a'mak-ı zemin

• Zeminin derinlikleri.

abdal

• t. Safdil, ahmak, bön.
• Afganistan'da yaşıyan bir Türk kavminin adı, bu kavimden olan kimse.
• Anadoludaki bazı göçebelerin adı ve bunlardan olan kimse.
• Derviş, ermiş, kalender. Kendini Allah'a adamış. Ona teslim olmuş, bu yolda çile çekmiş kimse. (Bak : Ebdal)

adem-i ilm-i hakikat / âdem-i ilm-i hakikat

• Hakikat ilminin eri, ta kendisi.

ahfeş

• Küçük gözlü, zayıf bakışlı.
• Yalnız gece gören kimse.
• Üç büyük Arab âliminin lâkabı.
• Bulutlu günde görüp bulutsuz günde görmeyen.

ahkam-ı rububiyet / ahkâm-ı rububiyet / ahkâm-ı rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan mâlikiyeti ve rububiyetinin hükümleri.

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi ile ilgili hükümler.

akis

• (Aks) Bir şeyin zıddı, simetriği, tersi.
• Hareketli bir cismin hareketinin tersine dönmesi.
• Bir şeyin evvelinin âhirine, âhirinin evveline dönmesi.
• Çarpışma, çarpıp geri dönme.
• Mantıkta: Bir düşünme ve akıl yürütme şekli; bir iddianın konusunu yüklem, yüklemini

aks-i kaziye

• (Mantıkta) Doğru farzedilen bir hükmün, konusu ile yükleminin (mahmulünün) ters çevrilmesi ile zaruri bir sonucun elde edilmesidir. Çeşitli şekilleri vardır. Meselâ : "Her insan canlıdır." sözünde konu olan insan ile, yüklem olan canlı sözü yer değiştirilerek (aksedilerek) şu hüküm elde edilir: "Baz

aktar-ı islami / aktâr-ı islâmî

• İslâm âleminin dört bir yanı.

alabanda

• İtl. Gemilerde dümeni tam sancağa veya iskeleye kırma, yahut geminin bir tarafındaki toplara ateş etme kumandası.
• Mc:Şiddetle kınama ve azarlama.

alem-i melekut / âlem-i melekût

• Madde, his, akıl, ölçü âleminin üstündeki âlem.

alem-i mümkinat / âlem-i mümkinat

• Mümkin varlıklar âlemi; varlığı ile yokluğu eşit olup varlığı ancak Allah'ın var etmesine bağlı olanlar, yaratılanların tamamının oluşturduğu âlem.

alettahmin

• Tahmini olarak.

aleyhissalatü vesselam

• Salât ve Selâm onun üzerine olsun, meâlinde Peygamberimiz Hazret-i Muhammed'in (A.S.M.) ismini duyunca söylenmesi sünnet olan bir duâdır.

alim-i ezeli / alîm-i ezelî

• Herşeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan ve ilminin başlangıcı olmayan sonsuz ilim sahibi Allah.

allamü'l-guyub / allâmü'l-guyûb

• Gayb âlemini ve bütün gizlilikleri çok iyi bilen Allah.

ambargo

• Bir para veya malın kullanılması veya başka bir yere götürülmesi ya da bir geminin bulunduğu limandan ayrılması yasağı.

ampermetre

• Elektrik akımının şiddetini ölçmeye yarayan âlet. (Fransızca)

and

• Allahü teâlânın ismini anarak söz verme, ahd.

ane / âne / انه

• Gibi anlamını verecek şekilde sıfat ve zarf yapan son ek. (Farsça)

anot

• yun. Pozitif elektrot. Bir elektrolitte, elektrik akımının içeri girdiği iletken uç.

arazi-i haraciyye / arâzi-i harâciyye

• Harac vergisine tâbi olan topraklar. Müslüman olmayanlardan sulh ile alınıp harac vergisi karşılığında mülkiyeti eski sâhiplerine bırakılan veya harbde zorla alınıp müslüman olmayan sâhiplerinin elinde bırakılan, yâhut zımmînin (müslüman olmayan vata ndaşın) müslüman hükümdârın izni ile işlediği ölü

armatür

• Lât. Fiz: Kuvvet akımını toplu bir hale koymak için mıknatısın kutupları arasına yerleştirilen demir parçası.
• Kondansatördeki iki iletken yüzeyden her biri.

arş

• Allahü teâlânın yarattığı en büyük varlık. Yedi kat göklerin ve kürsînin üstünde olup, halk (madde) âleminin sonu, emr (maddesizlik) âleminin başlangıcı. Arşullah, Arş-ı mecîd ve Arş-ı a'lâ da denir.

arşu'r-rahman / arşu'r-râhmân

• Bütün yaratılmışları şefkat ve merhametle besleyip büyüten Rahmân isminin tasarruf dairesi, makamı.

asabiyet-i kavmiye

• Kavminin ve milletinin örf, âdet ve değerlerine körükörüne bağlılık, ırkçılık.

avaik

• (Tekili: Âika) Mânialar. Engeller. Müşküller.
• Nuh (A.S.) Kavminin sonradan taptıkları bir put ismi.

avl

• İslâm mîrâs hukûkunda belirli hisse (pay) sâhiplerinin (Eshâb-ı ferâizin) mîrâstan alacakları payların toplamının ortak paydadan fazla olma hâli.

ayatü'n-nur / âyâtü'n-nur

• Nur âyetleri; Cenâb-ı Hakkın Nûr isminin tecellileri ve mü'minlerin durumlarından bahseden Nur Sûresinin 35, 36, 37 ve 38. âyetleri.

ayine-i ism-i hayy / âyine-i ism-i hayy

• Allah'ın, gerçek hayat sahibi olan ve her canlıya hayat veren isminin aynası, yansıdığı yer.

balistik

• yun. Merminin ateşlendikten sonra hedefe varıncaya kadar uğradığı te'sirleri tedkik edip inceleyen ilim dalı.

bandıra

• İtl. Geminin hangi devlete ait olduğnu gösteren bayrak.

barbaros

• Hayreddin Paşa: (Mi: 1466-1546) Tarihin en büyük Denizcisi Hayreddin Paşa, kardeşleri ile İslâm âlemini birleştirmek, tek bir bayrak altında muhteşem imparatorluğumuzun himayesinde toplamak için çalıştı. Sonunda müstakil devleti ile, Osmanlı Devletine iltihak etti. Kaptan-ı Derya olarak Akdenizi bir

bayezid

• İstanbul'da bulunan ve ismini Bayezid Camiinden alan semt.

bayram namazı

• Fıtr (Ramazan) ve Kurban bayramının birinci günü güneş doğduktan yaklaşık 45 dakika sonra erkeklerin cemâat hâlinde kılmaları vâcib olan iki rek'atlik namaz.

bekà-yı istiklaliyet / bekà-yı istiklâliyet

• Bağımsızlığın devamını sağlamak.

bel

• t. Geminin orta kısmı.
• Bedenin ortası. Göğüs ile karnın arası.
• Yüksek dağın iki zirvesi arasındaki kavisli kısmı veya alçakça olan geçit ve boğazı.

beliğ / belîğ

• Edb: Belâgatli kimse. Meramını tamamen, noksansız ve güzel sözlerle anlatmağa muktedir olan.
• Kâfi derecede olan. Yeter olan.

• Belagâtçi; belâğat ilminin inceliklerini bilen, maksadını noksansız ve güzel sözlerle anlatabilen kimse.

bendenüvaz

• Kölesini iltifatlandıran, adamını taltif eden. (Farsça)

berekat-ı kelamullah / berekât-ı kelâmullah

• Allah kelâmının verdiği feyizler, bolluklar, uğurlar.

beriberi

• (Seylanca) Asya'nın güneydoğusu ile Okyanusya, Senegal ve Brezilya'nın yerli halklarında görülen ve B vitamini eksikliğinde vücuda gelen bir hastalık.

besa

• (Arnavutça) Arnavut yemini.
• Kan güden hasımlar arasında yeminle akdolunan anlaşma.

beyan

• İzah. Açıklama. Anlatma. Açık söyleme.
• Öğretme.
• Fesahat ve belâgat.
• Edb: Belâgat ilminin hakikat, mecaz, kinâye, teşbih, istiâre gibi bahislerini öğreten kısmı.
• Söz olsun, iş olsun; vukû' bulan şeyden murad ne olduğunu o şey ile alâkası ve münâsebeti bulunan b

beyan ilmi / beyân ilmi

• Belâgat ilminin,hakikat, mecaz, kinaye, teşbih ve istiare gibi konularından bahseden bölümü.

• Düzgün ve yerinde söz söyleme yolunu öğreten belâgat ilminin teşbîh (benzetme), mecâz, kinâye gibi konularını anlatan ilim.

beyanın felsefesi

• Beyan ilminin felsefesi, hikmet ve gayesi.

beyin

• Kafatasının en büyük kısmını kaplayan, kalınca ve dayanıklı üç zarla örtülmüş olan bir sinir merkezidir. Yumuşak ve beyazımsı bir kitle olan beyin, duygu ve bilgi merkezidir. Ak ve boz maddeden yapılmıştır ve iki yarım küre olarak yaratılmıştır. Yarım kürelerden birinde bir arıza sebebiyle bu merkez (Türkçe)

beyincik

• Art kafa çukurunda beyin kökünün üst arka kısmında bulunan merkezi sinir sisteminin bir organıdır. Mühim bir görevi, hareketlerimizin âhenk içinde olmasını sağlamaktır.

biat / bîat

• Bağlılık yemini.

bid'at ehli

• Peygamberimizin sallallahü aleyhi ve sellem ve Eshâb-ı kirâmının yolundan (Ehl-i sünnet îtikâdından) ayrılanlar. Bid'at sâhibi. Îtikâdda (îmânda) ve amelde (ibâdette) dinde olmayan yenilikler ortaya çıkaran kimseler, dinde reformcular.

bid'at fırkası

• Peygamber efendimiz ve Eshâb-ı kirâmının yolundan ayrılanlar. Hadîs-i şerîfte Cehennem'e gidecekleri bildirilen yetmiş iki fırkadan her biri.

bini / binî

• Burun. (İnsan ve deniz için kullanılır.) (Farsça)
• Dağ tepesi. (Farsça)
• Zirve, uç nokta. (Farsça)
• Yayın ele alınan kısmının ucu. (Farsça)
• Görürlük, görmeklik. (Farsça)

borsa

• (Ticarette) Vasıfları belli ölçülere uyan yani standartlaştırılabilen malların örnekleri üzerinden alım satımının yapıldığı devlet kontrolü altında teşkilâtlanmış pazar yeri.

büleğa

• Belâgatçılar; belâgat ilminin inceliklerini bilen söz ve ifade uzmanları.

burhani / burhânî

• Delillere dayalı ispat yöntemini kullanan.

