a'raz / a'râz

• “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır” Gazi Mustafa Kemal Atatürk

• “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır” Gazi Mustafa Kemal Atatürk

• Varlıkta kalabilmesi için başka bir şeye muhtâc olan hâssalar (özellikler), sıfatlar. Araz'ın çokluk şeklidir.

abeket

• (Çoğulu: Abekât) Tâne, az şey.
• Tuluk içinde kalan yağ bakiyyesi.
• Ekmek parçası.
• Yılan başı dedikleri ufacık akça boncuk.

abes

• Davarın kuyruğunda kuruyup kalan bevl ve ters.

abide

• Uzun müddet dillerde destan olup kalan beliye ve dâhiye.
• Bir milletin târihinde büyük bir değeri hâiz olan vak'a.
• Fesahat ve belâgatı dolayısıyle benzeri söylenemeyen şiir.
• Tarihte yüksek ve hâkim bir mevkide olan vak'aları veya büyükleri yaşatmak için yapılan bina.

acc

• Kalabalık.

adahik

• (Tekili: Udhuke) Şakalar, gülünç şeyler.

ade / âde

• Âdet kelimesinin arabca terkiblerdeki kısalmış şekli. Meselâ: Harikulâde, alelâde, fevkalâde.

adiyen / âdiyen

• Her zamanki gibi. Adice. Fevkalâde olmayarak.

afi / afî

• Silen, silinmiş. Affeden, bağışlayan.
• Affedilmiş, bağışlanmış.
• Yalvaran.
• Uzun saçlı.
• Tencere altında artaya kalan.

agyar

• Yabancılar. Başkaları.
• Rakipler.

ağyar / ağyâr

• Başkaları, diğerleri.

• Başkaları, düşmanlar, yabancılar.

• Başkalar, yabancılar.

ahar / âhar

• Başkaları, diğerleri.

ahir / âhir

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâtın (varlıkların) yok olmasından sonra, bâkî olan (varlığı devâm eden) yalnız kendisi kalan, hiç yok olmayan.

ahiret / âhiret

• Bu dünyadan sonra gideceğimiz ebedi âlem. Âhiret, kıyamet koptuktan sonra, bütün varlıkların ve insanların devamlı kalacakları yerdir. Orada ölüm yoktur, hayat sonsuzdur; dinin emirlerine bağlı olanlar için cennet; dine bağlı olmıyanlar için de cehennem vardır. Âhirete inanmayan insan müslüman olama

ahkam-ı şahsiye / ahkâm-ı şahsiye

• Huk: Şahsın kendisini alakalandıran hükümler.

ahtapot

• Çok ayaklı, kafadan bacaklı bir nevi deniz hayvanıdır ve yakaladığı canlı hayvanı kıstırıp kanını emer. (Fransızca)
• Canlı yengece benzeyen bir çıban. (Fransızca)

ahz ü girift

• Ele geçirme, yakalama.
• Esir alma.

ail

• Ailesini geçindiren, idare eden. Kalabalık ailesi olan. Fakir.

ajir

• Göl, havuz. (Farsça)
• Kalabalık, izdiham. (Farsça)
• Bağırma, feryât. (Farsça)
• Çekingen. (Farsça)
• Akıllı, uyanık. (Farsça)
• Amâde, hazır. (Farsça)

akbenek

• Gözün saydam tabakasında bir yara veya çıbandan kalan ve görmeyi yavaş yavaş azaltan beyaz benek.

akliyyun

• (Rasyonalistler) Herşeyin hakikatını akıl ile bulma iddiasında olan, hadiseleri yalnız akıl ile araştırıp hakikat ve hikmetlerini tam bulamayıp, aklına güvenip dine tâbi olmayan filozoflar ve onların yolunda kalarak dalâlete gidenler. Bunlar iki kola ayrılır. Uluhiyeti ve vahyi inkâr eden birinci kı

akra'

• (Tekili: Kara) Sırtlar, arkalar.

alaik / alâik / علائق

• (Alayık) Münâsebetler. Alâkalar. Mânialar.

• Alâkalar.

• Alakalar, ilgiler. (Arapça)

alaik-i dünyeviye / alâik-i dünyeviye

• Dünyevî alâkalar. İnsanı Cenab-ı Hakkın rızasından alıkoyan lüzumsuz işler.

alaik-i nakş / alâik-i nakş

• Nakış alâkaları, ilişkileri.

alakat / alâkat

• Alâkalar, ilgiler.

alamet-i mümtaze ve farika / alâmet-i mümtaze ve fârika

• Başkalarından üstün ve ayrıcalıklı olduğunu gösteren işaret.

alay

• (Ask.) 3-4 tabur piyade veya5 bölük süvari askerinden mürekkep kuvvet.
• Debdebe ve gösterişle yapılan tören, geçit resmi.
• Cemaat, topluluk, güruh, kalabalık, fevç.
• Fazla miktar, muhtelif ve müteaddit kişiler veya şeyler.

alem-i berzah / âlem-i berzah

• Öldükten sonra ruhların kıyamete kadar kalacakları mânevî âlem, kabir âlemi.

aliyyu'l-a'la / aliyyu'l-a'lâ

• Pek iyi. Fevkalâ-de.

arab / ârâb

• (Tekili: İrb ve İrbe) Hacetler.
• Uzuvlar.
• Akıllar, zekâlar.
• Hileler, oyunlar.

arak

• Kalabalık, izdiham.

arazi-i mahlule / arâzi-i mahlule

• Huk: Araziyi kullananın intikal sahibi mirasçı bırakmaksızın ölümüyle hükümete kalan arâzi-i emiriye.

aremrem

• Kalabalık ordu, çok fazla asker.

arşiv

• Eski ve tarihçe kıymetli olan resmi kayıt ve kâğıtların saklandığı yer. (Fransızca)
• Bir mevzu hakkında toplanmış muhtelif vesikaların hepsi. (Fransızca)

artık

• Bir kaptan veya alanı yirmi beş metre kareden az olan küçük havuzdan bir canlı yiyip-içtikten sonra geriye kalan su.

arz-hane

• İstanbuldaki Topkapı sarayında bulunan Hırka-i Şerif odasının dışında kalan aralık oda. (Farsça)

arziz

• Kurşun, kalay. (Farsça)

arzu-yu merhamet

• Başkalarına merhamet etme, şefkat ve acıma arzusu.

arzu-yu tahkir

• Başkalarını aşağılama arzusu.

asabe

• Kuvvet, şiddet.
• Bir tek sinir.
• Baba tarafından akraba olanlar.
• Bir kimseye yardım ve takviye eden akrabası takımı.
• Fık: Eshab-ı Feraiz, hisselerini aldıktan sonra geri kalanı, terekeyi alan kimse. (Babası ve evladı olmayan kimseye vâris olan.)

asalak

• Başka hayvan veya bitkilerin üstünde yaşayan ve onlara zarar veren hayvan veya bitki. Parazit.
• Mc: Başkalarının sırtından geçinen kimse.

aşık-ı didar-ı pak / âşık-ı didâr-ı pâk

• Temiz yüzün âşıkı.
• Edb: Evvelce ordularda, kışlalarda, köy odalarında ve mahalle kahvelerinde gerek kendinin, gerek başkalarının sözlerini sazla dile getiren kimse; halk şâiri.

asr

• (Asır) Bir devrelik zaman.
• İkindi vakti.
• Zamanın bir cüz'ü.
• Konuşan kimselerin başkaları ile beraber yaşadığı müddet.
• Yüz yıl.
• Eskiden bazılarınca kırk, elli veya altmış yıllık müddet.
• İnsanın ortalama yaşayış zamanı.
• Gece ve gündüzden

ateme

• Gecenin ilk üçte bir bölümü. Yatsı namazı vakti.
• İşsizlik, tembellik, atalet, üşengeçlik.
• Akşam vaktine kadar hayvanın memesinde bâki kalan süt.

atmosfer

• Dünyanın çevresini kuşatan 100 km. kalınlığında, çeşitli gazlardan meydana gelen gaz tabakası. Başka gök cisimlerini kuşatan gaz tabakalarına da atmosfer denir.
• Bir yerdeki mânevi hava.
• Basınç birimi. 0 derecede 76 cm. yükseklikteki bir civa sütununun 1 cm. karelik alan üzeri

avarız

• Arızalar. Sonradan olan noksanlıklar.
• Girinti çıkıntı, noksanlık.
• Mânialar. Engeller.
• Fevkalâde hallerde ve bilhassa harp sebebi ile geçici olarak alınan vergi.

ayil

• Ailesi kalabalık olan.
• Ailesini besleyen.
• Aşırı.
• Fakir.
• Dengede olmayan terazi.

azime

• (Çoğulu: Azâim) Büyük iş, fevkalâde ve çok mühim iş.
• Tılsım, efsun, sihir.
• Sebat. Verilmiş olan kararda kat'ilik.
• Kasdetmek, yemin etmek.

azm etmek

• Kalbde devamlı kalan ve yapmaya kesin kararlı olunan düşünce, kasd, niyet, karar verme.

bahr-i muhit-i hindi / bahr-i muhit-i hindî

• (Bahr-i Muhit-i Şarkî) Hindistan Yarımadasının doğusunda kalan deniz.

bahr-i umman

• Arabistan ve İran'ın güneyinde kalan deniz.

bakaya / bakâyâ / بقایا

• Geriye kalanlar. (Arapça)

baki / bâki / bâkî / باقى / بَاق۪ي

• Ebedî, dâimî. Sonu gelmez. Ölmez.
• Sonsuz.
• Cenab-ı Hak.
• Artan. Geri kalan.
• Bundan başka.

• Kalıcı, ölümsüz. (Arapça)
• Artan, geri kalan. (Arapça)

• Geriye kalan.

baki kalan / bâkî kalan

• Geride kalan.

bakiyat / bâkiyât

• Bakiler. Devam edenler. Geri kalanlar.

bakiyat-ı salihat / bâkiyat-ı salihat

• Ebedî âlemde sevap olarak bâki kalan kutsal sözler, dine uygun iyi ve yararlı işler.

bakıye

• Geri kalan, arta kalan.

bakiye / bâkiye

• Geriye kalan, sonrası.

• Kalıcı olan, kalan.

bakiye kalan

• Geride kalan.

bakiye-i asar / bakiye-i âsâr

• Arta kalan eserler, izler.

bakiye-i din

• Dinden geriye kalan şeyler.

bakıye-i erzak

• Erzaktan, yiyecekten arta kalan.

bakiye-i iştiha-i şevk

• Geri kalan iştah ve şevk; arta kalan istek ve tutku.

bakiyye

• Artan, artık, geri kalan.

• Artık. Geri kalan. Artan.

bakıyye / بقيه

• Geriye kalan, bakiye. (Arapça)

bakiyye-i asar / bakiyye-i âsâr

• Eserlere âit geri kalan izler. Eserlerin geri kalanı.

bakiyyet-üs-süyuf / bakiyyet-üs-süyûf

• Kılıçtan kurtulan kimseler.
• Mc: Arta kalan kişiler.

banka

• İtl. Faizle para alıp veren, kredi, iskonto, kambiyo işlerini gören ticari kuruluş.Faiz dinimizde günahtır. Bankalar dar gelirlilerin paralarını faiz karşılığı toplar, zenginlere daha yüksek faizle verir. Bunlar dar gelirlilerin tasarruf ettikleri paralarla bir iş yeri açar, bir mal üretir ve bu mal

barbar

• Lât. Eski Yunan, Roma ve daha sonra Hristiyanlara göre kendi kavimleri dışında kalan herkes.
• Vahşi, ilkel.

basar

• (Çoğulu: Ebsâr) Görme duygusu.
• Kalble hissetme. Kalb gözü.
• Gözün görmesi.
• İdrak. Fikir.
• İlm-i Kelâm'da: Kendi şânına lâyık bir vecih ile Cenab-ı Hakk'ın "görme sıfatı"dır. Kâinatta hiçbir şey O'nun görmesinden hâriçte kalamaz.

basit / bâsit

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kullarından bâzısına rızkı az, bâzısına çok veren, sadakaları kabûl edip sevâb veren. Bâzısının rûhunu kabzeden (alan) bâzısının ömrünü uzatan, bâzısının kalbini daraltıp hayırlara (iyiliklere) rağbetsiz, bâzısınınkini ise geniş yapıp, hayırla

bast-ı özür etmek

• Bir hata işleyerek başkalarına da nümune olmak, aynı hatayı işlemelerine zemin hazırlamak.

bazu / bâzu

• Kolun omuz ile dirsek arasında kalan kısmı, pazu. Adud. (Farsça)
• Mc: Güç, kuvvet ve istidat. (Farsça)

bedayi-i san'at

• San'atın harikaları, eşsiz ve benzersiz ürünleri.

bekaya / bekâya / بقایا

• Geride kalanlar, bakiyeler.
• Maliye işlerinde tahsil olunmayan gelir, meblağ.

• Geriye kalanlar.

• Geriye kalanlar; kalıntılar. (Arapça)

bekke

• Mekke-i Mükerreme'nin eski ismi.
• Bir yerde toplanmak. Bir yere cem'olmak.
• İzdihamlık, kalabalık.

belagat-ı i'caz ve icaz / belâgat-ı i'câz ve îcâz

• Bir mânâyı az sözle ve başkasının yapmaktan aciz kalacağı mükemmellikte, tam yerinde ifade etme san'atı.

berzah alemi / berzah âlemi

• Öldükten sonra ruhların kıyamete kadar kalacakları mânevî âlem, kabir âlemi.

bevaki

• (Tekili: Bâki, Bâkiye) Bâkiler, kalanlar, daim olanlar.

beyan-ı mu'ciz / beyân-ı mu'ciz

• Mu'cizevî açıklama; açıklamaları mu'cize olan ve bir benzer açıklamayı yapmaktan başkalarını âciz bırakan Kur'ân'ın beyanı.

beytülmal

• (Beyt-ül mâl) İlk defa Hz. Muhammed (A.S.M.) tarafından kurulan ve gelir kaynaklarıyla sarfiyat yerleri şer'î olarak tayin edilmiş İslâm devletinin mâliye hazinesi.Gelir kaynakları: 1- Zekât ve sadakalar. 2- Ganimetler. 3- Fey=Zekât ve ganimet dışında kalan ve beyt-ül male ait olan mallar.Beyt-ül ma

bilah / bilâh

• Arkaları büyük olan kadınlar.

