a'taf

• (Tekili: Atf) Meyiller.
• Merhametler, şefkatler, lütuflar, ihsanlar.

aciyy

• (Çoğulu: Acâyâ) Anası öldüğünden, başka kimsenin sütüyle beslenen çocuk.
• Anası sütünü vermeyip yemeği öğrettiği çocuk.

adl

• Hakkaniyet. Adâlet üzere oluş. Cevr ve zulüm etmeyip nefislerde ve akıllarda istikameti kaim ve mâlum olan emir ve hâleti icra etmek. Doğruluk.
• Her şeyi yerli yerince yapmak, beraber etmek.
• Meyletmek.

ahkam-ı ictihadiyye / ahkâm-ı ictihâdiyye

• Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîfte açıkça bildirilmeyip, müctehid denilen âlimlerin açıkça bildirilenlere benzeterek elde ettikleri hükümler.

ahkam-ı zımniye / ahkâm-ı zımniye

• Açıkça söylenmeyip dolayısıyla anlatılan hükümler, esaslar.

akbenek

• Gözün saydam tabakasında bir yara veya çıbandan kalan ve görmeyi yavaş yavaş azaltan beyaz benek.

akl-ı mead / akl-ı meâd

• Ebedî rahata kavuşmak, Cennet'te ebedî kalmak ve Cehennem azâbından kurtulmak için hâlini ıslâh etmeyi, düzeltmeyi düşünen, uzak görüşlü, dünyâya değil, âhirete değer veren akıl.

arazi-i emiriyye-i sırfa / arâzi-i emiriyye-i sırfa

• Huk: Beytülmâle mahsus menfaatleri ve tasarruf haklarından hiçbiri bir cihete verilmeyip devlete ait olan ve şahıslara dağıtılan memleket arazisi.

arazi-i miriyye / arâzi-i mîriyye

• Mîrî yâni devlete âit topraklar. Harp ile alınarak, gâziler arasında taksim edilmeyip, beytülmâle (devlet hazînesine) bırakılan veya uşr yâhut harac toprağı iken sâhibi ölüp, hiç mîrasçısı bulunmayan topraklar. Arâzi-i Memleket, Arâzi-i Emîriyye de denir.

arzu

• İstek. Dilek. Meyil. Emel. Hahiş. (Farsça)

aşa

• (Çoğulu: Aşâ-Aşvâ) Gece gözlerin görmeyip gündüz görmesi.

aşk-ı kimyevi / aşk-ı kimyevî

• Fıtrî meyil ve alâka. Kimyevî unsurlar arasında birbirlerine karşı olan cazibe ve birleşme meyelanları ki; birer İlâhi emir ve kanunlardır.Fransızcası: Affinite (afinite) dir.

atf

• Bağlama. Bağ. Ekleme.
• Meyletme.
• Şefkat. Sevgi.
• Eğilme.
• İkiye bükme. İki kat eyleme.
• Çevirme.
• Geri döndürme.
• Bir kimse üzerine tekrar hamle eylemek.
• Gr: Bir kelimeyi diğer bir kelimeye harf-i atıf vasıtasiyle ilhak eylemek.
• <

atf için vav

• Arap gramerine göre başına geldiği kelimeyi daha önce geçen bir kelime yapmayı sağlayan vav harfi.

atıf / âtıf

• (Atf. dan) Yüzünü çeviren, bakan. Meyleden, yönelen.
• Bağlaç.
• Şefkat edici kimse. Merhametli, müşfik.
• Yarış atlarının altıncısı.
• Gr: İki kelimeyi birbirine bağlayan harf veya kelime.

atıl / âtıl

• Yazı yazmayı bırakan, faaliyet göstermeyip boş duran.

ba-i cerre / bâ-i cerre

• Arabçada kendinden sonraki kelimeyi "esre" okutan bâ. (Bismillâhi'deki gibi).

bahal

• Malını kimseye vermeyip saklamak.

bahhas

• (Bahs. den) Çok bahseden, bahsetmeyi seven.

bast

• Yayma, açma.
• Özellikle hurufilikte cezbe ve tefekkür içinde kendinden geçmeyi ifade eder.

batıniyye / bâtıniyye

• Kurânın apaçık mânâlarına itibar etmeyip gizli mânalar bulduklarına inanan sapık bir anlayış.

bedel-i rakabe

• Huk: Kölenin sahibi tarafından azad edilmesi için, şahsı yerine geçen kıymeti veya nefsi karşılığında vermeyi kabullendiği ıtk veya kitabet akçesi.

belagat / belâgat

• Hitâbettiği kimselere göre uygun, tam yerinde, düzgün ve hakikatlı güzel söz söyleme san'atı. Muktezâ-yı hâle mutâbık söz söylemek.
• Belâgat, hem düzgün, hem yerinde söz söylemeyi öğreten ilmin de adı olur. Ve maani, beyan, bedi' diye üç kısma ayrılır. Bu gün Edebiyat denilen bilgiye,

bezim

• Kuvvetli, güçlü kişi.
• Hiddet ve kızgınlığını belli etmeyip soğukkanlı olarak hareket eden kişi.

bi-

• Başına eklendiği kelimeyi "e" haline getirir. İle, için mânâlarını vererek Farsçadaki "be" edatıyla aynı vazifeyi görür. Harf-i cerdir. Yâni; kendinden sonraki kelimeyi esre ("İ" diye) okutur. Yemin için de kullanılır.

bıgza

• Şiddetli nefret. Hiç sevmeyiş.

boşanmak

• Eşi ile olan nikâh bağını bozmak. Eşinden ayrılmak. (Medeni kanun, boşama yetkisini mahkemeye bırakmıştır. İslâm dini evlenmeyi Allah'ın emirleri dahilinde karşılıklı rızaya bağlı hür bir sözleşme olarak gördüğünden kadınla erkek boşanma yetkisinin kimde olacağını da kararlaştırabilirler. İsterlerse (Türkçe)

büraka

• Bütün gün yüzünü süsleyen kadın.
• Yemek sırasında bir kimseye kızıp, yemeği kimseye vermeyip yalnız yiyen kadın.

çağdışı

• Askerliğe alınma çağı dışında.
• Çağın fikirlerine felsefesine uymayan. Bu mânada bazı kimselerin kelimeyi hakaret olarak kullanmaları dar görüşlülüğün ve cehaletin neticesidir. Çünkü çağın insanlık için zararlı öyle fikirleri ve felsefeleri vardır ki, gelecek devirler bunu anladıkları

cahan

• Yediği fayda etmeyip geç büyüyen çocuk.

cefapişe / cefâpîşe / جفاپيشه

• Üzmeyi huy edinmiş, cefa eden. (Arapça - Farsça)
• Aşığını üzen sevgili. (Arapça - Farsça)

cehl-i mürekkeb

• Câhil olduğu hâlde, câhilliğini bilmeyip, kendini âlim zannetmek.

ceza'

• (Çoğulu: Cezeân-Cizâ') Altı veya dokuz aylık koyun. (Kurban olması caizdir).
• İki yaşına girmiş koyun.
• Arslan, esed.
• Hayvana yulaf vermeyip hapsetmek.

cimrilik

• Dînin ve vicdânın, mürüvvetin (insanlığın) vermeyi emrettiği yerde vermemek. Vermek kendisine zor gelmek. Bahillik, pintilik.

cömerdlik

• Dînin, vicdânın ve mürüvvetin (insanlığın) vermeyi emrettiği yerde vermek kendisine zor gelmemek.

cünuh

• Yöneliş, meyil.

da'va-yı halk / da'vâ-yı halk

• Yaratmak iddiasında bulunmak, halk etmeyi, yaratmayı dâva etmek.

dalle

• Evini bilmeyip başka yere giden davar.