cabir / câbir

• Cebredici, zorla yaptıran.
• Galib gelen.
• Şefkatsiz, merhametsiz.
• Tekebbür ve taazzüm eden.
• Aziz ve kavi olan.
• Tıb: Kırıkçı, çıkıkçı.
• Cebir ilminin ilk kurucusu olan müslüman âlimi.

cani

• Cinayet işlemiş olan. Birisini öldürmüş veya yaralamış bulunan. Caniler nasıl haksız yere insanı öldürüyorlar ve onların hayatlarına son veriyorlarsa; kâfirler, inkârcılar, dinsizler de birer cani sayılırlar. Çünkü Allah'ın eserleri olan canlı ve cansız varlıklar onun sonsuz kudretini, ilmini, irade

çarmıh

• (Çar: Dört; Mıh: Çivi) Salib. Suçluyu haça germek için kurulmuş, haç şeklinde darağacı. (Farsça)
• Geminin direkleri başından aşağıya inen kalın ipler. (Farsça)

celb-i suret

• Uzakta olan bir şeyin sûretini resmini yanına getirmek.

cerh ve ta'dil / cerh ve ta'dîl

• Hadîs ilmine âit iki ıstılah (terim). Cerh, yaralamak. Bir hadîs âliminin, bâzı sebeplerle râvînin (hadîs rivâyet eden kimsenin) rivâyetini (naklini) reddetmesi. Ta'dîl, düzeltmek. Bir hadîs âliminin, bir râvinin rivâyetinin kabûl edilebileceğini açı klaması.

cevir

• (Cevr) Cefa, eziyet, sıkıntı, üzüntü. Zulüm.
• Tas: Tarikat adamının ruhen ilerlemesine mâni olan şey.

cihad

• (Cehd. den) Düşman ile muharebe. İlim ve imanla, sözle, fiile, mal ve canla bütün kuvvetini sarf etmek. Allah (C.C.) yolunda muharebe. Din için çalışmak. Erkân-ı imâniye ve esasât-ı diniyeyi muhafaza ve imânı takviye için cehd ve gayret etmek. Şeriat-ı Garrâ'nın ahkâmını muhafaza, Kelimetullah'ı i'l

cihangir / cihângîr

• Cihanın büyük bir kısmını elde eden savaşçı.

çille

• Farsça (40) rakamını gösteren (Çihille) kelimesinin telaffuzunda aldığı şekildir. Daha çok (Çile) şeklinde söylenir.

cilve-i rahmet-i rahmaniye / cilve-i rahmet-i rahmâniye

• Sonsuz şefkat ve merhameti bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın rahmetinin yansıması.

cilve-i rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesinin yansıması.

cüz-ü tamm

• Bütün. Bir şeyin, temel vasıflarının tamamını toplayan parçası. Parçalandığı vakit ana vasfını ve asliyetini kaybeden şey.

daire

• Resmi hükümet makamlarından her biri.
• Yazıhane.
• Büyük bir idare adamının makamı.
• Ev veya apartman katı.
• Bir manevi te'sirin hükmü geçtiği mahal.
• Sınır içi.
• Büro, büyük ev, konak.
• Çember, düz yuvarlak şekil.
• Mat: Merkezden aynı u

dar-ül hikmet / dâr-ül hikmet

• Hikmet yeri. Hikmetlerin hükmettiği, hikmet beşiği dünya.
• Osmanlı devrinde Şeyh-ül İslâmlık makamının bir ismi.

dar-ül-harb / dâr-ül-harb

• İslâm ahkâmının (kânunlarının) tatbik edilmediği yer.

dar-ül-islam / dâr-ül-islâm

• İslâm memleketi. İslâm ahkâmının (kânunlarının) tatbik edildiği yer.

davet makamı / dâvet makâmı

• Vilâyet (evliyâlık) makâmının üstünde, peygamberlere mahsus bir makâm.

debbağhane

• Hayvan derilerinin kullanılacak duruma getirilme işleminin yapıldığı yer.

deccal / deccâl

• Kıyametten az önce çıkacak, insanlardan bir kısmını sapıtacak ve daha sonra Hz. İsa tarafından öldürülecek olan şahıs.

dedikodu

• Bir müslümanın veya zımmînin (İslâm devletinin idâresi altında bulunan müslüman olmayan vatandaşın) ayıbını, onu kötülemek için arkasından söylemek.

deha-yı fenni / dehâ-yı fennî

• Eğitimini fen ve felsefeden almış olağanüstü akıl.

dellal-ı saltanat-ı rububiyet / dellâl-ı saltanat-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiye saltanatının ilancısı.

derece-i rububiyette

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi derecesinde.

desatir-i ilm-i ilahi / desâtir-i ilm-i ilâhî

• Allah'ın ilminin düsturları, prensipleri.

devir dairesi

• Denizde geminin çeşitli hızla ve muhtelif dümen açısı ile çizdiği dâire.

devlet-meab

• Devletin saadet ve ihtişamının sığınacağı yer, hükümdar.

deyyus / deyyûs

• Hanımının nâmussuzluğuna, ahlâksızlığına aldırış etmeyen, göz yuman kimse.

dinamik

• yun. Cisimlerin hareketleriyle bunları meydana getiren sebebler arasındaki alâkayı araştıran mekanik ilminin bir kolu.
• Hareket eden, durup dinlenmek bilmeyen, hareketli.
• Fls: Sâbitin zıddı olarak bir kuvvet tesiriyle dâim hareket halinde bulunan ve bulunduran, bir değişmesi,

disiplin

• Uyulması lâzım gelen kaide ve yasaklar. (Fransızca)
• Nizam ve intizam te'mini için zihnî, ahlâkî, ruhî, cismanî tâlim ve terbiye. (Fransızca)

duhat-ı belagat / duhât-ı belâgat

• Belâgat ilminin dahileri.

düstur-u cifri / düstur-u cifrî

• Cifir ilminin üzerine kurulu olduğu temel kural.

düsür

• (Tekili: Disar) Perçinler, halatlar, kenetler. Geminin tahtalarını birbirine bağlayan rabıtalar.

edille-i erbaa

• (Edille-i şer'iye) Fık: Fıkıh ilminin istinad ettiği deliller: Kitab (yani Kur'an-ı Kerim'deki deliller), sünnet, icma-ı ümmet ve kıyas-ı fukaha. (Usul-ü erbaa ve edille-i asliye tabirleri de aynı mânada kullanılır.)

ef'al-i rububiyet / ef'âl-i rububiyet

• Allah'ın Rab isminin tecellisine ait fiiller.

ehl-i hürriyet

• Hürriyet yanlıları, Meşrutiyet sistemini savunanlar.

elifba / elifbâ

• Arap dilinin seslerini ve yazı sistemini gösteren harfler dizisi, Arap alfabesi.

embriyoloji

• yun. Biy: Canlıların başlangıçtan itibaren gelişmesini inceliyen biyoloji ilminin bir bölümü. İkiye ayrılır: 1- Ontogonez: Yumurtadan yavruların meydana gelişini inceler. 2 - Flogenez: Canlıların ilk yaratılışı ile bugünkü şekli arasında meydana gelen değişmeleri inceler. Dünyada başlangıçtan bugüne

emma ba'dü / emmâ ba'dü

• Bundan sonra, asıl meseleye gelince mânâsında olup, söze başlarken kullanılan ve gelecek ifadenin büyük önemini bildiren söz.

enzar-ı alem / enzâr-ı âlem

• Bütün varlık âleminin bakışları.

erbab-ı belağat

• Belağatçılar; belağat ilminin inceliklerini iyi bilen söz ve ifade uzmanları.

esalib-i arab / esâlîb-i arab

• Arap edebiyatında kullanılan üsluplar, ifade ve anlatım tarzları, Arap kelâmının kalıpları.

eser-i ikram-ı ilahi / eser-i ikram-ı ilâhî

• Allah'ın ikramının eseri, sonucu.

eser-i inayet / eser-i inâyet

• Allah'ın yardımının eseri, neticesi.

eser-i inayet ve rahmet / eser-i inâyet ve rahmet

• Allah'ın özel yardımının ve rahmetinin eseri, sonucu.

eshab-ı suffa / eshâb-ı suffa

• Suffe ehli. Peygamber efendimizin Mekke'den hicretinden sonra, Medîne-i münevverede yaptırdığı câminin (Mescid-i Nebevî'nin) örtülü bölümünde ilim ve ibâdetle meşgul olan fakir ve kimsesiz müslümanlar.

esrar-ı beyaniye

• Beyân ilminin sırları; söze sırlar katmak.

etibba

• Tabibler, tıb ilmini bilenler, doktorlar.

evamir-i tekviniye / evâmir-i tekvîniye

• Cenâb-ı Hakkın varlıklar âlemini dilediği şekil ve tarz ile yaratmaya yönelik emirleri.

evham-ı zamaniye

• İçinde yaşanılan zaman diliminin yönelttiği vehimler.

eyyam-ı teşrik / eyyâm-ı teşrîk

• Kurban bayramının birinci gününden sonraki diğer üç güne verilen isimdir. Zilhiccenin 11, 12 ve 13 üncü günleridir. Birinci gününe "yevm-i nahr" (kurban günü) denir.

• Kurban bayramının 2, 3 ve 4. günleri.

eyyamün ma'dudat

• Kurban bayramının son üç günü.
• Sayılan günler.
• Ramazan-ı Mübârekin sayılı günleri.

fahl

• Aygır; neslin devamını sağlayan erkek hayvan.

fahr-i alem / fahr-i âlem

• Bütün varlık âleminin kendisiyle övündüğü Peygamberimiz (a.s.m.).

fahr-i risalet / fahr-i risâlet / فَخْرِ رِسَالَتْ

• Peygamberlik makamının kendisiyle övündüğü zat (Hz. Muhammed asm).

fahru'l-alemin / fahru'l-âlemîn

• Bütün varlık âleminin kendisiyle övündüğü Peygamberimiz (a.s.m.).

fakih

• Fıkıh ilmini bilen. İslâm hukukçusu.
• Zeki, anlayışlı kimse.

falic

• Felce uğramış.
• Vücudun bir kısmını veya her tarafını tutmaz hale koyan hastalık.
• İsabeti çok olan ok.

farz-ı kifaye / farz-ı kifâye

• Müslümanların bir kısmının yerine getirmesi ile diğerlerinden düşen farz.

farz-ı kifaye-i cihad

• Müslümanların bir kısmının mutlaka yapması gereken cihat görevi.

farzıayn

• Her müminin mutlaka yapması gereken vazife.

fegak

• Haremini yabancılardan sakınmayan, kaltaban.

felek

• Gök cisminin yörüngesi.

felsefe-i beyan

• Beyan ilminin felsefesi, gaye ve hikmeti.

fenn-i bedii / fenn-i bedîi

• Sözün güzel olması usûl ve kaidelerinden bahseden belâgat ilminin bir bölümü.

