abide

• Uzun müddet dillerde destan olup kalan beliye ve dâhiye.
• Bir milletin târihinde büyük bir değeri hâiz olan vak'a.
• Fesahat ve belâgatı dolayısıyle benzeri söylenemeyen şiir.
• Tarihte yüksek ve hâkim bir mevkide olan vak'aları veya büyükleri yaşatmak için yapılan bina.

adem-i hakimiyet / adem-i hâkimiyet

• Hâkimlik ve hükümranlığın bulunmaması.

agleb-i hükema / agleb-i hükemâ

• Hakîmlerin çoğu. Hakîmlerin ekserisi.

ahir

• Herşeyden sonra da var olan, varlıkların sonrasına da hâkim.

ahkem

• En sağlam. En kuvvetli.
• En çok hükmeden.
• En hakim ve akıllı.

ahkem-ül hakimin / ahkem-ül hâkimîn

• Hükümdarların hükümdarı. Hâkimlerin en hâkimi. Cenâb-ı Hak (C.C.)

ahkemu'l-hakimin / ahkemu'l-hâkimin

• Hükümdarların hükümdarı, hâkimlerin hâkimi olan Allah.

ahkemü'l-hakimin / ahkemü'l-hâkimîn

• Hâkimlerin hâkimi olan Allah.

ahkemülhakimin / ahkemülhâkimîn

• Hâkimlerin hâkimi olan Allah.

akalliyet

• (Ekalliyet) Azlık. Azınlık.
• Bir ülkede hâkim unsurların haricinde olan ve ekseriyet teşkil edemiyen insanlar.

alem-i rububiyet / âlem-i rububiyet

• Rubûbiyet âlemi, Cenâb-ı Hakkın terbiye, idare ve hâkimiyetinin icra edildiği âlem.

amir-i mutlak / âmir-i mutlak

• Kayıtsız şartsız herşeye hâkim olan.

areng

• Dirsek. (Farsça)
• Dert, keder. (Farsça)
• Hile, dubârâ. (Farsça)
• Tarz, tavır, üslüb. (Farsça)
• Vali, hakim. (Farsça)
• Zannolunur ki, galiba, öyledir, benzer gibi bir yakınlık ve benzerlik ifâde eder. (Farsça)

aristokrasi

• yun. Âlimlerin ve cemiyette en iyilerin iktidarına dayanan hükümet şekli. Tarihte soylu, imtiyazlı, toprak sahibi, zenginlerin hâkimiyetine dayanan hükümet şekli. Bu şekli ile oligarşi veya plütokrasi adıyla da anılmaktadır. İmtiyazlı azınlığın, çoğunluğu idare etmesidir.

asayiş

• Emniyet, güvenlik, korku ve endişeden uzak hâl. Kanun, nizam hakimiyeti. İnsan cemiyetlerinde iktidar, hâkimiyet, bir zümrenin, bir sınıfın elinde olmaktan kurtulamamasından ve bir kısım insanlarca yapılan, istedikleri zaman değiştirilen kanunlara diğer insanların saygısı temin edilemediğinden asayi (Farsça)

asayiş berkemal / âsâyiş berkemâl / آسایش بركمال

• Her yerde huzur hakim.

avamil

• (Tekili: Amil) Sebepler.
• Ayaklar.
• Valiler. Hâkimler.
• Gr: Arabçada kelime sonlarının okunuşuna te'sir eden hususları öğreten ilim ve ona dâir kitab.
• Birgivi Hazretlerinin "Nahiv" ilmine dâir olan kitabının ismi.

berhemen

• (Çoğulu: Berhemûn) Hakîm.
• Efsun okuyucu.

bia-biyat / bîa-biyat

• Birinin hakimiyetini kabul etmek, emirlerine uyacağına söz vermek.

bicişk

• Bilgin, hakîm. (Farsça)
• Serçe kuşu. (Farsça)

bü'bü'

• Her nesnenin aslı.
• İzzet, kerem.
• Zeyrek akıllı, zarif kişi.
• Hâkim, seyyid.
• Gözbebeği.
• Mc: Çok kıymetli ve değerli olan şey.

cahiliye devri / câhiliye devri

• İslâmiyet'ten önce hissin akla, kötülüğün iyiliğe hâkim olduğu, puta tapılan karanlık devir.

caslik

• (Cesâlik) Nasrâniler hakîmi.
• Çokluk, kesret.

ceberut

• Azametin daha dâimîsi ve bâtınîsi. Büyüklük. Hâkimlik. Kudret, celadet. Fart-ı kibir ve azamet.

cehd

• Fazla çalışma. Güç ve kuvvetini sarfetme. İnsanın nefsine hâkim olması.
• Azim, gayret, fedakârlık.
• Takat.

