abese irca

• Mantık ve matematikte bir isbat şeklidir. Bir hükmün doğruluğunu isbat için, bu hükmü inkâr eden diğer hükmün yanlışlığı isbatlanır. Meselâ: Allah'ın varlığının inkâr edilmesinin imkânsızlığını veya abesiyetini göstermek, Allah'ın varlığını isbat yollarından biridir. Bu, "Abese irca" yolu ile isbat

acaib-i mülk ve melekut / acaib-i mülk ve melekût

• Allah'ın sahip olduğu ve hükmettiği görünen ve görünmeyen âlemlerdeki acaiplikler.

adem-i kabul

• Kabule yanaşmama, bir hükme varmama.

adil-i hakim-i zülcelal / âdil-i hâkim-i zülcelâl

• Sonsuz yücelik ve haşmet sahibi olan ve herşeye adaletle hükmeden Allah.

adl-i adil / adl-i âdil

• Her zaman adaletle hükmeden adalet sahibi Allah.

adl-i hakem

• Haklıyı haksızı ayıran, hükmeden, her hakkı yerine getiren, sonsuz adalet sahibi olan Allah.

ahkam / ahkâm

• Hükümler. Allahü teâlânın emirleri ve yasakları. Hükm'ün çokluk şeklidir.

ahkem

• En sağlam. En kuvvetli.
• En çok hükmeden.
• En hakim ve akıllı.

• En çok hükmeden.

aks-i kaziye

• (Mantıkta) Doğru farzedilen bir hükmün, konusu ile yükleminin (mahmulünün) ters çevrilmesi ile zaruri bir sonucun elde edilmesidir. Çeşitli şekilleri vardır. Meselâ : "Her insan canlıdır." sözünde konu olan insan ile, yüklem olan canlı sözü yer değiştirilerek (aksedilerek) şu hüküm elde edilir: "Baz

aktab-ı al-i beyt-i muhammediye / aktâb-ı âl-i beyt-i muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) neslinden gelen ve bulunduğu yerde veya memleketteki evliyanın başı hükmünde olan büyük veliler.

alem-i islam camii / âlem-i islâm camii

• Büyük bir cami hükmünde olan İslâm âlemi.

alem-i islam mescid-i kebiri / âlem-i islâm mescid-i kebiri

• Büyük mescit hükmünde olan İslâm dünyası.

alem-i islamın cami-i kebiri / âlem-i islâmın cami-i kebiri

• Büyük bir cami hükmünde olan İslâm dünyası.

amelde mezheb

• Mutlak müctehid denilen derin âlimin, Kur'ân-ı kerîm, hadîs-i şerîf, icmâ ve Eshâb-ı kirâma âit nakilleri esas alarak, iş ve ibâdetle ilgili hükmü açıkça bildirilmeyen husûslarda çıkardığı hükümlerin hepsi.

ayat-ı nasih / âyât-ı nâsih

• Sâbık olan şer'i hükmün kaldırıldığını beyan eden âyetler.

bad-ı cem / bâd-ı cem

• Hz. Süleyman Peygamberin hükmettiği yel, rüzgar.

batın / bâtın

• Bütün varlıkların içini yaratan ve dahiline hükmeden Allah.

be-hükm

• Hükmiyle, hükmünce.

bi'l-hadsi's-sadık / bi'l-hadsi's-sâdık

• Doğruluğuna hemen hükmedilecek bir şekilde.

biat olunmak

• Birine itaat edilmek, hükmüne girmek.

bid'at

• (Bid'a) Sonradan çıkarılan âdetler.
• Fık: Dinin aslında olmadığı hâlde, din namına sonradan çıkmış olan adetler. Meselâ: Giyim ve kıyafetlerde, cemiyet (toplum) hayatındaki ilişkilerde, terbiye ve ahlâk kurallarında, ibadet hayatında yani dinin hükmettiği her sahada, dine uygun olmaya

burhan-ı limmi / burhân-ı limmî

• Limeli (niçinli) delîl. İlletten sebebden ma'lûle (illetin bulunduğu şeye), müessirden (eseri yapandan) esere, san'atkârdan san'ata, sebebden netîceye götüren delîl. Görülen ateşten dumanın varlığına hükmetmek böyledir.

cihangir

• Dünyanın önemli bir bölümüne hükmeden, egemenliği altına alan.

cihet-i melekutiyet / cihet-i melekûtiyet

• Birşeyin iç yüzü, aslı, hakikati; varlıklara hükmeden İlâhî fiil, isim, sıfat ve şuûnâta bakan yön.

cumhur

• Halk topluluğu. Hey'et, takım. Aynı kararı veya hükmü kabul edenler.
• Âlimlerin çoğu, ekseriyeti.
• Seçimle idare edilen devlet.
• Bir yere toplanmış kum, toprak.

daire

• Resmi hükümet makamlarından her biri.
• Yazıhane.
• Büyük bir idare adamının makamı.
• Ev veya apartman katı.
• Bir manevi te'sirin hükmü geçtiği mahal.
• Sınır içi.
• Büro, büyük ev, konak.
• Çember, düz yuvarlak şekil.
• Mat: Merkezden aynı u

daire-i tasarruf ve malikiyet

• Etkili olup hükmettiği ve sahip olduğu daire.

dall-i bi-l ibare / dâll-i bi-l ibare

• (Dâllibilibâre) Fık: Bir ifade veya sözden muayyen bir mânanın ve hükmün anlaşılması. Meselâ: "Zekât, müslümanların fakirlerine verilir, hiçbir zengine verilmez" ibaresi zekâtın yalnız müslüman fakirlere verileceğine delâlet-i mutabıkıyye ile delâletidir. Zengin olan belli şahıslara da verilemeyeceğ

dar-ül hikmet / dâr-ül hikmet

• Hikmet yeri. Hikmetlerin hükmettiği, hikmet beşiği dünya.
• Osmanlı devrinde Şeyh-ül İslâmlık makamının bir ismi.

delalet-i nass / delâlet-i nass

• Nassın delâleti. Nass'da (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîfte) zikredilen şeyin hükmünün, müşterek (ortak) illet sebebiyle zikredilmeyen şey hakkında da sâbit olduğuna delâlet etmesi. Bâzı âlimler delâlet-i nass'a, kıyâs-ı celî(açık kıyâs) demişlerdir.

derebeyi

• Ortaçağda kendi arazisi içindeki insanlara istedikleri gibi hükmeden, devamlı olarak birbirleriyle savaşan geniş toprak sahiplerinden her biri.
• Mc: Asi, zorba.

devr-i batıl / devr-i bâtıl

• Man: Kısır devir. Bir hükmü ikinci bir hüküm ile, bunu da birincisi ile isbatlamaya çalışma yolu.

devre-i hükumet / devre-i hükûmet

• Devlet olarak hükmetme dönemi.

dil-dar

• Kalbi hükmü altında tutan. Sevgili, mâşuk. (Farsça)

diyet

• Kan bedeli. Yaralanan veya öldürülen bir kimse için en yakın vârisine ödenmesi şer'an hükmolunan para veya mal. Can pahası.
• Para, değer. Kıymet.

edyan-ı batıla / edyan-ı bâtıla

• Bâtıl dinler. Bozuk, hükmü hakikatten ayrılmış olan dinler.

edyan-ı mefsuha

• Hükmü kaldırılmış eski dinler. Hıristiyanlık, Yahudilik gibi.

