etan

• Dişi eşek. (Farsça)
• Bir kısmı havada, bir kısmı suyun içinde kalan kaya; yosunlu taş. (Farsça)
• Kuyu kenarında üstüne oturup su içmeye mahsus taş. (Farsça)

fecir

• Havanın ağarma zamanı.

fen ve san'at balonu

• Fen ve san'at uçağı (Balon, 20. yüzyılın başlarında hava taşımacılığında ileri teknolojiydi.).

feşafeş

• Hışıltı. (Farsça)
• Atılan okun, havada giderken çıkardığı ses. (Farsça)

gamak

• Rutubet, ıslaklık. Rutubetli hava.

guma

• Hava bulutlu olduğundan ayın görünmemesi.

güşayiş-i heva / güşayiş-i hevâ

• Havanın açıklığı.

habab / habâb / حباب

• (Habâbe) Son derece muhabbet.
• Su üzerindeki hava kabarcığı.

• Hava kabarcığı. (Arapça)

hababe / habâbe / حبابه

• Hava kabarcığı. (Arapça)

habbat / habbât / حبات

• Hava kabarcıkları. (Arapça)
• Haplar. (Arapça)

haber

• Hâriçten insanın fikrine intikal eden ilim.
• Yeni havadis. Ağızdan ağıza nakledilen söz.
• Peyam. Peygam. Nebe'. İlim ve malumat. Bilgi.
• Hadis, Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâm'ın sözü.
• Edb: Hâdiseyi bildiren fiil veya cümle.
• Gr: Müsned. Mübtedanın mu

habiye

• (Çoğulu: Havâbi) Küp.
• Küçük havuz.
• Kuyu.

hacce / hâcce

• (Çoğulu: Havâcc) Hacca giden, usulüne uygun olarak Kâbe'yi ziyaret ederek hac vazifesini yerine getiren kadın veya kız.
• (Çoğulu: Hâcc) Bir cins diken.

hadi / hâdî

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kullarından dilediğine doğru yolu gösteren, kullarının havâssına (seçilmişlerine) doğrudan insanların avâmına (havâsstan aşağı derecede olanlara) yarattıkları varlıkları vâsıtasıyla kendini tan ıtan yüce Allah.

hadisat-ı cevviye ve semaviye / hadisat-ı cevviye ve semâviye

• Hava ve gök olayları.

hadise / hâdise

• (Çoğulu: Hâdisat, Havadis) Vâkıa, olay. Yeni bir şey, ilk defa olan. Haber.

hadise-i cevviye / hâdise-i cevviye

• Hava olayı; yağmur, kar gibi.

hafir

• (Çoğulu: Havâfir) Davar tırnağı.

hafiye

• (Çoğulu: Havâfi) İnsan bedeninde gizli olan can.
• Kuş kanadında ebâhirden sonra olan dört kısacık yeleklerin her birisi.
• Gizli, mestur.

halc

• Pamuğu temizlemek, havalandırmak ve kabartmak için yay ile atmak.

halife

• Öncekinin yerine geçen.
• Fık: İlâhî, yâni şer'î hükümlerin tatbik ve icrası için Peygamber'e (A.S.M.) vekil olan zât. İmam. İmamet-i kübra. (Namazda imama uyan cemaat gibi, halifeye de şer'î emirlerde öylece itaat edilir. Halifede aranan dört şart: İlim, adalet, kifayet, a'zâ ve havâs

• (Çoğulu: Havâlif) Türklerin kıldan veya keçeden yaptıkları çadırların direği, çadır direği.

halık

• (Çoğulu: Huluk-Havâlık) Büyük dağ.
• Ağaca dolaşmış olan üzüm çubuğu.
• Süt ile dolu olan koyun memesi.
• Tıraş eden. Berber.

haliye

• (Çoğulu: Havâlî) Kendini süsleyen kadın.

hame

• Yaş ot demeti, taze ekin destesi, bir sap üzere bitmiş taze ekin.
• Havası bozuk hastalıklı yer.

hanut

• (Çoğulu: Havânit) Meyhane, içki içilen yer.
• Dükkân.

hararet-i heva / hararet-i hevâ

• Havanın harareti. Havanın sıcaklığı.

haric-i hava / hâric-i hava

• Dıştaki hava.

hasb

• (Çoğulu: Havâsıb) Taş atmak.
• Ufak taşları savuran rüzgâr.