cerh

• Yara.
• Baş ve yüzden başka uzuvlardan birisini yaralamak.
• Bir kimseye söğmek. Taan etmek. Sözle gönül incitmek.
• Birisinin fikrini çürütüp kabul etmemek.
• Şahid, yalancı ve fâsık olduğundan dolayı mahkemede hâkimin şâhidin şehâdetini reddetmesi.
• Kesb u kâ

cihan-cuy

• Dünyaya hâkim olmaya çalışan sultan, hükümdar. (Farsça)

cumhuriyet

• Devlet reisi, millet veya Millet Meclisleri tarafından seçilen hükümet şekli. Demokraside temsili hükûmet şekli. Halkın hür olarak seçtiği temsilciler (Millet vekilleri ve senatörler) aracılığı ile egemenliğini, (hâkimiyetini) kullanmasına dayanan hükûmet şekli. Cumhuriyetin birbirinden farklı üç ta

daire-i kudret

• Allah'ın sonsuz güç ve iktidarının hâkim olduğu daire.

dar-ı ridde / dâr-ı ridde

• Aslında Müslim iken sonradan irtidâd eden veya bir zaman İslâmiyeti kabul etmiş iken sonradan mürted olan şahısların hâkim bulundukları yer.

darayi / darayî

• Sahib, mâlik olma. (Farsça)
• Hüküm sürme, hâkimiyet kurma. (Farsça)
• Bir nevi kumaş. (Farsça)

darül harb

• (Dâr-ül harb) Harp yeri. Müslümanlarla gayr-i müslimler arasında sulh akdedilmemiş memleket. Kâfirlerin ve onların gayr-i islâmi hükümlerinin hâkim olduğu yer.

darül islam

• (Dâr-ül İslâm) İslâmiyet merkezi. Müslümanların hâkim olduğu yer.

daver / dâver

• Cenab-ı Hakk'ın (C.C.) bir ismidir.
• Âdil, insaflı ve doğru olan hükümdar, vezir veya hâkim.

daverane / dâverâne

• Doğruluk ve adaleti seven bir büyüğe yakışacak tarzda. (Farsça)
• Hâkim ve vezirle alâkalı olan. (Farsça)

daveri / dâverî

• Hâkimlik, hükümdarlık. (Farsça)
• Mahkeme ve dâvâ. (Farsça)
• Kötü ile iyiyi birbirinden ayırt etme. (Farsça)
• Kavga, mücadele. (Farsça)

demokrasi

• yun. (Demos: Halk; Kratia: İdare, iktidar) Halk iktidarına dayanan hükümet şekli. Devlet iktidarını elinde bulunduranların, halkın çoğunluğunun iradesiyle seçildiği hükümet şeklidir. Tatbikatı üç şekildir:1- Vasıtasız hükümet şekli: Halk, devlet iktidar ve hâkimiyetini vasıtasız olarak kullanır. Kan

dereziler / derezîler

• Anuştekin ed-Derezî adlı bir bâtınî dâî (propagandacı) tarafından ortaya çıkarılan bozuk yol. Bunlar; Bâtıniyyeden ayrılarak ortaya çıkan, Fâtımî hükümdârı Hâkim bi-emrillah'ın ilâh olduğuna ve onun vezîri Hamza'nın imamlığına inanırlar. Kelimenin do ğrusu Derezî olup, yanlış olarak Dürzü denilmekte

devlet

• Sınırları belli olan bir memleketin sahibi olan insanların kurduğu siyasî, hukukî, idarî mahiyetteki merkezî teşkilât. Devlet, teşekkül tarzı, takip ettiği esas siyaset, temsil ettiği hâkimiyet ve iktidarın mahiyeti bakımından çeşitlere ayrılır:1- Kapitalist Devlet: İktisadî siyasete, şahsî mülkiyet

deyyan / deyyân

• Herkesin hesabını ve hakkını en iyi bilen ve veren. Hâk Teâla. Kahhar. Hâsib. Hâkim. Kadir. Râi. Cenâb-ı Hak.

• Mükâfatlandıran veya cezalandıran, hâkim. Allah.

düvvac

• Hâkimlerin giydiği bol kaftan.
• Yorgan.
• Tac.

ebu-d derda

• Uveymir adı ile de meşhurdur. Ashab-ı kirâmın âlim ve hakîmlerindendi. Peygamberimiz: "Uveymir, Ümmetimin hakimlerindendir" buyurmuştur. Uhud'dan itibaren bütün muharebelerde bulunmuştur. 179 hadis rivâyet etmiştir. Hikmetli sözlerinden birisi şudur: "Âlim olmayınca insan müttaki olamaz, bir âlim âm

efendi

• (Rumcadan) Sahib, mâlik, mevlâ. Ağa. Şer'î hâkim, kadı, molla. (Saygı ve nezâket mübalağası olarak kullanılır. Eskiden büyüklere ve şâyân-ı hürmet zâtlara Efendimiz denildiği gibi, her zaman için Hz. Peygamber Aleyhissalâtu Vesselâm'a da, mü'minler Efendimiz diyerek hürmet ve sevgilerini ifade ederl

ehl-i hakim

• Hakimler heyeti.

el-hakim / el-hakîm

• (Bak. HAKÎM)

esbabperest

• Allah'ı unutarak sebeblere haddinden ziyade değer veren. Her şeyi bir sebebe bağlayıp, Allah'ın fâil ve her şeyin hâkimi olduğunu inkâr eden veya ona kıymet vermek istemeyen.

fasil / fasîl

• (Çoğulu: Fisâl-Fuslân)
• Hâkim.
• Kale duvarından kısa duvar.
• Deve yavrusu.