Dalyarak

• Haddini bilmeyip saldırganlık eden, küstah, kaba saba ve hoyrat kimse.

damen-i pakiniz / dâmen-i pâkiniz

• Çok temiz eteğiniz; her türlü kötülük ve günahtan uzak duran bir kişinin peşinden gitmeyi ve ona saygı göstermeyi ifade eden bir deyim.

derem

• Baldır etli olduğundan dolayı topuğun görünmeyip belirsiz olması ve sâir kemiklerin etlilikten belirmeyip örtülmesi.
• Ağızdan dişlerin dökülüp yerini et bürüyüp belirsiz olması.
• Davarın yavaş yürüyüp adımlarını birbirine yakın atması.

dik-ul elfaz / dîk-ul elfaz

• İfade zorluğu. Gayet ince ve derin ve ruhen hissedilen bazı mânaların ifade edilemeyişi.

dünyadar / dünyadâr

• Dünya işleriyle uğraşan, mal ve mülk sahibi olan. Dünya hayatına fazla meyilli olan. (Farsça)

edat

• Sebep. Âlet. Avadanlık.
• Gr: Kendi başına mâna ifade etmeyip, kelime veya fiillerle birlikte mâna ifade eden kelime veya harf. İsim ile fiilden gayri kelime.

ehl-i sekr

• Aklı ile hareket edemeyip hissi ve zevki ile hareket eden, sarhoş. (Farsça)
• Tas: İlâhî bir tecelli ile istiğrak halinde olanın kendinden geçmesi hali. (Farsça)

enaet

• Acele etmeyip teenni üzere olmak. Yavaş hareket.

enbiya / enbiyâ

• Nebîler, peygamberler. Yeni din ile gönderilmeyip, insanları önceki dîne dâvet eden peygamberler Nebî kelimesinin çoğulu. Yeni bir din ile gönderilen peygambere ise, resûl denir.

fasm

• Bir şeyi tam kesmeyip ilişik bırakmak.

fenn-i meani / fenn-i meânî

• Güzel söz söylemeyi ve güzel yazmayı öğreten, edebiyatın bir şubesi.

fesh

• Alış-veriş veyâ başka bir akdi (sözleşmeyi) bozma veya böyle bir akdin bozulması.

fukara-yı sabirin / fukarâ-yı sâbirîn

• Dilenmeyip sabreden ve şerî'ate (İslâmiyet'e) uyan fakirler.

gaddar

• Kahredici, öldürücü. Ahdine vefâ etmeyip hıyânet eden. Hâin, zâlim, çok zulmeden.

gaflet

• Dikkatsizlik, endişesizlik, vurdumduymazlık. En mühim vazifeyi düşünmeyip, Cenab-ı Hakk'a itaat gibi işleri bilmeyip, başka kıymetsiz şeylerle uğraşmak. Nefsine ve hevesâtına tâbi olarak Allahı ve emirlerini unutmak.

galat-ı tahakkümi / galat-ı tahakkümî

• Bir kelimenin gerek lâfzı ve gerekse mânası itibariyle herkesin kullandığı gibi kullanılmaması.Bu, başlıca üş şeyden olur:1- Nazımda vezne uydurmak için bir kelimenin telâffuzunu değiştirmek, hecesini uzatmak ve kısaltmak yahut harfini gizlemek.2- Çeşitli mânâları olan bir kelimeyi meşhur olmayan bi

galc

• Azgınlık.
• Su içtikten sonra dil ile yalanmak.
• Atın yelmeyip bir tarzda yürümesi.

gayb

• Hazır olmama, gizli kalma. Hazır olmayan gizli kalan, görünmeyen.
• Âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflerde bildirilmeyen, his organları, tecrübe ve hesâb ile anlaşılmayan gizli şeyler.
• Akıl ve his (duyu) organları ile bilinemeyip, ancak peygamberlerin haber vermesi ile bilinen, Allahü teâ

gayr

• Diğer, başkası, mâadâ, âher, yabancı. (İstisnâ edâtıdır. Başlarına getirildiği kelimeyi nefy yapar.)

gıbta

• İmrenmek. Kişinin, başkasında bulunan iyi bir şeyin ondan gitmesini istemeyip, benzerinin kendisinde de bulunmasını istemesi.

günahpişe

• (Çoğulu: Günahpişegân) Günah işlemeyi âdet haline getiren.

günahpişegan / günahpişegân

• Günah işlemeyi âdet haline getirenler. (Farsça)

guss

• Leîm, zayıf adam.
• Bir şeyi beğenmeyip ayıplamak.

hades

• Yeni olma, sonradan olma.
• Abdesti tazelemeyi gerektiren şey, manevî pislik.

hadis-i mevkuf / hadîs-i mevkûf

• Eshâb-ı kirâma kadar râvîleri (nakledenleri) hep bildirilip, sahâbî olan râvînin, Resûl-i ekremden işittim demeyip, böyle buyurmuş dediği hadîs-i şerîfler.

hadis-i mürsel / hadîs-i mürsel

• Sahâbe-i kirâmın ismi söylenmeyip, Tâbiîn'den (Sahâbeyi görenlerden) birinin, doğruca Resûl-i ekrem buyurdu ki dediği hadîs-i şerîfler.

halil-ür rahman

• Allah'tan başkasından hiçbir zaman yardım dilemeyip, O'nun dostluğunu ihtiyar eden Hz. İbrahim'in (A.S.) lâkabıdır.

hamiyyet

• Dîni, milleti himâye etmekte, korumakta, şerefini savunmakta tenbellik etmeyip, bütün kuvveti ile gayret etmektir.

hamr

• Ekşi. Şarap. İçki olup sarhoşluk veren şey.
• Birine bâde içirmek.
• Bir hususu söylemeyip setreylemek. Ketmeylemek.

haniye

• Şarap.
• Erkeği öldükten sonra evlenmeyip, çocuğuna bakan kadın.

harf-i atıf

• Gr: İki kelime veya cümleyi birbirine bağlayan harf. Vav ve fe gibi. Bunlar bir kelimeyi veya cümleyi diğer bir kelime veya cümle üzerine atıf ve rabtederler. Bu harflerden evvelkine: ma'tufun aleyh, sonrakine ise, ma'tuf denir.

harf-i masdari / harf-i masdarî

• Fiil mânasında olan bir kelimeyi, masdar mânâsına çeviren harf.

haruni / harunî

• Hayvanın ilerlemeyip durması veya gerilemesi. Hayvanın huysuzluğu.

hased

• Başkasının iyi hallerini veya zenginliğini istemeyip, kendisinin o hallere veya zenginliğe kavuşmasını istemek. Çekememezlik. Kıskançlık. Kıskanmak.

haşv

• (Haşiv) (Çoğulu: Ahşâ) Tıb: Vücudun içindeki uzuvlardan her birisi.
• Minder, yastık gibi şeylerin içini dolduran pamuk, kuru ot.
• Kırılması ihtimali olan eşyanın arasına konan yumuşak, ot gibi şey.
• Edb: İbarede lüzumsuz söz bulunması, aynı mânada iki kelimeyi yanyana sö

hat'are

• Bir hâl üzerine karar etmeyip devamlı değişmek.

