abdest

• Namaz ve diğer bâzı ibâdetlerin yerine getirilebilmesi için yapılması lâzım gelen yüzü, dirseklerle berâber kolları yıkamak, başın dörtte birini mesh etmek ve topuklarla berâber ayakları yıkamaktan ibâret temizlik. Namazın dışındaki farzlardan biri.

alem-i ecsad / âlem-i ecsâd

• Yerler, dağlar, gökler gibi, ölçülebilen ve tartılabilen madde âlemi. Buna âlem-i halk, âlem-i şehâdet ve âlem-i mülk de denir.

amyant

• Kolayca bükülebilen, ateşe dayanıklı liflerden yapılmış bir çeşit asbest.

aşamideni / aşamidenî

• İçilebilen veya yenilebilen. (Farsça)

ayan

• (İyân) Aşikâr. Belli. Herkesin bilebileceği ve görebileceği.
• Çiftçi âletlerinden olan saban okunun bileziği.

ayine

• Ayna. Mir'ât. Kendisine tecelli ve aksedeni gösteren veya bildiren şey. (Ayna, ışığı aksettirip gösterdiğinden dolayı esmâ-i İlâhiyeyi de bize gösteren ve Cenab-ı Hakk'ın sıfatlarına âyinelik eden mevcudata da mecazen "âyine" denilmektedir.) (Farsça)
• Vasıta ve mazhar mânasına da gelebilir.(Farsça)

bargah / bârgâh

• İzinle girilebilecek yüce makam.

barigah / bârigâh

• İzinle girilebilecek yüce makam.

bid'at-ı hasene

• Beğenilebilir, güzel yenilikler.

çelebi

• Efendi, kibar kimse.
• Mevlâna postnişinine verilen ünvan.
• Çelebi, Sultan Mehmed devrine kadar padişah oğullarına verilen ünvan idi.
• Mevlânâ soyundan gelenlerle, mevlevilerin büyüklerine verilen ünvan.

centilmen

• ing. Kibar erkek, çelebi, görgülü kişi.

cerh ve ta'dil / cerh ve ta'dîl

• Hadîs ilmine âit iki ıstılah (terim). Cerh, yaralamak. Bir hadîs âliminin, bâzı sebeplerle râvînin (hadîs rivâyet eden kimsenin) rivâyetini (naklini) reddetmesi. Ta'dîl, düzeltmek. Bir hadîs âliminin, bir râvinin rivâyetinin kabûl edilebileceğini açı klaması.

cihan-nüma

• Dünyayı gösteren harita veya coğrafya. (Farsça)
• Çatının üzerinde her tarafa nezareti olan açık taraça. (Farsça)
• Meşhur Türk Âlimi Kâtib Çelebi'nin 1654 (Hicri: 1065) tarihinde çizdiği Asya Kıt'asının haritası. (Farsça)

cinas

• Benzeyiş, münâsebet.
• Edb: Birçok mânâya gelebilen söz, imalı, telmihli söz. telâffuzu bir, mânası ayrı olan kelimelerin bir sözde bulunması. Bunu yapmaya "tecnis" denir, o kelimelere de "cinas" denir.

• Birçok mânâya gelebilen söz.

dava / dâva

• Savunulan düşünce, hak talebi, önemli mesele.

dil-hah

• Gönül talebi, gönül arzusu. (Farsça)

ehadis-i müteşabihe / ehâdîs-i müteşabihe

• Çok mânâlara gelebilen ve bu mânâların arasında benzerlik olduğu için mânâları birbirine karıştırılan hadisler.

elibba'

• (Tekili: Lebib) Akıllılar, kâmiller, kemalât sahipleri, olgun kimseler.

em

• Soru sorma mânasında atıf edatıdır. İstifham elifi mânasına da gelir. "Yahut, belki, yoksa" kelimeleriyle tercüme edilebilir.

emval-i menkule

• Bir yerden başka yere taşınabilir, götürülebilir eşya ve mallar. (Masa, karyola, perde, çakı... gibi.)

ev

• Şek, tahayyür, ibham, istisnâ, şart, teb'iz için kullanılan harf-i atıf. "yahut, veya, meğer ki, bel, belki ister" gibi kelimelerle türkçeye terceme edilebilir.

evliya-i abdaliye

• Bir anda birkaç yerde görülebilen veliler.

eynel mefer

• (Eyn-el mefer) Nereye gidilebilir? Nereye kaçılabilir? Kaçacak yer var mı?

fasıla-i saltanat / fâsıla-i saltanat

• Yıldırım Bayezid'in Ankara savaşında Timur'a esir düşmesinden, Çelebi Mehmed'in pâdişah olmasına kadar geçen zaman.

