i dalâlet ve bid'a

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışan, doğru ve hak yoldan sapmış olanlar.

ehl-i fazl ve kemal / ehl-i fazl ve kemâl

• Fazilet ve kemâl sahibi olanlar.

ehl-i garet ve fesad

• Baskın yapıp yağmalayan çapulcu ve bozguncu güruh.

ehl-i kemal / ehl-i kemâl

• Kemâl sahibi, olgun kimseler.

ehl-i rum

• Osmanlı. Eskiden Anadolu'da yaşayanların bir ismi. Çünkü: Osmanlılar Romalıların (Rumların) çok bulunduğu memleketlerini fethedip yerleştiler. (Farsça)

ehyemin

• (Tekili: Heyeman) Âşık olmalar, şaşkınlıklar.

eimme-i erbaa

• Dört mezhep imamı; İmam-ı Âzam, İmam-ı Şâfiî, İmam-ı Mâlik, İmam-ı Hanbel.

• Dört imâm. Müslümanların en büyük ve yüksek âlimleri ve müctehidlerinden hak mezheb müessisleri olan ve ehl-i imâna rehberlik eden büyük imâmlar. İsimleri şöyle sıralanabilir: İmâm A'zam Ebu Hanife, İmâm-ı Şâfii, İmâm-ı Mâlik, İmâm-ı Ahmed ibn-i Hanbel. (R.A.)

eimme-i selase / eimme-i selâse

• Üç imâm. Fıkıh kitablarında ekseriyetle İmâm-ı A'zam, İmâm-ı Şâfi'i, İmâm-ı Malik için söylenir. Hanefi Mezhebine dâir mes'elelerin bahsolduğu kitablarda "Eimme-i Selâse"den maksad; İmâm-ı A'zam ile iki talebesi olan İmâm-ı Muhammed ve İmâm-ı Ebu Yusuf'dur.

ekdas

• (Tekili: Küds) Küdsler. Hurmalar.

el-cüz'i / el-cüz'î

• Man: Mânası, mefhumu başkalarına şâmil olmayan, yani tek mâlum ferde âid olan kelime.

el-vali

• Her şeye mâlik ve sâhib olan Allah (C.C.)

elha

• Malâyâni ve boş konuşan.
• Dizlerinden biri diğerinden büyük olan deve.
• Karnı sarkık olan. (Müennesi: Lahva)

elibba'

• (Tekili: Lebib) Akıllılar, kâmiller, kemalât sahipleri, olgun kimseler.

elli dört farz

• İslâm âlimlerinin, müslümanların hâtırlarında tutmalarını kolaylaştırmak için, öncelikle bilmeleri îcâbeden pek çok farzdan, Allahü teâlânın emirlerinden derledikleri elli dört tânesi.

eltaf

• (Tekili: Lutf) Lütuflar, iyi muameleler, iyilikler, iyilikseverlikler. Nezaketler, nazik davranmalar. Okşamalar.

emale

• (Bak: İmâle)

eman / emân

• Korkusuzluk, emniyet, güven.
• Bir kimseye veya düşmana; söz, işâret veya yazı ile, mal ve can güvenliğinin emniyet (güven) altında olduğunu bildirme.
• Müslüman olmayan bir kimsenin İslâm memleketine girmesi için kendisine verilen müsâade, izin.

emanet / emânet

• Emîn, güvenilir olmak. Peygamberlerde bulunması lâzım olan yedi sıfattan biri.
• Fıkıh ilminde, güvenilen kimseye bırakılan mal.

emhar

• (Tekili: Mehr) Mehrler, nikâh bedelleri. Zevceynin ayrılmaları halinde kadına verilecek olan ve nikâhta kararlaştırılan para ve sair eşyalar.
• (Mühür) Taylar, at yavruları.

emlak / emlâk

• Taşınmaz mallar.

emr-i tacizi / emr-i tâcizî

• İnsanı âciz bırakan emir; Allah'ın, iman etmeyenlerden Kur'ân'ın benzerini ortaya koymalarını istemesi böyle bir emirdir.

emr-i teklifi / emr-i teklîfî

• Allahü teâlânın insanlara yapmaları veya sakınmaları için verdiği emirler. Buna Emr-i teşrîî de denir.

emtia / امتعه

• (Tekili: Meta') Ticaret malları.

• Değerli mallar.

• Mallar. (Arapça)

emtia-i ecnebiye

• Yabancı memleket malları.

emtia-i ticariyye

• Tüccar malları.

emval / emvâl / اموال

• (Tekili: Mal) Mallar.

• Mallar.

• Mallar. (Arapça)

emval-i batına / emval-i bâtına

• Nakit paralarla, evlerde, mağazalarda bulunan ticaret malları.

emval-i dünyeviye

• Dünyevî mallar.

emval-i emiriye / emvâl-i emiriye

• Devlet malları, devlete verilmesi gereken vergi vs. mallar.

emval-i gayr-i menkule

• Bir yerden başka yere taşınamıyan, sabit olan mallar. (Dükkan, ev, tarla...gibi.)

emval-ı gayr-i menkule / emvâl-ı gayr-i menkûle / اموال غير منقوله

• Taşınmaz mallar.

emval-i menkule

• Bir yerden başka yere taşınabilir, götürülebilir eşya ve mallar. (Masa, karyola, perde, çakı... gibi.)

emval-i metruke

• Sahipleri olmayan, sahipleri kaybolmuş, sahipsiz mallar. Terkedilmiş mallar.

emval-i miriye / emvâl-i mîriye

• Devlete âit mallar.

emval-i müttefika

• İnsanlığın ortak malı.

emval-i uhrevi / emvâl-i uhrevî

• Âhirete ait mallar.

emval-i uhreviye / emvâl-i uhreviye

• Âhirete ait mallar; sevaplar.

emval-i zahire / emval-i zâhire / emvâl-i zâhire

• Sâime denilen hayvanlar ile bir kısım arazi mahsulâtı ve madenleri ile yer altındaki hazineler ve gümrüklere uğrayan ticaret mallarıyla, nakitler.

• Zekât hayvanları ve topraktan elde edilen mahsûl gibi gizlenmesi mümkün olmayan mallar.

emval-ibatına / emvâl-ibâtına

• Gizlenmesi mümkün olan altın, gümüş ve ticâret eşyâsı cinsinden olan zekât malları.

enbar

• (Tekili: Nibr) Anbarlar, nibrler. İçinde çeşitli mallar saklanan kapalı mahfaza, oda.

endave

• Sıvacı malası. (Farsça)
• Şikâyet. (Farsça)

endüstri

• Sanayi, imalât, sanatlar. Hammaddeyi mâmul eşya hâline getirme. Bu da ikiye ayrılır. 1- Küçük sanayi: Ev ve atölyelerde basit âlet ve makinelerle eşya imalâtıdır. 2- Büyük sanayi: Su buharı, akaryakıt, elektrik, atom enerjisi gibi büyük çapta enerji kaynaklarından faydalanılarak fabrikalarda seri hâ (Fransızca)

enfal / enfâl

• Ganimetler. Düşmandan alınan mallar.

• Devlet reîsinin, herkesin elde ettiği kendisinin diyerek, harbe teşvik için gâzilere (İslâm askerlerine) ganîmet hisselerinden fazla olarak verdiği mallar. Tekîli nefeldir. Gâzileri böyle teşvik etmeye tenfîl denir.

• "Nefel"in çoğulu. Harpte düşmandan alınan mallar, ganimetler. Kur'ân-ı Kerim'in 8. Sûresi.

enfal-i ganimet / enfâl-i ganimet

• Ganimet malları; ele geçen değerli şeyler.

ensa

• (Tekili: Nesy) Unutmalar, nesyler.

ensac

• Dokumalar.

ensar / ensâr

• Yardımcılar. Mekke'den Medîne'ye hicretten sonra, Resûlullah efendimize ve Mekke'den gelen müslümanlara yakın alâka gösterip, malları, mülkleri, bedenleri ve her şeyleri ile yardım eden Medîneli müslümanlar.

enva-ı şekavet / envâ-ı şekavet

• Türlü türlü şikâyetler, yakınmalar.

enva-ı tecelliyat / envâ-ı tecelliyât

• Tecellîlerin, yansımaların türleri.

eracif / erâcîf / اراجيف

• Saçmalıklar, uydurmalar. (Arapça)

eriş

• Sakatlanan bir uzuv için yaralayandan alınan şer'i diyet.
• Satıldıktan sonra kusuru ve noksanları belli olan malın, kıymetinden bunun için indirilen miktar.

ermeni

• Eskiden batı Asya'nın kuzey kısmında ve Avrupa'nın Asya'ya komşu olan bazı yerlerinde dağınık şekilde yaşayan bir milletti ki, İranlılar ve Romalılar tarafından birçok defa mağlub edilmeleri üzerine çeşitli yerlere dağılmışlardır. Ve bu dağılma sonucunda büyük şehirlere de yerleşerek san'at, kuyumcu

erş

• Fesat, niza, ihtilaf, rüşvet.
• Fışkırmak.
• Tırmalamak.
• Fık: Yaralanan veya kesilen bir uzuvdan dolayı verilmesi lâzım gelen diyet.

ervam

• (Tekili: Rumi) Romalılar, Roma imparatorluğu halkından olanlar, rumlar.
• Rumiler, Arap diyarının haricinde bulunanlar.

esas

• Ev eşyası. Eve âit lüzumlu şeyler.
• Mal. Rızık.

esasat

• Temel malzemeler, mobilya, dekorasyon, döşeme gibi ev eşyaları.

eser-i cedid

• Eskiden imâl edilen kâğıt cinslerinden birinin adı idi.

eshab-ı feraiz / eshâb-ı ferâiz

• Ölen bir kimsenin mîrâsına (geriye bıraktığı mala) vâris (hak sâhibi) olan ve Allahü teâlânın Kur'ân-ı kerîmde hisselerini (paylarını) bildirdiği dördü erkek, sekizi kadın on iki kişi.

esma-i külliye / esmâ-i külliye

• Bütün varlık âleminde yansımaları görünen Allah'ın isimleri.

eşvat

• (Tekili: Şavt) Sıçrayışlar, zıplamalar, koşmalar, koşuşmalar.
• Kâbe-i Muazzama'yı yedi defa tavaf etme, etrafını dolaşma.

esvide

• (Tekili: Sevâd) Sevâdlar, karanlıklar, siyahlıklar. Karaltılar.
• Çok mallar, fazla mülkler.

eşya

• (Tekili: Şey) (Bu kelime, Türkçede müfret gibi kullanılır.) Ev döşemeye mahsus halı, dolap v.s.
• Elbise, yatak, çamaşır gibi malzemeler.
• Yük, yük eşyası.

etlad

• Evde doğan câriyeler.
• Eski mal.
• Damızlık denilen doğurucu hayvan.

etnoloji

• yun. Kavimleri, ayrı dil ve ırktan toplumların hayat ve özelliklerini inceleyen ilim. Önce hristiyan misyonerleri dinlerini yaymak için kavimlerin özelliklerini öğrenme ihtiyacını duymuşlar ve onların zayıf damarlarından faydalanmayı düşünmüşlerdir. 19.yy.dan itibaren ilmî gaye ile araştırmalar yapı

evham

• Olmayan bir şeyi olur zannı ile meraklanma. Üzüntü. Vehimler. Kuruntular. Zarar ihtimâli çok az olan bir şeyden meraklanma ve üzülme.

evkaf / evkâf

• (Tekili: Vakıf) Allah yoluna hizmet için verilip devamlı bırakılan şeyler. Sahibi tarafından şeriata uygun olarak bir hayır iş ve hasenata tahsis olunmuş mülk veya mallar.Osmanlı devletini asırlar boyu kuvvetli bir devlet olarak ayakta tutan kuruluşlardan biri de vakıftır. Osmanlı tarihini inceleyen

• Vakıflar. Sâhibi tarafından İslâmiyet'e uygun olarak bir hayır işe tahsis edilmiş mülk veya mallar.

evleviyet olmayan

• Öncelikli olmayan; bütün imkân ve ihtimallerin önceliği eşit olan.

evliya-yı kamilin / evliya-yı kâmilîn

• Olgun, kemâl ve fazilet sahibi olan Allah'ın velî kulları.

evsaf-ı adiye / evsâf-ı âdiye

• Normal, sıradan vasıflar, nitelikler.

evsaf-ı celal ve cemal / evsâf-ı celâl ve cemâl

• Cemâl ve celâl sıfatları, güzel ve haşmetli nitelikler.

evsam

• (Tekili: Vasm) Arlar, hayâlar, utanmalar.

eynelmefer

• Nereye kaçmalı?

eyyam-ı malume-i arziye / eyyam-ı malûme-i arziye

• Dünya günleri; normal günler.

eyyub / eyyûb

• (A.S.) : Kur'ân-ı Kerim'de ismi geçen İshak Aleyhisselâm'ın oğlu olan Ays'ın evlâdından Eyyûb Aleyhisselâm, bir peygamber idi. Pek çok malı ve Şam tarafında çok mülkü vardı. Her makbul kulunu ve peygamberini Allah imtihana çektiği gibi onu da denedi. Cümle emlâki emvâli elinden gitti. O yine şükrett

eza

• Ticarette kaybetme, zarar etme.
• Kibir ve gururunu bıraktırma.
• Sıkıntı, eziyet, zulüm, cevr, sitem, renc, incinmek. İnsanın kerih görüp mahzun olduğu şey.
• Hayır ve sadaka yoluyla mal vermede gururlanmak. Tetavül etmek.

ezan-ı cavk / ezân-ı cavk

• Bir kaç müezzinin bir ezânı birlikte okumaları.

ezfar

• Tırnaklar.
• Tırnakbahuru denilen tıbbi bir koku.
• Şimal kutbunda bulunan küçük yıldızlar.

ezkar / ezkâr / اذكار

• Zikirler, Allah'ı anmalar.

• Zikirler, Allahı anmalar.

