abdal

• t. Safdil, ahmak, bön.
• Afganistan'da yaşıyan bir Türk kavminin adı, bu kavimden olan kimse.
• Anadoludaki bazı göçebelerin adı ve bunlardan olan kimse.
• Derviş, ermiş, kalender. Kendini Allah'a adamış. Ona teslim olmuş, bu yolda çile çekmiş kimse. (Bak : Ebdal)

adem-i iltifat

• Yüz vermeme, kale almama.

agüs

• Taşcıların oymacılıkta kullandıkları demir kalem. (Farsça)

aklam / aklâm / اقلام

• (Tekili: Kalem) Kalemler. Oklar. Yayla atılan eski zaman silahlarından biri.

• Kalemler. (Arapça)
• Yazı gereçleri. (Arapça)
• Devlet daireleri. (Arapça)

aktaan

• Kalem, seyf.

arda

• Çıkrıkçı kalemi.

ashab-ı kalem / ashâb-ı kalem

• Kalem ashabı. Memurlar.

aşı

• Birşeyden alınıp diğer birşeye aktarılan madde.
• Çeşitli tehlikeli hastalıkların önünü almak için aşılanan madde.
• Yabani veya cinsi âdi bir ağaca, cinsine yakın diğer iyi bir ağaçtan vurulan kalem veya yaprak aşısı.

bab harcı

• Mahkemelerde kadıların, naiblerin, mal ve mukataa kalemlerinde bulunan memurların aldıkları bir nevi harç.

bab-ı seraskeri / bâb-ı seraskerî

• Serasker kapısı. Eski Milli Müdafaa Vekâleti. Milli Savunma Bakanlığı. Şimdiki İstanbul Üniversitesi'nin kapısı.

babacan

• Biraz kalender davranışlı, cana yakın.

bar / bâr

• Yük. Zahmet. Eziyet. Sıkıntı. (Farsça)
• Def'a. Kerre. (Farsça)
• Yemiş, meyve. (Farsça)
• Sebeb-i masraf ve ıztırab olan şey. Kale duvarı. (Farsça)
• İzin. (Farsça)

barbakan

• Emniyetle ateş etmek için sur duvarlarında açılan dar mazgal deliği. Kale kapılarının savunması için yapılan tahkimat. (Fransızca)

bare

• At. (Farsça)
• Zülf. (Farsça)
• Kal'a, kale. (Farsça)
• Def'a, kerre. (Farsça)

baru / barû / bârû

• Kale duvarı.

• Kale duvarı, tabyanın gezinti yeri, hisar burnu, sur. (Farsça)
• Sığınak, siper. (Farsça)

başmuharrir

• Başyazar, bir süreli yayında başmakaleleri, başyazıları yazan yazar.

beden

• (Çoğulu: Ebdân) Gövde, vücut, ten.
• Vücudun kol, bacak ve baş gibi ayrıca kısımlarından başka diğer merkezi kısmı.
• Ağacın dal ve budaktan başka olan kısmı, kütük.
• Kale bedeni.

benderek

• Küçük iskele. (Farsça)
• Boğaz ve liman ağızlarında yapılan küçük kale. Mendirek. (Farsça)

bilvekale / bilvekâle

• Vekâlet ederek, vekil olarak.

bürabe

• Kalem yongası, törpüden çıkan talaş.

burc

• Kale, yüksek bina.
• Herhangi bir şekli gösteren ve özel ad alan sâbit yıldızlar topluluğu, galaksi.
• Güneşin girip çıktığı on-iki burçtan her biri: Yengeç, kova, akrep.

• Muayyen bir şekil ve sûrete benzeyen sâbit yıldız kümesi.
• Tek hisar kule, kale çıkıntısı.
• Dünyaya göre güneşin döndüğü yerin onikide bir kadarı.

bürhun

• Duvar. Kemer. (Farsça)
• Çember, daire. (Farsça)
• Hâne, ev ve kale kapısı. (Farsça)
• Mâni, engel, çit. Avlu. (Farsça)

cahid

• Mânen, kavlen, kalemen ve maddeten cihad eden. Mücâhid olan. Din düşmanı ile elinden geldiği kadar mânen, kavlen, kalemen ve maddeten cenkeden, vuruşan. Mümkün olduğu kadar gayretle çalışan. Kur'an ve İman hakikatlarının neşrinde çalışmak suretiyle mücahede eden.

çala

• İsimlerden önce kullanılarak, devam ve şiddetli ve pervasız kullanılmasını bildirir. Meselâ: Çalakalem: Çabuk ve gelişigüzel ve ilmi olmayan yazı yazmak.

canişin

• Birinin yerine geçen, birinin yerine vekâlet eden. Vekil.

ceffe-l kalem

• Düşünmeksizin, birden, hemen.
• Kalemin yazısı kurumuş, silinmez.
• Kat'i olan şey.

ceffelkalem / جف القلم

• Çalakalem. (Arapça)

cerr

• Kendine doğru çekmek. Çekmek. Cezb.
• Para almak.
• Uçurum.
• Kale hendeği.

cevahir-ül-kelimat

• Şemsi adındaki bir zat tarafından Arapçadan Türkçeye kaleme alınan 108 sahifelik bir lügat kitabının adı.

