abluka

• İtl. Etrafını sarıp hâriçle alâkasını kesme. Bahren muhasara, denizden kuşatma.

• Kuşatma, etrafını çevirme.

ahen-puş

• Demirler giymiş. Zırh kuşanmış. (Farsça)

ahkam-ı rububiyet / ahkâm-ı rububiyet / ahkâm-ı rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan mâlikiyeti ve rububiyetinin hükümleri.

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi ile ilgili hükümler.

alaim-i sema / alâim-i semâ / علائم سما

• (Alâim-üs semâ) Al yeşil kuşak.

• Gökkuşağı.

alaimü's-sema / alâimü's-sema

• Gökkuşağı.

alim-i ezeli / alîm-i ezelî

• Herşeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan ve ilminin başlangıcı olmayan sonsuz ilim sahibi Allah.

alim-i inayetkar / alîm-i inayetkâr

• Sonsuz lütuf, yardım ve ihsan sahibi ve herşeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan Allah.

alim-i kerim / alîm-i kerîm

• Sonsuz cömertlik ve ikram sahibi ve her şeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan Allah.

arş / عَرْشْ

• Taht, yüce makam; Allah'ın büyüklük ve yüceliğinin ve herşeyi kuşatan sınırsız egemenliğinin tecelli ettiği yer.

• Kâinatı kuşatan en yüksek âlem, bir şeyin en yüksek hududu.

arş ve kürs

• Allah'ın büyüklük ve yüceliğinin ve herşeyi kuşatan sınırsız egemenliğinin tecelli ettiği iki yer.

arş-ı a'zam / عَرْشِ اَعْظَمْ

• Kâinâtı kuşatan en yüksek âlem, bir şeyin en yüksek hududu.

arş-ı ala / arş-ı âlâ

• Allah'ın büyüklük ve yüceliğinin ve herşeyi kuşatan sınırsız egemenliğinin tecelli ettiği yüce yer.

arş-ı azim / arş-ı azîm

• Allah'ın büyüklük ve yüceliğinin ve herşeyi kuşatan sınırsız egemenliğinin tecelli ettiği yer.

arş-ı azim-i muhit / arş-ı azîm-i muhit

• Cenab-ı Allah'ın her şeyi kuşatan sınırsız egemenliğinin tecelli ettiği yer.

atmosfer

• Dünyanın çevresini kuşatan 100 km. kalınlığında, çeşitli gazlardan meydana gelen gaz tabakası. Başka gök cisimlerini kuşatan gaz tabakalarına da atmosfer denir.
• Bir yerdeki mânevi hava.
• Basınç birimi. 0 derecede 76 cm. yükseklikteki bir civa sütununun 1 cm. karelik alan üzeri

ayasofya

• İstanbul'daki bu ilk kilisenin açılış resmi Mi : 325 tarihinde yapılmıştır. 513 senesi Ocak ayının 13-14. gecesi bir yangın esnası bina kâmilen yanmış. O zaman İmparator Justinyanus yeniden yaptırmış. 573 de binanın resm-i küşâdı yapılmıştır.Osmanlılarca 29 Mayıs 1453'de İstanbul fethedilince Fatih

ayine-i rahmet-i alem / âyine-i rahmet-i âlem

• Kâinatı kuşatan İlâhî rahmeti yansıtan bir ayna.

azamet-i ihata

• Kuşatıcılığının büyüklüğü.

azfendak

• Gökkuşağı. (Farsça)

azze cemalühü / azze cemâlühü

• Allah'ın sonsuz cemâli, güzelliği herşeyi kuşatmıştır.

batın / بطن

• Karın. (Arapça)
• Kuşak, nesil. (Arapça)

batn / بطن

• Karın, kuşak, nesil.

• Karın. (Arapça)
• Kuşak, nesil. (Arapça)

ber-bend

• Ufak çocuğu annesinin sırtına bağlamağa yarıyan göğüs kuşağı. (Farsça)

büh

• Baykuşa benzer bir kuştur, ondan küçüktür. Dişisine büvâhâ derler; ahmak, akılsız kimseyi ona benzetirler.
• Puhu.

