a'sab-ı muharrike / a'sâb-ı muharrike

• Hissi, duyguyu vücuttaki haber merkezine bildiren sinirler. Hareket ettirici sinirler.

adem-i hulüv

• Boş olmama, tenha ve ıssız olmama.

ahmak

• (Humk. dan) Pek akılsız, sersem, şaşkın. Anlayışsız.

analjezi

• yun.Tıb: Acı hissinin kaybı.

arv

• Sıtma ve diğer ateşli hastalıklarda gelen ilk titreme.
• İş için birinin yanına varma.
• Yemişsiz bir çeşit ağaç.

atalet / atâlet

• (Utlet) Boş durma. Tembellik. İşsizlik. Hurma salkımı.

• İşsizlik, tembellik, durgunluk.

atalet-i mutlak / atâlet-i mutlak

• Mutlak tembellik, işsizlik.

ateme

• Gecenin ilk üçte bir bölümü. Yatsı namazı vakti.
• İşsizlik, tembellik, atalet, üşengeçlik.
• Akşam vaktine kadar hayvanın memesinde bâki kalan süt.

avare / avâre

• Başıboş, serseri, boş gezen. İşsiz güçsüz. (Farsça)

• İşsiz, şaşkın, başıboş.

avaregi / avaregî

• Avarelik, serserilik, işsiz güçsüzlük, aylaklık. (Farsça)

bahil / bâhil

• İşsiz, avare, başı boş.
• Yularsız deve.

basar

• Göz, görme hissi.

batalet / batâlet

• Avarelik. İşsizlik.
• Boş şeyler söylemek.
• Bahadırlık. Cesurluk. Cesâret.

• İşsizlik, durgunluk.

battal

• İşsiz, çürük, kullanılmaz.

• Boş. Hükümsüz.
• İşsiz.
• Metrûk. Kullanılmaz. olan.
• Bâtıl. Mensuh ve mefsuh.
• Faydasız.
• Pek büyük. Hantal.

bedava

• Parasız, meccanen, karşılıksız. (Farsça)
• Mc: Çok ucuz. (Meselâ: Bunu bu fiata bedava almışsın, cümlesinde olduğu gibi.) (Farsça)

belyad

• Nakışsız, sade kostüm. (Farsça)

betalet / betâlet

• Tembellik, işsizlik.

• İşsizlik, durgunluk.

bi-gane / bî-gâne

• Kayıtsız. Alâkasız.
• Aldırışsız. Yabancı. Dünya ile alâkayı kesmiş olan.

bi-kar / bî-kâr

• Kârsız, işsiz kimse. Bekâr kişi. (Bekârlık, bikârların kârıdır. İşârât) (Farsça)

biganesin / bigânesin

• İlgiyi kesmişsin, yabancısı olmuşsun, habersizsin.

bihiss / bîhiss / بى حس

• Hissiz, duygusuz. (Farsça - Arapça)

bikar / bîkâr / بيكار

• İşsiz, kazançsız.

• İşsiz. (Farsça)
• Bekar. (Farsça)

bilagalat / bilâgalat

• Hatasız, yanlışsız.

buk'a

• Yer parçası, ülke.
• Boş ve ıssız yer.
• Sağlam ve büyük bina.
• Benek leke.

butlan-ı his

• Ameliyat için bir uzvun hissinin iptâli, duyarsız hâle getirilmesi.

cahiliye devri / câhiliye devri

• İslâmiyet'ten önce hissin akla, kötülüğün iyiliğe hâkim olduğu, puta tapılan karanlık devir.

cibs

• Kansız, hissiz. Hayırsız, alçak kimse.
• Alçı taşı, kireç.

ecza-i meyyite-i hamide-i camide-i kesife / ecza-i meyyite-i hâmide-i camide-i kesife

• Ölü, hissiz, camit ve kesif parçalar.

edred

• Dişsiz, dişi çıkmamış veya dökülmüş kimse.