cilfe

• Kalem yongası.

darb-zen

• Mâdeni levhalar üzerine kabartma olarak nakışlar işleyen. (Farsça)
• Kale döven. (Farsça)

debbabe

• Kale duvarlarını oymaya yarayan bir savaş aleti. Tank.

der-bend

• Dağda ve tepede zahmetlerle geçilen yer, dar geçit, boğaz. Hudut. Kale. (Farsça)
• Anahtarsız kapı. (Farsça)

der-bendçi

• Kale veya hudut muhafızı.

derbend / دربند

• Dar geçit. (Farsça)
• Sınır kalesi. (Farsça)
• Hudut. (Farsça)

dervaze / dervâze / دروازه

• Kapı. Şehir. Şehir kapısı, kale kapısı. (Farsça)

• Ana kapı. (Farsça)
• Kale kapısı. (Farsça)
• Şehir kapısı. (Farsça)

derviş

• Yaşayışını tarikatının edeplerine uyduran kalender kimse.

dervişane / dervişâne

• Dervişe yakışır halde, saflık ve kalenderlikle. Müstağni ve fakir bir surette. (Farsça)

deskere

• (Çoğulu: Desâkir) Dağ başında olan harab kale.
• Küçük köy.

desmere

• (Çoğulu: Desâmire) Dağ başında olan harap yıkık kale.

diritnavt

• Düşman saldırılarına engel olmak için yapılan hareketli kale.

divit

• Yazı yazmak için kullanılan hokka ve kalemi bir arada ihtiva eden mahfaza.

dizdar / dizdâr / دزدار

• Kale muhafızı, kale ağası. (Farsça)

• Kale muhafızı. (Farsça)

ebrac

• Burçlar, kaleler.

ehl-i kalem

• Eli kalem tutanlar, yazarlar.

eleng

• Sur, duvar, siper. (Farsça)
• Kale ve istihkâm askeri. (Farsça)

enbahun

• Sağlam, metin, muhkem, tahkim edilmiş yer. (Farsça)
• Hisar, kale. (Farsça)

esvar

• (Tekili: Sur) Surlar, hisarlar, kaleler, kal'alar.
• Ziyafetler, şölenler.

evra

• Hisar, kal'a, kale. (Farsça)

evzar

• (Tekili: Vizr) Ağırlıklar. Yükler.
• Mc: Günahlar.
• (Vezer) Kal'alar, kaleler, hisarlar, sığınılacak yerler.
• Üstünlükler, galebeler.
• Dağlar.

fasil / fasîl

• (Çoğulu: Fisâl-Fuslân)
• Hâkim.
• Kale duvarından kısa duvar.
• Deve yavrusu.

feth-i islam / feth-i islâm

• Tuna nehri üzerinde Kladova kasabası yakınlarındaki bir kalenin adı.
• İslâmların fethetmesi.

fürraa

• Kalem silmekte kullanılan bez.

gırajova ateşi

• Tar: Eskiden kale müdafaalarında hücum edenlere karşı ve deniz savaşlarında düşman gemilerini tutuşturmak için kullanılan ve su ile sönmeyen bir cins ateş. Balmumu, kükürt, ispirto, kâfuru karmasından ibarettir. Bu ya doğrudan doğruya tutuşturulur veya buna batırılmış yuvarlak yün parçaları ateşlene

gizlik

• Uzun saplı kalemtraş. (Farsça)
• Bıçak, çakı, kılıç gibi şeylerin keskin olan tarafı. (Farsça)

gülnak

• Hisar ve kale. (Farsça)

hacegan / hâcegân

• (Tekili: Hâce) Hocalar. (Farsça)
• Eskiden yüzbaşı rütbesi karşılığında sivil rütbe. (Farsça)
• Bâb-ı Âli kalemleri efendilerinden hususi bir rütbe taşıyan adam. (Farsça)

halife-i evvel

• Devlet dairelerinde yazı işlerinde çalışanlar. Tanzimattan evvel kalem teşkilâtı; halife, halife-i sâni, halife-i evvel olmak üzere üç derece idi. Ondan sonra bir kısım dairelerde bunun yerine baş kâtib, bazılarında da mümeyyiz-i evvel denilmiştir.

hame / hâme / خامه

• Yontulmuş kalem. (Farsça)

• Kalem.

• Kalem. (Farsça)

hame vü şemşir / hâme vü şemşir

• Kalem ve kılıç.

hame-i edeb / hâme-i edeb

• Edebiyat kalemi.

hame-i şekva / hâme-i şekvâ

• Şikâyet kalemi. şikâyet yazan kalem.

hame-i zerrin / hâme-i zerrin

• Altın kalem, altından yapılmış kalem.

hame-i zerrin-i kudret / hâme-i zerrîn-i kudret

• Kudretin altın kalemi.

hame-ran / hâme-rân

• Kalem yürüten, yazan. (Farsça)

hame-zen

• Üzerinde kalem kesilecek âlet. (Farsça)

hamegüzar / hâmegüzar

• Kalemle yazılmış. (Farsça)

handek

• Kale ve tarla gibi yerlerin etrafına kazılan geniş ve derin çukur. Hendek.