Bolşevizm

• Rusça'da çoğunluk anlamına gelir.
  Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi (RSDIP) içindeki ayrılıkta Lenin ile aynı görüşü savunanlar kongre çoğunluğu sağlamışlar ve bu tarihten sonra Leninist görüşleri savunmanın diğer adı Bolşevizim olmuştur. Bu kelimenin Rusça'daki zıddı; Menşevik.
  Bu kongrede azınlıkta kalan grup ise Menşevikler olarak adlandırılmıştır. Marksist literatürde menşevik bir hakaret olarak kullanılır.

bu'kuke

• İzdiham, kalabalık.

bukta

• Perişan, pejmurde, dağınık, dökük saçık.
• Cemaat, güruh, topluluk, kalabalık.

büre

• (Çoğulu: Bürât-Bürâ-Bürin) Deve burnuna takılan halkalar.
• Bilezik gibi olan halkaların her birisi.

burjuvazi

• Burjuvaların meydana getirdiği içtimaî (sosyal) sınıf. Avrupa'da burjuvazi, ticaret ve sanayi ile zenginleşti. Soylular sınıfı ile mücadele ederek Fransız İhtilali ile iktidara geldi. İhtilalde işçilerin, köylülerin, fakir halk tabakalarının desteğini sağladı. Onlara eşitlik, hürriyet, adalet vaad e (Fransızca)

bütlal

• Şaşa kalan, hayret eden, hayran olan. (Farsça)

büyun

• Geniş ve derin kuyu.
• Mıntıkalar, bölgeler, yerler.

cadib

• Kusur görücü. Başkalarının noksan taraflarını gören.

çal

• İsimlere önden eklenip, onun daima hareket edip oynamakta olduğuna işaret ve delâlet eder. Meselâ: Çal-at : Durduğu yerde de hareket eden at.
• Bir şeyi şiddetle kapmaya delâlet eder. Meselâ: Çal-yaka: Yakasından kapmak, şiddetle yakalamak.

camit

• Eski ve Ortaçağlarda Giresun ile Samsun arasında kalan dağlık mıntıkaya verilen ad. Osmanlılar zamanında bu kelime Canik olarak kullanılmıştır.

cebir

• Zabtetmek. Zor. Kuvvet.
• Bir şeyi ıslah ve tamir etmek, düzeltmek.
• Bâtıl bir fırka.
• Mat: Harflerle yapılan hesab.
• Tıb: Fevkalâde ameliyat, kırık kemiği sarıp bütünlemek. Kırık veya çıkık uzva sarılan tahtalar.

ced'a

• Kestikten sonra geri kalan nesne.
• Hapsetmek.

ceffe

• Kalabalık, kütle.
• Kalabalığın verdiği uğultu.

cehennem-i daime / cehennem-i dâime

• Kâfirlerin devamlı olarak kalacakları Cehennem.

cehş

• Medet edişmek. Başka kimseye sığınıp arkalanmak.

cela' / celâ'

• Gurbete düşmek, memleketinden ayrı olmak. Şehrinden ve meskeninden çıkmak.
• Başkalarını çıkarmak.
• Açık haber.
• Ruşen olmak, parlamak.

cemal / cemâl

• Güzellik.
• Allahü teâlânın lütuf ve rızâ sıfatı.
• Zât, yüz.
• Çirkinliği gidermek, vakar sâhibi olmak ve şükr etmek için nîmeti göstermek. Çirkinliğe, başkalarının iğrenmelerine, hakâret etmelerine sebeb olacak şeyleri yapmamak, bunları gidermek.

cemm / جم

• Kalabalık. (Arapça)

cemm-i gafir / cemm-i gafîr

• Büyük cemâat, insan kalabalığı. Ekseriyet.
• Muhâfızlar.

• Kalabalık insan topluluğu.

• Büyük cemaat, insan kalabalığı.

cennet

• Allah'a (C.C.) inanan ve O'na ibadet ve itaat edenlerin, iman ve İslâmiyyet'e ihlâs ve sadâkatle hizmet edenlerin, Kur'ana bir hizb-ül Kur'ân olarak mücâhidâne bir sûrette hizmetkâr olan mücâhidlerin, cihâd-ı diniyye erlerinin âhirette fazl-i İlâhi ile gidip ebediyyen içinde kalacakları mekân ve mes

• İnananların dünyadaki güzel amellerine mükafaten sonsuza kadar kalacakları güzellikler âlemi.

cerbeze

• İşleri incelemek, anlamak kuvvetini, lüzumsuz yerlerde kullanmak, ukalâlık etmek, gereksiz aklî yorumlarda bulunmak. Hikmetin aşırısı.

cevher

• Mâhiyet, asıl, öz. Varlıkta kalabilmesi için başka bir mahlûka muhtâc olmayan, kendi kendine varlıkta kalabilen.

çığır

• t. Yeni açılan patika yolu.
• Ayak izi ile karlı yerde açılan yol.
• Başkalarının da uyabileceği yeni bir tarz ve yol.
• Çığın açtığı iz, yol.

cihas

• Kalabalık, müzâhame.

cill

• Ekin biçildikten sonra yerde kalan sap ki, "anız" derler.

cumhur / cumhûr / جمهور

• Halk, kalabalık, ahâlî, çoğunluk.

• Halk. (Arapça)
• Kalabalık. (Arapça)

cumhur-u nas / cumhur-u nâs

• İnsanların ekserisi, halk kalabalığı.

cürf

• Dere kenarında selin dibini yalayıp oymuş olduğu bıçık üzerinde kalan toprak veya çamur çıkıntısıdır ki, her an için yıkılıp çökmeğe hazır bir vaziyette bulunur.
• Estiyan adı verilen bir ot.

cürm-ü meşhud

• Suç üzerinde suçluyu yakalamak. Görülen suç. (Suç üstü)

cüz'i-yi müşahhas / cüz'î-yi müşahhas / جُزْئِي يِ مُشَخَّصْ

• Şahsı belirli olup başkalarıyla ortaklık kabûl etmeyen şey.

cüz'iyat tabakatı

• Küçük varlıklardan oluşan varlık tabakaları.

cüzame

• Hasaddan sonra ekinden bâki kalan ekin.

dahil

• Hayrette kalan kimse.

dakayık / dakâyık / دقایق

• İncelikler. (Arapça)
• Dakikalar. (Arapça)

dellallık etmek / dellâllık etmek

• İlân etmek, başkalarına duyurmak.

derd-dest

• Elde. Elde etmek, yakalamak, tutmak. Ahz.
• Yapılmakta ve rüyet edilmekte olan.

derdest / دردست

• Yakalama. (Farsça)
• El altında olma. (Farsça)
• Derdest edilmek: Yakalanmak. (Farsça)
• Derdest etmek: Yakalamak. (Farsça)

dergiş

• İzdiham, çok kalabalık. (Farsça)
• Bir zerdali cinsi. (Farsça)

diger-gun

• Değişmiş, başkalaşmış, bozuk. (Farsça)

diger-kam / diger-kâm

• Başkalarını düşünen. (Farsça)

diğergam / diğergâm

• Başkalarını düşünen, bencil olmayan.

digerkam / dîgerkâm / دیگركام

• Başkalarını düşünen. (Farsça)

dına

• İzdihamlık, kalabalık, çokluk.

dua ordusu / duâ ordusu

• Sıkıntı ve darda kalan müslümanlara duâları ile yardımda bulunan Allahü teâlânın sevgili kulları, velîler.

duçar / dûçar / dûçâr / دچار

• Yakalanmış, düşmüş.

• Yakalanmış, düşmüş.

• Yakalanmış. Çatmış. Mübtelâ. (Farsça)
• Ulaşmış. (Farsça)

• Tutulmuş, yakalanmış.

• Uğramış, yakalanmış, maruz kalmış. (Farsça)
• Dûçâr etmek: Uğratmak, müptela etmek. (Farsça)
• Dûçâr olmak: Uğramak, müptela olmak. (Farsça)

duçar-ı acz / dûçâr-ı acz

• Güçsüzlüğe yakalanmış, düşmüş.

dülake

• Davar emziğinde kalan süt bakiyesi.

dürzi

• (Çoğulu: Düruz) Suriye'nin güneyi ile Ürdün ve İsrâil'de yaşayan ve sonradan Araplaşmış olan bir kavimdir. Arapça konuşurlar. Dalâlet fırkalarından en bâtıl yolda olan bir fırkadır.

ebu-l ala-i maarri / ebu-l ala-i maarrî

• (Mi: 973 - 1057) Kör olmasına rağmen hafızasının fevkalâdeliği ile tanınmış büyük Arap şairlerinden biridir ki, kasideleriyle meşhurdur.

eflak / eflâk

• Felekler, gökler.
• Her gezegene ait gök tabakaları.

efrad-ı adide / efrad-ı adîde

• Çok kalabalık fertler.

eglal

• (Tekili: Gull) Halkalar. Kelepçeler. Mahkemenin cezaya müstehak kılıp mahkum ettiği kimselerin boyun ve ayaklarına vurulan zincirler.
• (Galel) Ağaçlar arasında korulukta akan sular.

ehl-i kıble

• Kâbeyi kıble edinenler, müslümanım diyenler. İş ve sözünde açıkça küfür görülmeyen dalâlet (sapık) fırkalarında olanlar.

ehl-i suffa

• Medîne-i münevverede, akrabâları ve evleri bulunmayan, Peygamber efendimizin mescidinin suffa denilen ve üzeri hurma dallarıyla örtülü bölümünde kalan eshâb-ı kirâm.

ehl-i tefrit

• Tersine aşırı olanlar, bir meselede ortalamanın altında kalanlar.

ehlisuffa

• Peygamberimizin mescidinde kalan sahabeler.

ehza'

• Ok mahfazası içinde sona kalan ok.

ekalim

• (Tekili: İklim) İklimler, memleketler, mıntıkalar.

ektad

• Cemaatler, topluluklar, kalabalıklar, bölükler, takımlar.
• Misaller, temsiller, örnekler.

el-cüz'i / el-cüz'î

• Man: Mânası, mefhumu başkalarına şâmil olmayan, yani tek mâlum ferde âid olan kelime.

emla'

• (Tekili: Mele') Topluluklar, mele'ler, cemaatler, cemiyetler, bölükler, kalabalıklar.

enbuh / enbûh / انبوه

• Ziyade, çok, kalabalık. (Farsça)
• Çokluk, ziyadelik, cemaat, izdiham. (Farsça)
• Meclis, kurultay. (Farsça)
• Kalın, yoğun. (Farsça)
• Duvarın yıkılıp dökülmesi. (Farsça)

• Kalabalık. (Farsça)
• Gür. (Farsça)
• Yoğun. (Farsça)

endüstri

• Sanayi, imalât, sanatlar. Hammaddeyi mâmul eşya hâline getirme. Bu da ikiye ayrılır. 1- Küçük sanayi: Ev ve atölyelerde basit âlet ve makinelerle eşya imalâtıdır. 2- Büyük sanayi: Su buharı, akaryakıt, elektrik, atom enerjisi gibi büyük çapta enerji kaynaklarından faydalanılarak fabrikalarda seri hâ (Fransızca)

enfar

• (Tekili: Nefir) Cemaatler, topluluklar, cemiyetler. Halk, ahali, kalabalıklar, izdihamlar.

enfas-ı ma'dude

• Sayılı nefesler. İnsan hayatı. Miktarı muayyen olan ömür dakikaları.

engame

• Topluluk, cemaat, kalabalık, izdiham. Toplanma yeri, meclis. (Farsça)
• Muharebe yeri, ceng meydanı. (Farsça)
• Oyuncular derneği. (Farsça)

engar

• Sanma, zan, tasavvur. şüphelenme. (Farsça)
• Tamamlanmayan, eksik kalan iş. (Farsça)

engare

• Tamamlanmayan, eksik kalan iş, nakış veya taslak. (Farsça)
• Hikâye, efsâne, roman, kıssa. (Farsça)
• Başdan geçen bir olayı tekrarlama. (Farsça)
• Hesap defteri. (Farsça)
• Utanarak geri geri çekilme. (Farsça)

enkal

• İşkence âletleri. Bukağılar, kayıt ve kelepçeler.
• Nefsin cismani alâkalara ve bedeni lezzetlere bağlanıp kalması.

enkaz-ı medeniyetleri

• Medeniyetlerinin enkazı, medeniyetlerinden arta kalan miras.

enzad

• (Tekili: Nazad) Şanlı, şerefli, namlı ve tertibli kimseler.
• Toprak tabakaları.

erbaş

• Ask: Subay ve assubayların dışında kalan rütbeli asker.

erziz / erzîz / ارزیز

• Kalay. (Farsça)

• Kalay. (Farsça)

eshab-ı fil / eshâb-ı fîl

• Peygamber efendimizin doğmasına yaklaşık iki ay kala Kâbe'yi yıkmak için Mekke yakınlarına kadar gelen, fakat Allahü teâlânın gönderdiği Ebâbîl kuşlarının üzerlerine bıraktıkları mercimek büyüklüğündeki taşlarla perişân olan Ebrehe ve içinde bir çok fillerin de bulunduğu ordu.

eskal

• (Tekili: Sekal) Ağır yükler, ağır şeyler. Kalabalık, ağırlık.

esrar-ı mesture / esrar-ı mestûre

• Üzeri örtülü kalan sırlar.

eştat

• (Tekili: Şetit) Takımlar, fırkalar, bölümler. Esnaf, sınıflar. Çeşitler, cinsler, neviler.

eşya' / eşyâ'

• (Tekili: Şia) Bölükler, bölümler, kısımlar, neviler, fırkalar, tabakalar, cinsler, çeşitler. Cemaatler, cemiyetler, topluluklar.
• Yardımcılar.

etan

• Dişi eşek. (Farsça)
• Bir kısmı havada, bir kısmı suyun içinde kalan kaya; yosunlu taş. (Farsça)
• Kuyu kenarında üstüne oturup su içmeye mahsus taş. (Farsça)

etbak

• (Tekili: Tabak ve Tabaka) Yemek tepsileri, sofraları. Büyük sahanlar.
• Tabakalar, dereceler, mertebeler, katlar.
• Kabileler, kavimler, aşiretler.

evfad

• Çeşitli fırkalar.

ezhar

• (Tekili: Zahr) Satıhlar, yüzler.
• Sırtlar, arkalar. Binek hayvanının sırtları.

faikiyet / fâikiyet

• Üstünlük, başkalarından farklı ve üstün olmak.

faiz

• Ödünç verilen para için alınan ve şer'an haram olan kâr. Faizin iş hayatındaki mânası, "sen çalış, ben yiyeyim"dir. Küçük tasarruf sahiplerinin paraları bankalarda toplanıp, büyük yekûnlere ulaşır. Banka bu parayı aldığından daha büyük faizle iş sahiplerine kredi olarak verir. İstihsâl edile

farabi / farâbî

• Aristonun tesirinde kalan bir filozof.

fark-ı tamm / fark-ı tâmm

• Tas: Dünya ile olan alâkaları tamamen terkederek, ehadiyyet dergâhına tam bir teveccühle istiğrak haleti.

fart-ı izdiham

• Fazla kalabalık.

fazıle

• (Çoğulu: Fevâzıl) İnsandan başkalarına da geçebilen huy, haslet.

fena-i nefs / fenâ-i nefs

• İnsanın kendine ve başkalarına bağlılığının kalmaması. Benliği unutup, bırakması. Yâni Allahü teâlâdan başka hiç bir şeyi bilmemesi ve sevmemesi.

fenafillah

• (Fenâ fillâh) Tas: Abdin zât ve sıfâtının, Hakk'ın zât ve sıfâtında fâni olması. Başka bir ifade ile: Dünya alâkalarını külliyen kat' ve ehadiyet dergâhına tam bir teveccühle istiğrak haletidir. Sofi, bu maksada erebilmek için her şeyi terk eder.

ferfere

• Farfara, akılsızlık, hafif meşreplik.
• Patırtıcı, gürültücü, ağzı kalabalık.

ferik / ferîk

• Tümen (Fırka) kumandanı. Korgeneral.
• İnsan kalabalığı. Büyük insan bölüğü.

ferzane

• Bilgili kimse. Hakîm, feylesof. (Farsça)
• Tas: Nefsanî alâkalardan sıyrılmış kimse. (Farsça)

fevc

• Dalga. Bölük. İnsan kalabalığı. Cemaat. Takım.
• Koşmak. Sür'at etmek.
• İyi kokunun dağılıp yayılması.

fiam

• Çok kalabalık olan erkekler topluluğu.

fidye

• Bir şeyin yerine geçmek üzere verilen bedel.
• Çok yaşlı ve hasta olan kimsenin tutamadığı oruç, ölüm hastalığına yakalananın kılamadığı namaz, vefât etmiş kimsenin namaz ve oruç borçları için ve hacda, ihramlının hastalık özründen dolayı ihramın bâzı yasaklarını işlemesine karşılık vermesi ge

fie

• Kalabalık, topluluk, cemaat.

fırak / fırâk / فرق

• Tümenler, alaylar, bölükler.
• Partiler.
• Takımlar, kalabalıklar, ehl-i sünnet ve cemaatten ayrılan mezhepler.