fenn-i beyan / fenn-i beyân / فَنِّ بَيَانْ

• Belağat ilminin bir meramı anlatma yollarını gösteren dalı.

feteva

• (Tekili: Fetva) Fetvalar. Ehliyet sâhibi bir din âliminin bir mes'ele hakkında müsbet veya menfî haber ve malûmatları.

feth-i suver

• Allah'ın Fettâh isminin tecellisiyle her canlıda suretlerin açılması, yaratılması.

fetva emini

• Şeyhülislâm kapısındaki Fetvahane'nin başında bulunan zata verilen ünvandır. Şeyhülislâma sorulan şer'i meselelerin fetvalarını hazırlamak, istida ile vukubulan suallere cevap vermek ve şer'iyye mahkemelerinden verilen ilâmları tetkik etmek vazifeleriyle mükellefti. Maiyyetinde Fetvaemini muavini, İ

feyyaz-ı rahmani / feyyaz-ı rahmânî

• Kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın feyiz, bereket ve ihsanı.

feyz-i rahman / feyz-i rahmân

• Kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın lûtfu, ihsanı.

fiil-i rububiyet

• Cenab-ı Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan terbiye ve idare edicilik fiili.

fıtra

• Fitre; ihtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak nisab (dinde zenginlik ölçüsü) miktârı malı, parası olan her hür müslümanın Ramazan bayramının birinci günü sabahı fakirlere vermekle yükümlü oldukları belli miktardaki buğday veya arpa yahut hurma veya kuru üzüm veya kıymetleri kadar altın v

fünun-ı tabiiyye / fünûn-ı tabiiyye

• Tabiat ilminin çeşitleri.

gırandi direği

• Geminin ortasındaki en büyük direk. Bu yekpâre olmayıp üst üste dört direkten mürekkepti.

güverte

• Geminin anbar veya kamaralarının üstü, gezilecek kısmı.

hacc-ı kıran

• Hac ile ömreye birlikte niyet ederek ihrâm giyip, ömrenin vazîfelerini yaptıktan sonra ihrâmını (hac elbisesini) çıkarmayarak aynı elbise ile hac vazîfelerini de yapmak. Bu haccı yapana kârin hacı denilir.

hadim-ül haremeyn-iş şerifeyn / hâdim-ül haremeyn-iş şerifeyn

• Hilâfeti haiz olmaları hasebiyle Osmanlı Padişahlarına verilen ünvandır. Haremeyn; Mekke ile Medine'ye denilir. İslâm âleminin bu iki şehre hürmet-i mahsusaları sebebiyle ve daha fazla tâzim kasdiyle şerif sıfatını da ilâve ederek "Haremeyn-iş şerifeyn" denilmiştir. Haremeyn'in Hâdimi mânasına gelen

hadis-i garib / hadîs-i garîb

• Yalnız bir kişinin bildirdiği sahîh hadîs. Yahut, aradaki râvîlerden (nakledenlerden) birine, bir hadîs âliminin muhâlefet ettiği hadîs.

hadis-i mevdu / hadîs-i mevdû

• Bir hadîs imâmının şartlarına uymayan hadîs-i şerîfler.

hadis-i sahih / hadîs-i sahîh

• Âdil ve hadîs ilmini bilen kimselerden işitilen, müsned-i muttasıl (Resûl-i ekreme kadar, rivâyet edenlerin hepsi tam olup noksan bulunmayan), mütevâtir (bir çok sahâbînin rivâyet ettiği) ve meşhûr (önceleri bir kişi bildirmişken, sonraları şöhret bu lan) hadîsler.

hain / hâin

• Birine kendini emin (güvenilir) tanıttıktan sonra o emniyeti, güveni bozacak iş yapan. Eminin zıddı.

hakeme

• (Çoğulu: Hakemât) Damak geminin halkası.

halid bin velid

• Câhiliye devrinde Kureyş eşrafındandı. Hudeybiye muahedesinden sonra Müslüman oldu. Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm, kendisine Seyfullah namını vermiştir. Çok kahraman bir gazi idi. Suriye, Filistin, Şam gibi yerler onun himmeti ile feth olunmuştur. 18 Hadis-i şerif nakletmiştir.Hicri 21 senesi

hanes

• Burnun uç tarafının biraz yüksek olup geri kısmının basık olması.
• Sığır burnu.

hanis / hanîs / hânis

• Ettiği yemini yerine getirmeyen. Yeminini bozan.

• Yeminini bozan, ahdinde durmayan. Rücu' eden. Te'hir eyleyen.

• Yemini bozan.

• Yemîninin gereğini yapmayan.

haramilik

• Tar: Akıncı kumandanının iştirak etmediği ufak kuvvetler tarafından düşman memleketlerine yapılan akınlar. Bu akınlara yüz ve daha fazla akıncı iştirak ederdi. Akıncı kuvvetleri yüzden az olduğu takdirde "çete" ismini alırlardı. Büyük akınlarda olduğu gibi haramilik suretiyle yapılan akınlarda da al

hartuc

• Topa merminin ardından sürülen barut kesesi. (Farsça)

hasıl-ı darb / hâsıl-ı darb

• Çarpma işleminin sonucu.

hasr-ı tesbihat

• Bir zaman dilimini tesbihe ve Allah'ı anmaya ayırma.

hatm-i kur'ani / hatm-i kur'ânî

• Kur'ân'ın tamamını okumak, hatim yapmak.

hazandide

• Güz mevsimini görmüş, yaprakları sararmış solmuş. (Farsça)

hazine-i hümayun

• Hazine-i Hümayun'da bulunan savaş eşyasından bir kısmının manevî değeri büyüktü. Diğer kısmının ise maddî değeri fazla idi. (Savaşlarda ele geçirilen kıymetli ganimet, padişahlardan kalmış olan değerli eşyalar gibi.)

hecai / hecâî

• Bir harfin isminin heceler olarak sayılması.

hece vezni

• Türklerin eskiden kullandıkları nazım âhengi ölçüsüdür ki, buna "parmak hesabı" da denir. Parmak hesabı, Türk edebiyatının başlangıcından XI. yy. a, yani Türklerin aruz veznini öğrenmelerine kadar Türk nazmının yegâne âhengi idi. Aruz vezni kabul edilmekle beraber, hece vezni terkedilmeyerek yine ha

helhele

• Okuyucunun tesirli nağmeyi tekrar etmesi.
• Unu seyrek elekten elemek.
• Teenni ile encamını beklemek.
• Bir şeye pek yaklaşıp çatmak.

helva sohbetleri

• Eskiden kış mevsiminin başlıca eğlencelerinden biriydi. Bu eğlenceler, her sınıf halk arasında rağbetteydi. Devlet erkânı, vükelâ, zengin konak sahibleri ve orta halli halk kendi imkânları ölçüsünde helva sohbetleri düzenler, eş ve ahbabına ziyafetler verirdi. Vükelânın düzenlediği sohbetler tantana

hem / هم

• -deş, -daş anlamını verecek şekilde kelimeye türetmeye yarayan ön ek. (Farsça)
• Hem, üstelik. (Farsça)

hey'et-i temsiliye

• Temsil hey'eti.
• Tar: Erzurum Kongresinde Şarkî Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ismini alan cemiyetin nizamnamesi iktizasınca seçilen şahıslardan teşekkül etmiş olan hey'et. (6 Ağustos 1919)

hilafet

• Bir kimseye halef olmak ve onun yerine geçmek.
• Din ve dünya işlerinde umumi reislik. İmam-ül Mü'minîn olan zât, şer'î hükümlerin icrasında Peygamberimiz Hz. Muhammed'e (A.S.M.) halef olduğu için hilafet vazifesini alana Halife denmiştir. Buna İmamet-i Kübra da denir.Hilafet, 1517 (Hi

hıns

• Bâtıldan hakka veya haktan bâtıla meyletmek. Yeminini bozmak. Günah.

hıns-ı yemin

• Yemininde durmayıp bozmak. Nakz-ı ahd da denir.

• Yemini bozma, sözünde durmama.

hitab-ı ezeli / hitab-ı ezelî

• Ezele ait hitap; başlangıcı olmayan sonsuzluk âleminin hitabı; Allah'ın sözü.

hızlan

• Rezil olma. Rüsvaylık.
• Aşağı düşmek.
• Muâvenetini, yardımını terk etmek.

hud / hûd

• Ad kavminin peygamberi.

hukukşinas

• Hukukçu, hukuk ilmini bilen.
• Vefâlı kimse. Sâdık dost.

hulf

• Verdiği sözü tutmama, yemininde durmama.

hulul-i şita

• Kış mevsiminin gelmesi.

hünkar mahfili / hünkâr mahfili

• Eskiden camilerde padişahlar için yapılmış olan yerler. Bu mahfiller camilerin zemininden yüksek olarak yapılır ve caminin iç kısmını görmek için kafes konulurdu. Bunun haricinde kafesin birkaç yerinde 20-30 cm. en ve boyunda açılabilir küçük pencereler de bulunurdu.

hürriyetin başı

• Meşrûtiyet yönetiminin ilk ilân edildiği dönem.

husuf-i cüz'i / husuf-i cüz'î

• Ayın bir kısmının tutulması.

hüval

• Kundura kalıbının yukarı kısmını genişletmek için kullanılan takoz.

i'la-yı kelimetullah

• Allah kelâmının, İslâmiyetin ulviyetini ve hakikatlarının kıymetini bildirmek ve yaymak. Hakaik-ı Kur'âniye ve imâniyenin neşir ve tâmimine cehd ile çalışmak.

i'la-yıkelimetullah / i'lâ-yıkelimetullah

• Allahü teâlânın ismini yüceltmek, İslâm dînini yaymak.

iaşe-i umumi / iâşe-i umumî

• Herkesi besleyip geçimini sağlama.

ibaha mezhebi / ibâha mezhebi

• Dinî kuralları, ahlâk ve namus prensiplerini, şahsî mülkiyet kavramını tanımayan sözde özgürlükçü batıl bir akım.

ibka

• Bırakma, yaşamını eline verme.

ibkà-yı nam

• Namını sürdürme.

ibrar

• Yapılan yeminin doğru olduğu tasdik edilme.

iç ezan

• Cuma günleri hatib minberde iken müezzin tarafından mahfilde okunan ezan. Diğer namazlarda yalnız minarede ezan okunurken, cuma günleri öğle vaktinde hem minarede, hem de caminin içinde müezzin mahfilinde ezan okunur. İkinci ezan caminin içinde okunduğu için buna "iç ezan" denilir. (Türkçe)

icmar

• Bir araya toplamak.
• Süratle yürümek.
• Atın sıçrayarak yürümesi.
• Bir şeyin umumi olması. Ateşe öd ağacı koymak.
• Bir şeyi buhurlamak. Tahmini hesab yapmak.
• Yeni ayın görünmesi.

ictisar

• Cür'et ve cesâret göstermek.
• Çölü aşıp gitmek.
• Denizde geminin geçip gitmesi.

