ahşa'

• (Tekili: Haşâ) Vücuttaki bağırsak, ciğer gibi organlar.
• Mahaller, bölgeler, cihetler.

aktar

• (Tekili: Kutr) Kuturlar. Çaplar. Dâirenin merkezinden geçen doğru hatlar.
• Her taraf.
• Güzel kokulu yağlar vesaire satan adam. Güzel kokular tâciri.
• Ecza, ilâç satan adam.
• Mahalle aralarında bazı baharatla iğne, iplik vesaire satan satıcı.

amaç-gah / âmâç-gâh

• Nişan atılan yer, nişan yeri. Hedef mahalli. (Farsça)

arazi-i mevat / arazi-i mevât

• Huk: Hiç kimse tarafından kullanılmayan ve halka verilmeyen, meskun mahallerden biraz uzakta bulunan taşlık ve kıraç arazi.
• İşlenmemiş toprak.

aşık-ı didar-ı pak / âşık-ı didâr-ı pâk

• Temiz yüzün âşıkı.
• Edb: Evvelce ordularda, kışlalarda, köy odalarında ve mahalle kahvelerinde gerek kendinin, gerek başkalarının sözlerini sazla dile getiren kimse; halk şâiri.

banliyö

• Bir şehrin yakın çevresinde bulunan mahalle ve yerleşme yerleri. (Fransızca)

beledi / beledî

• (Beled. den) şehir veya kasaba ahalisinden olan, şehirli.
• Şehir ve kasabaya ait.
• Belediye İdaresine mensub.
• Mahallî, yerli.

berzen

• Sahra, çöl. (Farsça)
• Sokak, cadde. Mahalle. Köşebaşı. (Farsça)

cihet

• (Çoğulu: Cihât) Yan, yön, taraf.
• Sebeb, mucib.
• Vesile, bahane.
• Evkafça olan vazife, maaş.
• Yer, mahâl, semt.

daire

• Resmi hükümet makamlarından her biri.
• Yazıhane.
• Büyük bir idare adamının makamı.
• Ev veya apartman katı.
• Bir manevi te'sirin hükmü geçtiği mahal.
• Sınır içi.
• Büro, büyük ev, konak.
• Çember, düz yuvarlak şekil.
• Mat: Merkezden aynı u

ehali

• (Tekili: Ehl) Bir memleket, şehir, kasaba köy veya semt veyahut da mahallede yerleşip oturanlar.
• Avam, halk umum.

emkine

• (Tekili: Mekân) Mekânlar, hâneler, evler, mahaller, mevkiler, yerler.

erdeb

• Bir ağırlık ölçüsüdür. Arab ülkelerinde kullanılır. Miktarı, İstanbul kilesiyle dokuz kileyi karşıladığı gibi, kullanıldığı mahalle göre de değişir.

evbaş

• Mahalle çapkını. Şahısların rezilleri.
• Muhtelif yerlerden gelmiş, toplanmış bir cemaat, bir bölük.

ezan

• Namaza dâvet ve vahdaniyet-i İlâhiyyeyi ve hakaik-ı İslâmiyyeyi âleme, kâinata ilân etmek için minare ve emsali mahallerde edilen nidâ. Kamet getirmek.
• Bildirmek.

füsat

• (Füstât) Kıl. Büyük çadır.
• Kapıya asılan perde.
• Cemaat.
• Mısır'da bir mahallin adı.

hafız ahmed

• Dereli Hâfız Ahmed Efendi olarak bilinir. Isparta'nın Dereli Mahallesinde ikamet ediyordu.

hane-i avarız

• Avarız ve bedel-i nüzul ve buna benzer vergiler ve tekâlifin toplanmasında tutulan ölçü. Buradaki hanenin, lügat mânası olan evle münasebeti yoktur. Kasabalar, köyler nüfuslarına ve emlâk ve arazilerinin miktar ve hâsılatlarına göre hane itibar edilir ve mahallî masraflarla sair vergiler ona göre ta

haric / hâric

• Bir şeyin veya mahallin veya memleketin dışında kalan.
• Ecnebi.

hazımlı

• Mc: Tahammüllü, müsamahalı, tolerans sahibi.

heyamola

• Eskiden ramazanlarda para toplamak gayesiyle mahalle çocukları tarafından teşkil edilen bir nevi dilenci alaylarında söylenen bir tâbirdir.
• Eskiden gemiciler gemi demirini çekerken veyahut bir amele inşaatta ağır bir şey kaldırırken yahut da şahmerdanı yukarı çekerken kuvvetbirliğini

hırz-ı binefsihi / hırz-ı binefsihî

• İçerisinde mal ve eşya saklamak için yapılmış, hazırlanmış ve içine izinsiz girilemiyen ev, dükkân, çadır, depo vs. gibi mahaller. (Kasa, sandık, dolap, çuval da bu hükümdedir.)