• (Tekili: Fırka) Fırkalar, partiler.
• Alaylar, bölükler.
• Cennetler.
• Ehl-i Sünnet cemaatından ayrılan mezhebler.

• Fırkalar, partiler, bölükler.

• Fırkalar, partiler. (Arapça)
• Bölükler. (Arapça)
• Zümreler. (Arapça)

fırak-ı dalle / fırak-ı dâlle

• Dalâlete gitmiş fırkalar. Dalâlette kalmış cemaatler.

fırak-ı dalle-i islamiye / fırak-ı dâlle-i islâmiye

• İslâmiyetten, ayrılmış sapık fırkalar.

fırak-ı islamiyye / fırak-ı islâmiyye

• İslâm fırkaları, mezhepleri.

fırak-ı siyasiye

• Siyasî fırkalar, siyasî partiler.

fırka

• İnsan kalabalığı grubu.
• Tümen.

fırka-i dalle / fırka-i dâlle

• Âyet-i kerîmelere ve hadîs-i şerîflere kendi görüş ve akıllarına göre mânâ vererek, doğru yoldan ayrılıp dalâlete (yanlış ve bozuk yollara) sapmış fırkalardan her biri.

firuz abadi / firuz abadî

• (Mecdüddin Muhammed) (Hi: 729 - 817) İran'ın Şiraz Eyâletinde Firuzâbad isimli beldenin Kâzrun kasabasında doğmuştur. Büyük âlimlerdendir. Yedi yaşında Kur'anı hıfzetmişlerdi. Çok seyahat etmiştir. Bursa'ya geldiğinde Yıldırım Bayezid Han tarafından kendisine fevkalâde ikrâm olundu. En meşhur eseri

fuhş

• Çirkin söz. İş ve ayb şeyler. Çirkin olan işleri başkalarına açık kelimelerle anlatmak.

fünun / fünûn

• Nev'iler, çeşitler, sınıflar, tabakalar.
• Hünerler, sanatlar, ilimler, fenler.

fütüvvet

• Cömertlik. Başkasını, kendisine tercih etmek. Başkalarının işlerini düzeltmeye çalışmak ve faydasına koşmak. Fütüvvetin başka değişik târifleri de yapılmıştır. Bunlardan bâzıları şöyledir: Kendi nefsinde başkasının üzerine bir meziyet, üstünlük görme mek. Hatâlarını îtirâf edenleri affetmek, hiç kim

gabir

• İstikbal.
• Gr: Gelecek zaman.
• Kalan.

gabr

• Bâki olmak, ebedi olmak.
• Memede kalan süt bakiyyesi.

gafir / gafîr

• Çok fazla, sayısız, kalabalık.
• Örten, etrafını çeviren.
• Umumi.
• Boyun, boğaz ve kafada olan tüyler.

• Kalabalık.

galebe / غلبه

• Baskın çıkma, ağır basma. (Arapça)
• Kalabalık. (Arapça)

gamce

• Kabın dibinde kalan su.

gamre

• (Çoğulu: Gamerât) Tecrübesizlik, görgüsüzlük, anlayışsızlık.
• İzdiham, kalabalık.
• Fenalığa dalmak.
• Şiddet.
• Zahmet.

garaib-i hilkat

• Yaratılış harikaları.

garb

• (Çoğulu: Gurub) Güneşin battığı taraf. Batı.
• Sığır derisinden yapılan büyük kova.
• Sakaların su koydukları büyük tulum.
• Atıldıktan sonra bulunmayan ok.
• Yürügen at.
• Nasır acısı (gözde olur).
• Göz yaşı.
• Göz yaşının geldiği damar.
• Ke

gargara

• Suyu, içilen ilâcı veya başka bir sıvıyı, boğazda oynatıp çalkalama.
• Tavuk ve güvercinin ötmesi.
• Can boğaza gelip tereddüt etmek.
• Çömleğin kaynayıp fıkırdaması.
• Çoban koyuna haykırıp çağırması.

garin / garîn

• Havuz dibinde olan balçıklı su.
• Her nesnenin kap dibinde kalan çöküğü, tortusu.

gaviyy

• Azgın. Zâlim.
• Tek başına kalan.

gayb

• Hazır olmama, gizli kalma. Hazır olmayan gizli kalan, görünmeyen.
• Âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflerde bildirilmeyen, his organları, tecrübe ve hesâb ile anlaşılmayan gizli şeyler.
• Akıl ve his (duyu) organları ile bilinemeyip, ancak peygamberlerin haber vermesi ile bilinen, Allahü teâ

gayr-endiş / gayr-endîş

• Başkalarını düşünen, şefkatli ve cömert kimse. (Farsça)

gayrendiş / gayrendîş / غير اندیش

• Başkalarını düşünen. (Arapça - Farsça)

gir / gîr

• (Giriften) "Tutmak, yakalamak" mastarının emir köküdür. Türkçedeki: yapan, tutan, tutucu, dağılan, yayılan gibi mânalara gelir. Kelimenin sonuna eklenir. (Farsça)

gırbil

• Havuzun dibinde kalan balçıklı su.
• Bardak ve şişenin dibinde olan tortu.

girift

• Yakalama, tutma. (Farsça)
• Dolaşık. Birbiri içine girik. Girintili çıkıntılı, karışık. (Farsça)
• Motifleri birbirine girik ve içiçe geçme olan tezyinat tarzı. Buna aynı zamanda arabesk de denilir. (Farsça)
• Türk musikisinin nefesli sazlarından olup, bugün unutulmak üzeredir. Ney'e benzer. Girift ç (Farsça)

giriftar / giriftâr / گرفتار

• Tutulmuş. Yakalanmış. (Farsça)

• Tutulmuş, yakalanmış.

• Tutulmuş, esir, yakalanmış.
• Düşkün.

• Yakalanmış, tutulmuş, müptela. (Farsça)

giriftar olan

• Tutulan, yakalanan.

girifte

• Yakalanmış, tutulmuş. (Farsça)
• Bir hastalığa mâruz kalmış, hastalığa yakalanmış. (Farsça)
• Esir. (Farsça)

gucme

• Kabın dibinde kalan su.

gulat / gulât

• Taşkınlık gösteren, azgın. Sapık fırkalardan küfre varanlar.

gülugir / gülugîr

• Boğazda kalan, boğazdan zor geçen (şey). (Farsça)
• Ahlat armudu. (Farsça)

gureba-i yemin

• İbrahim paşa, Galata ve Edirne saraylarından çıkanlarla, harpte fevkalâde yararlık gösteren yabancılar ve yeni Müslüman olmuşlardan teşkil olunan iki süvari bölüğünden birinin ismidir. Bu iki bölüğe birden "Gureba-i Yemin ve Yesar Bölükleri" denildiği gibi "Garip ve Yiğitler Bölükleri" veya "Aşağı B

habat

• Vücuttaki bir yara iyileştikten veya vücuda bir sopa ile vurulduktan sonra bedende kalan iz.
• Davarın çok yemekten dolayı karnının şişmesi.

habil

• Sihirbaz, efsuncu, büyücü.
• Kement ile yakalanan canavar.

hadd-i te'dib

• Bir suç işleyeni başkalarına örnek olacak şekilde cezalandırmak. Darp ve ta'zir gibi.

hadd-i zina / hadd-i zinâ

• Akıllı olan, ergenlik çağına gelen ve konuşabilen müslüman veya müslüman olmayan kadın ve erkeğe, dâr-ül-İslâm'da (İslâm memleketinde), tehdîd edilmeden, arzûlariyle, zinâ yaparken yakalandıklarında verilmesi gereken cezâ.

hadire / hadîre

• Kalabalık olmayan topluluk.
• Yaranın içinde toplanan kan ve irin.

hafi / hafî

• Gizli. Açıkta olmayan. Saklı.
• Fık: Sigasından dolayı değil, bir ârızadan dolayı mânası kapalı kalan lafız.

haim

• (Hâyim) Hayrette kalan. Mütehayyir. Sersem.

halahil

• (Tekili: Halhal) Arap kadınlarının süs olarak ayak bileklerine taktıkları halkalar. Bunlar altun veya gümüşten yapılır.

halak

• (Tekili: Halka) Halkalar.

halakat

• Halkalar.

halef

• Birinin yerine sonradan geçen kimse. Babadan sonra kalan oğul.

hansir

• (Çoğulu: Hanâsir) Yaramaz, boş, faydasız.
• Bir yerden taşınan veya göçen kimseler, eşya ve elbiselerini yükletip gittiklerinde yerde kalan kıymetsiz şeyler.

harb

• İki veya daha çok devletin birbirleriyle siyasi alâkaları keserek silahlı kuvvetlerle çarpışmaları, vuruşmaları.

haric / hâric

• Bir şeyin veya mahallin veya memleketin dışında kalan.
• Ecnebi.

harikat / hârikat

• (Tekili: Hârika) Şaşılacak şeyler, hârikalar. İnsanda hayret uyandıran şeyler.

harikulade / hârikulâde

• Fevkalâde, âdetin hâricinde bulunan şey, eser. Görülmedik derecede. Son derece kıymet ve ehemmiyeti hâiz olan şey.

hasid / hasîd

• (Çoğulu: Hasâyıd) Tarlada kalan ekin.

hasılat-ı safiye / hâsılat-ı sâfiye

• Sâfi kazanç. Net kâr. Bütün masraflar çıktıktan sonra kazanç olarak geri kalan hâsılat.

hasile / hasîle

• (Çoğulu: Hasâyil) Bakiyye, artan, geri kalan.

hasıraltı etmek

• Ist: Unutmak, saklamak, gizlemek, terviç etmemek manasında kulanılan bir tâbirdir. Hasır, eskiden halı ve kilim yerinde kullanıldığı ve onun altında kalan şeyler unutulup gittiği için bu tâbir meydana gelmiştir.

hasirun / hâsirun

• Zarar ve ziyana uğrayanlar. Eli boş kalanlar.

hasra gelmeyen

• Sınır altına alınamayan, pek kalabalık.

hassa-i farika / hassa-i fârika

• Farklı kılan özellik, başkalarından farklı olduğunu gösteren nitelik.

haşv-i müfsid

• Edb: İbarede yalnız kalabalık etmekle kalmayıp mânâyı da anlaşılmaz hale getiren söz.

hatim / hatîm

• Kâbe'nin şimâl (kuzey) duvarı hizâsında yarım dâire şeklindeki duvarcık ile Kâbe-i muazzama arasında kalan yer.

hatır / hâtır

• Kalbe gelip bir müddet kalan düşünce.

hatır-nişan

• Hatırda kalan, akılda duran. (Farsça)

hatır-nişin

• Akılda kalan, hatırda kalan. (Farsça)

hatıra / hâtırâ

• Hatıra gelen. Hatırda kalan şey.
• Bir kimseyi veya bir hâdiseyi hatırlatması için yazılan veya saklanan veya birisine verilen şey.

• Anı, akılda kalan.

hatırat

• (Tekili: Hâtıra) Hâtıralar. Hatırda kalan şeyler.
• Edb: Bir adamın yaşadığı zamana, bulunduğu işlere, görüştüğü kimselere dair düşüncelerini ve duygularını hâvi olmak üzere yazdığı eser.

hatt-ı şehriyari / hatt-ı şehriyarî

• Tar: Padişahın yazısı manâsına gelen bir kelimedir. Eskiden padişahlar "hatt-ı hümayun" "hatt-ı şerif" adı verilen emirleri kendi el yazılarıyla yazdıkları gibi, başkalarına yazdırdıklarının başına da imzalarını koyarlardı. İşte bu türlü vesikalardaki padişahların el yazılarına "hatt-ı şehriyarî" de

havan

• İçinde çeşitli şeylerin dövülüp ufalandığı ağaç, mâden veya taştan yapılmış çukurca kap.
• Tütün kesmekte kullanılan makine.
• Başkalarına destek olacak gücü bulunmadığı halde, yardakçılık eden kimse.
• Elektrikî bir boşalmanın ısı değerini gösteren âlet.
• İçine çuku

havaric

• (Tekili: Hâric ve Hârice) Asiler, zorbalar, isyankârlar.
• Hâricîler. Hâriçte kalanlar.

havarık / havârık

• Harikalar.

• Harikalar.

havarik / havârik / خوارق

• Harikalar, olağanüstü haller.