havale

• Bir işi veya bir şeyi başka birine bırakma. Ismarlama.
• Görmeyi önleyen duvar gibi perde.
• Tıb: Küçük çocuklarda veya gebe kadınlarda bazan meydana gelen, baygınlık veren bir hastalık.
• Postadan gelen emanet kâğıdı.

hayal

• (Çoğulu: Hayâlât) Zihnen tasarlanan şey. Hakikatı bilinmeyip akılla tasarlanan veya gölgeli görünen şey.
• Asıl olmayan ve akıldan geçen fikir.

hayr-hah

• Hayır sâhibi. Herkesin manevî ve maddî iyiliğini isteyen. Allah rızası için ilm-i Kur'an ve imanla, manen ve maddeten hayırlı hizmetler etmeyi ve hayırlı işler işlemeyi seven. (Farsça)

hayret

• Hiçbir cihete teveccüh edemeyip kalmak. Şaşkınlık. Ne yapacağını bilememek.

hazar

• Bir şeyi bir kimseye vermeyip men ve hacr etmek.

hazf

• (Ar. gr.) Bir maksat gözeterek bir mânâyı ifade eden kelimeyi zikretmeyip işaret yoluyla göstermek.

helhele

• Okuyucunun tesirli nağmeyi tekrar etmesi.
• Unu seyrek elekten elemek.
• Teenni ile encamını beklemek.
• Bir şeye pek yaklaşıp çatmak.

hidayeti istemek

• Doğru yola ermeyi istemek.

himmet

• Kalbin bütün kuvveti ile Cenab-ı Hakk'a ve sâir mukaddesata yönelmesi. Kalb isteği ile gösterilen ciddi gayret.
• Allah indinde makbul ve mübârek bir kimsenin mânevi yardımı ile birisini koruması, yardım etmesi.
• Tabiî şevk ve meyil ve heves.
• Lütuf, yardım.

hıtbe

• Huk: Bir kadının nikâhına talib olmaktır. Evlenmeyi taleb eden erkeğe: "hâtıb", evlenmesi taleb edilen kadına da "mahtube" denir.

hokkabaz

• Elçabukluğu ile birtakım şaşırtıcı oyunlar göstermeyi kendine meslek edinmiş kişi.
• Mc: Başkalarını aldatarak yalan ve hile ile iş çeviren kimse.

huni / hunî

• Kanlı, kan dökmeye meyilli. (Farsça)

i'cam

• Harflere, yazıya nokta koymak.
• İsteğini açıklıkla bildiremeyip, maksadı belirsiz, muğlak söylemek.

ibka

• Bâkileştirmek. Devamlı etmek. Azletmeyip yerinde bırakmak. Yerinde devamlı etmek.
• Tayinleri her sene, bir sene müddetle yapılan memurlardan bu müddet bitmeden evvel hizmetleri beğenilenlerin yeniden bir sene için yerlerinde kalmalarına müsaade edilmesi.
• Mc: Sınıfta bırakmak.<

ibtizal

• Çokluğu sebebiyle bir nimetin kıymetini bilmeyip, hor kullanmak.
• Devamlı şeklide bir şeyi kullanmak.
• Edb: Herkesin bildiği bir sözü tekrar etmek. (Mümtâziyetin zıddıdır.)

ibzal

• Esirgemeyip bol sarfetme, bol kullanma.

ictinah

• Bir yana eğilme, meyletme.
• Secde etme.
• (Hayvan) bir tarafa meyilli koşma.

ihhikak

• Kördüğüm olma.
• Mc: Sıkışıp kalma. Halledilmeyip çözülmez hale gelme.

ihlal

• (Halel. den) Sakatlamak. Bozmak. Halel vermek.
• Birini ihtiyaç içinde bırakmak.
• Düşmanın haklarına vefa etmeyip gadretmek.

ihsanperver

• İhsan etmeyi seven.

ihtizaz

• Hafif titremek. Deprenmek.
• Şevk ile meyil ve hareket. Harekete geçme.
• Sallanma, sıçrayıp oynama.

ikbal

• Bir şeye yönelmek. Teveccüh etmek. Reddetmeyip kabul etmek. Bir şeyi birinin önüne götürmek. Baht açıklığı. Talih. Refah.
• İstemek.

iktibas

• Ödünç almak.
• Bir kelimeyi, bir cümleyi veya bunların mânâlarını olduğu gibi alma, aktarma.

iktifa

• Fazla istemeyiş. Yeter bulmak. Kâfi görmek. Var olanı yeter saymak.

ilm-i nafi' / ilm-i nâfi'

• İnsana aczini, kusurunu, Rabbinin büyüklüğünü bildiren, kalbde Allah korkusunu ve mahluklara karşı tevâzû, alçak gönüllülüğü artıran, kul haklarına ehemmiyet vermeyi temin eden sonsuz seâdeti (mutluluğu) ve Allahü teâlânın rızâsını kazanmaya vesîle olan ilim.

imamet

• İmamlık. Namazda cemaati idare eden zâtın hal ve sıfatı.
• Halifelik.İmamet iki kısma ayrılır:1- İmamet-i suğra: Namazda cemaate yapılan imamlık.2- İmamet-i kübra : Emir-ül mü'minîn olmak. Yani müslümanlar arasında riyaset-i âmmeyi hâiz bulunmaktır.

in'amperver / in'âmperver

• Nimetlendirmeyi seven.

inamperver / inâmperver

• Nimetlendirmeyi seven.

inayetperverane

• Yardım ve ihsan etmeyi severek.

inhimad

• Ateşi sönmeyip alevi geçme.

inkar-ı haşr / inkâr-ı haşr

• Öldükten sonra dirilmeyi inkâr.

inkılab ale-l a'kıb / inkılâb ale-l a'kıb

• Ökçeler üzerine dönmek demektir ki, asker yürüyüşünde olduğu gibi, tam sağdan veya soldan geri dönmektir. İki ökçeyi birden yerinde çevirmek suretiyle inkılâb ale-l a'kıb, ayakları çaprazlaştırdığından yürümeyi imkânsız bırakır. Kur'an'da bu tâbir ya harbde firardan kinaye veya dinde irtidaddan meca

insaniyetperver / اِنْسَانِيَتْ پَرْوَرْ

• İnsanları ve insanlara hizmet etmeyi seven.

• İnsanlığa hizmet etmeyi seven.

irade-i şefkat

• Şefkat göstermeyi dileme, isteme.

irsad

• Gözetlemek.
• Hâzır ve âmâde eylemek.
• Mükâfat vermek.
• Edb: Secili ve kâfiyeli bir cümlede ses uyumundaki ana sesi önce tanıtıp, ondan sonra gelecek kelimeyi tanıtma sanatıdır. Meselâ:Elemin Kays'a kıyas etme din-i mahzunun, Yok idi aklı ne derdi var idi Mecnunun. (Baki)

irticakarane / irticakârane

• Geri dönmeyi istercesine.

ism-i mevsule

• O şey ki, o kimse ki, mânâlarının yerine kullanılan, "Mâ, Men, Ellezi" gibi kelimelerdir. İki kelimeyi veya mânâyı birbirine birleştiren, mânâsı kendinden sonra gelen bir cümle ile tamamlanın bir kelimedir.

isti'dad

• Bir şeyin kabulüne ve kazanılmasına olan fıtrî meyil.
• Kabiliyet. Akıllılık. Anlayışlılık. Allah Teâlâ Hazretlerinin (C.C.) insanlara ve sâir mahluklara tevdi buyurduğu kabiliyet kuvveleri.

isti'lam / isti'lâm

• Selâm vermeyi isteme.
• Kâbe'yi tavaf esnasında Hacerü'l-Esved'i selâmlamak.

istiare / istiâre

• Bir kelimeyi başka anlamda kullanma.

istib'ad

• Uzaklaşma. Uzak görme, ihtimal vermeyiş, olmayacak sanma, akıldan uzak görme.
• Yakıştırmayış.

istidrac / istidrâc

• Derece derece yükselmeyi isteyiş.
• Ist: Hakkı ve hakiki değeri olmadığı halde ve kabiliyetsizliğine rağmen bir kimsenin kesret-i nimete mazhar olması ve bu sebeple küfür ve isyana devam etmesi ile azab ve gazab-ı İlâhiyeye yaklaşması.

