adet / âdet

• Bir şehir ve memleketteki insanların, yapageldikleri usûller, gelenekler, alışılmış şeyler. An'ane, örf.
• Kitab, sünnet, icma' ve kıyasdan sonra ikinci derecedeki dînî delillerden biri. Dînin ve aklın beğendiği şeyler.

ahd ü misak / ahd ü mîsâk

• Allahü teâlâ, Âdem aleyhisselâmı yaratınca, kıyâmete kadar bütün zürriyetini (neslini) zerreler hâlinde onun belinden çıkarıp, "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye buyurduğunda onların; "Evet, sen Rabbimizsin!" diye söz vermeleri.

ahir vakit / âhir vakit

• Dünya hayatının kıyamete yakın son devresi.

ahir zaman / âhir zaman

• Dünya hayatının kıyamete yakın son devresi.

ahiret / âhiret

• Bu dünyadan sonra gideceğimiz ebedi âlem. Âhiret, kıyamet koptuktan sonra, bütün varlıkların ve insanların devamlı kalacakları yerdir. Orada ölüm yoktur, hayat sonsuzdur; dinin emirlerine bağlı olanlar için cennet; dine bağlı olmıyanlar için de cehennem vardır. Âhirete inanmayan insan müslüman olama

ahirzaman / âhirzaman

• Dünya hayatının kıyamete yakın son devresi.

• Dünyanın son zamanı ve son devresi. Dünya hayatının kıyamete yakın son devresi.

ahirzaman peygamberi / âhirzaman peygamberi

• Dünya hayatının kıyamete yakın son devresinde gönderilen Peygamberimiz Hz. Muhammed (a.s.m.).

akim bir kıyas

• Neticesiz veya doğru netice vermeyen kıyas.

alamat-ı kıyamet / alâmât-ı kıyamet

• Kıyametin alâmetleri, işaretleri.

alamet-i kıyamet / alâmet-i kıyamet

• Kıyametin kopmasını haber veren belirtiler.

alamet-i kübra / alâmet-i kübrâ

• En büyük kıyamet alâmeti.

alem-i berzah / âlem-i berzah

• Öldükten sonra ruhların kıyamete kadar kalacakları mânevî âlem, kabir âlemi.

alem-i mahşer / âlem-i mahşer

• Mahşer âlemi; kıyametten sonra insanların tekrar diriltilip toplanacakları yer.

alemin imkan-ı mevti / âlemin imkân-ı mevti

• Dünyanın ölümünün mümkün olması, ihtimal dahilinde olması; kıyametin kopması.

anasır-ı erbaa-i islamiye / anasır-ı erbaa-i islâmiye

• İslâmî dört temel unsur (kitap, sünnet, icma, kıyas).

astronom

• yun. Kozmoğrafya âlimi, felekiyat ile uğraşan, gök cisimleri hakkında bilgi edinmeye çalışan.

astronomi

• yun. Kozmoğrafya. Gök ilmi. Felekiyat.Astronomi ilmi dünyanın birgün hareketinin duracağını; coğrafya, karaların alçalarak dünyanın sularla kaplanacağını, iklimin değişerek canlılar için yaşanmaz hâle geleceğini; fizik, güneşin birgün söneceğini, kâinattaki enerjinin artık kullanılamaz, işe yaramaz

avrupalılaşmak

• Avrupalıların fikirlerini ve yaşayış tarzını benimsemek. Türkiye'de batılılaşma olarak kullanılmaktadır. Avrupa zamanımızda ilim ve teknikte ilerlemiş olmakla beraber inanışları, ahlâkları, felsefeleri ve yaşayış tarzı ile geri bir düşünüşü temsil eder. Avrupaya, batıya özenmek, eşkiyanın gasbettiği

azife

• Yaklaşan. Yaklaşmakta olan.
• Kıyamet.

ba's

• Dirilme, diriltme, diriltilme. Kıyâmet koptuktan sonra Allahü teâlâ tarafından ölülerin diriltilmesi.

bahsan

• Bozuk, soluk. (Farsça)
• Salına salına yürüyen. (Farsça)
• Kıyafeti bozuk, pejmürde. (Farsça)

beria

• Akılda güzellik, zekâda ve kıyasette emsalinden üstün olan.

berzah

• İki âlemin arası. Kabir. Dünya ile âhiret arası.
• Perde.
• Sıkıntılı yer.
• İki yer arasındaki geçit.
• Mani'a, engel,. Ölen insanların ruhları kıyamete kadar berzah âleminde bulunurlar. Berzah büyük ve mânevi bir âlemdir. Dindar olup cennetlik olanlar, berzah âlemin

• İki şey arasındaki mesafe, aralık.
• Can sıkıcı.
• İnce uzun kara parçası.
• Dünya.
• Ruhların kıyamete kadar bulunacakları yer.

berzah alemi / berzah âlemi

• Öldükten sonra ruhların kıyamete kadar kalacakları mânevî âlem, kabir âlemi.

berzah-ı sugra / berzâh-ı sugrâ

• Kabre konduktan kıyâmet kopup kabirden kalkıncaya kadar olan zaman.

bezazet

• Perişanlık, pejmürdelik. Kıyafetin düzgün ve intizamlı olmayışı.

bi-kıyas / bî-kıyas

• Kıyassız, ölçüsüz. (Farsça)

bid'at

• (Bid'a) Sonradan çıkarılan âdetler.
• Fık: Dinin aslında olmadığı hâlde, din namına sonradan çıkmış olan adetler. Meselâ: Giyim ve kıyafetlerde, cemiyet (toplum) hayatındaki ilişkilerde, terbiye ve ahlâk kurallarında, ibadet hayatında yani dinin hükmettiği her sahada, dine uygun olmaya

bikle

• Fıtrat, yaradılış, tabiat.
• Kılık, kıyafet. Şekil, biçim.

bürhan

• Delil, hüccet, isbat vasıtası.
• Man: Yakînî mukaddemelerden meydana gelen kıyas.
• Red ve inkâr için itiraz kabul edilmeyecek surette isbat-ı hakikat eden kavi hüccet.

bürhan-ı mantıki / bürhan-ı mantıkî

• Kesin kaziyelerden teşkil ettirilen kıyasa, bürhana denir.

büzuzet

• Perişanlık, kıyafetsizlik, pejmürdelik, bezazet.

büzuzet-i hal / büzûzet-i hâl

• Kıyafet pejmürdeliği, hâl perişanlığı.

cami' / câmi'

• Toplayan.
• Müslümanların ibâdet etmek için toplandıkları yer, mâbed.
• Allahü teâlânın ism-i şerîflerinden. Çeşitli hakîkatleri ve enfüs (iç) ve âfâktaki (dıştaki) zıt işleri birleştirici, kıyâmet gününde yeryüzünde olan cinleri, insanları ve mahlûkâtı bir araya getirici insanların dağı

cedel

• Konuşmada kavga etme. Niza. Hakkı bulmak için olmayıp, galib görünmek için çekişme. (Diyalektik)
• Man: Meşhur veya müsellem mukaddemelerden terekküb eden kıyastır.

• Münâkaşa, mücâdele, tartışma, kavga. Mantıkda, meşhur veya doğruluğu herkesçe kabûl edilen kadiyye (önerme)lerden meydana gelen kıyas'a verilen ad.

celali / celalî

• Celal ismine dâir. İlâhi ve celale müteallik. Celal adlı kimselerle alâkalı olan.
• Hicri XI. Asırdan önce Anadolu'da baş gösteren eşkiyaya verilen ad.
• Sultan Celaleddin Melikşah tarafından hazırlanan ve Hicri 471 tarihinde başlayan bir güneş takvimi.

celse-i hafife / celse-i hafîfe

• İkinci secdeyi yapıp kıyâma kalkmadan önce olan kısa oturma.

cemel vak'ası

• Müslümanlar arasında vuku bulan elem verici ilk muharebedir. Peygamber Efendimizin (A.S.M.) Zevcesi Hz. Aişe (R.A.) ile Aşere-i Mübeşşereden Talha ve Zübeyr'in (R.A.) Hz. Ali'ye (R.A.) karşı kıyamlarından doğmuştur. Bu harpte Hz. Aişe ile Talha ve Zübeyr'in maiyetinde otuzbin; ve Hz. Ali'nin refakat

cübbe

• (Çoğulu: Cübeb) Şeâir-i İslamiyeden olup, giyilmesi sünnet olan dış kıyafetini teşkil eden, bilhassa namazda giyilen uzun ve bolca bir libas.

cüşu'

• Durmak, kıyam.
• Huruç etmek, çıkmak.
• Hafif yay.

dabbet-ül-erd / dâbbet-ül-erd

• Kıyâmetin büyük alâmetlerinden. Kıyâmetin kopmasına yakın çıkacak olan bir hayvan.

dabbetü'l-arz / dâbbetü'l-arz

• Kıyâmet alametlerinden olup topraktan çıkan varlık.

dar-ül karar / dâr-ül karar

• Kararlı surette kalınan, kıyametten sonraki yer. Cennet. Dâr-ül Beka.

deccal / deccâl / دَجَّالْ

• Kıyamet kopmadan önce gelen, İslâmı kaldırmaya çalışan, dinlere savaş açan yalancı ve aldatıcı kimse.

