adak

• Nezr, Allahü teâlânın rızâsının elde edilmesi veya bir isteğin yerine gelmesi veya bir belâ ve musîbetin giderilmesi maksadıyla Allahü teâlâ için oruç tutmak, kurban kesmek gibi başlıbaşına ibâdet olan veyâ benzeyen bir şeyi kendisine vâcib kabûl etm e.

ahdname / ahdnâme

• Devlet başkanının emriyle, bâzı devlet, topluluk ve şahıslara özel haklar tanımak maksadıyle hazırlanan belge.

akademi

• yun. Yüksek mekteb.
• Âlimler, edebiyatçılar heyeti.
• Eflatun'un vaktiyle talebesine ders verdiği yer.
• Çıplak modelden yapılan insan resmi.
• Belli bir ilmin gelişme ve ilerlemesini te'min maksadı ile müşterek tetebbularda veya serbest tedrisatta bulunan salâhiyetl

akika

• Yeni doğan çocuk için Allah'a şükür maksadıyla kesilen kurban.

aks-i maksud

• Maksadın aksi.

ala-rağm-i enf-il ye's / alâ-rağm-i enf-il ye's

• Ye'sin burnunu kırmak maksadiyle ve ona tahkir ile.

alkış

• Tar: Padişahlarla vezirlerin kadirlerini yükseltmek maksadıyla yapılan merasim hakkında kullanılan bir tabir.

allahu a'lemu bimuradihi / allahu â'lemu bimuradihi

• Asıl maksadını en iyi bilen ancak Allah'tır.

amatör

• Bir işi para kazanma maksadıyla değil de, zevk için yapan kimse. (Fransızca)

an mim amed

• Tar: İslâmiyeti ve Türkçeyi öğretmek maksadıyla, devşirilerek toplanan ve Türk köylülerine satılan acemi oğlanlardan, müddetini tamamlayarak Rumeli Ağasının tezkeresiyle ulüfeye yazılanların kayıtlarına verilen işaret. (Farsça)

arşi ve süllemi / arşî ve süllemî

• Devir ve teselsülü inkâr maksadıyla yukarıya doğru gittikçe daralan ve tek bir yaratıcının varlığına dayanan mantıkî delil.

azze ve celle

• Aziz ve Celâl olsun, oldu... (meâlinde, Cenab-ı Hakkın isminden sonra hürmet maksadı ile söylenir.)

ba-i kasem / bâ-i kasem

• Arabçada yemin maksadı ile kelime başına getirilen bâ. "Billâhi" gibi.
• Farsçada: Bâ diye yazılırsa; ile, beraber, birlikte, sâhip mânalarına gelir. Arapçadaki Zû gibidir.

bazgeşt / bâzgeşt

• Nakşibendiyye yolunda on bir temel esastan biri. Sâlik'in (tasavvuf yolcusunun) Kelime-i tevîhdden sonra kalbinden; "İlâhî! Maksûdum Sensin. Matlûbum (maksadım) Senin rızândır."demesi.

be-ziyaret

• (Berâ-yı ziyâret) Ziyaret için. Ziyaret maksadı ile.

beliğ / belîğ

• Belagâtçi; belâğat ilminin inceliklerini bilen, maksadını noksansız ve güzel sözlerle anlatabilen kimse.

beray-ı ticaret / berây-ı ticâret

• Ticâret için. Ticâret maksadı ile.

beyan-ı tefsir

• Huk: Mücmel ve mübhem bir sözden maksadın ne olduğunu açıklayan beyan.

billahi

• Allah'a, Allah'tan.
• (Yemin) maksadı ile söylenir.

boykot

• (Boykotaj) Bir şahıs veya devlete karşı alış-verişi, münasebetleri kesmek. Bir ülkeyi, bir topluluğu veya bir şahsı zarara sokmak maksadıyla onunla her türlü ilgiyi kesme. (Fransızca)
• Bir işten geçici olarak çekilme; işe, çalışmaya hep birlikte katılmama. (Fransızca)

cenab

• Büyüklük ifade etmek için, hürmet maksadı ile söylenir. Cenab-ı Hak, Cenab-ı Resül-i Kibriya (A.S.M.)... gibi.