bürufe

• Mendil. (Farsça)
• Sarık. (Farsça)
• Kuşak, bel kuşağı. Forma. (Farsça)

butun / butûn / بطون

• Karınlar. (Arapça)
• Kuşaklar, nesiller. (Arapça)

bütun / bütûn / بطون

• Karınlar. (Arapça)
• Kuşaklar, nesiller. (Arapça)

caka

• (Argo) Gösteriş, çalım. Caka, mal mülk, giyim, kuşam, yahut hareket davranış yoluyla olabilir. İslâm'da gösterişin her şekli haram ve günahtır. Bugün bazı kimseler ve aileler gösteriş belâsı yüzünden maddî sıkıntılara düşmekte, israfa sürüklenmektedir. İşledikleri günahın cezasını bu dünyada da çeki

cami' / câmi'

• Kapsayıcı, kuşatıcı.

cazibe-i rahmet-i rahman / cazibe-i rahmet-i rahmân

• Rahmeti her şeyi kuşatan Cenâb-ı Allah'ın merhametinin çekiciliği.

ceyl

• (Çoğulu: Ecyâl) İnsan topluluğu, zümre, kavim.
• Nesil, batın, kuşak.
• Yengeç.

cil

• Cemaat, insan güruhu. Millet. Boy, aşiret, kuşak.

cilve-i rahmet-i alem / cilve-i rahmet-i âlem

• Cenâb-ı Allah'ın bütün âlemleri kuşatan rahmetinin yansıması.

cilve-i rahmet-i rahmaniye / cilve-i rahmet-i rahmâniye

• Sonsuz şefkat ve merhameti bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın rahmetinin yansıması.

cilve-i rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesinin yansıması.

dair

• Devreden. Dolaşan. Dönen. Bir şeyin etrafını kuşatan.
• Belli bir şey hakkında olan. Alâkalı, müteallik.

daire-i ihata / dâire-i ihata

• Her şeyi içine alan, kapsayıp kuşatan daire, alan.

daire-i muhit

• Kuşatıcı daire.

daire-i muhita / dâire-i muhîta

• Kuşatıcı, geniş daire.

daire-i muhiti / daire-i muhîti

• İçine aldığı daire, kuşattığı alan.

dellal-ı saltanat-ı rububiyet / dellâl-ı saltanat-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiye saltanatının ilancısı.

derece-i ihata

• Kuşatıcılık derecesi.

derece-i rububiyette

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi derecesinde.

eczahane-i rahmet-i alem / eczahane-i rahmet-i âlem

• Kâinatı kuşatan İlâhî rahmetin bir neticesi olarak bütün mânevî hastalıkları tedavi edecek ilâçların bulunduğu eczahane.

ef'al-i umumiye-i muhita / ef'âl-i umumiye-i muhîta

• Herşeyi kuşatan genel fiiller, işler.

ensal / ensâl / انسال

• Nesiller, kuşaklar.

• Nesiller, kuşaklar. (Arapça)

er-rahim / er-rahîm

• Şefkati ve merhameti herşeyi kuşatan Allah.

eser-i rahmet-i ilahiye / eser-i rahmet-i ilâhiye

• Allah'ın herşeyi kuşatan sonsuz rahmetinin eseri.

fatır-ı rahim / fâtır-ı rahîm

• Rahmeti herşeyi kuşatan ve benzersiz şeyleri üstün sanatıyla yaratan Allah.

feyyaz-ı rahmani / feyyaz-ı rahmânî

• Kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın feyiz, bereket ve ihsanı.

feyz-i rahman / feyz-i rahmân

• Kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın lûtfu, ihsanı.

fiil-i rububiyet

• Cenab-ı Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan terbiye ve idare edicilik fiili.

gedikli

• t. Tar: Yeniçeri efradı arasında eskilikleri dolayısıyla imtiyazlı olanlar. Bunlar diğer yeniçerilerden ayrılmak için bellerine seraser denilen kumaştan kuşak sararlardı.
• Yıkık, çentikli ve düşük yeri olan.
• Mülk olduğu halde vakfa ait bir tarafı olan.
• Deniz assubayı k

hadise-i umumiye

• Geneli ilgilendiren ve her tarafı kuşatan olay.

hafiz-i alim / hafîz-i alîm

• Herşeyi koruyup saklayan, ilmi herşeyi kuşatan sonsuz ilim sahibi Allah.

hakikat-i muhita

• Herşeyi kuşatan gerçek.

halık-ı hakim-i alim / hâlık-ı hakîm-i alîm

• Her şeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan ve yarattığı herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Allah.

halık-ı rahim / hâlık-ı rahîm

• Rahmeti herşeyi kuşatan, her bir varlığa ayrı ayrı şefkatini gösteren ve herşeyi yaratan Allah.