• Kıyâmetin büyük alâmetlerinden biri. Kıyâmete yakın çıkacağı bildirilen ve Îsâ aleyhisselâm ile hazret-i Mehdî tarafından öldürülecek olan zâlim.

• Kıyametten az önce çıkacak, insanlardan bir kısmını sapıtacak ve daha sonra Hz. İsa tarafından öldürülecek olan şahıs.

• Kıyametten önce ortaya çıkarak yandaşlarıyla birlikte dini yıkmaya çalışan azgın kimse.

• Kıyâmete yakın çıkacak, yalancı, dini tahrîb edecek şahıs.

dehri / dehrî

• Zamanla ilgili, kıyamete inanmayan îmansız felsefeci.

delail-i şer'iye / delâil-i şer'iye

• Şeriata ait deliller; Kur'ân, Sünnet, İcmâ ve Kıyas delilleri gibi.

delalet-i nass / delâlet-i nass

• Nassın delâleti. Nass'da (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîfte) zikredilen şeyin hükmünün, müşterek (ortak) illet sebebiyle zikredilmeyen şey hakkında da sâbit olduğuna delâlet etmesi. Bâzı âlimler delâlet-i nass'a, kıyâs-ı celî(açık kıyâs) demişlerdir.

delil-i asli / delîl-i aslî

• Din bilgilerinin kaynakları olan Kitâb, sünnet, icmâ ve kıyâstan her biri. Aslî delîl.

deyyan / deyyân

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kıyâmet günü, herkesin dünyâda iken yaptıklarının hesâbını ve hakkını en iyi bilen ve veren.

edille-i erbaa

• (Edille-i şer'iye) Fık: Fıkıh ilminin istinad ettiği deliller: Kitab (yani Kur'an-ı Kerim'deki deliller), sünnet, icma-ı ümmet ve kıyas-ı fukaha. (Usul-ü erbaa ve edille-i asliye tabirleri de aynı mânada kullanılır.)

edille-i şer'iyye

• Şer'î deliller; Kitap, sünnet, icma-ı ümmet ve kıyas-ı fukahadan ibaret dört delil.

ehl-i beyt

• Sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâmın bütün âile fertleri. Mübârek zevceleri, çocukları, kızı hazret-i Fâtıma ile hazret-i Ali ve bunların mübârek evlâdları olan hazret-i Hasen ve hazret-i Hüseyn'den kıyâmete kadar gelecek nesilleri.

ehl-i re'y

• İçtihadda, dînî hükümleri bildirmede İmâm-ı A'zam ve Irâk âlimlerinin yoluna tâbi olanlar. Bunlara ehl-i kıyâs, eshâb-ı re'y de denir.

ehl-i salib / ehl-i salîb

• Haç sâhipleri. Târihte papalığın teşvikiyle müslümanlara karşı birleşerek seferler tertipleyen, milyonlarca insanın canına kıyan, devletlerin yıkılmasına sebeb olan hıristiyan milletler topluluğu, haçlılar, hıristiyanlar.

ekyes

• Pek kiyâsetli, zeki, zekâvetli kişi. Mâhir, maharetli, becerikli adam.

el-karia

• Kıyâmet.

elest günü

• Allahü teâlânın, Âdem aleyhisselâmı yaratınca, kıyâmete kadar gelecek olan zürriyetini (çocuklarını) zerreler hâlinde onun belinden çıkarıp onlara; "Ben sizin Rabbiniz değil miyim" diye hitâb buyurup, onların da; "Evet, sen Rabbimizsin" diye cevâb ve rdikleri gün, zaman.

emr-i nisbi / emr-i nisbî

• Kıyas ile olan emir. Öncekilerine veya diğerlerine göre olan iş veya emir veya hâdise. İllet-i tâmme istemiyen ve vücud-u haricisi bulunmayan emir.

entimem

• yun. Man: Mantıkta kısaltılmış kıyas şekli. Öncül veya had denilen ve bilinen kaziyelerden biri söylenmeden sonuca varmak. Örnek: (Orucu bozdu, o halde 61 gün keffareten oruç tutması gerekir.) Burada hadlerden biri (Orucu bozan, 61 gün keffareten oruç tutar), kaziyesi biliniyor kabul edilerek söylen

eshab-ı bedr / eshâb-ı bedr

• İslâm târihinin ilk ve en önemli muhârebesi olan Bedr savaşında Peygamber efendimiz ile birlikte Mekkeli müşriklere (puta tapanlara) karşı harbedip kıyâmete kadar unutulmayacak şanlı bir zafer kazanan üç yüz on üç kahraman mücâhid.

eşka

• En şaki, haydut, eşkiya, katı-üt tarik.

eşrat-ı kıyamet

• Kıyamet alâmetleri.

eşrat-ı saat / eşrât-ı saat

• Kıyâmet alâmetleri..

• Kıyamet alâmetleri.

• Kıyamet alâmet-leri.

eşratısaat / eşrâtısaat

• Kıyamet alâmetleri.

eşratü's-saat / eşrâtü's-sâat

• Kıyamet alâmetleri; kıyamet alâmetlerinin anlatıldığı ve yorumlandığı risale olan Beşinci Şua.

evham / evhâm

• Vehmler, zanların esâsı olan kıyaslar.

evsaf-ı nisbiye / evsâf-ı nisbiye

• Kıyaslamayla olan vasıflar; diğerlerine göre diye anlatılan vasıflar.

• Ölçü ve kıyasa göre olan vasıflar. (Sıcaklık, soğuklukla bilindiği, karanlık derecesi aydınlıkla görüldüğü gibi.) (Farsça)

faridat-ı adile / farîdât-ı âdile

• Dînimizin dört temel kaynağından icmâ' ve kıyâs.

ferda-yı kıyamet / ferdâ-yı kıyâmet

• Kıyâmetten sonra.

fırka-i naciye / fırka-i nâciye

• Kur'an-ı Kerim'e ve Sünnet-i Seniyeye sıkı sıkıya bağlı olup Ehl-i Sünnet ve Cemaat yolundan ayrılmayan müslümanlar. Bunlar kıyamete kadar lütf-u İlahî ile devam eder.

gamze-i cellad / gamze-i cellâd

• Cana kıyan yan bakış.

gaşiye

• Perde. Örtü.
• Kıyamet.
• Dilenci ve cerrar.
• Ziyârete gelen dostlar gurubu.

• Perde, kıyamet, bir sûre.

gavaşi / gavaşî

• (Tekili: Gaşiye) Kıyametler.
• Örtü. At takımından sayılan bir nevi örtü.

güruh-i eşkiya

• Eşkiya takımı, haydut güruhu.

hadd

• Hudut. Çizgi. Sınır.
• Cürüm.
• Salahiyyet.
• Şeriatça verilen ceza.
• Derece. Son derece. Münteha.
• İnsana ârız olan şiddet ve titizlik.
• Def etme. Men etmek.
• Keskin. Sivri.
• Sert. Gergin.
• Man: Üç tasavvurdan ibaret olan kıyas.

hadise-i ahirzaman / hâdise-i âhirzaman

• Âhirzaman hâdisesi, dünya hayatının kıyamete yakın son devresindeki meydana gelen olay.

hafid / hâfid

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kıyâmet günü, yâni öldükten sonra mahlûkât (yaratılmışlar) diriltilip, herkes dünyâda iken yaptığının hesâbını verirken, kâfirleri ve kötü kimseleri en aşağı seviyeye indiren, huzûrunda düşmanl arının başlarını aşağı eğdiren.

hakikat-ı haşir ve kıyamet

• Kıyamet ve haşir gerçeği.

hakka / hâkka

• Kıyamet günü.
• Âfet. Devamlı musibet. (Herkesin ve her kavmin amellerini isbat ve izhar eylediğinden kıyamet gününe bu isim verilmiştir)

harab-ı dünya

• Dünyanın sona ermesi, kıyamet.

harami / harâmi / حرامى

• Eşkıya. (Arapça)

harbat

• Ahmak, bön, ebleh. (Farsça)
• İri yapılı kaz. (Farsça)
• Kalıp ve kıyafeti yerinde olduğu halde ahmak olan kimse. (Farsça)

haşr / حشر

• (Haşir) Toplanmak, bir yere birikmek.
• Toplama, cem'etmek.
• Kıyametten sonra bütün insanların bir yere toplanmaları. Allahın, ölüleri diriltip mahşere çıkarması. Kıyamet.
• Bir tohumun içinden büyük ağaçlar çıktığı gibi, her bir insanın acb-üz zeneb denilen bir nevi çekir

• Toplanma, bir araya gelme. Allahü teâlânın bütün insanları, melekleri, cinleri, şeytanları ve diğer hayvan ve kuşları, gökte, yerde, denizde ne kadar büyük ve küçük canlı var ise, hepsini kıyâmet kopmasından (dünyânın son bulmasından) sonra diriltip, dünyâda yaptıklarının hesâbını vermek üzere Arasâ

• Kıyamet, haşır. (Arapça)

haşr günü

• Mahlukların kabirlerinden kalkıp Arasat meydanında toplandıkları kıyâmet günü.

haşr-i a'zam / حَشْرِ اَعْظَمْ

• Kıyamet koptuktan sonraki en büyük haşir, içtimâ.