demagoji

• yun. Halkı kendi menfaati için okşama siyâseti. Halkın hoşuna gidecek sözlerle insanların sevgisini kazanarak kendi maksadını elde etmeğe çalışmak. Halk avcılığı. Cerbeze.

düello

• Hakareti tâmir maksadıyla iki kişi arasında ve şâhitler önünde yapılan silâhlı çarpışma.

esas-ı maksad

• Maksadın esası.

estağfirullah

• Cenâb-ı Hak'tan kusurumun örtülmesini dilerim. Allah (C.C.) kusurumu efvetsin (mealinde, kusurunu anlayan bir müslümanın duâsı. Hürmet veya ikramlara karşı tevâzu maksadı ile de söylenmektedir.)

fena fi'l-maksat

• Maksadında fâni olma; bütün kalbiyle maksadına yönelme.

garaz-alud

• Garezi, hususi bir maksadı olan. (Farsça)

gaye-i hareket

• Yapılan hareketin gaye ve maksadı.

gaye-i insaniyet

• İnsanlığın gaye ve maksadı.

hafi / hafî

• Gizli, kapalı.
• Usûl-i fıkıh ilminde, mânâsı açık olduğu hâlde söyleyenin maksadını ifâde etme husûsunda kapalı, gizli söz.
• Tasavvufta âlem-i kebîrdeki beş latîfeden biri.

hamiyet-i diniye

• Dinî hamiyet; dini korumak ve yüceltmek maksadıyla çalışma, dinden gelen yüce duygularla din uğruna fedakârlıkta bulunma.

havagazı

• Isı veya ışık temin etmek maksadıyla yakılarak kullanılan bir gaz. (Türkçe)

hazerat / hazerât

• Hazretler; saygıdeğer olanlar (saygı maksadıyla kullanılan bir ifadedir).

hazret

• (Huzur. dan) Ön. Kurb. Pişgâh.
• Hürmet maksadı ile büyüklere verilen ünvan; "Hazret-i Kur'an, Hazret-i Peygamber, Hazret-i Üstad, Paşa Hazretleri" gibi.

• Saygıdeğer; saygı, hürmet maksadıyla büyüklere verilen ünvan.

hikmet-i vazı' / hikmet-i vâzı'

• Konulma gaye ve maksadı.

hilf

• (Çoğulu: Ahlâf) Sözleşme, söz verme.
• Yardımlaşma, dayanışma. Birlik maksadıyla ittifak.

huneyn vak'ası

• Hicretin sekizinci senesinde şirkten kurtulmamış bazı Arap kabileleri Mekkeyi geri almak maksadıyla hücum ettikleri zaman burada müslüman askerlere karşı gelerek başlangıçta galip gibi görünmüşlerse de daha sonra galebe ve zafer, İslâm askerlerine nasib olmuştur. Bu muhârebede Sahabe-i kiramdan birç

hürmeten

• Hürmet olsun diye; hürmet, saygı ve ikram maksadıyla.

hüsn-ü ifade

• Güzel anlatım, maksadını güzelce dile getirme.

i'cam

• Harflere, yazıya nokta koymak.
• İsteğini açıklıkla bildiremeyip, maksadı belirsiz, muğlak söylemek.

ibtiga-i te'vil

• Te'vil maksadıyla. Te'vil ederek izahta bulunma.

icaz

• (İycâz) Edb: Az söyle çok şey anlatmak. Sözü muhtasar söylemek. Çok mânaya gelen kısa cümlenin hâli. Mâruf ve müteârif olan cümleden kısa bir cümle ile maksadı ifâde san'atı.Böyle sözlere mucez, veciz veya vecize denilir.

icaz-ı bittakdir

• Maksadı az sözle ifade etmekle beraber fazla olan etraflı mânaların zuhurudur.

ifade-i cebriyye

• Zoraki ifade.
• Mat: Cebir işaretleri ile maksadını anlatma.

ifade-i maksat

• Maksadı ifade etme.

ifade-i meram

• Maksadı ifade etme.