efsürde

• Soluk, donmuş, hissizleşmiş. (Farsça)

efsürde-dil

• Kalbi hissizleşmiş. Donuk gibi olmuş kalb. (Farsça)

ehl-i adavet

• Düşmanlık hissi besleyenler.

ehl-i sekr

• Aklı ile hareket edemeyip hissi ve zevki ile hareket eden, sarhoş. (Farsça)
• Tas: İlâhî bir tecelli ile istiğrak halinde olanın kendinden geçmesi hali. (Farsça)

el-buğzu fillah

• Allah için buğzetmek. Bütün şiddet, adavet ve düşmanlık Cenab-ı Hakk'ın (C.C.) rızası dairesindedir. İhlâsı kıracak, hissî hareketten sakınmaktır.

farat

• Öne çıkan, geçen.
• Issız yerlerde konan nişan ve işaret.
• Kervan halkından önce su yerine varıp sakalık eden kimse.

fariğ / fâriğ

• Vazgeçmiş, çekilmiş.
• Rahat, âsûde.
• Boş, işini bitirmiş, işsiz.

fenafilihvan

• (Fenâ fi-l-ihvân) Tefâni. Yani; kardeşlerin birbirinde fâni olması; kendi hissiyat-ı nefsaniyesini unutup, kardeşlerinin meziyyât ve hissiyâtı ile fikren yaşaması. Samimi ihlâs üzerine müesses en yakın dostluk, en fedakâr ve en civanmert kardeşlik.

füsürde dil

• Kalbi donmuş. Hissiz. Kalbi katılaşmış.

gabavet / gabâvet

• Ahmaklık, anlayışsızlık, bönlük, kalın kafalılık. (Fıtnetin zıddı)

• Anlayışsızlık, kalın kafalılık.

gabi / gabî

• Anlayışsız, ahmak, bön.

galatsız

• Yanlışsız, hatasız.

gamir

• Ekilmemiş, terkedilmiş ıssız yer.
• Faydalanılmamış şey.
• Mamur olmayan harap yer.

gamre

• (Çoğulu: Gamerât) Tecrübesizlik, görgüsüzlük, anlayışsızlık.
• İzdiham, kalabalık.
• Fenalığa dalmak.
• Şiddet.
• Zahmet.

gevden

• Sersem, ahmak, şaşkın, anlayışsız. (Farsça)

guşe-i uzlet

• Tenha ve ıssız köşe.

habhabi / habhabî

• İşsiz güçsüz boş olarak dolaşan adamlar.

hac

• İslâm'ın beşinci şartı. Gerekli şartları kendinde bulunduran (bülûğa ermiş yâni ergen, hür, zengin, aklı başında) her müslümanın ömründe bir defâ ihramlı (dikişsiz) bir elbise ile Mekke'ye gidip Kâbe'yi ziyâret etmesi ve Arafât denilen yerde bir mikt âr durması ve bâzı vazîfeleri yerine getirmesi.

hacc-ı asgar

• Ömre. Hac zamânı olan beş günden (Arefe günü ile dört bayram günlerinden) başka senenin her günü ihrâm (dikişsiz elbise) ile Mekke'ye gelip, Kâbe'yi tavâf (etrâfında yedi kere dolaşmak), sa'y yapmak (Safâ ve Merve tepeleri arasında gidip gelmek) ve traş olmak.

hacis

• Tasa, keder, hüzün, gam.
• Hâtıra. Kalb ve hissin en derin ve gizli sesleri.

hakim / hakîm

• Hikmetle muttasıf olan ve mevcudatın hakikatına vâkıf olan. Hikmet mütehasssı. İlm-i hikmette mütebahhir ve mütehassıs olan. İş ve emirleri hikmetli ve yanlışsız olan.
• Tabib, doktor.

hali / hâlî

• Tenhâ. Boş. Sahipsiz. Issız. İçinde bir şey olmama.