• Zikirler. (Arapça)
• Anmalar. (Arapça)

fabrika

• Sanayi mâmüllerinin büyük ölçüde imal edildiği yer.

faiz / fâiz

• Ödünç vermekte, rehnde (ipotek yâni ödenecek mal karşılığı olarak, bir malı, alacaklıda veya başka âdil bir kimsede emânet bırakmada) ve alış-verişte, alıcıdan veya vericiden birinin ötekine karşılıksız vermesi şart edilen fazla mal, para veya menfaa t. Ribâ.

fakir

• Aslî (temel) ihtiyâçlarından başka nisâb miktârı (dînen zengin sayılacak kadar) malı olmayan.
• Tasavvufta fakir: Derviş. Her zaman her işte yalnız Allahü teâlâya muhtaç olduğunu bilen, bütün ihtiyaçlarını hep Allahü teâlâya arz eden.

faşiye

• (Çoğulu: Fevâşi) Koyun, deve ve benzeri hayvanat gibi doğurup çoğalan mal cinsi.

fasl-ı hitab / fasl-ı hitâb

• İki söz arasını ayıran kelime veya isimlerden biri. Önsözden sonra asıl maksada giriş.
• Fık: Şahitlerin gösterdiği delil veya yeminlerinden sonra hâkimin hükmetmesi.
• Hakkı bâtıldan ayırarak, nizaı ayırt edip kesmek ve halletmek. Herşeyi kemal-i vüzuh ile fasledip hakikatını gö

fazilet

• Değer. Meziyet, iyilik, ilim ve iman, irfan itibarı ile olan yüksek derece. Dinî ve ahlâkî vazifelere riayet derecesi. Fazl ve hüner cihetiyle olan yüksek derece. Bir şeyin başka şeylerden cemal ve kemal ve fayda cihetiyle üstünlüğü, müreccah olmasına sebep olan keyfiyet.

feletat / feletât

• Yanlışlar, yanılmalar, sürçmeler, tutarsızlıklar.

felsefe

• Yunanca (Philosophos)dan Arapçalaşmış. Feylesofların mesleği.
• İlm-i hikmet.
• Maddeyi, hayatı ve bunların çeşitli tezâhürlerini, sebeblerini, ilk unsurları ve gaye cihetinden inceleyen fikri çalışma ve bu çalışmaların neticelerini toplayan ilim.
• Herkesin hususi fikri. M

fen'

• Malın çok olması.
• Misk kokusunun etrafa yayılması.
• Bir kimsenin iyiliğini ve ihsanını söyleyip methetmek.

fer'

• Şube, kol. İkinci derecede olan. Dal budak.
• Bir aslın neticesi.
• Bir cemaatın şerefli ve daha meşhuru.
• Kazancı olan mukayyed mal. Hâzır ve muhâfaza altında olan.
• Yükseğe çıkmak ve iki nizalı olanın arasına girip ıslah etmek.
• Asıl mes'eleden kollara ayrı

feraiz / ferâiz

• (Tekili: Farîze) Allah'ın farz kıldığı ibadetler, yapılması mecburi olan din emirleri.
• Şeriatın hükümleriyle mirasçılar arasında mal taksimi bilgisi. İslâmın miras hukuku.

• Bir kimse vefât edince, bıraktığı malın kimlere verileceğini ve nasıl dağıtılacağını öğreten ilim, mîrâs hukûku.
• Farzlar. Farîzanın çokluk şekli.

ferkadan

• Şimâl kutbuna yakın parlak ve küçük ayı kümesine tâbi ve gece istikamet bulmağa yarayan, sık sık karşı karşıya gelen iki yıldız (İkizler mânasına).

fetanet / fetânet

• Peygamberlerde bulunması lâzım olan sıfatlarından biri. Peygamberlerin; bütün insanların en akıllısı, en zekîsi ve en anlayışlısı olmaları.

feteva

• (Tekili: Fetva) Fetvalar. Ehliyet sâhibi bir din âliminin bir mes'ele hakkında müsbet veya menfî haber ve malûmatları.

fetva

• Bir hâdise, bir muâmele hakkındaki hükm-ü şer'îyi ehli olanın haber vermesi ve o hükme dair verilen mâlumat, bilgi.

fey'

• Ganimet. Harbde elde edilen mal.
• Rücu'.
• Haraç.
• Zeval vaktinden sonraki gölge.

• Dönmek. Muhârebe bittikten sonra, kâfirlerden zorla veya harp yapılmadan sulh yoluyla alınan mal.

• Savaşta elde edilen mal ve ganimet.

fey'üz ganaim / fey'üz ganâim

• Savaşta elde edilen mallar ve ganimetler.

fezleke

• Hülâsa. Netice. Öz. İcmâl.
• Hesap listesinde netice.

fi'l-i mutavaat / fi'l-i mutâvaat

• Mâlum sigasında olduğu halde müteaddi bir fiilin mechulü gibi mânası olan fiildir. (Sevinmek, dövünmek gibi)

fiil-i rabbaniye / fiil-i rabbâniye

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın fiil ve icraatı.

fiiliyat

• Fiiller, uygulamalar.

fıkıh

• (Fıkh) Derin ve ince anlayış. Bir şeyi, hakkı ile, künhü ile bilmek. İnsanlar arasındaki ilişkilerle ilgili olarak dinî hükümleri ayrıntılı delilleriyle bilmek. Müslümanlar, müslüman olmaları itibariyle Allah'ın emirlerine tâbidirler, uyarlar. Fıkıh ilmi, hangi şartlarda Allah'ın hangi emrin

fikr-i infiradi / fikr-i infiradî

• Tek başına olmak fikri, istişâresiz iş yapmak. Bir şeyi sâde kendine mal etmek fikri, hodgâmlık.

fikriyyat / fikriyyât / فكریات

• Düşünce ile ilgili çalışmalar. (Arapça)

fistan

• Kadınların bellerinden aşağı giydikleri geniş ve uzun elbise. Ayrıca Arnavutlarla Rumların, dizlerine kadar giydikleri kırmalı elbiseye de bu ad verilir.
• Direklerin güverte ıskaçalarını sudan muhafaza için üzerine kalın bırandadan çevrilen kılıf.

fitne

• İnsanın akıl ve kalbini doğrudan doğruya, hak ve hakikatten saptıracak şey.
• Muhârebe.
• Azdırma.
• Karışıklık. Ara bozmak. Dedikodu.
• Küfr. Fikir ihtilâfı.
• Şikak. Kavga.
• Delilik.
• Mihnet ve beliye.
• Mal ve evlâd.
• Potada altın v

fitne-i ahirzaman / fitne-i âhirzaman

• Âhirzaman fitnesi; dünyanın son devresinde görülen fitneler, bozulmalar.

fıtra

• Fitre; ihtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak nisab (dinde zenginlik ölçüsü) miktârı malı, parası olan her hür müslümanın Ramazan bayramının birinci günü sabahı fakirlere vermekle yükümlü oldukları belli miktardaki buğday veya arpa yahut hurma veya kuru üzüm veya kıymetleri kadar altın v

fiyat

• Değer, kıymet. Bir malın piyasa değeri. Satan ile alan arasında uyuşulan, anlaşılan kıymet.

forsa

• Buharlı gemilerin icadından evvel yelkenli gemilerde kürek çekmeğe mahkum harp esirleri. Bunlar, kaçmamaları için birer ayakları güvertelere çakılı bulunurlardı. Ayaklarından bağlı olmaları münasebetiyle bunlara payzen namı da verilirdi. Bununla birlikte payzen tabiri, daha çok cürüm ve cinayet erba

fücur

• Günah. Zina. Namusları pây-mâl etmek gibi şeytanî iştiha. Dinsiz ve ahlâksızların durumu.

fülus-u felsefe / fülûs-u felsefe

• Felsefenin bakır paraları, kuruşları; felsefenin kıymetsiz malları.

futa

• Hamamlarda kullanılan bir kumaş cinsi. (Farsça)
• Peştemal. Havlu. (Farsça)

fütuhat / fütûhât

• Fetihler, açmalar.

gaben-i fahiş / gaben-i fâhiş

• Piyasadaki en yüksek satılandan altın ve gümüşte %2,5 ve daha fazlasına, urûzda yâni ölçülüp tartılan ve taşınabilen mallarda %5, hayvan için %10, binâ için %20'den, ibâdet konularında lâzım olan şeylerde de piyasadaki fiyatından iki misli fazla olan aldanmalar.

gaiza

• Yere batan sular, eksilen su.
• Bir malın değerinin eksilmesi, azalması.

gall

• Girmek, sokmak, akmak.
• Boynunu, elini zincir ile bağlamak.
• Hâinlik yapmak. Hıyanet etmek.
• Ganimet malından hırsızlık etmek.

galle

• Mahsul geliri. Ekin, irat, gelir.
• Akarât kirası.
• Hammaliye kirası.
• Susamak.

gamaim

• (Tekili: Gımâme) Hayvanların, yem yemelerini veya ısırmalarını önlemek gayesiyle ağızlarına takılan torba gibi şeyler.

gamez

• Malın ve davarın kemi ve küçüğü.

gamz

• (Çoğulu: Gamuz) Göz yummak, gizli olmak, yumuşak muamele etmek.
• Kolay görerek ihmal etmek.
• Çukur yer.

ganaim / ganâim

• (Tekili: Ganimet) Harpte ele geçen mallar. Ganimetler.

• Savaşta elde edilen mallar.

ganimet / ganîmet

• Harpte düşmandan alınan mal.
• Çalışmaksızın ele geçen nimet.

• Harpte düşmandan zorla alınan mal.

• Savaşta düşmandan alınan mal.

• Savaşta elde edilen mal.

garaib-i icraat

• Alışılmışın dışında garip uygulamalar, faaliyetler.

garat / gârât

• (Tekili: Gâret) Yağmalar. Çapulculuklar.

• Gasplar, yağmalar.

• Yağmalar.

garer

• Sonu mâlum olmayan, neticesi bilinmeyen.

• Tehlike, zarar. Sonu belli olmayan şüphe ihtimâli olan satış.

garet

• (A, uzun okunur) Yağmacılık. Düşmanın malını yağma etmek.
• Göbek.

gariziye / garîziye

• Tıb: Yaratılışa âit. Yaşamaya âit. Doğuştan. Normal.

gasb

• Başkasının malını izinsiz (rızâsı olmaksızın) zorla elinden almak. Malı alana gâsıb, alınan mala mağsûb denir.

gasb-ı emval

• Malların gasbedilmesi, zorla alınması.

gasıb-ül gasıb

• Gasbedilmiş malı gasıbdan gasbeden.

gayr-ı menkul

• Naklolunamayan, taşınamayan (tarla,bağ, ev gibi) mallar.

gayr-i muhtemel / غير محتمل

• İhtimal verilmeyen.

gayr-ı zahid / gayr-ı zâhid

• Dünyanın zevk ve süslerine dalan ve kulluk görevini ihmal eden.

gaza / gazâ

• İnsanların İslâmiyet'i işitmeleri, müslüman olmakla şereflenmeleri yâhut müslümanların dînine, vatanına ve nâmusuna tecâvüz eden düşmanı kovmaları için yapılan muhârebe.

gazamir

• Malı çok olan, zengin.

gazva

• Malın ve davarın kötüsü.

giran-destmaye

• Zengin, gani. Sermayesi ve malı mülkü çok olan. (Farsça)
• Mârifetli, mahâretli, hünerli. (Farsça)

götürü satış

• Alış-verişte bir malı tartı veya ölçü ile olmayarak toptan pazarlık sûretiyle almak veya satmak; kabala.

grev

• İşçilerin isteklerini işverene kabul ettirmek için, işlerini hep birlikte bırakmaları.İslâmiyette işçi hakları çok ciddi korunmakla beraber, grev ve benzeri hareketlere başvurulması istenmez. Çünki grev, millî gelire zarar verdiği gibi, sosyal grupları doğurmakla boğuşmalarına ve dolayısıyla da mill (Fransızca)

gulat / gulât

• Coşmalar, taşkınlıklar.

gulgule-i etfal

• Çocukların gürültüsü, çocukların bağrışıp çağrışmaları.

gulul

• Ganimet malında hıyanet etmek.

gunm

• Bir şeye meşakkatsiz nâil olmak veya düşmandan doyumluk almak mânalarına gelir ve alınan doyumluğa da isim olarak ıtlak olunur ki ganimet de, her iki mânada böyledir. Şeriatta ise ganimet, küffardan anveten, yani harben alınan maldır. Binaenaleyh, velevse harbin neticesi olsun bir sulh ve ahd ile al

gurre

• Parlaklık. Her şeyin başlangıcı. Bu cihetle, kameri ayların ilk günlerine gurre-i şehr denilmiştir. Köleye, cariyeye ve malların en güzidelerine, gurret-ül emval denir. Güzel parlak yüze, vech-i agarr; açık ve nurani alına, cebhe-i garra denir ki, aynı asıldan müştaktırlar.
• Fık: İska

• Düşürülen bir cenine (ana rahmindeki çocuğa) karşılık verilmesi gereken mâlî tazmînât.

haber

• Hâriçten insanın fikrine intikal eden ilim.
• Yeni havadis. Ağızdan ağıza nakledilen söz.
• Peyam. Peygam. Nebe'. İlim ve malumat. Bilgi.
• Hadis, Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâm'ın sözü.
• Edb: Hâdiseyi bildiren fiil veya cümle.
• Gr: Müsned. Mübtedanın mu

hacegan yolu / hâcegân yolu

• Daha çok nübüvvet kemâlâtına (olgunluklarına, üstünlüklerine) kavuşturan Hazret-i Ebû Bekir'den gelen yolun, Yusuf-ı Hemedânî hazretlerinden îtibâren aldığı isim. Bu yol sonradan Nakşibendiyye adını almıştır.

haciz

• Ayıran. Bölen.
• Vücudun içindeki bazı uzuvları ayıran karın zarı gibi zarların adı.
• Haczeden. Borcunu ödeyemeyenin diğer mallarına el koyan.
• Tıb: Bâdemin içindeki bazı oyukları ayıran bölme zarlarına denir.

hacr

• (Hicr) Men'etmek. Birisine bir şeyi yasak etmek. Malını kullanmaktan men'etmek.
• Kucak. Ağuş.

hacren

• Malını kullanmaktan menetmek suretiyle.

hacz

• Men'etmek. Mâni olmak.
• İki şeyin arasını ayırmak.
• Alacaklı, borçludan alacağını alabilmesi için borçlunun malına el konulmak.

hadai'

• (Tekili: Hadîa) Hileler, dalavereler, aldatmalar, yalanlar.

hadd-i kemal

• Olgunluk hâli. Kemalât haddi.

hadd-i sirkat

• İslâm hukûkunda başkasının az veya çok malını gizlice, haksız olarak veya rızâsı olmayarak almak sebebiyle verilen cezâ.

hadd-i tabii / hadd-i tabiî / حد طبيعى

• Normal hal.

hadim-ül haremeyn-iş şerifeyn / hâdim-ül haremeyn-iş şerifeyn

• Hilâfeti haiz olmaları hasebiyle Osmanlı Padişahlarına verilen ünvandır. Haremeyn; Mekke ile Medine'ye denilir. İslâm âleminin bu iki şehre hürmet-i mahsusaları sebebiyle ve daha fazla tâzim kasdiyle şerif sıfatını da ilâve ederek "Haremeyn-iş şerifeyn" denilmiştir. Haremeyn'in Hâdimi mânasına gelen

hadş

• Kaşımak.
• Tırmalamak.

hadsiyyat

• Mümkün olan şeyler. Olması ihtimali olan nesneler. Mümkinat.

hafender

• Malını güzel tedbirlerle çoğaltan mal sahibi.

haiz

• Bir şeye sahip olma. Sahip. Mâlik.
• Yer tutan.
• Akranından mümtaz olan.

hakim ebu abdullah

• Muhammed bin Abdullah ibn-i Beyyi' (Hi: 321-405) Sâmâniye Devleti Nişabur Kadılığında bulunmuş büyük muhaddislerden, Şafiî fakihlerinden, asrının en büyük din âlimi diye bilinen bir zattır. Bir çok eser te'lif etmiştir. Başlıcaları: El Müstedrek Ale-s Sahihayn, Kitab-ül İlel, El-İklil, El-Emali, Ter

hakimiyet-i rububiyet / hâkimiyet-i rububiyet

• Rablığın egemenliği; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması.