hiss-i sadis / hiss-i sâdis

• Altıncı hiss, altıncı duygu. (Kalb ile vicdan, mahall-i iman. Hads ile ilham, delil-i iman. Bir hiss-i sâdis, tarik-ı iman. Fikr ile dimağ, bekçi-i iman) (Lemaat. dan)

iane-i cihadiye

• Muharebe zamanında harbin icab ettirdiği fazla masrafları karşılamak ve yardım olmak için halktan alınan paralar. Miktarı, her mahallin iktidarı derecesine göre kaza ve liva üzerine merkezden tertib ve "tevzi defterleri"ne maktu' miktar olarak konulurdu. Bu çeşit vergi ve ianeler Tanzimat'tan sonra

ihlal

• (Mahal. den) Yer değiştirmek. Vermek. Yerleştirmek.
• Helâl kılmak.

ihram / ihrâm

• Mîkât denilen mahalde (yerde) hacca veya umreye niyet ederek, peştemal gibi dikişsiz iki parça örtüyü giymek ve telbiye getirmek sûretiyle, daha önce mubah (serbest) olan bâzı şeyleri kendine haram kılmak yâni bunları yapmaktan sakınmak. İhrâmlı kims eye muhrim denir. İhrâm elbisesinin belden aşağı

imam

• Öne geçmek.
• Önde ve ileride olan. Delil ve rehber.
• Cemaate namaz kıldıran.
• İçtihad sahibi zat. Mezheb sahibi olan.
• Bir mahallenin lüzumlu işlerine ve içtimaî vazifelerine nezaret eden.
• Müslümanların imamı olan halife ve askerlerin başı. Sultan. Hâkim.

islamilaisen sevrakume / islâmilaisen sevrakume

• Müslüman mahallesi, Müslümanların oturduğu bölge, yer.

kalb

• Vücudun kan dolaşımı merkezi. Yürek.
• Gönül.
• Herşeyin ortası.
• Bir halden diğer bir hale çevirme. Değiştirme.
• İmanın mahalli.
• Fuâd, sıkt-ül ilim, tâbut-ül ilim, beyt-ül hikmet, via-i ilim de denilir. (Dâima değiştiği ve hareket halinde olduğu için kalb i

kasiyy

• Soğuk gece.
• Kas adı verilen mahâlde yapılan ibrişimli bir elbise.

katlgah / katlgâh

• Öldürme yeri. Cinayet mahalli. (Farsça)

kede

• "Mahal, ev, yer" anlamına gelir ve birleşik isimler şeklinde kullanılır. Meselâ: Ateşkede, bütkede, meykede... gibi. (Farsça)

kubh

• Günah ve çirkin hareket. Kabahat. Suç.
• Fık: Aklen ve şer'an müstehcen olup dünyada zemme, âhirette azaba ve itaba mahal olan şey.

kutr

• Taraf. Canib.
• Nahiye. Mahal. Arzın veya semânın bir ciheti.
• Çap.
• Bölük. Bölge.
• Geo: Dairenin merkezinden geçip onu iki müsavi kısma bölen doğru parçası, çap.

kuy

• Karye, mahalle, sokak. (Farsça)
• Yol. Semt. (Farsça)

mahall / mahâll

• (Tekili: Mahall) Yerler. Mekânlar.

mahall-i taalluk-u kudret / mahall-i taallûk-u kudret

• Cenâb-ı Hakkın kudret sıfatının tecellî ettiği yer, mahal.

• Cenâb-ı Hakkın kudret sıfatının tecellî ettiği yer, mahal.

mahall-i tevarüd

• Vâsıl olunan yer.
• Birisine yetişilen mahal.

mahalle

• (Çoğulu: Mahallât) Şehir ve kasabaların bölündüğü parçalardan herbiri.

mahleb

• (Çoğulu: Mahâlib) Kedi, arslan gibi hayvanların pençesi.

masrif

• Sarfetme, harcama mahalli.