hass / hâss

• (Çoğulu: Havass) Hususi. Hâlis. Kıymetli ve ileri gelen mühim yakınların topluluğu.
• Bir şeyde bulunup başkasında bulunmayan. Umumi olmayıp mahsus olan.
• Tam ayar olan, yabancı maddelerle karışık olmayan ve içinde bozuk bulunmayan. Tek, münferid.
• Saf.
• Tar: Osman

hassa

• (Çoğulu: Havass) İnsanın kendisine tahsis ettiği şey. Bir şeyde bulunup başkasında bulunmayan şey. Bir şeye mahsus kuvvet. Te'sir. Menfaat.
• Adet ve alâmet. Ekâbir, kavmin ileri geleni.

hassas bölgeler

• Sivil savunmada düşmanın hedef tutacağı bölgeler. Her hassas bölgenin ehemmiyeti aynı değildir. Hava savunması bakımından eldeki imkanlar ve hassas bölgeler arasında öncelik tesbitine ihtiyaç vardır. Hassas bölgeler, sırasıyla:1) Atomik vurucu üslerin bulunduğu bölgeler.2) Yüzeyden yüzeye füze üsler (Türkçe)

hatım

• (Çoğulu: Havâtim) Yüzük.

hatun

• (Çoğulu: Havâtın) Kadın. Hanım.
• Tar: Yüksek şahsiyetli kadınlara veya hakan eşlerine verilen ünvan.

hava / havâ / هوا

• (Hevâ) Hava. Dünyayı çeviren atmosfer. Cevv. Yer ile gök arası.
• Hafif yel.
• Bir binanın üzerine kat çıkma hakkı.
• Bir yerin hâli ve sıhhat bakımından durumu.
• Müzikte ezgili ses, sadâ.

• Hava. (Arapça)

hava-i gıll ü gış / havâ-i gıll ü gış

• Hile, yalan ve dolanın hâkim olduğu ortam, hava.

hava-i nesimi / hava-i nesimî / hava-i nesîmî

• Sabahki hava. Temiz hava.

• Hafif ve hoşça esen rüzgâr, tatlı, hoş hava.

hava-i zulmet / havâ-i zulmet

• Karanlık hava.

hava-yı nesim / havâ-yı nesîm

• Hoş ve hafif rüzgar havası.

havai / havaî / هوائى

• (Çoğulu: Havâiyât) Havaya âit ve müteallik. Hava ile alâkalı.
• Heves ve nefis hesabına olan, boşuna veya çirkin. Günahlı iş. Nefsâni hâl ve hareketler.

• Havaya ait, havada yaşayan.

• Hava ile ilgili.

• Havaya ait. (Arapça)

havaic

• (Havâyic) İhtiyaçlar. Hâcetler. Gerekli ve lüzumlu şeyler.

havaiyyat

• Havâi şeyler ve sözler.

havale / حواله

• Ismarlama, havale. (Arapça)

havale-i muaccele

• Huk: Havale konusunun, behemehal ödenmesi lâzım geldiği şekilde yapılan havale.

havale-i mübheme

• Huk: Havale konusunun, ta'cil veya te'cili beyan olunmadan yapılan havale.

havale-i müeccele

• Huk: Havale edilen şeyin vadesi geldiğinde ödenmesi şeklinde yapılan havale.

havalename

• Posta gibi vasıtalarla para göndermek üzere yazılan havale mektubu. (Farsça)

havaleten

• Havale suretiyle, havale olarak.

havamis-i süleymaniye

• Tar: Süleymaniye Medresesini teşkil eden medreselerden beşinin müderrisine verilen ünvan. İlk zamanlarda havamis namı altında beş medrese ve beş aded de müderris bulunurken daha sonraları müderrislerin sayıları arttırılmış ve bundan dolayı "havamis" kelimesi de "hamise"ye kalbolunmuştur. Havamis med

havayic

• (Bak: Havâic)

havaze

• (Çoğulu: Havâzât) Ziyafet.

havceb

• (Çoğulu: Havâcib) Kırmızı gül.

havceme

• (Çoğulu: Havâcim) Kırmızı gül.

haven / hâven / هاون

• Havan. (Arapça)

haviriyyun / havîriyyûn

• Havariler.

haviyye

• (Çoğulu: Havâyâ) Yağlı bağırsak.
• Bağırsak.
• Deve palanı.

havka'

• (Bak: HAVAK)

havkale

• (Çoğulu: Havâkıl) İhtiyar, zayıf, kuvvetsiz ve çelimsiz adam.
• Hızlı yürüme.

havmane

• (Çoğulu: Havâmin) Çok sağlam yer.

havtek

• (Çoğulu: Havâtik) Kısa boylu.

hazık

• (Çoğulu: Havâzik) Mesti dar olan.
• Cânip, taraf.

hemheme-i hava

• Havanın çıkardığı ses, uğultu.

heva / hevâ

• (Bak: Hava)

• Nefsin istekleri, kötü arzular, hava.

heva-i nesim / hevâ-i nesîm

• Güzel, lâtif, hoş hava. Lâtif mânevi gıda. (Farsça)
• Hava (Atmosfer.) (Farsça)

• Latif hava. Mâne-vî gıda.

hevadar / hevâdâr / هوادار

• Hevalı. Nefsine uymuş. Küstah. (Farsça)
• Etrafı açık, havalı yer. (Farsça)

• Havalı, havadar. (Farsça)

hevaiye / hevâiye

• Hava gibi hafif ve lâtif karakterde olan şeyler.