hallakıyet-i külliye / hallâkıyet-i külliye

• Herşeyi kuşatan yaratıcılık.

haric / harîc

• Dar, ensiz.
• Kuşatılmış.

hasr

• Bir şeyin içine alma. Yalnız bir şeye mahsus kılma.
• Bir çember içine almak. Askerle etrafını kuşatmak.
• Sıkıştırma. Kısaltma.
• Okurken tutulup kalmak.
• Vakfetmek.
• Zaman ayırmak.

havi

• İçine alan, ihtiva eden, kaplayan. Câmi'.
• Biriktirici.
• Kuşatan.

hıkab

• Arap kadınlarına mahsus bir nevi kumaştır, onu bellerine kuşanıp süslerini ve zinetlerini ona takarlar.

hikmet-i amme / hikmet-i âmme

• Herşeyi kuşatan hikmet.

hikmet-i şamil / hikmet-i şâmil

• Kapsamlı, kuşatıcı hikmet.

hikmet-i şamile / hikmet-i şâmile

• Kapsamlı, kuşatıcı hikmet.

hisar

• (Hasr. dan) Etrafını alma, kuşatma.
• Kale. Etrafı istihkâmlı yer.

• Kuşatma, etrafını alma.
• Etrafı istihkamlı kale, bent.

hüccet-i rahmet-i alem / hüccet-i rahmet-i âlem

• Kâinatı kuşatan İlâhî rahmeti gösteren kesin ve güçlü delil.

hucne

• Kuşak.

hucze

• (Çoğulu: Hucez) Kuşak yeri.
• Ateşli odun parçası.

icraat-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlıkları kuşatan idare ve terbiyesinin ve egemenliğinin sonucu olan faaliyetler.

ihata / ihâta / احاطه / اِحَاطَه

• Etrafından çevirmek, kuşatmak, içine almak. Kuşatılmak, sarılmak.
• Geniş bilgi ile anlamak, tam kavramak.

• Kuşatma, etrafını çevirme.
• Geniş tam bilgi ve ihtisas.

• İçine alma, kapsama, kuşatma.

• Kuşatma, çevirme.

• Çevirme, kuşatma, kavrayış.

• Kuşatma.

• Kavrama. (Arapça)
• Kuşatma, sarma. (Arapça)
• İhâta edilmek: Çevrelenmek, sarılmak, kuşatılmak. (Arapça)
• İhâta etmek: (Arapça)
• Kavramak. (Arapça)
• Kuşatmak, sarmak. (Arapça)

• Kuşatma.

ihata edilme

• Kavranma, anlaşılma, kuşatılma.

ihata etme

• Kuşatma.

ihata-i fikriye

• Fikir ve düşüncenin genişliği, kapsayıcılığı, kuşatıcılığı.

ihata-i ilim

• İlmin kuşatıcılığı ve genişliği.

ihata-i ilmiye

• İlmin kuşatıcılığı ve genişliği.

ihata-i kudret

• Allah'ın kudretinin herşeyi kuşatması.

ihata-i rahmet

• Rahmetin kuşatıcılığı.

ihata-i ummani / ihata-i ummânî

• Deniz gibi geniş bir şekilde kuşatma.

ihatalı / ihâtalı

• Kuşatıcı, kapsamlı.

ihatasız

• Kuşatmayan, dar.

ihatat / ihâtât

• İhatalar, kuşatmalar, kavrayışlar.

ihsanat-ı külliye-i ilahiye / ihsânât-ı külliye-i ilâhiye

• Allah'ın herşeyi kuşatan bağış ve iyilikleri.

ihtifaf

• Kuşatma, etrafını çevirme.
• Yüzdeki kılları giderme, traş etme.

ihtiyar-ı amm / ihtiyar-ı âmm

• Allah'ın herşeyi kuşatan iradesi, seçme ve tercih gücü.

ihtizam

• Kemer takma, kuşak bağlama.

iksir-i ism-i azam / iksir-i ism-i âzam

• Cenab-ı Hakkın binbir isminden en büyük ve mânâca diğer isimleri kuşatmış olan isminin güçlü tesiri.

iktinaf

• Bir şeyin etrafını kuşatmak.
• Deve için ağıl edinmek.

ilahi kudret / ilâhî kudret

• Allah'ın bütün varlığı kuşatan güç ve iktidarı.

ilm-i ezeli / ilm-i ezelî

• Allah'ın herşeyi ve bütün zamanları kuşatan sonsuz ilmi.