• Harikalar. (Arapça)

havarık-ı ade / havarık-ı âde

• Fevkalâde olaylar, hârika hâdiseler.

havarık-ı beşeriye / havârık-ı beşeriye

• İnsanlık harikaları.

havarık-ı iktidar / havârık-ı iktidar

• Kudret harikaları.

havarık-ı kudret / havârık-ı kudret

• Kudret harikaları.

havarık-ı medeniyet / havârık-ı medeniyet

• Medeniyet harikaları.

havarık-ı rahmet / havârık-ı rahmet

• Rahmet harikaları.

havarık-ı san'at / havârık-ı san'at

• Sanat harikaları.

havarık-ı sun'iye / havârık-ı sun'iye

• San'at harikaları.

havarık-ı zahire

• Gözle görülebilen harikalar.

hayır

• Hayrette kalan, mütehayyir. Şaşıran.
• Birikmiş su.

hazine-mande / hazine-mânde

• Şahıs üzerinden kaydı silinerek devlet hazinesine kalan mal veya para. (Farsça)

hergele

• Binilmek ve yük taşımak için alıştırılmamış at, kısrak, beygir veya merkep sürüsü.
• Böyle bir sürüye dahil olan hayvan.
• Mc: Terbiye ve görgüden büsbütün mahrum adam.
• Bir işe yaramaz işçi kalabalığı.

hezeyan

• Kötü sözler. Soğuk şakalar.
• Sayıklama. Saçma sapan konuşma.

hezl / هزل

• Şaka, şakalaşma. (Arapça)

hiba

• Bahşiş.
• Kadına kocasından kalan hisse.
• Vergi.

hicir

• Başkalarından üstün ve faziletli olan. Bir kimsenin sireti ve mesleği. Huy, âdet, tabiat.

hicr

• Ayrılık.
• Başkalarından ayrı fâzıl ve üstün kimse.
• Sayıklama.

hidak

• (Tekili: Hadeka) Göz bebekleri, hadekalar.

hidam

• (Tekili: Hizmet) Hizmetler. Vazifeler.
• (Hademe) Devenin ayaklarına bağlanan halkalar, kayışlar. Ayak bilezikleri, ayak köstekleri.

hilafet-i mutlaka / hilâfet-i mutlaka

• Tasavvufta bir velînin bir talebesinin mânen yetiştiğine ve başkalarını da yetiştirebileceğine dâir verilen mutlak izin.

hill

• Hilal.
• Hac zamanında ihrama girilen yerin dışında kalan saha, haremin dışı.

hillet

• (Çoğulu: Hillel - Hilâl) Samimi ve cân-ı gönülden olan dostluk. En güzel takdir edici ve samimi arkadaşlık.
• Kılınç gediği.
• Nakışlı deri.
• Ağızda bâki kalan dişler.
• Dişler arasında kalan yemek artığı.

hınna

• Kına. Saça, sakala veya kadınların, parmaklarının uçlarına sürdükleri sarımtırak pembe boya ve bunun esası olan toz.

hırka-i saadet dairesi

• İstanbul'da Topkapı Sarayı'nda "mukaddes emanetlerin" bulunduğu yer. Burada yüzyıllardan beri, başta Peygamberimiz Hz.Muhammed'in (A.S.M.) hırkaları olmak üzere İslâmî nitelikte birçok mukaddes eşya saklanmaktadır. Bu eşya Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim tarafından, Mısır'ın fethinden (1517) son

hışır

• Kavun ve karpuzun kabuk kısmı.
• Olgunlaşmamış kavun.
• Kötü bir tabaklama neticesinde, bazı kısımları sert kalan deri.
• Mc: Kaba, görgüsüz ve salak kimse.

hissiyat-ı mütevarise / hissiyat-ı mütevârise

• Nesilden nesile miras kalan, geçmişten gelerek yeni nesle geçen duygular.

hızak

• (Tekili: Hızka) Yığınlar, kalabalıklar.

hızc

• (Çoğulu: Ehzâc) Devenin içtiği havuzun dibinde kalan su.
• Ateş yakmak.

hızka

• Yığın, kalabalık.

hokkabaz

• Elçabukluğu ile birtakım şaşırtıcı oyunlar göstermeyi kendine meslek edinmiş kişi.
• Mc: Başkalarını aldatarak yalan ve hile ile iş çeviren kimse.

hüccet-i müteaddiye

• Taraflara münhasır olmayıp başkalarını da alâkalandıran delil.

hücec

• (Tekili: Hüccet) Deliller, senedler, vesikalar.

husale

• Harman yerinde arta kalan tane.

huşeçin / hûşeçîn

• Başak toplayan; harman sonunda tarlada kalan başakları toplayan.

husumet-i gayr

• Başkalarına düşmanlık besleme.

hutame

• Sofrada kalan yemek artığı.

hüve'l-ahir / hüve'l-âhir

• O Âhirdir; her şeyin sonunu ezelî ilmiyle belirleyen ve sonu gelen varlıkların neslini tohum ve çekirdeklerle tanzim eden ve her şeyden sonra yalnız Kendisi bâkî kalan Allah'tır.

hüve'l-baki / hüve'l-bâkî

• Bâkî kalan Allah'tır.

huyul

• (Tekili: Hayl) Atlı alaylar.
• Atlar.
• Kötülerin meydana getirdiği kalabalık.

i'caz-ı azime / i'câz-ı azîme

• Azîm, büyük mu'cize; başkalarını acze düşürecek derecede olağanüstü olma.

i'caz-ı kur'ani / i'câz-ı kur'ânî

• Kur'ân'ın mu'cize olan özellikleri; Kur'ân'ın bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan olağanüstü özellikleri.

i'caz-ı san'at / i'câz-ı san'at

• San'attaki olağanüstülük; burada bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan Kur'ân san'atının olağanüstülüğü kastedilmektedir.

i'cazkar / i'cazkâr

• Mu'cizeli olmak. Başkalarını acze düşürecek derecede olmak. (Farsça)

i'cazlı / i'câzlı

• Bir benzerini yapmakta başkalarını aciz bırakacak şekilde mucizeli.

i'cazvari / i'câzvâri

• Mu'cizeli; bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan olağanüstü olan.

i'lamat

• (Tekili: İ'lam) Bir dâvânın mahkemece nasıl bir hükme bağlandığını gösteren resmî vesikalar.

ibadiyye / ibâdiyye

• Bozuk fırkalardan olan Hâriciyyenin kollarından biri.

ibn-üs-sebil / ibn-üs-sebîl

• Kendi memleketinde zengin ise de, bulunduğu yerde yanında malı, parası kalmamış olan ve çok alacağı varsa da, alamayıp, muhtâç kalan.

icazet-i mutlaka / icâzet-i mutlaka

• Çeşitli ilimlerde üstâdın (hocanın) talebesine yetiştiğine ve başkalarını da yetiştirebileceğine dâir verdiği izin veya bu izni ifâde eden belge, diploma.

ictima-i a'zam

• Ast: Bir çok gezegenin burç mıntıkalarının aynı noktasına tesadüf etmiş gibi görünmeleri.

içtimaat-ı ünsiyetkarane / içtimâât-ı ünsiyetkârâne

• Toplu alışkanlıklar ve hoşlanılan kalabalıklar.

iddet

• Kocasının ölümüyle dul kalan veya talak (boşama) ve fesh (nikâhın bozulması) sebebiyle evlilik bağı çözülen kadının yeniden evlenebilmesi için beklemesi gereken zaman.

ideal

• Fikre ve düşünceye ait. Tasavvuri, hayali. (Fransızca)
• Mefkûre. Emel. Gaye. Hayalde tasavvur edilen kemal. Fevkalâde, mükemmel kimse veya şey. (Fransızca)

igtinam-ı fırsat

• Fırsatı yakalama, fırsattan istifade etme.

ıhfak

• Gazâda ganimet malından pay almamak.
• Avcıların av yakalayamaması.

ihtişam

• Debdebe. Şanlı görünüş.
• Etbâ dairesi ve takımının kalabalığı.

ihtiyat hazinesi

• Tar: Savaş ve diğer fevkalâde masraflara karşılık olmak üzere sarayda biriktirilen paralar. Gelirleri havass-ı hümayun hâsılatı, ganimetlerin beşte biri ve başka hükümdarlardan gelen hediyelerdi. Buna "iç hazine" veya "enderun hazinesi" de denilirdi.

iktihal

• İhtiyarlama, yaşlılanma, kocama.
• Saç ve sakala kır düşme.

ila-ahir / ilâ-âhir

• Sona kadar, diğerleri de böyledir ve başkaları... (manalarına gelir.)

ilbas-ı hırka

• Bir tarikata intisab ile mutad olan menzilleri geçerek irşad mertebesine yükselenlere, şeyhlerinden gördükleri yolda başkalarını irşad ile izin verme salâhiyetini ihtiva eden "İcazetname: hilâfetname" verme.

ilkaat / ilkaât

• İlkalar, ekmeler.

ilm-i tabakat-ül arz

• Arzın tabakalarından bahseden ilim. Jeoloji.

iman-ı taklidi / iman-ı taklidî

• Az şüphelere mağlup olabilen, başkalarını takliden olan iman. Tahkik ehline ait olmayan, câhillere mahsus iman.

iman-ı ye's

• Çaresiz kalan, hayatından ümidsiz olan bir kimsenin imanı.

imtiyaz

• Diğerlerinden ayrılmak. Farklı olmak, benzerlerinden ayrılmak.
• Resmi veya hususi izin.
• Masraflı veya mes'uliyetli bir işin başkaları yapmamak üzere bir şahıs veya şirket yahut da bir hey'ete tahsis edilmesi.

inangir

• Dizgin yakalama. Dizgin tutma. (Farsça)

infak / infâk / انفاق

• Geçindirme, nafakalandırma. (Arapça)

inkar-ı semavat / inkâr-ı semâvât

• Gökyüzündeki tabakaları kabul etmeme.

intişar-ı arzani / intişar-ı arzanî

• Hedefin sağ veya sol taraflarına düşen mermilerle, hedef arasında kalan mesafe.

irade-i istihfaf

• Başkalarını küçükseme ve hafife alma iradesi.

ırak-ı arab / ırâk-ı arab

• Arap Irak. Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan ve Bağdat'ın kuzeyine kadar uzanan topraklara Osmanlı İmparatorluğu zamanında verilen isim.

irs

• Vefat eden kimsenin vâsi olup malını almak.
• Ölen yakın akrabadan kalan mal, miras, mülk.
• Bir şeyin artığı. Fâsıla nişanları.

• Mîrâs. Vefât eden bir kimsenin geriye bıraktığı terekesinden (malından) evlât ve akrabâsından sağ kalanlara düşen hisse, pay.

• Ölen kişinin mirasçılarına kalan mal veya para.
• Veraset, soya çekim.

irticac / irticâc

• Çalkalanma.

irticaf

• (Recfe. den) Sarsma, sarsıntı, çalkalama. Tahrik.

irtikas

• Baş aşağı olmak.
• Bir hâdiseye yakalanmak.

ismailiyye / ismâiliyye

• Sapık fırkalardan biri. Bâtıniyye de denir. Peygamber efendimizin torunlarından büyük âlim İmâm-ı Câfer-i Sâdık'ın vefâtından sonra, büyük oğlu İsmâil müslümanların imâmıdır ve ondan sonra çocuklarıdır dedikleri için İsmâiliyye denilmiştir.

ispidkar / ispidkâr

• Kalaycı. (Farsça)

istihalat

• (Tekili: İstihale) Değişmeler, başkalaşmalar.

istihale / istihâle / استحاله

• Bir şeyin terkib ve asıl şeklinin başka hâle değişmesi. Başkalaşmak.
• Mümkün olmayış, imkânsızlık.

• Başkalaşma.

• Başkalaşım, değişim. (Arapça)
• İmkansızlık. (Arapça)

istihale-i in'ikasiye / istihâle-i in'ikâsiye

• Yansımanın başkalaşması, farklı bir keyfiyet alması.

izdiham / izdihâm / ازدحام / اِزْدِحَامْ

• Kalabalık bir yerde halkın çok birikmesinden meydana gelen sıkıntı.

• Yoğun kalabalık.

• Aşırı kalabalık, aşırı yığılma. (Arapça)

• Aşırı kalabalık.

ıztıram

• Saç ve sakala kır düşme.
• Alevlenme.

ıztıraren / ıztırâren

• Zorda kalarak.

kabid / kâbid

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Ölürken rûhları bedenlerden alan, verdikleri sadakaları zenginlerden kabûl eden.

kadih / kadîh

• Tencere dibinde arta kalan.

kadız

• Hep olduğu yerde kalan büyük fıçı.

kaim olan

• Ayakta kalan.

kal'

• Bir şeyi kökünden çekip koparmak.
• Kendisinden iyi kalay çıkan maden.
• Azletmek. Bir tarafa ayırmak.

kalansuve

• (Çoğulu: Kalânis-Kalânis-Kılâs) Takke, külâh, kavuk.

kalender

• Dünyayı terkederek elini çekip Allah yolunda giden kimse. (Farsça)
• Dünyâdan elini çekip herşeyi hoş gören kimse. (Farsça)
• Dünya alâkalarından uzak, alâyişe aldanmaz hakikat adamı. Filozof. (Farsça)

kalus

• (Çoğulu: Kulus-Kalâyıs) Ayakları uzun genç deve.
• Yüksek.
• Murdarlıklar akan çay. Kirli ırmak.

kanun-u tebeddül ve tagayyür

• Başkalaşım ve değişim kanunu.

karatis

• (Tekili: Kırtâs) Kâğıtlar, sahifeler. Kâğıt tabakaları.

kattat

• Hokkalar yapan, çıkrıkçı.

kaydetmek

• Yazmak.
• Bağlamak.
• İlgilenmek, alâkalanmak.

kebbe

• İzdihamlık, kalabalık.
• Cenk ve kıtal içinde sür'at etmek. Savaşta acele hareket etmek.

kelebçe

• Yakalanan suçluların iki bileğine birden takılan demir halka. Demir bilezik.

kemend

• Eskiden idam için boyna geçirilen yağlı kayış. (Farsça)
• Uzakta bulunan herhangi bir nesneyi yakalayıp çekmek için üzerine atılan ucu ilmekli uzunca ip. (Farsça)
• Geyik ve benzeri hayvanların yuları. (Farsça)
• Güzelin saçı. (Farsça)

keramet / kerâmet

• Allahın izniyle velîlerin gösterdikleri harikalar.

kerempe burnu

• Batı Karadeniz kıyısında Cide Kazasının sınırları içinde kalan kara çıkıntısı.

kerhen

• İstemeyerek, tiksinerek, zor altında kalarak yapma.

kesafet

• Sıkılık, tokluk.
• Kalınlık, yoğunluk.
• Saydam olmama.
• Koyuluk.
• Kalabalık.

kesafet-i nüfus

• Nüfus çokluğu, nüfus yoğunluğu, nüfus kalabalığı.

kesret

• Çokluk, bolluk, ziyadelik.
• Kalabalık.

kesret-i tabaka

• Çokluk tabakaları.

kevahil

• (Tekili: Kâhil) Sırtlar, arkalar.
• Gayretsizler, uyuşuklar, tembeller.

kevkebe

• Fevkalâde tantana. İhtişam, debdebe, şöhret. (Farsça)

kibir

• (Kibr) Kendisini büyük gösteriş. Büyüklük. Kendisini, başkalarından üstün olmadığı hâlde üstün görme ve tutma hastalığı.
• Şeref ve şan.
• Bir şeyin muazzamı. Büyük.

kılafet

• Gemi ziftleme san'atı. Kalafatlık.

kılavuz

• Yol gösteren, rehber.
• Vapurlara yol gösteren.
• Bazı hayvan katarlarının önüne düşüp, onları sevkeden hayvan.
• Eskiden evlenme işlerine vasıtalık eden kadınlar.
• Düşman hakkında mâlumât edinmek için ordu hizmetinde kullanılan kişiler.
• Okçuluk müsabakaların

kirdide

• (Çoğulu: Kerâdid) Bir miktar toplanmış hurma.
• Sepet dibinde geri kalan hurma.

kış'a

• Bulut açılıp dağıldıktan sonra havada geri kalan parça.

kisal

• Bir yerde oturup kalan ve gideceği yere geç giden.

kısm-ı ahar / kısm-ı âhar

• Diğer, geri kalan, sonraki kısım.

kısra

• Ekincilerin kesmik dedikleri başakta kalan buğday. Buğday çalkandığında kalbur içinde kalan kaba buğday başları.