fasl-ı hitab / fasl-ı hitâb

• İki söz arasını ayıran kelime veya isimlerden biri. Önsözden sonra asıl maksada giriş.
• Fık: Şahitlerin gösterdiği delil veya yeminlerinden sonra hâkimin hükmetmesi.
• Hakkı bâtıldan ayırarak, nizaı ayırt edip kesmek ve halletmek. Herşeyi kemal-i vüzuh ile fasledip hakikatını gö

fatımi / fatımî

• (Fâtımiyye) Hz. Fatıma Sülâlesinden olmak iddiasında bulunan, önce kuzey Afrika, sonra Mısırda hükümet süren sülâleye mensub meliklerin takındıkları isimdir. (Mi: 910-1171) İsmâiliye nâmında bâtıl fırkadandırlar. Salâhaddin-i Eyyubî, ordusu ile, Fâtımîlerin hâkimiyetine son verdi.

ferzane

• Bilgili kimse. Hakîm, feylesof. (Farsça)
• Tas: Nefsanî alâkalardan sıyrılmış kimse. (Farsça)

galib-i mutlak

• Tam olarak galip. Kayıtsız şartsız hâkimiyet sahibi.

hakikat-i azime-i hakimane-i amirane / hakikat-i azîme-i hâkimâne-i âmirâne

• Büyük bir âmire ve hâkime yakışan büyük hakikat.

hakim / hâkim / hakîm / حكيم

• Hakim, yargıç, hüküm veren, hükmeden, hükümran olan, üstün olan.

• Galib. Haklı ve haksızı ayırıp hak ve adalet üzere hükmeden. Başkasını müdahale ettirmeden idare eden, Allah (C.C.)
• Memleketi idare eden.
• Mahkeme reisi. (Hâkim-i Hakikî, Hâkim-i Ezelî, Hâkim-i Mutlak, Hâkim-i Zülcelâl, Hâkim-i Lemyezel... gibi isimlerle, Cenab-ı Hakk'a âit ol

• Tanrı. (Arapça)
• Hakim, yargıç. (Arapça)

hakim-i arz ve semavat / hâkim-i arz ve semâvât

• Göklerin ve yerin hâkimi Allah.

hakim-i evvel ve ahir / hâkim-i evvel ve âhir

• İlk ve son hâkimi.

hakim-i ezel / hâkim-i ezel

• Hükümranlığı ve hâkimiyeti bütün zamanları kaplayan Allah.

hakim-i ezel ve ebed / hâkim-i ezel ve ebed / حَاكِمِ اَزَلْ وَ اَبَدْ

• Varlığının başı ve sonu olmayan, hâkimiyeti zaman öncesinden sonsuza kadar devam eden Allah.

• Başlangıç ve sonu olmamanın mutlak hakimi (Allah).

hakim-i hakem-i hakim-i zülcelali ve'l-cemal / hâkim-i hakem-i hakîm-i zülcelâli ve'l-cemâl

• Herşeyin hâkimi, her varlığın küllî hükmünü veren, her şeyi hikmetle ve yerli yerinde yaratan, sonsuz büyüklük ve güzellik sahibi.

hakim-i namdar / hâkim-i namdar

• Ün sahibi meşhur padişah, hâkim.

hakim-i ruhani / hâkim-i rûhânî

• Rûhânî hâkim; gözle görülmez idareci.

hakim-üş şer' / hâkim-üş şer'

• Kadılar (hâkimler) için kullanılan bir tâbirdir. Kadılar davaları şer'î hükümler dairesinde hall ü faslettikleri için bu tâbir meydana gelmiştir. Şeriat hâkimi demektir.

hakimane / hakîmane / hâkimane

• Hikmetli olarak. Hakîm olana yakışır surette. (Farsça)

• Hükmederek, hâkim olarak. Hâkime yakışır tarzda.

hakime / hâkime

• Kadın hâkim.

hakimiyet / hakîmiyet / hâkimiyet

• Hakîmlik.

• Hâkimlik.

• Hakimlik, üstünlük, egemenlik.

hakimiyet-i amme / hâkimiyet-i âmme

• Genel hâkimiyet, egemenlik.

hakimiyet-i dünya / hâkimiyet-i dünya

• Dünya hakimiyeti, dünyaya hükmetme.

hakimiyet-i esma / hâkimiyet-i esmâ

• Allah'ın isimlerinin egemenliği, hâkim olması.

hakimiyet-i islamiye / hâkimiyet-i islâmiye

• İslâmiyetin egemenlik ve hakimiyeti.

hakimiyet-i kudsiye / hâkimiyet-i kudsiye

• Kusur ve eksiklikten yüce, mukaddes egemenlik, hâkimiyet.

hakimiyet-i nuraniye

• Nurlu hakimiyet, egemenlik.

hakimiyet-i umumiye

• Genel hâkimiyet, hükümranlık, egemenlik.

hakimiyyet / hâkimiyyet

• Hâkim oluş. Hükmediş. Âmirlik. Üstünlük. Müdahale ve rakibi kabul etmemek hali.

halık-ı hakim ve rahim ve vedud / hâlık-ı hakîm ve rahîm ve vedûd

• Hakîm, Rahîm ve Vedûd olan yaratıcı.