hatem-i sadaret / hâtem-i sadaret

• Padişahın sadrazamlarda bulunan mührü. Buna "hâtem-i vekâlet", "hâtem-i şerif" veya "mühr-i hümayun" da denilirdi. İlk zamanlar yüzük şeklinde idi ve parmağa takılırdı. Sonraları zincire bağlı olarak sadrazamlar, boyunlarına asarlardı. Bundan ayrılmak, vazifeden azledilmek demek olduğu için; mühürü

hatırat-ı imaniye

• İmanî meselelerle ilgili hatıralar; hatıra gelen ve kaleme alınan meseleler.

hayber

• Arap Yarımadasında Hicaz bölgesinin doğu sınırında ve Medine-i Münevvere'nin 170 km. kuzeyinde bir kasabadır. Evleri, yüksek bir kayanın üzerinde kurulmuş olan bir kalenin etrafında bulunur. Hicretin yedinci senesinde vuku bulan Hayber Gazası ile meşhur olmuştur. Aynı sene içinde Hz. Resulullah Efen

hıffet

• Hafiflik; kolaylık; Arapça'da kural olarak teleffuzu dile ağır gelen lâfızların kurallar çerçevesinde düzenlenerek kolaylık sağlama; Meselâ, kàle fiilinin aslı 'kavele' dir. Ancak söylemesi dile ağır geldiği için 'vav' harfi 'elif'e çevrilerek kàle denmiştir.

hırba

• Bukalemun adı verilen keler cinsi.
• Güneşin bulutlara aksetmesinden hasıl olan renkler.

hirba

• Bukalemun denen bir hayvan.
• Mc: Devamlı fikir değiştiren kimse.

hisar / hisâr / حصار

• (Hasr. dan) Etrafını alma, kuşatma.
• Kale. Etrafı istihkâmlı yer.

• Kuşatma, etrafını alma.
• Etrafı istihkamlı kale, bent.

• Kale.

• Kale, hisar. (Arapça)

hisar eri

• Kale muhafızı.

hisarlı

• Hisarla çevrili yer.
• Hisarda oturan, kalede mukim.
• Ask: Sınırlarda bulunan şehir ve kalelerde topçuya ait hizmetlerde kullanılan bir sınıf asker. Bunlara İstanbul'dan gönderilen "topçuağası" kumanda ederdi. Hisarlılar, bölük ve ortalara ayrılmamıştı. Sayıları sınırlı ve sabit

hısn / حصن

• Kale. Hisar. Sığınmağa, korunmağa mahsus sağlam yer.

• Kale, sığınak.

• Kale. (Arapça)

hısn-ı hasin / hısn-ı hasîn

• Çok sağlam kale.

hoşelhan

• Güzel ve hoş makale okuyan. (Farsça)

hulb

• Domuz kılı. Kalın kıl. Yele kılı.
• Kıldan yapılmış kalem, kıl fırça.

hülb

• Kıl fırça, kıl kalem.
• Kalın kıl kuyruk, yele kılı.

hulefa-i aklam / hulefâ-i aklâm

• Kalem memurları.

husun

• (Tekili: Hısn) Kaleler. Korunacak sağlam yerler.

husun-i refia / husun-i refîa

• Yüksek kaleler.

hutut-u cevher

• Kılıcın çelik kısmındaki dalgalı çizgiler, meneviş, hare, dalgır (Buradaki maksat; kalemle kılıcın güç birliğidir.).

i'lamat-ı şer'iye mümeyyizi

• Şeyh-ül İslâm kapısındaki fetvahanenin üç kaleminden biri olan "İlâmat Odası"nın başındaki memurun ünvanı idi. Kadılar tarafından verilen ilâmları tetkik vazifesiyle mükellef olduğu için, bu memuriyete, ulemadan tanınmış olanlar tâyin edilirdi.

ibnü'l-hacer

• İbn Hacer el-Heysemî'nin (ö.1567) fıkıh esasları üzerine kaleme aldığı eseri.

ibrahim hakkı

• (K.S.) : Hi: 12. asırda yaşamış büyük âlim ve mutasavvıftır. Hasankale'li olup en son Tillo'da yaşamıştır. Marifetname isimli meşhur eseri vardır.

iç kale

• Kale duvarlarıyla çevrilmiş şehir ve kasabaların bazılarının ortasında ve en yüksek yerinde yapılan küçük kaleler. Bu çeşit kalelere "bâlâ hisâr" da denilirdi. Bu iç kaleler, düşmanın, surları geçmesi hâlinde veya şehirde bir isyân çıktığı zaman, hükümdar veya kumandanın çekilip kendini müdafaa etme (Türkçe)

imamet-i kübra / imâmet-i kübrâ

• Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) vekâleten bütün müslümanlara imamlık ederek İslâmiyet'in emirlerinin tatbik edilmesine nezâret edip, İslâmiyet'e ve müslümanlara karşı yapılan her türlü müdâhaleye (saldırı ve sataşmaya) cevap vermek vazîfes i, hilâfet.

kal'a / قلعه

• Kale. Eskiden yapılan büyük merkezlerin ve şehirlerin bulunduğu etrafı duvarlarla çevrili ve düşmanın hücumundan muhafaza edilen yüksek yerlerde inşa edilmiş yapı.
• Çobanın çantası.
• Hurma ağacının dibinden kesilen taze fidan.