efrenc

• (Franc. dan) Bu kelime, Ortaçağda teşekkül ederek, o sıralarda Frankların ve bilhassa Charlemagne'in hükmü altında bulunanlara ve zamanla genişleyerek bütün Avrupalılara denmiştir. Frenk. Avrupalı ve hasseten Fransız. (Fransızca)

el-hakem

• Haklıyı haksızı ayıran, hükmeden, her hakkı yerine getiren hüküm sahibi Allah.

emza

• Çok te'sirli olan, çok müessir.
• Hükmü çok geçen.
• Kat'i, şüphesiz.

esahh

• En sahîh, en sıhhatli, en doğru olan. Bir mes'elenin hükmü hakkında müctehid âlimlerin kavillerinden (sözlerinden, ictihadlarından) en doğru olanı. "Esahh" sözü, "sahîh, doğru" sözünden daha kuvvetlidir.

esas-ı azimet

• Azimetin (en üstün hükmün) esası, temeli.

esbab-ı nakziyye

• Bir hükmün daha yüksek bir merci tarafından bozulmasını icâb ettiren sebepler. Bozma sebepleri.

evamir-i hakimane / evâmir-i hâkimâne

• Hükmedici emirler.

evvel

• Herşeyden önce var olan ve yaratıkların önceki hâllerine de hükmeden Allah.

fasl-ı hitab / fasl-ı hitâb

• İki söz arasını ayıran kelime veya isimlerden biri. Önsözden sonra asıl maksada giriş.
• Fık: Şahitlerin gösterdiği delil veya yeminlerinden sonra hâkimin hükmetmesi.
• Hakkı bâtıldan ayırarak, nizaı ayırt edip kesmek ve halletmek. Herşeyi kemal-i vüzuh ile fasledip hakikatını gö

feriz / ferîz

• Takdir edici.
• Hükmedici.
• Yaşlı, ihtiyar.

ferman-dih

• Hükmü geçen, verdiği emri dinlenen. (Farsça)

ferman-ı ezeli / fermân-ı ezelî

• Ezelî buyruk, hükmü belli bir zamanla kayıtlı olmayan ferman.

fetret-i mutlaka

• İnsanlara, doğru ile yanlışı ayırt ettirecek hiçbir semâvî dinin hükmetmediği dönem.

fetva

• Bir hâdise, bir muâmele hakkındaki hükm-ü şer'îyi ehli olanın haber vermesi ve o hükme dair verilen mâlumat, bilgi.

fi'l-i mürekkeb

• Gr: Yardımcı bir fiille birleşerek tek kelime hükmüne geçen fiil. Birleşik fiil. (Vurabilmek, yazabilmek, okuyabilmek gibi.)

furkan-ı ezeli / furkan-ı ezelî

• Doğruyu yanlıştan ayırarak hükmeden ve ezelî olan Kur'ân.

fütaha

• Hükmetmek.

gülhane hatt-ı hümayunu

• Tar: Gülhanede okunan hatt-ı hümayun münasebetiyle meydana gelmiş bir tabirdir. Osmanlı İmparatorluğu'nun bir zamanlar dünyayı titreten kuvvet ve kudreti, çeşitli sebep ve te'sirlerle büyük bir zaafa uğramış ve en nihâyet devlet, bir vilâyet hükmünde olan Mısır'ın idaresini ele geçiren Mehmed Ali Pa

haber

• Arapça gramerde, isim cümlesindeki hükmü (iş, oluş veya hareketi) ifade eden kısım.

hadd-i asgar

• Man: Bir hükmün veya neticenin mevzuu. Küçük kaziye.

hadd-i ekber

• Man: Bir hükmün veya neticenin mahmulü, yani sıfatı veya hali, oluşu. Büyük kaziye.

hades

• Yeni olmak. Eskiden olmayıp sonradan görülmek.
• Taze. Yiğit. Genç.
• Fık: Abdest almayı icabettiren hal. Bazı ibadetlerin yapılmasına mâni olan ve necaset-i hükmiye sayılan hal.
• Pislik.

hadsi / hadsî

• Güçlü bir sezgi, seziş; zihnin bir vasıtaya ihtiyaç duymaksızın kalbe gelen güçlü ve kesin bir sezgi ile hızla hükmettiği doğru bilgi.

hakem

• İki tarafın anlaşmak üzere hükmüne rıza göstermek için seçtikleri kimse. Haklı ve haksızın ayrılmasında aracılık eden.

• Her şey hakkında küllî ve genel hükmü veren ve her şeyi küllî hükme göre adalet ve denge ile yaratan Allah.

• İki tarafın, hükmüne rızâ göstermek için seçtikleri kimse. Haklı ile haksızın ayrılmasında aracılık eden kimse.
• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından; hükmedici, hak ile bâtılı ayırıcı.

hakem-i zülcelal / hakem-i zülcelâl

• Herbir şey nasıl olacaksa onun keyfiyeti hakkında genel hükmü veren sonsuz haşmet sahibi Allah.

hakim / hakîm / hâkim / حاكم / حَاكِمْ

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Hikmet sâhibi, ilmi kâmil, işi güzel, uygun işler yaratıcı ve kullar arasında hükmedici.
• Hikmet ehli. Din bilgilerini fen bilgileri ile isbât eden âlim.

• "Hüküm veren, hak ve adalet üzere hükmeden, başkasını müdahale ettirmeden idare eden" mânâsında ilâhî isim.

• Hakim, yargıç, hüküm veren, hükmeden, hükümran olan, üstün olan.

• Haklı ve haksızı ayırıp, hak ve adâlet üzere hükmeden, karar veren.

• Hükmeden, idare eden.

• Galib. Haklı ve haksızı ayırıp hak ve adalet üzere hükmeden. Başkasını müdahale ettirmeden idare eden, Allah (C.C.)
• Memleketi idare eden.
• Mahkeme reisi. (Hâkim-i Hakikî, Hâkim-i Ezelî, Hâkim-i Mutlak, Hâkim-i Zülcelâl, Hâkim-i Lemyezel... gibi isimlerle, Cenab-ı Hakk'a âit ol

• Hükmeden.

• Hükmeden.

hakim olma / hâkim olma

• Hükmetme, karar verme, yönetme, egemen olma.

hakim-i bilhak / hâkim-i bilhak

• Hak ve adalet ile hükmeden, yargılayan Allah.

hakim-i ezeli / hâkim-i ezelî / حاَكِمِ اَزَل۪ي

• Başlangıcı olmayıp hükmedici olan (Allah).

hakim-i hafiz / hâkim-i hafîz

• Herşeye hükmeden ve herşeyi saklayıp koruyan Allah.

hakim-i hakem-i hakim-i zülcelali ve'l-cemal / hâkim-i hakem-i hakîm-i zülcelâli ve'l-cemâl

• Herşeyin hâkimi, her varlığın küllî hükmünü veren, her şeyi hikmetle ve yerli yerinde yaratan, sonsuz büyüklük ve güzellik sahibi.

hakim-i hakim / hâkim-i hakîm / حَاكِمِ حَكِيمْ

• Herşeyi hikmetle yapan ve herşeyi hükmü altında tutan Allah.