• Dilek ve maksadını anlatmak.

ifadetü'l-meram

• Dilek ve maksadını anlatma, maksadı ifade etme.

ifham

• Bildirmek. Anlatmak. Maksadı bildirmek.

iktidab

• Bir şeyi kendisi için kesmek.
• Henüz öğretilmemiş deveye binmek.
• İrticâlen söz söylemek.
• Edb: Şâir, kasidesinden teşbihi keserek maksadına, yani medhettiğinin medhine geçmek.

ilgaz

• (Lugaz. dan) Sözde maksadı gizleme.

ilmihal / ilmihâl

• "Hâl ilmi" mânâsında herkese gerekli olan dinî hükümleri bildirmek maksadıyla yazılan kitaplara verilen isim.

ilva

• Çevirmek. Baş eğmek. Başı eğilmek.
• Başkasının sözünü maksadı olmayan başka tarafa çevirmek.
• Birinin hakkını inkâr eylemek.
• Bayrağı kaldırmak. Sancak dikmek.

işrab

• (Şürb. den) İçirme veya içirilme.
• Bir maksadı açıktan değil de, dolayısıyla gösterme. Kapalı surette anlatma.

istifham

• Sual sorup anlamak. Anlamak için sormak.
• Edb: Cevap istemek için değil, daha çok dikkati çekmek, hisleri kuvvetlerdirmek maksadıyla soru şeklinde söylemek san'atıdır. Şefkat, sevgi, hayret, kin ve nefret gibi duyguların te'siri altında vuku bulur.

istinca

• Birisinden maksadını istihsal etmek.
• İlm-i Hâlde: Pislikten temizlenmek. Abdest bozduktan sonra veya abdest almadan evvel; kan, sidik, meni' gibi şeylerin çıktıkları yeri temizlemek.

istirhamname

• Bir rica veya arzu maksadıyla yazılan mektub. (Farsça)

ıtfak

• Maksadına eriştirme, gayesine vardırma.

itnab / itnâb

• Sözü uzatma; herhangi bir yeni fayda için, maksadı alışılagelmişin dışında uzun bir söz ile ifade etme.

ka'de

• Bir defa oturuş. Oturma.
• Ist: Namazdaki bir defa oturuş. Teşehhüd için, Ettahiyyâtü duâsını okumak maksadı ile olan oturuş. Birinci oturuşa Ka'de-i ulâ, ikinciye de Ka'de-i âhire denir.

kabr ziyareti / kabr ziyâreti

• Ölümü ve âhireti hatırlayıp ibret almak, mezarlıkta medfûn (gömülü) olanlara duâ etmek ve Kur'ân-ı kerîm okumak ve velî olan ölülerin rûhlarından istifâde etmek maksadıyla bir kabre veya mezarlığa gitmek.

kamcu / kâmcu

• İsteğini ve meramını arıyan. Maksadına ve gayesine ulaşmak isteyen. (Farsça)

kamver / kâmver

• İsteğine kavuşmuş. Gaye ve maksadına vâsıl olmuş. Mutlu, bahtiyar. (Farsça)

kelam / kelâm

• Söz. Bir mânayı ifâde eden, bir maksadı anlatan ifâde.
• Allah'a mahsus bir sıfat.
• Fık: Allah (C.C.) Kelâm sıfatını da hâizdir. Onun kelâmı harften ve savttan (sesden) münezzehtir, ezelidir, ebedidir.
• Ist: Hikmet ve mantık esaslarıyla Allah'ın (C.C.) varlığı, birliği, İ

kinai / kinâî

• Maksadı, kapalı bir şekilde ve dolaylı olarak anlatan söz biçimi.

