afetzede / âfetzede / آفت زده

• (Çoğulu: Afetzedegân) Bir musibete, bir belâya ve bilhassa yangın, zelzele gibi bir felâkete uğramış. (Farsça)

• Belaya uğramış, afet görmüş. (Arapça - Farsça)

afetzedegan / afetzedegân

• (Tekili: Afetzede) Afete, belâya, felâkete uğramışlar. (Farsça)

arazi-i gamire / arâzi-i gamire

• Huk: Harap, su baskınına uğramış veya içine henüz çift girmemiş yerler.

atf için vav

• Arap gramerine göre başına geldiği kelimeyi daha önce geçen bir kelime yapmayı sağlayan vav harfi.

bais

• Fakir.
• Şiddet ve zahmete uğramış kimse.

beht / بهت

• Şaşkınlık. (Arapça)
• Behte uğramak: Şaşakalmak, şaşkınlığından donakalmak. (Arapça)

bela-zede

• Belaya uğramış, başına musibet gelmiş olan. (Farsça)

beladide / belâdîde / بلادیده

• Belaya uğramış. (Arapça - Farsça)

bevh

• Musibete, belâya uğrama; felâket gelmesi. Kederlenme.
• Gizli şeyin, sırrın açığa çıkması.

cahd-ı mutlak, cahd-ı müstağrak

• Arab gramerinde menfî olan iki geniş zaman sigası. Muzari fiillerinin başına (Lem) ve (Len) getirilerek olur.

daire-i vücub

• Hiç değişikliğe uğramayan, varlığı zorunlu ve vasıflarının zıddı düşünülemeyen ilâhlık dairesi.

deber

• Savaşırken askerin bozulması, bozguna uğraması.

din

• (Dyne) Fiz: Bir gramlık bir kütlenin hızını, saniyede bir santimetre artıran kuvvet ölçüsü. (Fransızca)

dinar / dînâr

• Bir miskal (4.8 gram) ağırlığındaki altın para.

direm

• (Dirhem) Eskiden kullanılan bir ağırlık ölçüsü. Şimdiki üç gram ağırlık. Okka denen eski ağırlık ölçüsünün (1/400) kadarıdır. Şer'an, orta büyüklükte yetmiş tane arpa ağırlığı. (Farsça)
• Eskiden kullanılan ve beş kuruş değerindeki gümüş para. Akça. (Farsça)

dirhem / دِرْهَمْ

• Eskiden kullanılan ve yaklaşık 3 gramlık ağırlığa karşılık gelen bir ölçü birimi.

• Üç gramlık ağırlık ölçüsü.

• 3,25 gram ağırlık.

dirhem-i şer'i / dirhem-i şer'î

• Peygamber efendimiz zamânında kullanılan (3,36) üç gram ve otuz altı santigram ağırlığındaki gümüş para.

duçar / dûçâr / دچار

• Uğramış, yakalanmış, maruz kalmış. (Farsça)
• Dûçâr etmek: Uğratmak, müptela etmek. (Farsça)
• Dûçâr olmak: Uğramak, müptela olmak. (Farsça)

düçar-ı inkıta / düçar-ı inkıtâ

• Düçar-ı inkıtâ olmak: Kesintiye uğramak.

ecel-i kaza / ecel-i kazâ

• Tehlikeye uğramak suretiyle gelen ecel.

eczem

• (Cüzâm. dan) Cüzamlı, miskinlik illetine uğramış olan.
• Parmakları veya eli kesik olan adam.

enkaz-ı remime

• Kazaya uğramış ve esaslı tarafları tahrib olmuş gemi veya tekne enkazı.

fakir

• Biçâre, muhtaç, yoksul. İslâm dini, ev kirası, yiyecek, içecek, giyecek, ilaç, yakacak gibi zorunlu ihtiyaçları karşılandıktan sonra yılda 96 gram altın alabilecek kadar geliri olmayanları fakir sayar. Fakirlerden vergi alınmaz, İslâm devleti zorunlu ihtiyaçlarını karşılamada, tedavi, tahsil (öğreni

falic

• Felce uğramış.
• Vücudun bir kısmını veya her tarafını tutmaz hale koyan hastalık.
• İsabeti çok olan ok.