hakk

• (Bâtılın zıddı) Doğru. Gerçek. Vâcib ve lâzım olan. Her sâbit ve doğru olan şey. Adalet. Herkesin meşru olan salahiyeti, iktidarı, bir şey üzerindeki mâlikiyyeti.
• Dâva ve iddia.
• Hakikate uygunluk.
• Geçmiş, harcanmış emek. Pay, hisse.
• Münasib
• Din. İslâmi

hallak

• İyi traş eden. Berber.
• Hamal.

halli

• Zengin, gani, malı mülkü çok olan.
• Kuvvetli, kavi.

halvet

• Yalnızlık, yalnız olarak kalma.
• Yabancı bir kadınla yabancı bir erkeğin bir odada, kapalı bir yerde yalnız kalmaları.
• Tasavvuf yolunda olgunlaşmak ve ilerlemek için belli bir müddet tenhâda kalma hali yalnız kalmak.

hamail

• (Tekili: Himâle) Tılsım, muska.
• Kılıç kayışı, kılıcı bele bağlamaya yarayan kayış.

hamale

• Bir mala kefil olma.

hamelat

• (Tekili: Hamle) Saldırışlar, saldırmalar.
• Atılmalar, atılışlar.

hamil / hâmil

• (Hâmile) Yüklü yüklenmiş.
• Gebe.
• Taşıyan, götüren.
• Hâiz.
• Mâlik, sahib.
• Uhdesinde bir poliçe bulunan.

hammal / hammâl / حمال

• Hamal. (Arapça)

hammaliyye

• Hamal ücreti.

hamş

• Kaşımak.
• Tırmalamak.

harahir

• (Tekili: Harhara) Tıb: Akciğerden gelen hırıltılar.
• Uykuda iken horlamalar.

hararet-i garize / hararet-i garîze

• Normal vücut ateşi, ısısı.

hararet-i gariziye / hararet-i garîziye

• Vücudun normal harareti.

harb

• İki veya daha çok devletin birbirleriyle siyasi alâkaları keserek silahlı kuvvetlerle çarpışmaları, vuruşmaları.

hareket-i adiye / hareket-i âdiye

• Sıradan, normal hareket.

harici / haricî

• Dışarıya âit olan. İçeriye âit olmayan. Dış ile alâkalı. Ecnebiye âit.
• Zorba ve âsi olan.
• Seyyid olmadığı halde seyyidlik iddia eden.
• Vaktiyle Hazret-i Ali Kerremallâhü veche'ye âsi olan fırka-i dâlle ashabından herbiri.

harika / hârika

• Normalin üstünde olup hayret uyandıran şey.

harime / harîme

• Bir kimsenin, istediği gibi kulanabilecek hakka sahib olduğu malı.

hars

• Tarla sürmek.
• Maarif.
• Mal toplamak, kazanmak.
• Teftiş ve tedbir eylemek.

harş

• Kesbetmek, almak.
• Tırmalamak.

hasb

• (Haseb) Birisinin sülâlesi cihetinden iftihar yolu ile saydığı iyilik. Mal, din, millet. Kerem, fiil ve amelde yüksek şeref, iyi iş, sâlih amel. Şeref, asalet, şan, kadr ve haysiyet.
• Dolayı, cihetiyle, gereğince.

haşeb

• Kereste imâlinde kullanılan kalın ve kuru ağaç.

hasf

• Ayakkabı dikmek.
• Birbirine yapıştırmak.
• Tasmalı nâlin.
• Ağacın yaprağının dökülmesi.

haşir ve neşr-i dünyeviye

• Dünyadaki varlıkların yeniden diriltilip yayılmaları.

hasis / hasîs

• Parasını ve malını harcamamak için her türlü sıkıntıya, eziyete katlanan, paraya, mala aşırı düşkün olan; dînen verilmesi îcâb edeni, zekâtı ve sadakayı vermeyen, pinti, eli sıkı olan, bahîl, malda ve ilimde cimrilik eden.

haşmet-i rububiyet

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye eden Allah'ın idare ve egemenliğinin ihtişamı.

hasna

• Güzel kadın. Hüsün ve cemal sâhibesi.

haşr

• (Haşir) Toplanmak, bir yere birikmek.
• Toplama, cem'etmek.
• Kıyametten sonra bütün insanların bir yere toplanmaları. Allahın, ölüleri diriltip mahşere çıkarması. Kıyamet.
• Bir tohumun içinden büyük ağaçlar çıktığı gibi, her bir insanın acb-üz zeneb denilen bir nevi çekir

haşr-i emvat / haşr-i emvât

• Ölenlerin dirilerek bir araya toplanmaları.

hasr-ı hayat

• Hayatını sadece bir şeye vermek, bütün çalışmalarını yalnız bir şeye yöneltmek.

hasr-ı iştigal

• Bütün çalışmaları bir şeye hasretme.

haşur

• Her malın değerini bilip aldanmayan tâcir.

haşv

• (Haşiv) (Çoğulu: Ahşâ) Tıb: Vücudun içindeki uzuvlardan her birisi.
• Minder, yastık gibi şeylerin içini dolduran pamuk, kuru ot.
• Kırılması ihtimali olan eşyanın arasına konan yumuşak, ot gibi şey.
• Edb: İbarede lüzumsuz söz bulunması, aynı mânada iki kelimeyi yanyana sö

hatai

• Tezhib ıstılahlarındandır. Resim gibi tabiatı taklid ederek yapılmayıp, san'atkârlar arasında kabul edilen çeşitli gül şekli gibi irili ufaklı yapılan şekiller.
• Türkistan'da Hatay şehrinde imal edilen bir cins dayanıklı kâğıt.

hataya

• (Tekili: Hatâ) Hatâlar. Yanılmalar.

hatim / hatîm

• Kâbe'nin şimâl (kuzey) duvarı hizâsında yarım dâire şeklindeki duvarcık ile Kâbe-i muazzama arasında kalan yer.

• Kâbe-i Muazzama'nın şimal tarafındaki taş. Duvar gibi olan sur.

hatır-ı rahmani / hatır-ı rahmanî

• Tasavvuf ehlinin kalbinde, Allah'ın cemal-i vahdetinin tecellisiyle tam bir sükûnet olması. Buna muhabbetullah da denir.

hatita

• Bir malın değerinden indirilen tenzilât, iskonto.

hatme-i hacegan / hatme-i hâcegân

• Nakşi tarikatı mensublarının fikri ve nazarı mâsivadan tecerrüd ederek, topluca muayyen dua ve zikirlerini sonuna kadar okumaları. (Farsça)

havaşi

• (Tekili: Hâşiye) Bir yazının kenarına eklenen not veya açıklamalar. Hâşiyeler, derkenarlar.
• Maiyet adamları.

havelan-ı havl / havelân-ı havl

• Zekâtı verilecek bir malın üzerinden bir kamerî yılın geçmesi.

havl-i havelan / havl-i havelân

• Zekâtın lüzumu için; bir mal üzerinden, bir sene geçmiş olması.

havz-ı marifet ve muhabbet / havz-ı mârifet ve muhabbet

• Bilgi ve sevgi havuzu; tanışmaları ve sevgileri ortak bir havuz gibi bir araya toplama.

hayr

• Meşru iş. Faydalı, nurlu ve sevablı amel. Halkın rağbet ettiği akıl, ilim. İbadet, adalet, ihsan, mal gibi nimet.

hazine / hazîne

• Hazine, devlet malının saklandığı yer.

hazine-i amire / hazine-i âmire

• Tar: Para işlerini yönetmek üzere kurulmuş olan müesseselerden birinin adı. Osmanlı Devleti'nin kuruluş devrelerinde para işleri "Beytülmal" denilen ve "Defterdar" adı verilen bir memurun idaresinde iken, sonraları teşkil olunan yeni idarelere göre çeşitli adlar verilmiştir. Hazine-i âmire, devlet k

hazine-i devlet

• Devlet hazinesi. Maliye idaresi.

hazine-i emiriye

• Maliye dairesi.

hazine-i hassa / hazine-i hâssa

• Osmanlı İmparatorluğu zamanında devlet bütçesinden padişaha maaş sağlayan ve saraya ait gelirlerin toplandığı malî bir müessese.

hazine-i millet

• Millet hazinesi.
• Maliye idaresi.

hazine-i rabbaniye / hazine-i rabbâniye

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve hâkimiyeti altında bulunduran Allah'ın hazinesi.

hazine-mande / hazine-mânde

• Şahıs üzerinden kaydı silinerek devlet hazinesine kalan mal veya para. (Farsça)

hazinedar

• Malı muhafazaya me'mur olan. (Farsça)

hazm

• Midedeki yenen şeyleri eritmek, sindirmek. Vücuda yarayacak hale getirmek.
• Birisine ansızın hücum etmek.
• Ansızın bir şey üzerine inmek.
• Birisinin hakkını, malını gasb ile alıp zulmeylemek.
• Münasebetsiz bir hale, güce gidecek bir vaziyete düşenin kendi nefsini

hediye

• Fakir veya zengin bir kimseye ikrâm için hîbe (bağış) olarak verilen veya gönderilen mal.

hefevat

• (Tekili: Hefve) Yanlışlıklar, yanılmalar.
• Ayak kayması. Sürçmeler, kaymalar.

herek

• Asmaları, fidanları, fasulye gibi tırmanıcı nebatları bağlamak için yanlarına dikilen sırık, değnek.

herze-lay

• Herze söyleyen, saçmalayan.

herzegu / herzegû / هرزه گو

• Saçmalayan. (Farsça)

herzeguyi / herzegûyî / هرزه گویى

• Saçmalama. (Farsça)

herzekarane / herzekârane / herzekârâne

• Saçma sapan konuşarak. Boş ve lüzumsuzca uydurmalarla, abuk sabukça. (Farsça)

• Saçmalayarak.

hevadic

• (Tekili: Hevdec) Kadınların binip oturmaları için devenin üzerine konulan küçük mahfeler.

hey'atın feletatı / hey'atın feletâtı

• Birini taklit eden kimsenin taklitçiliğini gösterip ilân eden sürçmeleri, falsoları. Kemalât-ı ruhiye veya mükemmelliğin iktizası olan umum ahvaldeki fıtrîlik ve müvazeneyi o seviyede olmayanın sun'î taklitteki gayr-ı fıtrîliği.

hezarmih / hezarmîh

• Bin yerinden yamalı derviş hırkası. (Farsça)
• Çok süslü. (Farsça)
• Gök yüzlü. (Farsça)

hezeliyat

• Ciddi olmayan sözler, saçmalamalar.

• (Tekili: Hezl) Ciddi olmayan sözler. Saçma sapan konuşmalar. Deli saçması.

hezeyan / hezeyân / هزیان / هَذَيَانْ

• Saçmalık, saçmalama.

• Deli saçması, saçmalama.

• Sayıklama. (Arapça)
• Saçmalama. (Arapça)

• Saçmalama.

hezeyan-ı fikri / hezeyan-ı fikrî / hezeyân-ı fikrî / هَذَيَانِ فِكْر۪ي

• Fikrî saçmalık.

• Fikre âit saçmalama.

hezeyan-ı küfri / hezeyan-ı küfrî

• Küfür saçmalaması.

hezeyanat / hezeyânât

• (Tekili: Hezeyan) Sayıklamalar.
• Saçma sapan ve mânâsız konuşmalar.

• Saçmalıklar.

hezeyancı

• Saçmalayan.

hezeyanlı

• Saçmalayan.

hezeyanvari / hezeyanvârî

• Saçmalarcasına.

hezzar

• Devamlı saçmalayan adam.

hibe

• Bağış. Bir malı karşılıksız olarak başkasına verme. Hibe edilen mala hediye denir.

hibek

• (Çoğulu: Hubük) Rüzgârın lâtif estiği zaman denizde veya kumda meydana getirdiği yol yol kırıntılar ve dalgacıklar. Saçların kıvırcıklığından hâsıl olan dalgalanmalar. Kelimenin aslı olan "habk" sıkı bağlayıp muhkem kılmak; ve kumaşı sıkı, sağlam ve üzerinde san'at eseri zahir olacak vecihle güzel b

hicr

• Men etmek; akıl ve bâliğ olmamış çocuk, deli, bunak, sefih yâni malını kötü yere harcayan ve borçlu gibi kimseleri, tasarruf-i kavlîsinden yâni alış-veriş, kirâlama, havâle, kefillik, emânet ve rehin alıp-verme, hibe gibi işlerin tasarruflarından men' etme.
• Dostluğu bırakmak, dargın

hidaş

• Tırmalama.

hıfzıssıhha

• (Hıfz-üs sıhha) Sağlıklı yaşamak için doğrudan doğruya kişi ve içinde bulunan çevrenin sağlıkla alâkalı şartlarını tetkik edip inceleyen, gerekli tedbirleri olan ve bu çeşit çalışmalardan bahseden hekimlik kolu veya sağlık bilgisi.
• Sıhhatini korumak. Sağlığını muhafaza etmek.

hikaye-i temsiliye / hikâye-i temsiliye

• Kıyaslamalı, analojik hikâye.

hile-i batıla / hîle-i bâtıla

• Haramı helâl ve helâli haram yapmak veya farzı kendisine uygun gelecek şekilde yapmak yâhut birinin hakkına mâni olmak veya haksız mal ele geçirmek için yapılan hîle.

hile-i şer'iyye / hîle-i şer'iyye

• Şer'î (dînî) çâre. Müslümanların, İslâmiyet'e uymaları ve haram işlememeleri için ihtiyatlı yol aramaları. Herhangi bir hususta İslâmiyete uymağa mani bir durum bulununca o şeyi yapabilmek için kolay olan bir çâre aramak veya bu sûretle bulunan çıkış yolu.

hılk

• Hükümdar mührü.
• Çok mal.

himalaya silsilesi

• Himalaya sıradağları.

hımlak

• (Çoğulu: Hamâlik) Gözün etrafı.

hınak

• (Tekili: Hanak) Kızmalar, darılmalar, kin tutmalar, haset etmeler.

hıraş

• "Tırmalayan, kazıyan" anlamıyla bileşik sıfatlar yapar. Meselâ: Dil-hıraş : Gönlü tırmalayan, inciten. Samia-hırâş : Kulak tırmalayıcı. (Farsça)

hırz

• Melce'. Sığınılacak yer.
• Tılsım. Cenab-ı Hakk'ın muhafaza etmesine dair yazılı duâ.
• Fık: Bir malın âdet üzere muhafazasına mahsus yer.
• Muhafaza etmek.

hırz-ı bigayrihi / hırz-ı bigayrihî

• Aslında eşya saklamaya mahsus olmayan, izin almadan girilebilen ve konacak malların yanında muhafızı olan yer. (Yol, mescid, meydan gibi)

hırz-ı binefsihi / hırz-ı binefsihî

• İçerisinde mal ve eşya saklamak için yapılmış, hazırlanmış ve içine izinsiz girilemiyen ev, dükkân, çadır, depo vs. gibi mahaller. (Kasa, sandık, dolap, çuval da bu hükümdedir.)