• Kıyâmetten sonraki büyük diriltme ve toplama.

haşr-i kıyamet

• Bütün varlıkların bedenlerinin kıyametten sonra ahiret âleminde tekrar inşa edilip diriltilmesi.

havz-ı kevser

• Kıyâmet günü mahşerde veyâ Cennet'te Peygamber efendimize tahsîs edilmiş olan ve bir kere içenin bir daha susamayacağı havuz.

hayadid

• (Tekili: Haydud) Haydutlar, eşkiyalar.

hayat-ı berzahiye

• Öldükten sonra kıyamete kadar yaşanan kabir hayatı.

haydud / حيدود

• (Haydut) Yol kesici. Dağ hırsızı. Eşkiya.

• Eşkiya, haydut, yolkesen. (Macarca > Arapça)

haydut

• Eşkıya.

hayta

• Serseri, serkeş kimse.
• Ask: Osmanlılarda görevli bir sınıf askere verilen ad. Hayta birlikleri, üstün savaş kabiliyeti olan askerlerden kurulur, lüzumunda düşman topraklarına akın yapmak için de kullanılırdı. Sonraları düzenleri bozulduğunda eşkiyalığa başladılar; bundan dolayı "hayt

heca

• (Hece) Dilin ve ağzın bir hareketi ile çıkan bir veya birkaç harf. Harflerin sesi. Harflerin seslendirilmesi.
• Elif-bâ sırasına göre dizili harfler. Bir sözü harfleri ile söylemek.
• Şekil. Kıyâfet.
• Yemek.
• Sükut etmek, susmak.

helümme cerra

• (Helümme cerren) "Var kıyas eyle... Çek beri getir." gibi kinâye için söylenen bir tabirdir.

helümmecerra / helümmecerrâ

• Çek beri getir, var kıyas eyle!

hesab günü / hesâb günü

• Öldükten sonra, dünyâda iken yapılan işlerden dolayı insanların sorguya çekilecekleri gün. Kıyâmet günü.

hikaye-i temsiliye / hikâye-i temsiliye

• Kıyaslamalı, analojik hikâye.

hin / hîn

• An, zaman, vakit. Sıra. Çağ.
• Kıyamet.

hirabe

• Şehir dışındaki yerlerde yapılan eşkiyalıklara katılma. Dağlarda yapılan haydutluklarda bulunma.

hırs

• (Hurs) Takdir, kıyas.
• Altın veya gümüşten halka.

hitabet

• Cemaate, topluluğa veya birisine karşı söz söylemek. Güzel ve faideli söz konuşmakla halka dinletmek. Güzel söz söyleme san'atı. Hutbe okuma. Nutuk irâdetmek.
• Man: Makbul ve zannî mukaddemelerden terekküb eden kıyas.

hulud / hulûd

• Ölmezlik, süreklilik, devamlılık.
• Yevm-i hulûd: Kıyamet günü.

hümam

• Himmetli. Bir işe sıkı sıkıya sarılıp o işi bitiren. Sahi ve civanmerd.
• Aslan.
• Büyük ve sağlam.

hüneyhe

• Saat.
• Kıyâmet.

huruc / hurûc

• Çıkma, çıkış, dışarı çıkma.
• Yevm-i hurûc: Kıyamet günü.

huruc alessultan

• Meşru hükümete karşı kıyam ve isyan etme.

ihbak

• Boyun eğme, inkıyâd, yumuşaklıkla söz dinleme.

ikame

• Oturtmak. Mukim olmak. Yerleştirmek. İskân eylemek. Bulundurmak. Meydana koymak. Vücuda getirmek. Dâva açmak. Ayağa kaldırmak. Kıyam etmek.

ıknat

• Allah'a dua etme. Aczini ve fakrını anlayarak Allah'a yalvarma.
• Namazda kıyamı uzatma.
• İnkisar etmek.

iktirab-ı saat

• Kıyamet vaktinin yaklaşması.

iktirani kıyas / iktiranî kıyas

• Man: Neticenin aynı veya nakizı, mukaddemelerinin birisinde bilfiil zikredilmeyen kıyastır. Meselâ: "Her cisim muhdestir". Ve nakizı olan: "Bazı cisimler muhdes değildir" kaziyeleri, ne birinci ve ne de ikinci mukaddemede hey'et-i mecmuası ile zikredilmiş olmadığından iktirânidir.

iktiyas

• Benzerini bulma.
• Ölçme, kıyas tutma.

ila yevmi'l-kıyam / ilâ yevmi'l-kıyâm

• Kıyamet gününe kadar.

ila yevmilkıyam / ilâ yevmilkıyâm

• Kıyamet gününe kadar.

ila-ahiri'd-deveran / ilâ-âhiri'd-deveran

• Devirlerin, zamanların sonuna kadar; kıyamete kadar.

ila-yevm-il kıyame

• Kıyamete kadar.

ilmiye kıyafeti

• İlmiye mensublarının giyiniş tarzları. İlmiye kıyafeti; şalvar, cübbe ve sarıktı. Bununla birlikte ilmiye mensublarının kıyafetlerinde bazı değişiklikler de vardı. Orta derecedekiler cübbe ile sokağa çıktıkları halde üst tabakayı teşkil eden ricâl kısmı, lata yahut biniş giyerlerdi. Ayrıca ilmiyenin

imtisal

• Nümune kabul etme.
• Uymak. Ayrılmamak üzere inkıyad etme.
• Mesel ve kıssa söyleme.
• Bir şeyin suretine girme.
• Muvafakat ve mutabakat etme.
• Katili kısas etme.

inkıyaden

• İnkıyad suretiyle. Teslim olarak. İtaat ederek, boyun eğerek.

irsad

• Gözetlemek.
• Hâzır ve âmâde eylemek.
• Mükâfat vermek.
• Edb: Secili ve kâfiyeli bir cümlede ses uyumundaki ana sesi önce tanıtıp, ondan sonra gelecek kelimeyi tanıtma sanatıdır. Meselâ:Elemin Kays'a kıyas etme din-i mahzunun, Yok idi aklı ne derdi var idi Mecnunun. (Baki)

işkampaviya

• İtl. Harp gemilerinden asker naklinde kullanılan en büyük filika. İşkampaviya'lar sandal büyüklüğünde, yalnız ondan daha geniş ve yüksekti. Karaya asker sevkiyatında, gemiye erzak ve levâzım alınmasında kullanıldığı gibi eskiden donanmaya su alınacağı zaman su ile doldurulur, diğer bir filika yedeği

islam / islâm

• (Selâm. dan) İtaat, inkıyad, bir şeye teslimiyet. Din.
• Ist: Hz. Muhammed'in (A.S.M.), Allah'ın emriyle insanlara bildirdiği din.

islamiyet

• İslâmlık.
• İslâm oluş. Teslimiyet, inkıyad, bağlılık, hakka tarafgirlik ve iltizamdır. (İslâmiyet güneş gibidir, üflemekle sönmez; gündüz gibidir, göz yummakla gece olmaz. Gözünü kapayan yalnız kendine gece yapar. Münazarat)

israfil

• Dört büyük melekten biri olup Kıyamet günü cesedlere nefh-i ruh etmeğe ve Sur'u üfürmeğe vazifelidir.

israfil aleyhisselam / isrâfil aleyhisselâm

• Dört büyük melekten biri. Kıyâmet kopacağı vakit sûr denilen boruya üfürmekle vazîfeli olan melek.

istihsan

• Beğenmek, güzel bulmak. Bir şeyin iyi olduğu kanaatında bulunmak. Beğenilmek.
• Fık: Kıyası terkedip, nassa, yani, âyet ve hadis-i şeriflerin hükümlerine en uygun olanı almak. Şeriatta; zorlaştırmayan hükümle, râcih delil ile amel etmektir.

• Güzel bulma, güzel görme.
• Kıyas denilen delîlin iki kısmından birisi olan hafî (gizli, kapalı) kıyas, yâni asl (hakkında açıkça hüküm bulunan şey) ile, fer' (hakkında açıkça hüküm bulunmayan şey) arasında müşterek (ortak) olan ve aslın hükmünün fer'e verilmesine sebeb olan illetin (vasfın, ö

itaat

• Alınan emre uymak. Söz dinlemek. İnkıyad etmek. Boyun eğmek. Âmirin meşru emirlerini dinleyip ona göre hareket etmek.

ızbandut

• Eskiden Rum korsanlarına verilen addır.
• Haydut, yolkesen, şaki, eşkiya.
• İri vücutlu, korkunç.

kabil-i kıyas / kâbil-i kıyas / قابل قياس

• Kıyası mümkün.