hariciler / hâricîler

• Sıffîn muhârebesinde, taraflar hakem tâyinine râzı olup anlaşmayı kabûl ettiği için hazret-i Ali'nin ordusundan ayrılarak "Hâkim ancak Allah'tır. Hazret-i Ali iki hakemin hükmüne uyarak halîfeliği hazret-i Muâviye'ye bırakmakla büyük günah işledi" di yen ve kendileri gibi düşünmeyen Eshâb-ı kirâm il

hasm-ı ca'li / hasm-ı ca'lî

• Huk: Hakikatta hasım olmadığı halde, hasım imiş gibi hâkim önünde husumeti kabul eden kimse.

haşmet-i hakimiyet / haşmet-i hâkimiyet

• Allah'ın hâkimiyetinin ihtişamı ve görkemi.

hatim

• Kadı, hâkim.
• Sağlamlaştıran.

hava-i gıll ü gış / havâ-i gıll ü gış

• Hile, yalan ve dolanın hâkim olduğu ortam, hava.

hayr-ul fasilin / hayr-ul fâsilîn

• Âdil olanların, hâkimlerin en hayırlısı.

hazine-i rabbaniye / hazine-i rabbâniye

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve hâkimiyeti altında bulunduran Allah'ın hazinesi.

hazret-i kahhar / hazret-i kahhâr

• Her şeyi hükmüne itaat ettirebilen bir hâkimiyet sahibi, düşmanlarını kahrederek zelil ve perişan eden ve kudretinin karşısında her şeyi âciz bırakan Allah.

hekim

• (Bak: Hakîm)

hey'et-i hakime / hey'et-i hâkime

• Hâkimler hey'eti.

heyet-i hakim / heyet-i hâkim

• Hâkimler heyeti, kurulu.

heyet-i hakime / heyet-i hâkime

• Hakimler kurulu.

hikmet

• İnsanın, mevcudatın hakikatlerini bilip hayırlı işleri yapmak sıfatı. Hakîmlik. Eşyanın ahvâlinden, hârici ve bâtini keyfiyetlerinden bahseden ilim. (Buna İlm-i Hikmet deniyor)
• Herkesin bilmediği gizli sebeb. Kâinattaki ve yaradılıştaki İlâhî gaye.
• Ahlâka ve hakikata faydalı

• Hakimlik, bilgelik.
• Sebep.
• Felsefe.

hikmetşinas / hikmetşinâs / حكمت شناس

• Hakîm, felsefeci. (Arapça - Farsça)

holding

• ing. Bir şirketin diğer bir şirkete, onun idaresine hâkim olacak oranda iştirak etmesini ifade eden hukuki alâka.

hudavend

• Allah, Hâlık, Rabb. (Farsça)
• Sâhib, malik, efendi. (Farsça)
• Hükümdar, hâkim. (Farsça)

hudaver

• Sahip, mâlik.
• Bey, hâkim, efendi.

hükema / hükemâ / حكما

• Hakîmler, bilginler, filozoflar.

• (Tekili: Hakîm) Âlimler. Çok bilgili kimseler.

• Hakîmler, düşünürler.

• Bilgeler, hakîmler. (Arapça)

hükkam / hükkâm / حكام

• (Tekili: Hâkim) Hâkimler.

• Hâkimler, söz sahipleri, devlet adamları.

• Hakimler. (Arapça)

hükkam-ı adliyye / hükkâm-ı adliyye

• Adliye hâkimleri.

hükm

• (Hüküm) Karar. Emir. Kuvvet. Hâkimlik. Amirlik.
• İrade. Kumanda. Nüfuz.
• Kadılık etmek.
• Tesir. Cari olmak.
• Makam.
• Bir dâvanın veya bir meselenin tedkik edilmesinden sonra varılan karar.
• Man: Fikirler ve tasavvurlar arasındaki râbıtayı tasdik veya

hükm-i zımni / hükm-i zımnî

• Fık: Zımnen vaki olan hüküm. (Bir kimse diğer bir kimse aleyhine; "Benim filân şahıs zimmetinde sâbit olacak şu kadar lira alacağıma onun emriyle kefil olmuş idin" diye dâva ve o kimse kefâleti ikrar ve borcu inkâr etmekle müddei, borcu isbat ederek hâkim dahi hükmetse bu hüküm kefil aleyhine sarâhe

hükmeden

• Yöneten, hakimiyeti altında bulunduran.

hükmü

• Hakimiyeti.

hukukçu

• Hukuk mütehassısı. Hukuku meslek edinen kimse. Avukat, müdde-i umumi "savcı" ve hâkim.

hüküm-ferma

• Hüküm süren, hâkimiyetinde olan.

hükümet / حكومت

• Hükümet. (Arapça)
• Hakimiyet. (Arapça)
• Devlet. (Arapça)
• Hükümet sürmek: Hakim olmak, hükmetmek, hüküm sürmek. (Arapça)

hükumet-i gayr-i müstakille / hükûmet-i gayr-i müstakille

• İstiklâliyet ve hâkimiyet haklarını tamamen haiz olmayıp, diğer bir devletin boyunduruğu altında bulunan hükûmet.

hükumet-i müstakille / hükûmet-i müstakille

• İstiklâliyet ve hâkimiyet ve haklarını tamâmen hâiz olan hükümet.

hükümferma

• Hükümrân, hüküm süren, hâkimiyetle idare eden.