• Hava gibi hafif ve lâtif karakterde olan mânâlar.

• Hava gibi olan lâtif şeyler.

hezheze

• Cisimlerin, hava yahut başka bir şey dokunmasiyle titremesi.

hıbab

• (Çoğulu: Havâbibe) Hısımlık, yakınlık, akrabalık, karâbet.

hıçkırık

• t. Fazla yemekten ve asabi sebeplerden diyaframın kasılması ve akciğerlerdeki havanın şiddetli ve gürültülü bir şekilde dışarı atılması.
• Boğaz tıkanacak surette ve derinden iç çekerek ağlama.

hicr

• Men etmek; akıl ve bâliğ olmamış çocuk, deli, bunak, sefih yâni malını kötü yere harcayan ve borçlu gibi kimseleri, tasarruf-i kavlîsinden yâni alış-veriş, kirâlama, havâle, kefillik, emânet ve rehin alıp-verme, hibe gibi işlerin tasarruflarından men' etme.
• Dostluğu bırakmak, dargın

hoşab

• Suyu, havası iyi olan yer. Parlak, berrak. Elmas, inci gibi şeylerin parlaklığı. (Farsça)
• Hoşaf. (Farsça)

hubur

• Haberler. Havadisler.

huluvv

• Boş olmak, hâlî oluş. Boşluk. Boşta olmak.
• Huk: Tarafların anlaşarak evlilik hayatlarına son vermeleri.
• Huk: Bir gayr-i menkulün, muayyen bir bedel ile kiralanmış olmasından doğan kiracılık hakkı ve menfaati.
• Hava parası adıyla verilen meblağ.

humbara

• Küçük küp. (Farsça)
• Ask: Demir veya tunçtan dökülmüş, içi boş ve yuvarlak olarak yapılan ve içine patlayıcı maddeler doldurularak havan topu veya elle atılan harp aleti. Havan topu ile atılana havan humbarası, elle atılana da el humbarası denirdi. (Farsça)
• Para biriktirmek için kullanılan topr (Farsça)

humbaracı

• Ask: Yeniçeri teşkilâtı zamanındaki topçu eri. Bu teşkilâtın mensubları havan toplarıyla humbara attıkları için bu adı almışlardı.

hunak

• (Çoğulu: Havânik) Boğazda olan şiş.

hüve kadar

• "Hû" derken çıkan hava kadar.

ida'

• Emanet bırakmak. Vedia koymak.
• Huk: Kendi malının muhafazasını başkasına havale etme.

idcan

• (İdcican) Gökyüzü yağmur bulutlarıyla örtülme.
• Hava çok sisli ve dumanlı olma.

ifsam

• Hastanın ateşinin düşmesi.
• Kesilip bitme, tükenme.
• Yağmurdan sonra hava açılma.

igame

• Havanın bulutlu olması.

igyam

• Havanın bulutlu olması.

ihale / ihâle / احاله

• Havale etme, bırakma. (Arapça)

ihtilac

• Seğirtme.
• Çarpıntı, çarpma.
• Etler gevşeyip büzülme.
• Havale nöbeti.

ihtiyat hazinesi

• Tar: Savaş ve diğer fevkalâde masraflara karşılık olmak üzere sarayda biriktirilen paralar. Gelirleri havass-ı hümayun hâsılatı, ganimetlerin beşte biri ve başka hükümdarlardan gelen hediyelerdi. Buna "iç hazine" veya "enderun hazinesi" de denilirdi.

ıhve-i müteferrikin / ıhve-i müteferrikîn

• Ana baba bir veya yalnız ana bir yahut da yalnız baba bir erkek kardeşler. (Müennesi: "Ahavat-ı müteferrikat'tır)

ıklim

• Bir yerin hava şartları. Memleket. Küre-i arzın kıt'a ve her bir memleketi.

iklim

• Bir yerin hava durumu.

incil-i yuhanna

• Yuhanna İncili dört incilden birisi, Hz. İsa'nın (a.s.) havarilerinden Yuhanna tarafından yazılan İncil, Hz. İsa'ya indirilen kitap.

inkıdad

• Yıkılma.
• Perakende olup dağılma.
• Kuş havadan süzülüp inme.

inkışa'

• Mânilerin gidip havanın açılması. Ayazlama.