• Kıyaslanabilir, karşılaştırılabilir.

kabil-i kıyas olmayan

• Kıyası mümkün olmayan, karşılaştırılamaz.

kabr hayatı / kabr hayâtı

• İnsanın ölüp kabre konmasından, kıyâmet koparak, mahlûkların diriltilmelerine kadar geçen zaman.

kainatın imkan-ı mevti / kâinatın imkân-ı mevti

• Kâinatın ölümünün mümkün olması, ihtimal dahilinde olması; kıyametin kopması ihtimâli.

kalubela / kâlûbelâ

• Allahü teâlâ, Âdem aleyhisselâmı yaratınca, kıyâmete kadar bütün zürriyetini zerreler hâlinde onun belinden çıkarıp; "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye buyurup, onların da; "Evet, sen Rabbimizsin" diye verdikleri cevâbı ifâde eden söz.

karia / kâria

• (A, uzun okunur) Ansızın gelen belâ. Kıyâmet.
• Belâ ve musibetten hıfz-ı İlâhiye dâir okunan dua ve âyetler.
• Peygamberimiz'in (A.S.M.) düşman üzerine saldığı asker grubu.
• Pek şiddetli rüzgâr.

• Pek şiddetli rüzgâr,
• Ansızın gelen büyük belâ.
• Kıyamet.
• Belâdan kurtulmak üzere okunan "el-Kariâtü" sûresi.

katı-ut tarik

• Yol kesen, eşkiya.

katiüttariklik

• Yol kesicilik, eşkıyalık.

kaveme

• (Kavme) Namazda, rükudan kıyama kalkıp, bir kere "Sübhâne Rabbiyel Azim" diyecek kadar durmak.

kayyum

• (Kıyâm. dan) Camilerde iş gören kimse. Cami hademesi.

kevser

• Kıyamete kadar gelecek Âl, Ashâb, Etbâ' ve onların iyilikleri, hayırları.
• Bereket.
• Kesretten mübâlağa. Çokluğun gayesine varan şey. Gayet çok şey.
• Pek çok hayır. Hikmet, ilim. Kur'an, İslâm, tevhid. İlm-i Ledün. Ma'rifetullah.
• Cennet ırmaklarının kaynakları.

• Allahü teâlânın Kevser sûresinde Peygamber efendimize verdiğini bildirdiği büyük ihsân. Âhirette Cennet'te Peygamber efendimize âit meşhûr nehir veyâ kıyâmet (hesâb) günü Cehennem üzerindeki Sırat köprüsü geçilmeden önce Peygamber efendimizin ve ümme tinin başına geldikleri meşhûr havuz.

keyyis

• (Keyyise) Akıllı, anlayışlı, kiyasetli, idrakli, zeki.
• Zarif.

kıs

• "Kıyas et, buna benzet, bununla ölç!" mânalarına gelir ve bazı tâbirlerde geçer. Meselâ: (Ve kıs ala hâzâ: Bunun üzerine kıyas et.)

kıstas

• Mizan, ölçü. Büyük terazi. Kıyamet günündeki büyük terazi.
• Mânevi değer ve kıymet ölçüsü.
• En doğru tartan.
• Taksit. Taksit ile ödenen şey.

kisve

• Elbise. Kılık. Hususi kıyafet. Küsve. Kisbet.

• Elbise, özel kıyafet, kisbet.

kisve-i ilmiye / كِسْوَۀِ عِلْمِيَه

• Âlimlere âit kıyafet.

kisvet

• Elbise.
• Özel kıyâfet.
• Yağlı güreş yapan pehlivanların giydikleri, meşinden ve dar paçalı olan pantolon. Kisbet.

kıyade / kıyâde

• (Bak: KIYAD)

kıyam

• Bk. kıyâm
• Kıyam etmek: Başkaldırmak, isyan etmek, ayaklanmak.

• Ayakta durmak. Ayağa kalkmak.
• Ayaklanmak. İsyan.
• Ölümden sonra tekrar dirilmek.
• Bir işe başlamak, devam etmek.
• Satılan bir mal hakkında müşteri ile anlaşıp kararlaşma.
• Canlanmak.
• Kıyâmet günü (mânâsına da gelir).
• Namazın iftitah tekbiri

kıyam-ı binefsihi / kıyam-ı binefsihî

• (Kıyâm-ı bizâtihî) : Fık: Varlığı, durması kendi zâtı ile olmak mânasında bir sıfat-ı İlâhîdir. Şöyle ki: Hak Teâlâ'nın ezelî ve ebedî olan varlığı kendi zâtı ile kaimdir. Kendi varlığı, kendi hüviyetinin, kendi mukaddes zâtının muktezasıdır. Aslâ başkasının değildir. Bunun için, Allah Teâlâ'ya "Vâc

kıyam-ı saat / kıyâm-ı saat

• Kıyamet.

kıyamet / kıyâmet

• Ölümden sonra dirilme, kıyamet günü.

• Allahü teâlânın emri ile İsrâfil aleyhisselâmın sûr denilen ve nasıl olduğunu bilmediğimiz bir âlete üfürmesi, (nefha-i ûlâ: Birinci üfürme) ile bütün canlıların ölüp, her şeyin yok olması, kâinâttaki (varlık âlemindeki) nizâmın, düzenin bozulması, kıyâmetin kopması.
• Her canlının ölü

kıyamet alametleri / kıyâmet alâmetleri

• Kıyâmetin kopmasının yaklaştığına dâir Resûlullah efendimizin haber verdiği büyük ve küçük alâmetler, işâretler.

kıyamet-i kübra / kıyamet-i kübrâ / kıyâmet-i kübrâ / قِيَامَتِ كُبْرَا

• Büyük kıyâmet, bütün varlığın bozulup dağılması, ölümü.

• Büyük kıyâmet. Canlıların öldükten sonra tekrâr diriltildikleri gün, zaman. Kıyâmet günü.

• Büyük kıyâmet.

kıyamet-i kübra-yı umumiye / kıyamet-i kübrâ-yı umumiye

• Umumî olan büyük kıyamet.

kıyamet-i mükerrere

• Tekrarlanan kıyamet, defalarca ölüp dirilme.

kıyamet-i mükerrere-i nev'iye / kıyâmet-i mükerrere-i nev'iye

• Her bir varlık türünde sürekli olarak tekrarlanan ve kıyameti andıran var olma ve yok olma hadiseleri.

kıyamet-i şahsiye

• Kişinin kıyameti.

kıyamet-i şahsiye-i umumiye

• Şahsa, bireye ait umumî kıyamet.

kıyamet-i suğra / kıyâmet-i suğrâ

• Küçük kıyâmet, herkesin kendi ölümü.

kıyamet-i umumiye / قِيامَتِ عُمُومِيَه

• Genel, herşeyi içine alan kıyamet.

• Umumi kıyamet.

kıyas maa'l-farık / kıyas maa'l-fârık

• Birbirine benzemeyen şeyler arasında yapılan kıyas.

kıyas-ı adli / kıyas-ı adlî / kıyâs-ı adlî / قِيَاسِ عَدْلِي

• Adaletle ilgili kıyas; Allah'ın kâinata koymuş olduğu adalet ve düzeni göstererek âhiretin varlığına ulaşma.

• Adâlete dâir kıyas.

kıyas-ı akim / kıyas-ı akîm

• (Mantık) Neticesiz veya doğru netice vermeyen kıyas (meselâ, kitap matbaanın telifi, eseri demek).

• Man: Neticesiz veya doğru netice vermeyen kıyas.

kıyas-ı binnefs / kıyâs-ı binnefs / قِيَاسِ بِالنَّفْسْ

• Nefsini misal alarak, nefsine kıyaslayarak. Bir şeyin bizzat kendini kıyas ederek yapılan kıyas.

• Nefsini misâl alarak, kendi nefsine kıyaslayarak.