• Hükümrân, hüküm süren. Hâkimiyetle idâre eden. (Farsça)

hükümran / حكمران

• Hâkim, hükümdar. Hüküm ve saltanat süren. Hükümfermâ.

• Hüküm süren, hakim olan. (Arapça - Farsça)
• Hükümran olmak: Hakim olmak. (Arapça - Farsça)

hümanizm

• Lât. Edb: İslâmiyete mugayir ve aykırı eski Yunan ve Lâtin edebiyatı ve felsefesi taraftarlığı hareketi.
• Fls: İnsan menfaatını hayatta değer ölçüsü kabul eden ve dine tâbi olmayan, insana aşırı hâkimiyet tanımak isteyen ve maddeperest, dinsiz, imansız bir cereyan, bir fikir ve bâtıl

i'mal

• Yapmak. İşlemek. İhdas eylemek.
• Kullanmak.
• Zabt, idare ve hâkimlik etmek.
• Fık: Sözü mühmel bırakmayıp bir mâna ile mukayyed ve yüklü eylemek.

iddianame

• Müddei umuminin (savcının), iddialarını topladığı ve soruşturma sonunda mahkemede okuduğu yazı. (Ceza işlerinde hazırlık tahkikatının neticesi, davasının açılması için kâfi olduğu anlaşılırsa savcı bu dâvayı, ya ilk tahkikatın açılması hakkında sorgu hakimine bir talepname veya doğrudan doğruya mahk

imam

• Öne geçmek.
• Önde ve ileride olan. Delil ve rehber.
• Cemaate namaz kıldıran.
• İçtihad sahibi zat. Mezheb sahibi olan.
• Bir mahallenin lüzumlu işlerine ve içtimaî vazifelerine nezaret eden.
• Müslümanların imamı olan halife ve askerlerin başı. Sultan. Hâkim.

ism-i hakim / ism-i hakîm

• Her şeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan mânâsında Allah'ın Hakîm ismi.

istanbul efendisi

• İstanbul kadıları (hâkimleri). Bu tabir hicri 1000 tarihinden sonra kullanılmağa başlanmış ve daha sonraları terkolunmuştur.

istibdal / istibdâl

• Değiştirmek. Hâkimin harâb olmuş vakıf binâsını satıp, semeni (bedeli) ile başkasını alarak mütevellîye (vakfın idârecisine) teslim etmesi.

istimsak

• (İmsak. dan) Nefsine hâkim olma, kendini tutma.

kabale

• Kadı'nın (hâkimin) verdiği hüccet.
• Toptan, götürü ile yapılan satış.
• Yahudilerin kendi cemaatlarına verdikleri vergi.

kadı / kâdı

• İslâm hukûkuna göre hüküm veren hâkim.

kadi / kadî

• Hâkim. Peygamber (A.S.M.) nâmına suçluyu ve suçsuzu ayırıp şeriatla hükmeden hâkim.
• Kaza eden.

• Kadı, hâkim.

kadi naibi / kadî naibi

• Kadıların (hâkimlerin), gitmedikleri yerlere gönderdikleri vekiller.

kadi-ül hacat / kadî-ül hâcât

• Bütün ihtiyaçları yerine getiren Hâkim. Allah (C.C.)

kaza

• Birdenbire olan musibet. Beklenmedik belâ.
• Vaktinde kılınmayan namazı sonradan kılmak.
• Allah'ın takdirinin ve emrinin yerine gelmesi.
• Hâkimlik, hâkimin hükmü.
• İstemeden yapılan zarar.
• Hükmeylemek, hüküm.
• Bir şeyi birbirine lâzım kılmak.

kazi

• (A, uzun okunur) Dâvalara hüküm ve kaza eden. Şeriat kanunlarına göre dâvalara bakan hâkim. Kadı.
• Yapan, yerine getiren.

kemal-i me'yusiyet

• Her yönden ümitsizliğin hakim olması.

keşfiyat

• (Tekili: Keşf) Keşifler. Bulup meydana çıkarılan şeyler.
• Cenâb-ı Hakkın ihsan ve ilhamı ile evliyâullahın, hususan evliya-ı izâm hazeratının ve hasseten Kur'ân-ı Hakimin irşadı ile ve feyzi ile Rüesâ-i Evliyâ ve Server-i Kâinat olan Peygamberimiz Resul-i Ekrem (A.S.M.) Efendimizin de

kitab-ı hakim / kitab-ı hakîm

• Hikmetli kitap; Kur'ân-ı Hakîm.

kitab-ı rabbani / kitab-ı rabbânî

• Allah'ın bu âlemde hakimiyetini ve Rablığını bir kitap gibi anlatan eseri, kâinat.

kudat

• (Tekili: Kadı) Kadılar. Şeriat kanunlarıyla hâkimlik edenler.

kur'an-ı hakim / kur'an-ı hakîm

• Hakim olan Kur'an-ı Kerim. Hakim: Hikmetli, hikmet sâhibi, yahut çok hâkim ve muhkem mânalarına gelir.

kuzat

• Şeriat nâmına hükmeden hâkimler. Kadılar.

lafz-ı hakim / lâfz-ı hakîm

• Hakîm kelimesi.

lian / liân

• Lânetleşmek. İki kişinin birbirini lânetlemesi.
• Fık: Zevc ile zevcenin hâkim huzurunda şer'i usulüne uygun olarak dörder defa şahitlikte bulunduktan sonra, nefislerine lânet ve gadab okumak suretiyle olan yeminleri. Buna: Mülâene, telâun, iltiân da denir.