inkızaz

• Çatlama.
• (Kuş) havadan yere doğru süzülerek inme.

inşaallah / inşâallah

• Her zaman Allahü teâlânın adını anmağa alışmak ve Allahü teâlâ dilerse olur mânâsına bütün işlerini Allahü teâlânın dilemesine havâle etmek için söylenen söz.

irsal

• (Resul. den) Göndermek, gönderilmek, yollamak.
• Havale kılma.
• Salıvermek. Kendi haline koymak.
• Sürü sahibi olmak.
• Elçi gönderme.

isa

• Dört büyük peygamberden birisidir. Hakiki Hristiyanlık dininin peygamberidir. Kur'an-ı Kerim'de meziyet ve senası geçmektedir. İncil, mukaddes kitabıdır. Vahiy ile kendine gönderilmiştir. Ancak kendisinden sonra Havarileri tarafından yazılmıştır.

isare

• Koparmak, kaldırmak.
• Tozu havaya kaldırmak.

isfirar-ı şems vakti / isfirâr-ı şems vakti

• Güneşin sararması vakti. Tozsuz, dumansız, berrak bir havada güneş ışığının geldiği yerlerin veya kendisinin bakacak kadar sararmaya başlamasından (güneşin alt kenarının görünen ufuktan bir mızrak boyu yükseklikte olduğu vakitten) güneş batıncaya kadar geçen zaman. İslâm astronomi âlimleri, bir mızr

isnam

• Ateşin alevi büyüme.
• Duman ve toz havaya çıkma.

istibal

• Havanın fenalığı ve sıkıcı olması.
• (Kendine) idrar döktürme.

istihmal

• Havâle etme, havâle edilme.
• Yükleme, yükletme.

istinşa

• Güzel koku koklama.
• Haber, havâdis araştırma.

ıtlal

• Havâle olma, birşey üzerine yüklenme.
• Boşu boşuna zaman geçirme, vakit öldürme.

izafe

• Bir şeyi bir kimseye veya bir şeye nisbet etmek, yakın etmek. İsnâd etmek. Katmak, katıştırmak.
• Bir şey üzerine meylettirmek, havale olmak, bağlanmak.
• Mal etmek.
• Gr: İki isimden meydana gelen bağlılık tamlaması.

izafet

• Bir şeyi bir kimseye veya bir şeye nisbet etmek, yakın etmek. İsnâd etmek. Katmak, katıştırmak.
• Bir şey üzerine meylettirmek, havale olmak, bağlanmak.
• Mal etmek.
• Gr: İki isimden meydana gelen bağlılık tamlaması.

kader

• Cenâb-ı Hakk'ın kâinatta olmuş ve olacak her şeyin evsafını ve havassını ve sâir geleceğini ve geçmişini ezelden bilip, levh-i mahfuzunda takdiri ve yazması. Takdir-i İlâhî.
• Ezelî kısmet.
• Tali'. Baht. Şans.

kay

• Yağmurlu hava.

kaziye-i bedihiyye

• Man: Delil ile isbata muhtaç olmaksızın, aklın cezmen hüküm ve tasdik eylediği hüküm. Bu iki kısma ayrılır:1- Kaziye-i bedihiyye-i akliyye: Aklın hârice danışmayarak ve havassın (hislerin) tavassut ve yardımına muhtaç olmayarak tasdik eylediği kaziyeye denilir ki; akıl mücerret mevzu ve mahmulünü ta

keramet-i kevniye

• Kudret-i Rabbaniyenin ihsanı ile letâfet kesbedip havada uçmak, uzun yolu kısa zamanda gitmek, bir mü'minin bir sıkıntısı hâlinde Cenab-ı Hakk'a dua edip ind-i İlâhîde makbul bir zâttan yardım istemekle, o zatın, izn-i İlâhi ile o muztar kimsenin imdadına yetişmesi, kale gibi muhkem bir yerde üzerin

kevar

• Meyve veya üzüm küfesi. (Farsça)
• Bal arısı gömeci, petek. (Farsça)
• Geceleri havada peyda olan bulut. Sis. (Farsça)

kıdn

• Havan.
• Kadının mahfe içinde kendisi için koyup sakladığı giyim eşyası.

kıraat-ı seb'a

• Kur'an-ı Kerim'i yedi türlü okuma tarzı. Mâna değişmemek üzere Kur'an-ı Kerim Kureyş, Huzeyl, Havâzin, Kinane, Sakif, Temim ve Yemen lehçeleriyle "sırat, mâlik, cibril" gibi kelimelerin yedi türlü okunmasına denir.
• Yedi türlü okuma.

kış'a

• Bulut açılıp dağıldıktan sonra havada geri kalan parça.

körük

• Ateşi havalandırmak için yapılmış bir âlet.
• Hava ile çalışan bazı çalgıların hava vermeğe mahsus kısmı.

küre-i hava

• Dünyayı kaplayan hava tabakası. Atmosfer.