• Kale.

• Kale (Arapça)

kal'a-bend

• Bir kale içinde yaşamağa mahkûm olmuş olan. Kal'aya bağlanmış. (Farsça)

kal'a-dar / kal'a-dâr

• Kale koruyucusu, kal'a muhafızı. Dizdar. (Farsça)

kal'a-gir

• Kale tutan. (Farsça)

kal'a-i hasin

• Sağlam, kuvvetli kale.

kal'a-i ilahiye / kal'a-i ilâhiye

• İlâhî kale.

kal'a-i islam / kâl'a-i islâm

• İslâmiyet kalesi.

kal'a-i islamiye / kal'a-i islâmiye

• İslâm kalesi.

kal'a-i kudsiye

• Kutsal kale.

kal'a-i polat ve beden

• Sağlam kale ve yapı.

kal'a-küşa

• Kale zapteden. (Farsça)

kal'a-misal / kal'a-misâl

• Kale gibi, kaleye benzeyen.

kal'a-nişin

• Kalede oturan. (Farsça)

kal'abend

• Bir kale içerisinde yaşamaya mahkum olmuş; esir.

kala / kalâ

• Kale.

kale-i islamiye / kale-i islâmiye

• İslâmiyet kalesi.

kale-i metin / kale-i metîn

• Sağlam kale.

kale-i seyyar

• Gezici kale.

kalem / قلم

• Levh-i mahfûz üzerine Allahü teâlânın ilm-i ezelîsi (başlangıcı olmayan ilim sıfatı) ile bilip taktîr ettiği şeyleri yazan, nasıl olduğu insanlar tarafından bilinemeyen kalem.

• Kalem. (Arapça)
• Keski. (Arapça)
• Büro. (Arapça)

kalem-i hüsrevi / kalem-i hüsrevî

• Hüsrev'in kalemi.

kalem-i ilim

• İlim kalemi.

kalem-i kader / قَلَمِ قَدَرْ

• Kader kalemi; Allah'ın olacak hâdiseleri olmadan önce bilip belirlemesi.

• (Allahın) Kader kalemi.

kalem-i kader-i ilahi / kalem-i kader-i ilâhî / قَلَمِ قَدَرِ اِلٓه۪ي

• Allah'ın kader kalemi; Allah'ın olacak hadiseleri olmadan önce bilip yazması.

• Allahın kader kalemi.

kalem-i kudret / قَلَمِ قُدْرَتْ

• Varlıkların ve olayların düzenli olarak vücuda gelişinde bir kalem gibi eserini gösteren İlâhî güç.

• (Allahın) Kudret kalemi.

kalem-i kudret ve kader

• Allah'ın olacak hâdiseleri olmadan önce bilip takdir etmesi ve bu olayların düzenli olarak meydana gelişinde bir kalem gibi eserini gösteren İlâhî güç ve ilim.

kalem-i kudret-i samedaniye / kalem-i kudret-i samedâniye

• Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayıp herşeyin Kendisine muhtaç olduğu Allah'ın kudret kalemi.

kalem-i mahsus

• Özel kalem.

kalem-i sun-u ilahi / kalem-i sun-u ilâhî

• Cenâb-ı Hakkın san'at kalemi.

kalem-i tahsin ve tezyin

• Güzelleştirme ve süsleme kâlemi.

kalem-i vahid

• Tek kalem.

kalemdan

• Kalem kutusu, kalemlik. (Farsça)

kalemen

• Kalemle.

• Yazı ile, kalem ile.
• Sayıca, sayı bakımından.

kalemgir

• Yazı yazarken kalemin kâğıda takılmadan rahatlıkla kayması. (Farsça)

kalemi / kalemî

• (Kalemiyye) Kalemle alâkalı. Kalemle münâsebet ve alâkası olan.

kalemiyye

• Eskiden kalemlerde yazı karşılığı olarak alınan para.

kalemkari / kalemkârî / قلمكاری

• Nakkaşlık. (Arapça - Farsça)
• Kalem işi. (Arapça - Farsça)

kalemzede

• Yazılmış, kaleme alınmış. (Farsça)

kalenderane / kalenderâne

• Kalenderce. Kalender olan bir kimseye yakışır surette. (Farsça)

kalenderi / kalenderî

• Feylesofluk; kalenderlik; dervişlik; serserilik. (Farsça)
• Edb: Halk edebiyatı tâbirlerindendir. Halk şâirleri "mef'ulü, mefaîlü, mefaîlü, feûlün" vezninde tanzim ettikleri gazele bu adı verirler. (Farsça)

kalkale

• Bir şeyi titretmek.
• Tecvidde: Okurken harflerin üzerinde birden durarak harfi, mahrecinden çıkar çıkmaz kesmek suretiyle bu harfleri tekrar okumak. Kalkale ile okunan harfler şunlardır: Kaf, tı, ba, cim, dal. (Hakk kelimesinde okunduğu gibi)

kapçak

• Tar: Eski zaman muharebelerinde muhasara edilen kalelerin duvarlarına tırmanmak için kullanılan büyük çengel.

kasab-ül faris / kasab-ül fâris

• Kalem kamışı.

kaza ve kader kalemi

• Cenâb-ı Hakkın plân ve takdirlerini ve zamanı gelen takdirlerin yaratılma kaidelerini yazan kalem.