kıt'a

• (Çoğulu: Kıtat) Dünyanın kara parçalarından her biri.
• Memleket. Ülke.
• Mat: Bir dairenin bir yayı ile onun çapı arasındaki kısım.
• Tıb: Kesik organın vücudda kalan parçası.
• Ask: Çok kalabalık olmayan askerî kuvvet.
• Edb: En az iki beyitten yapılmış manzum

korsan

• itl. Deniz haydutu. Deniz eşkiyası.
• Başkaların haklarını zor kullanarak yiyen kimse.
• Bir hakkı izinsiz olarak kullanan.

küdade

• Çömlek dibinde kalan yemek.

kulensiye

• (Bak: KALANSUVE)

kullab

• (Çoğulu: Kalalib) Çengel, kanca. Ucu eğri nesne.

kunbua

• (Çoğulu: Kanâbi) Kestikten sonra yine içinde kalan nesne (Ot kökü gibi)

kur'an'ın i'cazı / kur'ân'ın i'câzı

• Kur'ân'ın mu'cizeliği, bir benzerini yapma konusunda başkalarını acze düşürecek derecede olağanüstü olması.

küsur

• (Tekili: Kesir) Artan parçalar, geri kalan adetler. Artık.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kuta'

• (Çoğulu: Kutâ-Kutevât) Atın arkalaşacak yeri.
• Bağırtlak kuşu.

kutb-i medar / kutb-i medâr

• Âlemin nizâmı ile alâkalanan, bolluk-kıtlık, sağlık-hastalık, barış-savaş, rızık, yağmur ve benzeri olaylarla vazîfeli kılınan büyük zât. Kutb-ül-aktâb, Kutb-ül-ebdâl da denir.

kutb-ül-aktab / kutb-ül-aktâb

• Âlemin nizâmı ile alâkalanan, bolluk, kıtlık, sağlık-hastalık, barış-savaş, rızık, yağmur ve benzeri olaylarla vazîfeli kılınan ricâl-i gayb yâni herkesin tanımadığı zâtların reisi. Emrinde üçler, yediler, kırklar... denilen yine bu işlerle vazîfeli seçilmiş kimseler bulunur.

kuvve-i sebuiye

• İnsanda başkalarına hücum ve zararları defetmek kuvvesi.

kuvvetü'z-zahr

• Dayanak, insanların arkalarını dayadıkları güç.

laübali / lâübâlî

• Başkalarıyla saygısızlığa varacak şekilde senlibenli; çekinmesi ve sakınması olmayan.

laübaliyane / lâübâliyâne

• Vurdumduymaz bir tarzda, kayıtsız kalarak.

lazım fiil / lâzım fiil

• Fâilin zâtında kalan fiil. (Geldi, gitti, güldü gibi)

ledün

• İnd kelimesi gibi, zaman ve mekân zarfıdır.Hel-i istifhâmiye mânasına geldiği de vaki'dir. Kamus Müellifine göre ledün ile leda, aynı şeydir. Başkaları ise tefrik etmişlerdir. Demişlerdir ki: Ledün kelimesi zaman ve mekânın evvel ve ibtidasından muteberdir. Onun için ekseri harf-i cer olan "min" kel

leşker-i dua / leşker-i duâ

• Duâ ordusu. Sıkıntı ve darda kalan müslümanlara duâları ile yardımda bulunan Allahü teâlânın sevgili kulları, sâlih müslümanlar, velîler topluluğu.

letaif / letâif / لطائف

• Şakalar, fıkralar, latifeler. (Arapça)

levahık

• (Tekili: Lâhık. Lâhıka) İlâveler, ekler. Lâhıkalar.

levazım

• İhtiyaç maddeleri. Lüzumlu madde.
• Ask: Silâhlı kuvvetlerin yiyecek ve giyecek maddelerini, silâh ve cephane dışında kalan çeşitli araç ve ihtiyaçlarını ifade etmek üzere kullanılan umumi tabirdir.

leyli / leylî

• Gececi. Geceleyin kalan. Yatılı. Geceye âit. Geceye mensub.

lezen

• Şiddet.
• Darlık.
• Halkın kuyu veya ırmak kenarında kalabalık meydana getirmesi.

ligayrihi

• Başkalarıyla.

lihevi / lihevî

• Lihye ile alâkalı. Sakala ait, sakalla alâkalı.

lika / lîka

• Eskiden mürekkep hokkalarına konulan ham ipek.

likat

• Tarlada kalan başakları toplama.
• Hizada olma.

lücc

• Engin sular.
• Gümüş.
• Ayna.
• Kalabalık cemaat.

lücce / لجه

• Kalabalık. (Arapça)
• Gümüş. (Arapça)
• Deniz, engin su. (Arapça)

lücec

• (Tekili: Lücce) Engin denizler.
• Kalabalık topluluklar, cemaatler.

lümaze

• Ağızda geri kalan nesne.

lümme

• Nişan. Alâmet. Damga. Nokta.
• Vesvese, kuruntu.
• Çok cemaat, çok kalabalık.

lütre

• Ancak konuşanların anlıyabileceği, başkalarının anlıyamıyacağı şekilde görüşülen uydurma dil, kuşdili. (Farsça)
• Boşboğaz. (Farsça)

lüvb

• Çokluk, kalabalık, izdihamlık.

ma'ruz / ma'rûz / مَعْرُوضْ

• Bir şeyin tesirinde kalan.

ma-beka

• Arta kalan, bâkiye, geri kalan.

ma-halakallah

• Allah'ın (C.C.) yarattığı ve halkettiği her şey.
• Kalabalık, izdiham.

maari / maarî

• İnsanın daima çıplak kalan organ veya azası.

mabaki

• Geri kalan, kalan, artan.

mabihi'l-imtiyaz / mâbihi'l-imtiyaz

• Başkalarından ayıran üstünlük ve ayırt edici vasıf.

mahabir

• (Tekili: Mahber) Mürekkep hokkaları.

mahigir

• Balık tutan. Balık yakalayan. Balık avlayan. (Farsça)

mahlul

• Çözülmüş, dağılmış. Hallolmuş, erimiş.
• Murisi ölen sahipsiz mal. Mirasçısı bulunmayıp hükümete kalan miras.

mahlul-u sırf

• Fık: Hakk-ı intikal ve hakk-ı tapu sahibi bırakmaksızın mutasarrıfının vefatiyle mahlul kalan arazi.

mahlulat

• Mirasçısı olmadığı için evkâfa veya hükümete kalan miraslar.

mahşer / محشر

• Toplanma yeri. Kıyametten sonra insanların tekrar dirilip toplanmaları ve toplandıkları yer. Haşir meydanı.
• Çok kalabalık.

• Kıyamet yeri. (Arapça)
• Aşırı kalabalık. (Arapça)

mahşer-i mev'ud

• Büyük kalabalık, topluluk.

mahudiyet-i hariciye / mâhudiyet-i hariciye

• Dış dünyaya ait bilinme; başkalarının fark edip idrak ettiği bilinip tanınma niteliği.

mahz

• Yoğurdu çalkalayıp yağını almak.

makamat

• (Tekili: Makam ve makame) Makamlar, mertebeler.
• Cemaatler, cemiyetler, kalabalıklar, topluluklar.

makame

• (Çoğulu: Makamât) Meclis.
• Topluluk, cemaat, cemiyet, kalabalık.
• Nutuk tarzında söylenen sözler.

mana-yı sarihi / mânâ-yı sarîhî

• Kur'ân'ın mânâ tabakalarından biri, açıkça anlaşılan mânâ.

maruz / mâruz

• Arzolunan, verilen, anlatılan, karşı karşıya kalan.

maruz kalan / mâruz kalan

• Birşeyin tesirine uğrayan, etkisinde kalan.

maruz-u tagayyür

• Başkalaşmaya ve değişmeye maruz.

mataim / mataîm

• (Tekili: Mıt'âm) Oburlar, doymakbilmez kimseler.
• Başkalarını beslemeler.

matita / matîta

• (Çoğulu: Metâyıt) Havuz dibinde kalan balçıklı bulanık su.

mavera-ün nehr

• Ceyhun ırmağının doğusunda kalan ülkelere müslüman coğrafyacıların verdiği ad. Türklerin yaşadıkları bu ülkeler, Ceyhun ve Seyhun ırmaklarının havzalarını ihtiva ediyordu.
• Dicle ile Fırat arası.

mazmaza / مضمضه

• Gusül veya abdest alırken, elleri yıkadıktan sonra üç kere ağız dolusu su alıp ağızda çalkalamak.

• Gargara. (Arapça)
• Mazmaza yapmak: Gargara yapmak, ağızda su çalkalamak. (Arapça)

mecburiyet tahtında

• Mecbur kalarak.

mecma-ı azim / mecma-ı azîm

• Büyük, kalabalık topluluk.

medar-ı gıybet / medâr-ı gıybet

• Başkalarının arkasından hoşlanmayacağı şekilde konuşmaya, çekiştirmeye sebep olan.

mele'

• (Çoğulu: Emlâ) Bir cemâatin ileri gelenleri.
• Hırs, tama'.
• Zan.
• Güzellik.
• Fls: Kâinatta hiçlik şeklinde boşluk olmadığını, her yerin dolu olduğunu ifade eden bir tabirdir.
• Dolu mekân.
• Kalabalık, güruh, cemaat, topluluk. Halk.

• Doldurma, dolma, doluluk.
• Kalabalık, topluluk.

melhuf

• Hasrette kalan.
• Kederli, tasalı.
• İmdad bekleyen.

melhufan / melhufân

• (Tekili: Melhuf) Kederliler, tasalılar, kaygılılar, üzüntülüler.
• Hasrette kalanlar.

memalik-i harre / memalik-i hârre

• Sıcak memleketler. İklimi çok sıcak olan mıntıkalar.

memzuc

• Bitişik. Karışık. Karışmış. Birlik olmuş. Birbirine mezc olmuş.
• Şakalaşmak.
• Oynamak.

menatık / menâtık

• Mıntıkalar, bölgeler.

• Mıntıkalar, bölgeler.

menatık-ı baide / menatık-ı baîde

• Uzak mıntıkalar. Uzak bölgeler.

menatık-ı duşize-i tahayyül

• Tahayyülün bâkir mıntıkaları.

meratib-i külliye / merâtib-i külliye

• Büyük ve kalabalık mertebeler.

meratib-i nisbiye

• Göreceli olan mertebeler, başkalarına oranla ortaya çıkan dereceler.

mercuh

• Kendisine tercih edilen şey, ikinci derecede kalan şey.

merdum-girizane / merdum-girîzâne

• İnsanlardan sıkılarak, kalabalıktan hoşlanmayıp yalnızlık isteyerek.

merdümgiriz

• İnsanlardan sıkılan, kalabalıktan hoşlanmayıp yalnızlık isteyen.

merdümgirizane

• Kalabalıktan sıkılıp yalnızlık isteyerek.

merdümgirizlik

• İnsanlardan sıkılganlık, kalabalıktan hoşlanmayıp yalnızlık isteme hâli.

mes'elede müctehid

• Mezheb reîsinin bildirmediği mes'eleler için, mezhebin usûl ve kâidelerine bağlı kalarak, dînî delillerden hüküm çıkaran âlimler.

meşahir-i mu'cizat / meşâhir-i mu'cizat

• Meşhur mu'cizeler; Allah'ın izniyle peygamberler tarafından ortaya konulup bir benzerini yapmakta başkalarını âciz ve hayrette bırakan olağanüstü hallerin, mucizelerin meşhurları.

meşhud

• Görünen. Şehadet edilen.
• Resul-u Ekrem'in (A.S.M.) dünyaya teşrifinden ve risaletinden önce meleklerce ve enbiya hazerâtının dilinde nübüvvet ve risaletlerine şehâdet edilmiş olduğundan kendilerine verilen bir isim.
• Suç üstü yakalanan.
• Göz ile görülmüş.
• Cuma g

mesrude

• Ulaştırmak.
• Zırh halkalarının birbirine girmesi.

metbuiyet / metbûiyet

• Başkalarının kendisine uyması, tâbi olunan kimse.

mevadd-ı ihtilaf / mevadd-ı ihtilâf

• İhtilâfa sebep olan maddeler; parçalanma, değişim, başkalaşım ve uyuşmazlık gibi sonuçlara sebep olan maddeler.

mevakib

• (Tekili: Mevkib) Cemaatler, kalabalıklar, güruhlar, topluluklar.

mevn

• Bir kimsenin zahmetini çekmek.
• Nafakalarını vermek.

meyelan-ı gıybet / meyelân-ı gıybet

• Gıybete meyletme, başkalarının ardından konuşma eğilimi.

meyelan-ı teçhil / meyelân-ı teçhil

• Başkalarını cehaletle itham etmeye, bilgisiz görmeye yönelik eğilim.

meyl-i tefevvuk

• Başkalarından üstün olma meyli, eğilimi.

meylü'l-amiriyet / meylü'l-âmiriyet

• Âmirlik, başkalarını yönetme meyli.

mikati / mikatî

• Hacc mevsimini beklemek üzere Mekke-i Mükerreme'de kalan kimse.

milka

• Eskiden mürekkep hokkalarına konulan ham iplik.

minnetdar / minnetdâr / منتدار

• Birinden gördüğü iyileğe karşı mahcup ve müteşekkir kalan.

• Minnet altında kalan. (Arapça - Farsça)

miras / mîrâs

• Ölen kimsenin yakınlarına kalan malı.

• Vefât eden kimsenin, geride kalan akrabâlarına bıraktığı mal ve haklar.

mirashar

• Mirasyedi. Kendine kalan mirası yiyen. Mirashor. (Farsça)

mu'ciz

• İnsanı âciz bırakan iş. Aynısını yapmakta başkalarını acze düşüren, kudretsiz kılan, kimsenin yapamıyacağı yolda olan.

mu'ciz-eda

• Mu'cize gösteren. Başkalarının yapamıyacağı kadar mu'cize derecesinde iş ortaya koyan. Edası mu'ciz olan. (Farsça)

mu'cizat / mu'cizât

• Allah'ın izniyle peygamberler tarafından ortaya konulup bir benzerini yapmakta başkalarını aciz ve hayrette bırakan olağanüstü işler.

mu'cize

• Bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan olağanüstü şey.