• Kendisiyle kıyaslama.

kıyas-ı celi / kıyas-ı celî

• Açık ve belirli olan kıyas.

kıyas-ı evlevi / kıyas-ı evlevî

• Evlâ kıyas; fer'deki illetin asıldaki illetten daha güçlü olduğu kıyas türü.

kıyas-ı evleviye

• Fer'deki illetin asıldaki illetten daha kuvvetli olduğu kıyas (Ferdeki illet.

kıyas-ı fasid / kıyâs-ı fâsid

• Şartlarına uygun olmadan yapılan bozuk, geçersiz kıyas.

kıyas-ı faside / kıyas-ı fâside

• Yanlış, bozuk, geçersiz kıyas.

kıyas-ı fasit / kıyas-ı fâsit

• Bozuk kıyas, yanlış sonuç veren kıyas.

kıyas-ı fukaha

• Hakkında açıkça âyet ve hadis bulunmayan mes'elelere dâir; ilim ve irfanda allâme ve mütebahhir, ilmi ile amelde ve Sünnet-i Seniyyeye ittiba ve imtisalde, ibadet ve taatta, takva ve verada, züht, azimet ve riyazetle, terakki ve taâli eden müctehid fukaha tarafından kıyas ile verilen hüküm.

kıyas-ı hadi' / kıyas-ı hâdi'

• Man: Aldatıcı kıyas.

kıyas-ı hadi-i müsebbit / kıyas-ı hâdi-i müsebbit

• Aldatıcı kıyas.

kıyas-ı hadi-i müşebbit / kıyas-ı hâdi-i müşebbit

• Aldatıcı ve ayak kaydırıcı kıyas.

kıyas-ı hadsi-i hafi / kıyas-ı hadsî-i hafî

• Gizli olan hükmün illetine (sebebine) güçlü bir sezgi ile (zihnin hemen intikali olan hads ile) ulaşmak sûretiyle yapılan kıyas; yani peygamberlik sebebi olan bütün peygamberlerdeki esasların Peygamber Efendimizdeki (a.s.m.) esaslar ile kıyaslanmasıdır ki, zihin bu esasların Peygamber Efendimizde da

kıyas-ı hafi / kıyas-ı hafî

• Gizli, belirsiz kıyam.

• Sebebi gizli olan ve zihne birden gelmeyen kıyas.

kıyas-ı hafi-yi hadsiye / kıyas-ı hafî-yi hadsiye

• Zihnin birşey hakkında, sezgi ve âni kavramayla yaptığı gizli kıyas. Meselâ "Eğer Ayın ışığı Güneşten gelmeseydi, durumu değiştikçe ışık yapısı değişmezdi" şeklinde zihne doğan gizli bir kıyasla aklın "O halde Ay ışığını Güneşten alır" şeklinde hükmetmesi.

kıyas-ı hafiyye

• Man: Sebebi gizli olan,zihne birden gelmeyen kıyas.
• Fık: Te'siri kavi olan kıyastır. Veyahut sıhhati zâhir, fesadı gizli olan kıyastır.

kıyas-ı istisnai / kıyas-ı istisnaî / kıyas-ı istisnâî

• Bir hükmün neticesinin aynı veya nakzı, mukaddemelerinden birinde bilfiil zikredilirse, ona kıyâs-ı istisnâi denilir. Başka bir tâbirle: Neticesi veya zıddı bizzat kendisinde zikredilen kıyas. "Eğer bu cisim ise, mutlaka bir yer tutar" gibi. Veya "Güneş doğmuş ise, gündüz olmuştur" gibi.

• Bir kıyasın sonucunun aynı yahut karşıt halinin öncüllerde hem anlam hem de şekil bakımından bulunmasıyla meydana gelen kıyas; meselâ, "mıknatıs bu cismi çekiyor; o halde bu cisim demirdir" cümlesi gibi.

kıyas-ı kat'i / kıyâs-ı kat'i

• Doğru sonuç veren kıyas.

kıyas-ı maalfarık / kıyas-ı maalfârık

• Birbirine benzemeyen şeyler arasında yapılan geçersiz kıyas.

• Birbirine benzemiyen şeyler arasında yapılan kıyas. Yani, doğru olmayan ve hakikata uymayan mukayese.

kıyas-ı mukassim

• Man: İki şıkkı bulunan ve her iki şıkkın neticesi aynı olan kıyas. (Sultan Mehmed Fatihin, babasına gönderdiği şu haber buna güzel bir numunedir. "Padişan sen isen ordunun başına geç; yok padişah ben isem, sana emrediyorum ordunun başına geç.")

kıyas-ı mürekkeb

• Man: İkiden fazla mukaddemeden mürekkeb kıyas.

kıyas-ı mürekkeb ve müteşa'ab

• İkiden fazla mukaddemden (öncül) meydana gelen kıyas.

kıyas-ı temsili / kıyas-ı temsilî / kıyâs-ı temsîlî / قِيَاسِ تَمْثِيلِي

• Kıyaslama tarzında benzetme, analoji.

• Misal getirmeye dayalı kıyas.

kıyasat-ı mantıkıye / kıyâsât-ı mantıkıye

• Mantık ilminde kullanılan kıyas yöntemleri.

kıyasat-ı temsiliye / kıyâsât-ı temsiliye

• Benzetmeye dayanan kıyaslar.

kıyasen / kıyâsen

• Kıyas yoluyla, benzeterek, kaideye tatbik ederek.

• Kıyasla.

kıyasi / kıyasî

• Kıyasan uygun olan.

• (Kıyâsiyye) Benzetme ile olan.
• Genel kaideye uygun ve muvafık olan.

kıyasiyyat

• (Tekili: Kıyâsi) Benzetme veya tatbik ile olanlar.
• Umumi kurallara uygun olanlar.

komita

• (Slavca) Maksadına ulaşmak için ekserî silah kullanan, siyasî, gizli ihtilaki cemiyet. Eşkiya.

korsan

• itl. Deniz haydutu. Deniz eşkiyası.
• Başkaların haklarını zor kullanarak yiyen kimse.
• Bir hakkı izinsiz olarak kullanan.

kurun-u uhra / kurûn-u uhrâ

• Son çağ, dünya hayatının kıyamete yakın son devresi.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kutta-i tarik

• Yol kesenler, eşkiyalar, haydutlar.

likaullah

• Allah'a kavuşmak.
• Kıyamet günü, Cennet'te Allah'ı görmek.

liva-i hamd / livâ-i hamd

• Hamd (şükür) sancağı. Kıyâmet gününde, canlılar dirilip, Arasat meydanında toplanınca, Allahü teâlâ tarafından Peygamber efendimize ihsân edilecek olan ve altında bütün inananların toplanacağı sancak-ı şerîf.

liva-ül hamd

• Hz. Peygamber'in (A.S.M.) bayrağı. Ona inananlar kıyâmetten sonra bu bayrağın altında toplanacaklardır.

livaü'l-hamd / livâü'l-hamd

• Hz. Peygamber'in (a.s.m.) sancağı, kıyametten sonra Müslümanların altında toplanacakları sancak.

livaü'l-hamd-i ahmedi / livâü'l-hamd-i ahmedî

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) bayrağı, kıyametten sonra Müslümanların altında toplanacakları sancak.

lizam

• (Lezm) Lazım olmak. İcâbetmek. Lüzumluluk.
• Ölüm.
• Kıyamet günü hesabı.

lojistik

• Ask: Askerlik san'atının ve seferi orduların iaşe, muhabere ve sevkiyat şartları, hareket ve harb kabiliyeti bakımından en etkili durumda bulundurulması için lâzım gelen çalışmalara aid kısım.

mağlata / مَغْلَطَه

• Yanıltıcı saçma kıyâs.

mahşer / محشر

• Toplanma yeri. Kıyametten sonra insanların tekrar dirilip toplanmaları ve toplandıkları yer. Haşir meydanı.
• Çok kalabalık.

• Haşr olunacak, toplanılacak yer. Kıyâmet gününde bütün mahlûkâtın (bütün canlıların) yeniden dirildikten sonra hesap için toplanacakları yer. Arasat Meydanı, Mevkıf.

• Kıyamet yeri. (Arapça)
• Aşırı kalabalık. (Arapça)

makalid-i inkıyad

• İnkıyad, bağlılık kilitleri.

makam-ı mahmud / makâm-ı mahmûd

• Mahşer (kıyâmet) günü büyük bir sıkıntı ve ızdırab içerisinde bulunan mahlûkâtın hesaplarının bir an evvel görülmesi için Allahü teâlâ tarafından Muhammed aleyhisselâma verilen şefâat izni. Buna Şefâat-i Kübrâ da denir.

makis / makîs

• (Kıyas. dan) Kıyas edilebilen. Benzetilebilen.

malik-i yevmiddin / mâlik-i yevmiddîn

• Kıyamet gününün sahibi olan Allah.

manend-abad / manend-âbâd

• Ölümle kıyamet arasında geçen zaman.

maun

• Yardım, imdat.
• Taat. İnkiyad. İtaat.

me'cuc / me'cûc

• Çok eski zamanlarda, bir duvar arkasında bırakılmış, kıyâmete yakın, yeryüzüne yayılacak olan Nûh aleyhisselâmın oğlu Yâfes'in soyundan gelecek olan kötü bir millet. Yüzleri yassı, gözleri küçük, kulakları çok büyük, boyları kısadır.

mefhum-u kıyasi / mefhum-u kıyasî

• Kıyâsî kavram; bir ölçüye göre yapılmış kavram, kalıplaşmış kavram.

mehdi / mehdî

• Kıyâmete yakın geleceği, Peygamber efendimiz tarafından haber verilen ve İslâmiyet'i ve adâleti yeryüzüne hâkim kılacak olan mübârek zât.

mehdi-i muntazır

• (Şiilerin itikadına göre) Kıyameti bekleyen mehdi.

meşgel

• Yol kesen, haydut, şaki, eşkiyâ. (Farsça)

mesih / mesîh

• Îsâ aleyhisselâmın isimlerinden.
• Kıyâmete yakın yeryüzünde çıkacağı bildirilen, son derece kıvırcık saçlı, gözü dışarı fırlamış kâfir bir genç olan Deccâl'e verilen isim.

mevkıf

• Durak, durulacak yer; kıyâmette ölülerin diriltildikten sonra toplanacakları yer; Arasât meydanı, mahşer yeri.

meydan-ı kıyamet

• Kıyamet meydanı.

miad

• Vaad edilen gelecek zaman veya yer.
• Müsaade edilen zaman.
• Kıyâmet. Mahşer.
• Vaad. Müddet.

mikyas

• Kıyas edecek, ölçecek âlet. Ölçü âleti. Uzunluk ölçüsü. Ölçek.

milak

• Bir nesnenin kıyam ve sebâtına sebep olan nesne.

mindel

• Hırslı, doymaz ve açgözlü insan. Yırtıcı kimse.
• Zorba, eşkiya.

mizan / mîzân / mîzan / ميزان

• Terâzi, ölçü âleti.
• Kıyâmet günü insanların günâh ve sevâbını tartan ve nasıl olduğu bilinmeyen terâzi.