kinaye

• Dolayısı ile dokunaklı söz. Maksadı dolayısı ile anlatan söz. Üstü örtülü dokunaklı söz. Açıktan olmayıp hakiki mânâyı başka ifâde ile dokunaklı konuşmak.

kinayeten

• Hem gerçek, hem de mecâzi mânâya gelebilecek bir sözü mecaz yönüyle kullanmak suretiyle, maksadını kapalı bir şekilde, dolaylı anlatarak.

komita

• (Slavca) Maksadına ulaşmak için ekserî silah kullanan, siyasî, gizli ihtilaki cemiyet. Eşkiya.

kur'a

• Talih denemek maksadı ile çekilen kapalı pusla veya fal açma.

lafz-ı zahir / lafz-ı zâhir

• İbaresi işitilmekle ancak bilinen, yâni söyleyenin maksadı düşünülmeye muhtaç olmadan derhal mânâsı anlaşılan sözdür. Bunun zıddına hafi denir.

lağım

• Kaleleri düşürmek için gedik açmak veya düşman ordugâhına zarar yapmak maksadıyla açılan ve barut konulup atılan yerler. Bu işi yapanlara "lâğımcı" denilirdi. Sonradan bu türlü işlere "İstihkâm" denilmiş ve o ad altında askeri teşkilât yapılmıştır.
• Kazurat ve çirkef sularının akmasın

li-ecli

• ...için, meram ve maksadı ile.

lisan-ı beliğane / lisân-ı beliğâne

• Belâgatli dil, maksadı muhatabın hâline tam bir uygunluk içinde anlatan dil.

mahmuz

• (Mihmaz. dan) Binilen hayvanın sür'atini arttırmak maksadıyla dürtme için potin yahut çizmenin ökçesine takılan demirden yapılmış âlet.
• Kovanların çerçevelerine peteği tesbit etmek için kullanılan mâden tekerlekçik.
• Bir yapıyı veya duvarı, dıştan beslemek için kullanılan dest

maksad ve müstekarrın temeyyüzü

• Kelâmın maksadının ve karar kıldığı yerin açık olarak belli olması.

maksad-ı ilahi / maksad-ı ilâhî

• Allah'ın maksadı, hedefi.

maksad-ı kur'an / maksad-ı kur'ân

• Kur'ân'ın maksadı.

maksud-u şari / maksud-u şâri

• İslâmiyetin hüküm ve kurallarını bildiren Allah'ın maksadı.

mana-yı ibadet / mânâ-yı ibadet

• İbadet mânâsı, özü, asıl maksadı.

mana-yı ukubet / mânâ-yı ukubet

• Ceza mânâsı, özü, asıl maksadı.

manevra

• Bir makinenin, bir cihazın işleyişini düzenleme veya idare etme işi ve şekli. (Fransızca)
• Ask: Muharebede düşmanın savaş gücünü yok etmek maksadıyla eldeki askerî kuvvetlerin en te'sirli bir biçimde düzenlenmesini te'min eden bütün hareketler. (Fransızca)
• Barış zamanında kıt'alara ve kurmay hey'etle (Fransızca)

mekr

• Hile, oyun, düzen.
• Hile ile aldatma, maksadından vazgeçirme.

mesil-i garaz / mesîl-i garaz

• Hedefin, maksadın mecrası, akıntı yatağı.

mesuk-u lehu-l-kelam / mesuk-u lehu-l-kelâm

• Kelâmın söyleniş gayesi, garazı ve maksadı.

mesuk-u lehülkelam / mesûk-u lehülkelâm

• Kelâmın söyleniş gayesi, maksadı.

mugalata / mugâlata

• Safsata, demagoji; aldatmak maksadıyla yanıltıcı sözler söyleme.

münazara / münâzara

• Doğruyu ortaya çıkarmak maksâdı ile karşılıklı olarak yapılan ilmî konuşma. Bir mes'eleyi belli kâideler dâhilinde karşılıklı inceleme, bir mes'ele hakkında yapılan karşılıklı konuşma.