feddan

• (Çoğulu: Fedâdin) Bir çift öküz.
• Bir günde bir çift öküzle sürülebilen arazi.
• Daha çok mısırda yer ölçülerinde kullanılan bir kelime.

girde

• Yuvarlak, değirmi. (Farsça)
• Evvelce yahudilerin, müslümanlardan ayırd edilebilmeleri için, omuzlarına diktikleri sarı renkte bir parça. (Farsça)
• Açılmış yufka. (Farsça)
• Yuvarlak yastık. (Farsça)
• Gr: Bütün, hepsi, tamamı. (Farsça)

hariciyye

• Hariçle alâkalı. Dış işleri.
• Ameliyatla tedavi edilebilen hastalıklar.
• Haricilik.

havarık-ı zahire

• Gözle görülebilen harikalar.

hırz-ı bigayrihi / hırz-ı bigayrihî

• Aslında eşya saklamaya mahsus olmayan, izin almadan girilebilen ve konacak malların yanında muhafızı olan yer. (Yol, mescid, meydan gibi)

hücec-i hattiye

• Huk: Yazılı deliller. Bunlar tezvir ve tasni şüphesinden sâlim olduğundan onunla amel edilebilir, yani hükme medar olur, başka vech ile sübuta ihtiyaç kalmaz. (Beraetler, mahkeme kararları, tescil edilen vakriye gibi.)

huff

• Abdest alınırken üzerine meshedilebilen mest vs. gibi ayakkabı.
• Deve tabanı isimli bir nebat.

hurdebini / hurdebînî

• Mikroskopik, mikroskopla görülebilen.

ilac-pezir

• Çaresi bulunabilen. (Farsça)
• Tedavi edilebilen, ilâç kabul eden. (Farsça)

imam

• Bir ilimde sözü delil kabul edilebilecek derecede derin ve geniş bilgi sahibi olan âlim.

inak

• Sözüne inanılır, itimat edilebilir, mutemed.
• Müsteşar, müşavir.
• İstişare, re'y.

inhilal-pezir

• İnhilali mümkün olan. Dağılabilen. Çözülebilen. Eriyebilen. (Farsça)

insıraf

• Çekilip gitme, çekilme, geri dönme.
• Gr: İsimlerin kaide ve kurallara göre çekilebilmesi.

ırz

• Namus. Temizlik. Cinsî haysiyet.
• Ehil ve ıyal. İnsanın korumağa mükellef olduğu nefsi, hasebi, şerefi ve mahremleri, zemmedilecek veya medhedilebilecek durumları.

isbatiyecilik

• Bu felsefe nazariyesine göre, isbat yolu ile yakîn, şüphesiz bilginin elde edilebilmesi, tecrübelerle müşahadelerle ve vakıalara istinaden mümkün olacağı iddia edilir. İsbat şeklini ve sahasını daraltıp sadece maddiyata münhasır kılan bu anlayış yalnız maddiyata ait mes'eleler için doğrudur.

ıslahpezir / ıslâhpezîr / اصلاح پذیر

• Islah edilebilir olan. Düzeltme ve tâmir kabul eden, ıslaha kabiliyeti olan.

• Islah edilebilir, iyileştirilebilir. (Arapça - Farsça)

istizah

• Açıklama talebi.

ka'b

• (Ölm: Hi: 32) Yahudi âlimlerinden olup İsrailiyatı İslâmiyet'e en çok aktaranlardan biridir. Hz. Ebubekir devrinde Müslüman olmuştur. Sa'lebi ve Kisai gibi İslâm tarihçileri ondan çok rivayetlerde bulunmuşlardır.

kabil-i cerh

• Çürütülebilir.

kabil-i hazım

• Hazmı mümkün, sindirilebilir.

kabil-i kıyas

• Düşünülebilen, ölçülebilen, kabul edilebilir olan.

kabil-i tabir

• Yoruma açık, ifade edilebilir.

kabil-i tarif / kabil-i târif

• Tarifi mümkün, tarif edilebilir.

kabil-i tebdil

• Değiştirilmesi mümkün, değiştirilebilir.

kabil-i temyiz

• Ayırt edilebilir.

• Huk: Temyiz mahkemesinde görülebilecek olan dâvalar.

kabil-i tenkit

• Tenkit edilmesi mümkün, eleştirilebilir olma.

kabil-i tercüme

• Tercüme edilebilir, tercümesi mümkün.

kabil-i tevfik

• Biraraya gelebilme.

kàbiliyet

• Kabul edilebilirlik.

kadro

• ing. Bir işin yürütülebilmesi için icab eden bir cinsten şeylerin, bilhassa insanların tamamı veya bütünü.

kaide-i külliye

• Genel, kapsamlı kural; kendisine cüz'î, detay meselelerin tatbik edilebildiği genel kural.