hisbet

• İyiliği emr edip kötülükten alıkoymak husûsunda, hükûmet adamlarının bizzat işe karışıp gerekeni yapmaları. İhtisâb da denir.

hisse

• Bölünebilen bir mal veya şeyin her ortağa âit olan kısmı, ortaklardan her birinin hakkı, payı.

hisse-i şayia / hisse-i şâyia

• Fık: Müşterek bir malın her bir cüz'üne sirayet eden hisse, pay.
• Ortaklar arasında taksim edilmemiş olan müşterek mal. Meselâ: Bir kitaba, bir kaç kişi ortak ve taksim de mümkün değil ise; her hissedarın kitabın umumuna sahip olması.

hissiyat-ı cumhur

• Genel halk kitlelerinin hisleri, algılamaları.

hitabat / hitâbât

• Konuşmalar.

hitabat-ı ezeliye-i sübhaniye / hitâbât-ı ezeliye-i sübhâniye

• Kusur ve aczden yüce olan Allah'ın ezelî konuşmaları.

hitabat-ı sübhaniye / hitâbât-ı sübhâniye

• Her türlü kusur ve noksanlıktan uzak olan Allah'ın kendine has hitap ve konuşmaları.

hıyar-ı tağrir

• Âkitlerden birinin diğer taraftan aldatılarak bir malı gabn-ı fâhiş ile satmasından veya satın almasından dolayı satış muamelesini fesh hususunda muhayyer olmasıdır.

hiyazet

• Toplama, bir araya getirme.
• Bir şeyi kendine mal etme.

hizb-üş şeytan / hizb-üş şeytân

• Şeytânın aldatmalarına kapılan topluluk. Şeytanın taraftarı, şeytana uyanlar.

hizve

• Ganimet malını vermek.
• Yan.

hobi

• ing. Her zamanki çalışmaların haricinde yer alan dinlendirici bir merak veya işlem. Severek yapılan iş, vakit geçirme yolu.

hornito

• İsp. Küçük fırın.
• Jeo: Genellikle patlamalar neticesinde meydana gelen, lâv fışkırmalarının volkan selleri yüzeyinde meydana getirdiği kabarcık.

hoşgu / hoşgû

• Hoş konuşan, tatlı dilli. Konuşmaları kırıcı olmayan. (Farsça)

hovarda

• Sefih, çapkın. Malını mülkünü zevk u safa yolunda harcayan, sefâhette sarfeden.

hubase

• Ganimet malı.

hücre / حجره

• Odacık. (Arapça)
• Hücre, canlı organizmaların en küçük yapıtaşı. (Arapça)

hudavend

• Allah, Hâlık, Rabb. (Farsça)
• Sâhib, malik, efendi. (Farsça)
• Hükümdar, hâkim. (Farsça)

hudaver

• Sahip, mâlik.
• Bey, hâkim, efendi.

hudud

• (Tekili: Hadd) Yanaklar.
• Cemâatler.
• Yeri kazmalar. Yeri yarık etmeler.
• Çiçek yaprakları.

huduş

• Kaşımaktan ve tırmalamaktan dolayı olan yara.

hukuk-u tabiiyye

• İnsanın fıtratında bilkuvve mevcut olup, hak ile bâtılı, iyi ve fenayı bildiren ve insanların toplu bir şeklide yaşamalarını mümkün kılan hükümler.

hul'

• Zevceyi mal karşılığında boşamak.

hümmeyat

• (Tekili: Hümmâ) Hastalıktan dolayı vücutta meydana gelen şiddetli hararetler, ateşler.
• Sıtmalar.
• Nöbetli hastalıklar.

hums

• Beşte bir; ganîmetten, mâdenlerden ve bulunan defînelerden beytülmâl denen devlet hazînesine ayrılan beşte bir hisse.

hursis / hursîs

• Metâ, mal. Kumaş.

huruşan / hurûşân

• Coşmalar, şamatalar.

hüsn

• (Hüsün) Güzellik. İyilik. Eksiksizlik. Cemal ile kemal.

hüsn-i zan

• Kulların Allahü teâlâdan rahmetini ummaları.
• Bir kimse veya bir hâdise hakkında iyi kanâat sâhibi olmak.

hüsn-ü cemal / hüsn-ü cemâl

• Güzellik ve cemal.

hüsn-ü kemal / hüsn-ü kemâl

• Güzel kemâl, olgunluk.

hüsn-ü ta'lil

• Edb: Herhangi bir hâdisenin hakiki sebebini saklayarak, güzel ve hayalî bir sebep göstermeye hüsn-ü ta'lil denir. Bu gösterilen sebep hakiki olmamalı, fakat güzel olmalıdır.Bağ-ı âlemde yüzün menendi bir gül isteyüp.Cüst ü cu idüp gezer gülzarı bülbül şah şah. (Fatih Sultan Mehmed)Bülbülün, gül bahç

husufat / husufât / husûfât

• Ay tutulmaları.

• Perdelenmeler, ay tutulmaları.

hutam-ı dünya / hutâm-ı dünya

• Bu fani dünyanın muvakkat ve boş malı mülkü.

hutuvat

• (Tekili: Hutvât-Hutevat) (Hutve) Adımlar. İzler. Yollar. Eserler.
• Şeytanın aldatmaları.

huzu'

• Mahviyet ve tevazu hali, alçak gönüllü olmak. Allah'ın azametini, celal ve cemalini, büyüklüğünü tahattur ve tefekkürden hâsıl olan, insandaki huzur ve huşu' hâli.

huzuz

• (Tekili: Hazz) Memnuniyetler. Hazlar. Zevkler. Hoşlanmalar.

huzya

• Ganimet malından vermek.

i'ta-yı ma'lumat

• Malumat verme. Bilgi verme.

i'tikab

• Veresiye vermeme. Bir malı borç olarak satmama. Parasını almadıkça malı teslim etmeme.

i'tilafat

• (Tekili: İ'tilaf) Uyuşmalar, anlaşmalar.

i'timad-ı nefs / i'timâd-ı nefs

• Nefse güvenmek, bir iş için lâzım olan çalışmaları ve sebeplere yapışmayı bırakarak o işi başarırım diye kendine güvenmek.

iare

• Emaneten vermek. Bir malın kullanılmasından karşılık istemiyerek meccanen başkasına vermek.

iaşe-i rabbaniye / iaşe-i rabbâniye

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın beslemesi, yedirip içirmesi.

ibadet-i maliyye / ibâdet-i mâliyye

• Zekat, sadaka-i fıtr gibi mal ile yapılan ibâdetler.

ibka

• Bâkileştirmek. Devamlı etmek. Azletmeyip yerinde bırakmak. Yerinde devamlı etmek.
• Tayinleri her sene, bir sene müddetle yapılan memurlardan bu müddet bitmeden evvel hizmetleri beğenilenlerin yeniden bir sene için yerlerinde kalmalarına müsaade edilmesi.
• Mc: Sınıfta bırakmak.<

ibn-üs-sebil / ibn-üs-sebîl

• Kendi memleketinde zengin ise de, bulunduğu yerde yanında malı, parası kalmamış olan ve çok alacağı varsa da, alamayıp, muhtâç kalan.

ibramat

• (Tekili: İbram) Yalvarmalar, ısrar etmeler, rica etmeler, zorlamalar.

ibtila / ibtilâ

• Belâya uğramak. Musibete düşmek. İyi veya kötü şeye düşkünlük, tiryakilik.
• İnsanın iyiliğini, kötülüğünü ve kemâl derecesini meydana çıkaran imtihan, tecrübe.

icab

• Lâzım. Gerekli. Lüzum. Sebeb olmak.
• Ist: Akitlerde ilk söylenen söz. Bir mal sahibinin müşteriye karşı, "Bu malımı sana şu kadar paraya sattım" demesidir. Müşterinin de kabul etmesine dair olan sözüne "kabul" denir. Şer'i ıstılahta buna "icâb ve kabul" denir.

icad ve teceddüd fikri

• Yeni çalışmalar ve eserler vücuda getirme; yenilik arayışında olma düşüncesi.

icadat / icâdât

• Yaratmalar.

icare-i sahiha

• İn'ikad ve sıhhat şartlarını tamamen câmi' olan icaredir ki, şuyu'ı asilden ve şartı mufsidden hâli olmak üzere malum bir menfaatı, malum bir bedel mukabilinde temlik etmekten ibarettir.

icazat / icâzât

• İzinler, diplomalar.

icma-ı manevi / icmâ-ı mânevî

• Mânevi olarak görüş birliğine varma; uzmanların aynı konuyu faklı tarzlarda belirtmeleriyle veya susmak sûretiyle onu tasdik etmeleriyle görüş birliğine varmaları.

icma-ı ümmet / icmâ-ı ümmet

• Büyük fakihlerin dinle ilgili bir konuda görüş birliğinde olmaları.

icmal / icmâl / اجمال

• Özetleme. (Arapça)
• Özet. (Arapça)
• Toplam. (Arapça)
• İcmâl edilmek: Öçetlenmek. (Arapça)
• İcmâl etmek: Özetlemek. (Arapça)

icmalen

• Kısaca. Özlüce. İcmali ve hülâsa olarak.

icraat / icrâât / اِجْرَاآتْ

• Uygulamalar, yapmalar.

• Yürütmeler, yapmalar.

ictihad

• Kudret ve kuvvetini tam kullanarak çalışmak. Gayret etmek. Çalışmak.
• Anlayış.
• Kanaat.
• Fık: Şeriatın fer'î mes'elelerine âit hükümleri, İslâm müçtehidlerinin, usulüne uygun olarak, Kur'an ve Hadis-i Şeriflerden çıkarmaları ve bunun için tam gayret etmiş olmaları. Böyle

ictihadat / ictihâdât

• Hüküm çıkarmalar.

ictimaat / ictimâât

• İçtimalar. Toplanmalar.

• Toplanmalar.

ida'

• Emanet bırakmak. Vedia koymak.
• Huk: Kendi malının muhafazasını başkasına havale etme.

iddianame / iddiânâme

• İddia yazısı; savcının, yapılan soruşturmalar neticesinde tutuklu hakkındaki suçlamalarını bildirmek üzere mahkemeye sunduğu yazı.

iddiharat / iddihârât

• Biriktirmeler, depolamalar.

iddisar

• Zengin olma, çok mal mülk sahibi olma. Bir şeye bürünme.

ideal

• Fikre ve düşünceye ait. Tasavvuri, hayali. (Fransızca)
• Mefkûre. Emel. Gaye. Hayalde tasavvur edilen kemal. Fevkalâde, mükemmel kimse veya şey. (Fransızca)

idhalat / idhalât / idhâlât / ادخالات

• (Tekili: İdhal) Memleket haricinden eşya ve mal getirmek.

• İthalat, dışalım malları. (Arapça)

ifadat

• (Tekili: İfâde) Anlatmalar. İfadeler.

iflas

• Malı tükenmek, parası kalmamak. Borçlarını ödeyemiyecek hâle gelmek. Sermayesini batırmak.
• Ahirette günahları çok olanın hüsrana düşmesi.

ifna-yi maal / ifna-yi maâl

• Malını sarfetme, malını ifnâ etme.

ifşaat / ifşâât / افشاآت / اِفْشَاآتْ

• Duyurmalar, gizli şeyleri açığa çıkarmalar.

• (Tekili: İfşa) İfşa etmeler, fâşetmeler, meydana çıkarmalar, duyurmalar.

• Açığa vurmalar. (Arapça)

• Açığa çıkarmalar.

ifsadat / ifsâdât

• (Tekili: İfsad) İfsadlar, kargaşalıklar, fesada uğratmalar.

• İfsadlar, bozma ve karıştırmalar.

• Bozmalar.

ifsah

• Unutmak. Akıldan çıkarmak. İhmal etmek.

iftilaz

• Kesmek, kat'.
• Bir kimsenin bir parça malını almak.

iftirakat

• Ayrılıklar. İftiraklar. Parçalanmalar.

igfalat

• (Tekili: İgfal) İğfal etmeler, kandırmalar, aldatmalar.

iğfalat / iğfalât / iğfâlât

• İğfaller, aldatmalar.

• Aldatmalar.

iglakat

• (Tekili: İglak) Muğlak yapmalar.
• Karışık ve anlaşılmaz sözler.

iğreti

• t. Ödünç, borç, kendi malı olmayan. Yerli ve sabit olmayan, muallak gibi duran.
• Muvakkat, bağlı bulunmayan, geçici.
• Fıtrî olmayan, sahte, sun'î.

iğtinam

• Yağmalama.

igtisab

• Gasb etmek. Başkasının malını zorla elinden almak.

igtisabat

• (Tekili: İgtisab) Gasbetmeler, başkasının malını elinden zorla almalar.

ihatat / ihâtât

• İhatalar, kuşatmalar, kavrayışlar.

ihbas

• Eteğinde bir şey gizleme.
• Hapsetme.
• Vakfetme. Hayır yollarında mal ve hayvan bağışlama.

ıhfak

• Gazâda ganimet malından pay almamak.
• Avcıların av yakalayamaması.

ihmalkar / ihmalkâr / ihmâlkâr / اهمالكار

• İhmalci, işine dikkat etmeyen. (Farsça)

• İhmalci. (Arapça - Farsça)

ihmalkarane / ihmalkârâne

• İhmal ederek.

ihrac

• Çıkarmak. Dışarı atmak. Fazla malı başka memlekete göndermek. İstifade için meydana koymak.

ihracat / ihrâcât / اخراجات / اِخْرَاجَاتْ

• (Tekili: İhrâc) Memleketteki fazla malı başka memlekete göndermek, satmak.
• Çıkarmalar. İhraç etmeler.

• Dışarıya mal satma.

• Çıkarmalar. (Arapça)
• Dışsatımlar. (Arapça)

• Dışarı çıkarmalar.

ihram / ihrâm

• Mîkât denilen mahalde (yerde) hacca veya umreye niyet ederek, peştemal gibi dikişsiz iki parça örtüyü giymek ve telbiye getirmek sûretiyle, daha önce mubah (serbest) olan bâzı şeyleri kendine haram kılmak yâni bunları yapmaktan sakınmak. İhrâmlı kims eye muhrim denir. İhrâm elbisesinin belden aşağı

ihsaiyat

• İstatistik. İstatistiğe ait mâlumatı toplama ilmi.

ihsas-ı ganaim

• Düşmandan ele geçirilen ganimet mallarını paylaşma.

ihtarat / ihtarât

• (Tekili: İhtar) İhtarlar, hatırlatmalar.
• Dikkati çekmeler, tenbihler.

• Hatırlatmalar.

ihtikar / ihtikâr / اِحْتِكَارْ

• Malı kıymetlensin diye saklama.

• Pahalı satmak üzere mal saklama, vurgunculuk.

ihtilafi / ihtilâfî

• Tartışmalı.

ihtilalat / ihtilâlât

• (Tekili: İhtilâl) Ayaklanmalar, isyan etmeler, ihtilaller.