• Her işi hikmetli olup hükmedici olan (Allah).

hakim-i manevi / hâkim-i mânevî

• Mânevî olarak hükmeden, idare eden.

hakim-i mutlak / hâkim-i mutlak

• Tam ve gerçek hükmedici olan Allahü teâlâ.

hakim-i zalim / hâkim-i zâlim

• Zâlim hükmedici, zâlim hükümdar.

hakim-i zülcelal / hâkim-i zülcelâl / حَاكِمِ ذُوالْجَلَالْ

• Büyüklük ve kahır sâhibi olup hükmeden (Allah).

hakim-i zülkemal / hâkim-i zülkemâl

• Sonsuz mükemmellik sahibi ve herşeye hükmeden Allah.

hakimane / hâkimane / hâkimâne / حَاكِمَانَه

• Hükmederek, hâkim olarak. Hâkime yakışır tarzda.

• Hükmeder bir şekilde.

• Hükmedercesine.

• Hükmederek.

hakimiyet-i dünya / hâkimiyet-i dünya

• Dünya hakimiyeti, dünyaya hükmetme.

hakimiyyet / hâkimiyyet

• Hâkim oluş. Hükmediş. Âmirlik. Üstünlük. Müdahale ve rakibi kabul etmemek hali.

hariciler / hâricîler

• Sıffîn muhârebesinde, taraflar hakem tâyinine râzı olup anlaşmayı kabûl ettiği için hazret-i Ali'nin ordusundan ayrılarak "Hâkim ancak Allah'tır. Hazret-i Ali iki hakemin hükmüne uyarak halîfeliği hazret-i Muâviye'ye bırakmakla büyük günah işledi" di yen ve kendileri gibi düşünmeyen Eshâb-ı kirâm il

hazret-i kahhar / hazret-i kahhâr

• Her şeyi hükmüne itaat ettirebilen bir hâkimiyet sahibi, düşmanlarını kahrederek zelil ve perişan eden ve kudretinin karşısında her şeyi âciz bırakan Allah.

hile-i şer'iye

• Müşkül bir mes'eleyi, şer'i esaslar üzeri, hazakatla hall ve izah etmek ve şer'an muahaze ve mes'uliyeti mucib olmayacak surette te'vilini bulmaktır. Bu tabir kanuna, yani şeriata karşı irtikâb edilen, hile, oyun, aldatma veya şer'î bir hükmü bertaraf etmek mânasına olmayıp, ancak karışık bir durumu

huccet

• Senet, vesîka, delîl, burhân.
• Şer'î mahkemelerde bir dâvânın şâhitlerini dinledikten sonra kâdının verdiği hükmün yazıldığı îlâm, belge.

hüccet-i zahriye

• Kenarında sebebi yazılı bulunan hükmün tasdikli suretini ihtiva eden hüccet.

hücec-i hattiye

• Huk: Yazılı deliller. Bunlar tezvir ve tasni şüphesinden sâlim olduğundan onunla amel edilebilir, yani hükme medar olur, başka vech ile sübuta ihtiyaç kalmaz. (Beraetler, mahkeme kararları, tescil edilen vakriye gibi.)

hükkam / hükkâm

• İdareciler, idareye hükmedenler.

hükm / حكم

• Hüküm, emir, kesin karar. (Arapça)
• Hükmünde: Yerinde, gibi. (Arapça)
• Hükmünü almak: Yerine geçmek, gibi olmak. (Arapça)

hükm-i karakuşi / hükm-i karakuşî

• Karakuş hükmü.
• Mc: Hesaba kitaba gelmiyen, mantığa uymayan hüküm.

hükm-i şer'i / hükm-i şer'î

• Kur'an-ı Kerim'e ve Din-i İslâm'a uygun kanun ile verilen karar. Şeriatın hükmü.

hükm-i yezdani / hükm-i yezdanî

• Cenab-ı Hakk'ın hükmü. Allah'a mahsus kanun.

hükm-i zımni / hükm-i zımnî

• Fık: Zımnen vaki olan hüküm. (Bir kimse diğer bir kimse aleyhine; "Benim filân şahıs zimmetinde sâbit olacak şu kadar lira alacağıma onun emriyle kefil olmuş idin" diye dâva ve o kimse kefâleti ikrar ve borcu inkâr etmekle müddei, borcu isbat ederek hâkim dahi hükmetse bu hüküm kefil aleyhine sarâhe

hükm-ü hayal

• Hayalin hükmü.

hükm-ü kader

• Kaderin hükmü.

hükm-ü kanun

• Kanunun hükmü.

hükm-ü kur'ani / hükm-ü kur'ânî

• Kur'ân'ın hükmü.

hükm-ü nübüvvet

• Peygamberlik hükmü.

hükm-ü şer'i / hükm-ü şer'î

• Şeriatın hükmü, kanunu.

hükmberdar

• Hükme muti olan, itaat eden, boyun eğen. (Farsça)

hükmen

• Hüküm yoluyla, hükmünde ve değerinde olarak.

hükmi / hükmî

• Hükme dair. Hükme âit ve müteallik. Bir karara dayanan, itibâri olan.

hükmkeş

• Emre itaat eden, hükme boyun eğen.

hükmünde olan

• Bir şeyle aynı hükmü alan.

hüküm

• (Bak. HÜKM)

• Bk. hükm
• Hüküm vermek: Kesin karar vermek.

hükümdarane / hükümdârâne

• Hükmederek.

hükümet / حكومت

• Hükmetme, ülkeyi idare eden kimseler topluluğu.

• Hükümet. (Arapça)
• Hakimiyet. (Arapça)
• Devlet. (Arapça)
• Hükümet sürmek: Hakim olmak, hükmetmek, hüküm sürmek. (Arapça)

hükumet-i adl / hükûmet-i adl

• Huk: Miktarı şer'an muayyen olmayıp ehl-i vukufun (bilirkişinin) usulü dairesinde takdir ve tayin edeceği diyettir. Buna hükm-ü adl de denir.

hükümname

• Bir mahkeme veya hey'etin hüküm ve kararını hâvi vesika. Hükmü ihtiva eden kâğıt. (Farsça)

hükümran / hükümrân

• Hükmeden, sözü geçen.

• Hükmü geçen, hükmeden.

huruf-u mevcudat

• Büyük bir kitap olan kâinatın harfleri hükmündeki varlıklar.

hüve'l-batın / hüve'l-bâtın

• O Bâtındır; bütün varlıkların içyüzlerini mükemmel bir fabrikanın harika makineleri gibi yaratıp işleten ve herşeyin iç âlemine hükmeden Allah'tır.

i'lam

• Bildirmek. Belli etmek. Anlatmak.
• Mahkeme hükmünü bildiren resmi karar yazısı.

i'lamat

• (Tekili: İ'lam) Bir dâvânın mahkemece nasıl bir hükme bağlandığını gösteren resmî vesikalar.

icma' / icmâ'

• Toplanma. Dağınık şeyleri toplamak.
• Hazırlamak.
• Azm ve kasdeylemek.
• Topluluk. Fikir birliği. Bir mes'eleden âlimlerin ittihad etmesi.
• Fık: Sahabe-i Güzin Hazretlerinin (R.A.) ittifakları üzere akaid hükmüne geçmiş umur-u diniyenin tamamı.