• Terazi. (Arapça)
• Ölçü. (Arapça)
• Terazi burcu. (Arapça)
• Mahşer günü, kıyamet günü. (Arapça)

müctehid fil-mezheb

• Mezhebde müctehid; mezheb reisinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dört delîlden (Kitâb, yâni Kur'ân-ı kerîm, sünnet, icmâ', kıyâs,hüküm çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid-i mukayyed ve müctehid-i müntesib de den ir.

mugalata

• (Galat. dan) Karşısındakini yanıltmak için söz söylemek. Doğruya benzer yanlış sözler. Safsata. Hatalı ve yanlış söz. Demagoji.
• Man: Vehimlerden terekküb eden kıyastır.

mugayyebat-ı hamse / mugayyebât-ı hamse

• Beş bilinmeyen. Bizce gaib olan beş şey:1- Kıyamet vakti, 2- Yağmurun ne zaman yağacağı, 3- Ana rahmindeki çocuğun mahiyeti ve ceninin isti'dadı ve mânevi simasının ne olduğu, 4- Yarın insan hayr ve şer olarak ne kazanacağını, 5- İnsanın nerede öleceğini Allah bildirmedikçe kimse bilemez. Bunlara me

muhavere-i temsiliye

• Diyalog tarzında kıyaslamalı benzetme.

muhkem

• Sağlam. Metin. Sıkı sıkıya. Kuvvetli. Tahkim edilmiş. Sağlamlaştırılmış.
• Fık: Tefsir edilenlerden daha kuvvetli olan söz. İhtimalli olmayan söz.

mukaddeme-i istisnai

• İstisnaî kıyasta birinci önerme, öncül.

mukavemet

• Karşı durmak, dayanmak. Karşı koymak. Muhalefetle kıyam etmek.

mukayesat

• (Tekili: Mukayese) Mukayeseler. Kıyas etmeler.

mukayese / mukâyese / مقایسه

• (Kıyas. dan) Kıyas etme. Ölçme. Karşılaştırma.

• Kıyaslama.

• Kıyas etme, karşılaştırma.

• Kıyaslama, karşılaştırma. (Arapça)

mukāyese / مُقَايَسَه

• Kıyaslama.

mümessel

• Temsile konu olan, haklarında kıyaslama tarzında benzetme yapılan.

mümtesil

• İmtisal eden, sıkı sıkıya bağlanan ve yerine getiren.

münkad

• (Kavd. dan) İnkiyad eden, boyun eğen, muti olan, itaat eden.

• İnkıyad eden, uyan, boyun eğen.

müşekkel

• (Şekl. den) Kalıbı, şekli, biçimi, kıyafeti gösterişli ve yerinde.
• Şekil verilmiş, şekillendirilmiş.

müşevveh

• Şekil ve kıyafeti çirkin. Bed-endâm kimse.

müşevvik-i imtisal

• Dinin emirlerine sıkı sıkıya bağlanmaya ve yerine getirmeye teşvik eden unsur.

müstakim

• (Kıyam. dan) Doğru, istikametli.
• Eğri olmayan, düz, dik.
• Hilesiz, temiz.

müsteşrik

• Doğu memleketlerini, din, dil ve târihleri başta olmak üzere her yönden araştırıp tesbite çalışan batılı ilim adamı. Garplı bilgin, oryantalist, şarkiyâtçı.

mutaassıp

• Aşırı, sıkı sıkıya bağlı olan, tutucu.

mütemessik

• Temessük eden, sıkı sıkıya yapışan; bağlanan.

mütenekkir

• Bilinmeyecek, tanınmayacak surete giren. Kıyafet değiştiren.

mütenekkiren

• Kıyafet değiştirip kendini tanıtmayarak.

muvaffakiyet

• (Çoğulu: Muvaffakiyât) (Vefk. den) Allah'ın yardımıyla başarı gösterme.
• Ele geçirme, başarma.

nahr

• Boğazlamak. Bir hayvanın göğsü üstünden bıçak vurup boğaz damarını kesmek.
• İki şeyin birbirine göğüs göğüse olması.
• Boyun. Boğaz çukuru.
• Sadır.
• Gündüzün evveli.
• Namazda kıyamda iken sağ eli sol elin üstüne koymak.

nazaran

• Nisbeten, nisbetle kıyaslıyarak.
• Bakarak, görerek.

nebiyy-i ahirüzzaman / nebiyy-i âhirüzzaman

• Dünya hayatının kıyamete yakın son devrenin Nebisi; son Peygamber.

nefh-i sur

• Hz. İsrafil'in sur'a üflemesi, kıyametin kopması.

• İsrafil Aleyhisselâm'ın Kıyamet gününde "Sur' denilen boruyu üflemesi.
• Kıyamet kopması.

nefha

• Üfleme, üfürme. İsrâfil aleyhisselâmın, kıyâmetin kopup insanların öleceği ve tekrar diriltilecekleri zaman, nasıl olduğu bizce bilinmeyen sûra üflemesi.

nefhat-ül-fer'

• İsrâfil aleyhisselâmın, kıyâmetin kopacağına yakın, nasıl olduğu bizce bilinmeyen sûr'a birinci defâ üflemesi.

nehz

• Durmak, kıyam.
• Def'etmek, kovmak.
• Yakın olmak.
• Berkitmek için devenin memesine eliyle vurmak.
• Dolması için kovayı suya vurmak.

nisbet

• Kıyas, oran.

nisbet-i san'at

• San'atı kıyaslama.

nisbeten / نِسْبَتًا

• Oranla, kıyasla.

• Nisbetle, kıyaslanarak. Öncekine göre. Bir dereceye kadar. Şöyle böyle.

• Kıyasla.

nisbetle

• Kıyasla, oranla.

nisbi / nisbî

• Kıyaslama ile olan, göreceli.

• (Nisbiye) Kıyaslama ile olan. Diğerine, öncekine göre. Diğerlerine göre kıyaslıyarak olan. Nisbete, ölçüye göre.

niseb

• Nisbetler, kıyaslamalar ve ölçüler.

nispeten

• Kıyasla, oranla.

nispetle

• Oranla, kıyasla.

nizam

• Sıra, dizi, düzen. Dizilmiş olan şey, sıralanmış.
• İcaba göre yapılan kanun. Bir kaideye binaen tertib olunmak ve ona binaen tertib olundukları kaide.
• Bir işin sebat ve kıyamına medar, sebep olan şey ve hâlet.

nühud

• (Nühuz) Kalkmak, kıyam etmek, yerinden yükselmek.
• Şiddetle muharebe etmek.

ortodoks

• Yun. İtalya'daki Papalığa bağlı olmayıp, İstanbul'daki Fener Patrikhanesine bağlı Hristiyan. Doğu kilisesine ve an'anelerine sıkı sıkıya bağlı Hristiyanların mezhebi.

pejmürde-hal

• Kılığı kıyafeti pejmürde olan, üstü başı pis bir halde bulunan. (Farsça)

rabıta-i telebbüsiyye / râbıta-i telebbüsiyye

• Râbıta yaparken kendisini, velînin şeklinde, kıyâfetinde görmek ve düşünmek.

radife

• Kıyametteki ikinci Sur'un ismi. (O'nunla bütün ölüler hayat bulurlar.)

rahzen

• Yol vuran. Yol kesen. Eşkiyâ, haydut. (Farsça)

rahzeni / rahzenî

• Haydutluk, eşkiyâlık. Yol kesicilik. (Farsça)

re'y

• Müctehid İslâm âlimlerinin, açıkça bildirilmeyen bir mes'ele hakkında dînî delillerden yâni Kur'ân-ı kerîm, hadîs-i şerîf ve icmâ-i ümmetten çıkardıkları hüküm, kıyâs.