idame-i hayat etme

• Hayatını devam ettirme, yaşamını sürdürme.

iddianame

• Müddei umuminin (savcının), iddialarını topladığı ve soruşturma sonunda mahkemede okuduğu yazı. (Ceza işlerinde hazırlık tahkikatının neticesi, davasının açılması için kâfi olduğu anlaşılırsa savcı bu dâvayı, ya ilk tahkikatın açılması hakkında sorgu hakimine bir talepname veya doğrudan doğruya mahk

ifca'

• Geçimini genişletme.

ifna / ifnâ

• Yok etme, yaşamını elinden alma (tutukluluk).

ifrac-ül bahire / ifrac-ül bâhire

• Geminin kıyıdan veya iskeleden açılması.

iham / îhâm / ایهام

• İki anlama gelen kelimenin uzak anlamını kasdetme. (Arapça)

ihtişam

• Debdebe. Şanlı görünüş.
• Etbâ dairesi ve takımının kalabalığı.

ikdar

• (Kudret. den) Kudret verme, kuvvetleştirme, güç kazandırma. Geçimini sağlama.
• Birini kayırma.

iksir-i ism-i azam / iksir-i ism-i âzam

• Cenab-ı Hakkın binbir isminden en büyük ve mânâca diğer isimleri kuşatmış olan isminin güçlü tesiri.

iktita'

• Almak. Bir şeyin bir kısmını koparıp almak.

ilahiyat

• Hikmet ilminin dinden ve sadece Cenab-ı Hak'tan bahseden kısmı. Filozoflarca fikir olarak ileri sürülen dine dâir nazariyeler, düşünceler.

ilahiyyat / ilâhiyyât

• İnanılacak şeylerden bahseden kelâm ilminin; Allahü teâlânın varlığı, zâtı, sıfatları ve fiillerinden (işlerinden) bahseden bölümü.

ilayıkelimetullah / îlâyıkelimetullah

• Allah kelâmını yayma.

ilm-i allamü'l-guyub / ilm-i allâmü'l-guyûb

• Gayb âlemini ve herşeyi bilen ve kendisinden hiçbir şey gizli kalmayan Allah'ın ilmi.

ilm-i beyan / ilm-i beyân

• Belâğat ilminin, hakikat, teşbih, istiâre, mecaz, kinâye kısımlarından bahseden kısmı.

• Belâgat ilminin, yâni edebiyatın, hakikat, teşbih, istiâre, mecaz, kinaye kısımlarından bahseden ilim dalıdır.

• Belâgât ilminin hakîkat, mecaz, kinâye, teşbîh (benzetme) ve istiâre gibi konularından bahseden ilim.

ilm-i lügat

• Bir dilin kelimelerinin tamâmını inceleyen ilim.

ilm-i usul

• Bir işin nasıl yapılacağının yöntemini gösteren ilim, metodoloji, yöntembilim.

ilm-i usul-i kelam / ilm-i usûl-i kelâm

• Kelâm ilminin, îmân bilgilerinin âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden nasıl çıkarıldığını öğreten ilim.

ilm-i usul-i tefsir / ilm-i usûl-i tefsîr

• Tefsîr ilminin metodlarından, kâidelerinden, müfessirde bulunması gereken şartlarından, âyet-i kerîmelerin; nâsih ve mensûhundan, hâss ve âmmından bahseden ilim.

imam-ı a'zam

• (Hi: 80-150) Hanefi Mezhebinin imamı. Asıl ismi: Ebu Hanife Nu'man bin Sâbit'tir. Bağdatlı olup Abbasiler devrinde yaşamıştır. Fıkıh ilminin en ileri geleni olup, bu ilmin tedvin ve tervicinde çok büyük hizmet etmiştir. Böyle zâtların vicdan-ı umumiye nezdinde idareyi, hak ve adalette selâmet için,

imamet

• İmamlık. Namazda cemaati idare eden zâtın hal ve sıfatı.
• Halifelik.İmamet iki kısma ayrılır:1- İmamet-i suğra: Namazda cemaate yapılan imamlık.2- İmamet-i kübra : Emir-ül mü'minîn olmak. Yani müslümanlar arasında riyaset-i âmmeyi hâiz bulunmaktır.

iman-ı tahkiki / iman-ı tahkikî

• İmana aid bütün mes'eleleri yakînî surette tedkik ile bilmek ve yaşamak ve tahkikî iman derslerini veren ve taklidî imanı tahkike tebdil eden eserleri sadakatla okumak neticesinde hâsıl olan sağlam, sarsılmaz iman. (Mü'minin kalbi tasdik nuru ile o derece münevver olmasıdır ki, o nur bütün letaif-i

imza

• Kendi ismini veya kendine ait bir işareti, kendisinin kabullenerek yazması.
• İcra ve tamam eylemek.

inayet-i rahmaniye / inayet-i rahmâniye

• Kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın özel yardımı.

infak / infâk / اِنْفَاقْ

• Geçimini temîn etme, nafaka verme.

inhisaf / inhisâf / انخساف

• Ay tutulması. (Arapça)
• Gelişimini yitirmek, parlaklığını kaybetmek. (Arapça)

inkılab-ı sayfi / inkılâb-ı sayfî

• İlkbaharın bitip, yaz mevsiminin balayışı. Gün dönümü. (21 hazirana rastlar.)

inkılab-ı şitevi / inkılâb-ı şitevî

• Sonbaharın bitip, kış mevsiminin başlayışı. (Aralık ayının 21'ine rastlar.)

inşaallahü'r-rahman / inşaallahü'r-rahmân

• Kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah dilerse.

inzac

• İyice pişirip kıvamını buldurma.

irade-i hilafet / irade-i hilâfet

• Halifelik makamının kararı, hükmü.

irsa'

• Sağlamlaştırma, sâbit kılma.
• Geminin demir atması.
• Pâyidar olmak.

işaret-i inayet / işaret-i inâyet

• Allah'ın özel yardımının işareti, göstergesi.

ıskalariya

• Geminin üst kısmına çıkabilmek için iskele, yani merdiven teşkil etmek üzere çarmıhlara aykırı ve kazık bağı ile bağlanmış ince halatlar.

ıskarça

• İtl. Geminin yükünün pek sıkı olarak istif edilmesi.

ıskarso

• İtl. Yelkenleri doldurur dik rüzgâr.
• Geminin götürü olarak kiralanması.

ism-i a'zam

• Allah'ın (C.C.) Kur'ân ve Hadis-i Şeriflerde zikredilen yüz isminin mânâca en câmi' olanıdır. İsm-i A'zam, diğer isimlerin de mânâlarını içinde toplar. Her ism-i İlâhiyenin de, her mahlukun da bir a'zamlık mertebesi vardır.

ism-i hakem nüktesi

• Hakem isminin ince mânâsı; Otuzuncu Lem'a'nın Üçüncü Nüktesi.

isnad-ı mecazi / isnad-ı mecazî

• Mecazî isnad, bir sözün mecaz anlamını tercih etmek.

istibka

• Devâmını istemek. Bâki ve dâim kılmak.

• Devamını isteme, geriye bırakma; bâkîleştirme.

istidame

• (Devam. dan) Bir halin devamını isteme. Bir şeyin devamını arzu etme.

istişfa'

• Birisinin yardımını istemek, şefâat dilemek.

ıstıyaf

• Yaz mevsimini geçirmek, bir yerde yazlamak.

iyal / iyâl

• Bir kimsenin geçimini üstlendiği kimseler.

izmihrar

• Surat asma.
• (Yıldız) parıldama.
• Kış mevsiminin şiddetli olması.

izzet

• Üstünlük, yücelik, azîz olma.
• Hürmet, saygı. Çünkü bildin mü'minin kalbinde bir Allah var, Niçin izzet etmedin ol beyte kim Allah var.

ka'f

• (Çoğulu: Kıâf) Ayağı sert olarak basmak.
• Ayak ile toprağı yerinden koparıp küremek.
• Kap içindeki suyun tamamını içmek.
• Koparmak.

kahf

• Kap içindeki suyun tamamını içme.

kahin / kâhin

• Karışık ve tahmini sözlerle gaibden haber verdiği söylenen kimse. Haberci. Falcı.
• Âlim.

kaide-i beyaniye / kaide-i beyâniye

• Belâgat ilminin bir dalı olan ve teşbih, istiâre, mecaz, kinâye gibi konuları ele alan beyân ilminin bir kuralı.

kalafat

• Geminin tahtalarının aralıklarını üstüpü vs. ile doldurup üzerine zift sürme işi.
• Sahte süs, düzen.

kamcu / kâmcu

• İsteğini ve meramını arıyan. Maksadına ve gayesine ulaşmak isteyen. (Farsça)

kanun / kânun

• Ocak. Ateş yanan yer. Zaman.
• Kış mevsimi.
• Sakil, ağır adam.
• Kış mevsiminin ilk iki ayı.
• Mangal. Soba.

kanun-u ihata-i ilmi / kanun-u ihata-i ilmî

• Allah'ın ilminin herşeyi kuşatmasının kanunu.

kanun-u ilm-i muhit

• Allah'ın herşeyi kuşatan ilminin kanunu.

kaput

• Askerlerin üstlük elbisesi, yağmurluğu. (Fransızca)
• Otomobillerin motor kısmını örten kapak. (Fransızca)

kasem

• Yemîn. Bir işi yapmak veya yapmamak için Allahü teâlânın ismini söyleyerek söz verme.

katf

• Atın veya diğer davarın adımını geç atması.
• Tırmalamak.
• Üzüm kesmek.
• Ağaçtan meyve devşirme.
• Devşirme mevsimi.

katv

• Sürur ve neşeyle ağır ağır yürümek.
• Adımını biribirine yakın atmak.

kavanin-i ilm-i ezeli / kavânin-i ilm-i ezelî

• Cenâb-ı Allah'ın ezelî ilminin kanunları.

kavl-i kadim / kavl-i kadîm

• İmâm-ı Şâfiî'nin Bağdâd'daki ilk ictihâdlarına (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden çıkardığı hükümlere) verilen ad. Bunlara onun mezheb-i kadîmi de denir. İmâm-ı Şâfiî, kavl-i kâdimini el-Hucce adlı eserinde topladı. Mısır'a yerleşince, muhîtin (y örenin) örf ve âdetlerini de nazar-ı îtibâra (dik

kayz

• Yaz mevsiminin en sıcak zamanları.

kaza orucu / kazâ orucu

• Oruç tutmamayı mubâh kılan (dînde bildirilen) bir özür sebebiyle vaktinde tutulamayan veya tutarken bir özür sebebiyle yâhut kast (bilerek) olmadan bozulup, Ramazân bayramının birinci, Kurban bayramının birinci, ikinci ve üçüncü günleri dışındaki zam anlarda gününe gün tutması gereken Ramazân-ı şerî

kaziye-i felekiye

• Gök ilmi hükmüne göre; astronomi ilminin hükmü.