ilm-i ilahi / ilm-i ilâhî

• Allah'ın herşeyi kuşatan sınırsız ilmi.

ilm-i ilahiye / ilm-i ilâhiye

• Allah'ın herşeyi kuşatan sınırsız ilmi.

ilm-i külli / ilm-i küllî

• Cenab-ı Hakkın her şeyi kuşatan sonsuz ilmi.

ilm-i muhit / ilm-i muhît / عِلْمِ مُح۪يطْ

• Kuşatıcı ilim.

ilm-i muhit-i ezeli / ilm-i muhit-i ezelî

• Allah'ın, geçmiş ve gelecek bütün zamanları ve herşeyi kuşatan sonsuz ilmi.

ilm-i muhit-i ilahi / ilm-i muhit-i ilâhî

• Allah'ın herşeyi kuşatan ilmi.

ilm-i muhit-i ilahiye / ilm-i muhit-i ilâhîye

• Allah'ın herşeyi kuşatan ve kapsayan ilmi.

inayet-i rahmaniye / inayet-i rahmâniye

• Kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın özel yardımı.

inşaallahü'r-rahman / inşaallahü'r-rahmân

• Kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah dilerse.

intitak

• Kemer veya kuşak bağlama.

irade-i amme / irade-i âmme

• Kuşatıcı irade.

irade-i külliye-i ilahiye / irade-i külliye-i ilâhiye

• Allah'ın her şeyi kuşatan iradesi.

irade-i şamile / irade-i şâmile

• Herşeyi kuşatan irade.

islama şamil / islâma şâmil

• Müslümanları içine alan, onları kuşatan.

ism-i azam / ism-i âzam

• Cenâb-ı Hakkın bin bir isminden en büyük ve mânâca diğer isimleri kuşatmış olanı.

istila edici / istilâ edici

• Kuşatıcı.

istila etmek / istilâ etmek

• Kuşatmak.

kadir-i mutlak / kadîr-i mutlak

• Kudreti herşeyi kuşatan, sınırsız güç ve kudret sahibi Allah.

kadir-i rahim / kadîr-i rahîm

• Gücü herşeye yeten, rahmeti herşeyi kuşatan Allah.

kadir-i zülcelal / kadîr-i zülcelâl

• Kudreti herşeyi kuşatan ve sonsuz haşmet ve yücelik sahibi Allah.

kadir-i zülcemal / kadîr-i zülcemâl

• Kudreti herşeyi kuşatan ve sonsuz rahmet sahibi olan Allah.

kadir-i zülkemal / kadîr-i zülkemâl

• Kudreti herşeyi kuşatan, mükemmellik ve kusursuzluk sahibi Allah.

kaf

• Kaf Dağı; yeryüzünü çepeçevre kuşattığı kabul edilen efsanevî dağ.

kaf dağı

• Yeryüzünü çepeçevre kuşattığı kabul edilen efsanevî dağ.

kainat seması / kâinat seması

• Kâinatın ve bütün varlıkların üzerinde duran gökyüzü; burada bütün varlıklar âlemi dünyaya, onu kuşatan gökyüzü ise yücelerde bulunan manevî âlemlere benzetilmiştir.

kanun-u ihata-i ilmi / kanun-u ihata-i ilmî

• Allah'ın ilminin herşeyi kuşatmasının kanunu.

kanun-u ilm-i muhit

• Allah'ın herşeyi kuşatan ilminin kanunu.

kast ve irade

• Yönelme ve isteme; burada herşeyi kuşatan, Allah'ın küllî iradesi kastediliyor.

kavs-ı kuzah

• (Kavs-i kuzeh) Gök kuşağı. Alâim-i semâ. Ebem kuşağı.

• Gökkuşağı.

kavs-i kuzeh

• Gökkuşağı.

kavsıkuzeh

• Gökkuşağı.

kemal-i rububiyet / kemâl-i rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan mâlikiyet, yaratıcılık ve terbiyesinin mükemmelliği.

kemer

• Kavisli yapı, kuşak.

• Yay gibi eğik olan yapı. (Farsça)
• Bele bağlanan kuşak. (Farsça)
• İç çamaşırın bele rastlayan kısmı. (Farsça)

kemerbeste

• Kuşak bağlamış, hazırlanmış.