• Görüş, görmek, rey. Hüküm ve itikad. Kıyas etmek. Bir iş hakkında söylenen söz, fikir.

re'y yolu

• Kıyas yolu. Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkça bildirilmemiş bir işin hükmünü buna benziyen ve açıkça bildirilen başka bir işin hükmüne benzeterek bulma yolu.

recm

• Taşlamak, taşa tutmak, taş ile insan öldürmek.
• Atılan taş.
• Kabre taştan nişan dikmek.
• Şeytan üzerine atılan nücum.
• Tardetmek, kovmak, sövmek. Terketmek.
• Zan ve kıyas etmek.

rehzen

• Yol kesen, haydut, eşkiya. (Farsça)

rek'at

• (Rik'ât) Huzur-u İlâhîde beli eğip yüzü üzeri kapanmak.
• Bir kıyam, bir rüku' ve iki secdeden ibaret olan namazın bir rüknü.

• Namazın bölümlerinden her biri; bir namazda kıyâm, rükû ve iki secdenin toplamı.

rekat / rekât

• Namazda bir kıyam, bir rüku' ve iki secdeden oluşan bölüm.

rivayet yolu / rivâyet yolu

• İctihâdda Medîne-i münevvere halkının âdetlerini kıyastan üstün tutan. Hicâz âlimlerinin yolu. Rivâyet yolundaki müctehidlerin büyüğü İmâm-ı Mâlik rahmetullahi aleyhtir.

rüku' / rükû'

• Namazın içindeki farzlarından biri. Namazda kıyamdan (ayakta durduktan sonra) elleri dizlere koyup eğilme.

rüsta-hiz

• Mahşer, kıyamet. (Farsça)

ruz-i ceza / rûz-i cezâ / روز جزا

• Kıyamet günü.
• Haşir günü.

• İnsanların diriltilip, hesâba çekilerek amellerinin karşılığının verileceği gün; mahşer günü, kıyâmet günü.

• Kıyamet günü.

ruz-i haşir

• (Ruz-i hesab) Kıyamet günü.
• Âhiretteki toplanma günü. Haşir günü. Dirilip toplanıp hesap görülecek gün.

ruz-i mahşer / rûz-i mahşer

• Mahşer günü, kıyâmet koptuktan sonra insanların diriltilip hesâb için toplandıkları gün, kıyâmet günü.

saat / sâat

• Bir günün yirmi dörtte biri, saat. Zaman, vakit. Muayyen, belli bir vakit. Altmış dakikalık zaman.
• Kıyâmet.

• Saat, zaman, devir, kıyamet.

• Zaman birimi, altmış dakikalık zaman, bir günün yirmi dörtte biri.
• Kıyâmet.

saat-i kıyamet

• Kıyâmet vakti.

safsata / سَفْسَطَه

• Hezeyan, yalan, uydurma. Zâhirde doğru, hakikatte yanlış ve yalan olan kıyas.

• Yalan, uydurma, görünüşte doğru gerçekte yalan ve yanlış olan kıyas.

• Görünüşte doğru gibi göründüğü halde gerçekte yanlış olan kıyas.

sahire

• Yer yüzü, arz.
• Kıyamet günü, Cenab-ı Hakk'ın haşir meydanı için tecrid edeceği Arz-ı Beyza.
• Aslâ insan ve hayvan ayak basmadık yer yüzü. Çöl.
• Cehennem.

şaki / şâki

• Haydut, yol kesici, eşkiya.
• Allah'ın rızasına ve âhiret mutluluğundan yoksun olan kimse, bahtsız.

sancak-ı muhammedi / sancak-ı muhammedî

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) sancağı; kıyametten sonra, Müslümanların altında toplanacağı sancak.

şeair

• (Tekili: Şiâr) Âdetler, İslâm işaretleri. İslâmlara ait kaideler. Allah'ı anmak, hamdetmek, ezan okumak, İslâmî kıyafet gibi. Bunlara Şeair-i İslâmiye denir. Bütün müslümanlarla alâkalı mes'eleler ve alâmetler, umumun hissedar olduğu işlerdir.

şefa'at / şefâ'at

• Kıyâmet günü, Allahü teâlânın izni ile, başta Peygamber efendimiz sallallahü aleyhi ve sellem olmak üzere, diğer peygamberler, âlimler, şehîdler, sâlihler (iyi kimseler) ve küçük yaşta ölen müslüman çocuklar ve Allahü teâlânın izin verdiklerinin; gün ahkâr olan mü'minlerin günahlarının affedilip Ceh

şefa'at-ı kübra / şefâ'at-ı kübrâ

• Kıyâmette, o günün dayanılmaz dehşeti ve şiddetli sıkıntıları sebebiyle, insanların mürâcaatları üzerine Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem), onların muhâkeme ve hesâblarının bir an evvel görülmesi için Allahü teâlâya yalvarması ve bu dileğinin kabûl olması. O gün herkes kendi başını

şefaat

• Bağışlanmasını dileme, birine arka olma.
• Peygamberlerin ve velilerin kıyamette günah-kâr müminlerin bağışlanması için Allah katında dilekte bulunmaları.

şefi-i ruz-i ceza / şefî-i rûz-i cezâ

• "Cezâ gününün yâni kıyâmet gününün şefâat edicisi" mânâsına Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselâm.

şehid

• Şâhid olan.
• Meşhude. Allah (C.C.) yolunda canını feda eden müslüman. Hak için hayatını feda ederek ölen. Allah'ın rızasına eren. (Naklinde ve gaslinde Rahmet melekleri hazır oldukları için yahut kıyamette ümem-i sâlife hakkında istişhad olunan zevattan olduğu için yahut vefat etmeyip

şehid-i ahiret / şehîd-i âhiret

• Bir kimsenin Allah için olan cihâdın hazırlığı esnâsında tâlimlerde veya zulüm ile öldürülmesi veya cihâdda ve eşkıyâ, âsî, yol kesici, gece hırsızla vuruşmada yaralanarak hemen ölmeyip bir namaz vakti çıkıncaya kadar yaşayan veya başka yere götürülü p, orada ölen. Âhiret şehîdi.

şekavet / şekâvet

• Her çeşit kötülük içinde olmak. Belâ ve zillete düşmek. Sıkıntıda kalmak.
• Haydutluk, eşkiyalık.

• Eşkiyâlık, kötü yolda olma.

selha

• Kıyamet günü.

şeng

• Neşeli, kıvrak. (Farsça)
• Haydut, şaki, eşkiya. (Farsça)

şer'

• Emir ve nehy gibi hükümleri vaz' etmek.
• Bir işe başlamak.
• Dalmak.
• Girmek.
• Zâhir etmek, göstermek.
• Cenab-ı Hakk'ın emri. Âyet, hadis, icma-i ümmetle ve kıyas-ı fukaha ile sâbit olan dinin temelleri, şeriat.

serfüru

• Baş eğme. Söz dinleme. İtaat, inkıyad. (Farsça)
• Mütezellil olan. (Farsça)

sıfat-ı selbiye / sıfât-ı selbiye

• Cenab-ı Hakk'ın vahdaniyet, kıdem, beka, kıyam-ı binefsihi, muhalefetün-lilhavâdis gibi sıfatlarıdır. Mânalarında nefiy olduğu için "Selbî" denir. Meselâ: Vahdaniyet, çokluğun; kıdem, fâniliğin nefyi olduğu gibi.

şiir

• Güzel tertibli manzume. Tahayyül ve tasavvurları ve bâzı hakikatları hoşa gidecek şekilde ifâde eden ölçülü söz.
• Man: Muhayyelâttan terekküb eden kıyas.

sika'

• (Çoğulu: Eskiye-Eskıyât-Esâk-Esâki) Su kurbağası.

sırr-ı temsil

• Kıyaslama tarzında benzetme sırrı, esprisi.

sivil

• Asker olmayan. (Fransızca)
• Başı bozuk. (Fransızca)
• Mülkî. (Fransızca)
• Tebdil-i kıyafetle gezen polis. (Fransızca)
• Medeni. (Fransızca)

subh-u kıyamet / صُبْحُ قِيَامَتْ

• Kıyametten sonraki sabah. Kıyamet sabahı.

• Kıyamet sabahı.

süfla

• (Sâfil. den) Daha alçak, adi.
• Günah ve basit işlere mahsus.
• Kılıksız, kıyafetsiz.

süfli / süflî

• Aşağıda bulunan, alçak, âdi, bayağı, kılıksız, kıyafetsiz.

suğra / suğrâ

• Küçük önerme; kıyası oluşturan önermelerden birisidir. Kıyasın sonuç önermesinin öznesi olan küçük terim bu küçük önermede bulunur.

suhuf

• Dört büyük ilâhî kitab dışında gönderilen kitapçıklar, formalar. Peygamberlere (aleyhimüsselâm) Allahü teâlâ tarafından gelen yüz dört kitaptan ilk yüz tânesi.
• Amel defteri. İnsanların dünyâda iken yaptıkları iyilik ve kötülüklerinin yazıldığı ve kıyâmet günü herkesin eline verilecek ola

sur / sûr / صور

• (Tekili: Suret) Kıyamet günü İsrafil Aleyhisselâm'ın çalacağı boru. Buna Sur-u İsrafil de denir.
• Boynuzdan yapılan düdük.