kefaret-i yemin vermek

• Yerine getirilemeyen yeminin karşılığını ödemek.

kefaret-keffaret

• İşlenen bir günaha, bir yeminin bozulmasına karşılık verilen sadaka.

keffaret

• (Masdar gibi kullanılıyorsa da "keffâr" mübalâğa isminin müennesi olup, asıl mânası: örtücü ve imhâ edici demektir.) Bir mecburiyet altında veya yanlışlıkla işlenmiş günahı affettirmek ümidiyle şeriata uygun olarak verilen sadaka veya tutulan oruç.
• Günahtan arınma.

keffaret-i yemin / keffâret-i yemîn

• Bir işi yapmak veya yapmamak husûsunda Allahü teâlânın ismini söyleyerek yemîn eden kimsenin yemînini bozunca cezâ olarak yapması gerekli olan şey.

keffaret-i zıhar / keffâret-i zıhâr

• Bir erkeğin, hanımını veya onun yüz, baş, ferc gibi bir uzvunu, kendisine nikâhı ebedî haram olan bir kadına veya onun bakılması haram olan yerine benzetmesi yâni "Sen anam gibisin" veya "Senin sırtın anamın sırtı gibidir" demesinin affı ve onunla te krâr münâsebet kurabilmesi için olan çâre.

kelimullah

• "Cenab-ı Hakk'ın hitab eylediği zat" (meâlindedir). Hazret-i Musa'nın (A.S.) bir ünvanıdır. Çünkü O, Tur-u Sina'da Cenab-ı Hakk'ın kelâmını, hitabını duymak mazhariyetine erişmiştir.
• Resul-i Ekrem (A.S.M.) mi'rac-ı şerifinde Cenab-ı Hak ile tekellüme mazhar olduğundan bir ismi de Kel

kella

• Geminin durup demirlediği yer.

kemal-i rububiyet / kemâl-i rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan mâlikiyet, yaratıcılık ve terbiyesinin mükemmelliği.

ken'an diyarı / ken'an diyârı

• Sayda, Sûr, Beyrût, Filistin ve Sûriye'nin bir kısmını içine alan ve Fenike denilen bölge. Nûh aleyhisselâmın torunu ve Hâm'ın oğlu Ken'an burada yaşadığı için Ken'an diyârı denilmiştir.

keramet-i kevniye

• Kudret-i Rabbaniyenin ihsanı ile letâfet kesbedip havada uçmak, uzun yolu kısa zamanda gitmek, bir mü'minin bir sıkıntısı hâlinde Cenab-ı Hakk'a dua edip ind-i İlâhîde makbul bir zâttan yardım istemekle, o zatın, izn-i İlâhi ile o muztar kimsenin imdadına yetişmesi, kale gibi muhkem bir yerde üzerin

kerempe

• Yun. Denize doğru uzanan kayalık çıkıntı.
• Dağın en yüksek yeri, tepesi.
• Geminin baş tarafı.

kevsel

• Geminin kıç tarafı.

kıraet-i seb'a / kırâet-i seb'a

• Yedi kırâet imâmının okuyuş şekilleri.

komiser

• Emniyet teşkilâtının meslek dereceleri içinde yer alan ve en az lise tahsilini yapmış, polis enstitüsünün orta ve yüksek kısmını tamamlamış üniformalı veya sivil memur. (Fransızca)

komünist

• Komünizm akımını benimseyen kişi.

kötü din adamı

• İlmini dünyâ kazancına, mala, mevkîye kavuşmaya vâsıta eden, ilmi ile amel etmeyen, insanları ibâdete ve âhirete yönelmeye teşvik etmeyen din adamı.

kumandan-ı ferd

• Bütün varlık âleminin tek kumandanı.

kumanya

• ing. Bir gemi içinde bulunan kimselerin beslenmeleri için gemiye doldurulan erzak. Gemi zahiresi.
• Eskiden piyade kayığının arka kısmındaki dolapçık.
• Gemi kileri. Geminin erzak koymağa mahsus yeri.

kunv

• (Çoğulu: Kınân-Kınyân-Aknâ) Üzerinde hurması olan hurma salkımının çöpü.

küpeşte

• Geminin kenarlarındaki tahta siper.
• Parmaklığın üzerindeki düz ve kalın tahta.

kur'an

• Allah (C.C.) tarafından Hz. Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâma Cebrâil Aleyhisselâm vâsıtası ile (yâni vahiyle) gönderilen ve beşeriyetin bütün saadet düsturlarını hâvi en mukaddes ve en son kitâb-ı semâvidir. Din ve dünyanın nizâmını en iyi şekilde bildirir, kâinatın neden ve niçin yaratıldığ

kur'an-ı ezher / kur'ân-ı ezher

• Parlak Kur'ân (ayrıca burada Kur'ân, insanlığın bütün kabiliyet ve donanımının gelişmesine hitap ettiği için evrensel üniversite anlamında Ezher Üniversitesine benzetilmiş de olabilir.).

kurban

• Allahü teâlâya yakınlık. Mükîm (yolcu olmayan), âkıl (akıllı), bâliğ (ergen, evlenecek çağa gelmiş), hür ve dînen zengin sayılan, müslüman erkek ve kadın tarafından, Allah rızâsı için kurban niyetiyle kurban bayramının ilk üç gününde (Zilhicce ayının on, on bir ve on ikinci günlerinin her hangi biri

kurban geceleri

• Kurban bayramının birinci, ikinci ve üçüncü günlerinin geceleri.

kürsi / kürsî

• Makam.
• Arşın altındaki sema tabakası; Allah'ın yer ve gökleri kaplayan hükümranlığı ve ilminin tecellî ettiği yer.

küsuf-u cüz'i / küsuf-u cüz'î

• Güneşin bir kısmının tutulması.

küsuf-u külli / küsuf-u küllî

• Güneşin tamamının tutulması.

la nazime illa hu / lâ nâzime illâ hû

• Bütün kâinat ve varlık âlemini bir fayda ve gayeye göre düzenleyen Allah'tan başka ilâh yoktur.

lafz-ı allah

• Allah isminin lâfzı.

lahik / lâhik

• Namaza imâm ile berâber başladığı hâlde, kendisine uyku, gaflet veya benzeri bir sebebden dolayı abdest bozulması hâli ârız olup da (meydana gelip de) namazın tamâmını veya bir kısmını imâm ile kılamayan kimse.
• Kavuşan, ulaşan, yetişen.

lasta

• ing. Bir geminin alabildiği yük.

levh-i a'la / levh-i a'lâ

• Levh-i Mahfûz; herşeyin bütün ayrıntılarıyla yazıldığı kader levhası, Allah'ın ilminin bir adı.

levh-i mahfuz

• Herşeyin bütün ayrıntılarıyla yazıldığı kader levhası, Allah'ın ilminin bir adı.

lian / liân

• Lânetleşmek, erkeğin zevcesini (hanımını) zinâ etmekle suçlaması veya bu çocuk benden değildir demesi hâlinde dört şâhid getiremezse, zevcenin isteği üzerine eşlerin hâkim huzûruna çağrılarak usûlüne uygun (âyet-i kerîmedeki bildirildiği şekilde) kar şılıklı yemîn etmeleri ve lânetleşmeleri. Buna mu

lisanıhal / lisanıhâl

• Hâl dili, meramını durum ve görünümüyle anlatma.

lisanü'l-gayb

• Gayb âleminin dili.

loça

• Geminin baş tarafında ve iki yanda demir zincirin geçmesine mahsus delikler.

luti / lûtî

• Lût kavminin çirkin işini (livâta) yapan.

maani-i rububiyet / maânî-i rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesinin ifadeleri.

maden-i ilm-i hakikat / mâden-i ilm-i hakikat

• Hakikat ilminin kaynağı.

mahi-i tarik-ı fetret / mâhi-i tarik-ı fetret

• Fetret dönemini ortadan kaldıran, yok eden.

makamat-ı aşere / makâmât-ı aşere

• Fenâ (Allahü teâlâdan başka her şeyi unutmak) makâmının başlangıcında olan ve fenâ makâmına kavuşmak için lâzım olan on şey.

makàsıd-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutmasındaki maksat ve gayeler.

mana-yı hilafet / mânâ-yı hilâfet

• Hilâfetin anlamı; Peygamberimizin vekili olarak Müslümanların din ve dünya işlerinin tedbirini gören genel başkanlık makamının anlamı.

mana-yı melaike / mânâ-yı melâike

• "Melekler" kavramının ifade ettiği mânâ.

mana-yı saltanat / mânâ-yı saltanat

• Saltanat makamının ifade ettiği mânâ, görev.

manay-ı zımni / mânây-ı zımnî

• Bir lafzın konulduğu mânânın tamâmının içerisindeki cüz'î, husûsî mânâlardan herbiri.

mecelle

• Mecmua. Fikir topluluğu. Risale. Kitab. Hikmetli sahife.
• Fıkıh kitabının muâmelât kısmının toplu bir parcası.
• İslâm Hukukuna dâir bir mecmua.

mecmuu alem / mecmuu âlem

• Varlıklar âleminin tamamı, kâinatın hepsi.

medrese-nam / medrese-nâm

• Medrese ismini taşıyan.

mehasin-i meşrutiyet / mehâsin-i meşrutiyet

• Meşrutiyet sisteminin ortaya çıkardığı güzel neticeler.

mehmed

• Muhammed isminin Türkçede meşhur olmuş değişik şeklidir. Resul-i Ekrem Efendimize verilen ve sadece ona lâyık bulunan Muhammed (A.S.M.) ismine hürmeten bu değişiklik âdet olmuştur.

mekanik

• Lât. Cisimlerin hareketleriyle alâkalı hâdiseleri inceleyen ilim. Mihanikiyetten bahseden kitap.
• Makina. Makina aksamının hey'et-i mecmuası.
• Kafa yormaksızın el veya makina ile yapılan.

mekteb-i mülkiye

• Siyaset ve yönetim biliminin okutulduğu okul; Siyasal Bilgiler Fakültesi.

mercan

• Denizde geniş resif meydana getiren ve mercanlar takımının örneği olan hayvan ve bunun kalkerli yatağından çıkarılan çoğu kırmızı renkte ve ince dal şeklinde bir madde. Bu madde boncuk gibi süs eşyası olarak kullanılır. Mercanlar ancak 40 metre kadar derinlikte yaşayabilirler.

merkez-i alem / merkez-i âlem

• Bütün varlıklar âleminin merkezi.

merkez-i hilafet / merkez-i hilâfet

• Hilâfet merkezi, halifelik makamının bulunduğu yer.

mertebe-i rububiyet / mertebe-i rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, terbiye ediciliği, idare etme derecesi.

mertebe-i tevhid-i rububiyet / mertebe-i tevhîd-i rubûbiyet

• Varlık âleminin terbiye, tedbir ve idaresindeki birlik ve bu birliğin bir olan Allah'tan gelmesini bilme mertebesi.