• Bir şeyden uzak, boş, ıssız.

hamakat

• Ahmaklık. Budalalık. Bönlük. Anlayışsızlık.

harab

• Viran. Issız. Yıkık. Perişan.

hassas

• Duygulu, içli.
• Alıngan. Çok ve çabuk hisseden. Hissi galib olan kimse.

havi / hâvî

• Yıkık dökük, ıssız, harabe.

haviye

• Şenliksiz olan yer. Harabe. Issız, boş yer.
• Sâkıt. Göçük, çökük.

haya / hayâ

• Utanma hissi.

hetma'

• Dişsiz olup kurban edilemeyen hayvan.

heva

• (Çoğulu: Ehviye) İki şeyin arasının uzaklığı.
• Yer ile gök arası.
• Yukarıdan aşağıya inmek.
• Her bir boş, ıssız yer.

heybet / هَيْبَتْ

• Hürmetle beraber koruk hissini veren hal. Sakınıp korkulacak hal. Azamet.

• Korku ve hürmet hissini uyandırma.

hırtopoz

• (Argo) Anlayışsız, kaba, ahmak kimse.

hiss-i adalet

• Adalet hissi, duygusu.

hiss-i amme / hiss-i âmme

• Genelin hissi.

hiss-i hürriyet

• Hürriyet hissi, özgürlük duygusu.

hiss-i hüzn-ü gamdar

• Gam veren hüzün hissi.

hiss-i intikam

• İntikam hissi.

hiss-i muhabbet

• Sevgi hissi, duygusu.

hiss-i şefkat ve himaye / hiss-i şefkat ve himâye

• Şefkat ve koruma hissi.

hiss-i selim

• Selim his. Her çeşit zarar verebilecek olan, müsbet olmayan ve şerre giden şeylerden kendini koruma hissi.
• Sağlam ve insanı yanıltmayan his.

hiss-i şükran

• Teşekkür etme hissi.

hiss-i şükran ve memnuniyet

• Teşekkür etme ve memnuniyet hissi, duygusu.

hiss-i taklidi / hiss-i taklidî

• Taklit hissi, duygusu.

hiss-i uhuvvet

• Kardeşlik hissi.

hissiyet

• Duygululuk, hissîlik.

huş

• Akıl, fikir, zekâ, iyi ile kötüyü ayırma hissi. (Farsça)
• Ruh, can. (Farsça)
• Ölüm, (Farsça)
• Zehir. (Farsça)

i'mar

• Yapmak. Tâmir etmek. Şenlendirmek. Mâmur kılmak. Harabilik ve ıssızlıktan kurtarmak.

ihdar

• (Hadr. dan) Tıb : Bir organın hissini iptal etme, uyuşturma.
• Kızı yaşmaklandırma, ferace giydirme.

ihram / ihrâm / اِحْرَامْ

• Hacıların örtündükleri dikişsiz elbise.
• Yün yaygı. Büyük yün çarşaf.
• Fık: Hac veya umreyi yada her ikisini eda etmek için mübah olan şeylerden bazılarını nefsine menetmek ve onlardan sakınmak.

• Hac ve umre için giyilen, yün, pamuk ve ketenden yapılan dikişsiz elbise.

• Mîkât denilen mahalde (yerde) hacca veya umreye niyet ederek, peştemal gibi dikişsiz iki parça örtüyü giymek ve telbiye getirmek sûretiyle, daha önce mubah (serbest) olan bâzı şeyleri kendine haram kılmak yâni bunları yapmaktan sakınmak. İhrâmlı kims eye muhrim denir. İhrâm elbisesinin belden aşağı

• Hacıların giydikleri dikişsiz elbise.