• Kıyamet gününde Hz. İsrafil'in (a.s.) üfleyeceği emir borusu.

• Kıyâmet kopacağı zaman, dört büyük melekten biri olan İsrâfil aleyhisselâmın üfleyeceği, nasıl olduğu bilinmiyen boru.

• Kıyamet borusu.

• Kale duvarı. Kıyamet günü İsrafil (a.s.)'in çalacağı boru.

• Boru. (Arapça)
• Kıyamette üflenecek boru. (Arapça)

suret-i temsiliye

• Kıyaslamalı benzetme şeklinde.

süreyya

• Ülker (Pervin) yıldızı. Yedi (veya altı) yıldızlardır ki; ikişer ikişer karşılıklı dururlar ve Ayın geçtiği yerlere yakın görünürler. Gerdanlığa benzemesinden Felekiyâtta "Ikd-ı Süreyya" tabir edilir.

ta be kıyamet / tâ be kıyamet

• Kıyamete kadar.

ta'dil-i erkan / ta'dil-i erkân

• Fık: Namazın bütün rükünleri, esaslarını usulüne uygunca yerine getirerek ve namazın tertib ve düzeninin hakkını vererek kılmak. Meselâ : "Secdeyi sükunetle yerine getirmek ve iki secde arasında "Sübhânallah" diyecek kadar doğrularak oturmak. Kıyamda ve rüku'dan sonraki kıyamda sükunet üzere olmak v

ta'lik / ta'lîk / تعليق

• Askıya alma. erteleme. (Arapça)
• Ta'lîk edilmek: Asılmak, iliştirilmek, tutturulmak. (Arapça)

ta'vik / ta'vîk / تعویق

• Askıya alma, geciktirme, erteleme, oyalama. (Arapça)
• Ta'vîk edilmek: Geciktirilmek, ertelenmek, askıya alınmak. (Arapça)
• Ta'vîk etmek: Geciktirmek, ertelemek, askıya almak. (Arapça)

tahlil

• Müşkül meseleyi halletmek.
• Bir şeyi kolaylıkla tutmak.
• Eritmek.
• Bir şeyi helâl kılmak.
• Yemine kefaret etmek.
• Man: Terkibin zıddıdır. Bir kıyas neticesinin mantık şekillerinin hangisinden olduğunu bilmek için delilin tahlili, araştırılması.
• Fiz:

tahmin

• (Hamn. dan) Aşağı yukarı bir fikir söylemek. İhtimallere dayanan düşünce. Zayıf delil ile hüküm ve kıyas etmek.

talikan / tâlikan

• Askıya alarak, bekleterek.

tammat

• Kıyamet.

tamme

• (Tâmmât) Kıyamet vakti.
• Belâ. Dâhiye.
• Keskin çığlık.

tatbik

• Yakıştırmak. Yerine getirmek.
• Karşılaştırmak.
• Bir kaide, kanun veya emri yerine getirmek. Kıyas ve tahmin etmek.
• Benzetme, uydurma.

• Yakıştırmak. Yerine getirmek. Bir kanun hükmünü, kaide veya emri yerine getirmek. Kıyas ve tahmin etmek.

tebaiyyet

• Uyma, tabi olma. İtaat, inkıyad ve imtisal etme.

tebdil-i kıyafet

• Kıyafet değişikliği.

tebeddül

• Başkalaşmak. Değişmek.
• Yeni hey'ete, başka kıyâfete girmek.

tecvir

• (Cevr. den) Zora, sıkıya koyma, cevretme.

tekeyyüs

• (Kiyâset. den) Kiyâsetli ve zeki görünme.
• Zariflik gösterme.

temsil / temsîl

• Analoji, kıyaslama tarzında benzetme.

temsil-i dürbini / temsil-i dürbinî

• Uzağı yakınlaştıran kıyaslama tarzında olan benzetme.

temsilat / temsilât

• Temsiller; kıyaslama tarzında benzetmeler.

temsili / temsîlî

• Kıyaslamalı benzetme şeklinde, analojik.

tenasüb

• Uygunluk, uyma, tutma. Yakınlaşma.
• Nisbet, kıyas.
• İki adet birbirine nisbet edilerek yapılan hesap usulü.
• Edb: Mânaca birbirine uygun kelimeleri bir arada söze güzellik vermek maksadı ile zikretmek.

tenkih-ül menat

• Menatın, yani illetin ayıklanması. Usul-ü Fıkhın kıyas bahsine ait bir ıstılahtır. Kıyasın dört rüknünden biri olan illetin, diğer benzeri hususiyetlerden ayıklanmasıdır. Şöyle ki: Şâri (Allah C.C.) bir hükmü bir sebebe bina eder. Fakat o illetle beraber hükme te'siri olmayan birçok özellikler de bu

tenkihü'l-menat

• Menatın (illetin) ayıklanması; kıyasın dört esasından biri olan illetin, hükümle ilgisi olmayan yabancı unsurlardan ayıklanması.

teşekki

• (Çoğulu: Teşekkiyât) Şekvada bulunma. Kötü ahvalini ihbar ile şikâyet etme.

ulum-i nakliyye / ulûm-i nakliyye

• Din bilgileri; edille-i şer'iyye denilen dînin dört temel kaynağından yâni Kur'ân-ı kerîmden, hadîs-i şerîflerden, icmâ-ı ümmet, kıyâs-ı fukahâdan elde edilen bilgiler, ilimler.

umur-i izafiye

• Biri birisiz olmayan ve birbirine nisbet ve kıyaslamayla anlaşılan nitelikler; karanlık-aydınlık, acı-tatlı gibi.

vahid-i kıyasi / vâhid-i kıyasî

• Bir şeyin miktarını ve sair hususiyetlerini ölçmek için kendi cinsinden değişmez olarak tayin edilen parça veya miktar. Meselâ: Uzunluğun "vâhid-i kıyasîsi" metredir. Hava tazyiklerinin ve sıcaklıklarınınki de derecedir.

vakıa' / vâkıa'

• Vuku bulmuş, olmuş, var olan mevcud bir hâdise.
• Olan olmuş.
• Rüya, düş.
• şiddetli hâdise.
• Meşakkat, musibet.
• Kıyamet.
• Cenk, savaş.

ve-kıs

• "Var, kıyas et!" mânasına gelir.

vehelümmecerra / vehelümmecerrâ / و هلم جری

• Var gerisini kıyas et. (Arapça)

vekıs'alahaza / vekıs'alâhâzâ / وقس على هذا

• Bununla kıyasla. (Arapça)

ye'cuc ve me'cuc / ye'cûc ve me'cûc

• Kur'ân-ı kerîmde adı geçen ve kıyâmete yakın, yeryüzüne yayılacak olan zararlı ve bozguncu iki kötü kavim.

yevm-i fasl

• İyi insanların kötülerden kısım kısım ayrıldığı ve dâvâların halledildiği kıyâmet günü.

• İnsanların kısım kısım ayrıldığı ve davalarının halledildiği kıyamet günü. Bundan başka kıyamet gününe aşağıdaki isimler de verilir: Yevm-ül cem', yevm-ül cevab, yevm-ül cezâ, yevm-üd din, yevm-ül ahd, yevm-ül feza-ul ekber, yevm-ül haşr, yevm-ül hisâb, yevm-ül ivaz, yevm-ül karar, yevm-ül karia, ye

yevm-i kıyamet / yevm-i kıyâmet

• Kıyamet günü.

• Kıyamet günü.

yevm-i misak

• Sözleşilen gün.
• Kıyâmet Günü.

yevm-i nüşur

• Kıyamet günü, mahşer günü. Herkesin amel defterinin açılıp neşredilip gösterileceği gün.

yevm-i tenad

• Kıyamet günü.

yevm-ül hulud

• Kıyamet günü.

yevm-ül huruc

• Kıyamet günü.

yevm-üt telaki / yevm-üt telâki

• Kıyamet günü. Ruz-u mahşer.

zahiriyye / zâhiriyye

• Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerin zâhir, görünen mânâlarından başka hiçbir delîl ve kıyâsı kabûl etmeyen Dâvûd-i Zâhirî'nin kurduğu mezheb.

zehadet

• Dünyadan, yâni nefsanî, fani ve fena şeylerden çekinmek. Zâhidlik. Sıkı sıkıya dine bağlılık.

zelzele-i kübra / zelzele-i kübrâ

• Büyük deprem, kıyamet.

zelzelet-üs saa / zelzelet-üs sâa

• Kıyamet sarsıntısı. Kıyamet kopması ânında meydana gelecek olan çok müthiş zelzele.

zenne

• Kadın kısmı.
• Eskiden orta oyununda kadın rolü yapan erkek sanatkârlar hakkında kullanılan bir tâbirdi. Eskiden kadınlar, oyunda rol alamadıkları için erkekler kadın kıyâfetine girer ve oyunda kadın rolü yaparlardı.