• Edille-i şer'iyyenin (din bilgilerinin elde edildiği delîllerin, kaynakların) üçüncüsü. Bir asırda yaşayan müctehid denilen derin âlimlerin bir mes'elenin hükmünde birleşmeleri, ictihadlarının birbirine uygun olması.
• Beş vakit namazın farz oluşu, zinânın haram oluşu gibi ictihâd lâzı

ifta / iftâ

• Fetvâ vermek, dînî bir mes'elenin hükmünü sözlü veya yazılı olarak bildirmek.

ihtisas

• (Husus. dan) Kendine mahsus kılmak. Bir kimsenin dünyevi veya uhrevi, Kur'âni, İslâmi, imâni bir mesleğe, fen veya san'ata hasr-ı mesâi etmesi; yalnız onunla meşgul olması.
• Gr: Mütekellim veya muhatab zamiri olan mübtedanın haberinin hükmünü bir isme âit (mahsus) kılma. Bu isim zamir

iktiza-i nass / iktizâ-i nass

• Âyet ve hadîslerin gerektirdiği şey; nassın (âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîfin) hükmünün anlaşılabilmesi ve istenilen mânânın ortaya çıkması için sözün tamâmına bakılarak gerekli hükmün taktir edilmesi.

illet

• Bir şeyin veya hükmün meydana gelmesine doğrudan te'sir eden iş, sebeb.

illet-i hüküm

• Hükmün illeti, sebebi; bir hükmün, üzerine bina edildiği temel sebebi, gerekçesi.

imparator

• Lât. Büyük kral. Birkaç devlete hükmünü geçiren büyük hükümdar. Tahta çıkan kadın olursa ona imparatoriçe denir.

imsak

• Kendini tutmak. Bir şeyden el çekme.
• Oruca başlama zamanı.
• Hapsetmek.
• Şer'an müftirat denen şeylerden (orucu bozan şeylerden) nefsi hakikaten veya hükmen men' etmek.
• Yemez içmez adamın hâli. Cimrilik, hasislik, pintilik.

imza-i kaza

• Huk: Verilen hükmü infaz edip yerine getirme.

infaz

• Sözünü geçirme. Bir hükmü yerine getirme.
• Aldığı emre göre birisini öldürme.
• Öte tarafa geçirme.

infaz eden

• Bir hükmü yerine getiren.

infaz-ı ferman

• Hükmünü geçirme, emrini dinletme.

inne-ma / inne-mâ

• Ancak edatı ile, beyan olunan şey hakkındaki hükmü, maadâsından nefy etmek için kullanılır.

irade-i hilafet / irade-i hilâfet

• Halifelik makamının kararı, hükmü.

ism-i hakem ve hakim / ism-i hakem ve hakîm

• Varlıklar hakkında küllî hüküm veren ve o hükme göre sebepleri ve eşyayı hikmetle sevk eden Allah'ın ismi.

istibdad

• Başlı başına olmak. Keyfî idare sistemi.
• Zulüm ve tahakküm. İdaresi altındakilerin istemediği şeyleri yalnız kendi keyfine göre zorla ve zulümle yaptırmaya çalışmak. Kanun ve nizamlara bağlı olmayarak, çok defa da kanun namına kanunsuzluk yaparak, keyfi hükmünü icra ettirmek. Kimseyi

istibdal-i müseccel

• Lüzumuna hükmolunduğundan dolayı nakzı caiz olmayan istibdal.

istifta

• Bir meselede dinin hükmünü sorma.

istihsan

• Güzel bulma, güzel görme.
• Kıyas denilen delîlin iki kısmından birisi olan hafî (gizli, kapalı) kıyas, yâni asl (hakkında açıkça hüküm bulunan şey) ile, fer' (hakkında açıkça hüküm bulunmayan şey) arasında müşterek (ortak) olan ve aslın hükmünün fer'e verilmesine sebeb olan illetin (vasfın, ö

istikra-ı tam / istikrâ-ı tam

• Bütün cüz'î olaylardan hareket ederek küllî bir hükme varma; tümevarım; endüksiyon; burada bütün ilimlerin hep birlikte aynı sonuca parmak basmaları kastediliyor.

istikra-i tamme / istikrâ-i tâmme

• Bütün cüz'î olaylardan hareket ederek küllî bir hükme varma; tümevarım; endüksiyon; burada bütün ilimlerin hep birlikte aynı sonuca parmak basmaları kastediliyor.

istimlak

• İcraî karar alma salâhiyetini hâiz bir amme hükmî şahıs (Vilâyet, Belediye v.s.) tarafından bir malın, halkın faydası için karşılığı verilip alınarak umumun istifadesine arzedilmesi.
• Mülk satın almak.
• Mülk sahibi olmak.

istinaf / istînâf

• Baştan başlamak. Yeniden başlamak.
• Gr: Sözün başlangıcı.
• Huk: Dâvâ Mahkemesinin verdiği hükmü beğenmeyip bozulmasını daha üst mahkemeden istemek. Dâvâ mahkemeleri ile Temyiz Mahkemesi arasındaki bir derece yüksek mahkemeye verilen isim.

• Yeniden başlama.
• Bidayet mahkemesinde verilen bir hükmün bir üst mahkemeye başvurarak feshini isteme.

ıtlak etmek

• Belli bir sınır getirmeden genelleme yapma; Allah'ın kitap gönderdiği bir peygambere ve dine inanan insanları, yani Hıristiyan ve Yahudileri de hükmün kapsamı altına almak.

ittifakıyet-i avra / ittifakıyet-i avrâ

• Tek gözü kör olan ittifak, beraberlik; arkasında hükmeden İlâhî kudret görülmediği için sadece maddî güce sahip olduğu sanılan birlik ve beraberlik.

kabil-i nesh olmayan

• Hükmü kaldırılamayan.

kabza-i rububiyet / kabza-i rubûbiyet

• Cenâb-ı Hakkın bütün varlıklara hükmetme ve terbiye etme eli.

kade

• Gr: Yardımcı fiillerdendir. Cümlede ifade edilen hükmün yaklaştığını bildirmek için söylenir. Mübtedâ ile haberin başına gelerek, birincisini isim adı ile merfu' kılar, haberini de mansub eder. Bu gibi fiillerin haberi muzâri olur.

kadi / kadî

• Hâkim. Peygamber (A.S.M.) nâmına suçluyu ve suçsuzu ayırıp şeriatla hükmeden hâkim.
• Kaza eden.

kahhar hakim / kahhar hâkim

• Kahreden ve herşeye hükmeden güç ve kuvvet sahibi.

kalemrev

• Bir hükümdar veya hükümetin hükmünün geçtiği yer. (Farsça)

kanun-u esasiye-i kur'aniye / kanun-u esasiye-i kur'âniye

• Kur'ân'ın temel kanunu, hükmü.

kat'iyy-üd delale

• Bir ibârenin ifâde ettiği mânaya veya hükme delâletinin kat'i ve şeksiz olması. Delilin kat'i, şüphesiz oluşu.

kavl

• Müctehid (Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden din bilgilerini elde edebilen) âlimlerin bir işin hükmünü bildiren sözü yâni re'yi, ictihâdı.

kaza / kazâ

• Birdenbire olan musibet. Beklenmedik belâ.
• Vaktinde kılınmayan namazı sonradan kılmak.
• Allah'ın takdirinin ve emrinin yerine gelmesi.
• Hâkimlik, hâkimin hükmü.
• İstemeden yapılan zarar.
• Hükmeylemek, hüküm.
• Bir şeyi birbirine lâzım kılmak.