• Kuşak bağlamış, hazır olmuş. Hazır olup emri bekler hâlde olan. (Farsça)

kesil

• (Çoğulu: Küsâlâ) Tenbel kimse.

kısde

• (Çoğulu: Kusad) Bir şey kırıldığında herbir parçası.

kudret

• Allah'ın bütün varlığı kuşatan güç ve iktidarı.

• Güç.
• Allah'ın bütün varlıkları kuşatmış olan gücü.
• Varlık, zenginlik.
• Ehliyet, becerebilme.

kudret eli

• Güç ve iktidarı bütün varlığı kuşatan Allah'ın yardımı.

kudret-i muhita / kudret-i muhîta

• Herşeyi kuşatan sınırsız güç ve iktidar.

külli irade / küllî irâde / كُلّ۪ي اِرَادَه

• Allahın her şeyi kuşatan irâdesi.

külliyat-ı şuun / külliyât-ı şuûn

• Allah'ın herşeyi kuşatan işleri ve icraatları.

kürsi / kürsî

• Oturulacak yüksekçe yer, taht, makam.
• Arş-ı a'lâ'nın altında bulunan, yer ve gökleri kuşatan alan.

küşa

• "Açan, açıcı" mânâlarına gelerek tamlama yapımında kullanılır. Meselâ: Dil-küşâ : Gönül açan, gönül açıcı, ferahlık veren. (Farsça)

küşad / كشاد

• (Küşât) Açış. İlk açılış merasimi. (Farsça)
• Açma, fethetme. (Farsça)
• Yeni yapılan resmi bir yapının ilk defa olarak açılması. (Farsça)

• Açma. (Farsça)
• Açılma, açılış. (Farsça)
• Küşâd etmek: Açılış yapmak, açmak. (Farsça)

kuşame / kuşâme

• (Bak: KUŞAM)

kuskus

• (Çoğulu: Kusâs) Kaba, kısa boylu erkek.

küstic

• (Çoğulu: Kesticât) Mecusiler kuşağı.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

maani-i rububiyet / maânî-i rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesinin ifadeleri.

mahfuf

• Zarar gelmesin diye etrafı çevrili, kuşatılmış.

mahsur / mahsûr / محصور

• Etrafı çevrilmiş. Muhasara altına alınmış. Hasrolunmuş. Hududlanmış. Kuşatılmış.

• Kuşatılmış.

• Kuşatılmış. (Arapça)

makes-i rahmet-i alem / mâkes-i rahmet-i âlem

• Kâinatı kuşatan İlâhî rahmetin aynası.

mancınık

• Eskiden kale kuşatmalarında kalelere ağır taşlar fırlatmak için kullanılan savaş âleti.

• Eskiden kale kuşatmalarında ağır taşlar fırlatmak için kullanılan, bir ucunda bir kepçe, öbür ucunda da bir karşı ağırlık bulunan kaldıraç biçiminde eski bir savaş âleti.

mazhar-ı rahmet-i alem / mazhar-ı rahmet-i âlem

• Kâinatı kuşatan ilâhî rahmetin mazharı, aynası.

melbes

• Giyim kuşam.

merhamet-i camia / merhamet-i câmia

• Kapsamlı merhamet; her şeyi kuşatan şefkat.

merhamet-i umumiye-i ilahiye / merhamet-i umumiye-i ilâhiye

• Allah'ın her şeyi kuşatan rahmeti, merhameti.

mertebe-i rububiyet / mertebe-i rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, terbiye ediciliği, idare etme derecesi.

mıntaka / منطقه

• (Mıntıka) Muayyen bir yer. Havali. Taraf. Kısım. Kuşak. Kenar. Yeryüzünde bir kısım. Bölge.

• Bölge, mıntıka. (Arapça)
• İklim kuşağı. (Arapça)

mir'at-ı rahmet-i alem / mir'ât-ı rahmet-i âlem

• Kâinatı kuşatan İlâhî rahmetin aynası.

misal-i rahmet-i alem / misal-i rahmet-i âlem

• Kâinatı kuşatan İlâhî rahmetin misali, örneği.

miyanbend

• Kemer, kuşak. (Farsça)

mu'cizat-ı kudret / mu'cizât-ı kudret

• Allah'ın bütün varlığı kuşatan güç ve iktidarının mu'cizeleri.

muhasara / muhâsara / محاصره / مُحَاصَرَه

• Kuşatma.

• Etraftan çevirmek. Kuşatmak. Düşmanı etraftan sarmak. Abluka etmek.