• Derece derece yükselmeyi istemek.
• Fâsık veya kâfir olduğu belli bir şahsın gösterdiği harika.

istidrak

• Nâil olmak, ulaşmak, varmak.
• Anlamak.
• Gr: Bir kelimeyi, evvelki sözden neş'et eden bir tevehhümü kaldırmak için kullanmak.

istifaname

• Bir yerden ayrılıp çekilmeyi bildiren yazı. (Farsça)

istiğfar / istiğfâr / اِسْتِغْفَارْ

• Allah'tan affedilmeyi isteme.

iştiha

• Meyil. Haz. Fazla istek. Arzu.
• Açlıktan gelen yemeğe karşı fazla isteklilik.

iştikak

• Türemek. Bir kökten ayrılan kelimelerin asılları ve birbirleri ile olan münâsebetleri, meydana gelişleri.
• Çatallaşmak. Yarılmış bir şeyin bir şıkkını almak.
• Edb: Aynı kökten türemiş olan birkaç kelimeyi bir araya getirme sanatı. Misaller:(Edipler edepli olmalı, hem de edeb-i

istilam

• Öpmek veya el sürmek. Selâm vermeyi isteme.
• Kâbeyi tavaf esnasında Hacer-ül Esvede el sürmek, el süremese el işareti ile öper gibi yapmak, okşamak.

istinaf

• Baştan başlamak. Yeniden başlamak.
• Gr: Sözün başlangıcı.
• Huk: Dâvâ Mahkemesinin verdiği hükmü beğenmeyip bozulmasını daha üst mahkemeden istemek. Dâvâ mahkemeleri ile Temyiz Mahkemesi arasındaki bir derece yüksek mahkemeye verilen isim.

istirca' / istircâ'

• Belâ ve musîbet zamânında veya kötü bir haber duyunca "İnnâ lillahi ve innâ ileyhi râci'ûn (Muhakkak ki Allahü teâlânın kullarıyız, vefât ettikten sonra diriltilme ve neşr ile yine O'na döneceğiz) (Bekara sûresi: 156) meâlindeki âyet-i kerîmeyi okuya rak Allahü teâlâya sığınmak.

istisbat

• (Sebt. den) Acele etmeyip tedbirli ve hesaplı davranma.

istitrab

• Sevinmeyi, süruru istemek.

istitrabi / istitrabî

• Sürur ve sevinmeyi istemeğe dâir.

itiraf

• Kabahatını saklamamak, suçunu söylemeyi kabul etmek, açıklamak.

kàbil-i sukut

• Düşebilir, düşmeye meyilli, eğreti olan.

kabul-i adem

• Kalben ademi kabul etmektir. Hakkı inkâr etmek, hatalı bir hüküm ve itikattır. Hak mesleği kabul etmeyip indi ve şahsi görüşünü ileri sürerek başka bir yolda gitmektir, bir iltizamdır. İmânın zıddına şahsi görüşüne tâbi olmak, bâtılı kabul etmektir.

kafil / kâfil

• Birinin yerine ödemeyi kabul eden. Kefil olan.

kamıh

• Suyu içmeyip, başını kaldırıp duran davar.

karar

• Değişmez hâle gelmek.
• Sabit ve sakin olmak.
• Ne az ne çok olan tam ölçü. Ölçülülük.
• Gitmeyip kalmak.
• Oturaklı yer. Sâkin olacak yer.
• Anlaşılan ve sabit hâle gelen son karar sözü.
• Mahkemece verilen son söz ve neticeye bağlama.
• Dolanmak.

kat'-i rahm

• Sıla-i rahmi yâni akrabâ ile görüşmeyi, haberleşmeyi kesme.

katil-i müteammid

• Her ne sebeple olursa olsun, birini öldürmeyi evvelce zihninde tasavvur ederek öldüren kimse.

kaziye-i mutlaka

• Man: Hiçbir ihtimâl gösterilmeyip, bir şeyin şöyle olduğuna veya olmadığına açıktan açığa hükmolunan kaziyye'dir.

kekeme

• Harfleri serbest söyliyemeyip tekrarlayan. Dilinde tutukluk olan. (Türkçe)

kelbiyyun / kelbiyyûn

• Dünyadan el çekmeyi ilke edinen felsefeciler.

kend

• Kesmek, kat'etmek.
• Bir kimsenin nimetini ve iyiliğini bilmeyip inkâr etmek.

kerahet / kerâhet

• İğrenme, iğrençlik, mekruh oluş. İslâmiyetçe iyi sayılmayan şey.
• İstenmiyerek, zorla.
• Fık: Şer'an yapılmaması sevablı ve hayırlı olan bir şeyin terk edilmeyip yapılması.

• İğrenme, tiksinme, istememe. Harama yakın olma veya yapılmaması iyi olma. Dinde terk edilmesi iyi olan bir şeyin terk edilmeyip yapılması. Kerâhet, tahrîmiyye ve tenzîhiyye olmak üzere iki kısımdır.

kimya

• Basit cisimlerin hususiyetlerini, bu cisimlerin birbirlerine olan tesirlerini ve bundan ileri gelen birleşmeyi inceleyen ilim. Basit maddelerdeki değişikliği anlamağa çalışan ilim kolu.
• Edb: Aşk.
• İlâç.
• Tas: Mevcud olana kanaat ve elde edilmesi mümkün olmayana ait arzu

kompleks

• Karmaşık, şuur dışı meyillerin tümü.

küfran

• Nankörlük etmek. Allah'ın ihsan ve inayetine mukabil teşekkür etmeyip fiilen veya kavlen inkâr etmek.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

lahd

• (Çoğulu: Lühud) Mezar. Üstü yükseltilerek yapılan mezar.
• Eğilmek.
• Bir tarafına meyilli olan çukur.

lam-ı cer / lâm-ı cer

• Kelimeyi cerreden lâm harfi. Kelimenin sonunu "i" diye okutur. Lillâhi, Lieclillâhi'de olduğu gibi. İstihkak ve ihtisas, has ve müstehak ve zarfiyyet, illet mânâsını verir.

lam-ı istiğrak / lâm-ı istiğrak

• Arapça, başına geldiği kelimeyi umûmileştiren "lâm".

lataknetu / lâtaknetu / lâtaknetû

• Ayet-i Kerimeden bir kısım olup: Ümidinizi kesmeyiniz (meâlindedir.)