• İnsanların, yapmasında âciz kaldıkları ve ancak Allah tarafından peygamberlere nasib olan hârika. Kerametten yüksek, fevkalâde hâdise.
• Mu'cize, Halik-ı Kâinat tarafından peygamberlerin hakkaniyetine ait bir tasdiktir. Sahih hadislerle mu'cizeler haber verilmiş ve tesbit edilmiştir.

mu'cizekar / mu'cizekâr

• Mu'cizeli, mu'cize hâlinde, başkalarını âciz bırakan. (Farsça)

mu'cizeli

• Bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan olağanüstü bir şekilde olan.

mu'cizevi / mu'cizevî

• Bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz ve hayrette bırakır şekilde.

mu'tezile

• Aklına güvenerek ve "kul, fiilinin hâlikıdır" demekle hak mezheblerden ayrılan bir fırka. Bunlar dalâlet fırkalarının birincisidir. Vâsıl İbn-i Atâ nâmında birisi buna sebeb olmuştur. Bu kişi Hasan Basri Hazretlerinin talebesi iken, günah-ı kebireyi işleyen bir kimsenin ne mü'min ve ne de kâfir olma

muazzeb

• Eziyet çeken, azap içinde bulunan. Sıkıntıda kalan.

mübtela / مبتلا

• Uğramış, tutulmuş, yakalanmış. (Arapça)
• Mübtela olmak: Uğramak, tutulmak, yakalanmak. (Arapça)

mücahafe

• İzdiham etmek, kalabalık yapmak.
• Birbirine kılıç ve bıçak çekip vuruşmak.

mucize / mûcize

• İnsanların yapamadığı harikalar.

müdaabe

• (Müdâabet) Karşılıklı takılma, lâtife yapma, şakalaşma.

müdabere

• (Dübr. den) İki kişi birbirine arkalarını dönme.

müdakee

• Kalabalık, izdiham, müzahame.

müdara

• Dost gibi görünme. Yüze gülme.
• Başkalarının fikirlerine uyarcasına hareket etmek.
• Sulh ve salâh üzere bulunmak. (Meşru bir surette ve iyi bir netice için yapılan müdârâ memduhtur. Fena bir netice için ise, kötüdür; İslâmlığa yakışmaz, İslâm onu men'eder.)

müfakehe

• Şakalaşma, lâtife yapma.

mufazzal

• (Fazl. dan) Başkalarına üstün tutulmuş. Tafdil edilmiş.

mugayyer

• (Gayr. dan) Değiştirilmiş, başkalaştırılmış. Tağyir edilmiş.

mugazele

• (Ga, uzun okunur) Aşıkane şakalaşma, lâtifeleşme.

mugve

• (Çoğulu: Mugveyât) Canavarı düşürüp yakalamak için kazıp ağzını örttükleri kuyu.

muhalled

• (Huld. dan) Ebedî. Dâimî. Bâki. Sürekli olarak kalan.

muhalledat

• (Tekili: Muhalled) Dâimî olarak kalacak şeyler.
• şâheserler.

muhalledin / muhalledîn

• (Tekili: Muhalled) Sürekli ve dâimî olarak kalan şeyler.

muhalledun / muhalledûn

• Bâki ve dâimî olanlar.
• Dâimî surette Cennet'te kalacak olanlar.

muhallef

• Bir ölünün bıraktığı mal.
• Geride kalan.

muhallefe

• Ölen bir adamın dul kalan karısı.

muhassalı

• Toplamı, sonuç olarak elde kalanı.

muhassın

• Kale gibi mahfuz ve sağlam kalan ve kendini haramdan koruyan.

mükabere / mükâbere

• Münakaşada ağız kalabalığı ile karşısındakini yenmeye çalışma, yanlışta direnme, büyüklenme.

mukallef

• Kalafatlanmış, taklif edilmiş.

mukim / mukîm

• İkamet eden. Ayakta duran.
• Okuyan.
• Bir memlekette devamlı duran.
• Fık: Vatanında veya vatanı sayılan bir yerde onbeş günden fazla kalan kimse. (18 saatlik uzağa gidene "Misâfir" denir.)
• Esmâ-i İlâhiyyeden olup "Her şeyi ayakta tutan, devam ettiren ve kayyumiyet

mülatafa

• (Mülâtefe) (Lutf. dan) Birbirine lâtife etmek. Şakalaşmak. İltifat etmek. Güzel muâmele.

mülatafat

• (Tekili: Mülâtafa) Lâtifeler, mülâtafa etmeler, şakalaşmalar.

mülatafe / mülâtafe

• Lâtifede bulunma, espiri yapmak, edep sınırlarını aşmadan şaka ile takılma, karşılıklı şakalaşma.

mülatefe / mülâtefe

• Lâtifeleşme, şakalaşma.

mültezem

• Kâbe-i muazzamanın kapısı ile Hacer-ül-esved denilen mübârek siyah taş arasında kalan Kâbe duvarı.

mümaşaat / mümâşaat

• Hoş geçinme, başkalarının fikrine katılıyormuş gibi görünme, uyuşma.

mümaşat

• Birlikte hoş geçinmek.
• Bir maslahat yolunu takib etmek.
• Meslek işlerinde tesviye, tervic ve idare etmek.
• Karışmamak.
• Başkalarının zarar vermeyen fikirlerine uyarcasına hareket etmek ve sulh u salâh üzere durmak. Uygunluk.

mümazaha

• Lâtife yapma, şakalaşma.

münasebat

• (Tekili: Münasebet) Münasebetler, ilgiler. İki kişi veya hey'et arasındaki bağlar, ilişkiler. Alâkalar.

münasebat-ı vaz'iye / münasebât-ı vaz'iye

• Eşyaya verilen isimlerin, veriliş münasebetleri, alâkaları.

münfesih

• (Fesh. den) İnfisah eden, bozulan, bozulmuş, hükmü kaldırılmış olan, hükümsüz kalan.

münhasif

• (Husuf. dan) İnhisaf eden, sönükleşen, daha mükemmel bir şeyin yanında sönük kalan. Değersiz. Gölgelenmiş.

münkatı'

• (Kat'. dan) İnkıta eden, kesilmiş, kesilen. Aralıklı ve son bulan.
• Arada bağ kalmıyan, ayrılmış.
• Herkesten ayrılıp bir kişiye bağlı kalan.

• Kendilerine zekât verilen sınıflardan biri; cihâd ve hac yolunda muhtâc kalanlar.

müntekim

• İntikam alıcı. Zâlim ve mütekebbir (kibirli) cânîleri başkalarına ders olacak şekilde cezâlandıran, âsîleri ve taşkınlık yapanları şiddetli azâb ile azablandıran.

müptela / müptelâ / مبتلا

• Uğramış, tutulmuş, yakalanmış. (Arapça)
• Müptelâ olmak: Tutulmak, yakalanmak, uğramak. (Arapça)

murassas

• Lehimlenmiş.
• Kurşun veya kalayla kaplanmış.

mürüvvet

• İnsanlık, yiğitlik. Muhtâc olanlara, lâzım olan şeyleri vermek, başkalarına faydalı olmak, iyilik yapmak arzusu, insanlık. Adâleti yerine getirme ve hiç kimseden intikam almayı istememe.

musab / musâb / مصاب

• Yakalanmış, tutulmuş, uğramış. (Arapça)
• Musâb olmak: Yakalanmak, tutulmak. (Arapça)

musafaha / musâfaha / مصافحه

• Tokalaşma; kucaklaşma.

• El sıkışmak. Tokalaşmak.
• Muhabbetini, arkadaşlığını, sevgisini izhar etmek.

• Tokalaşma.

• Tokalaşma. (Arapça)
• Musâfaha etmek: Tokalaşmak, el sıkışmak. (Arapça)

musale

• Kuyudan ince akan damla.
• Harman sonunda kalan kesmik.
• Arpa ve buğday kapçığı. (Tane onun içinde olur.)

müsbit

• Hastalık ve yaralardan dolayı pek hâlsiz ve kuvvetsiz kalan.

müselles

• Tâze iken yâni gaz kabarcıkları çıkmadan, köpürmeden önce ısıtılıp, üçte ikisi uçup üçte biri kalan üzüm suyu.

müselsel

• (Silsile. den) Teselsül eden, birbirine bağlı olan, bir sırada devam eden. Zincir halkaları gibi bir sırada olan.
• Edb: Bütün mısraları kafiyeli manzume.

müserred

• Halkaları birbirine girmiş olan zırh.

müsta'ciben

• Şaşakalarak, şaşırarak, taaccüb ederek.

müstafzıl

• Bir şeyden arta kalan.

müstağni / müstağnî

• Tok gözlü, çekingen, başkalarından bir şey beklemeyen.

• Başkasına muhtâç olmayan.
• Sâhib olduğu şeyle kanâat edip, insanlardan bir şey beklemiyen. İhtiyâcını başkalarına söylemiyen.

müstağni-i muhteriz / müstağnî-i muhteriz

• Gözütok davranıp istemekten çekinen; başkalarından yardım istemekten sakınıp çekinen.

müstagrib

• (Çoğulu: Müstagribîn) Gurbete gitmek isteyen.
• (Garabet. den) Şaşakalan, şaşıran, garibine giden.

müstagribin / müstagribîn

• (Tekili: Müstagrib) (Garabet. den) şaşakalanlar. Garibine gidenler, taaccüb edenler.

müste'hir

• Teehhür eden, geciken, geri kalan.

müstehap

• Farz ve vacip dışında kalan sevaplı işler.

müstenfik

• Başkalarını beslemek için malını sarfeden.

müstenkifane

• Çekimser kalarak.

müstesnaiye / müstesnâiye

• Başkalarından üstün, başkalarından ayrı bir tarza tâbi. Başkalara benzemeyen.

mutaattıl

• İşsiz kalan, işlemez olan. Muattal.

mutasavvıfa-i mütefelsife

• Felsefeyle ilgilenen ve etkisinde kalan tasavvufçular.

mutayebat

• (Tekili: Mutâyebe) Eğlenceli hikâyeler. Fıkralar.
• Şakalaşmalar, lâtife yapmalar.

mutayebe / مطایبه

• Lâtifeleşme, şakalaşma.

• Şakalaşma, birbirine fıkra anlatma. (Arapça)

müteaccib

• Taaccüb eden, şaşan, şaşakalan.

• Şaşıp kalan.

müteannit

• Yanlış arayan. Başkalarının yanlışını bulmak için uğraşan.

müteazzib

• Bekâr kalan, evlenmeyen.

müteazzibane / müteazzibâne

• Bekâr kalana evlenmeyene yakışır surette. (Farsça)

mütebaki / mütebâki / mütebâkî / متباقى / مُتَبَاق۪ي

• Geri kalan, artan, fazlası. Arta kalan.

• Geri kalan kısım.

• Geri kalan kısım.

• Kalan, geriye kalan. (Arapça)

• Geri kalan.

mütebekkim

• (Bekem. den) Konuşurken kekeleyen, tutulup kalan.

mütecaviz / mütecâviz

• Sınırı geçen, başkalarının sınırını tecavüz eden.

mütegayyir / مُتَغَيِّرْ

• Başkalaşan, değişken.

• Başkalaşan.

mütehalli

• Bırakılmış, boşaltılmış.
• Boş kalan, boşalan.

mütehallid

• Bir yerde devamlı olarak kalan. Ebedi, sermedi.

mütehassir

• (Hasr. dan) Özleyen, hasret çeken. Mahrum kalan. İsteğine erişemiyen.

mütehayyir / مُتَحَيِّرْ

• Hayrette kalan, şaşırmış.

mütehayyirin

• (Tekili: Mütehayyir) Şaşırmış olanlar. Şaşmış kimseler. Hayrette kalanlar.

mütekebbir

• Allahü teâlânın ism-i şerîflerinden. Yaratılanların sıfatlarından uzak, vehim ve aklın anlamasından yüksek, azamet ve kibriyâ (büyüklük) sıfatıyla her şeyden ayrılmış olup, her şeyden yüce ve yüksek olan.
• Kibirlenen, kendisini başkalarından üstün gören, kendini beğenen.

mütekellim-i maa'l-gayr

• Kendi ile beraber başkaları adına da konuşan.

mütekellimimaalgayr

• Başkaları adına da konuşan.

mütelatım

• (Mütelatıma) Birbirine çarpan, çarpışan, çalkalanan. Dalgalı.

mütemayiz

• Temayüz etmiş, ayrılmış olan.
• İyiliğinden dolayı başkalarından ayrı olan.

mütemazih

• Şakalaşan, birbirine lâtife ve şaka yapan.

mütereddid

• Kararsız, teredüdde kalan, karar veremeyen, cesaretsiz.
• Bir yere gidip gelen.

mütesakıl

• Üşenip ağırlaşan.
• Muhârebeye girmeye teşvik edilmiş iken oyalanıp kalan.

müteşekkik

• Şek ve şüphede kalan. Şek ve şüpheden kurtulamayan.

müteseyyib

• Dul kalan kadın.

mütevaris

• (Veraset. den) Birinden diğerine vâris olup kalan. Babadan oğlu geçen, tevarüs eden.

mütezahim / mütezâhim

• (Çoğulu: Mütezahimîn) (Ziham. dan) Birbirini iterek, herbirinin üstüne çıkarak biriken kalabalık.
• Halkın kalabalığından sıkıntıya uğrayan.

• Kalabalıktan sıkıntı çeken.

mütezahimin / mütezahimîn

• (Tekili: Mütezahim) İzdihamdan dolayı birbirinin üstüne çıkanlar. Kalabalıktan sıkışanlar.

müttehem

• Suçlanan, itham altında kalan.

muvaffakiyet-i fevkalade / muvaffakiyet-i fevkalâde

• Fevkalâde, olağanüstü bir başarı.

muvahhid

• Allahü teâlânın birliğine inanan.
• Tasavvufta, Allahü teâlâdan başka bir şey görmeyen, kendini ve başkalarını unutan.

müvazaa

• Birbiriyle düzenlilik edip, başkalarına tersini göstermek.

müz'a

• Bir miktar et parçası.
• Bardağın dibinde kalan su artığı.

muzaga

• Çiğnenen lokmadan ağızda kalan kırıntılar.

müzahamet

• Birbirine zahmet verme. Kalabalıktan gelen sıkıntı, sıkıştırma.
• Bir yere itişe kakışa hücum etme.

müzdahim

• (Müzdehim) Kalabalık, izdihamlı, yığılmış.
• İzdiham ve kalabalık eden.

müzdeham

• (Zahm. dan) Kalabalık, izdihamlı.

müzdehim

• (Zahm. dan) Kalabalık, izdihamlı, pek sıkışık.

müzdehimgah / müzdehimgâh

• Kalabalık yer. (Farsça)

na'ra

• (Çoğulu: Na'rât) Yüksek sesle uzun uzun bağırma.
• Tar: Eskiden yangına giderken ve dönerken kalabalık caddelerde, geçitlerde, dönemeçlerde, meydanlarda tulumbacıların içlerinden "naracı" adı verilen birinin bağırması yerinde kullanılır bir tâbirdir. Nâra atmakla yangın münasebetiyle s

na-murad

• Mahrum kalan, muradına eremeyen. (Farsça)

nafakat

• (Tekili: Nafaka) Nafakalar.

nafile

• Farz ve vacip ibadetinin dışında kalan ibadetler.

nakal

• Bir yerden naklolunduğunda bâki kalan ufak taşlar.
• Devenin tabanına ârız olur bir hastalık.

namazgah / namazgâh

• Namaz kılınan yer. İbadetgâh. Eskiden şehir dışında, kırda ve sed üzerinde mihrab konulmak suretiyle namaz kılınmak için yapılan yere verilen addır.
• Bir kasabanın bütün halkını bir arada bulunduran geniş sahaya da bu ad verilirdi. Bayramlarda ve fevkalâde günlerde kasaba ve civar köy

namusiyye

• Yatan kimselerin başkaları tarafından görülmemeleri için, yatağın etrafına çekilen perde.