• Hac ve umrede giyilen dikişsiz elbise.

ihsasiyye

• Tecrübeden ve hissedilenden gayrısını kabul etmeyen. Hissiyyun ve maddiyyun fırkasından olanlar. İmansızlık. Dinsizlik.

ind

• Arapçada zaman veya mekân ismi yerine kullanılır. Hissî ve manevî mekân. Maddî ve manevî huzura delâlet eder. Nezd, huzur, yan, vakt, taraf gibi mânâlara gelir. Gayr-ı mütemekkindir. Yani harekeleri değişmez. İzafete göre zamanı ifade eder (Min) harf-i cerriyle birleşebilir. Bazan da zarf olmaz. Baz

iztiba / iztibâ

• Hac ve ömre ibâdetlerinde erkeklerin giydikleri dikişsiz iki parçadan meydana gelen ihramın üst parçasının bir ucunu sağ koltuk altına alıp diğer ucunu sol omuz üzerine atmak.

kamis / kamîs

• Gömlek, entâri.
• Kefenin parçalarından olup, entâri gibi uzun, dikişsiz gömlek.

kasavise

• (Tekili: Kıssis) Papazlar, ruhbânlar, keşişler.

kasi / kasî / kâsî

• (Kasiye) Duygusuz. Katı, hissiz, taş gibi katı.

• Katı, hissiz.

kasır-ül fehm

• Anlayışı noksan, kısa anlayışlı. Anlayışsız.

kava'

• Kimse olmalan ıssız yer.
• İki tarafına yağmur yağıp ona yağmayan yer.

kemkaim

• Anlayışsız. İdrakten âciz. (Farsça)

kepenek

• Çobanların giydiği kolsuz ve dikişsiz, keçeden dövülerek yapılan giyecek. (Farsça)

keşiş

• Papaz. Manastır rahibi. (Arabçası: Kıssis) (Farsça)

kufar

• (Tekili: Kafr) Issız ve susuz yerler. Çöller, sahralar.

künd

• Biçimsiz, yakışıksız, kısa.
• Kesmez, kör.
• Yiğit, cesaretli, cesur.
• Anlayışsız. Fehim ve idraki kısa.

kuvve-i dafia / kuvve-i dâfia

• Zararlı şeyleri men'etme ve onlardan korunma hissi. İtme kuvveti.

kuvve-i müdrike

• İdrak kuvveti. Beş duygunun, hissin zihinde duyulması, anlaşılması.

kuvve-i vahime / kuvve-i vâhime / قُوَّۀِ وَاهِمَه

• Kuruntu hissi.

lamise / lâmise

• Dokunma hissi, duygusu. El ile olan his. Bir şeyin cesâmetini anlama duygusu.

layefhem / lâyefhem

• Anlayışsız, idrakten âciz.

layuhti / lâyuhtî

• Hatasız, yanlışsız, yanılgısız.

lazım / lâzım / لازم

• Gerekli. (Arapça)
• Geçişsiz. (Arapça)

mehme

• (Çoğulu: Mehâme) Irak, uzak.
• Issızlık.
• Korkunç sahrâ. Büyük çöl.

merhamet-disar

• Çok merhametli, acıma hissi fazla olan.

meslub-üş şuur

• Anlayışsız, idraksiz, şuursuz.

meyl-i intikam

• İntikam hissi.

minnet

• İyiliğe karşı duyulan şükür hissi.
• Birisine iyilik etmek.
• Yapılan iyilikleri sayarak başa kakmak.

• İyiliğe karşı duyulan şükür hissi, başa kakma.

minnettar / minnettâr

• İyilik yapan birisine karşı duyulan teşekkür hissi.

minnettar etmek

• Yapılan bir iyiliğe karşı teşekkür hissi uyandırmak.

minnettarane / minnettârâne

• Minnet duyarak, yapılan bir iyiliğe karşı teşekkür hissi taşıyarak.

muattal

• Tatil edilmiş. Kullanılmaz olmuş. Battal edilmiş. Terkedilmiş.
• İşsiz. Tenbel.

• Kullanılmış, bırakılmış.
• Boş, işsiz.