münşi

• (Neş'et. den) İnşâ eden, yapan. Yapısı, üslubu güzel olan.
• Edb: Maksadı kâğıt üzerinde tasvir ve tesvid eden. İyi nesir yazı yazan, kâtib.

müste'cerün-fih

• Kiralama maksadı.

naz

• Bir şeyi beğenmeyiş, şımarıklık. (Farsça)
• Beğendirmek maksadiyle kendini ağır satmak. (Farsça)
• Celb-i muhabbet için edilen nezâket, letâfet ve zarafet. (Farsça)
• Yalvarma, rica. (Farsça)

nefs-i maksad

• Maksadın kendisi, aynısı.

nemime

• Söz götürme. Lâf taşıma. Bir kimse aleyhindeki sözleri ifsad maksadıyla kendisine eriştirme.

netice-i meram / netîce-i merâm / نَتِيجَۀِ مَرَامْ

• Maksadın neticesi.

• Maksadın neticesi.

obüs

• Ask: Dikey veya dalıcı atış yapabilen, oldukça kısa namlulu top. Obüsler Milâdi 16. asırda icad olunmuştur. Bir mânianın arkasında bulunan ve bu sebeple doğruca görülemeyen düşman mevzilerinin yüksek münhanilerle aşırılmak suretiyle endaht yapmak maksadıyla icad edilmiştir.

propaganda

• Bir fikri veya malı herkese bildirmek veya kabulü için yapılan ilân. Çok kıymetli olduğu veya olmadığı hâlde bir şeyin kıymetini arttırmak maksadiyle yapılan konuşma veya ilânat. (Fransızca)

rağmen ala-enfihi / rağmen alâ-enfihi

• Tahkir maksadıyla, birinin kibrini, burnunu kırmak için.

rasadhane / rasadhâne

• Havanın değişen şekillerini, sıcaklık ve soğukluğu tesbit etmek için veya yıldızların hareketlerini tesbit ve takib maksadiyle çalışılan yer. (Farsça)

riyazat

• (Tekili: Riyazet) Nefsi terbiye maksadıyla az gıda ile geçinmek, nefsini hevesattan men' ile faydalı fikir ve işle meşgul olmak.

riyazet

• Nefsi kırma. Fani şeylerden nefsini çekerek kanaat içinde yaşamak.
• Bir hastalıktan dolayı veya nefsini terbiye maksadıyla çok yemek ve içmeyi terkederek faydalı fikirlerle, ibadet ve ilimle meşgul olmak. Az gıda ile yaşamak.
• İdman.

sa'y

• Çalışma, Çalışıp çabalama. Gayret sarfetme. Bir maksadın meydana gelmesi için elden geleni yapma.
• Hızlı yürüme.
• Cür'et etme.
• Ziyaret etme.
• Gammazlık yapma.
• Ist: Hac veya Umre'de Safâ ile Merve arasında usulüne göre yedi defa gelip gitmektir.

saliye

• Edb: Yeni yılı tebrik maksadıyla sene başında yazılan tarihli medhiye.

secde-i şükran

• Şükür secdesi. Şükretmek maksadıyla yapılan secde.

staj

• Mesleki bilgisini artırmak maksadıyla başka birinin nezareti altında yapılan çalışma. (Fransızca)

suikasd / sûikasd

• Maksadın kötü oluşu, öldürme teşebbüsü.

sünnet-i gayr-ı müekkede

• Peygamber'in (A.S.M.) ibadet maksadıyla ara-sıra yapmış olduğu ameldir.

sünnet-i gayri müekkede

• (Kuvvetli olmayan sünnet) Peygamber efendimizin, ibâdet maksadı ile arasıra yapıp, arasıra terk ettikleri işler ve ibâdetler. Buna, müstehâb da denir.

ta'zir-i te'dib

• Âkıl bâliğ olduğu halde henüz mükellefiyet çağında bulunmayan bir çocuğun yaptığı bir suçtan dolayı hakkında te'dib ve ta'zib maksadıyla yapılan ta'zirdir.

tahdis-i nimet / tahdîs-i nimet

• Cenab-ı Hakk'a karşı şükrünü edâ etmek ve teşekkür etmek maksadiyle nâil olduğu nimeti anlatmak, onunla sevincini ve şükrünü bildirmek.