mesaj

• Sözle veya yazı ile gönderilen haber. (Fransızca)
• Bir devlet adamının veya makam sahibi şahsiyetin, diğer bir şahsiyete veya cemaate gönderdiği yazılı haber. (Fransızca)

mesele-i akaid-i kelamiye / mesele-i akaid-i kelâmiye

• Kelâm ilminin inanca dair meselesi.

meunet

• Birisinin ölmeyecek kadar yiyip içeceği.
• Külfet.
• Masraf. Bir şeyin toplamak, devşirmek, nakil ve boşaltmak ve saymak gibi levazımının teslim yerine kadar olan masraflarına denir.

mevdu hadis / mevdû hadîs

• Bir hadîs imâmının (üç yüz binden daha çok hadîs-i şerîfi, râvîleri ve senedleri ile birlikte ezbere bilen âlimin) şartlarına uymayan hadîs-i şerîfler.

mevlel-muvalat / mevlel-muvâlât

• Bir zımmînin yâni gayr-i müslim (müslüman olmayan vatandaşın) veya harbî yâni vatandaş olmayan pasaportlu bir kâfirin bir müslümanın yardımı ile îmâna gelerek, bu müslümanı velî kabûl edip ona; "Sen benim mevlâmsın (velîmsin), şâyet ben bir cinâyet(suç) işlersem diyetini (borcunu) sen ver, ben ölünc

meyş

• Halt etmek, karıştırmak.
• Koyun sütünü keçi sütüne karıştırmak.
• Yünü kıla karıştırmak.
• Sözün birazını söyleyip, bir kısmını söylememe.

mezhebde müctehid

• Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dînî delîllerden (kaynaklardan) yeni hükümler çıkarabilen İslâm âlimi. Buna müctehid-i mukayyed ve müctehid-i müntesib de denir.

mikati / mikatî

• Hacc mevsimini beklemek üzere Mekke-i Mükerreme'de kalan kimse.

min

• Arabçada harf-i cerrdir. 1- Mekân ve bir şeye başlamayı ifâde eder. Meselâ: "Haftadan haftaya" da olduğu gibi.2- Teb'iz için olur. Meselâ: "Kim bir kavme benzemeğe özenirse onlardan sayılır" cümlesinde olduğu gibi. Bazılarını, bir kısmını ifâde ediyor. 3- Cinsi beyan için olur. Meselâ: "İşlediğiniz

mirac-ı mü'min / mirâc-ı mü'min

• Mü'minin miracı; mü'minin Allah'ın huzuruna yükselişi.

mıshaf

• Kur'ân-ı kerîmin tamâmının yazılı olduğu mübârek kitab.

mishelan / mishelân

• Geminin iki tarafındaki iki halka.

monarşi

• Hâkimiyetin kaynağı birtek şahısta (Kral, padişah, han v.s.) olduğu kabul edilen devlet şeklidir. Bu şahsın, yani devlet başkanının yanında bir meclis (parlamento) olursa; meşruti monarşi; olmazsa; mutlak monarşi ismini alır. Ayrıca devlet başkanının iş başına gelmesi şekline göre, irsi veya seçimli (Fransızca)

mu'amelat / mu'âmelât

• İnsanların birbirleri arasında olan işler. Alış-veriş, kirâ, şirketler, fâiz, mîrâs gibi insanlar arasında meydana gelen işler. Fıkıh ilminin dört kısmından biri.

mu'ayede / mu'âyede

• Bayramlaşma. Birbirinin bayramını kutlama.

mü'tefikat

• Lut kavminin köyleri, memleketleri.
• Lut kavmi.

mübaşir

• Müjdeleyen.
• Mahkemede kapıcılık edip şâhid ve maznunların ismini çağırarak mahkemeye yardım eden kişi.
• Geçici bir vazife alarak merkezden bazı emirleri götüren, icrâ salâhiyeti olan.
• Müfettiş. Kontrolör.

müberrer

• Yemini tasdik olunmuş.

mücazefe

• Söz ile karşısındakinin hakkını örtmek, aldatmak.
• Fık: Tartıp ölçmeden göz kararı ile yapılan tahmini satış. Götürü almak. Toptan satmak.

müctehid fil-mes'ele

• Mezheb reîsinin (imâmının) bildirmediği mes'eleler için mezhebin usûl ve kâidelerine göre hüküm çıkaran İslâm âlimi.

müctehid fil-mezheb

• Mezhebde müctehid; mezheb reisinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dört delîlden (Kitâb, yâni Kur'ân-ı kerîm, sünnet, icmâ', kıyâs,hüküm çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid-i mukayyed ve müctehid-i müntesib de den ir.

müctehid-i mukayyed

• Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, delîllerden yeni hükümler çıkaran İslâm âlimi. Mukayyed müctehid.

müctehid-i müntesib

• Mezheb reîsinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, edille-i şer'iyyeden (dört ana delîlden) hüküm çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid fil-mezheb (mezhebde müctehid) de denir.

mudarebe şirketi / mudârebe şirketi

• Ortaklardan bir kısmının sermâye vermesi, bir kısmının da iş yapmayı üzerine alması üzerine anlaşma yapılarak kurulan şirket, ortaklık.

muhaddis

• Hadis ilminin bir çok usul ve füruunu bilen zât. Peygamber Efendimizin (A.S.M.) hâl ve sözlerini bize nakleden ve hadis ilminin mütehassısı.

• Hadîs ilmini bilen, çok sayıda hadîs ezberleyen, yazan veya aktaran hadîs âlimi.

muhaddis-i meşhur

• Meşhur hadisçi; hadis ilmini bilen, çok sayıda hadis ezberleyen, yazan veya aktaran meşhur hadis âlimi.

muhaddisin-i kamilin / muhaddisîn-i kâmilîn

• Hadis ilmini çok ileri derecede bilen, çok sayıda hadîs ezberleyen, yazan veya aktaran olgun hadis âlimleri.

muhattıt

• (Hatt. dan) Çizen, resmini yapan.

muhavvile

• (Havl. den) Fiz: Elektrik cereyanını, akımını başka hâle koyan. Transformatör.

mühendisin / mühendisîn

• (Tekili: Mühendis) Mühendisler. Hendese ilmini bilen kimseler.

mukayyed müctehid

• Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dînî delillerden (kaynaklardan) yeni hüküm çıkaran İslâm âlimi. Müctehid fil mezheb de denir.

mukteza-yı ihata-i ilmi / mukteza-yı ihata-i ilmî

• Allah'ın ilminin herşeyi kuşatmasının gereği.

mukteza-yı ism-i hakim / mukteza-yı ism-i hakîm

• Allah'ın herşeyi hikmetle yaptığını bildiren isminin gereği.

münakehat / münâkehât

• Fıkıh ilminin dört büyük kısmından biri. Evlenme, boşanma, nafaka gibi hususlar.

müressim

• (Resm. den) Resmini yapan. Tersim eden.

mürsa

• Geminin demir attığı yer.

müsakat

• (Ka, uzun okunur) Meyvesinin bir kısmını almak şartiyle bir bağı veya ağaçları bir kimseye verme.

mushaf

• Kur'ân-ı kerîmin tamâmının yazılı olduğu kitap. Mıshaf da denir.

müşkülat-ı hadis / müşkülât-ı hadîs

• Hadîs ilminine ait anlama güçlükleri, zorlukları.

müstedim / müstedîm

• (Devam. dan) Devamlı, daimî, sürekli.
• Devamını isteyen, istidame eden.

müsteymin

• Mübarek sayan.
• Aman dileyen.
• Bir kimsenin yeminini isteyen.

mutasayyif

• Bir yerde yazlıyan.. Yaz mevsimini geçiren.

mutazammın

• İçine alan, tazammun eden.
• Üstüne alan. Tazmini kabul eden.
• Muhit ve müştemil olan.

müteşeffi

• (Şifa. dan) Şifa bulan, iyileşen.
• Öcünü, intikamını alarak rahatlaşan.

muvakere

• Tarladan çıkan mahsulden bir kısmını almak şartıyla birlikte ekme.

muvakkat nikah / muvakkat nikâh

• Geçici nikâh. Bir adamın, yüz sene de olsa, belli bir zaman sonra hanımını boşamağı söyleyerek, bütün şartlarına uygun yapılan ve harâm olan nikâh.

naf-ı zemin / nâf-ı zemin

• Zeminin ortası. Mekke-i Mükerreme.

nahvi / nahvî

• Nahiv ilmine ait. Arapça gramere ait. Nahiv ilmini iyice bilen.

nahviyyun

• Kelime dizimi ve nahiv ilminin ehli olan âlimler. Arapça dil âlimleri, gramerciler.

nakkad

• (Bak: Nekkad) Nakd eden. Paranın kalbını, sağlamını ayıran.
• Tenkidci, bir şeyin iyisini kötüsünü ayıran.
• İmam, hatib.

nazar ber kadem

• Nakşibendiyye yolunun temel bilgilerinden birisi olup, tasavvuf yolculuğunda adımdan ileriye bakmak ve adımını baktığı yere atmak.

nazzam-ı vahid / nazzâm-ı vâhid

• Bütün varlık âlemini yaratılış gayelerine uygun olarak en güzel şekilde düzenleyen Kendisi bir olan Allah.

nekkad

• Bir şeyin iyisini kötüsünü seçen kimse.
• Paranın sağlamını kalpından ayıran.
• İmam, hatib ve kayyum gibi hizmet sahiblerinin, vazifelerine devam edip etmediklerini murakabe ve devam etmiyenlere tenbihat, icra ve devamsızlıkları tesbit eden vazifeli kişi.

nesr

• Hamele-i Arş'tan olan bir melek.
• Akbaba, kartal.
• Nuh kavminin putlarından birisinin ismi.
• Yarayı deşmek.
• Kuşun, eti didiklemesi.
• Birinin aleyhinde konuşmak.
• Güneyde bir parlak yıldız. Buna Nesr-ül vâki' denir. Batıdaki yıldıza ise: Nesr-üt-Tair

nezzam-ı hakiki / nezzam-ı hakikî

• Kâinatın ve bütün varlık âleminin gerçek düzenleyicisi ve düzen koyucusu olan Allah.

nigahdaşt / nigâhdâşt

• Kalbde yalnız Allahü teâlâyı anıp, O'ndan başka her şeyi unutma hâlinin devâmını muhâfaza.

nukuş-u kalem-i kudret

• Allah'ın kudret kaleminin işlemeleri.

nur-i mübin

• Mübin olan nur. Aşikâr ve açıklayıcı olan ve hak ile batılı ayıran nur. Bilhassa iman ve Kur'an ilminin mânevi nuru.

nur-u ilm-i ezeli / nur-u ilm-i ezelî / نُورُ عِلْمِ اَزَل۪ي

• Allah'ın ezelî ilminin nuru, ışığı.