• İşlemez, işsiz.

muattıl

• Atıl bırakan. İşsiz eden. İşe yaramaz hâle getiren.

mübtel-i hiss

• Hissi ibtal olunmuş.

mübtil-i hiss

• Hissi iptal eden.

münafese

• Başkasında görülen bir kemale imrenip ona yetişebilmek ve daha ileri gidebilmek için, nefislerin nefâsette, iyi şeylerde yarışması hissidir ki, nefsin şerefinden ve uluvv-i himmetinden neş'et eder. Hased ile arasında fark açıktır. Hased eden kimse, kemâle düşmandır; hased ettiği kimsenin zararından,

münhal

• Boş, işsiz.

münhall

• Boş, meşguliyetsiz, işsiz.
• Çözülmüş, çözülen.
• Memuru bulunmayan.
• Kim: Erimiş.

mürdedil

• Gönlü ölmüş, katı yürekli, ham, hissiz, duygusuz insan.

mutaattıl

• İşsiz kalan, işlemez olan. Muattal.

müteessir

• Te'sir altında kalmış. Acımış yahut sevinmiş. Hissiyatına dokunmuş.
• Üzüntülü.

müteheyyib

• Heybetlenen. Heybetli. Korku ve hürmet hissini veren.

mütevahhiş

• Issız, sakin, korkulu.

• Issız, kimsesiz, korkutucu, ürkütücü.

mütevazi'

• Gururlu olmayan, alçak gönüllü, kendi fakrını bilen.
• Gösterişsiz.

muvahhiş / مُوَحِّشْ

• Korkutan, ruha yalnızlık hissi veren.

na-bekar / na-bekâr

• İşsiz, işe yaramaz.

na-müsaid

• Elverişsiz. Müsaid olmayan. (Farsça)

na-perva

• Pervasız, korkusuz, aldırışsız, çekinmez. (Farsça)
• Sersem. (Farsça)

namüsaid / nâmüsâid

• Elverişsiz.

nasfet

• (Nasafet) İnsaf. Haklılık. Bir şeyin yarısını almak. Hakkaniyet. İnsanları, kanunların şümulüne girmeyen hakları te'min ve ifasına zorlayan fotri adâlet hissi.

nazar-ı hissi / nazar-ı hissî

• Hissî, maddî bakış.

nefs

• (Nefis) Can, kişi, kendi, öz varlık. Bir şeyin zatı olan, kendisi.
• Göz.
• Şehvet ve gadabın mebdei olan kuvve-i nefsaniye. Fıtri meyil, bedenin hissi istekleri.
• Ruh, hayat, asıl.
• Maya.
• Hamiyet.

perde-i cümud

• Donmuş, katı perde.
• Mc: Alem, tabiat.
• Akıl ve hissiyatı kendisi ile meşgul edip, dini ve ulvi hakikatlardan ayıran, gaflet veren perde.

pergem

• İşsiz güçsüz, boşta dolaşan adam. (Farsça)

peşşegir

• Sinek avlıyan. (Farsça)
• Mc: İşsiz güçsüz, boş gezen kimse. (Farsça)

rikkat-i cinsiye

• Kendi cinsinden olana karşı duyulan acıma hissi.

rind

• Kalender. Aldırışsız, dünya işlerini hoş gören. (Farsça)
• Laübali meşreb feylesof. (Farsça)
• Bâtını irfan ile müzeyyen olduğu halde zâhiri sâde görünen hakîm. Dış görünüşü laübali olduğu halde, aslında kâmil olan kimse. (Farsça)

• Aldırışsız, kalender.

rindi / rindî

• Kalenderlik, rindlik, aldırışsızlık. (Farsça)

riyasız / riyâsız

• Gösterişsiz.

sade

• Basit, karışık olmayan, katıksız. (Farsça)
• Saf, gösterişsiz, lüzumsuz bulunmayan. (Farsça)
• Tek katlı. (Farsça)
• Ancak, yalnız. (Farsça)
• Süssüz. (Farsça)
• Derin düşünemiyen, saf adam. (Farsça)

sadic

• Nakışı olmayan, nakışsız.
• Çıplak.
• Temiz, pak.

sahh

• (Sıhhat. den) Eskiden resmi yazılara konulan ve "doğrudur, yanlışsızdır" mânasına gelen bir işâretti.

sahra-yı vahşet / sahrâ-yı vahşet

• Son derece ıssız ve hiç kimsenin bulunmadığı çöl.

saib

• (Savab. dan) Maksada uygun.
• Hedefe doğru ulaşan.
• Doğru. Yanlışsız. Yanlışlık yapmayan.

sebseb

• (Çoğulu: Sebâsib) Issız büyük çöl.
• Kâfirlerin bayramı.

selka'

• (Çoğulu: Selâki) Otsuz, susuz ve ıssız yer.

serseri

• Başıboş, işsiz güçsüz, söz dinlemez, düzene uymaz.

sıhhatli

• Yanlışsız ve eksiksiz.