• Hava küresi, atmosfer.

küre-i havaiye / küre-i havâiye

• Hava küresi, atmosfer.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

lede-l havale

• Havale olunduğu zaman.

leheb

• Ateşin alevlenmesi. Ateş alevi. Havaya yükselen toz.

levh-i mahv ve isbat

• Bir tabirdir. Levh: Görünen ve ibret verici bir vaziyeti ifade eder. Mahv ise; o vaziyetin birden ortadan kalkması, mahvolmasını ifade eder. Gökyüzü bulutlarla kaplı, şimşek çakar, yağmur yağar bir levha halinde iken birden hava açılır, hiç bir şey yokmuş gibi, eski manzarayı mahvolmuş hâlde görürüz

ma'nevi kuvvet / ma'nevî kuvvet

• Müdrike (anlayıcı) kuvvetlerinin üçüncüsü olup, insanların havâssına, seçilmişlerine mahsûs anlayıcı kuvvet.

magmumiyet

• Kederli, gamlı olma.
• Hava bulutlu ve kapalı olma.

magtus

• Su, gaz veya hava gibi şeylerin içine batırılmış.

mamhuran

• Adilcevaz, Patnos, Erciş ve bilhassa Beytüşşebab havalisinde meskun olan bir aşiret ismi.

mehva

• (Çoğulu: Mehâvâ) Sahrâ, çöl,
• Uçurum, yar.
• İki dağ arası.
• İki şeyin arası.

mevalid-i selase / mevâlid-i selâse

• Üç çocuk; dört unsurun (su, hava, toprak, güneş) birleşiminden meydana gelen madenler, bitkiler ve hayvanlar.

mevcudat-ı havaiye / mevcudât-ı havâiye

• Havadan oluşan varlıklar.

midaka

• Kendisiyle bir şey dövülüp ezilen şey. Havan.

mincar

• Havan. Havan eli.

mıntaka

• (Mıntıka) Muayyen bir yer. Havali. Taraf. Kısım. Kuşak. Kenar. Yeryüzünde bir kısım. Bölge.

miran aşireti

• Cizre havalisinde Bühti ismi ile de anılan bir aşiret adı.

mirzaz

• Havan eli.

misak

• Sürme, gütme, sevketme.
• Havada uçarken kanadını birbirine vurup uçan güvercin.

mizanülhava

• Havanın durumunu ölçen âlet, barometre.

muallak / معلق

• Askıda. Hakkında karar verilmemiş, hallolunmamış.
• Havada boşta duran.
• Sürüncemede kalmış iş.
• Edb: Açık hece, bir vokalle okunan hece.

• Asılı, havada. (Arapça)

muallakiyet / معلقيت

• Havada kalma, asılı kalma, hükümsüz olma. (Arapça)

muallakta / muallâkta

• Boşlukta, havada.

mudi'

• Fık: Malının muhâfazasını başkasına emânet ve havâle eden.

muhabir

• Haber veren, haberci.
• Gazeteye havadis gönderen kimse.

muhalhil

• Havayı hafifleten.

muhalün aleyh

• Fık: Havaleyi ödeyecek kimse. Üzerine havale yapılan şahıs.

muhalün bih

• Fık: Birine havale olunan mal.

muhavvel

• Hâvâle edilmiş. Ismarlanmış. Tebdil ve tağyir edilmiş. Değiştirilmiş. Bırakılmış.

• Havale edilmiş, yüklenmiş.

• Değiştirilmiş.
• Havale edilmiş, gönderilmiş, ısmarlanmış.

muhil / muhîl

• İhâle eden. Havâle eden.
• Fık: Borcunu başkası ödemesi için havâle eden kimse. Başkasının borcuna nakleden.

müntefih

• (Nefh. den) Şişmiş, şişkin. Hava ile doldurulmuş, üfürülmüş.

müsellat

• Galip.
• Havâle olunmuş.

müseytır

• Galip.
• Havâle.
• Musallat kişi.

mütecella

• Münkeşif olup görünen, âşikâr olan.
• Yükseğe çıkan. Yukarı havâle olan.

müteferricin / müteferricîn

• (Tekili: Müteferric) Gezinenler, dolaşanlar, hava almağa eğlenmeğe gidenler.

mütegayyim

• (Gaym. dan) Bulutlanan. Bulutlu hava.

müvekkelün-bih

• Müvekkil tarafından vekile tefviz olunan iş, vekile havale edilen iş.