• İhtilâller, ayaklanmalar.

ihtilalat-ı dahiliye / ihtilâlât-ı dahiliye

• İç karışıklıklar, çatışmalar.

ihtilasat

• (Tekili: İhtilas) Hırsızlıklar, çalmalar, sirkatler.

ihtilatat / ihtilâtat

• Karışmalar, görüşmeler.

ihtimal / ihtimâl / احتمال

• Olasılık. (Arapça)
• Yüklenme. (Arapça)
• Belki. (Arapça)
• İhtimal vermek: Sanmak, tahmin etmek. (Arapça)

ihtimal-i adem

• Yokluk ihtimali.

ihtimal-i bekà

• Sonsuzluk ihtimali.

ihtimal-i helaket / ihtimal-i helâket

• Yok olma ihtimali.

ihtimal-i imani / ihtimal-i imanî

• "Ya varsa" diye ihtimal vererek inanmak.

ihtimal-i imkani / ihtimal-i imkânî

• Mümkün olma ihtimali.

ihtimal-i kat'i / ihtimal-i kat'î

• Kesin ihtimal, olabilirlik.

ihtimal-i kavi / ihtimal-i kavî

• Kuvvetli ihtimal.

ihtimal-i küfri / ihtimal-i küfrî

• "Ya yoksa" diye ihtimal vererek iman ve inançtan kaçmak.

ihtimal-i necat

• Kurtuluş ihtimali.

ihtimal-i sıhhat

• Bir meselenin sağlıklı ve doğru olabilme ihtimali.

ihtimal-i tehlike

• Tehlike ihtimali.

ihtimal-i zarar

• Zarara uğrama ihtimali.

ihtimalat / ihtimâlât

• İhtimaller.

• (Tekili: İhtimal) İhtimaller. Olması mümkün olan şeyler.

• İhtimaller.

ihtimalat-ı baide

• Uzak ihtimaller.

ihtimalat-ı karibe

• Yakın ihtimaller.

ihtimalat-ı kesire / ihtimâlât-ı kesire

• Pek çok ihtimaller.

• Pek çok ihtimaller.

ihtimalen

• İhtimal olarak.

ihtisar

• İcmâl etmek. Sözün kısaltılması. Kısaltmak.
• Mat: Sadeleştirme, basitleştirme. Hesapta bir tenasübü en küçük haddine indirme.

• Kısaltma, icmâl etme.

ihtisasat

• Hislenmeler, duygulanmalar.

ihtiyalat

• (Tekili: İhtiyal) Düzenler, hileler, aldatmalar, oyunlar.

ihtizazat / ihtizazât / ihtizâzât

• Titremeler, hoşlanmalar.

• Sarsmalar, titretmeler.

ihzarat / ihzârât

• (Tekili: İhzar) Hazırlıklar, hazırlanmalar.

• Hazırlamalar.

• Hazırlamalar.

ikaf

• (Vakf. dan) Vakfetme, malını vakıf şekline koyma.
• Bir işten vaz geçme, durdurma.

ikale / ikâle

• Bozma, yürürlükten kaldırma, feshetme; iki kişinin, aralarında yaptıkları herhangi bir akdi, anlaşmayı bozmaları.

ikdamat

• (Tekili: İkdam) İlerlemeler. Sürekli çalışmalar.

ikmal / ikmâl / اكمال

• Tamamlama, bitirme. (Arapça)
• Bütünleme. (Arapça)
• İkmâl edilmek: Tamamlanmak, bitirilmek. (Arapça)
• İkmâl etmek: Tamamlamak, bitirmek. (Arapça)

ikrah-ı mülci / ikrâh-ı mülcî

• Mülcî ikrâh. Bir kimseyi ölümle veya bir uzvunu (organını) yok etmekle, şiddetli dövmekle veya bütün malını telef etmekle (zarar vermekle) korkutarak rızâsı dışında bir işi zorla yaptırmak.

ikraz / ikrâz

• Borç verme, ödünç verme. Bir kimsenin nakid para, hacim ölçüsü ile alınıp satılan malını, daha sonra mislini (benzerini) almak üzere bir şahsa vermesi.

iksam

• Çok miktarda mal alıp biriktirme.
• Kökünü kırma. Hepsini silip süpürme.

ıksar

• Yapabileceği ve elinden geldiği halde ihmâl etme.

iktibasat

• (Tekili: İktibas) İktibaslar, aktarmalar.

iktiran-ı kevakib

• Ast: İki gezegenin zâhiren birbirine yakın bir mevziye gelmeleri veya aynı burçta bulunmaları.

iktisabat

• (Tekili: İktisab): İktisablar, kazanmalar, elde etmeler ve edinmeler.

ilavat

• (Tekili: İlâve) İlâveler, ekler, katmalar.

ilcaat / ilcaât / ilcâât

• Zorlamalar.
• Lüzumlu şeyler.

• Gereklilikler, zorlamalar.

• Mecburiyetler, zorlamalar.

ilcaat-ı zaman

• Zamanın getirdiği mecburiyetler, çaresiz durumda bırakmalar.

• Zamanın zorlamaları ve mecburiyetleri. Yaşanılan zaman içinde meydana gelmiş bazı sebeplerin neticesi olarak karşılanan mecburiyetler.

ilhahat

• (Tekili: İlhah) Direnmeler, zorlamalar.

ilham-ı fıtri / ilham-ı fıtrî

• Cenâb-ı Hakkın ihtiyaçlarını karşılamaları için varlıklara yaratılışta vermiş olduğu duygu.

ilkaat

• Zararlı sözlerle şaşırtmak.
• Bırakmalar, terk etmeler.

ilkahat

• (Tekili: İlkah) İlkahlar, döllemeler, gebe bırakmalar.

ilm

• (İlim) Okumakla veya görmek ve dinlemekle veya ihsan-ı Hak'la elde edilen malumat. Bilmek. İdrak etmek. (İlim, hakikatı bilmekten ibarettir. İlim, marifetten daha umumidir. Marifet, tefekkürle bilmek mânasına olmakla beraber, Cenab-ı Hakk'a nisbeti câiz olmaz. Gerek huzurî olsun (ilm-i İlâhî

ilm-i feraiz / ilm-i ferâiz

• Vefât eden kimsenin bıraktığı malın kimlere verileceğini ve nasıl taksim edileceğini öğreten ilim.

ilmah

• Hemen gösterip çabucak yok etme.
• Bir şeyi parlatma.
• Güzel simalı bir kadın veya kız, yüzünü gösterip hemen çekilme.

ilmi müdafaat / ilmî müdafaat

• İlmî savunmalar.

iltifatat / iltifâtât

• İltifatlar, gönül almalar, lütfetmeler.

iltimasat

• (Tekili: İltimas) İltimaslar, tavsiyeler, ricalar.
• Kayırmalar, tutmalar.

iltizazat

• (Tekili: İltizaz) İltizazlar, lezzet duymalar.

imaat

• (Tekili: İmâ) İşaretler. İmâlar.

imal / imâl

• İmâl etmek: Yapmak.

imalat / îmâlât

• (Tekili: İmale) İmaleler. Meylettirmeler. Eğmeler.

• Yapmalar, yapımlar.

imale

• Bir tarafa meylettirmek. Bir tarafa eğmek.
• Benzetmek.
• Mal vermek.
• Edb: Bir heceyi vezne uydurmak için uzatarak okumak.

imam-ı ali naki

• (Hi: 212-254) Eimme-i İsnâ Aşer'den onuncu zât olup, manevi büyük nüfuz ve takva sahibi, ehl-i kemal bir zâttır. Ali İbn-i Muhammed Hâdi diye de bilinir. (R.A.)

imam-ı malik / imam-ı mâlik / imâm-ı mâlik

• (Hi: 93-179) Medine-i Münevvere'de doğdu. İmâm Mâlik bin Enes diye anılır. Mâlikî Mezhebinin imamı. El-Muvatta isimli eseri, "Kütüb-ü Sitte"ye dahil olacak kıymettedir. Mezhebinin mensubları, Afrika ve Endülüs'te çok yayılmıştır. Bu mezhepte olana "Malikî" denir.

• Ehl-i sünnetin ameldeki dört mezhebinden biri olan Mâlikî mezhebinin reîsi.

imam-ı muhammed

• (Hi: 135-189) Kufe'de yetişti. 99 kitab te'lif etmiştir. İmâm-ı Mâlik'ten hadis okudu. En meşhur Hanefî fakihlerindendir. (K.S.)

iman-ı hılki / îmân-ı hılkî

• Allahü teâlâ bütün rûhları yarattığı zaman, onlara: "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye sorduğunda, bütün ruhların "Belâ" yâni evet diyerek Allahü teâlânın Rab olduğunu kabûl edip inanmaları.

iman-ı icmali / iman-ı icmalî / iman-ı icmâlî

• İcmalî iman, yani; taraf-ı Nebevîden tebliğ buyurulan şeylerin hey'et-i mecmualarına inanmak, yâni; "Her ne tebliğ buyruldu ise; cümlesi haktır" diye tasdik etmektir.

• İcmâl-i iman; Resûl-i Ekrem‘in (a.s.m.) tebliğ ettiği detaya girmeden genel olarak inanma.

imarat / îmarât

• İmarlar, yapmalar, onarmalar.

imkan-ı harabiyet / imkân-ı harabiyet

• Yıkılıp yok olma ihtimalini taşıma.

imkan-ı katil / imkân-ı katil

• Öldürme ihtimali.

imkan-ı örfi / imkân-ı örfî / اِمْكَانِ عُرْف۪ي

• Benzeri olabilen ihtimâl.

imkan-ı zati / imkân-ı zâtî

• Bir özelliğin bir şeyin bizzat kendisinde olma ihtimali, yani hiçbir yaratıkta ilâhlık ihtimali yoktur.

imkanat / imkânât

• İmkânlar, ihtimaller, olasılıklar.

imkanat-ı istikbaliye / imkânat-ı istikbaliye

• Geleceğe ait imkânlar, olması mümkün olan ihtimaller.

imkanatından evleviyet olmayan / imkânâtından evleviyet olmayan

• İhtimallerindeki öncelikleri ayırt edilemeyen; oluşma ihtimallerinde öncelik olmayan.

imtihanat / imtihanât

• Sınamalar.

imtinan

• Minnet. Kendine minnet etmek. Birisine yaptığı ihsan ve iyiliği başına kakmak.
• Memnun olmak.
• Birisinin çok iftiharla sevdiği ve mâlik olduğu şeye nâil olmak.

imtizacat / imtizâcât

• Kaynaşmalar.

• Kaynaşmalar, uyuşmalar.

in'ikasat / in'ikâsât

• Yansımalar, aksetmeler.

infak / infâk

• Malı, Allahü teâlânın yolunda harcama. Nafaka zekat gibi verilmesi lâzım olan malı hak sâhibine verme.

infal

• Ganimetten mal ayırıp verme.

infisalat

• (Tekili: İnfisal) Yerinden ayrılmalar.
• Azledilmeler.

inhibas

• Vakıf namına malı hapsetme.
• Nefes tutulma.

inhimal

• İhmal etme, önem vermeme.
• Mühlet alma.
• Göz yaşı dökme.
• Ciddi bir şekilde çalışma, uğraşma.

inhisar

• Hasr olunma.
• Tecavüz etmeme.
• Bir iş veya malın idâresinin bir kişiye, bir ele bırakılması. Bir elden idâre. Bir şeye mahsus olup, başka şeye şümulü olmama. Yalnız bir şeye veya bir şahsa hasrolunma.

inkişafat

• Açılmalar, gelişmeler.

inkisarat

• Kırılmalar.

• Kırılmalar.

inma'

• (Nemâ. dan) Arttırma, nemâlandırma.

insan-ı kamil / insan-ı kâmil

• Kemâle ermiş, olgun insan. İslâmiyet'in emrettiği bütün emirleri yapan, yasaklardan sakınan, Peygamber efendimizin güzel ahlâkıyla ahlâklanan, hareketleri ve sözleri hep Allahü teâlânın ilhâmı ile olan üstün insan.

intihab

• Kapışmak. Yağma suretiyle mal almak.

intihabat

• (Tekili: İntihab) Yağmalar, talan etmeler, kapışmalar.

intihal

• Çalma. Başkasının malını kendisinin gibi iddia etme.
• Edb: Başkasının yazısını kendisinin gibi göstermek. Onu benimsemek. Böyle şiire, sirkatî şiir de denir.

intikamat

• (Tekili: İntikam) İntikamlar, öç almalar.

intişab

• Odun veya mal biriktirme.
• Tutulup kalma.

intisac

• (Nesc. den) Doku peyda eylemek. Doku, nesic hâsıl olmak.
• Mensucat gibi iki taraftan çizgili ve dokumalı olma.

intişarat / intişârât

• Yayılmalar.

irad

• Varid kılmak. Getirmek. Söylemek.
• Gelir. Kazanç. Bir mal veya mülkün getirdiği kazanç.

irfan

• Bilmek, anlayış, tecrübe ve zekâdan ileri gelen zihnî kemal.
• İkrar.
• Mücazat.
• Fık: Esrar-ı İlâhiyeye, iman ve Kur'an hakikatlarına vukufiyet. (İlim ile irfan ve ma'rifet arasında fark vardır: İlim, vech-i küllî ile, yani her vechesiyle bilmektir. İrfan ve marifet ise;

irs

• Vefat eden kimsenin vâsi olup malını almak.
• Ölen yakın akrabadan kalan mal, miras, mülk.
• Bir şeyin artığı. Fâsıla nişanları.

• Mîrâs. Vefât eden bir kimsenin geriye bıraktığı terekesinden (malından) evlât ve akrabâsından sağ kalanlara düşen hisse, pay.

• Ölen kişinin mirasçılarına kalan mal veya para.
• Veraset, soya çekim.

irsaliye

• Makbuz.
• Her hangi bir yere gönderilen eşya veya malların listesi.

irtibal

• Bir malı çoğaltma. Bereketlendirme.

irtikab / irtikâb

• Bir işe girişmek.
• Kötü bir iş işlemek. Rüşvet almak gibi çirkin bir şey yapmak.
• Bir makamı âlet ederek, hakkı olmayan para veya malı hile ile almak.

ıs

• (Iss) t. Bayındırlık, mâmuriyet. Şenlik.
• Ses.
• Sâhib. Mâlik.
• Efendi.

işaat

• (Tekili: İşâa) Haber yaymalar.

isaet

• Bir işte ihmal ile zarar verme.

isar / îsâr

• Zengin, maldâr olmak; gani olmak.

• Başkasının ihtiyâcını kendi ihtiyâcından önce düşünmek. Muhtac olduğu hâlde, elindeki malı muhtâc din kardeşine verip, yokluğa katlanmak.

ıskarta

• Herhangi bir sebepten dolayı değerini kaybetmiş mal.

islaf

• Para peşin, mal veresiye olan bir alışveriş.
• Tarlayı aktarmak.