• Şükür maksadıyla Cenab-ı Hakkın verdiği nimetleri anlatma, sevincini ve şükrünü bildirme.

tahkimat

• Bir yeri düşmanın hücumuna karşı savunmak maksadıyla yapılmış düzenlemeler ve tesisler.

tasarrufan

• Tasarruf ve tutum gayesiyle. İktisad maksadıyla.

tavaf

• Ziyaret etmek. Ziyaret maksadiyle etrafında dolaşmak.
• Hacıların Kâbe etrafında yedi defa dolaşmaları.

• Ziyaret etmek, ziyaret maksadıyla etrafını dolaşmak, hacıların Kâbe etrafında yedi kez dolaşmaları.

tavtie

• Anlatılacak maksadı destekleyecek tarzda önceden bazı sözler söyleme.

tebarekallah / tebarekâllah

• "Cenab-ı Hakk'ın (C.C.) ne bereketli, ne hayırlı işleri var, ne kadar bereketli!" diyerek hayret taaccübü. Allah'ın (C.C. ) yaptığı eserlerinden dolayı hayranlık hislerini ifade maksadıyla, Allah (C.C.) hakkında söylenen ve aynı zamanda dua için okunan bir kelâm.

tefe'ül

• Kapalı bir kitabı, belirli dualar okuyarak rastgele açma ve açılan sayfayı ibret alma maksadıyla okuma işlemi.

telvihat / telvihât

• Maksadın lâzımı olan şeylerden bahsetmek sûretiyle yapılan kinayeler.

tenasüb

• Uygunluk, uyma, tutma. Yakınlaşma.
• Nisbet, kıyas.
• İki adet birbirine nisbet edilerek yapılan hesap usulü.
• Edb: Mânaca birbirine uygun kelimeleri bir arada söze güzellik vermek maksadı ile zikretmek.

terceman

• (Tercüman) Terceme eden. Bir dilden başka bir dile çeviren.
• Birisinin veya bir şeyin maksadını anlatmaya, bir şeyi tasvir ve ifadeye vasıta olan.

tetavvuf

• Tavaf etme. Ziyaret maksadıyla bir şeyin veya bir yerin etrafını dolanma.

tevessül

• Bir isteğin, bir maksadın hâsıl olması için bir şeyi vesîle, sebeb yapmak. Allahü teâlânın sevdiklerini araya koyarak; "Onların hâtırı, hürmeti için" diyerek duâ etmek veya bu sûretle yapılan duâ. İstiğâse ve teşeffû' da denir

teyemmüm

• Kasd.
• Fık: Su bulunmadığı veya su bulunup da kullanılması mümkün olmadığı takdirde temiz olan toprak cinsinden bir şey ile, abdestsizliği veya gusülsüzlüğü -hadesi- gidermek maksadiyle yapılan bir ameliyedir.

zabtıyye

• Jandarma veya polis kuvveti. Memleket içi âsâyiş ve intizamı te'min maksadı ile çalışan hükümet kuvveti.

zat-ı hakimane / zât-ı hâkimâne

• Her şeyde bir gaye ve maksadı düşünerek hikmetle davranan şahsiyet, kişilik.

zaviye / zâviye

• Eskiden büyük kervanların geçtiği ıssız yollarda veya köy ve kasabalarda; dînî ilimlerin, İslâm ahlâkının ve fen ilimlerinin öğretilmesi, yolcuların barınması maksadıyla kurulan yer; küçük tekke.
• Tasavvufta bulunan kimselerin, ibâdet için çekildiği tenhâ yer.

zıdd-ı maksud

• Maksadın, istenilen şeyin tersi.