• Lânetleşmek, erkeğin zevcesini (hanımını) zinâ etmekle suçlaması veya bu çocuk benden değildir demesi hâlinde dört şâhid getiremezse, zevcenin isteği üzerine eşlerin hâkim huzûruna çağrılarak usûlüne uygun (âyet-i kerîmedeki bildirildiği şekilde) kar şılıklı yemîn etmeleri ve lânetleşmeleri. Buna mu

makarr-ı saltanat

• Saltanat, otorite ve hâkimiyet merkezi.

malik

• Sâhib. Malı elinde bulunduran. Bir şeyin mülkiyetini elinde tutan.
• Her şeyin sâhibi olan Allah.
• Cehennem zebânilerine hâkim ve onları idare eden meleğin adı.

medeniyet-i hakikiye

• Gerçek ve doğruların hakim olduğu medeniyet.

mehakim

• (Bak: Mahâkim)

mehdi / mehdî

• Kıyâmete yakın geleceği, Peygamber efendimiz tarafından haber verilen ve İslâmiyet'i ve adâleti yeryüzüne hâkim kılacak olan mübârek zât.

melekut

• Tam bir hâkimiyyetle, Saltanat-ı İlâhiyyenin müessiriyyet ve idâresinin esrarı. Her şeyin kendi mertebesinde, o mertebeye münâsib ruhu, canı, hakikatı. Bir şeyin iç yüzü, iç ciheti.
• Hükümdarlık. Saltanat.
• Ruhlar âlemi.

melik / melîk

• Hâkim-i Mutlak. Hükümdar. Sultan. Memleket sahibi. Padişah. Kadir. (Daimî sıfattır.)

menahic-i hükema / menahic-i hükemâ

• Hakîmlerin, ilm-i kelâm âlimlerinin meslekleri ve gittikleri mânevi yollar.

mevcudiyet-i rabbaniye / mevcudiyet-i rabbâniye

• Herşeye hâkim olan ve herşeyi istediği şekilde terbiye eden Allah'ın varlığı.

meyl-i tahakküm

• İnsanları zorla hâkimiyeti altına alma meyli, eğilimi.

millet-i hakime / millet-i hâkime

• Hâkim millet, egemen millet.

• Hâkim millet.

monarşi

• Hâkimiyetin kaynağı birtek şahısta (Kral, padişah, han v.s.) olduğu kabul edilen devlet şeklidir. Bu şahsın, yani devlet başkanının yanında bir meclis (parlamento) olursa; meşruti monarşi; olmazsa; mutlak monarşi ismini alır. Ayrıca devlet başkanının iş başına gelmesi şekline göre, irsi veya seçimli (Fransızca)

mülaane / mülâane

• Zevcesini (eşini) zinâ ile suçlayan erkeğin dört şâhit getirememesi hâlinde, zevcenin isteği üzerine eşlerin hâkim huzûruna çıkarak usûlüne uygun (âyet-i kerîmelerde bildirilen ifâdelerle) karşılıklı yemin etmeleri ve lânetleşmeleri.

murafaa

• Karşılıklı hak iddia ederek konuşmak.
• Bir dâvâ için birisini hâkim huzuruna celb ettirmek. Yüzleşerek muhakeme olunmak.

müstantık

• İstintak eden, soran.
• Mahkemede ilk ifadeyi alan, ilk soruşturma tahkikatı açan hâkim.
• Sorgu hâkimi.
• Sual soran. Sorguya çeken.

• Mahkemede ilk ifadeyi alan sorgu hâkimi.

• Sual soran, sorgu hakimi.

müstantik

• Sorguya çeken, sorgu hâkimi.

müstedrek-i hakim / müstedrek-i hâkim

• (Bak: Hâkim Ebu Abdullah)

mütehakkim

• Zorba, zorbalık eden, tahakküm eden. Hâkimlik taslayan.

mütemalik

• Kendini tutan, nefsine hâkim olan.

müterafi

• Duruşma için hâkime giden.

mütevelli / mütevellî

• Bir vakfın işlerini şer'î (dînî) hükümler ve vakf şartları dâiresinde idâre etmek üzere, vakfeden veya hâkim tarafından tâyin edilen kimse.

müzekki

• (Zekâ. dan) Temizleyen, ıslâh eden, tezkiye eden.
• Huk: Şâhitleri gizli olarak tezkiye eden kimse. Eskiden hâkimler, şâhit olarak gösterilen kişilerin iyi kimse olup olmadıklarını, şehadetlerinin kabul olunabilip olunamıyacağını icab eden kimselerden sorarlar, haklarında; "İyidir" den

nafaka-i makziyye

• Fık: Hâkim tarafından takdir olunan nafaka.