ıslahat / ıslâhât

• İyi hâle, işe yarar hâle getirmek için yapılan çalışmalar, düzenlemeler.

islami fütuhat / islâmî fütuhat

• İslâmî fetihler; İslâmiyetin halk arasında tanınarak kalpleri fethetmesi ve Müslüman olmalarına vesile olması.

islamiyyet / islâmiyyet

• Allahü teâlânın Cebrâil ismindeki melek vâsıtası ile, sevgili Peygamberi Muhammed aleyhisselâma gönderdiği, insanların dünyâda ve âhirette râhat ve mes'ûd olmalarını sağlayan usûl ve kâideler, emirler ve yasaklar.

ism-i cemal / ism-i cemâl

• Güzelliği ifade eden isim, Cemal ismi.

ismet

• Peygamberlerin sıfatlarından biri. Peygamberlerin, peygamber oldukları bildirilmeden önce ve sonra; küçük olsun, büyük olsun bilerek veya bilmeyerek günah işlemekten korunmuş olmaları.
• Günahlardan sakınma, kötü ve çirkin şeylerden uzak durma.

ısmi'lal

• Muhkem olmak, sağlam olmak.
• Otların birbirine dolaşmaları.

isnadat / isnâdât

• Asılsız isnatlar, dayandırmalar; yatıştırmalar.

• Dayandırmalar.

isnak

• Mal, mülk, servet ve makamın, insanı azdırması.

israf / isrâf

• Lüzumsuz yere harcamak. Malı ve parayı lüzumsuz yere sarf etmek. İhtiyacından fazla istihlâk etmek ve harcamak.
• En lüzumlu aslî vazifeleri bırakıp en lüzumsuz veya zararlı şeylerle meşgul olarak ömrünü veya gençliğini boş yere harcamak.

• Malı, İslâmiyet'in ve mürüvvetin uygun görmediği yâni lüzumsuz, fâidesiz yerlere dağıtmak.

israfat / isrâfât

• (Tekili: İsrâf) İsrâflar, lüzumsuz yere harcamalar.

• Gereksiz harcamalar.

isti'mal / isti'mâl / استعمال

• Kullanma. (Arapça)
• Kullanılma. (Arapça)
• Yapılma. (Arapça)
• İsti'mâl edilmek: Kullanılmak. (Arapça)
• İsti'mâl etmek: Kullanmak. (Arapça)

isti'malat

• (Tekili: İsti'mal) Kullanışlar. Kullanmalar.

iştialat / iştialât

• (Tekili: İştial) Parlamalar, alevlenmeler, yanmalar, tutuşmalar.
• Mc: Şiddetlenmeler.

istianat

• (Tekili: İstiane) İstianeler, yalvarmalar.

istiarat-ı kesire / istiârât-ı kesire

• Birçok istiare; kelimelerin kendi mânâsının dışında başka mânâlarda kullanmalar.

istib'ad

• Uzaklaşma. Uzak görme, ihtimal vermeyiş, olmayacak sanma, akıldan uzak görme.
• Yakıştırmayış.

istida'

• (Vedâ'. dan) Bakılmak üzere emaneten bir kimseye bir şey bırakmak. Bir malı emaneten bir yere bırakmak.

istifhamat

• (Tekili: İstifham) İstifhamlar, sualler, sormalar.

iştigalat / iştigalât

• (Tekili: İştigal) Meşguliyetler, çalışmalar, uğraşmalar.

• Meşguliyetler, çalışmalar, uğraşmalar.

istiglab

• Kemâle erme, olgunlaşma, gelişme.

istihalat

• (Tekili: İstihale) Değişmeler, başkalaşmalar.

istihbarat / istihbârât / استخبارات

• Haber almalar.

• Duyumlar, haber almalar. (Arapça)

istihlab

• Tırmalama.

istihlakat / istihlâkat

• (Tekili: İstihlâk) Yenilip içilen şeyler.
• Harcamalar.

istihlakat-ı dahiliye / istihlâkat-ı dâhiliye

• Dâhilî sarfiyat. Memleket içi harcamalar.

istihrac-ı cifri / istihrac-ı cifrî

• Cifirle ilgili hesaplamalar, cifir ilmiyle elde edilen sonuçlar.

istihracat / istihrâcât

• Çıkarmalar, çıkarımlar.

istihsanat / istihsânât

• Güzel saymalar.

istihzarat / istihzarât

• Hazırlamalar.

istikak

• Bitkilerin sık ve çok olmalarından dolayı birbirine dolaşık olmaları.

iştikak

• Türemek. Bir kökten ayrılan kelimelerin asılları ve birbirleri ile olan münâsebetleri, meydana gelişleri.
• Çatallaşmak. Yarılmış bir şeyin bir şıkkını almak.
• Edb: Aynı kökten türemiş olan birkaç kelimeyi bir araya getirme sanatı. Misaller:(Edipler edepli olmalı, hem de edeb-i

istikmal

• Bir şeyin olgunluğa, kemale erdirilmesi. İkmal etmek. Eksiksiz ve tam oluş, tam ve kâmil olmak.

istikra-ı tam / istikrâ-ı tam

• Bütün cüz'î olaylardan hareket ederek küllî bir hükme varma; tümevarım; endüksiyon; burada bütün ilimlerin hep birlikte aynı sonuca parmak basmaları kastediliyor.

istikra-i tamme / istikrâ-i tâmme

• Bütün cüz'î olaylardan hareket ederek küllî bir hükme varma; tümevarım; endüksiyon; burada bütün ilimlerin hep birlikte aynı sonuca parmak basmaları kastediliyor.

istikrazat

• (Tekili: İstikraz) Ödünç para almalar, borçlanmalar.

ıstılah

• Tabir, deyim. Belirli bir topluluğun, bir lafzı lügat mânasından çıkararak başka bir mânada kullanmaları.
• Bir ilim veya mesleğe âid kelime. Terim. Erbab-ı ilim arasındaki ve herkesin anlamadığı kelime.
• Muvafakat. Uygunluk. Barışmak. İttifak.

istimale

• Avutmak. Meylettirmek. Cezbettirmek.
• Gönül almak. Çok mal sahibi olmak.

istimare

• ing. Gümrük'e ticarî mallara değer takdiri.
• Baha biçme.

istimlak

• İcraî karar alma salâhiyetini hâiz bir amme hükmî şahıs (Vilâyet, Belediye v.s.) tarafından bir malın, halkın faydası için karşılığı verilip alınarak umumun istifadesine arzedilmesi.
• Mülk satın almak.
• Mülk sahibi olmak.

istinfak

• Malı harcıyarak tüketme.
• Nafaka peydâ etme.

iştirak-i emval / iştirak-i emvâl / iştirâk-i emvâl / اِشْتِرَاكِ اَمْوَالْ

• Mal ortaklığı.

• Mallarda ortak olma.

istirhamat

• (Tekili: İstirhâm) İstirhâm etmeler, yalvarmalar, ricâ etmeler.

istişarat

• (Tekili: İstişare) İstişareler, danışmalar, meşveret etmeler.

istişhadat

• (Tekili: İstişhad) Şâhid göstermeler, delil olarak misâl göstermeler.
• Şehid olmalar.

istisna' / istisnâ'

• Ismarlama. Bir san'at sâhibinden belirli bir işin, belirli özelliklerde yapılmasını istemek. Meselâ bir terzi ile kumaşı ve benzeri malzemeleri ondan olmak üzere bir kat elbise dikmesi için sözleşme yapmak.

istisnaat

• (Tekili: İstisna) İstisnalar, müstesna kılmalar, ayırmalar.

istiva

• Müsavi oluş. Temasül.
• İ'tidal, istikamet ve karar.
• Kemalin sâbit olması.
• Kaba kuşluk zamanı.
• Yükselmek, yüksek olmak. Üstün olmak.
• İstila eylemek.

itikadat / îtikâdât

• İnanmalar.

ıtk

• Azad edilmek. Hürlük. Esir veya köle olanın serbest edilmesi. Azad olmak.
• Kerem ve hüsn-ü cemâl. Asâlet ve necâbet. Şeref, şan ve kıdem. Kuvvet.

ıtk ala mal / ıtk alâ mal

• Bir köle veya cariyenin kitabet suretiyle olmaksızın cins ve miktarı malum bir mal veya muayyen bir hizmet mukabilinde azad edilmesidir. Buna "Itk alâ cu'l" da denir.

ıtk-ı müşterek

• İki veya daha fazla kimsenin, mâlik oldukları bir köleyi azad etmeleridir.

ıtlakat / ıtlâkât

• Mutlak bırakmalar; işaret ettiği fertlerden teklik, çokluk gibi belli bir mânâ ile kayıtlamama, serbest bırakma.

itmam / itmâm

• Tamamlamak. Bitirmek. İkmal etmek. Tekmil etmek

• Tamamlama, ikmâl etme.

ıttıla'

• (Tulu. dan) Haberli olmak. Öğrenmek. Haberi, malumatı bulunma.
• Yukarıdan aşağı bakmak.

ıttılaat

• (Tekili: Ittılâ') Bilmeler, ıttılâlar, öğrenmeler, haberli olmalar.

ittira'

• Dolma, nemalanma.
• Solma.

izafat

• (Tekili: İzâfet) İzafetler, isim takıları, isim tamlamaları.
• Gr: Zincirleme isim tamlaması.

izafe

• Bir şeyi bir kimseye veya bir şeye nisbet etmek, yakın etmek. İsnâd etmek. Katmak, katıştırmak.
• Bir şey üzerine meylettirmek, havale olmak, bağlanmak.
• Mal etmek.
• Gr: İki isimden meydana gelen bağlılık tamlaması.

izafet

• Bir şeyi bir kimseye veya bir şeye nisbet etmek, yakın etmek. İsnâd etmek. Katmak, katıştırmak.
• Bir şey üzerine meylettirmek, havale olmak, bağlanmak.
• Mal etmek.
• Gr: İki isimden meydana gelen bağlılık tamlaması.

izahat / izâhât / îzâhât / ایضاحات / ا۪يضَاحَاتْ

• (Tekili: İzah) İzahlar, açıklamalar.

• İzahlar, açıklamalar.

• Açıklamalar.

• Açıklamalar.

• Açıklamalar. (Arapça)
• Îzâhât vermek: Açıklamada bulunmak, açıklama yapmak. (Arapça)

• Açıklamalar.

izar / izâr / ازار

• Peştemal. Futa. Göğüsten aşağı örtülen elbiseler.
• İsmet, iffet.
• Zevce.

• Belden yukarıya mahsus örtü, peştemal, futa.

• Peştemal. (Arapça)

izhar-ı rububiyet

• Rablığını gösterme; Allah'ın her bir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri verdiğini, onları terbiye ve idare ettiğini ve herşeyi egemenliği altında tuttuğunu göstermesi.

izzet-i islamiye / izzet-i islâmiye

• İslâmi izzet. Müslüman olanın her hususta daha şerefli, daha çalışkan, daha izzetli olması hâleti. Diğer dinlerdekilerden ve dinsizlerden izzetli ve şerefli olmaları hâleti.

jajhor

• Mânâsız ve mâlâyani şeyler konuşan. (Farsça)

jende

• Yamalı, eski. (Farsça)
• Eski-püskü. Pejmürde. (Farsça)

jendepuş

• Yamalı hırka giyen kimse. Fakir. (Farsça)

jinde / ژنده

• Yırtık, eski. (Farsça)
• Yamalı hırka. (Farsça)

jindepuş / jindepûş / ژنده پوش

• Yamalı hırka giyen. (Farsça)
• Derviş. (Farsça)

ka'be-i kemalat / kâ'be-i kemalât

• Kemâlât kâbesi. Yâni herkesin teveccüh etmesi gereken en yüksek kemalât merkezi.

kabiliyet

• Dıştan gelen te'sirleri alabilme gücü.
• İstidat, anlayış, kabul edebilirlilik. Kabul edici yüksek bir kuvvete mâlik olmak, olabilirlilik.

kabul

• Bir malı satın almak için kabul ettiğini bildiren sözdür.

kabz

• El ile tutma, avuç içine alma, kavrama.
• Bir malı teslim alma.
• Peklik, kabız.

kadir alayı

• Tar: Kadir gecesi padişahların saraydan çıkıp, civardaki camilerden birinde namaz kılmaları münâsebetiyle yapılan merâsim.

kadr

• Bir alış-verişte karşılıklı olarak değiştirilen iki maldan herbirinin ölçek veya ağırlıkla ölçülen mal olmaları.

kainatın imkan-ı mevti / kâinatın imkân-ı mevti

• Kâinatın ölümünün mümkün olması, ihtimal dahilinde olması; kıyametin kopması ihtimâli.

kala / kâla / kâlâ / كالا

• Kumaş. (Farsça)
• Ev eşyası, giyim eşyası. (Farsça)
• Sermaye, anamal. (Farsça)

• Mal. (Farsça)
• Kumaş. (Farsça)

kalavra

• Eskimiş meşin eşya veya yamalı ayakkabı.

kamil / kâmil

• (Kemal. den) Bütün, tam, olgun, eksiksiz, kemalde olan, kusursuz. Kemal ve fazilet sâhibi.
• Resul-i Ekrem'in de (A.S.M.) bir vasfıdır.
• Yaşını başını almış, terbiyeli ve görgülü kimse.
• Âlim, bilgin kişi.
• Bir aruz kalıbı ismi.