nakli delil / naklî delil

• Şer'î hükümler için naklî delil esastır. Yalnız akıl ile din namına hüküm getirilmez ve böyle bir hükmün dinle alâkası olmaz. Dinî meselelerde aklın ve ilmin vazifesi; dinî hükümlerdeki hikmetleri ve hakkaniyet delillerini görüp izhar etmektir. Kur'anın bazı âyetlerinde yapılan akla havaleler ve Kur

nakur

• Sur gibi ağızla üflenerek çalınan boruya denir. Nakr; vurmak ve didiklemek mânalarına geldiği gibi, boru çalmak mânasına da gelir. Çünkü boru çalındığı zaman, içinden hava tazyiki ile didiklenmiş olacağı gibi, dışından da o ses, çarptığı kulakları didikleyeceği cihetle boruya "minkar" mânasıyla alâk

nasur

• Göz pınarında, mak'at havâlisinde ve diş etlerinde olur bir hastalık.

nebve

• Uzaklaşmak.
• Ok hedefe varamamak.
• Bir yerin havasının mizaca uygun olmaması.
• Kılıncın vurulan şeye saplanmayıp geri sıçraması.
• Pek çirkin ve kötü suretten gözün kaçması.

nefes

• Soluk, üfürülen hava. Soluma, soluk verip alma.
• Uzun söz.
• Bolluk.
• Hased etmek.
• Edb: Bektaşi tekkelerinde okunan manzum söz.

nizamat-ı havaiye

• Hava atmosfer sistemleri.

ordu

• t. Bir devletin dinini, namusunu, vatan ve istiklâlini her çeşit yabancı taarruz ve tecavüzüne karşı koruyan askerî en büyük üç kuvvetten biri. Hava Ordusu, Deniz Ordusu, Kara Ordusu gibi.
• En büyük askerî birlik.
• Aynı iman ve düşünce sahiplerinin faaliyette olanlarının hepsi.

paderhava

• (Pâ-der-hava) Ayağı havada. (Farsça)
• Mc: Temelsiz, çürük. (Farsça)

pay-der-hava

• Ayağı havada. (Farsça)
• Mc: Temelsiz, çürük. (Farsça)

pervazgah / pervazgâh

• Uçulacak yer. Tayyâre meydanı. Hava alanı. (Farsça)

ra'd

• Gök gürültüsü.
• Bulutları sevk ve nezaret ile vazifeli bir melek adı.
• Tehdit etmek, korkutmak. (Terennümat-ı hava, na'rât-ı ra'diye, nağamat-ı emvac, birer zikr-i azamet. Yağmurun hezecatı, kuşların seceatı birer tesbih-i rahmet, hakikata bir mecaz... Lemeat'tan)

ramak

• Nefes alacak kadar kalan hava, az bir hayat eseri.
• Çok az şey.

rasadhane / rasadhâne

• Havanın değişen şekillerini, sıcaklık ve soğukluğu tesbit etmek için veya yıldızların hareketlerini tesbit ve takib maksadiyle çalışılan yer. (Farsça)

rengin / رنگين

• Renkli. (Farsça)
• Hoş, havalı. (Farsça)

rükud-i heva

• Havanın durgun olması.

rutubet

• Yaşlık, nem, ıslaklık.
• Havadaki veya yapı içindeki nem.

rutubet-i havaiye / rutubet-i havâiye

• Havanın rutubeti, nemi.

safa

• Gönül şenliği, eğlence.
• Duru olmak, itmi'nan ve meserret üzere olmak. Temiz, sâfi olmak.
• Hava açık ve ayaz olmak.
• Mekke-i Mükerreme'de bir yerin ismi.

safe

• (Çoğulu: Savaf-Sâfât) Kanatlarını havada yayıp uçan kuş.

saff suresi

• Kur'an-ı Kerim'de 61. suredir. İsa, Havariyyun Suresi de denir. Medenîdir.

sahife-i hava

• Hava sayfası.

sahife-i havaiye

• Hava sahifesi.

sahva'

• (Çoğulu: Sehâvât) Yumuşak, geniş, bol yer.

savafık

• Havadis.
• Yeni meydana gelen şeyler.

seham

• Sıcak günlerde havada iplik iplik olduğu hayâl edilen nesneler.
• Sıcak esen rüzgâr.

şem'un

• Hz. İsa'nın (A.S.) havarilerindendir. Petros veya Sen Piyer de denir. Antakya kilisesini yaptırmıştır. Mi: 65'de Roma'da Neron tarafından hapsedilmiş ve çarmıha gerilerek şehid edilmiştir. Hristiyan âlemine büyük hizmeti vardır. Esas adı, Şem'un-us Safâ'dır.