• Allah'ın ezeldeki hükmü
• Kadılık (ilçe) merkezi.
• Kadılık etme işi, mahkemenin kararı, hükmü.
• Yapma, yapılma, işleme.
• İstemeden yapılmış bir kötülük.

kaziye

• Man: Hüküm. Bir hükmü ifâde eden kelâm.
• Karar. Fikir. İfâde.
• Hak veya bâtıl mâna ifade eden söz.
• Hükmeylemek.
• Hükümet.

kaziye-i bedihiyye-i fıtriyye

• Man: Aklın tarafeyni tasavvur ederken zihinde hâzır olan bir hadd-ı vasat vâsıtası ile nisbet-i hükmiyyeyi cezmen tasdik eylemesinden ibaret olan kaziyyeye denir.

kaziye-i cüziyye

• Man: Hükmü, mevzuun bazı efradına şamil olan kaziye. "Bazı şeyler serttir." gibi.

kaziye-i felekiye

• Gök ilmi hükmüne göre; astronomi ilminin hükmü.

kaziye-i hamliyye

• Man : Mahmulün (yâni, haberin), mevzua (yani mübtedaya) sübut veya nef'i ile hükmü hâvi olan kaziyye. Tabir-i diğerle: Mahmulün mevzua kayıtsız ve şartsız olarak isnad olunduğu kaziyyeye denir. "Dünya fânidir" gibi.

kaziye-i meşhure

• Man: Herkesce sâbit olduğu hasebiyle hükmolunan kaziyye.

kaziye-i mevhume

• Man: Mâkul işler üzerine kuvve-i vâhimenin hükmeylediği kâzib kaziyyedir.

kaziye-i mutlaka

• Man: Hiçbir ihtimâl gösterilmeyip, bir şeyin şöyle olduğuna veya olmadığına açıktan açığa hükmolunan kaziyye'dir.

kaziye-i salibe / kaziye-i sâlibe

• Man: Mevzuun mahmulünden selbiyle hükmolunan, yâni; bir şeye nefi ile hükmeyleyen kaziyye'dir. "Kamerin ziyası kendinden değildir" gibi.

kaziye-i şartiye

• İki cümleden oluşan ve bir cümledeki hükmün diğer bir cümledeki şarta bağlı olduğu önerme.

kaziye-i şartiyye-i münfasıla

• Man: Mahmulü birden fazla olmakla bu mahmulllerin biri elbette mevzua isnad olunmak lâzım geldiğine hükmolunan kaziyyedir. (Adet ya tektir, ya çifttir) gibi.

kaziye-i taklidiyye

• Man: Mücerred. Başkasından duymakla hükmolunan kaziyye.

kaziye-i vaktiye-i münteşire

• Hükmü herhangi bir zamanda ve herhangi bir fertte gerçekleşmiş bulunan veya gerçekleşmesi mümkün olan kaziye, önerme.

kebair

• (Tekili: Kebire) Büyük şeyler, büyük günahlar. Kebairin sıralanışı:-Allah'ı inkâr etmek.-Allah'a şirk koşmak.-Kat'iyyen sâbit olan dini bir hükme inanmamak.-Allah'ın rahmetinden ümidini kesmek.-Allah'ın cezasından, mekrinden ve azabından emin olmak.-Günah üzerinde ısrar etmek. Yâni, herhangi bir gün

kitab-ı kebirin hurufatı

• Büyük bir kitap olan kâinatın harfleri hükmündeki varlıklar.

kıyas / kıyâs

• Bir şeyi bir şeye benzeterek veya ona göre tutarak hüküm verme.
• Benzetme, genel kurala uydurma.
• Hakkında âyet ve hadis olan benzerlerine göre hükmetme.

• Benzetmek, karşılaştırmak, mukâyese. İki şeyi birbiri ile karşılaştırmak. Benzeterek hüküm ve muhâkeme etmek.
• Man: Doğru kabul edilen iki hükümden bir üçüncü hükmü çıkarmak.
• Fık: İki belli şeyden birinin mahsus olan hükmünü, yâni, bu hükmün mislini, aralarındaki müttehid ille

• Bir şeyi diğer bir şeyle ölçme, bir şeyi başka şeye benzetme; hakkında nass (âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîf) bulunmayan bir mes'elenin hükmünü, buna benzeyen ve hakkında nass bulunan başka bir mes'elenin hükmüne benzeterek anlama.

kıyas-ı hadsi-i hafi / kıyas-ı hadsî-i hafî

• Gizli olan hükmün illetine (sebebine) güçlü bir sezgi ile (zihnin hemen intikali olan hads ile) ulaşmak sûretiyle yapılan kıyas; yani peygamberlik sebebi olan bütün peygamberlerdeki esasların Peygamber Efendimizdeki (a.s.m.) esaslar ile kıyaslanmasıdır ki, zihin bu esasların Peygamber Efendimizde da

kıyas-ı hafi-yi hadsiye / kıyas-ı hafî-yi hadsiye

• Zihnin birşey hakkında, sezgi ve âni kavramayla yaptığı gizli kıyas. Meselâ "Eğer Ayın ışığı Güneşten gelmeseydi, durumu değiştikçe ışık yapısı değişmezdi" şeklinde zihne doğan gizli bir kıyasla aklın "O halde Ay ışığını Güneşten alır" şeklinde hükmetmesi.

kıyas-ı istisnai / kıyas-ı istisnaî

• Bir hükmün neticesinin aynı veya nakzı, mukaddemelerinden birinde bilfiil zikredilirse, ona kıyâs-ı istisnâi denilir. Başka bir tâbirle: Neticesi veya zıddı bizzat kendisinde zikredilen kıyas. "Eğer bu cisim ise, mutlaka bir yer tutar" gibi. Veya "Güneş doğmuş ise, gündüz olmuştur" gibi.

kizir

• Köy muhtarının yamağı hükmünde olan adam. Köy kâhyası.

kübra / kübrâ

• Büyük önerme, hükmün yüklemi.

küfr-i mutlak

• Hiç bir imâni hükmü olmamak, dine âit hiç bir hakikatı, Allah'ın varlığına âit hiç bir delili kabul etmemek. İhsan ve inayet-i İlâhiyyeye karşı şükür etmiyerek fiilen ve kavlen inkâr etmek. ("Neuzü billâh" dine söğmek gibi) Küfr-ü icabettiren bazı çirkin sözlere de "küfür" denilmiştir.

kütüb-ü mensuha-i semaviyye

• İslâma ve bütün beşeriyyete gönderilen Kur'an-ı Kerim'den evvel eski peygamberlere gelen -Tevrat, İncil, Zebur- namlarındaki şimdi hükmü kalkmış olan mukaddes kitablar.

kuva / kuvâ

• (Tekili: Kuvvet) Güçler. Kuvvetler.
• Hisler. Hasseler. Takatler.
• Şeriatın birer hükmü.

kuzat

• Şeriat nâmına hükmeden hâkimler. Kadılar.

lazım-ı hüküm / lâzım-ı hüküm

• Hükmün gereği.

lisan-ı gayb

• Gaybın haberlerini bildiren dil. Ahiret ahvalini veya bizce bilinmeyen gayb hükmündeki haberleri söyleyen. "Kur'an-ı Kerim"

ma'delet

• (Ma'dilet) Adalet eylemek. Hak ile hükmeylemek.
• Adalet yeri.

ma'kul-ül-ma'na

• Bir sebebe, illete ve maslahata dayanan şer'i mesele. (Fakat, hakiki sebeb ise emr-i İlâhidir.) Bir hikmete ve bir maslahata binâen tercih edilmiş veya o hükmün teşriine müreccih olmuş olan şer'i mes'ele.

ma-i masdariye / mâ-i masdariye

• Başında bulunduğu cümleyi masdar mânasına ve hükmüne sokar.

mahkeme

• (Hüküm. den) Dâvaların görülüp hükme, karara bağlandığı yer. İcra-yı adalet için çalışan resmî daire.