• Kesmeyiniz.

leff ü neşr

• Edb: Bir yazı veya şiirde söz simetrisi yapma san'atıdır. Önce iki veya daha fazla kelimeyi sıralamak, sonra da onlarla alâkalı şeyleri söylemek. İki çeşidi vardır;1- Leff ü Neşr-i Müretteb (Düzenli leff ü neşir) : Birinci cümlede sıralanan kelimelerle ikinci cümlede söylenen kelimelerin aynı sırayı

lemm

• Parça parça şeyleri toplamak, cem' etmek.
• Islâh etmek.
• Bulduğu şeyi, haram helâl demeyip yemek.
• Şiddet ve meşakkat.
• Az şey.
• Konmak. Nâzil olmak.

leş

• Kendiliğinden ölen veya Besmelesiz kesilen veya kesilmeyip de başka sûretle öldürülen veya Ehl-i kitâb olmayan kâfir ve mürtedlerin kestikleri yenmesi haram hayvanlar. Ölmüş hayvan.

lev

• Gr: (Şart edâtı) Dahâ ziyade, olsa bile (manâsına gelir.) "İnne" gibi mâzi mânâsını muzariye çevirmeyip aksine muzâriyi de mâziye çevirir. Temenni edâtı ve vasıl edâtı olur. Meselâ : Lev-câe Aliyyun leraeytühu: Ali gelse idi, elbette görürdüm.

ma-hala

• (Bir istisnâ edatıdır) Mâadâ mânasına gelir, kendinden sonraki kelimeyi nasb eder. (Allah'tan başka herşey fânidir) cümlesinde olduğu gibi.

mahbub-u bilhak / mahbûb-u bilhak / مَحْبُوبُ بِالْحَقْ

• Hakkıyla sevilen, sevilmeyi hakkıyla hak eden (Allah).

mahrumiyyet

• Elde edemeyiş. Yokluk. Mahrumluk. İstediğini elde edememe.

mail / mâil / مائل

• Eğik. Bir tarafa eğilmiş. Eğri.
• Meyilli. Hevesli. İstekli.
• Düşkün.
• Benzer.

• Eğilmiş, meyilli, istekli, andırır, yörünge.

• Eğilimli, istekli. (Arapça)
• Eğimli, meyilli. (Arapça)
• Çalan. (Arapça)
• Mâil olmak: Eğilim göstermek. (Arapça)

mail-i inhidam / mâil-i inhidam

• Yıkılmaya meyilli, yıkılmaya uygun, müsait.

mailiyyet / mâiliyyet

• Eğiklik. Meyillik.

makbuha

• Kabih olan ve hoşa gitmeyip beğenilmeyen hâl veya iş.

mantık

• Konuşma, düşünce, söz.
• Doğru muhâkeme ve doğru düşünmeyi öğreten ilim.

mecmece

• Yazının karışık olması.
• Kalbinde olanı demek isteyip, yine demeyip gizlemek.

medar-ı tedkik / medâr-ı tedkik

• Araştırmayı, incelemeyi gerektiren sebep.

mehmed akif

• (1873-1936) Şiir ve manzumeyi sırf İslâmiyete hizmet için yazdı. İlk Türkiye Büyük Millet Meclisinde İstiklâl Marşı manzumesi kabul edilerek milletin mâneviyatına büyük faydalar sağladı. Çanakkale Şehidlerine hitaben yazdığı manzumesi de aynı mahiyettedir. Bu İslâm mücahidinin şiirleri Safahât isiml

men-i muhakeme

• Muhakemeyi durdurmak, muhakemeye lüzum görmeyip menetmek.

merha

• Gözüne sürme çekmeyi âdet edinmeyen kadın.

mermuz

• (Remz. den) Açıktan belirtilmeyip, işaret ve remz ile anlatılan. İmâ edilmiş olan.

meşa'

• Duyulan, intişar eden, açıklanan, yayılan. Etrafa yayılmış olan.
• Bölünmeyip ortaklaşa kalmış olan. Müşterek olan.

meyelan

• Bir tarafa eğilmiş olma. Ziyâde meyil gösterme. İltizam.

meyelan-ı fıtriye / meyelân-ı fıtriye

• Bir şeyde yaradılıştan var olan meyiller, eğilimler.

meyelan-ı muhabbet / meyelân-ı muhabbet

• Sevgiyi ortaya çıkaracak meyil ve eğilimler.

meyil / ميل

• İstek, eğilim. (Arapça)
• Meyil vermek: Eğilim göstermek. (Arapça)

meyl-i fıtri / meyl-i fıtrî

• Yaratılıştan gelen meyil, arzu.

meyl-i inbisat

• Genişleme arzusu, meyil.

meyl-i şedid

• Şiddetli meyil, arzu.

meyl-i sefahet

• Sefahate duyulan arzu, meyil.

meyl-i tabii / meyl-i tabiî

• Yaratılışta olan meyil, tabiî.

meyl-üt tefevvuk

• Üstünlük elde etmek meyil ve arzusu.

meylürrahat

• Rahatlığa meyilli olma.

meyte

• Ölmüş veya besmelesiz kesilen yâhut kesilmeyip başka sûretle öldürülen hayvan.

meyyal / meyyâl

• Meyilli, eğilimli.

• Meyilli, istekli.

meyyal-i i'tila / meyyal-i i'tilâ

• Yükselmeğe çok meyilli ve istekli.

mu'teref

• Gizlenmeyip söylenmiş. İtiraf olunmuş.

mu'teriz

• İtiraz eden. Kabul etmeyen. Bir şeyi beğenmeyip bozulmasını isteyen, aksini iddia eden.

mu'terr

• Pek fakir olduğu hâlde dilenmeyip lisân-ı hâl ile durumunu anlatan kimse.

mübaadet

• (Bu'd. dan) Birbirini sevmeyip uzak ve soğuk durma. Nefret etme.
• İki kişi birbirinden uzaklaşma.

mücaveze

• Haddinden ileri geçmek. Normali aşmak. Bir şeyin, hadd-i itidâli geçmesi.
• Birini suç ve günahı ile muâheze eylemeyip görmemezlik ile afv ve müsamaha eylemek.

mucib-i hayret / mûcib-i hayret

• Hayret etmeyi gerektiren.

mucib-i istikrah / mûcib-i istikrâh / مُوجِبِ اِسْتِكْرَاهْ

• Tiksinmeyi gerektiren.

müctenih

• (Cenah. dan) Meyillenen, bir tarafa eğilen.
• Secdede usulüne göre ellerini yere koyup dirseklerini açarak kollarını kanat şeklinde tutan.

mücun

• (Çoğulu: Meccân) Kim olursa olsun kayırmamak.
• İnsanların sözünden hazer etmeyip derdi olmamak.

müflis

• İflas etmiş. Parasız kalmış. Ticarette kâr elde edemeyip veya bazı sebeplerle sermayesini batırmış olan.

müfrid hacı

• İhrâma girerken ömreye niyet etmeyip yalnız hac yapmağa niyet eden kimse.

müfti-yi macin / müftî-yi mâcin

• Din bilgilerini fıkıh kitablarından öğrenmeyip, kendi düşüncelerini din bilgisi olarak söyleyen, müslümanları mezhebsiz yapan câhil din adamı.

muhayyir

• İlmî şeyler arasında seçim yaparak beğenmeyi serbest eden. Muhayyer kılan.

mukadder

• Tâyin olunmuş.
• Kısmet. Kader. Miktarı tâyin ve takdir olunmuş olan.
• Kazâ.
• Kıymeti biçilmiş.
• Beğenilmiş.
• Yazılmış olan.
• Edb: Yazılı olmayıp da sözün gelişinden anlaşılan. Lafzan zikredilmeyip, mânen murad edildiği anlaşılan. Meselâ: Kur'an-ı Ker

mukit / mukît

• Muhafaza eden. Hâfız. Amelleri zâyi' etmeyip koruyan. Gizliyi bilen. Gıda ve rızık veren.