kelbiyyun

• Kalenderane yaşamayı alışkanlık haline getiren meşhur Diyojenin de içinde bulunduğu bir fırka. Bunlara Kelbiye tâifesi veya Melâmiyyun da denir.

keramet-i kevniye

• Kudret-i Rabbaniyenin ihsanı ile letâfet kesbedip havada uçmak, uzun yolu kısa zamanda gitmek, bir mü'minin bir sıkıntısı hâlinde Cenab-ı Hakk'a dua edip ind-i İlâhîde makbul bir zâttan yardım istemekle, o zatın, izn-i İlâhi ile o muztar kimsenin imdadına yetişmesi, kale gibi muhkem bir yerde üzerin

kerkeç

• Eskiden muhasara olunan kaleleri tazyik etmek ve top ve tüfekle dövmek için dışarısına yapılan kule ve tabyalar.

kestel

• itl. Küçük kale. Hisarcık.

kıla' / kılâ' / قلاع

• (Tekili: Kal'a) Surlar, kaleler, hisarlar.

• Kaleler. (Arapça)

kıla-i rasine / kılâ-i rasine

• Sağlam kaleler. Muhkem surlar.

kilk / كلك

• Kalem. Kamış kalem. (Farsça)
• Kamıştan ok. (Farsça)

• Kalem.

• Kamış kalem. (Farsça)

kudret-i kalemiye

• Yazı yazmadaki kuvvet; kalem gücü.

kuhkub

• Dağ vurucu. Dağı yerinden oynatan. (Farsça)
• Kuvvetli at veya katır. (Farsça)
• Kale veya sur döven top. (Farsça)

kuraa

• Kalem kesintisi. Kalem yongası.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kütüb-ü mezbure

• Kaleme alınan, yazılan kitaplar.

kütüb-ü mutebere

• Konu hakkında kaleme alınan ve bütün ilim ehli tarafından kabul edilen eserler.

kütüb-ü salise / kütüb-ü sâlise

• Üçüncü kitap, üçüncü makale (Muhâkemât'ın üçüncü makalesi).

kutval / kûtval

• Kale muhafızı. Dizdar. (Farsça)
• Belediye reisi. Şehir ağası. (Farsça)

kuvve-i kalemiye

• Kalem gücü, yazma becerisi.

lağım

• Kaleleri düşürmek için gedik açmak veya düşman ordugâhına zarar yapmak maksadıyla açılan ve barut konulup atılan yerler. Bu işi yapanlara "lâğımcı" denilirdi. Sonradan bu türlü işlere "İstihkâm" denilmiş ve o ad altında askeri teşkilât yapılmıştır.
• Kazurat ve çirkef sularının akmasın

layiha / lâyiha / لَايِحَه

• Kaleme alınan yazı.

ma'kal

• (Çoğulu: Meâkıl) Sığınacak ve saklanacak yer.
• Kale.

maakıl

• (Tekili: Ma'kıl, Ma'kale ve Ma'kule) Sığınacak yerler.
• Kan pahaları.

maarif-i umumiye nezareti

• Maarif vekâleti. Milli Eğitim Bakanlığı.

mahkuk

• Hakkedilmiş. Sert bir şey üzerine sert kalemle kazılarak yazılmış.

makalat / makalât / makâlat

• (Tekili: Makale) Makaleler. Söz ve yazılar. Bahisler.

• Makaleler.

• Makaleler.

makalat-ı selase / makalât-ı selâse

• Üç makale, yazı.

makale

• Söylenen söz. Söyleme. Söyleyiş. Kelâm. Nutuk.
• Bir bahsin kaleme alınışı.

makale-i salise / makale-i sâlise

• Üçüncü makale.

makale-i ula / makale-i ûlâ

• Birinci makale.

maktaa

• Eskiden üzerinde kamış kalemin ucu kesilerek düzeltilen kemikten veyâ mâdenden yapılmış âlet.

mancınık

• Eskiden kale kuşatmalarında kalelere ağır taşlar fırlatmak için kullanılan savaş âleti.

• Eskiden kale kuşatmalarında ağır taşlar fırlatmak için kullanılan, bir ucunda bir kepçe, öbür ucunda da bir karşı ağırlık bulunan kaldıraç biçiminde eski bir savaş âleti.

mazgal

• yun. Eskiden kale, hisar, sur veya şato duvarlarında açılan iç yanı geniş, dış yanı dar gözleme siperi.

mecmua

• Belli bir konuda kaleme alınan yazıların toplandığı eser.

mehmed akif

• (1873-1936) Şiir ve manzumeyi sırf İslâmiyete hizmet için yazdı. İlk Türkiye Büyük Millet Meclisinde İstiklâl Marşı manzumesi kabul edilerek milletin mâneviyatına büyük faydalar sağladı. Çanakkale Şehidlerine hitaben yazdığı manzumesi de aynı mahiyettedir. Bu İslâm mücahidinin şiirleri Safahât isiml

mektubi / mektûbî / مكتوبى

• Valilik özel kalem müdürü. (Arapça)

menakir / menakîr

• (Tekili: Minkar) Minkarlar, gagalar. Yırtıcı kuşların gagaları. Taşçı kalemleri.