• Hüküm verilen dâvâların görülüp, hükme (karâra) bağlandığı yer.

• Davaların görülüp hükme bağlandığı yer.

mahkum / mahkûm / مَحْكُومْ

• Aleyhinde hüküm verilmiş olan. Dâvayı kaybedip cezalanan.
• Birisinin hükmü altında bulunan.
• Zorunda ve mecburiyetinde olma. Katlanma.

• Hükmolunan, birinin hükmü altında bulunan
• Hüküm giymiş.
• Katlanma, zorunda olma.

• Hükmedilen.

mahkum-u mutlak / mahkûm-u mutlak / مَحْكُومُ مُطْلَقْ

• Her cihetten hükmedilen.

mahkumun-leh / mahkûmun-leh

• Dâvayı kazanmış olan. Lehine hükmolunan.

mahmul

• Bir hüküm ve önermede konuyu niteleyen, yani kendisiyle hükmedilen söz, yüklem; Meselâ; 'Mehmed âlimdir' hükmünde 'âlim' mahmuldür.

mahmulat / mahmulât

• Bir hükümde kendisiyle hükmedilenler; hükmün konusunu niteleyen yüklemler.

mahsusattaki vehmiyat bedihiyattandır / mahsûsattaki vehmiyat bedihiyattandır

• Dış duyular vasıtasıyla elde edilen bilgiye vehim karışamaz. Zira hakikati sabittir. Dış duyularla gödüğümüz şeyler dış dünyada vardır. Vehimde olduğu gibi kuruntu ile olmayan bir şeyin varlığına hükmetmek değildir.

makine-i insaniye

• Bir makine hükmünde olan insanın beden ve cihazları.

masadak

• Bir sözü veya hükmü tasdik eden husus. "Söylendiği gibi, denildiği şekilde, doğru, sâdık, olduğu gibi, muvâfıktır, mutâbıktır, tıpkısı" gibi mânâlara gelir. Mânânın fertlerine de mâsadak denilebilir.

mefsuh / mefsûh

• Hükmü kaldırılan.

mensuh / mensûh

• Nesh edilmiş; hükmü kaldırılmış.

• Hükmü kaldırılmış, nesholunmuş, yürürlükten kaldırılmış.

• (Nesh. den) Hükmü kaldırılmış. Nesholunmuş. Hükümsüz bırakılmış.

• Hükmü yürürlükten kaldırılmış. Sonraki hükümle değiştirilmiş dînî hüküm.

• Hükmü kaldırılmış.

menşur-u layezali / menşur-u lâyezâlî

• Hükmü sonsuza kadar devam eden ferman.

meny

• Meniyi dışarı getirmek.
• Takdir etmek.
• Okumak.
• Hükmetmek.

mer'i / mer'î

• (Mer'iyye) Riayet edilen, hükmü geçen. Makbul sayılan, hürmet edilen.

mer'iyyet

• Mer'î oluş. Makbul olma. Muteber olma. Hükmü geçer olma.

merasim

• (Tekili: Mersem) Resmi merasimler. Âdet hükmündeki gösterişler. Resmi muameleler.
• Şiveler. Âdetler.

merdud

• Reddolunmuş. Kabul edilmemiş. Geri döndürülmüş. Kovulmuş. (Namaz kılmayan hâindir, hâinin hükmü merduddur.)

mirilu

• Uzayan harblerde ve askerin kifayetsizliği zamanlarında aylıkla toplanan askerler. Bunlar talimsiz, intizamsız oldukları için "Nefer-i âm: Bütün halkın cenge sürülmesi" hükmünde kalıyor, bir istifade te'min olunamıyordu. Yeniçeri Ocağı'nın ilgasıyla muntazam askerî teşkilât yapılınca bu türl

mizan-ı kaza / mîzân-ı kazâ / م۪يزَانِ قَضَا

• Kaderde olan hükmün gerçekleşmesindeki belirleyici ölçü.

mu'teber

• İtibâr gören. Beğenilen.
• İnanılır. Güvenilir. Hatırı sayılır. Hükmü geçen.

mu'teberan

• (Tekili: Mu'teber) Şerefli, haysiyetli ve itibarlı kimseler.
• Bir yerin, bir mesleğin veya bir sınıfın ileri gelenleri. Hükmü geçip, inanılır olanlar.

mu'teberat

• (Tekili: Mu'teber) İtibarlı, hükmü geçer şeyler.

müellefe-i kulub / müellefe-i kulûb

• Kalbleri İslâm'a ısındırılmak istenenler. Kalblerine îmân yerleştirilmesi istenilen veya yeni îmân etmiş müslümanlar ve kötülükleri önlemek istenilen bâzı kâfirler olup, zekât verilen sekiz sınıftan biri iken hazret-i Ebû Bekr zamânında kendilerine zekât verilmesinin nesh yâni hükmünün kaldırıldığı

müessir

• Te'sir eden. İz bırakan. Te'sirli. Dokunaklı.
• Hükmünü yürüten.
• Eserin sahibi.

• Tesir eden, etki, iz bırakan.
• İşleyen, hükmünü yürüten.
• Çok hissedilen, içe işleyen.
• Dokunan, dokunaklı.
• Eser sahibi. Allah Teâlâ.

müessir-i hakiki / müessir-i hakikî

• Gerçek tesir sahibi olan, bütün sebepleri yaratıp hükmeden.

müfelles

• Huk: İflâsına hükmedilen kimse.

muhakeme-i akliye

• Akıl yoluyla geniş araştırmalar yaparak bir hükme ulaşma.

muhit-i enfüsi / muhit-i enfüsî

• Kapsamlı olan kendi dünyası; kâinattaki bütün mükemmelliklerin ve olgun hâsiyetlerin kapsamlı bir nümunesi hükmünde olan kendi zâtı ve iç dünyası.

muhkemat-ı kur'aniye / muhkemât-ı kur'âniye

• Mânâsı ve hükmü gayet açık olan Kur'ân âyetleri.

mülzim

• İlzam eden, susturucu.
• Lüzumlu gören. Gerektiren.
• Verilen hükmün mutlak yerine getirilmesindeki mecburiyet.

münfesih

• (Fesh. den) İnfisah eden, bozulan, bozulmuş, hükmü kaldırılmış olan, hükümsüz kalan.

münteşire-i muvakkate

• Hükmü herhangi bir fertte ve herhangi bir zamanda gerçekleşmiş bulunan veya gerçekleşmesi mümkün olan.

müşerri'

• Şeriat kanunu koyucusu; şeriat hükmünü vaz' eden, koyan.

musevilik / mûsevîlik

• Allahü teâlânın Mûsâ aleyhisselâm vâsıtasıyla İsrâiloğullarına gönderdiği din. Mukaddes (ilâhî) kitabı Tevrâttır. Îsâ aleyhisselâma kadar olan peygamberler bu dîni insanlara tebliğ ettiler. Îsâ aleyhisselâmın gelmesiyle Mûsevîlik dîninin hükmü kaldır ıldı.

mütehakkim / مُتَحَكِّمْ

• Hükmeden, zorba.