şükran / şükrân

• Şükür hissi.

taattul

• (Atalet. den) İşsiz kalma. İşlemez ve boşta olma.

te'min

• Güvenlik, emniyet hissi vermek.
• Sağlamlaştırma, şüphe bırakmama.
• Sağlamak. Kat'i vaadde bulunmak. Emn ve emân vermek.
• Elde etme.

tefani / tefanî

• Birbirinde fâni olmak. Arkadaşının iyi ahlâkıyla sevinmek. Arkadaşının, kardeşinin meziyyet ve hissiyatı ile fikren yaşamak.

• Birbirinde fâni olma; fikren arkadaşının meziyet ve hissiyatı ile yaşama, onun üstün özelliklerini kendisinin gibi kabul edip onunla iftihar etme.

tenha

• Issız yer.

tenhayi / tenhayî

• Yalnızlık, ıssızlık, tenhalık. (Farsça)

tevahhuş

• Korkmak. Ürkmek. Kaçmak.
• Hâli, tenhâ ve ıssız olmak.

teyha'

• Issız yer.

trajedi

• yun. Fâcia. Mevzuunu efsanelerden veya tarihî hâdiselerden alan, seyirciler üzerinde merhamet veya dehşet hissi uyandıran sahne eseri.

umur-u gaybiye

• Gaybi olan ve hissiyâtımızla bilinmeyen işler. Geçmiş zamana yahut geleceğe dâir olan ve hazırda mevcut olmayan işler.

vahş

• (Çoğulu: Vuhuş - Vahşân) İnsandan kaçan, yabani ve ürkek hayvan.
• Tenha ve ıssız yer.

vahşan / vahşân

• (Tekili: Vahş) Issız, tenha yerler.
• Yabani hayvanlar.

vahşet

• (Vahş - Vahiş) Yabanilik.
• Issızlık, tenhalık.
• Vehim, ürküntü. Korku. Vahşilik.
• Tenha, ıssız, korkunç yer.
• Elbise ve silâhını çıkarıp atmak.
• Aç kimse.

vahşet-abad / vahşet-âbâd

• Issız, korku ve ürkeklik veren yer. (Farsça)

vahşet-agin / vahşet-âgin

• Çok ıssız, korkulu yer, korkunç.

vahşet-gah / vahşet-gâh

• Korku yeri. Issız yer. (Farsça)

vahşet-nak / vahşet-nâk

• Korku veren yer. Issız ve korkulu yer. (Farsça)

vahşet-zar / vahşet-zâr

• Yabani, ıssız yer. (Farsça)

vahşetnak / vahşetnâk / وحشتناک

• Korkunç. (Arapça - Farsça)
• Issız. (Arapça - Farsça)

vicdan / vicdân

• İnsanın iyiyi kötüden ayırma hissi.

vicdanen

• Vicdanca, iyilik hissine göre.

yabani

• Yabana mensub. Issız yerlerde yaşıyan. Yabancı, alışmamış.

yeban

• Sahra, çöl. (Farsça)
• Issız ve tenha yer. (Farsça)

zaviye / zâviye

• Eskiden büyük kervanların geçtiği ıssız yollarda veya köy ve kasabalarda; dînî ilimlerin, İslâm ahlâkının ve fen ilimlerinin öğretilmesi, yolcuların barınması maksadıyla kurulan yer; küçük tekke.
• Tasavvufta bulunan kimselerin, ibâdet için çekildiği tenhâ yer.

zemin-i vahşetzar

• Yabanî, ıssız yer.