• Açık ve sarih olan kaide ve hüküm. Herşey hakkında tatbik edilebilen, umumi kaide.

kinai nevinden / kinâî nevinden

• Kinâye türünden; bir sözü gerçek mânâsına da gelebilecek şekilde, başka bir mânâda kullanma san'atı türünden.

kinaye / kinâye

• Bir sözü gerçek mânâsına da gelebilecek şekilde, başka bir mânâda kullanma san'atı.

kinayet

• Bir sözü gerçek mânâsına da gelebilecek şekilde, onun dışında başka bir mânâda kullanma san'atı.

kinayeten

• Hem gerçek, hem de mecâzi mânâya gelebilecek bir sözü mecaz yönüyle kullanmak suretiyle, maksadını kapalı bir şekilde, dolaylı anlatarak.

kuddus / kuddûs

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Azamet ve celâline, büyüklüğüne lâyık olmayan, noksanlık ve eksiklik getiren şeylerden, his organlarının anladığı, hayâl gücünün hayâl ettiği, hâtıra gelen ve düşünülebilen her türlü vasıftan ve özellikten münezzeh, pâk ve temiz olan.

lazıme-i zaruriye-i naşie-i zatiye / lâzıme-i zâruriye-i nâşie-i zâtiye

• Bizzat kendi zâtında var olan ve zâtından başka hiçbirşeyden kaynaklanmamış olan, bizzat kendisinde zorunlu olarak bulunan ve ondan ayrılması düşünülemeyen şey; meselâ "Sıcaklık, ateşin bizzat kendisinden kaynaklanan ayrılmaz zorunlu bir özelliğidir." denilebilir.

lebine

• (Çoğulu: Lebin) Kerpiç.

levh

• Görünen ibretli manzara.
• Üzerinde yazı veya şekil çizilebilir düzlük.
• Seyredilen yerin çizili sureti.
• Ayet, hadis veya büyüklerin ders verici sözleri. Yazılı şey.
• Şimşek çakmak.
• Susamak.
• Zâhir olmak.
• Çalıp almak.

libab

• (Tekili: Lebib) Akıllılar, zeki kimseler.

libne

• (Bak: LEBİNE)

lüzum-u zati-i tabii / lüzum-u zâti-i tabiî

• Birşeyin bizzat kendisinde zorunlu olarak doğal bir şekilde bulunan ve ondan ayrılması düşünülemeyen şey; meselâ tam olmasa da "Ateşin lüzum-u zâti-i tabiîsi sıcaklıktır." denilebilir.

mahsusiyet

• Dış duyularla hissedilebilir, algılanabilir.

makbuliyet / makbûliyet

• Kabul edilebilirlik, geçerlilik.

makis / makîs

• (Kıyas. dan) Kıyas edilebilen. Benzetilebilen.

mal-i menkul

• Taşınabilen ve nakledilebilen mal. (Arâzi ve binanın haricindekiler)

masadak

• Bir sözü veya hükmü tasdik eden husus. "Söylendiği gibi, denildiği şekilde, doğru, sâdık, olduğu gibi, muvâfıktır, mutâbıktır, tıpkısı" gibi mânâlara gelir. Mânânın fertlerine de mâsadak denilebilir.

melhuz / melhûz

• Mülâhaza ve tefekkür olunmuş olan veya olunabilen. Düşünülebilen. Akla gelebilen. Olabilir.

• Mülahaza edilen, düşünülebilen, hatıra gelen.

• Düşünülebilen.

menkul / menkûl

• Nakledilebilen, taşınabilen.
• Başkasından bildirilen, ulaşan haber, söz.

menzil / منزل

• Konak. (Arapça)
• Ev. (Arapça)
• Bir günde gidilebilen yol. (Arapça)
• Menzil alınmak: Yol alınmak. (Arapça)
• Menzil almak: Yol almak. (Arapça)

mesail-i cüz'iye-i fer'iye-i hilafiye / mesail-i cüz'iye-i fer'iye-i hilâfiye

• İhtilaf konusu olan, hakkında farklı görüş belirtilebilen cüz'î (bireylerle ilgili) ve fer'î (imanla ilgili olmayan, amellerle ilgili) meseleler.

mesail-i hilafiye / mesail-i hilâfiye

• İhtilâf mevzuu olan, hakkında farklı görüş belirtilebilen meseleler.

mevlid-i şerif

• Süleyman Çelebinin yazdığı, Peygamberimizin (a.s.m.) doğumunu ve hayatını anlatan manzum eser.

müdam

• Devam eden. Sürekli. Dâim ve bâki olan.
• Mübtelâ olan. (Her nefeste Allah adın de müdamAllah adı ile olur her iş temamSüleyman Çelebi)

muhal-i adi / muhal-i âdi

• Herkesin anlayabileceği imkânsızlık ve muhal. Az düşünenlerin de bilebileceği, mümkün olmayan iş.