nazar-ı şuhud ve işhad / nazar-ı şuhud ve işhâd

• Görmek ve başkalarına da göstermek isteyen bakış.

nazar-ı tebei / nazar-ı tebeî

• Dolaylı bakış, bir şeye bağlı kalarak başkalarına bakma.

nedib

• Yara izi kalan âzâ.

nefs-i natıka / nefs-i nâtıka

• Konuşan öz, insan; doğru ile yanlışı birbirinden ayıran insan mahiyetinde bulunan nur, aklî ve naklî meselelerin alâkalarını hissetmeye ve anlamaya kabiliyeti olan insan ruhu, insan.

nefsi, nefsi / nefsî, nefsî

• "Nefsim, nefsim" mânâsına gelen ve herkesin kendi derdine düşüp başkalarıyla meşgul olamadığını ifade eden bir cümle.

nemmam / nemmâm

• Söz taşıyan, koğuculuk yapan. Duyulması istenmeyen bir sözü başkalarına götürüp söyleyen.

nesel

• Davar sağıldıktan sonra meme başlarında arta kalan sütü.
• İki tarafı saf saf ağaçlar olan yol.

nesturiyye / nestûriyye

• Hıristiyanlıktaki fırkalardan biri.

nezif

• (Nezf. den) Çok kan kaybından kuvvetsiz kalan kimse.
• Sarhoş kimse.

niseb / نِسَبْ

• Nisbetler, bağlar, alakalar.

nüfase

• Diş arasında kalan yemek parçası.

nüşub

• Dühul etmek, girmek, dâhil olmak.
• İlgilendirmek, alâkalandırmak, taalluk etmek.

nüzhet

• İç açıklığı, safa, eğlenme, gönül ferahlığı. (Farsça)
• Temizlik, paklık. (Farsça)
• Karışık, bulaşık ve kalabalık yerlerden uzak olmak. Buud. (Farsça)

özr sahibi / özr sâhibi

• Bir namaz vakti içinde yâni namaz vaktinin başından sonuna kadar, abdest alıp yalnız farzı kılacak kadar bir zaman, abdestli kalamayan yâni idrâr ve başka akıntılar gibi abdesti bozan şeylerden biri kendisinde devamlı mevcûd olup durduramayan kimse. İstihâzalı olan.

pa-dam

• (Ayaktan yakalayan) Kuş tuzağı. (Farsça)

Payidar / pây-dâr /

• “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet pây-dâr kalacaktır”

  Gazi Mustafa Kemal Atatürk

payidar / pâyidâr

• İyice yerleşmiş, sağlam, sürekli.

  “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır”
  Gazi Mustafa Kemal Atatürk

pehle

• Mezar sandukalarının yan taşlarına verilen ad. (Farsça)

peşleng

• Geri kalan, geri kalmış. (Farsça)

pesmande / pesmânde / پس مانده

• Arta kalan. (Farsça)

peszinde / پس زنده

• Geriye kalan, yaşayan son örnekler. (Farsça)

pranga

• İng. Eskiden ağır cezalı mahkûmların ayaklarına takılan kalın zincir.
• Halkalarıyla beraber iki okka yüz dirhem ağırlığındaki demire verilen addır.
• Umumi hapishanelerde, hapishanenin iç nizamını bozan ve taşkınlık gösteren mahkûmların ayaklarına da pranga vurulurdu.

rafıza

• Şii fırkalarından bir tâife. Hak mezhepten ayrılmış, namazsız, itikadı bozuk kimse.
• Asker kaçağı güruhu.
• Düstur, akide ve nizam kabul edilen esaslardan ayrılanlar.

ramak

• Nefes alacak kadar kalan hava, az bir hayat eseri.
• Çok az şey.

rasas

• Kurşun, kalay, lehim.

rasas-ı müzab

• Eritilmiş kalay.

rasasi / rasasî

• Kalaycı.
• Kurşun renginde olan.

rassas

• Kalaycı.

ratrat

• Bir nevi pelte.
• Deve su içtiğinde havuz içinde artıp kalan su.

ravda-i mübareke / ravda-i mübâreke

• Mübârek, bereketli bahçe. Medîne-i münevverede, Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem kabr-i şerîfi ile mescidin o zamanki minberi arasında kalan mübârek mekan, yer.

ravda-i mukaddese

• Mukaddes bahçe. Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem Medîne-i münevveredeki mescidinin içinde kabr-i şerîfi ile mescidin o zamanki minberinin arasında kalan mübârek mekân, yer.

ravda-i mutahhera

• Temiz bahçe. Medîne-i münevveredeki Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) mescidinin içinde bulunan ve Peygamber efendimizin kabr-i şerîfi ile mescidin o zamanki minberi arasında kalan 26 m. uzunluğundaki mübârek yer. Ravda-i mukaddese, Ravda-i mübâreke de denir.

recrace

• Asker kalabalığı.
• Ses çokluğu.

reddiye

• Ferâiz yâni İslâm mîrâs hukûkunda, Eshâb-ı ferâiz adı verilen Kur'ân-ı kerîmde hisseleri bildirilen mîrâsçılar hisselerini aldıktan sonra terike (ölenin bıraktığı mal) artmış ise ve kalanı alacak kimse yoksa, artan terikenin yine aynı mirasçılar aras ında payları oranında taksim edilmesi. Bu sûretle

refika-i ebediye

• Sonsuza kadar arkadaş olarak kalacak olan eş, hanım.

reht

• (Çoğulu: Erhüt-Erhât-Erâhit) Cemaat, kalabalık.
• Kavim, kabile.
• Ondan az olan adamlar.
• Göbekle diz arası miktarı deri. (Hayızlı avretler giyerler)

rekabet

• Başkalarını geçmeye çalışmak, benzerleriyle üstünlük yarışına çıkmak.

• Kıskanmak.
• Hıfzetmek.
• Gözetmek.
• Terakkub üzere olmak, başkalarından ileri geçmeğe çalışmak, benzerleriyle üstünlük yarışına çıkmak.
• Kendi işini yürütmeğe çalışmak.

rekub

• Erkeğinin ölümünü bekleyen kadın.
• Evlâdı durmayan avret.
• Kalabalıktan suya yaklaşamıyan deve.

remes

• (Çoğulu: Ermâs) Denizde üzerine binilen sal.
• Kalan süt artığı.

resm

• (Resim) Yazma, çizme, desen.
• Eser, iz, nişan, alâmet.
• Suret.
• Tertib. Tarz, üslub.
• Fotoğraf resmi.
• Âdet, usul, tavır, davranış.
• Alay, merâsim.
• Man: Bir şeyi başkalarından ayırdeden tarif.

reym

• Alçak yer.
• Kabir.
• Derece.
• Deveyi boğazlayıp taksim ettikten sonra kalan kemik.
• Ziyâde çok, fazla.

ribbi / ribbî

• (Çoğulu: Ribbiyyun) Büyük kalabalık.

rivayet

• Hikâye edilen hâdise veya söz.
• Bir hâdisenin başkalarına anlatılması.
• Peygamberimiz'den (A.S.M.) işittiklerini veya sahabeden duyduklarını birisinin başkasına anlatması.
• Kuyudan halk için su çekmek.

rüsub

• Kab içinde kalan su.
• Suyun dibine batmak.
• Tortu, dibe çöken, çöküntü.

sabıka / sâbıka / سابقه

• Geçmişte kalan suç. (Arapça)
• Bir insanın geçmişteki hali. (Arapça)

sadakat / sadakât

• (Tekili: Sadaka) Sadakalar.

• Sadakalar.

sadir

• Şaşan, hayrette kalan.

safka

• Bir satış anında müşteri ile satıcının tokalaşarak, "hayrını gör" demeleri.
• Yapılan satış.

sahir

• (Seher. den) Uykusuz kalan. Uyuyamayan.

sair

• Seyreden, harekette olan.
• Bir şeyden geri kalan.
• Maadâ. Geçen, dolaşan.
• Yolcu. Seyyar.
• Başkası, diğeri.

saire

• Başkaları, diğerleri.

sakaleyn

• (Bak. SAKALÂN)

salaa

• Tepenin saçı dökülüp açık kalan yeri.

samid

• Yükselen, başını kaldırıp göğsünü kabartan.
• Hayrette kalan.
• Gafil.

sancak beyi

• Eyalet teşkilâtıyla timar usulünün cari olduğu zamanlarda beş on kazalık yerin mutasarrıfı ile sipahisinin kumandanına verilen addır. Osmanlıların ilk zamanlarında beylere yahut hükümdar evlâtlarına has olarak verilen mıntıkalara "Sancak" denilir, bu sancaklara tasarruf edenlere de "Sancak Beyi" adı

sanduka

• Türbelerde mezarların üzerine tahtadan sandık şeklinde yapılan ve üstüne yeşil çuha örtülen yerin adıdır. Kadın sandukaları düz olduğu halde, erkek sandukalarının baş tarafına bir ağaç konarak üzerine kavuk, taç, sikke gibi sağlığında giydikleri başlık konurdu. Açık mezarlıklarda sandukalar taştan y

şark

• Doğu. Güneşin doğduğu taraf.
• Güneş ve güneşin aydınlığı.
• Yarmak.
• Parıldamak.
• Avrupa kültürünün dışında kalan müslüman ülkeleri.

savaik

• Saikalar, yıldırımlar.

se'ir / se'îr

• Cehennem'i meydana getiren tabakaların ikincisi. Burada Tevrât'ı değiştirenler yanacaktır.

seb'iyye

• Bozuk fırkalardan biri olan İsmâiliyye fırkasının diğer bir adı. Bu fırka, şerîat (din) sâhibi peygamberlerin sâdece yedi tâne ve yedincisinin Mehdî olduğunu, ayrıca her asırda yedi imâmın bulunduğunu iddiâ ettikleri için bu isimle anılmışlardır.

sebr ve taksim

• Mantıkta kullanılan bir ispatlama yöntemi; bir şeyi kısımlara bölmek, sonra bütün bu kısımları sırayla çürüterek son kalan kısmın doğruluğunu ispat etmek.

şecere-i rıdvan / şecere-i rıdvân

• 628 (H.6) senesinde yapılan Hudeybiye andlaşmasından önce Medîneli müslümanların, altında Peygamber efendimize ve İslâm dînine bağlı kalacakları husûsunda bağlılık yemîni ettikleri ağaç.

şefkat

• Başkasının kederiyle alâkalanmak, acıyarak sevmek. Yardıma, sevgiye muhtaç olanlara karşılıksız olarak merhamet ve sevgiyle yardıma koşmak. Karşılıksız, sâfi, ivazsız sevgi beslemek.

şefkat-i imaniye / şefkat-i imâniye

• İmandan gelen ve başkalarına karşı beslenen şefkat ve merhamet.

sekar

• Cehennem'i meydana getiren tabakalardan üçüncüsü. Burada İncîl'i değiştirenler azâb görecektir.

şematetkarane / şemâtetkârâne

• Başkalarının üzüntüsüne, acısına hayasızca gülerek sevinmek.

semele

• Kap dibinde kalan artık.

• Kap dibinde kalan azıcık su.

semile

• Artmış, artık şey.
• Dere içinde kalan su artığı.

semire

• Kaymağı çalkalayıp bir yere toplamadan evvel üstünde görünen yağ parçaları.

şemşem

• Ağaç üstünde kalan azıcık hurma.

serd

• Sözü muttasıl ve güzel bir eda ile söylemek.
• Halkaları birbirine geçirmek.
• Delmek.
• Dikmek.
• Vurmak.

şerz

• (Çoğulu: Şerâriz-Şevâriz) Şiddet.
• Zorluk.
• Kuvvet.
• Kalabalık, galizlik. Kat'etmek, kesmek.

setr-i avret

• Başkalarına gösterilmesi haram olan yerlerin örtünmesi.

• Başkalarına gösterilmesi haram olan yerleri örtmek. Şer'an örtülmesi lâzım gelen yerlerini örtmek.

sevad

• Karaltı. Uzakta karaltı halinde görülen kalabalık.
• Ekseri insanlar.
• Şehir. Kasaba. Karye. Köy.
• Karartı. Yazı karalama.

şevahık

• (Tekili: şahika) Yüksek tepeler, şahikalar.

şiab

• (Tekili: Şi'b) Dar yollar. Dağ yolları. Patikalar.
• (Şube) Şubeler.

sicil

• Resmi vesikaların kaydedildiği kütük denen büyük defter.
• Memurların durumu hakkında tutulan dosya.

sika'

• Sakaların içine su doldurdukları köseleden yapılmış kap, kırba.

silahşör

• Silahları karıştırıcı, silahlarla oynayıp uğraşıcı.
• Eski zamanda bir sınıf silahlı asker, hususiyle muhtelif silahları kullanmakta fevkalâde meleke ve maharet ile mümtaz olup, maiyyette istihdam olunanlara verilen addı. Yeniçeri Ocağı zâbitlerinin bir takımı hakkında da kullanılır bi

siper-i saika / siper-i sâika

• Yıldırımdan korunmak için gemilerle, minarelere ve büyük binalara konan âlet. Paratoner.Gemilerde direklerin şapkalarına konulur ve üzerlerine, bir ucu denize kadar sarkıtılmış bakır tel bağlanır. Direkleriyle teknesi ağaç olmayan gemilerde tel yoktur. Telin gördüğü nakil hizmetini geminin demir kıs

şirk-i hafi / şirk-i hafî

• İhlâssızlık, riyakârlık. Allah rızası için değil de başkalarının rızâsı için ibâdet etmek.

sosyal adalet / sosyal adâlet

• Herkesin, bilgi ve kâbiliyeti ve gördüğü iş nisbetinde çalıştığının karşılığını alması, başkaları tarafından sömürülmemesi.

su-i zan / sû-i zan

• Kötü zan; başkaları hakkında kötü düşünce.

subabe

• Kap içinde kalan su.
• Bir nesnenin bakiyesi. Artık.

sube

• At sürüsü.
• Yirmi ile kırk arasında olan keçi sürüsü.
• Kabın içinde kalan su. Artık su.

şüfafe

• Kap dibinde kalan su.

sükul

• Evlâdı ölüp yalnız kalan kadın.

sükut eden / sükût eden

• Sessiz kalan, susan.

sulsule

• Havuz veya kap dibinde kalan su artığı.

sunbur

• (Çoğulu: Sanâbir) Demirden veya kalaydan olan ibriğin emziği.
• Havuzun çevresine yapılan lüle ve oluk.

sünnet-i kifaye / sünnet-i kifâye

• Başkalarının meselâ beş-on kişiden birinin işlemesiyle, diğerlerinden sâkıt olan (düşen) sünnet.

sürb / سرب

• Kurşun, kalay. Kurşun ve kalay karışımı. (Farsça)

• Kurşun. (Farsça)
• Kalay. (Farsça)

sürtüm

• Kap içinde kalan yemek artığı.