naib

• (Nevb. den) Vekil, birinin yerine geçen.
• Şeriat hâkimi olan kadı vekili.
• Nöbet bekleyen.

nazır / nâzır

• (Çoğulu: Nüzzâr) Nazar eden, bakan.
• Bir idarenin veya dairenin umur ve işlerine bakan en büyük memur. Bir işin idaresine memur reis.
• Kabine azalarından herbiri. Nâzır. Vekil. Bakan.
• Vâsinin yapacağı tasarruflara nezarette bulunmak üzere musi veya hâkim tarafından tayi

• Gören, görücü.
• Vakfın işlerini, dînin emirlerine uygun olarak idâre etmek üzere vâkıf (vakıf yapan) veya hâkim tarafından tâyin edilen mütevellînin vakıf işlerindeki tasarruflarını murâkabe (kontrol) etmesi ve gerektiğinde ona re'yleri (görüşleri) ile yardımcı o lması için vazîfelend

nimet-i rabbaniye / nimet-i rabbâniye

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve hâkimiyeti altında bulunduran Allah'ın nimet ve ihsanı.

pişva

• (Pişuva) Reis, baş. Hâkim. (Farsça)
• Mukteda, imâm. (Farsça)

pişvayan

• (Tekili: Pişvay) Reisler, başkanlar. Hâkimler.

rahmaniyyet

• Cenab-ı Hakk'ın Rahman oluşu. (Yâni: Gözümüzle görüyoruz, birisi var ki, bize zemin yüzünü rahmetin binlerle hediyeleri ile doldurmuş, bir ziyafetgâh yapmış ve Rahmâniyetin yüz binlerle ayrı ayrı lezzetli taamları içinde dizilmiş bir sofra etmiş ve zemin içini rahimiyyet ve hakîmiyetin binlerle kıym

redd-i hakim / redd-i hâkim

• Taraf tutan hâkimi kabul etmeyip reddetmek.

rind

• Kalender. Aldırışsız, dünya işlerini hoş gören. (Farsça)
• Laübali meşreb feylesof. (Farsça)
• Bâtını irfan ile müzeyyen olduğu halde zâhiri sâde görünen hakîm. Dış görünüşü laübali olduğu halde, aslında kâmil olan kimse. (Farsça)

sadi / sâdî

• Gülistan isimli ünlü eserin de yazarı olan hakîm bir zat.

şah

• Pâdişah. İran veya Afgan hükümdarlarının nâmı. (Farsça)
• Bir yere hâkim olan zât. Sâhip. (Farsça)
• Asıl. (Farsça)
• Atın ön ayaklarını yukarı kaldırarak durması. (Farsça)

şahid / şâhid

• Şâhidlik eden, görüp bilen. Birinin başkasında hakkının bulunduğunu isbat için şehâdet (şâhidlik) ederim demek sûretiyle hâkimin huzûrunda ve hasmın karşısında haber veren.

salibe-i külliye

• Man: Bir şeyin nefyine delâlet eden kaziye. Bir şeyin bütün bütün olmadığını veya mevcudattan hiç birisine hâkim ve müessir olmadığını iddia ve isbat eden hüküm.

saltanat / سلطنت

• Kudret, kuvvet.
• Hâkimiyet, padişahlık.
• Tantana, gösteriş, debdebe.
• Şatafatlı hayat. Bolluk. Zenginlik.

• İdarî kuvvet ve kudret, hâkimiyet, sultanlık, padişahlık.

• Hakimiyet.

saltanat alemi / saltanat âlemi

• Bir ülkenin hakimiyeti ve yönetimiyle ilgili alan.

saltanat-ı arab

• Arapların saltanatı, idaresi, hâkimiyeti.

saltanat-ı daime

• Devamlı, kesintisiz bir egemenlik, hâkimiyet.

saltanat-ı ebediye

• Sonsuz hakimiyet; Allah'ın sonsuz egemenliği, hâkimiyeti.

saltanat-ı islamiye / saltanat-ı islâmiye

• İslâmiyetin hâkimiyeti, saltanatı.

saltanat-ı maddiye ve maneviye / saltanat-ı maddiye ve mâneviye

• Maddî ve mânevî yönlerden kurulan egemenlik, hakimiyet.

saltanat-ı mutlaka

• Allah'ın bütün varlık âlemi üzerindeki sınırsız hâkimiyeti.

şehadet / şehâdet

• Birinin başkasında hakkı bulunduğunu bildirmek için, hâkim karşısında ve iki hasmın yanında, şehâdet ederim diyerek haber vermek.
• Şehîdlik, şehîd olmak.

şehbaz-ı edvar-pervaz / şehbâz-ı edvar-pervaz

• Her devirde uçarcasına hâkimiyetini kuran.

şehr

• Cemâati, en büyük câmiye sığmayan yer veyâ İslâmiyet'in emrini yapabilecek güçte müslüman vâli ve hâkimi bulunan yer.