• (Sarf. dan) Sarfetme ve harcama mahalli.

matrah

• (Çoğulu: Matârih) (Tarh. dan) Mahal, yer.
• Tarh olunacak şey, tarh edilecek nesne.
• Bir şey atılan yer.

meder

• Tezek, toprak tezeği.
• Çakıl. Kuru çamur. Kuru balçık.
• Köy, mahalle.

mekan / mekân

• (Kevn. den) Yer. Durulan yer. Ev, hane, mesken. Mahal.

• Yer, mahal.
• Ev, oturma yeri, konut.

mekanen / mekânen

• Mahal ve yer bakımından.

menbit-i sual

• Sorunun yeri, sorunun geldiği yer, mahal.

menhere

• (Çoğulu: Menâhir) Mahalle arasındaki süprüntülük.

mevki' / mevkî'

• Yer, mahâl, makam.

muhtar

• İhtiyar eden. Seçilmiş olan.
• Hareketinde serbest olan. İstediğini yapmakta serbest olan. Hür.
• Köyde veya şehrin mahallesinde seçimle o semtin idâre ve hükümet işlerini üzerine alan kimse.
• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) bir ism-i şerifi.

müsamahat

• (Tekili: Müsamaha) (Semâhat. dan) Müsamahalar, göz yummalar, görmezden gelmeler, hoş görmeler. Aldırış etmemeler.

muttala

• Çıkış, doğuş noktası; ıttıla olunacak mahal.

müz

• Gr: Harf-i cer oldukları zaman (Fi: ) vazifesini görürler. Zarf veya isim olduklarında ismin başına gelirlerse kendileri mübteda, sonra gelen haber olur. Fiilin başına gelirlerse kendilerinden önceki bir fiilin mef'ulünfihi olarak mahallen mensub bulunurlar.

na-bemahal

• Yerinde olmadan. Mahallinde olmayan. (Farsça)
• Münasebetsiz. Yersiz. (Farsça)

nokta

• (Nukta) Benek.
• Durak, mevki. Mahâl.
• Göze ârız olan leke.
• Durak işareti.
• Tek karakol, tek nöbetçi.
• Yazıdaki durak işâreti.
• Mat: Hiçbir uzunluğu olmayan şekil.

rehv

• (Çoğulu: Rahâ) Yüksek mekân, yüksek yer.
• Alçak, çukur yer, (içinde su toplanır)
• Mahalle içinde, yağmur suyu ve çeşme suyu akan ark.
• Üveyik kuşu.
• Arası açılmış ve ayrılmış.

secavend

• Kur'an-ı Kerim'de doğru okunması için yapılan işaretler.Kur'an-ı Azîmüşşan'ı okurken durularak nefes alınacak yerler, âyet sonları ile secavend mahalleridir. (Farsça)

seg-i kuy

• Sokak, mahalle köpeği.

semt / سمت

• Taraf. (Arapça)
• Yöre. (Arapça)
• Mahalle. (Arapça)

serkuy / serkûy / سركوی

• Yol, sokak veya mahalle başı. (Farsça)

• Sokak başı, mahalle başı. (Farsça)

sev'eteyn

• Kadın ve erkeğin galiz yâni kaba avret mahalli, ön ve arka uzuvları; iki abdest bozma uzvu.

sırr

• Gizli hakikat. Gizli iş. Herkese söylenmeyen şey.
• Müşâhedetullah'ın mahalli bulunan kalbdeki lâtife.
• İnsanın aklının ermediği şey. Allah'ın hikmeti. (Sırrını kimseye fâş etme sırrın fâş olur.Sen kendi sırrını saklayamazsanEl sana nasıl sırdâş olur.)

süveyda-ül kalb

• (Sevâd-ül kalb, Sevdâ-ül kalb) Kalbin ortasında varlığı kabul edilen siyah nokta. Kalbdeki gizli günah. Buna Habbet-ül kalb, Esved-ül kalb de denir. Kalbdeki basiret mahalli diye bilinir. Eskiden bir kısım muhakkikler, kalbin mezkur mahalline; Mahall-i ulum-u diniyye demişler. Ekseriyyetle mahall-i

tavaf / tavâf

• Kâbe-i muazzamanın etrâfında Hacer-i esvedin bulunduğu köşeden başlamak sûretiyle Kâbe sola alınarak yedi defâ dolaşmak. Tavâf edene tâif; Kâbe etrâfında tavâfa mahsûs mahalle (yere) metâf denir.

temaşagah / temaşagâh

• Gam ve kederi defetmek için gezip seyredilecek yer. Eğlence mahalli. (Farsça)

tesamuhat

• (Tekili: Tesâmuh) Hoş görmeler, müsâmahalar.
• Dikkatsiz ve kayıtsız davranmalar.