• Bir kişinin, diğer kimsenin elini tutup yürümesi veya ellerini birbirinin kuşağına sokup yürümeleri.

• Kuşatma.

• Sarma, kuşatma. (Arapça)
• Muhasara etmek: Sarmak, kuşatmak. (Arapça)

• Kuşatma.

muhasır

• (Çoğulu: Muhasırîn- Muhasırûn) (Hasr. dan) Etrafının kuşatıp saran. Muhasara eden.

muhasırin / muhasırîn

• (Tekili: Muhâsır) Muhasara edenler, etrafını kuşatanlar.

muhasırun / muhasırûn

• (Muhasırîn) Düşmanı etraftan kuşatanlar. Muhasara edenler.

muhat / muhât / محاط / مُحَاطْ

• İhâta olunmuş. Etrafı çevrilmiş. Etrafı kuşatılan. Bir şey içinde bulunan.

• Kuşatılmış, çevrilmiş.

• Kuşatılmış.

• Çevrili, kuşatılmış. (Arapça)

• Kuşatılmış.

• Kuşatılmış.

muhit / muhît / محيط / مُح۪يطْ

• Kuşatan, çevre.

• İhata eden, kuşatan.
• Çevre.
• Okyanus.
• Allah'ın isimlerinden.

• İhata eden. Etrafını kuşatan, çeviren.
• Etraf. Çevre.
• Büyük deniz. Okyanus.
• Mc: Büyük âlim.

• Kaplayan, kuşatan.

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). İhâta eden, çeviren, ilmi her şeyi kuşatan.

• Çevre. (Arapça)
• Saran, kuşatan. (Arapça)

• Kuşatıcı.

muhita / muhîta

• Kuşatıcı.

• Kuşatıcı.

mukallid

• Benzemeye veya benzetmeğe çalışan. Taklid eden.
• Bir şeyi boynuna takan, asan.
• Kuşatan.

mukteza-yı ihata-i ilmi / mukteza-yı ihata-i ilmî

• Allah'ın ilminin herşeyi kuşatmasının gereği.

münhadir

• İnişli, eğik.
• Yokuşaşağı inen.

müstazraf

• (Zarf. dan) Etrâfı kuşatılmış. İçine almış.

müstazrıf

• (Zarf. dan) Etrâfını kuşatan, içine alan. Kuşatmış olan.

müstefrig

• (Ferag. dan) Kusan, istifrağ eden.
• Kusturan.

müteaffin

• Kokuşan.

mütekallid

• Kuşanan. Kılıç takan, takınan. Kılıç kuşanmış.
• Bir işi üzerine alan. Bir vazifeyi deruhte eden.

• Kılıç kuşanan, takınan; bir vazifeyi üzerine alan, yüklenen.

mütelebbis / متلبس

• Giyinmiş, kuşanmış. (Arapça)

mütesellih

• (Çoğulu: Mütesellihîn) Silâhlanan, silâh kuşanan.

mütesellihin / mütesellihîn

• (Tekili: Mütesellih) Silâhlananlar, silâh kuşanan kişiler.

nazar-ı ihata

• Her şeyi içine alan, kuşatan bakış.

nazarı amm / nazarı âmm

• Bakışı geniş ve kuşatıcı.

necl

• (Çoğulu: Encâl) Oğul, evlât, çocuk.
• Kuşak, nesil, sülâle.
• Atmak.
• Ayak ucuyla vurmak.
• İstihrac etmek, meydana çıkarmak.
• Yerden çıkan su.

nesl / نسل

• Soy, sop. Zürriyet, döl, kuşak.
• Halk.
• Çocuk hâsıl etmek.
• Kıl yolmak.
• Mumsuz, süzme bal.

• Nesil, soy, kuşak.

• Kuşak, nesil. (Arapça)

nitak

• Kemer, kuşak.
• Kuşak yeri.
• Peştemal.

nüd'e

• Mal çokluğu.
• Kavs-i kuzeh. Gökkuşağı.
• Et köpüğünün üstü.
• İç yağı.

nümune-i rahmet-i alem / nümune-i rahmet-i âlem

• Cenâb-ı Allah'ın bütün âlemleri kuşatan rahmetinin nümunesi, örneği.

nur-u rahmet-i alem / nur-u rahmet-i âlem

• Kâinatı kuşatan İlâhî rahmetin bu asırda yansıyan nuru.

rahim / râhim

• Rahmeti herşeyi kuşatan, sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah.