menasir

• (Tekili: Minser) Yırtıcı kuşların gagaları.
• Taşçı kalemleri.

merakım

• (Tekili: Mirkam) Kalemler. Yazma işinde kullanılan âletler.

meslaha

• Sınır kalesi. Derbent.

mevkul / mevkûl

• (Vekâlet. den) Bir vekile emanet edilen.

mezabir

• (Tekili: Mizber) Kalemler, kamışlar.

mibree

• Kalemtraş. Kalem açmağa yarıyan âlet.

midad-ı aklam / midâd-ı aklâm

• Kalem mürekkebi.

mikatt

• (Çoğulu: Mikât) Üzerinde kalem kesecek âlet.

mıkatta

• Üzerinde kamış kalemlerin uçları kesilen sedef, kemik, ağaç, fil dişi veya mâdenden yapılan âlet.

mıklem

• (Çoğulu: Mekâlim) Kalem koyacak kap, kalemlik.

mikleme

• Kalemlik, kalem konacak âlet.

mikşat

• Hattatların, kamış kalemlerinin kabuğunu soymakta kullandıkları âlet.

mil

• İğne gibi ince ve uzun bir âlet.
• Göze sürme çekecek âlet.
• Ucu sivri çelik kalem.
• Sivri dağ tepesi.
• Bir çarkın, üzerinde döndüğü mihver, eksen.
• Elektromotordan iş tezgâhına kuvvet nakleden uzun çelik çubuk.
• Selin bıraktığı en verimli münbit topr

minkar

• (Çoğulu: Menâkir) Yırtıcı kuşların gagası.
• Taşçı kalemi. Taş yontmağa mahsus kalem.

minkaş

• (Minkaşe) Cımbız, kıskaç.
• Demir kalem.

minser

• (Çoğulu: Menâsir) Yırtıcı kuşların gagası.
• Taşçı kalemi.
• Yüz ile ikiyüz adet arasında olan asker.
• Önlerinde ne bulunur yıkıp yakıp târumar eden asker.
• Otuz ile kırk arasında olan at.
• Kırktan elliye veya altmışa; ve yüzden ikiyüze kadar olan at.

mirkam

• (Çoğulu: Merâkım) Kalem.

mizber

• (Çoğulu: Mezâbir) Kamış kalem.

muharref

• (Harf. den) Tahrif edilmiş. Değiştirilmiş. kalem karıştırılmış. Bozuk. İfsâd ederek tahrib edilmiş.

muhassın

• Kale gibi mahfuz ve sağlam kalan ve kendini haramdan koruyan.

mührdar

• Eskiden bir bakanlık veya dairenin resmi mührünü kullanmakla görevli olan kimseye verilen ad. Hususi kalem müdürü. (Farsça)

muhsın

• Kale gibi mahfuz ve sağlam olan. Kendini haramdan saklayan.

mühürdar / مهردار

• Özel kalem müdürü. (Farsça)

mukaddemat-ı isna aşer / mukaddemat-ı isnâ aşer

• Muhakemat isimli eserin ilk bölümünde yer alan ve on iki mukaddemenin bulunduğu "Birinci Makale" bölümü.

mukaddime

• Evvel gelen. Öne geçen. Her şeyin evveli.
• Bir kitapta asıl maksada başlamadan evvel kitapda olan bahisler hakkında ve kitabın muhteviyatına dâir yazılan makale, önsöz.
• Alın. Nâsiye. Alındaki perçem.

mükalemat / mükâlemat

• (Tekili: Mükâleme) (Kelâm.dan) Mükâlemeler, konuşmalar.

mümessil

• Vekâlet eden. Bir şahsı bir topluluğu veya şahs-ı mâneviyi temsil eden.
• Benzeten.
• Kitap bastıran.
• Vekil.
• Rol temsil eden. Aktör.

mümessil-i leh

• Kendisi hakkında, lehinde mümessillik yapılmış, vekâlet edilmiş. Lehinde temsil edilmiş.

mümsiha

• Hattatların, kalemin mürekkebini silmekte kullandıkları bez.

münşeat

• Kaleme alınmış şeyler. Nesir yazılar. Mektublar.

müşakkare

• Eski kale.

müstahfız

• Tar: Yeniçeriliğin kaldırılmasından evvel, kale, hisar ve memleket muhafazasında bulunan kimseler hakkında kullanılan bir tabirdi. İlk zamanlardaki müstahfızlık, daim hizmet hâlinde olduğu için kendilerine timar verilirdi. Sonraki müstahfızlık ise, harp gibi lüzum görüldüğü zaman askerlik hizmetine

mütehassın

• (Hısn. dan) Kaleye veya istihkâmlı bir yere kapanmış.

müvekkil / موكل

• Vekâlet veren.