• Bütün, eksiksiz, tam.
• Kemale ermiş, olgun.
• Geniş bilgili, kültürlü, bilgin.

kamil-i ukala / kâmil-i ukalâ

• Kemalde olan mükemmel akıl sâhibleri. Akılların kâmili.

kamilin / kâmilîn

• Kemâl ve fazilet sahibi, mânevî yönden olgunluğa erişmiş kimseler.

kamilin-i nev-i beşer / kâmilîn-i nev-i beşer

• İnsanların içinde kemâl ve fazilet sahibi, mânevî yönden olgunluğa erişmiş olanlar.

kanun-ı ilahi / kânûn-ı ilâhî

• Allahü teâlânın kullarının dünyâ ve âhirette huzûr ve seâdete (mutluluğa) kavuşmaları için Peygamberleri (aleyhimüsselâm) vâsıtasıyla insanlara bildirdiği emirleri ve yasakları, İslâmiyet.
• Allahü teâlânın kâinâtta (varlık âleminde) koyduğu nizâm, düzen.

kanun-u rububiyet

• Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması kanunu.

kar haddi / kâr haddi

• Bir malı satarken, alış fiyatına veya mâliyeti üzerine eklenen fazlalığa, kâra konulan sınır.

karafi

• (Şihâbüddin Ahmed El-Karafi) Maliki Mezhebi'nin büyük âlimlerindendir. Milâdi 1285 de vefat etmiştir.

karantina

• İtl. Bulaşıcı bir hastalığın yaygın olduğu bir ülkeden gelen kişileri, gemileri veya malları geçici olarak tecrit etme şeklinde alınan tedbir.
• Hastahanede yatması gereken hastaların kayıt ve kabul işlerinin yapıldığı yer.
• Bir bulaşıcı hastalığın yayılmasını önlemek üzere hast

karun

• (A, uzun okunur) Peygamber Musâ (A.S.) devrinde yaşamış, malı ile mağrur olarak haddini aşmış ve Cenab-ı Hakkın zekât emrini dinlemediğinden Musa'nın (A.S.) duâsından sonra malı ile birlikte yere batmış olan dünya zengini. Cenab-ı Hakkın lütuf ve ihsanını kendine mâlederek nankörlük ve enaniyetinden

kaşane / kâşâne / كاشانه

• Yuva. (Farsça)
• Mâlikâne. (Farsça)

kaside-i emali / kasîde-i emâlî

• Ehl-i sünnet vel-cemâat îtikâdını anlatan ve altmış yedi beytten meydana gelen meşhûr kasîde. Kasîdenin asıl adı Bed-ül-Emâlî olup, yazarı Ali Ûşî'dir.

kassam

• Huk: Vârisler arasında miras malını taksim eden ve küçüklerin hakkını koruyan şeriat memuru.
• Taksim eden.

katf

• Atın veya diğer davarın adımını geç atması.
• Tırmalamak.
• Üzüm kesmek.
• Ağaçtan meyve devşirme.
• Devşirme mevsimi.

katı-ı tarik-ı ilahi / kâtı-ı tarîk-ı ilâhî

• İnsanların Allahü teâlânın emirlerine ve yasaklarına uymalarına ve rızâsına kavuşmasına mâni olan, hidâyet ve saâdetlerini engelleyen, saptırıcı, yol kesici.

kava'

• Kimse olmalan ıssız yer.
• İki tarafına yağmur yağıp ona yağmayan yer.

kavanin-i rububiyet / kavânîn-i rububiyet

• Allah'ın herbir varlığa, yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması ile ilgili kanunlar.

kavvas

• (Kavs. dan) Oklu asker.
• Ok imâl eden kimse. Okçu.

kaziye-i ihtimaliyye

• Man: Bir şeyin olması veya olmaması mümkün olmak ihtimâli üzerine bina olunan kaziyye.

kaziye-i muhayyele

• Man: Kizb olduğu mâlum iken nefsin ya münbasit ya münkabız olduğu kaziyye. Hayali olan hüküm.

kaziye-i mutlaka

• Man: Hiçbir ihtimâl gösterilmeyip, bir şeyin şöyle olduğuna veya olmadığına açıktan açığa hükmolunan kaziyye'dir.

kaziye-i tabiiye

• Normal hüküm, doğal hüküm.

kefaet

• Denklik. Denk olmak. Beraberlik. Bir şeye yeterlik. Küfüv oluş.
• Fık: Evlenen erkeğin, alacağı kadına neseb, diyanet, hürriyet ve mal hususlarında müsâvi ve daha üstün olması hususu. (Bunun en mühimmi de diyânet noktasındadır.)

kefalet-bit-teslim

• Bir malın teslimine kefil olma.

kefalet-i bil-mal

• Fık: Bir mal için kefil olma.

kefil bi-t-teslim

• Bir malın teslimine kefil olan kimse.

kemal-i kibriya / kemâl-i kibriyâ

• Büyüklük, yücelik ve haşmetin kemâli, mükemmelliği, kusursuzluğu.

kemal-i rahmet

• Rahmet ve merhametin nihayet kemalde olması.

kemal-i rububiyet / kemâl-i rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan mâlikiyet, yaratıcılık ve terbiyesinin mükemmelliği.

kemalat / kemalât / kemâlât

• (Tekili: Kemal) Faziletler, iyilikler, mükemmellikler. Ahlâk ve huy güzellikleri. Terbiyelilik, edeblilik.

• Kemâller, olgunluklar.

kemalat-perver / kemalât-perver

• Kâmil ve olgun insan. Kemalât sahibi. (Farsça)

kemali / kemâlî

• Kemâlle ilgili.

kerahet

• İğrenme, istemeyerek zor altında yapma.
• Şeriatin yasaklamadığı fakat harama yakın olma ihtimali olan ve çekinilmesi gereken husus.

keraris

• (Tekili: Kürrâse) El yazması kitapların sekiz sahifeden ibâret olan formaları.

kerem

• Nefaset, izzet, şeref. Al-i-cenâbâne ihsan, inâyet.
• Kıymetli şeyleri kemal-i rıza-i nefisle verme.
• Mecd ve şeref.

kervansaray

• Büyük yollarda kervanların konaklamaları için yapılmış büyük hanlar.

• Büyük yollarda kervanların konaklamalarına mahsus büyük hanlar. (Selçuklular ve Osmanlılar devrinde hayır eseri olarak yaptırılmışlardı.)

kese

• Kısa yol, kestirme yol.
• Mc: Mali iktidar, servet. (Para kesesi manasında olan kelime için Bak: Kise)

kesir-ül mal / kesir-ül mâl

• Malı mülkü çok olan. Serveti fazla olan. Zengin.

kesret-i mal

• Malın çokluğu, fazlalığı.

kett

• Zayıf vücutlu kimse.
• Mal kazanıp yığan.

kihal

• (Tekili: Kehl) Kemâlini bulmuş kimseler. Kâmil insanlar. Olgunluk çağında bulunanlar.

kılavuz

• Yol gösteren, rehber.
• Vapurlara yol gösteren.
• Bazı hayvan katarlarının önüne düşüp, onları sevkeden hayvan.
• Eskiden evlenme işlerine vasıtalık eden kadınlar.
• Düşman hakkında mâlumât edinmek için ordu hizmetinde kullanılan kişiler.
• Okçuluk müsabakaların

kinaiyyat

• (Tekili: Kinâye) Temsillerle anlatılan imalı ve dokunaklı sözler.

kıntar

• (Çoğulu: Kanâtir) Yüzyirmi rıtıl veya yetmiş bin dinar.
• Çok mal.
• Bir sığır derisi dolu altın ve gümüş.

kira / kirâ

• Bir malın, menfaatine yâni kullanılmasına karşılık olarak verilen ücret. Bir evin, bir iş yerinin veya herhangi bir mülkün, taşıt veya binek hayvanının, sâhibi tarafından faydalanılmak ve kullanılmak üzere belli bir ücret karşılığında bir müddet için başkasına verilmesi.

kıraat-ı seb'a

• Kur'an-ı Kerim'i yedi türlü okuma tarzı. Mâna değişmemek üzere Kur'an-ı Kerim Kureyş, Huzeyl, Havâzin, Kinane, Sakif, Temim ve Yemen lehçeleriyle "sırat, mâlik, cibril" gibi kelimelerin yedi türlü okunmasına denir.
• Yedi türlü okuma.

kışla

• Askerlerin barınmalarına mahsus bina veya yer.

kısmet

• Bölmek ve ayırmak. Bahşetmek. Taksim etmek.
• Fık: Hisse-i şâyiayı, yani, taksim olunmamış maldaki hisseleri sahiplerine tahsis etmektir.

kıyam

• Ayakta durmak. Ayağa kalkmak.
• Ayaklanmak. İsyan.
• Ölümden sonra tekrar dirilmek.
• Bir işe başlamak, devam etmek.
• Satılan bir mal hakkında müşteri ile anlaşıp kararlaşma.
• Canlanmak.
• Kıyâmet günü (mânâsına da gelir).
• Namazın iftitah tekbiri

kıyasat / kıyâsât

• Karşılaştırmalar.

kıyemi / kıyemî

• Çarşıda benzeri bulunmayan, bulunsa da fiyatları farklı olan mal.

komiser

• Emniyet teşkilâtının meslek dereceleri içinde yer alan ve en az lise tahsilini yapmış, polis enstitüsünün orta ve yüksek kısmını tamamlamış üniformalı veya sivil memur. (Fransızca)

korsan gemisi

• Deniz hırsızlığı ve korsanlık yapan gemiler. Düşman gemilerini basarak mallarını alan bir devletin donanma gemilerine de aynı ad verilirdi.

kötü din adamı

• İlmini dünyâ kazancına, mala, mevkîye kavuşmaya vâsıta eden, ilmi ile amel etmeyen, insanları ibâdete ve âhirete yönelmeye teşvik etmeyen din adamı.

kudret-i baliga / kudret-i bâliga

• Kemal bulmuş güç.

kul'at

• (Çoğulu: Kulu') Ödünç mal. Yurt edinmeye müsait olmayan yer.

kumar

• Para veya başka bir menfaat karşılığı oynanan oyun; birkaç kimsenin aralarında para veya mal toplayarak piyango çekip, isâbet etmeyenlerin isâbet edenlere mal veya para vermek için sözleşme veya para ile kazanmak için tahminde bulunma, toto. Karşılık lı para veya mal koyarak bahse tutuşma.

kunyan

• Kişinin nefsi için saklayıp elden çıkarmadığı mal.

kunye

• Kişinin nefsi için saklayıp elden çıkarmadığı mal.

kur'a çekmek

• Müşterek malın ortaklar arasında çekim yoluyla taksîm edilmesine verilen isim.

kur'an-ı azimü'l-beyan / kur'ân-ı azîmü'l-beyan

• Açıklamaları pek yüce ve benzersiz olan Kur'ân.

kur'an-ı hakim-i mu'cizü'l-beyan / kur'ân-ı hakîm-i mu'cizü'l-beyan

• İfade ve açıklamalarıyla mu'cize olan ve sayısız hikmetleri içinde bulunduran Kur'ân.

kur'an-ı mu'cizi'l-beyan / kur'ân-ı mu'cizi'l-beyân

• Açıklamalarıyla benzerini yapmaktan akılları âciz bırakan Kur'ân-ı Kerim.

kur'an-ı mu'cizü'l-beyan / kur'ân-ı mu'cizü'l-beyân

• Açıklamalarıyla mu'cize olan, benzerini yapmakta akılları âciz bırakan Kur'ân.

kur'an-ı mu'cizü'l-beyan-ı azimüşşan / kur'ân-ı mu'cizü'l-beyân-ı azîmüşşân

• Açıklamalarıyla benzerini yapmaktan akılları aciz bırakan, şan ve şerefi yüce olan Kur'ân.

kur'an-ı mucizü'l-beyan / kur'ân-ı mucizü'l-beyân

• Açıklamalarıyla mu'cize olan, benzerini yapmakta akılları âciz bırakan Kur'ân.

kur'an-ı rabbani / kur'ân-ı rabbânî

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın Kur'ân'ı; kâinat kitabı.

kur'an-ı vazıhü'l-beyan / kur'ân-ı vâzıhü'l-beyân

• İfade, üslûp ve açıklamaları açık, anlaşılır olan Kur'ân.

kürabe

• Ağaç dibine düşen hurmaları toplamak.

kuran / kûrân

• (Tekili: Kur) Körler. âmâlar. (Farsça)

kureyş

• Peygamber efendimizin mensub olduğu kabîlenin adı. Peygamber efendimizin on birinci babası olan Kureyş'in (Fihr ibni Mâlik'in) çocukları ve torunları.

kuri / kûrî

• Körlük, âmâlık. (Farsça)

küsr

• Çok mal.

küşuf / küşûf

• Keşifler, açmalar, bulmalar.

küsufat / küsûfât

• Güneş tutulmaları.

• Kararmalar, güneş tutulmaları.

kusur / kusûr / قصور

• Noksanlık. Eksiklik. Noksan ve âcizlik. İhmal. Tedbirsizlik.
• Cem' olmalar.
• Pahalanmak.
• Eksilmek.
• Şiddetli olan şeyin yavaşlayıp sâkin olması.
• Bereketlenmek.
• İmtina', âciz olmak.
• Bir hesabın üstü. Artan kısım.
• (Tekili: Kasr) Kası

• Bk. kusûr
• Kusur eylemek: İhmalde bulunmak, hata yapmak.

• Kasırlar. (Arapça)
• Eksiklik, hata, ihmal. (Arapça)

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kutb

• (Kutub) Dünyanın şimâl veya cenub uçları. (Güney ve kuzey taraflarının son kısımları.)
• Elektrik cereyânını meydana getiren veya mıknatısın uçlarından her biri.
• Dini bir meslek veya grubun başı. Bir çok müslümanların kendisine bağlandıkları azim ve büyük evliyaullahtan zamanın

kutbeyn

• İki kutub. Şimal ve cenub kutbu. Kuzey ve güney kutubları.

kütt

• Malı kazanıp yığan kimse.

kütüb-i sitte

• Altı kitab. Kur'ân-ı kerîmden sonra, İslâm dîninin ikinci kaynağı olan hadîs-i şerîfleri ihtivâ eden ve doğruluğu İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilen altı hadîs kitâbının hepsine birden verilen ad. Bunlar; İmâm-ı Buhârî'nin Sahîh-i Buhârî'si, İmâ m-ı Müslim'in Câmi'us-Sahîh'i, İmâm-ı Mâlik'in Mu

kuyud

• (Tekili: Kayd) Kayıtlar. Resmi muâmelelerin veya her hangi bir şeyin kayıtları, deftere geçirilmeleri, yazılmaları.

• Kayıtlar, sınırlamalar.

laboratuvar

• İlmî ve sınaî çalışma ve araştırmalar yapmak için çeşitli cihaz ve malzemelerin bulunduğu yer. (Fransızca)

lafz-ı am / lafz-ı âm

• Gayr-ı mahsur, yani sayısız müsemmaları ihata ve aynı cinsten bir çok fertlere birden delâlet eyliyen lâfızdır. Kavim, cemaat, nisa.. gibi.

lafz-ı müfesser

• Huk: Tahsis ve te'vile ihtimâl bırakmıyacak derecede açık olan sözdür ki, onunla amel vâcib olur.

lafzullah

• Allah lâfzı. (Bu kelime Kur'ân-ı Kerimde 2806 defa zikredilmiştir. Bu lâfız bütün "sıfat-ı kemâliyeyi" tazammun eden bir sadeftir.)

lakit / lakît

• Yerden kaldırıp alınmış ve sahipsiz kalmış bir şey. Sokakta bulunan mal, para.
• Sokağa atılmış yeni doğmuş çocuk.
• Üzerine ansızın gelinen kuyu.

leddam

• Eski elbiseleri yamalıyan.

lemehat

• (Tekili: Lemha) Bir defa göz atmalar.
• Parıltılar, çakmalar.

lenger-hane

• Lenger yapılan yer. Lenger imal edilen yer. (Farsça)

levaim

• (Tekili: Lâime) Bir kimsenin yüzüne karşı çekiştirmeler, levmetmeler. Zemmetmeler. Başa kakmalar.

levami'

• (Tekili: Lâmia) Parıldayan şeyler, nurlar, parıldamalar.

leys

• Adem. Yokluk. Gayr-ı mevcud. (Bunun aslı "lâyese" idi. Yâ'yı tahfif için "leyse" oldu.) Hükemâlar arasında "eys" vücud, "leys" adem mânâsında kullanılmıştır.
• Gaflet.
• Bahâdırlık, kahramanlık.
• Yük çekici olmak.

lisan-ı kur'an-ı mu'cizü'l-beyan / lisan-ı kur'ân-ı mu'cizü'l-beyan

• Açıklamaları mu'cize olan Kur'ân'ın dili.

lisans

• Herhangi bir mevzuda verilen izin. Müsaade belgesi. (Fransızca)
• Üniversite tahsili tamamlanınca alınan diploma. (Fransızca)
• Bir sporcunun resmi yarışmalara katılabilmesi için spor federasyonu tarafından kendisine verilen kayıt fişi veya kimlik kartı. (Fransızca)
• İthal veya ihracı serbest bırakılmayarak (Fransızca)

lojistik

• Ask: Askerlik san'atının ve seferi orduların iaşe, muhabere ve sevkiyat şartları, hareket ve harb kabiliyeti bakımından en etkili durumda bulundurulması için lâzım gelen çalışmalara aid kısım.