• Allahın başlangıcı olmayan ilminin nuru.

nüzul / nüzûl

• İnmek. Tasavvuf yolunda ilerleyerek, sebebler âlemini görmeyip yalnız sebeblerin sâhibini yâni Allahü teâlâyı bilme hâline ulaşan bir velînin insanları irşâd ve terbiye için, tekrar sebebler âlemine inmesi.

nüzul-i sefine

• Geminin denize inişi.

orsa

• Yelkenleri mümkün olduğu kadar rüzgârın estiği cihete yaklaştırarak seyretmek hâli.
• Geminin sol tarafı, iskele.

oruç kazası / oruç kazâsı

• Oruç tutmamayı mubah kılan (dinde bildirilen) bir özür sebebiyle vaktinde tutulamayan veya kasd (bilerek) olmadan orucunu bozan bir kimsenin, Ramazân bayramının birinci, Kurban bayramının ilk üç günü hâricindeki zamanlarda gününe gün oruç tutması.

peygamber

• İlâhî hakikatları insanlara bildirmek ve onlara örnek olmak üzere Allah tarafından tayin edilen, vahiy yoluyla sahip olduğu ilmini yaşayıp neşreden mübarek zatların umumî ismi.

pranga

• İng. Eskiden ağır cezalı mahkûmların ayaklarına takılan kalın zincir.
• Halkalarıyla beraber iki okka yüz dirhem ağırlığındaki demire verilen addır.
• Umumi hapishanelerde, hapishanenin iç nizamını bozan ve taşkınlık gösteren mahkûmların ayaklarına da pranga vurulurdu.

rahmet-i rahman / rahmet-i rahmân

• Rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın rahmeti.

rampa

• İki geminin birbirine veya bir geminin iskeleye yanaşıp bitişmesi. (Fransızca)
• Şose veya demiryolundaki yokuş. (Fransızca)
• Trenin eşya almağa mahsus yanaştığı set. (Fransızca)

redd-i selam / redd-i selâm

• Selâm verenin selâmını almak.

remy-i cimar / remy-i cimâr

• Hac ibâdeti esnâsında Kurban bayramının birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü günlerinde Minâ'da bulunan ve Cemre adı verilen taş yığınlarına nohut büyüklüğündeki taşları atmak. Buna şeytan taşlama da denilmektedir.

rıza-yı ilahi / rıza-yı ilâhî

• Allah'ın kulundan memnun olması. Her hangi bir hareketinde mü'minin en yüksek derecesi.

röntgen

• Röntgen adında bir Alman âliminin 1896' da keşfettiği ışıklar. Bunlar gözle görülmediği halde fotoğraf camına tesir eder, vücuddan, tahta, kâğıt gibi maddelerden bu ışık geçebilir. Bazı hastalıkların teşhis ve tedavisinde de kullanılır.
• Vücuddaki iç uzuvların filmini çekmek.

rota

• Vapur ve gemilerde istikamet yolu. Geminin seyir yolu.

rububiyet / rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi.

rububiyet-i amme / rububiyet-i âmme

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, idaresi ve terbiyesi.

rububiyet-i sübhaniye / rububiyet-i sübhâniye

• Her türlü kusur ve noksandan yüce olan Allah'ın bütün varlık âlemini terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutması.

ruh / rûh

• Can; bedene hayâtiyet (canlılık) veren kuvvet.
• Bir şeyin özü, cevheri, hakîkati.
• Emr âleminin beş latîfesinden biri.

ruh-u feza-yı can / ruh-u fezâ-yı cân

• Gönül âleminin ruhu.

ruhaniyat / ruhâniyât

• Maddî yapısı olmayan ve gözle görülemeyen ruh âleminin varlıkları.

sadaka-i fıtır

• İhtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak, nisâb yâni dinde zenginlik ölçüsü miktarında malı, parası bulunan her hür müslümanın, Ramazân bayramının birinci günü sabâhı, fakirlere vermekle yükümlü oldukları belli miktarlardaki buğday, arpa, hurma veya kuru üzüm yahut kıymetleri kadar altın v

şah-ı velayet

• Velîlik makamının şâhı, başı.

sahih hadis / sahîh hadîs

• Âdil yâni yalancılıktan uzak, büyük günah işlemeyen ve hadîs ilmini bilen kimselerden işitilen, Resûlullah efendimize kadar, rivâyet edenlerden hiçbiri noksan olmayan ve mütevâtir yâni birçok Sahâbînin Resûl-i ekremden ve başka birçok kimselerin onla rdan naklettikleri hadîsler ve meşhûr, yâni ilk z

samiri / samirî

• Hz. Musa Peygamber zamanında Yahudileri şirke sevk eden. Hz. Musa'nın (A.S.) bulunmadığı yerde kavmini yaptığı buzağı heykeline taptırmağa çalışan bir yahudi.

san'at-ı şuuriye-i rahmaniye / san'at-ı şuuriye-i rahmâniye

• Rahmeti sınırsız olan Allah'ın sonsuz ilminin neticesi olarak ortaya çıkan san'atı.

sani-i alem / sâni-i âlem

• Bütün varlık âlemini san'atlı bir şekilde yaratan Allah.

şaşaa-i rububiyet / şâşaa-i rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan rablığının azameti, haşmeti.

sath-ı alem / sath-ı âlem

• Kâinat ve dünya zemini.

sebe'

• (Sebâ) Hazret-i Süleyman Aleyhisselâm'ın mucizesi sonunda imana gelen ve onunla evlenen Belkıs'ın Yemen'de hükmü altında bulundurduğu mâmur şehrinin ismi.
• Bir Arab kavminin adı.
• Bir devlet ismi.
• Bir şahıs adı.

şecc

• Baş yarma ve yarılma.
• Geminin, denizi yararak yol alması.

şecere-i rıdvan / şecere-i rıdvân

• 628 (H.6) senesinde yapılan Hudeybiye andlaşmasından önce Medîneli müslümanların, altında Peygamber efendimize ve İslâm dînine bağlı kalacakları husûsunda bağlılık yemîni ettikleri ağaç.

şeddad / şeddâd

• Kâfir.
• Çok eskiden Yemen'de Âd Kavminin hükümdarı Allah'a isyan ederek Cennet'e benzetmek iddiasiyle İrem bağını yaptırmış, bu bağdaki köşke girmeden kavmi ile yani taraftarlariyle birlikte gazaba uğramış, çarpılmış, yerin dibine geçmiştir.

• Ad kavminin ulu önderi olan ünlü bir kâfir.

sedum

• Peygamber Lut Aleyhisselâm'ın kavminin şehri.

şem'un aleyhisselam / şem'ûn aleyhisselâm

• İsrâiloğulları'na gönderilen peygamberlerden. İsminin Şemsûn olduğu da bildirilmiştir.

şems-i ezel ve ebed

• Ezelden ebede kadar bütün varlık âlemini aydınlatan Allah.

şems-i ezel ve ebed sultanı

• Ezel ve ebedin sultanı olan Güneş; bu tabir ezelden ebede kadar bütün varlık âlemini aydınlatan Allah için bir benzetme olarak kullanılır.

şems-i mu'cizbeyan

• Mu'cizeli açıklamalarıyla varlık âlemini aydınlatan güneş, Kur'ân-ı Kerim.

sene-i rumiye

• Garp Milâdi takvimini yani Efrenci takvimini kabul etmemiş olan Şark Hristiyanları için 14 Ocak tarihinden başlayan ve eskiden 1 Mart tarihinde başlayan Rumi sene.

şerait-i sulhiye / şerâit-i sulhiye

• Barışı ve barış ortamını meydana getiren şartlar.

sertem

• Uzun, tavil.
• Yumuşak sözlü kişi.
• Hışmını ve gadabını süratle yenen kimse.

seyr-i afaki / seyr-i âfâkî

• Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin; ilminin, bilgisinin ve kendi ihtiyârı (dilemesi, istemesi) olmaksızın dış âlemde ilerlemesi.

sidre / سِدْرَه

• Varlık aleminin sonundaki manevi ağaç.

sidret-ül münteha

• Mahlukat ilminin ve amelinin kendisinde nihayet bulup kevn âlemini hududlandıran bir işaret. Yedinci kat gökte olduğu rivayet edilen ve Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâm'ın ulaştığı en son makam.

simya

• Adi madenleri altın madenine çevirmek gayesini güden bir çalışma. Bu çalışma bir takım maddelerin bulunmasına sebep olduğu için kimya ilminin ilerlemesine hizmeti dokunmuştur.

siper-i saika / siper-i sâika

• Yıldırımdan korunmak için gemilerle, minarelere ve büyük binalara konan âlet. Paratoner.Gemilerde direklerin şapkalarına konulur ve üzerlerine, bir ucu denize kadar sarkıtılmış bakır tel bağlanır. Direkleriyle teknesi ağaç olmayan gemilerde tel yoktur. Telin gördüğü nakil hizmetini geminin demir kıs

sırr-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliğinin, yaratıcılığının, idaresinin ve terbiyesinin sırrı.

şuayb aleyhisselam / şuayb aleyhisselâm

• Medyen ve Eyke ahâlisine gönderilen peygamber. İbrâhim aleyhisselâmın, dînini insanlara tebliğ etti. İbrâhim aleyhisselâmın veya Sâlih aleyhisselâmın neslinden olduğu rivâyet edilir. İsminin Arabça Şuayb, Süryânicede Yesrûb olduğu bildirilmiştir. Mûsâ aleyhisselâmın kayınpederidir.

sultanahmed

• İstanbu'lda bulunan ve ismini Sultanahmed Camiinden alan semt; Sultanahmed Camiinin olduğu yer.

sür'at-i kalem

• Kaleminin hızlı olması, hızlı yazı yazma.

süva'

• Geceden bir parça.
• Nuh Aleyhisselâm'ın kavminin taptıkları put.

taassubat-ı kavmiye / taassubât-ı kavmiye

• Kendi kavminin ve milletinin kurallarına sıkıca bağlılık.

tabi / tâbi

• Kitap vs. basan, baskı işlemini yapan.

tabiat-ı belagat / tabiat-ı belâgat

• Belâgat ilminin kendine mahsus şekil karakteri ve mizacı.

tafdil

• Bir şeyi üstün kılmak. Birisini ötekisinden mühim görmek.
• Gr: Bir şeyi "en üstün, daha üstün daha çok, en iyi, daha iyi" gibi mânâ ifâde etmesi için mukayese ve üstünlük gösteren ismini söylemek ki, buna "ism-i tafdil" denir. Ef'al () vezninde; efdal (daha faziletli), ekber; (en büyü

taglis

• Fık: Kurban bayramının ilk gününde Müzdelife'de bulunanlar için o günün Sabah Namazını fecri müteakib daha ortalık karanlık iken kılmak. (Bu çok efdaldir)
• Bir işi üzerine almak.
• Sabah karanlığında sefer etmek.

tahalhul

• (Halhal. dan) Ayağa bilezik takma.
• Bir cismin hacminin büyümesi, şişmesi.
• Hava cereyanı olması.

tahlil etmek / tahlîl etmek

• Abdest alırken el ve ayak parmakları arasına sol, sakalın sarkan kısmının içine ise sağ elin yaş parmaklarını tarak gibi sokarak karıştırmak.

tahmid

• (Hamd. den) Hamdetmek.
• Medhetmek, övmek.
• Elhamdülillâh" kelâmının mânasını ifade etmek.

tahrif / tahrîf / تحریف

• Bir yazıdaki cümlenin anlamını değiştirme.
• Bir yazıdaki adın veya cümlenin yerini değiştirme, bozma.