şüzzaz

• Müteferrik, perâkende, parçalanmış, dağılmış.
• Az olan cemaat. Kabilenin haricinde kalan.

ta'cif

• Arkalamak.
• Doymaya yakın olana kadar yemek.

tabaka-i semavat / tabaka-i semâvat

• Gökyüzü tabakaları.

tabakat / tabakât

• Tabakalar. Katlar. Gruplar. Dereceler.

• Tabakalar, dereceler.

• Tabakalar.

tabakat-ı alem / tabakat-ı âlem

• Âlem tabakaları.

tabakat-ı arz

• Yeryüzünü oluşturan tabakalar.

tabakat-ı beşer

• İnsan tabakaları.

tabakat-ı beşeriye

• İnsan tabakaları, sınıfları.

tabakat-ı ehl-i kemal / tabakat-ı ehl-i kemâl

• Olgunluk ve fazilet sahibi insanların tabakaları.

tabakat-ı evliya / tabakat-ı evliyâ

• Velilerin tabakaları, dereceleri.

tabakat-ı havaiye

• Hava tabakaları, atmosfer.

tabakat-ı hitabiye

• Hitap tabakaları.

tabakat-ı hüsün ve cemal ve fazl ve kemal / tabakat-ı hüsün ve cemâl ve fazl ve kemâl

• Güzellik, üstünlük ve mükemmellik tabakaları.

tabakat-ı kainat / tabakat-ı kâinat

• Kâinat tabakaları, yaratılmış sınıflar.

tabakat-ı kelamiye / tabakat-ı kelâmiye

• Söz tabakaları, alanları.

tabakat-ı kemal ve muhabbet / tabakat-ı kemâl ve muhabbet

• Sevgi ve olgunluk tabakaları, katmanları.

tabakat-ı kesret

• Çokluk tabakaları; sayısız varlıklardan oluşan tabakalar.

tabakat-ı kümmelin-i insaniye / tabakat-ı kümmelîn-i insaniye

• Mükemmel insan tabakaları, grupları.

tabakat-ı mahlukat / tabakat-ı mahlûkat

• Varlık tabakaları.

tabakat-ı mevcudat

• Varlıkların tabakaları, grupları.

tabakat-ı mezkure / tabakat-ı mezkûre

• Adı geçen, ifade edilen tabakalar, sınıflar.

tabakat-ı muhtelife

• Çeşitli tabakalar.

tabakat-ı mütefavite / tabakât-ı mütefavite

• Farklı aşamalar, safhalar, tabakalar.

tabakat-ı rahmet

• Rahmet tabakaları.

tabakat-ı sıfat / tabakat-ı sıfât

• Sıfat tabakaları.

tabakat-ı vücud

• Varlık tabakaları.

tabakat-ı vücut

• Varlık tabakaları.

tabiat-ı saniye / tabiat-ı sâniye

• İkincil yapı; ikinci derecede kalan yapı, dünya görüşü.

tadlil-i gayr

• Başkalarını dalâlete nisbet etmek. Sapıklığına hükmetmek.

tagayyür

• Değişmek. Başkalaşmak.
• Bozulmak. Renk değiştirmek.
• Kokmak.

• Başkalaşma, dönüşme.

tağayyür

• Başkalaşma, değişikliğe uğrama.

tagayyür / تغير

• Değişme, başkalaşma. (Arapça)

tağayyur / تغير

• Başkalaşma.

tagayyür / تَغَيُّرْ

• Başkalaşma.

tagayyürat / tagayyürât

• (Tekili: Tagayyür) Başkalaşmalar, bozulmalar. Değişmeler.

• Başkalaşmalar.

tağayyürat

• Başkalaşmalar, değişmeler.

tagayyürat-ı alem / tagayyürât-ı âlem

• Âlemdeki değişmeler, başkalaşmalar.

tagyir

• Başkalaştırma. Değiştirme. Bozma.
• İyiden kötüye değiştirme.

tağyir / tağyîr / تغيير / تَغْي۪يرْ

• Başkalaştırma, değiştirme, bozma.

• Değiştirme, başkalaştırma. (Arapça)
• Tağyîr edilmek: Değiştirilmek. (Arapça)
• Tağyîr etmek: Değiştirmek. (Arapça)

• Başkalaştırma.

tagyirat / tagyirât

• (Tekili: Tagyir) Değiştirmeler, başkalaştırmalar; bozmalar.

tahtie / tahtîe

• Hatâya düşürme; "Benim yolum doğrudur, hatâ ihtimali var. Başkalarının yolu hatâdır, doğru olma ihtimali var." görüşünde olmak.

talel

• (Çoğulu: Tulul-Atlâl) Yıkılmış binada kalan duvar temeli.

talh

• Necis bulaşmak, pislik bulaşmak.
• Havuz dibinde kalan tortu.
• Kene böceği.

tamele

• Havuzun dibinde kalan balçık ve tortu.

taras

• İzdihamlık, çok kalabalık.

tasaddukat

• (Tekili: Tasadduk) Sadakalar.

te'lif / te'lîf

• Başkalarının sözlerini kendine mahsus bir sıra ile toplayıp kitâb hâline getirme.

te'vil / te'vîl

• Yorumlamak, açıklamak.
• Ehl-i sünnet âlimlerinin, Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellemden ve Eshâb-ı kirâmdan bildirdikleri tefsirlere (açıklamalara) bağlı kalarak âyet-i kerîmeleri açıklamak veya bu şekilde yapılan açıklamalar ve îzâhlar.

teassub

• Haksız yere düşmanlık etmek, inadcılık etmek; kendi yanlış fikrine körü körüne bağlanıp başkalarının doğru fikrini kabûl etmeme.

tebeddül

• Başkalaşmak. Değişmek.
• Yeni hey'ete, başka kıyâfete girmek.

tebeddül etme

• Başkalaşma, değişme.

tebliğ-i umur

• Allah'ın emirlerini başkalarına ulaştırma, bildirme.

tecavüzkar / tecavüzkâr

• Haddini aşan, başkalarının haklarına saldıran.

tecrid

• Açıkta bırakmak.
• Yalnız başına bırakmak. Tek başına hapsetmek.
• Dünya alâkalarını kalpten çıkarıp Allah'a (C.C.) yönelmek.
• Edb: Bir şairin kendini mücerred bir şahıs, yâni ayrı bir adam farzederek ona hitabetmesi.
• Soyma, soyulma.

tedaüm

• Kalabalık, izdiham.

tefaküh

• (Fâkihe. den) Birbirlerine karşılıklı yemiş atma.
• Mc: Şakalaşma.

tefarik

• Müteferrik olanlar. Tefrikalar. Ayırma ve seçmeler.
• Taksitler. Ufak tefek şeyler. Ayrıca şeyler.
• Küçük hediyelik eşya.

tegayyür / تغير

• Başkalaşma, dönüşme.

• Değişme, başkalaşma. (Arapça)
• Tegayyür etmek: Değişmek, başkalaşmak. (Arapça)

tegayyür-ü alem / tegayyür-ü âlem

• Dünyanın değişmesi, başkalaşması.

tegayyürat / tegayyürât

• Başkalaşmalar.

• Başkalaşmalar, değişmeler.

tehnid

• Lâtifeleşmek, şakalaşmak, birbirine lütuf etmek.

tekmil makamı / tekmîl makâmı

• Olgunlaştırmak, tamamlamak, kemâle erdirmek makâmı. Tasavvufta başkalarını yetiştirebilmek derecesine ulaşma.

telakkuh

• Kendisini gebe, hâmile gösterme. Gebe kalabilme.

temassur

• Davarın memesinde kalan sütü sağmak.

temayüz

• Seçkin olma; başkalarından üstün olma.

temazmuz

• (Tekili: Mazmaza) Mazmaza yapma. Ağzını su ile çalkalama.

temazüc

• Birbiriyle karışmak.
• Şakalaşma.

temazuh

• Şakalaşmak.

tenkil

• Uzaklaştırmak. Tepeleyip sindirmek.
• Başkalarına ders ve ibret olacak şekilde ceza vermek. Rezil ve rüsvay eylemek.
• Zincire vurmak.

teressüm

• Resmedilme, resimlenme.
• Bir şeyin geriye kalan nişâne ve eserlerine bakma.
• Tedkik ve teemmül eylemek.

terk-i hükmi / terk-i hükmî

• Dünyâyı hükmen terk etmek, (terk etmiş sayılmak) yâni her işte İslâmiyet'e uymak. Meselâ zekâtı İslâmiyet'in gösterdiği yere seve seve vermek, komşu, akrabâ, fakir ve ödünç istiyenin hakkını gözetmek ve başkalarının hakkına tecâvüz etmemek (saldırmam ak) ve malı zevk ve sefâya, eğlenceye vermemek.

tesellül

• İnsanlar içinden sıyrılıp çıkma.
• Verem hastalığına yakalanma.

tevarüs edilen

• Miras kalan, geçen.

tevazu' / tevâzu'

• Alçak gönüllülük; kendisini başkaları ile bir görmek, başkalarından daha üstün ve daha aşağı görmemek.

tevdi'

• Emanet vermek, bırakmak.
• Misafirin veda etmesi. Giderken kalanlara: Allah'a ısmarladık gibi veda etmesi, bolluk hoşluk duasıyla bırakıp gitmesi.
• Mutlaka terkedip bırakmak.

tevsik

• Vesikalandırmak. Vesikalamak. Sağlamlaştırmak. Yazılı hale koymak.
• Bir kimse hakkında -bu emindir, mutemeddir- demek.

tezahhür

• Arkalanmak.

tezahüm

• Birbirine sıkıntı vermek. Halk kalabalık edip birbirine sıkıntı vermek.

tezahür

• Meydana çıkma, belirme, görünme. Gösteriş.
• Birbirini korumak, birbirine arka olmak.
• Arkalaşmak; yâni birbirine yardım etmek.
• Avretine zıhar etmek, yani zevcesinin arkasını validesinin arkasına teşbih ederek "zuhruki kezuhri ümmî" demek.

tıbak

• Uyma, uygunluk.
• Tabakalar. Katlar.
• Birbirine uygun olan şey.
• Bir şeyi diğerine uydurup müsavi ve münasib kılmak.

til'

• Etrafına çok iltifat eden kişi. Etrafdakilerle şakalaşan kimse.

tılsım / طِلْسِمْ

• Herkesin bilip çözemediği gizli şey.
• Gizli sır. Fevkalâde kuvvet ve te'siri hâiz olan şey.
• Definenin bulunmasına mâni olan mevhum şey.

• Fevkalâde kuvvet ve tesîr.

tufeyli / tufeylî

• Başkalarının sırtından geçinen, asalak.

tulme

• (Çoğulu: Tulum) Ekmek.
• Havuz dibinde kalan su.

türnuk

• Sel yolunda arta kalan balçık.

ufafe

• Memede kalan süt artığı.

uffe

• Bir deniz hayvanı.
• Davarın emziğinde kalan süt bakiyesi.

ukub

• Toz.
• Çömlek kaynaması.
• Kalabalık.

üsir

• Yaranın iyi olduktan sonra kalan izi.

vakayi

• Olaylar, vakalar.

valihin / vâlihîn

• Hayrette kalanlar. Şaşıranlar.

vath

• Kuşların burnuna ve ayağına necasetten veya balçıktan yapışıp kalan nesne.

vegayrühüm / وغيرهم

• Ondan başkaları. (Arapça)

vekayi / vekayî

• Vakalar, olaylar.

veli

• Sahib, mâlik.
• Evliya.
• Muin. Muhafaza eden.
• Küçük çocukların hâlinden mes'ul kimse.
• Sıddık.
• Baba. Babanın babası, cedde de denir.
• Fık: Hayatını mücadelelerle ve azimet ve fevkalâde bir zühd ve takva ile ibadet ve taata sarfederek kendisinden All

vesaik / vesâik / وَثَائِقْ

• (Tekili: Vesika) Vesikalar.

• Vesîkalar.

vikal

• Devamlı diğer davarların ardına kalan davar.

vukuat

• (Tekili: Vak'a) Vak'alar, hâdiseler.
• Kavga. Yaralama gibi polisi alâkalandıran hâdise.
• Normal dışında olan hâdiseler.

yavuz

• şiddetli yanan.
• A'lâ, fevkalâde.
• Pek sert.

yetmiş iki fırka

• Ehl-i sünnet yolundan (Peygamber efendimizin ve Eshâb-ı kirâmın bildirdiği doğru yoldan) ayrılan ve Cehennem'e gidecekleri hadîs-i şerîfte bildirilen bozuk fırkalar. Bunlara bid'at ehli veya dalâlet fırkaları da denir.

yuh

• (Yuhâ) Güneşin isimlerindendir.
• Türkçede, birisine karşı hakaret için söylenen kelimedir. Kalabalıkla haykırılan hakaret kelimesidir. Buna "yuha çekmek" denir.

yuşa

• Hz. Musa'dan (A.S.) sonra peygamber olmuş ve Benî İsrail'i çöllerden kurtarmıştı. Ondan sonra pek çok reisler Yahudilerin idaresinde bulundu, bazan da hâkimsiz kalarak esaret hayatı yaşadılar. Tâ bir müddet sonra İsmail (A.S.) hâkim oldu. Onbir sene Benî İsrail'i idare etti. Sonra içlerinden bir mel

zabit / zâbit

• (Çoğulu: Zâbitân) Askere kumanda eden rütbeli asker.
• Kuvvetli, yavuz.
• Zabteden. Başkalarını zabtedip idare etmeğe memur olan.
• Subay.
• Mc: Dediğini yaptıran, tuttuğunu koparan kimse.

zahid / zâhid

• Takvâ sahibi olan; nefsî isteklerden uzak kalan.

zahir hamiyetperverlik / zâhir hamiyetperverlik

• Sözde hamiyetperverlik; sadece sözde kalan vatan ve milleti koruma sevigisi.

zahiri ulema / zâhirî ulema

• Âyet ve hadislerin maksatlarına ulaşamayan ve sadece dış mânâlarına bağlı kalan âlimler.

zalim / zâlim

• Zulm eden, müslümanlara ve İslâmiyet'e; eli ile, dili ile ve kalemi ile zarar veren, başkalarının hakkına tecâvüz eden.
• Allahü teâlâya inanmayan kâfir.

zat-ı baki-i hayy-ı kayyum / zât-ı bâki-i hayy-ı kayyûm

• Varlığının sonu olmayan, hayatı ezelî ve ebedî olan ve bütün varlıkların ayakta durmaları, devam ve bekàları Kendine bağlı olan Zât; Allah.

zat-ı zihavarık / zât-ı zîhavârık

• Harikalar sahibi zât.

ze'a'

• Bölükler, fırkalar.

zemahşeri / zemahşerî

• (Hi: 467-538) Türkistan'da Harzem'in Zemahşer köyünde doğdu. Hanefî fukahasındandır. Fevkalâde iktidar ve faziletine rağmen bir zamanlar itikadça Mu'tezile'den olmuştu. Meşhur bir ilm-i belâgat âlimidir.

zemk

• Sakal yolmak. (Yolunan sakala "zemika" veya "mezmuka" derler.)

zenub

• Sakaların su dağıttıkları bir kapdır ki; Kur'ân'da azabdan nasib mânasına istiare olunmuştur.