şehr-i ayin / şehr-i âyin

• (Şehrâyin) Şenlik. Büyük hâkimiyet ve kuvvete ait sürur, sevinç, donanma. (İslâmda ilk şehr-i âyin Hz. Peygamber Efendimiz hicret sureti ile Medine'ye vâsıl olunca yapıldı.) (Farsça)

sultan / sultân

• Reis. İslâm Hükümdarı. Hâkimiyet sahibi. Padişah.
• Allah. (C.C.)
• Kuvvet, kudret ve hâkimiyet sâhibi.
• Hükümdar âilesinden olan anne, kız gibi kadınlardan her biri.
• Hüccet ve delil.
• Kahr ve tegallüb mânasında masdardır. Her şeyin yavuz, şiddet ve satvetin

• Hükümdâr, yönetici.
• Her şeyin hâkimi olan Allah.

sultan-ı ezel

• Sonsuz otorite ve hâkimiyet sahibi Ezelî Sultan, Allah.

tabaka-i hakimiyet / tabaka-i hâkimiyet

• Hâkimiyet dairesi.

tahkim

• Hakem tayin etmek. Hâkim nasbeylemek.
• Kuvvetlendirme. Sağlamlaştırmak, kavileştirmek.
• Birisini fesattan men'eylemek.
• Mahkemede hasmın dâvalarının açıkça belli olması için hâkimi değiştirmek.

taht-ı hakimiyet / taht-ı hâkimiyet / تَحْتِ حَاكِمِيَتْ

• Hakimiyeti altında.

• Hakimiyeti altında.

tasallut etmek

• Baskı kurmak, hâkim olmak.

tasallut-u medeniyet

• Medeniyetin musallat olması, hâkimiyeti.

tebarüz-ü uluhiyet / tebarüz-ü ulûhiyet

• Allah'ın yaratıcılık ve herşeye hâkimiyetinin kendisini göstermesi.

tecelli-i hakimiyet / tecellî-i hâkimiyet

• Hakimiyetin tecellisi, yansıması.

tedbir

• Bir şeyi te'min edecek veya def' edecek yol.
• Cenab-ı Hakk'ın Hakîm ismine uygun hareket, riayet.
• Bir şeyde muvaffakiyet için lâzım gelen hazırlık.

tehalüf

• (Half. dan) Hâkimin her iki tarafa da yemin ettirmesi.

temalük

• Nefsini zaptetme. Kendine hâkim olma.

tenafür

• Birbirinden kaçmak. Ürkmek.
• Uzağa çekilmek.
• Bir mes'elenin halli için hâkime başvurmak.
• Edb: Kulağa hoş gelmeyen hece veya kelimelerin bir arada bulunması.

teshir

• Zaptetme, hâkim olma, zorla ele geçirme.
• İtaat ettirme.
• Hakir ve zelil etmek.

• Büyüleme, sihir yapma, aldatma.
• Zaptetme, hakim olma. Zorla ele geçirme. İtaat ettirme. Hakîr ve zelil etmek.

tevhid

• Birleme. Bir Allah'tan başka İlâh olmadığına inanma. Lâ ilahe illallah sözünü tekrarlama. Her yerde ve her şeyde Allah'tan başkasının te'sir hâkimiyeti olmadığını anlamak, bilmek ve bilerek yaşamak.
• Edb: Allah'ın varlığına ve birliğine dair yazılan manzume.

uluhiyet

• İlâhlık.
• Allah'ın kâinattaki tasarruf ve hâkimiyeti ile herşeyi kendisine ibadet ve itaat ettirmesi.

ümmet

• Cemaat, kavim, taife.
• Bir hâkim milletin ashabından olan hey'et-i içtimaiye.
• Bir peygambere inanıp onun yolundan giden insanların hepsi. Bir peygamberin Hakka davet ettiği cemaat.
• Bir dille konuşan millet.
• Arkasına düşülecek bir cemaat veya tarikat.

üstad-ı ezeli / üstad-ı ezelî

• Cenab-ı Hak. Bütün ilim ve bilgilerin, marifetlerin öğreticisi. Alîm-i Mutlak ve Hakîm-i Ezelî.

vakıf / vâkıf

• Bir şeye hâkim olacak derecede bilgi sahibi olan.

vakıfane / vâkıfâne

• Bilerek, hakim olarak.

velayet-i amm / velayet-i âmm

• Huk: Umum mallara ve fertlere şâmil olan velayet. (Şeriat hâkimleri, kadılar ve valilerin velayetleri gibi)

vukuf-u tamme / vukuf-u tâmme

• Tam vukufiyet, konuya tamamıyla hakim olma.

vukufiyet

• Vâkıf olma, meselelere hakimiyet.

yed-i tasarruf

• Tasarruf eli; yönetimi ve hakimiyeti altında tutma.

yed-i zapt

• Hâkimiyet eli.

yuşa

• Hz. Musa'dan (A.S.) sonra peygamber olmuş ve Benî İsrail'i çöllerden kurtarmıştı. Ondan sonra pek çok reisler Yahudilerin idaresinde bulundu, bazan da hâkimsiz kalarak esaret hayatı yaşadılar. Tâ bir müddet sonra İsmail (A.S.) hâkim oldu. Onbir sene Benî İsrail'i idare etti. Sonra içlerinden bir mel

zeberdest

• En üstün, galib, hâkim, âmir. (Farsça)
• Mâhir. (Farsça)

zemin-dar / zemin-dâr

• (Çoğulu: Zemindârân) Hâkim. Vâli. (Farsça)