• Zorla hükmeden.

mütehakkimane

• Hükmedercesine, zorlayarak.

müteşabihat-ı kur'aniye / müteşabihat-ı kur'âniye

• Kur'an'da hükmü açık olmayan, yorumlanması gereken âyetler.

nafizane / nâfizâne

• Derinlere işler ve hükmü geçer bir şekilde.

nakiz

• (Nakz. dan) Zıt, karşı. Birbirine karşı, zıt olan şey veya iş.
• Man: Bir şeyin, bir kaziyenin hükmüne, mânasına muhalif olan veya ondan başka kaziye. Bir şeyi ref'eden şey. (Meselâ: "Her insan hayvandır. Bazı insan hayvan değildir." kaziyeleri birbirinin nakizidir. Nakiz ile zıd beyni

nakli delil / naklî delil

• Şer'î hükümler için naklî delil esastır. Yalnız akıl ile din namına hüküm getirilmez ve böyle bir hükmün dinle alâkası olmaz. Dinî meselelerde aklın ve ilmin vazifesi; dinî hükümlerdeki hikmetleri ve hakkaniyet delillerini görüp izhar etmektir. Kur'anın bazı âyetlerinde yapılan akla havaleler ve Kur

nakz

• Bozmak, bir hükmü yok saymak.

nakzan

• (Nakzen) Bozarak, hükmü bozulmuş olarak.

nasih / nâsih

• Hükmünü kaldıran.

• Değiştiren, bir hükmü ortadan kaldıran.

• Battal eden, hükümsüz bırakan. Daha önceki hükmü kaldıran.

• Daha önce bildirilen bir hükmü kaldıran, âyet-i kerîme veya hadîs-i şerîf. Kaldırılan hükme mensûh denir.

naşize

• Kocasının hanesinden, izni olmaksızın çıkıp kendisini kocasından haksız yere men'eden kadın. Bu çıkış hakikaten olabileceği gibi, hükmen de olabilir.
• Kabarmış, şişmiş.

nass-ı ayet / nass-ı âyet / نَصِّ اٰيَتْ

• Âyetin açık hükmü.

nass-ı hadis / nass-ı hadîs

• Hadisin hükmü.

nass-ı kelam / nass-ı kelâm / نَصِّ كَلَامْ

• Sözün (Kurânın) açık hükmü.

nass-ı kur'an / nass-ı kur'ân / نَصِّ قُرْاٰنْ

• Kur'ân'ın kesin ve açık hükmü.

• Kur'ân-ı Kerim'in açık ve kesin hükmü.

• Kurânın açık hükmü.

nass-ı sarih / nass-ı sarîh

• Mânâsı çok açık ve kesin olan Kur'an hükmü.

nesh

• Ist: Şer'i bir hükmü yine şer'i bir emirle kaldırmaktır. (İtikada ait olan ve zamanla değişmeyen hükümlerde nesih olmaz, bunlar sabit birer hakikattırlar.)
• Bir şeyin aynını kopya etmek, aynını çoğaltmak.
• İbtal etmek, hükümsüz bırakmak, değiştirmek.
• Nakletmek, kaldırma

• Var olan şer'î bir hükmün, sonradan gelen yine şer'î bir hükümle yürürlülükten kaldırılması.

• Şer'î bir hükmü yine şer'î bir emirle kaldırma.
• Bir şeyin aynını kopya etmek, aynını çoğaltmak.

• Emir ve yasaklarla ilgili şer'î (dînî) bir hükmün, ondan sonra gelen şer'î bir delîl (hüküm) ile kaldırılması, yürürlülük zamânının sona erdiğinin haber verilmesi, açıklanması. Hükmü kaldırılan delîle, nâsih; kaldırılan hükme mensûh denir.

nusus / nusûs

• Hükmü açık olan Kur'ân ve hadis metinleri.

nusus-u kat'iye / nusûs-u kat'iye

• Kur'ân'ın hükmü kesin olan âyetleri.

örfi / örfî / عُرْف۪ي

• Söz hükmündeki kelimeler.

padişah-ı ezeli / padişah-ı ezelî

• Varlığının başlan-gıcı olmayan; hükmü sonsuz olan Allah.

rahmet-i hakime / rahmet-i hâkime

• Allah'ın herşeye hükmeden rahmeti.

ram olmak / ram

• İtaat etmek, boyun eğmek.
  Ram: İtaat eden, boyun eğen, itaatli, münkad.
  Teslim olmak, hükmü altına girmek (Farsça)

re'y yolu

• Kıyas yolu. Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkça bildirilmemiş bir işin hükmünü buna benziyen ve açıkça bildirilen başka bir işin hükmüne benzeterek bulma yolu.

saltanat-ı külliye

• Herşeyi kuşatan ve herşeye hükmeden egemenlik.

saltanat-ı zatiye / saltanat-ı zâtiye

• Bizzat Kendisinin hükmettiği saltanat, egemenlik.

sani-i hakem-i hakim / sâni-i hakem-i hakîm

• Her bir varlığın bütün keyfiyetleri hakkında genel hüküm veren ve o hükme göre sebepleri ve eşyayı hikmetle sevk edip san'atla yaratan Allah.

saray-ı kabe-i ulya / sarây-ı kâbe-i ulyâ

• Bir saray hükmünde olan şu kâinatta her şeyin Rabbine yöneldiği yüce Kâbe.

şart

• Bir işin veya hükmün yapılmasını îcâbettirmeyen, fakat yapılmaması ile de o iş veyâ hükmün meydana geldiği şey.

şeair-i ahmediye / şeâir-i ahmediye

• Peygamber Efendimizin (a.s.m.) sembol hükmündeki sünnetleri, prensipleri.

sebe'

• (Sebâ) Hazret-i Süleyman Aleyhisselâm'ın mucizesi sonunda imana gelen ve onunla evlenen Belkıs'ın Yemen'de hükmü altında bulundurduğu mâmur şehrinin ismi.
• Bir Arab kavminin adı.
• Bir devlet ismi.
• Bir şahıs adı.

şecere-i tuba-i islamiyet / şecere-i tûbâ-i islâmiyet

• Bir tûbâ ağacı hükmünde olan İslâmiyet.

septisizm

• Fls: Müsbet veya menfi hiçbir kat'i hükme varamıyan ve dâim şüphe içinde olmayı kabul eden sapık felsefe sistemi. Şüphecilik. (Fransızca)

sermediyet-i hakimiyet / sermediyet-i hâkimiyet / سَرْمَدِيَتِ حَاكِمِيَتْ

• (Allah'ın) hükmediciliğinin dâimîliği.

sofestai / sofestaî / sofestâî

• (Sevfestâi) Kâinatın yaratıcısını, Cenab-ı Hakkı kabul etmemek için herşeyi inkâr eden. Müsbet veya menfi hiç bir hükme varmayan, daima şüphe içinde kalmayı esas alan felsefi bir doktrinin (Septisizm) mensubu. Septik. Alemde hakikat namına hiç bir şey tanımayan ve hakikatı araştırmaktan sarf-ı nazar

• Şüpheci; herşeyi, hattâ kendisini dahi inkâr eden, olumlu veya olumsuz hiçbir hükme varmayan daima şüphe içinde kalmayı esas alan bir felsefi zihniyet ve tutum sahibi, septik.

• Olumlu veya olumsuz hiçbir hükme varmayan kuşkucu felsefeci.

sultan-ı mutlak

• Herşeye hükmeden, sınırsız egemenlik sahibi sultan.

şümul

• Kaplamak. İhtivâ etmek. İçine almak.
• Hükmü altına almak.

süveyda-yı kalb / süveydâ-yı kalb / سُوَيْدَايِ قَلْبْ

• Kalbin gözbebeği hükmündeki siyah nokta.

ta'lil

• Bir hükmün sebep ve illetlerini ortaya çıkarma, gösterme.

tadlil

• Doğru yoldan çıktığına hükmetme, dalâlette görme.

tadlil-i gayr

• Başkalarını dalâlete nisbet etmek. Sapıklığına hükmetmek.

tahakküm / تحكم / تَحَكُّمْ

• (Hüküm. den) Tekebbür, zorbalık etmek. Zorla hükmetmek.