mümanea

• Karşılıklı menetme, ruhsat vermeyip önleme.

mumatala-i hak / mumâtala-i hak

• Hak, borç vs. yerine getirmeme ve ödemeyi erteleme, tecil etme.

mün'atıf

• Bir tarafa doğru teveccüh etmiş. Meyillenen, bir tarafa yönelen. Mütemâyil, meyledici.

müreccih

• Tercih eden, üstün tutan, bir şeyi daha iyi ve mühim gören.
• Tercih ettiren sebep.
• Meyilli ve sakil, ağır şey.

mürsel hadis / mürsel hadîs

• Sahâbe-i kirâmın (Resûlullah efendimizin sohbetinde yetişen mübârek insanların) ismi söylenmeyip, Tâbiîn'den (Sahâbe-i kirâmı görüp, sohbetinde yetişen kimselerden) birinin, doğruca, Resûl-i ekrem buyurdu ki, diyerek bildirdiği hadîs-i şerîfler.

müsafir / müsâfir

• Yolcu. Senenin kısa günlerinde, insan veya deve yürüyüşü ile üç günde gidilecek yere gitmeyi niyet ederek, bulunduğu yerin kenar evlerinin dışına çıkan kimse.

müsalemet / müsâlemet

• Uyuşmak; fikirler ayrıldığı, sözler çoğaldığı zaman münâkaşa etmemek; sertliği, bölücülüğü, ayrıcılığı istemeyip, barışmak istemek.

mutbik

• (Tıbk. dan) Genel ve umumi olan. Değişmeyip devam eden. Bütün. Tam.
• Bir şeyin etrâfını örten, bürüyen.

mütemayil

• Taraftar görünen, temayül eden, meyillenen.

• Meyili, taraftar.

müteneffir

• Nefret eden, tiksinen, sevmeyen. Aslâ hazmetmeyip çekinip kaçınan.

müteremrim

• (Çoğulu: Müteremrimîn) Bir şey söyleyecekmiş gibi harekette bulunduğu halde söylemeyip susan.

mütevakkıf

• Bir şeye bağlı olan, onunla iş görecek olan, ilerlemeyip duran.
• Bekleyen, tevakkuf eden, duran, eğlenen.

müyul / müyûl

• Meyiller, yönelmeler.

• Meyiller, eğilimler.

• Meyiller, yönelmeler.

• Eğilimler, meyiller.

müyul-ü müteşa'ibe

• Çeşitli şubeleri olan meyiller. Çeşitli arzular, meyiller.

müyul-ü müteşaibe

• Birçok dallara ayrılmış meyiller, arzular.

müyul-ü müteşaibeye / müyûl-ü müteşâibeye

• Çeşitli dallara ayrılmış arzular, çeşitli meyiller.

müyulat / müyulât / müyûlât

• (Tekili: Meyl) Meyiller, arzular.

• Meyiller, eğilimler.

• Meyiller, eğilimler, istekler.

müyülat / müyülât

• Meyiller, eğilimler.

müyülat-ı aliye-i milliye / müyülât-ı âliye-i milliye

• Millî yüce meyiller, eğilimler.

müzekker

• Erkek, er.
• Gr: Müennesin zıddı. Kelimeyi erkek gösteren. (İsim, zamir, sıfat, fiil).

nağme-i لاَتَقْنَطُوا

• "Ümidinizi kesmeyin" nağmesi, melodisi.

nakz

• Bozmak. Çözmek. Kırmak.
• Bir sözleşmeyi yok saymak.
• Kalın bir şeridi çözüp dağıtmak.
• Parmaklarda veya âzâda oynak yerler.
• Kiriş.
• Palan. Deri.

• Bozmak, çözmek, kırmak, bir sözleşmeyi yok saymak.

naz

• Bir şeyi beğenmeyiş, şımarıklık. (Farsça)
• Beğendirmek maksadiyle kendini ağır satmak. (Farsça)
• Celb-i muhabbet için edilen nezâket, letâfet ve zarafet. (Farsça)
• Yalvarma, rica. (Farsça)

neberd-pişe

• Harb etmeyi sanat edinmiş kimse. Savaşçı. (Farsça)

nebi

• Haber getiren. Peygamber. Yeni bir kitap ve şeriatla gelmeyip kendinden evvelki Resülün getirdiği kitap ve şeriatı devam ettiren Peygamber.

nefs

• (Nefis) Can, kişi, kendi, öz varlık. Bir şeyin zatı olan, kendisi.
• Göz.
• Şehvet ve gadabın mebdei olan kuvve-i nefsaniye. Fıtri meyil, bedenin hissi istekleri.
• Ruh, hayat, asıl.
• Maya.
• Hamiyet.

nefsi nefsi / nefsî nefsî

• "Nefsim, nefsim" mânâsına gelen ve sadece kendini düşünmeyi ifade eden bir söz.

• "Benim nefsim", "nefsim nefsim" mânâsına yalnız kendini düşünmeyi ve kendisiyle olan alâkayı ifâde eden bir tâbir.

nehabik

• Bildikleriyle amel etmeyip halka da öğretmeyen.

nesie

• Veresiye almak. Satın alınan şeyin bedelini vermeyip sonraya bırakmak.

neşut

• Bir balık cinsi.
• Kovası katı çekilmeyince su çıkmayan kuyu.

nimetperverane / nîmetperverâne

• Nimet vermeyi severcesine.

nüzul / nüzûl

• İnmek. Tasavvuf yolunda ilerleyerek, sebebler âlemini görmeyip yalnız sebeblerin sâhibini yâni Allahü teâlâyı bilme hâline ulaşan bir velînin insanları irşâd ve terbiye için, tekrar sebebler âlemine inmesi.

örf

• İnsanlar arasında güzel görülmüş, red ve inkâr edilmeyip mükerreren yapılagelmiş olan şeydir. Bu kelime; ihsan, ma'ruf, cud, sehâ, bezl ve atâ olunan, atiyye, tanımak, bilmek, biliş, ikrar eylemek, arka arkaya tetebbu ve tevâli etmek, Allah (C.C.) tarafından ulülemre ve Sultana tevdi' olunan

rabt edatı

• Gr: Bağlama edatı. Kelimeyi veya cümleyi birbirine bağlayan harf veya kelime. (Hem, ve... gibi)

redd

• Geri döndürmek, kabul etmemek, çevirmek, def etmek.
• Bir şeyin karşılığını icra etmek.
• Sözü selâset ve talâkatla eda edemeyip harfleri geri çevirerek konuşmağa sebep olan dilin tutukluğuna denir.
• Cerhetmek.
• Kötü ve fena şey.

redd-i hakim / redd-i hâkim

• Taraf tutan hâkimi kabul etmeyip reddetmek.

resül

• Peygamber. Yeni bir kitap ve yeni bir şeriat ile bir ümmete veya bütün beşeriyete Allah tarafından Peygamber olarak gönderilmiş olan zât. Mürsel de denir. Yeni bir kitap ve şeriatla gelmeyip kendinden evvelki Resülün getirdiği kitap ve şeriatı devam ettirirse, ona Nebi denir.
• Haberci

riya

• Özü sözü bir olmamak. İnandığı gibi hareket etmeyiş. İki yüzlülük etmek. Gösteriş için yapılan hareket.

riyazet

• Nefsi kırma. Fani şeylerden nefsini çekerek kanaat içinde yaşamak.
• Bir hastalıktan dolayı veya nefsini terbiye maksadıyla çok yemek ve içmeyi terkederek faydalı fikirlerle, ibadet ve ilimle meşgul olmak. Az gıda ile yaşamak.
• İdman.

rıza-cu

• Allah'ın rızasını arayan. Razı etmeyi gaye edinen. (Farsça)

rububiyetperver / rubûbiyetperver

• Terbiye etmeyi ve olgunlaştırıp mükemmelleştirmeyi seven.