şerab / şerâb

• Alkollü içkilerden. Pişmemiş üzüm suyunun havasız fıçılarda durmasıyla gaz habbeleri (kabarcıkları) ve köpük çıkararak kokuşup mayalanması netîcesinde meydana gelen ve içilince sarhoş eden içki. Hamr.

serdi-i heva / serdî-i hevâ

• Havanın sertliği.

sevm

• Satılık bir şeye kıymet takdir etme, paha biçme.
• Su-i kasd. Zulüm ve minnete giriftar etmek. Derde sokmak.
• Dağlamak.
• Başına buyruk olup istediği yere gitmek.
• Kuş havada dolaşmak.
• Satışa arzetmek.
• Satın almak istemek.
• Fâide yetiştirmek.<

seytere

• Havâle olunmak.

sıfat-ı selbiye / sıfât-ı selbiye

• Cenab-ı Hakk'ın vahdaniyet, kıdem, beka, kıyam-ı binefsihi, muhalefetün-lilhavâdis gibi sıfatlarıdır. Mânalarında nefiy olduğu için "Selbî" denir. Meselâ: Vahdaniyet, çokluğun; kıdem, fâniliğin nefyi olduğu gibi.

şinik

• On litre su alabilen teneke kutu kadar olan mahsul ölçüsü. Yarım gaz tenekesi. (Isparta havalisine mahsus hububat ölçüsü)

süftece

• Tahrîmen mekrûh olan bir havâle şekli. Yolcuya borç verip, gittiğin yerde, falancaya ödeyeceksin demek.

şuun

• (Tekili: Şe'n) İşler, fiiller. Havadis.

taabbüs

• Sayıklama.
• Havadaki bir şeyi tutmağa çalışır gibi ellerini sallıyarak hareket ettirme.

tabaka-i havaiye

• Hava tabakası, atmosfer.

tabakat-ı havaiye

• Hava tabakaları, atmosfer.

tabayi'-i esasiye

• Temel ve esas olan tabiatlar, karakterler, yaradılışlar.
• Toprak, su, hava gibi veya oksijen, hidrojen karbon, azot gibi unsurların hususiyetleri.

tabiat-ı hevai

• Hava gibi görünmez ve lâtif özellikte olan tabiat.

tabiat-ı hevaiye / tabiat-ı hevâiye

• Hava gibi hafif ve lâtif özellikte olan tabiat.

tabiat-i hevaiye

• Hava gibi görünmez olan tabiat.

tagyim

• (Hava) bulutlu olmak.

tahaddüs

• Bilmediği ve duymadığı ihbar ve havadisi idrak eylemek. Zan ve tahmin etmek.
• Sür'atle idrak etmek.

tahalhul

• (Halhal. dan) Ayağa bilezik takma.
• Bir cismin hacminin büyümesi, şişmesi.
• Hava cereyanı olması.

takaşşu'

• Havanın açılması.

tasrif-i hava / tasrîf-i hava / تَصْرِيفِ هَوَا

• Havanın idaresi ve kullanılması.

• Havayı çekip çevirme.

tayyar

• Uçan. Uçucu. Uçma kabiliyeti olan. Havaya kalbolup gaib olan.

tayyare-i cevviye

• Gökyüzünün, havanın uçakları.

tebdil-i hava / tebdîl-i hava / تَبْد۪يلِ هَوَا

• Hava değişimi.

• Hava değişikliği, hava değişimi.

tebdil-i heva / tebdil-i hevâ

• Hava tebdili. Hava değişikliği.

teferru'

• Bir çok kollara ayrılmak.
• Bir kimse halkın üzerine havale olmak.
• Bir kavmin en şerefli kadını ile evlenmek.
• Çatallanıp dal dal olmak.

tefviz / tefvîz

• Birisine bırakma.
• İşini Allah'a (C.C.) havâle etme.
• Sipariş ve ihâle etme.

• Ismarlama, havâle etme.
• Bir işi sebeblere yapıştıktan sonra Allahü teâlâya havâle etmek, helâl ve faydalı şeyleri kazanmaya çalışıp da, bunlara kavuşmayı Allahü teâlâdan beklemek.
• Kadına kendini boşama hakkı vermek. Yâni kendini sen boşa demek. Buna Temlîk de denir.

tefviz-i umur / tefvîz-i umur

• İşleri (Allah'a) havale etme, teslim etme.

tehviye

• (Hevâ. dan) Havalandırma.

temevvücat-ı havaiye

• Havadaki dalgalanmalar.

tenessüm

• (Nesim. den) Havayı teneffüs etme.
• Güzel kokular kokutmak.
• Haber erişmek.

terakkiyat-ı havaiye

• Hava ile ilgili ilerlemeler, uzayla ilgili gelişmeler.

terennümat-ı hava / terennümât-ı hava

• Havanın çıkardığı güzel ve tatlı sesler.