• Üstünde kalem oynatarak bozma, asıl anlamını bozma. (Arapça)

talak-ı selase / talâk-ı selâse

• Bir sözü üç kere veya daha fazla sayı söyleyerek, erkeğin zevcesini (hanımını) boşaması. Bu durum bir anda olduğu gibi, ayrı ayrı zamanda da olabilir.

tasayyuf

• (Sayf. dan) Yazlıkta oturma, yazlama, bir yerde yaz mevsimini geçirme.

tasvir

• Resmini yapma, resim, zihinde canlandırma.

• Bir şeyin şeklini çıkarma, resmini yapma.
• Resim yaparcasına güzel tarif etme, tanımlama.

tazammun

• İhtiva etmek. İçine almak. İçinde başka şeyleri havi olmak. Muhit olmak.
• Tazmini kabul etmek. Kefil olmak.
• Man: Lâfzın, mevzuu olduğu mânanın cüz'üne delâlet etmesi.

teb'iz / teb'îz

• Tamamını değil de bazısını, bir kısmını gösterme.

tecelli-i hassa / tecellî-i hâssa

• Hususî tecellî, Cenâb-ı Hakkın seçkin kullarına veya dilediği mahlukuna karşı hususî yardımının görünmesi.

tecelli-i ism-i azam / tecellî-i ism-i âzam

• Allah'ın en büyük isminin yansıması.

tecelliyat-ı celaliye / tecelliyât-ı celâliye

• Allah'ın haşmet ve ihtişamının varlıklar üzerinde görünümü.

tecelliyat-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiye edişinin tecellileri, yansımaları.

tecemmülat-ı beytiye / tecemmülât-ı beytiye

• Evde bulunan eşya. Evin nizamını tamamlayan eşya.

tecerru'

• (Cur'a. dan) Yudum yudum ve süzerek içmek.
• Hışmını ve gadabını yutup def'etmek. Hiddetini yenmek.

tedbir-i uluhiyet / tedbir-i ulûhiyet

• Cenâb-ı Allah'ın ilâhlığıyla bütün varlık âlemini tedbiri, idaresi.

tedlis

• Sattığı şeyin ayıbını müşteriden gizlemek.
• Fık: Hadisi ilk nakledenin ismini gizlemek. Hadisi başkasına isnâd eylemek.

tefekkuh

• Fıkıh ilmini tahsil etmek.

tefhim-i meram / tefhim-i merâm

• Merâmını anlatma.

tefsir

• Örtülü bir şeyi açmak, yorumlamak.
• Kur'ân-ı Kerim'in anlamını açıklayan bilim.

tekfir-i yemin

• Yeminin keffaretini vermek. Yemin bozan bir kimsenin ceza olarak ödediği para, tuttuğu oruç.

tekke

• Tasavvufun yâni İslâm ahlâkı ilminin ve diğer dînî ilimlerin öğretildiği ve tatbik edildiği yer. Dergâh ve zâviye de denir.

teleccüc

• Geminin denizin derin yerine varması.

televizyon

• Elektromanyetik dalgalar vasıtasıyla hareketli veya hareketsiz şekillerin resmini uzaklara nakletme usulü. (Fransızca)
• Bunun alıcı cihazı. (Fransızca)

temin-i hayat

• Hayatın devamını temin etme; yaşamı rahatlatacak vesileleri, araç ve gereçleri elde etme.

temin-i maişet

• Geçimini temin etme.

tenvih

• Sulandırma.
• Yaldızlama.
• Haksız bir şeyi yapmacık şeylerle süsleyip haklı gösterme.
• Başka bir madeni, altın veya gümüş suyuna daldırma.
• Bir kimsenin nâmını, şânını yükseltme.

terbiyename

• Terbiye edici belge; belli bir terbiye ve eğitim programını içeren talimat, kitap.

tercüman-ı kelam-ı ezeli / tercüman-ı kelâm-ı ezelî

• Allah'ın ezelî kelâmının tercümanı, Hz. Muhammed.

tersim

• Resmini çizmek. Resmedilmek. Resmini yapmak.

tesis-i ahkam-ı risalet / tesis-i ahkâm-ı risalet

• Peygamberlik makâmının hükümlerinin tesisi, uygulamaya konulması.

tesis-i muhabbet-i umumiye

• Herkesi kuşatan bir sevgi ortamının kurulması.

teşrik günleri

• Kurban bayramının ikinci, üçüncü ve dördüncü günleri. Bayramın birinci gününe yevm-i nahr (nahr günü), ikinci ve üçüncü günleri de kurban günü olduğundan hepsine birden "eyyâm-ı nahr" denir. Ondan evvelki güne Arefe günü denir. Ramazân-ı şerîf bayram ında arefe yoktur. Arefe, kurban bayramına mahsus

teşrik tekbirleri

• Zilhiccenin dokuzuncu günü, yani Kurban Bayramının arefe günü, sabah namazından başlayarak, bayramın dördüncü günü ikindi namazına kadar olan, her farz namazın selâmından sonraki alınan tekbirler.

tevhid-i rahman / tevhid-i rahmân

• Rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ı bir olarak bilme ve ilân etme.

tevil

• Yorumlama, yorum; sözün ilk anlamını değil de ihtimal dahilinde bulunan başka anlamlarını (mecâzî) esas alarak yorumlama.

tezahür-ü rububiyet / tezahür-ü rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, idare ve terbiyesinin görünmesi.

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, idare ve terbiyesinin görünmesi.

tezahürat-ı rububiyet / tezahürât-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesinin gözle görülür olması.

ulema-i amilin / ulema-i âmilîn

• İlmine ve bilgisine göre amel eden, ilmini tatbik eden âlimler.

ulema-i su / ulemâ-i sû

• Kötü âlimler; insanları doğru yoldan saptıran, ilmini dünyâ kazancına, mala ve mevkîye kavuşmaya vâsıta eden din adamları.

ulema-yı ilm-i kelam / ulemâ-yı ilm-i kelâm / عُلَمَايِ عِلْمِ كَلاَمْ

• Kelam ilminin âlimleri.

ulüvv-ü nazm

• Nazmının yüceliği.

umera-yı belagat / umera-yı belâgat

• Belâgat ilminin emirleri, ileri gelenleri.

ümm-i seleme

• (Mi: 542-626) Ümmehât-ı Mü'minînden olup, Resül-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm'ın son vefat eden zevcesi idi. 378 Hadis-i şerif rivayet etti. (R.A.)

umre

• Ziyâret etmek. Hac zamânı olan beş günü yâni Arefe ve Kurban bayramının dört günü dışında, istenildiği zaman ihrâma girip Kâbe-i muazzamayı tavâf etmek ve Safâ ile Merve arasında sa'y etmek (yürümek), saçı kazımak veya kesmekten ibâret olan ibâdet. Umreye Hacc-ı asgar (küçük hac) da denir.

• Hac zamânı olan beş günden yâni Arefe ve Kurban bayramının dört gününden başka, senenin her günü ihrâma girip Kâbe'yi tavâf etmek, Safâ ile Merve arasında sa'y yapmak ve saç kazımak veya kesmek.

umurat

• (Tekili: Umre) Umreler. Hac mevsiminin haricinde Kâbe'yi ve Mekke-i Mükerreme'nin mübarek yerlerini ziyaret etmeler.

urcun

• Kurumuş hurma dalı. Ay gibi eğilen dal. Hurma salkımının dalı.

vaks

• Fahişe kısmının fahişeliğini zikrederek anlatmak.
• Bedene uyuz illeti yayılması.

vasi' / vâsi'

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Rahmeti, ilmi, kudreti, ihsânı ve nîmetleri her şeyi kuşatan ve her şeye kâfi olan, kudretinin ve ilminin nihâyeti olmayan.

vav-ı kasem

• Gr: Herhangi bir kelimenin, çok defa Allah isminin evveline gelerek, yemin için kullanılan vav harfi. Vallahi, Veşşemsi, Velfecri kelimelerinde olduğu gibi.

vefk

• Ebced ve cifir ilmi çerçevesinde, bir takım sırlara işaret eden uygunlukların bulunduğu tevafuk sistemini gösteren tılsımlı kare alan.

vefk-i müselles

• Üçlü vefk; bir âyet veya ibarenin ebced ve cifir değerleri esas alınarak, dağıtıldığı ve üç rakamının karesi biçiminde dokuz küçük kareden oluşan tılsımlı kare alan.

vüs'at-i şümul

• Kapsamının genişliği.

yemin keffareti / yemîn keffâreti

• Yapılan yemîne riâyet etmeyip, yemîni bozan bir müslümana lâzım gelen keffâret, cezâ.

yemin-i mün'akide / yemîn-i mün'akide

• Akit yemini, and içme.

yeuk

• Nuh Aleyhisselâm'ın kavminin putlarından bir putun ismi.

yevm-i nahr

• Kurban kesme günü. Zilhicce ayının onuncu yâni kurban bayramının birinci günü. On birinci ve on ikinci günleri de kurban kesme günü olduğundan hepsine birden eyyâm-ı nahr denildi.

yusuf aleyhisselam / yûsuf aleyhisselâm

• Kur'ân-ı kerîmde adı geçen peygamberlerden. Mısır ahâlisine gönderilen peygamber. Yâkûb aleyhisselâmın oğludur. Yâkûb aleyhisselâmın neslinden gelen ilk peygamberdir. Allahü teâlâ ona rüyâ tâbiri ilmini öğretti.

zamir-i mütekellim

• Mütekellim zamiri, yani konuşanın isminin yerini tutan zâmir. ("Ben" gibi)

zelif

• Adımını atmak.

zemin-i maarif

• Bilgiler, bilimler zemini, yeri.

zevf

• Adımını birbirine yakın atmak.

zıhar / zıhâr

• Bir kişinin, kendi hanımını, annesi gibi evlenmesi kendisine haram olan birine benzetmesi.

• Erkeğin, hanımını veya onun yüz, baş, ferc gibi bir uzvunu, kendisine nikâhı ebedî haram olan bir kadına veya onun bakılması harâm yerine; "Sen anam gibisin" veya "Senin sırtın anamın sırtı gibidir" gibi sözlerle benzetmesi.