• İhtiyaca cevap vermeyi ve terbiye etmeyi seven.

• Terbiye etmeyi seven Allah.

rükun

• Bir şeye samimi olarak meyletme. Can ve gönülden meyil.

sabir

• Tahammül eden, sabreden, bekleyen. Zorluğa karşı göğüs geren, hâlinden şikâyet etmeyip acı ve sızıya katlanan. Belâ ve musibete karşı şikâyet etmeyip Allah'a (C.C.) şükreden.

sabr

• Acıya ve zorluğa katlanmak.
• Bir musibet ve belâya uğrayanın telâş ve feryad etmeyip sonunu bekleyip tahammül ile katlanması.
• Muharebede şecaat gösterme.
• Bir kimseyi bir şeyden alıkoymak.
• Öğrendiği bir şeyi başkasının da öğrenmesi için tâkat getirmek.

sagat

• Aslı "sagavet" olup, bir cihete meyil demek olan "sagav" masdarından fiil-i mâzi müfred müennesdir. Muzarisi : "tasgi" gelir. " Velitasgi ileyh"; söz dinlemek veya dikkat edip kulak vermek, imâle-i guş etmek demek olan ısga da, bundan müştaktır.

sebid

• Başa yağ sürmeyi terketmek.

sefer

• Senenin kısa günlerinde, insan veya deve yürüşü ile üç günde gidilecek yere gitmeyi niyet ederek, bulunduğu yerin kenar evlerinden dışarı çıkmak.
• Harbe gitme, savaş.

şefkatperver

• Şefkat etmeyi seven.

• Şefkat etmeyi seven.

şefkatperverane

• Şefkat etmeyi severcesine, severek.

şehid

• Şâhid olan.
• Meşhude. Allah (C.C.) yolunda canını feda eden müslüman. Hak için hayatını feda ederek ölen. Allah'ın rızasına eren. (Naklinde ve gaslinde Rahmet melekleri hazır oldukları için yahut kıyamette ümem-i sâlife hakkında istişhad olunan zevattan olduğu için yahut vefat etmeyip

şehid-i ahiret / şehîd-i âhiret

• Bir kimsenin Allah için olan cihâdın hazırlığı esnâsında tâlimlerde veya zulüm ile öldürülmesi veya cihâdda ve eşkıyâ, âsî, yol kesici, gece hırsızla vuruşmada yaralanarak hemen ölmeyip bir namaz vakti çıkıncaya kadar yaşayan veya başka yere götürülü p, orada ölen. Âhiret şehîdi.

şehid-i dünya / şehîd-i dünyâ

• Allah rızâsı için cihâd etmeye, savaşmaya niyet etmeyip, dünyâ kazancı için harb eden kişi. Dünyâ şehîdi.

sevk-i fıtri / sevk-i fıtrî

• Allah'ın yaratılışta koyduğu fitrî meyil ve sevk, yönlendirme.

sevk-i insani / sevk-i insanî

• İnsanda bulunan meyil.

sılairahim / sılâirahim

• Akrabalarla alâkayı kesmeyip devam ettirmek.

sıyam / sıyâm

• Oruç tutmak. Fecrin ağarmasından (imsaktan) güneş batıncaya kadar, yemeyi, içmeyi ve cimâ'ı terk etmek.

sosyalizm

• İktisadî teşebbüsleri ve teşekkülleri devlete vermek isteyen görüş. İştirakiyecilik. Güya, herkese müsavi mal verme esasını idare sisteminde yerleştirmeyi ve mal birliğini iddia eden ve insan fıtratına zıt olarak hürriyetleri daraltıcı ve din aleyhdarı bir sistem. Serserilere, zenginlerin mallarını (Fransızca)

su-i kasd / sû-i kasd

• Kötü kasd, cinayet işlemek, adam öldürmeyi tasarlamak.

su-i tedbir

• Yanlış tedbir. Kötü yol. Tam düşünüşle, akıllıca hareket etmeyiş.

süful

• Alçaklık.
• Alçaklığa meyil ve teveccüh etmek. Alçaklığa yönelmek.

şuhh

• Mala düşkün olup, fakirlere vermeyi sevmemek, cimrilik etmek.

sütre

• Namaz kılarken imâmın veya yalnız kılanın sol kaşı hizâsında, önüne diktiği yarım metreden uzun çubuk. Çubuğu dikmeyip, secde yerinden kıbleye doğru uzatmak veya çizgi çizmekle de olur.

ta'rib

• Bir kimseden söz nakletmek.
• Çirkin etmek.
• Arabî olmayan kelimeyi arabi lügatına nakletmek.

taazzüb

• Evlenmeyip bekâr kalmak.

tadagun

• Birbirini istemeyip garaz edişmek.

tadbir

• Tabiatı muhkem olmak.
• Nameyi iplikle bağlamak.

taglib / taglîb

• Edb: Bir alâkadan dolayı bir kelimeyi, başka bir mânayı da içine alacak şekilde kullanma. Baba ile anaya "Ebeveyn" denilmesi gibi.

• Bir ilgiden dolayı kelimeyi başka bir anlamı da içine alacak şekilde kullanma.

tağlib

• Bir alâka ve ilgiden dolayı bir kelimeyi, başka bir mânâyı da içine alacak şekilde kullanma, ana-babaya ebeveyn denilmesi gibi.

tahayyül-ü şetim / تَخَيُّلُ شَتِمْ

• Sövmeyi hayal etme.

taleb-i rü'yet

• Görmeyi istemek. Hz. Musa'nın (A.S.) Cenab-ı Hakk'ı görmek istemesi.

tashif / tashîf / تصحيف

• (Çoğulu: Tashifât) Yanılarak yanlış kelime yazma. Yazı yazarken kelimeyi yanlış yazma.
• Hatâ yapma.
• Tağyir etme, değiştirme.

• Yanlış yazma, hem anlamı, hem de kelimeyi değiştirme. Yanılıp yanlış kelime yazma.