rahim-i zat-ı zülcelal / rahîm-i zât-ı zülcelâl

• Rahmeti herşeyi kuşatan sonsuz haşmet ve yücelik sahibi olan Zât, Allah.

rahman-ı rezzak / rahmân-ı rezzâk

• Rahmet ve merhameti bütün varlıkları kuşatan ve bütün varlıkların rızıklarını bol bir şekilde tekrar tekrar veren ve ihtiyaçlarını karşılayan Allah.

rahmaniyet / rahmâniyet

• Allah'ın bütün varlıkları kuşatan merhamet edicilik sıfatı.

rahmet-i alem / rahmet-i âlem

• Bütün âlemleri kuşatan İlâhî rahmet.

rahmet-i ilahiye / rahmet-i ilâhiye

• Allah'ın herşeyi kuşatan sonsuz rahmeti.

rahmet-i muhita

• Herşeyi kuşatan geniş rahmet.

rahmet-i rahman / rahmet-i rahmân

• Rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın rahmeti.

rahmet-i umumiye-i ilahiye / rahmet-i umumiye-i ilâhiye

• Allah'ın her şeyi kuşatan rahmeti, merhameti.

rahmet-i vasia-i külliye / rahmet-i vâsia-i külliye

• Herşeyi kuşatan geniş İlâhî şefkat ve merhamet.

rahmet-i vasia-i muhita / rahmet-i vâsia-i muhîta

• Allah'ın herşeyi kuşatan geniş rahmeti.

rahmet-i zülcelal / rahmet-i zülcelâl

• Sonsuz haşmet ve yücelik sahibi olan Allah'ın her şeyi kuşatan rahmeti.

rububiyet / rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi.

rububiyet-i amme / rububiyet-i âmme

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, idaresi ve terbiyesi.

rububiyet-i mutlaka

• Allah'ın herşeyi kuşatan, kayıtsız ve sınırsız egemenliği, yaratıcılığı, terbiyesi.

salih aleyhisselam / sâlih aleyhisselâm

• Semûd kavmine gönderilen peygamber. Nûh aleyhisselâmın oğullarından Sâm'ın neslindendir. Hazret-i Âdem'in on dokuzuncu kuşaktan torunudur.

saltanat-ı amme-i sübhaniye / saltanat-ı âmme-i sübhâniye

• Her türlü kusurdan yüce olan Allah'ın herşeyi kuşatan egemenliği.

saltanat-ı külliye

• Herşeyi kuşatan ve herşeye hükmeden egemenlik.

sam

• Ölüm, mevt.
• Yer altındaki altın damarı.
• Gök kuşağı.
• Ateş.
• Sersemlik hastalığı.
• Hazret-i Nuh'un (A.S.) oğullarından birinin ismi.

şamile / şâmile

• Çevreleyen, kuşatan.

şaşaa-i rububiyet / şâşaa-i rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan rablığının azameti, haşmeti.

şedd-i nitak-ı himmet

• Himmet kuşağını kuşanma. İşe ciddi, gayretle sarılma.

seyf-i rahmet-i alem / seyf-i rahmet-i âlem

• Cenâb-ı Allah'ın kâinatı kuşatan rahmet kılıcı.

sıfat-ı irade / صِفَتِ اِرَادَه

• Allahın herşeyi kuşatan irâde sıfatı.

sıfat-ı muhita / sıfât-ı muhita

• Herşeyi kuşatan sıfatlar.

sıfat-ı mutlaka-i muhita / sıfât-ı mutlaka-i muhîta

• Allah'ın yüce Zâtını niteleyen ve bütün kâinatı kuşatan sınırsız ve sonsuz kutsal özellikler.

sikke-i ulya-yı rahimiyet / sikke-i ulyâ-yı rahîmiyet

• Rahmeti herşeyi kuşatan Allah'ı gösteren yüce damga.

sırr-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliğinin, yaratıcılığının, idaresinin ve terbiyesinin sırrı.

şule-i rahmet-i alem / şule-i rahmet-i âlem

• Kâinatı kuşatan İlâhî rahmetin bir parıltısı.

şümul / şümûl

• Kapsamlı ve kuşatıcı olma.

şümul-ü rahmet

• Cenâb-ı Hakkın rahmetinin herşeyi içine alması, kuşatması.

sur

• Bir şehri kuşatan yüksekçe kale duvarı. Yüksek duvar. Kale. Hisar.

takallüd

• Takınma; kılıç (gibi keskin olan delil silahını) kuşanma.