• Vekalet veren. (Arapça)

nafıa / nâfıa / نافعه

• Bayındırlık işleri. (Arapça)
• Nâfıa müdüriyeti: Bayındırlık müdürlüğü. (Arapça)
• Nâfıa nâzırı: Bayındırlık bakanı. (Arapça)
• Nâfıa nezareti: Bayındırlık bakanlığı. (Arapça)
• Nâfıa vekâleti: (Arapça)

naib / nâib

• Hac ibâdetinde birine vekâlet eden. Vekil.
• Kâdı vekîli.

naib-i fail / naib-i fâil

• Meçhul fiilin mevzuu olan kelime ki, harekesi merfu olur. (Küsirel kalemü: "Kalem kırıldı" cümlesinde " kalem", "Naib-i fâil" olmuş ve fâilin yerine geçmiştir.)

nakş-ı kalem

• Kalemin nakşı.

nakş-ı kalem-i kudret

• Kudret kalemiyle yapılan nakış.

nakş-ı kilki / nakş-ı kilkî

• Kalemin ucuyla yapılan nakış.

• Kalemle yapılan nakış.

nal

• İnilti, figân. (Farsça)
• Kamış kalem. (Farsça)
• Kamış düdük. (Farsça)
• Şeker kamışı. (Farsça)

nef'i / nef'î

• Menfaat ile alâkalı, faydacı.
• Sihâm-ı Kaza nâmındaki hicivli şiirleri ile meşhur Erzurum - Hasankale'li olup İstanbul'da yaşamış bir şâirin adıdır. 1634'de 4. Murad devrinde bir hicviyesinden dolayı boğdurulup denize atılmıştır.

ney

• Kamıştan yapılan damaksız düdük.
• Kamış kalem.
• Mc: Kâmil insan.
• Farsçada : Yokluk.

nukuş-u kalem-i kudret

• Allah'ın kudret kaleminin işlemeleri.

nun

• Kur'an alfabesinde yirmibeşinci harf. Ebced hesabına göre değeri ellidir.
• Divid, kalem.
• Kılıcın ağzı. Kılıç.
• Çene çukuru.
• Balık, semek.

postnişin / پست نشي ن

• Postta oturan. (Farsça)
• Pîre vekaletle postta oturan, tekke şeyhi. (Farsça)

reşahat-i kalem

• Kalem sızıntısı, kalemden dökülen fikirler, yazılar.

rind

• Kalender. Aldırışsız, dünya işlerini hoş gören. (Farsça)
• Laübali meşreb feylesof. (Farsça)
• Bâtını irfan ile müzeyyen olduğu halde zâhiri sâde görünen hakîm. Dış görünüşü laübali olduğu halde, aslında kâmil olan kimse. (Farsça)

• Aldırışsız, kalender.

rindan / rindân

• Kalenderlik. (Farsça)
• Rindler. (Farsça)

rindi / rindî

• Kalenderlik, rindlik, aldırışsızlık. (Farsça)

saalik

• Dilenciler.
• Serseriler.
• Kalenderler.
• Dervişler.

sagr

• (Tekili: Sügur) Etrafı kale ile çevrili şehir.
• Sahil şehri.
• Tepe veya başka bir yerde mağara.
• Ağız. Ön dişler.

sakalan

• (Sakaleyn) İnsanlar ve cinler.

sarir

• (Kapı, kalem vs. de) Cızırtı, gıcırtı.

sarir-i hame / sarir-i hâme

• Kalem cızırtısı.

sarre

• Kapı, kalem ve semer cızıldaması.
• Çağırıp söylemek.
• Sayha, yüksek ses.

sary

• Kalem ve kapı cızıltısı.

savat

• (Aslı: Sevâd'dır) Gümüş üstüne kurşunla yapılan kara kalem nakışlar.
• Derede hayvanlara su içirilen yer.

sayasi

• (Tekili: Sisâ) Dağın uçları.
• Herhangi bir şeyin asılları.
• Çulha tarakları.
• Muhkem ve yüksek kaleler.

sedd-i kur'ani / sedd-i kur'ânî

• Kur'ân'ın yıkılmaz seddi, kalesi.

sehv-i kalem

• Yanlış yazılış, kalem yanlışı.

senkendaz

• Eski kalelerde kale dibine sokulan düşmana yukarıdan ağır taşlar vesaire atmak için altı açık cumba gibi çıkmalara verilen addır. Kale kapılarını müdafaa için üst taraflarına da böyle senkendazlar yapılırdı.

serdengeçti

• Tar: Akıncılardan düşman ordusu içine dalmak veya muhasara altına alınan bir kaleye girmek için fedai yazılan kimseler. Bunlara ellerinde kınlarından sıyrılmış kılıçlarla bu tehlikeli işlere atıldıkları için "dalkılıç" da denilirdi. Düşman ordusuna dalacak veya kaleye girecek olanların dönmelerinden

şerefe

• Minarenin ezan okunan yeri. Yüksek kale ve emsali yerlerdeki burç, çıkıntı.

şerh

• Açma, genişletme.
• Açıklama. Anlaşılanı anlatma. Bir yazı veya konuşmayı kolay anlaşılması için izah etme, tafsil etme.
• Bir şeyi dilim dilim kesme.
• Bollaştırma.
• Bir müşkil ve mübhem makaleyi açıklama, keşif ve izhar etme.
• Açıklanmış yazı, risale.

serhadlu / serhadlû

• Hudut boylarını bekleyen, hudutlardaki kalelerde vazife gören askerler.