muhtemel-üz zıddeyn

• Edb: Birbirine zıt ve iki mânâya da gelebilen ifadelere denir.

müsbet hareket

• Doğruluğu âşikâr olan ve belli ve isbat edilebilen; doğru düşünenlerin kabul edebileceği kanun ve nizama uygun hareket.
• Allah'ın (C.C.) emrine uygun, tahribkâr ve tecavüzkâr olmayan, yapıcı ve tâmir edici tarzda olan, mizan, adâlet ve insafa uyan hareket.

müte'al / müte'âl

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Düşünülebilen, akla gelen, hayâl edilebilen her şeyden başka bunlardan pâk, temiz ve yüce olan.

nüvaz

• "Okşayıcı, taltif edici, iyi edici" mânâsına kelimenin sonuna gelebilir. (Farsça)

özr

• Abdesti bozan bir şeyin bir namaz vakti durdurulamayıp, devâm etmesi. İdrârını tutamama, iç sürmesi, yel kaçırmak, burun kanaması, yaradan kan, sarı su akması, ağrı ile göz yaşı akması birer özür olup, özürlü erkeğe mâzûr, kadına ma'zûre denir.
• Mâzeret. Af talebi, engel.

pozitivizm

• Gerçeğin deney ve gözlemle elde edilebileceği görüşünü savunan felsefî doktrin.

ric'i talak / ric'î talâk

• Geri dönülebilen talâk (boşanma). Zevceye yaklaştıktan sonra sarîh (açık) veya işâretle, üç adedine veya bir ivâza (bedele, karşılığa) bağlı olmaksızın ve beynûnete yâni ayrılığa delâlet eden (gösteren) bir sıfatla sıfatlanmamış ve bir şeye teşbîh ed ilmemiş (benzetilmemiş), gerek sarîh (açık) lafız

sıhhat

• Sağlamlık. Doğruluk. Sağlık.
• Edb: Sözün yanlış ve eksik olmamasıdır. (Sözün sağlamlığı diye tercüme edilebilen sıhhat-ı ifade: Bir ibarede zâf-ı te'lif, ta'kid, garabet, tetabu-u izafet, tekrar, tenafür, şivesizlik v.s. gibi kusurlar bulunmamakla tahakkuk eder...)

şuhudi / şuhûdî

• Görme ile ilgili, görülebilen.

tabii lüzum-u zati / tabiî lüzum-u zâtî

• Birşeyin bizzat kendisinde zorunlu olarak doğal bir şekilde bulunan ve ondan ayrılması düşünülemeyen şey; meselâ "Ateşin tabiî lüzum-u zâtîsi sıcaklıktır." denilebilir. Ancak gerçek lüzum-u zâtî Cenâb-ı Hakkın sıfatlarında vardır.

talak-ı ric'i / talâk-ı ric'î

• Geri dönülebilen talâk. Zevceye yaklaştıktan sonra, sarîh (açık) veya işâretle, üç adedine veya bir ivaza (bedele, karşılığa) bağlı olmaksızın ve beynûnete yâni ayrılığa delâlet eden (gösteren) bir sıfatla sıfatlanmamış ve bir şeye teşbîh edilmemiş (benzetilmemiş), gerek sarîh (açık), gerekse talâk-

tehlike-i diniye

• Dine gelebilecek tehlike.

teşahhus

• (Çoğulu: Teşahhusât) Şahıslanma, belirlenme. Tarif edilebilir hâle gelme.

tevcih

• Döndürmek, yöneltmek.
• Tefsir etmek.
• Birisini bir tarafa göndermek.
• Rütbe vermek.
• Bir kimseye söz atmak.
• Edb: İki zıd mânaya gelebilen ve birbirinin zıddı mânada söz kullanmak.

tevcih-i kelam / tevcih-i kelâm

• Sözle işarette bulunmak.
• Birbirinin zıddı muhtelif mânaya gelebilen kelimeyi sözde kullanmak.

uluhiyet / ulûhiyet

• İlâhlık, kısaca "ibadet edilmeye lâyık olan yegâne mabud bütün varlıkları yaratan Allahtır" diye ifade edilebilen hakikat.

vücud-u hissi / vücud-u hissî / وُجُودُ حِسِّي

• Hissedilebilen varlık.

zenbilli ali efendi

• Yavuz Sultan Selim Han ve Kanuni Süleyman devrinin meşhur Şeyh-ül İslâmı ve âlimidir. Asıl adı Alâaddin Ali Cemâl Çelebi'dir. Allah rızası ve Allah korkusundan başka birşey tanımaması sayesinde, pervasız hareketleri ile bir çok insanın hayatlarını koruyabilmiş, adaleti te'min etmiştir. Sağlam dindar