• (Çoğulu: Takallüdât) (Kald. dan) Bir işi üstüne almak.
• Takınma, kuşanma. Gerdanlık veya muska gibi boyuna geçirme.
• (Kılıç) kuşanma.

takayyü'

• Kusar gibi olup kusamama.

taklid

• Takma, asma, kuşatma.
• Benzetmeğe ve benzemeğe çalışmak. Benzerini yapmak. Birine benzemeğe çalışarak alay etmek. Sahte. Bir şeyin sahtesini yapmak.

taklid-i seyf

• Kılıç kuşatma.

tantik

• Bir kimsenin beline kuşak bağlamak.

tayf

• Hayâl. Uykuda veya karanlıkta gözde tecessüm eden şekiller.
• Gül.
• Kavs-ı kuzah. Gökkuşağı.

tecelli-i amme / tecellî-i âmme

• Umumî tecellî; Cenâb-ı Hakkın bütün mahlukatı kuşatan isimlerine ait büyük tecelliler, yansımalar.

tecelliyat-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiye edişinin tecellileri, yansımaları.

tedcic

• Gökyüzünün bulutlu olması.
• Silâh kuşandırmak.

tekallüd

• Kuşanma, üzerine alma.

tekallüt etmek

• (Silah vs.) Kuşanmak; (takı, muska vs.) takınmak.

temsil-i rahmet-i alem / temsil-i rahmet-i âlem

• Kâinatı kuşatan İlâhî rahmetin örneği.

teselluh

• (Silâh. dan) Silâhlanma, silâh kuşanma.

tesis-i muhabbet-i umumiye

• Herkesi kuşatan bir sevgi ortamının kurulması.

tevhid-i rahman / tevhid-i rahmân

• Rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ı bir olarak bilme ve ilân etme.

tevsi / tevsî

• Genişletme, kuşatma, ihata etme, kavrama.

tezahür-ü rububiyet / tezahür-ü rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, idare ve terbiyesinin görünmesi.

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, idare ve terbiyesinin görünmesi.

tezahürat-ı rububiyet / tezahürât-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesinin gözle görülür olması.

tezennür

• Zünnar kuşanmak.

tigbend / tîgbend

• Kılıç kuşanan, kılıç bağlayan. (Farsça)

tiraje / tîrâje / تيراژه

• Gökkuşağı. (Farsça)

tura

• (Aslı: Tuğra) t. Topuz gibi yapılmış mendil, kuşak gibi oyun âleti. Kös, davul, trampet gibi şeylere vurmaya mahsus ip veya çomak.
• Kamçı, örme kırbaç.
• Demet, bağ, paket.

umumiyet-i hakimiyet / umumiyet-i hâkimiyet

• Allah'ın hükümranlığının kuşatıcılığı.

umumiyet-i rububiyet

• Cenab-ı Hakkın idare ve terbiye ediciliğinin ve egemenliğinin her şeyi kuşatması.

unsur-u muhit / unsur-u muhît / عُنْصُرُ مُحِيطْ

• Kuşatıcı unsur, madde.

üstükus

• (Çoğulu: Üstükusât) Cevher, madde, asıl.
• Geometri.

vahid-i ehad-i samed / vâhid-i ehad-i samed

• Bir ve tek olan, birliği bütün varlıkları kuşattığı gibi herbir varlıkta da tecellî eden, hiçbir şeye muhtaç olmayan, ama herşey Ona muhtaç olan Allah.

vasi' / vâsi'

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Rahmeti, ilmi, kudreti, ihsânı ve nîmetleri her şeyi kuşatan ve her şeye kâfi olan, kudretinin ve ilminin nihâyeti olmayan.

ya rahim / yâ rahîm

• Ey rahmeti herşeyi kuşatan, sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah.

zarfiyet

• Bir şeyin bir başka şeyi kuşatması ve içine alması.

zat-ı alim / zât-ı alîm

• Herşeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan, sonsuz ilim sahibi Zât, Allah.

zat-ı kadir-i zülcelal / zât-ı kadîr-i zülcelâl

• Kudreti herşeyi kuşatan ve sonsuz haşmet ve yücelik sahibi olan zât.

zat-ı rahim / zât-ı rahîm

• Rahmeti herşeyi kuşatan, sonsuz şefkat merhamet sahibi Zât; Allah.

zerari / zerarî

• (Tekili: Zürriyet) Zürriyetler, kuşaklar, nesiller.