lübed

• Çok mal mânasınadır ki sanki birbiri üstüne yığıla yığıla keçe gibi birbirine geçmiştir.

lukata

• Yolda veya başka bir yerde bulunup da, sâhibi bilinmeyen mal.

lükata

• Fık: Sâhibi belli olmayan sokakta bulunan şey. Bu malı yerden kaldırmağa İltikat, yerden kaldırana da Mültekit denir.

lütf-u rububiyet

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah‘ın iyilik ve bağışı.

ma'dumat-ı mümkine

• Var olacağı ilm-i İlâhîde mâlum olup, henüz mevcud olmayan hâdisat.

ma'lulen

• Mâlul olarak, sakat olarak.

ma'lum

• Resul-i Ekrem'in (A.S.M.) bir nâmıdır. Onun geleceği, melekler, resuller ve nebiler tarafından mâlum olduğundan ve dünyaya teşriflerinden evvel kendilerinin ta'zim edilmesi ve ona intisab dileklerinden dolayı bu isim verilmiştir.
• Bilinen, belli olan.

ma'lumat-ı cüz'iye

• Az ve hafif bilgi. Cüz'i mâlumât.

ma'lumat-ı zaruriye

• Lüzumlu ve zaruri mâlumat.

ma'lumatfüruş

• Mâlumat ve bilgi satan. Bilgiçlik taslıyan. (Farsça)

ma'maa

• (Çoğulu: Meâmi) Acele etmek.
• Ateşten çıkan ses.
• Bahâdırların cenk içindeki haykırmaları.

ma'mulat / ma'mulât

• İmal edilmiş, yapılmış şeyler. Makine veya elle işlenmiş eşya.

ma'rifet

• Bilme, bir şeyi cüz'i vecihle bilmek.
• Hüner. Üstadlık. San'at.
• Tuhaflık, garib hareket.
• Vasıta, tavassut.
• İlim ve fenlerle tahsil olunan mâlumat. İrfan kazanmak.

maal-iftihar

• İftiharla. Sevinerek. Kemal-i şevk ile.

maarif / maârif

• Tahsil ile elde edilen ilim, malûmat, bilgi.
• Meharet. Üstadlık. Hüner.
• Marifetler. Mâruflar. Kültürler.
• Çehrenin manzarada zâhir olan yerleri.
• Bir memleketin okullarını ve tahsil ihtiyacını idâre ve te'mine çalışan bakanlık.

• Marifetler, ilimler, tanımalar, eğitim.

maavil

• (Tekili: Mi'vel) Taş, kaya parçalamakta kullanılan sivri kazmalar.

maddi / maddî

• (Maddiye) Cismâni. Madde ile alâkalı olan. Maddeye ait.
• Paraca ve malca.
• Paraya ve mala fazlaca ehemmiyet veren.
• Dokunma, koklama, görme, işitme, tatma ile hissedilip duyulan şeyler.

maddi cihad / maddî cihad

• Din uğrunda mal ve canla mücadele.

maddi mülkiyet / maddî mülkiyet

• Maddî mal ve zenginlik.

maden-i desais / maden-i desâis

• Hile ve aldatmaların kaynağı.

maganim

• (Tekili: Magnem) Ganimetler. Düşmandan ele geçirilen mallar.

magdub

• Hiddet ve gadaba uğramış. Doğru ve hak dini tanıyamamış ve rahmetten mahrum kalmış. Lütf-u İlâhîden mahrum olmuş.
• Fık: Gasbolan mal.

magdubun minh

• Fık: Malı gasbolan kimse.

mağlata ve safsataya düşürme

• Yanlış ve saçmalığa sürükleme.

magnem

• (Çoğulu: Maganim) Ganimet. Harpte düşmandan ele geçirilen mal.

magrib

• (Mağrib) Batı taraf. Garb. Güneşin battığı cihet. Akşam vakti. Afrikanın şimâl tarafı. Türkiye'ye nisbetle garbda bulunan Fas, Tunus, Cezayir ve İspanya tarafı.

mahafir

• (Tekili: Mihfer) Beller, kazmalar.

mahall-i sadaka

• Sadaka olarak verilen mal veya parayı şer'an almağa ehil olan kimse.

mahamil

• Deve üzerine konan oturulacak sepetler. Mahmiller.
• Kılınç bağ askıları.
• İhtimâller.

mahasin

• (Mehâsin) İyilikler. İyi ahlâklar.
• İnsanın vücudunda hüsün ve cemal yerleri.
• Güzel tavırlar.
• İnsanın yüzüne güzellik veren bıyık ve sakal.

mahbub-u zülkemal / mahbub-u zülkemâl

• Sonsuz kemâl sahibi olan ve gerçek anlamda sevilmeye layık olan Allah.

mahcur / mahcûr

• Malını kullanmaktan men edilmiş, mal üzerindeki tasarruf yetkisi elinden alınmış kimse.

• (Hacr. den) Huk: Hacir altına alınmış, malını kullanmaktan men' edilmiş, hacredilmiş.

• Çocukluk, sefîhlik, delilik, kölelik, bunaklık vs. gibi çeşitli sebebler yüzünden malını tasarruf hakkından, kullanmaktan men edilen kimse.

mahduş

• Vesveselendirilmiş, kuşkulandırılmış.
• Tırmalanmış.

mahluk / mahlûk

• Yaratılmış; yoktan vâr edilmiş. Rabbimiz cism değildir, zamânı, mekânı yok. Maddeye hulûl eylemez, böyle olmalı îmân. Mahlûka muhtaç değildir, ortağı benzeri yok, Her şeyi O'dur yaratan hem de varlıkta tutan.

mahlul

• Çözülmüş, dağılmış. Hallolmuş, erimiş.
• Murisi ölen sahipsiz mal. Mirasçısı bulunmayıp hükümete kalan miras.

mahmil

• Harameyne hacı kafilesi ile birlikte gönderilen hediyeler.
• Deve üzerine konulan sepet. Mahfe. Sürre.
• Bir ibareye hamledilen mâna ihtimâllerinden her birisi.

mahmum

• Hummaya, sıtmaya tutulmuş. Sıtmalı olan. Ateşli olan. Mecnun. Saçma sapan konuşan.

mahref

• Bostan. Hurmalık.
• Yemiş sepeti.

mahrum

• Maddi veya manevi nimetlerden uzak kalmak.
• Malı bereket bulmaz olan bedbaht. Felâhtan nasibsiz olan.
• İffetinden dolayı zengin zannedildiğinden sadakadan mahrum olan.

mahşer

• Toplanma yeri. Kıyametten sonra insanların tekrar dirilip toplanmaları ve toplandıkları yer. Haşir meydanı.
• Çok kalabalık.

makadir

• Mikdarlar. Kısımlar. Ölçüler.
• Muayyen ve mâlum olan kısımlar.

makzi / makzî

• Kaza olunmuş, ödenmiş, te'diye olunmuş olan. Ümid edildiği üzere tamam ve ikmâl edici olan. Ödeyici. Sâhib-i mucib ve muris.
• Fık: Kendi irade ve kesbimizin neticesi olmak üzere Cenab-ı Hakk'ın (C.C.) yaratıp vücuda getirdiği bazı şeyler vardır ki, bunlar Allah'ın rızasına muhalif old

mal / مال

• "Süren, sürülen, sarılan, takılan" anlamlarıyla terkibler yapılmada kullanılır. (Meselâ: Pâymal: Ayak altında çiğnenen) (Farsça)

• Mal. (Arapça)
• Servet. (Arapça)

mal müdürü

• Kazâ mâliye memuru.

mal-i gaybi / mal-i gaybî

• Bulunmuş ve sahibi çıkmamış mal.

mal-ı habis / mâl-ı habîs

• Zor ile gasb edilen ve rüşvet olarak alınan, çalınan mallar ve kendine emânet olan mallar, izinsiz ticârette kullanılarak elde edilen kârlar ve dâr-ül-harbde yâni kâfir memleketlerine gidenin (tüccârın, seyyâhın), kafirlerden, rızâsı olmadan aldığı mallar.

mal-ı haram

• Haram mal.

mal-i mazmun

• Emânet olmayan mal.

mal-i menkul

• Taşınabilen ve nakledilebilen mal. (Arâzi ve binanın haricindekiler)

mal-i miri / mal-i mirî

• Miri malı. Hükümete veya devlete ait mal.

mal-ı mukaddes / mâl-ı mukaddes

• Kutsal mal.

mal-ı müşterek

• Ortak mal, değer.

mal-ı mütekavvim / mâl-ı mütekavvim

• Kıymetli mal. İslâm'a göre yenilmesi, içilmesi, kullanılması ve faydalanılması mümkün olan mal.

mal-i mütekavvim

• Huk: İki mânada kullanılır: Birisi, intifâı mübah olan şeydir. Diğeri, mâl-i mührez demektir. Meselâ, denizde iken balık gayr-i mütekavvim olup, tutmak ile ihraz olundukta, mâl-i mütekavvim olur. İntifâı mübah olmayan mal veya elde edilmemiş olan mal gayr-ı mütekavvimdir. Şirâ ile intifa' mübah oldu

mal-i natık / mal-i nâtık

• Canlı mal. (At, deve, koyun gibi)

mal-i uhrevi / mal-i uhrevî

• Âhiret için kazanılan sevap. Uhrevî mal.

mal-ı umumi / mâl-ı umumî

• Herkese ait olan mal.

mal-i zımar

• Bir kimsenin mâlik olduğu halde, onlardan faydalanması kabil olmayan; başka tabir ile, elinden çıkıp galib-i hale nazaran bir daha eline girmeleri umulmayan mallar.

malaya'ni

• (Mâlâyâni) Mânasız, faydasız, boş söz.

malaya'niyyat / mâlâya'niyyât

• Faydasız boş sözler, boş konuşmalar, faydasızlık.

maldar

• Malı mülkü çok olan. Zengin. (Farsça)

male

• Duvarcı malası. (Farsça)

malezim

• (Mâlezime) Lüzumlu ve gerekli şey. Malzeme.

mali / malî / mâlî / مالى

• (Maliye) Mala ve paraya mensub. Mal ve para cinsinden. Mala ait.

• Mal ile ilgili. (Arapça)
• Maliye ile ilgili. (Arapça)

malihulya

• (Bak: Mâl-i hulya)

malik

• Sâhib. Malı elinde bulunduran. Bir şeyin mülkiyetini elinde tutan.
• Her şeyin sâhibi olan Allah.
• Cehennem zebânilerine hâkim ve onları idare eden meleğin adı.

malik-i yevmiddin

• Herkesin dünyâda yaptığının mükâfat ve cezasını göreceği yer olan âhiretin, din gününün, mâliki, sahibi olan Allah (C.C.)

malik-i zülkemal / mâlik-i zülkemâl

• Sonsuz kemâl sahibi ve herşeyin gerçek sahibi.

malik-ül mülk

• Bütün mülkün hakiki mâliki olan Allah (C.C.)

maliki / malikî / mâlikî

• (Bak: İmam-ı Mâlik)

• Ehl-i sünnetin ameldeki dört hak mezhebinden biri olan Mâliki mezhebine tâbi olan, bağlı olan kimse.

maliki mezhebi / mâlikî mezhebi

• Ehl-i sünnetin ameldeki dört hak mezhebinden biri. Kurucusu İmâm-ı Mâlik bin Enes'tir.

malikiyet

• Malik ve sahib olma.

maliyat

• Maliye işleriyle alâkalı. Maliye bilgisi.

maliye / mâliye

• Mal ile ilgili olan.

maliyet / mâliyet

• Kıymet. Mâlolma değeri.

• (Bak. MÂLİYYET)

maliyyun

• Maliyeci.

malperest

• Malı, mülkü ve parayı çok seven. Mala düşkün olan. (Farsça)

malum / malûm / معلوم

• Bilinen. (Arapça)
• Malûm olmak: Anlaşılmak, bilinmek. (Arapça)

malumatfuruşluk / malûmatfurûşluk

• Bilgiçlik taslama. (Arapça - Farsça - Türkçe)
• Malûmatfurûşluk etmek: Bilgiçlik taslamak. (Arapça - Farsça - Türkçe)

malzeme-i cerrahiye-i ruhiye / malzeme-i cerrâhiye-i ruhiye

• Mânevî ameliyatta kullanılan malzeme.

malzeme-i cihadiye-i vahdaniye / malzeme-i cihadiye-i vahdâniye

• Allah'ın birliği yolunda mücadele için gerekli malzeme, donanım.

malzeme-i mübareke

• Bereketli, değerli malzeme.

mamelek / mâmelek

• Olanca malı.

mamul / mâmul / mamûl / معمول

• İmal edilmiş, yapılmış.

• Yapılmış, imal edilmiş. (Arapça)
• Alışılmış. (Arapça)

mamulat / mâmulât / mamûlat / معمولات

• Yapılmış ürünler, imâl edilmiş şeyler.

• İmal edilenler. (Arapça)

mancınık

• Eskiden kale kuşatmalarında kalelere ağır taşlar fırlatmak için kullanılan savaş âleti.

• Eskiden kale kuşatmalarında ağır taşlar fırlatmak için kullanılan, bir ucunda bir kepçe, öbür ucunda da bir karşı ağırlık bulunan kaldıraç biçiminde eski bir savaş âleti.

manzumat

• Düzenlemeler, sıralamalar.

masarıf / masârıf

• Masraflar, harcamalar.

masarif / masârif / مصارف

• Masraflar, harcamalar.

• Harcamalar. (Arapça)

maslahat-ı mürsele

• Şeriat tarafından ne itibar ve ne de ibtâl ve ilgâ edildiği mâlum olmayan bir mes'elenin maslahat üzere fakihler tarafından hükümlendirilmesi.

masumiyet-i enbiya / mâsumiyet-i enbiya

• Peygamberlerin masumluğu, günahsızlığı; ismet sıfatına sahip olmaları.

materyal

• Gerekli olan bilgi, malzeme.

maun / mâun

• Eve lâzım şeyler. Ev eşyası.
• Malın zekâtı.
• Ufak tefek ihtiyaçlar.
• Nefaseti sebebi ile (nefsin çok hoşuna gittiğinden) kimseye verilmek istenmeyen şey.

• Malın zekatı.
• Kendisinden faydalanılacak şey, eve gerekli olan şeyler.

maye / mâye / مایه

• Damızlık.
• Esas. Temel.
• Bir şeyin mayalanması ve ekşimesi (tahammürü) için konulan madde.
• Para, mal. İktidar. Güç.
• İlim.
• Dişi deve.

• Maya, asıl, esas.
• Para, mal.
• İktidar, güç,
• Bilgi.
• Dişi deve.

• Maya. (Farsça)
• Para. (Farsça)
• Mal. (Farsça)
• Güç. (Farsça)

mayedar / mâyedar / مایه دار

• Mayalı. (Farsça)
• Paralı. (Farsça)
• Mal sahibi. (Farsça)
• Güçlü. (Farsça)