• Tahakküm etmek: Hükmetmek, hükmü altında tutmak.

• Hükmetme, zorbalık.

• Hükmetme, hükmü altında tutma. (Arapça)

• Zorla hükmetme.

tahakküm-ü zahiri / tahakküm-ü zâhirî

• Zahirî olan egemenlik; akıl ve gönlü dışlayarak insanlara hükmetme.

tahaküm

• Hükmedişmek.

taharet / tahâret

• Necâset denilen yâni maddeten pis olan şeylerden ve hades denilen hükmî ve mânevî pisliklerden (abdestsizlik, cünüplük, kadınlar için hayz ve nifas hâllerinden) su ile abdest alarak, su yoksa, toprak ve toprak cinsinden şeylerle teyemmün ederek yapıl an temizlik. Temiz olana tâhir, temizleyiciye de

tahattur-u hükm-ü şer'i / tahattur-u hükm-ü şer'î

• Dini hükmün hatırlanması.

tahsis

• Hâs kılma, özelleştirme; genel bir mânâ ve hüküm ifade eden bir sözü, belirli bir hükme mahsus kılma, belirli bir mânâda kullanma.

taht-ı hükmünde

• Hükmü altında.

tamim / tâmîm

• Umumileştirme, genelleme; bir hükmü aynı cinsin bütün fertlerine verme.

tansis

• Tetkikten sonra karar vermek.
• Bir mes'eleyi ve hükmü, şer'î delillere isnad etmek.

tasallut-u tam / tasallut-u tâm

• Varlıklar üzerinde tam bir tahakküm kurma, onlara hükmetme.

tasarruf

• İdâreli kullanma, sarfetme. Tutumlu olma; harcamada isrâftan ve cimrilikten sakınıp orta yolu seçme.
• İdâre etme, hükmetme.
• Bir velînin Allahü teâlânın izniyle sevdiklerini mânen yetiştirmesi, düşmanlarını ise cezâlandırması.

tasmid

• Hükmetmek. İçini doldurmak.

tatar

• (Tetar) (Arapçada: Teter) Bu isim, asıl itibariyle Moğol milletlerinden bir kavmin adıdır. Bu kavmin efrâdı, Cengiz Han askerlerinin pişdarları hükmünde olduğundan eski zamanlarda Moğollar mânasında kullanılmıştır.Arap ve Fars tarihlerinde de yukardaki mânada kullanılmıştır. Sonra bu isim bü

tatbik

• Yakıştırmak. Yerine getirmek. Bir kanun hükmünü, kaide veya emri yerine getirmek. Kıyas ve tahmin etmek.

tazannün

• (Zann. dan) Sanma, zan ile iş görme, delilsiz hükmetme.

tebaa

• Bir devletin hükmünde bulunan (Türkiye Devletinin tebaası gibi).

tebea

• Bir devletin hükmünde bulunan (Türkiye Devletinin tebaası gibi).

tefekkühat-ı ilmiye

• Meyve ziyafetleri hükmünde olan ilmin detayları, ayrıntıları.

tefhir

• Fahirlendirmek, gururlandırmak.
• Gâlip olmakla hükmetmek.

tehakküm

• Hükmetme, baskı yapma.

tekfir

• Birisine "kâfir" deme, kâfirliğine hükmetme.
• Ortadan kaldırma, yok etme.
• Setretme, örtme.
• Keffaret verme.
• Elini göğsüne koyup tevazu yapma.

tenfir

• (Nefret. den) Ürkütme, korkutma.
• Nefret ettirme.
• Mekruh ve müstehcen isim takma.
• Galibiyetle hükmetme.
• (Nefir. den) Asker toplama.

tenfiz

• İnfaz etmek. Hükmünü yürütmek.
• İçinden geçirmek ve öteye çıkarmak.

tenkih-ül menat

• Menatın, yani illetin ayıklanması. Usul-ü Fıkhın kıyas bahsine ait bir ıstılahtır. Kıyasın dört rüknünden biri olan illetin, diğer benzeri hususiyetlerden ayıklanmasıdır. Şöyle ki: Şâri (Allah C.C.) bir hükmü bir sebebe bina eder. Fakat o illetle beraber hükme te'siri olmayan birçok özellikler de bu

terk-i hükmi / terk-i hükmî

• Dünyâyı hükmen terk etmek, (terk etmiş sayılmak) yâni her işte İslâmiyet'e uymak. Meselâ zekâtı İslâmiyet'in gösterdiği yere seve seve vermek, komşu, akrabâ, fakir ve ödünç istiyenin hakkını gözetmek ve başkalarının hakkına tecâvüz etmemek (saldırmam ak) ve malı zevk ve sefâya, eğlenceye vermemek.

tesakutan / tesâkutan

• Her biri diğerinin hükmünü düşürür, birbirini yok eder olarak.

tesaruf

• Emir ve hükmetme.

teshir-i hava

• Havaya hükmetme.

teslim

• Bir emâneti verme.
• Kabul etme.
• Doğru ve haklı bulma.
• Selâmetle dua etme.
• Karşısındakinin hükmü altına girme.
• Kendini Allah'ın takdirine terketme, emri altına girme.
• Belâ ve âfetten korunur olma.
• Bir şeyi, yeni sâhibine verme.
• Da

ulema-yı ehl-i zahir / ulemâ-yı ehl-i zâhir / عُلَمَايِ اَهْلِ ظَاهِرْ

• Kur'an ve hadislerin sadece zahirî manalarıyla hükmeden âlimler.

vali / vâlî

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Her şeyin mâliki (sâhibi), yaratıcısı, bütün işler tasarrufunda olan, her şey O'nun irâdesi, hükmü ile olan.

vecibe / vecîbe

• Borç hükmünde olan vazife.
• Kanun ve ahlâkın icabı, yerine getirilmesi lâzım gelen şey.

• Çok gerekli ve şart olan şey. Borç hükmünde olan görev, yapılması mecburi iş.

• Borç hükmünde vazife.

zahir / zâhir

• "Bütün varlıkların dış yüzünü yaratan ve dışına da hükmeden" mânâsında ilâhî isim.

zahiriyyun / zâhiriyyun

• Görünüşe göre hükmedenler. İç yüzünü, hakikatını iyi bilmeyenler. Ehl-i zâhir olanlar.
• İlm-i Kelâm'da: Nassların zâhir mânalarına göre hüküm çıkaran ve te'vil ve tevcihten geri duranlar ve tarafdarları.

zann-ı kabul-ü cumhur

• Bir hükmün doğruluğunu ekseri müçtehidlerin ve ehl-i reylerin zann derecesinde, yani kuvvetli ihtimal ile kabul etmeleri. (Ümmeti da'vetle teşri' edemez, fehmi şeriatten olur; lâkin şeriat olamaz. Müçtehid olabilir, fakat müşerri' olamaz.İcma' ile cumhurdur, sikke-i şer'i görür. Bir fikre davet etme

zaruriyat / zaruriyât

• Dince yapılması zorunlu olan ve hükmü açıkça belirtilen işler.

zaruriyat-ı dini / zaruriyât-ı dinî

• Dince yapılması zorunlu olan ve hükmü açıkça belirtilen emirler.