• Kelimeyi yanlış yazma. (Arapça)

tealiperver

• Yükselmeyi isteyen. (Farsça)

teberra

• Uzak durma. Sevmeyip yüz çevirme.

teberri

• Alâkasız olma. Sevmeyip yüz çevirme.
• Temiz olma.

tecribe

• Deneme, sınama, bilgi edinmeyi sağlayan üç yoldan biri.

teenni

• İhtiyatlı ve akıllıca davranma. Bir işte acele etmeyip bir düşünce dairesinde hareket etme. (Teude de denir)

tefennün-i fi-l ibare / tefennün-i fi-l ibâre

• Bir defa söylenilmiş olan bir sözü ikinci defa söylemek icabederse, o aynı kelimeyi tekrarlamamak için başka kelime veya sözle aynı mânâyı ifade etme san'atı.

tehezzuk

• Bir yerde karar etmeyip çalkanmak.

tela'süm

• Dil dolaşma, şaşırma.
• Cevap verilecek yerde veremeyip kekeleme.
• Saçmasapan cevap verme.

telfik-i mezahib

• Dinî bir mes'elede, hak mezheblerin aynı o mes'ele hakkındaki zıd görüşleri cem'etmekle bir mezheb yapmak. Bu zıd görüşlerle amel etmeyi caiz görür. Fukaha ise bu tarzı caiz görmemişlerdir.Tevhid-i mezahib ise: Hak mezheblerin mes'eleleri arasında, tercih yoluyla bazı mes'elelerini alıp bir mezheb y

telmih / telmîh

• (Çoğulu: Telmihât) Lâyıkiyle ve kâmilen keşfedip nazara arzetmek.
• Bir şeyi açıkça söylemeyip başka bir mâna ifade için söz arasında mânalı söylemek. İmâ ile söz arasında başka bir mânayı ifade etmek.
• Edb: İbârede bahsi geçmeyen bir kıssaya, fıkraya, ata sözüne veya meşhur bir

• Bir şeyi açıkca söylemeyip ibarede bahsi geçmeyen bir kıssaya, bir fıkraya, bir ata sözüne veya meşhur bir şiire, bir söze işaret etmek. Kapalı söylemek.

temayülat / temayülât / temâyülât

• (Tekili: Temayül) Meyiller, sevgiler, muhabbetler.

• Temayüller, eğilimler meyiller.

temayülat-ı kalbiye / temâyülât-ı kalbiye

• Kalbin meyilleri, eğilimleri.

temayülat-ı şerriye / temâyülât-ı şerriye

• Kötülüğe duyulan eğilimler, meyiller.

temime / temîme

• Bir sebeb, vesîle olarak görülmeyip, doğrudan te'sir edeceğine ve bir zararı def edeceğine inanılarak yapıldığı için, dînen şirk (Allahü teâlâya ortak koşmak) sayılan, mânâsı bilinmeyen ve küfre (îmânın gitmesine) sebeb olan şeyleri okumak.

tenkir / tenkîr

• Gr. belirsiz kılma; bir kelimeyi nekre yapıp mânâyı kapalı, belirsiz yapma.

terakkiperver

• Terakkiyi seven. İlerlemeyi seven. (Farsça)

terakkişiken

• Terakkiyi kıran, ilerlemeyi önleyen, terakkinin aleyhinde bulunan. (Farsça)

terbiye

• Allah'ın emirlerine itaat ederek ruhen ve cismen yükselmeye ve yükseltmeye çalışmak. Kemale ermeğe, nizam ve emirleri dinlemeğe çalışmak. Allah rızası yolunda gitmeyi öğrenmek.

teremrüm

• Bir şey söyleyecekmiş gibi yapıp, söylemeyip kalma.

terike

• (Çoğulu: Terâyik) Evlenmeyip evde kalmış olan kız.
• Deve kuşunun yabana bıraktığı yumurta.

terk-i ibadet

• İbadet etmeyi terk etme.

terk-i iltizam-ı nefs

• Nefsin isteklerini yerine getirmeyi terk etme, nefsi dinlememe.

terkiş

• (Çoğulu: Terkişât) Edb: Kelimeyi güzelleştirme, kelimeyi süsleme.
• Nakışlama, süsleme.

tervie

• Evmeyip tefekkür etmek. Acele etmeyip düşünmek.

tesniye

• Vasıflandırma.
• Gr: Arapçada bir kelimenin iki şeye delâlet etmesi hâli, kelimeyi iki şeye delâlet ettiren siga. Bu şekil kelimenin sonuna "elif-nun" veya "ye-nun" getirilerek yapılır. Meselâ: Recul: Adam. İki adam demek için: Reculân () veya Reculeyn () denir.

tevcih-i kelam / tevcih-i kelâm

• Sözle işarette bulunmak.
• Birbirinin zıddı muhtelif mânaya gelebilen kelimeyi sözde kullanmak.

tevriye

• Örtüp gizlemek.
• Sözünü veya bir haberi izah etmeyip gizlemek.
• Edb: Birkaç mânası olan bir kelimenin en uzak mânasını kasdetmek.

tezkir

• Hatırlatma.
• Vazifeyi veya Cenab-ı Hakk'ın emirlerini hatırlatma. Vaaz ve nasihat etme. Tenbih ve ikaz etme.
• Gr: Bir kelimeyi müzekker kılmak.

tinave

• Müzakereyi terketmek. Görüşmeyi bırakmak.

tüede

• Teenni etmek, acele etmeyip akıllıca davranmak.
• Mühlet vermek.

ucb

• Kendini başkasından üstün bilmek, ayıplarını görmeyip kendini beğenmek, yaptığı ibâdetleri, iyilikleri beğenerek, bunlarla övünmek.

ulum-u bedihiyyat / ulum-u bedihiyyât

• Delil ve isbatına lüzum görülmeyip kolaylıkla bilinen ilimler.

vav-ı atıf

• Atıf vavı, kelimeyi veya cümleyi birbirine bağlayan Arapçadaki vav harfi.

• Gr: Atıf vavı, kelimeyi veya cümleyi birbirine bağlayan vav harfi.

vedud / vedûd

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Bütün yarattıklarına ihsân eden, onlara iyilik ve ihsân etmeyi seven, beğenen Allahü teâlâ.

vefra'

• Eksilmeyip değişmeyen.
• El dokunulmamış ve tam olarak yetişmiş ot.

velvele-i teşhir ve takdis

• Güzellikleri sergilemek ve bütün eksikliklerden uzak görmeyi dile getiren sesler.

veylettirmek

• Birbiri ardı sıra götürmek, birbiri ardı sıra gelmeyi sağlamak.

ya

• "Hey, ey!" mânasında nida olarak kullanılır. Arapçada başına geldiği kelimenin i'rabını ötre okutur. "Yâ-Halimu, Yâ-Rahimu" da olduğu gibi. Yâ, terkibli kelimelerin başına gelirse; baştaki kelimeyi "üstün" meftuh okutur. "Yâ Rabbe-l Âlemîn" de olduğu gibi."Yâ" üç şekilde kullanılır:1- Müennes zamiri

ya maksud / yâ maksud

• Ey bütün varlıkların rızasına ermeyi ve cemâlini görmeyi arzuladıkları Allah.

ya-i nidai / yâ-i nidâî

• Arapçada birisine seslenmeyi ifade eden ve "Ey" anlamına gelen iki harfli kalıp.

yemin keffareti / yemîn keffâreti

• Yapılan yemîne riâyet etmeyip, yemîni bozan bir müslümana lâzım gelen keffâret, cezâ.

zahir-perest / zâhir-perest

• Bir şeyin iç yüzüne, hakikatına kıymet vermeyip görünüşüne kıymet veren. Dış yüzüne ehemmiyet veren. İç yüzüne aldırış etmeyip, hakikatını bilemeyen. (Farsça)

zali'

• (Çoğulu: Zulu') Eğri, meyilli.
• Müttehem kimse. Töhmetli.
• Aksak hayvan.

zerr

• Düğmeyi iliklemek.
• Birbirine pekitip bağlamak.

zevg

• Bir şeyi bir tarafa eğme, bir yana meyillendirme.

zımn

• İç taraf.
• Maksad, gaye.
• Açıktan söylenmeyip dolayısıyle anlatılan.