şeter

• Gözün kapaklarının devrik olması.
• Bir kale adı.

sinne

• (Çoğulu: Sinen) Kalem başı.
• Sapan demiri.

siran

• (Tekili: Sur) Kaleler, kal'alar, hisarlar.

sisa

• (Çoğulu: Sıyas-Sıyasâ) Köşk.
• Kale.
• Sığınacak yer.
• Çulha mekiği.
• Horoz mahmuzu.
• Sığır boynuzu.

sıyas

• (Tekili: Sıysa) Kaleler, kal'alar.
• Köşkler.
• Sığınacak yerler.

sıysa

• (Çoğulu: Sıyâs) Kale. Kal'a.
• Sığınacak yer.
• Köşk.

sur / sûr

• Bir şehri kuşatan yüksekçe kale duvarı. Yüksek duvar. Kale. Hisar.

• Kale duvarı.

• Kale duvarı.

• Kale duvarı. Kıyamet günü İsrafil (a.s.)'in çalacağı boru.

sür'at-i kalem

• Kaleminin hızlı olması, hızlı yazı yazma.

taharrüf / تَحَرُّفْ

• Kalem karıştırma neticesinde bozulma.

tahassun

• Bir kaleye kapanmak. Korunmak. İstihkâma çekilmek. Tahkim edilmiş bir yere sığınmak.

tahrif / tahrîf / تحریف

• (Harf. den) Harflerin yerini değiştirmek. Bozmak. Kalem karıştırmak.
• Kendi menfaati veya başkasının zararı için bir ibârenin mânasını değiştirmek.
• Başka tarafa meylettirmek.

• Üstünde kalem oynatarak bozma, asıl anlamını bozma. (Arapça)

tahrifat / tahrifât / tahrîfat / تحریفات

• (Tekili: Tahrif) Bozmalar. Kalem karıştırmalar.

• Anlamından uzaklaştıracak şekilde üstünde kalem oynatmalar. (Arapça)

tahsin

• (Hısn. dan) Kale gibi sağlamlaştırma.
• Muhafaza altına alma.

taklim

• (Kamış, tırnak, kalem gibi şeyleri) yontma, kesme.

te'lif / te'lîf / تأليف

• Yanyana getirme, alıştırma. (Arapça)
• Kaleme alma, yazma. (Arapça)
• Te'lîf edilmek: (Arapça)
• Bir araya getirilmek, birleştirilmek. (Arapça)
• Kaleme alınmak, yazılmak. (Arapça)
• Te'lîf etmek: (Arapça)
• Bir araya getirmek. (Arapça)
• (Arapça)

te'lifat / te'lîfât / تأليفات

• Kaleme alınmış eserler. (Arapça)

te'lifkerde / te'lîfkerde / تأليف كرده

• Biri tarafından kaleme alınmış. (Farsça)

telif eden

• Yazan, kaleme alan.

telif edilen

• Yazılan, kaleme alınan.

telif etme

• Yazma, kaleme alma.

temyiz evrakı

• Yargıtay'ın kaleme aldığı cevap yazısı.

ter-zeban

• "Yaş dilli". Hazırcevap. (Farsça)
• Kalem. (Farsça)

terkib-i mezci / terkib-i mezcî

• İki veya daha fazla kelimeden meydana gelen ve bir isme delâlet eden isim. " Baalbek, Kırıkkale, Tahtakurusu" kelimelerinde olduğu gibi.

• (Ar. gr.) İki kelimeden oluşan ve bir isme delalet eden lâfız, Çanakkale gibi.

tokat

• Kale içi, siper, ahır, ağıl. El içi gibi yer.
• Dere arası olan hayvan mer'ası.
• El içiyle vurulan sille.

ücum

• Kale.

umumi vekil / umûmî vekil

• Yerine geçirilen kimseye mutlak halde istediğini yap diyerek verilen vekâlet.

unsur-u akide

• İnanç unsuru; Muhâkemât'ın üçüncü makalesi.

unsur-u belagat / unsur-u belâgat

• Belâgat unsuru, Muhâkemât'ın ikinci makâlesi.

üstad-ı kader

• Kader Üstadı; Allah'ın meydana gelecek hâdiseleri olmadan önce bilmesi, takdir edip, plânlaması demek olan kader ilmi, kader kalemi.

vahdet-i kalem / وَحْدَتِ قَلَمْ

• Kalem birliği.

• Kalemin birliği.

vekalet / vekâlet

• Bir kimsenin, bir veya birçok işi yapmak için, başkasını kendi yerine koyması yâni başkasına iş havâlesi. Vekil edene sâhib veya müvekkil, vekâlet verilip yerine geçirilene vekîl denir.

velkalemi

• Kalem hakkı için. Kaleme yemin olsun.

vezer

• Sarp dağ. Sığınılacak yer. Kale. Hisar.
• Galib olmak.

yera

• (Tekili: Yerâa) Yontulmamış kamış kalemler. Kamışlar.
• Ateşböcekleri.

yeraa

• (Çoğulu: Yerâ) Kamış düdük.
• Yontulmamış kalem.

zade-i tab / zâde-i tab

• Bir kimsenin düşünce mahsûlü olarak kaleminden çıkan, doğan.

zalim / zâlim

• Zulm eden, müslümanlara ve İslâmiyet'e; eli ile, dili ile ve kalemi ile zarar veren, başkalarının hakkına tecâvüz eden.
• Allahü teâlâya inanmayan kâfir.