teshir-i hava

• Havaya hükmetme.

teslit

• Havâle etmek.

teva / tevâ

• Havâlenin bozulma sebebi. Havâleyi kabûl edendeki alacağın telef yâni yok olması.

tevfiz

• Yetki ve sorumluluğu başkasına veya Allah'a havale etme.

tülave

• Borç bakiyyesi.
• Havâle etmek, başkasına bırakmak.

uht

• (Çoğulu: Ahavât) Kızkardeş.

umman-ı hava

• Hava deryası.

unsur-u hava

• Hava unsuru.

unsur-u havaiye / unsur-u havâiye

• Hava unsuru.

vahid-i kıyasi / vâhid-i kıyasî

• Bir şeyin miktarını ve sair hususiyetlerini ölçmek için kendi cinsinden değişmez olarak tayin edilen parça veya miktar. Meselâ: Uzunluğun "vâhid-i kıyasîsi" metredir. Hava tazyiklerinin ve sıcaklıklarınınki de derecedir.

vasiyet

• Bir işi birisine havale etmek.
• Emir.
• Fık: Bir malı veya menfaatı, ölümden sonrası için bir şahsa veya bir hayır cihetine teberru yolu ile (yani, meccanen) temlik etmek.

vasıyyet

• Bir işi birisine havale etmek, emir, bir malı veya menfaati ölümden sonrası için bir kişiye veya hayır cihetine teberru yolu ile temlik etmek.

vazife

• Bir kimsenin yapmaya mecbur olduğu iş. Yapılması birisine havale edilen şey. Kıymet verilen iş.
• Ücret.

vazife-i teslim ve tefviz

• Kendini Allah'a teslim etme ve herşeyini Ona havale etme görevi.

vekalet / vekâlet

• Bir kimsenin, bir veya birçok işi yapmak için, başkasını kendi yerine koyması yâni başkasına iş havâlesi. Vekil edene sâhib veya müvekkil, vekâlet verilip yerine geçirilene vekîl denir.

vekil / vekîl

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâtın dünyâda ve âhirette işlerini hakkıyla yerine getiren, rızkları veren, tevekkül etmeye (kendisine güvenilmeye) lâyık olan.
• Bir kimsenin, bir işi yapmak için kendi yerine koyduğu, işini havâle ettiği kimse.

vezaif-i havaiye / vezâif-i havâiye

• Havanın görevleri.

vücud-u havai / vücud-u havâî

• Ses dalgası gibi havada bulunan varlık.

vükela / vükelâ

• (Tekili: Vekil) Vekiller. Bakanlar. Nâzırlar. Kendilerine iş havale edilenler.

yelpez

• Yelpaze.
• Serinletmek için el ile havalandırma âleti.

yevm-i şek

• Şüpheli gün. Havanın bulutlu olup, Ramazan ayı hilâlinin görülmemesi sebebiyle Şâbân ayının otuzuncu günü mü, yoksa Ramazân-ı şerîfin ilk günü mü olduğu bilinmeyen, Şâbân'ın yirmi dokuzundan sonra gelen gün.

yuda

• Hz. İsa'nın (A.S.) havarilerindendir ve onu ihbar edip ihanet etmiştir. Yehuda veya Yuda Şem'un da denir.

yuhanna

• Hz. İsa'nın (A.S.) havarilerinden birisidir. İncillerden birisini yazmıştır. İbranicede Yahya mânasına gelir. Yuhannes, Ohannes, Con (Fr.: Jan) denir.

• Îsâ aleyhisselâma îmân eden on iki havârîden biri. İbrânî dilinde Yahyâ demektir.Rumca'da Yohannes, İngilizce'de Can, Fransızca'da Jan denir. Dört İncîl'i yazanlardan biridir. Îsâ aleyhisselâmın teyzesinin oğlu idi. Yüz senesinde Efes'te öldü. Hır istiyanlar, on ikinci ayın yirmi yedisinde y

yuhanna incili

• Dört incilden birisi, Hz. İsa'nın (a.s.) havarilerinden Yuhanna tarafından yazılan İncil Hz. İsa'ya indirilen kitap.

zebh

• Boğazlama, kesme. Hayvanın boğazındaki yemek borusu, hava borusu, iki yandaki kan damarından üçünü bir anda kesmek.

zebzebe

• Muallâkta kalma.
• Mütereddit.
• Titreme.
• Asılı bir şeyi havada oynatmak.

zerrat-ı havaiye / zerrât-ı havâiye

• Hava zerreleri, havadaki atomlar.

zerre-i havai / zerre-i havâi

• Hava molekülü.

zerre-i havaiye / zerre-i havâiye / ذرّۀ هَوَائِيَه

• Hava molekülü.

• Hava zerresi.