felaketzede / felâketzede

• Belâya uğramış, bir musibete düşmüş, acınacak hale gelmiş olan. (Farsça)

• Felâkete uğramış.

felekzede

• Feleğin kahrına uğramış, tâlihsiz. (Farsça)

• Belâya uğramış, bir musibete düşmüş.

fenn-i sarf

• Gramer. Sarf bilgisi.

fonoğraf

• Gramofonun ilk şekli. Ses cihâzı. Sesi alıp tekrar veren âlet. (Fransızca)

gülhane hatt-ı hümayunu

• Tar: Gülhanede okunan hatt-ı hümayun münasebetiyle meydana gelmiş bir tabirdir. Osmanlı İmparatorluğu'nun bir zamanlar dünyayı titreten kuvvet ve kudreti, çeşitli sebep ve te'sirlerle büyük bir zaafa uğramış ve en nihâyet devlet, bir vilâyet hükmünde olan Mısır'ın idaresini ele geçiren Mehmed Ali Pa

haber

• Arapça gramerde, isim cümlesindeki hükmü (iş, oluş veya hareketi) ifade eden kısım.

harrat / harrât / خراط

• Doğramacı, çıkrıkçı. Tornacı.

• Doğramacı. (Arapça)

hasar-dide

• Zarara uğramış, hasar görmüş. (Farsça)

hasif / hâsif

• (Husuf. dan) Sararmış. Rengi, parlaklığı kalmamış. Husufa uğramış.

hasirin / hâsirîn

• (Tekili: Hâsir) Zarar görmüş olanlar, ziyana uğramış kimseler.

hasret-zede

• (Çoğulu: Hasret-zedegân) Hasrete düşmüş, hasrete uğramış. (Farsça)

hezimet / hezîmet / هزیمت

• Bozgun. (Arapça)
• Hezîmete uğramak: Bozguna uğramak. (Arapça)

hicran-zede

• Ayrılmış, üzüntülü, hicrâna uğramış.

i'na

• Zahmete uğramak.

ibtika'

• Bir şeyin renginin fıtri olarak değişikliğe uğraması.

ibtila / ibtilâ

• Belâya uğramak. Musibete düşmek. İyi veya kötü şeye düşkünlük, tiryakilik.
• İnsanın iyiliğini, kötülüğünü ve kemâl derecesini meydana çıkaran imtihan, tecrübe.

• Belaya uğramak, musibete düşmek, kötü şeye düşkünlük.

iftitan

• (Fitne. den) Fitneye uğrama.
• Aldatmak.
• Azdırmak.

ihtimal-i zarar

• Zarara uğrama ihtimali.

ila / îlâ

• Yemin etmek.
• Erkeğin, bir müddet karısına yaklaşmaması. için yemin etmesi.
• Sıkıntı ve derde uğrama.

ila'

• Sıkıntı ve derde uğramak.
• Karısına yaklaşmamak için erkeğin yemin etmesi.

ilm-i nahv

• Arapça gramer ilmi.

ilm-i sarf

• Dilbilgisi, gramer.

infisad

• (Fesad. dan) Bozulma, fesada uğrama.

inhisaf

• Ay tutulması. Husufa uğramak. Ay'ın, dünyanın gölgesi altına girmesi veya o şekildeki gölgelenmek.

inhizam / inhizâm / انهزام

• Bozguna uğrama. (Arapça)

inkıta / inkıtâ / انقطاع

• Kesilme, kesintiye uğrama. (Arapça)

inkıta-i hilafet / inkıta-i hilâfet

• Halifelik kurumunun bir süre kesintiye uğraması.

irtibak

• Karışık ve çapraşık bir işe girişme.
• Karaca, geyik gibi hayvanların tuzağa düşmeleri.
• Bir kazâya uğrama.

kaide-i nahviye

• Arapça gramer kaidesi, dilbilgisi kuralı.

kaide-i sarfiye

• Arapça gramerinde yer alan bir kural.

kalori

• Lat. Bir kilogram suyu bir derece ısıtmak için lâzım olan ısı miktarı.
• Gıdaların vücuda yarayışlı olması ve hararet vermesi bakımından değeri.

karun / karûn

• Azaba uğramış ünlü bir zengin.

kavaid

• (Tekili: Kaide) Kaideler. Hareket porgaramları. Dil öğreten bir kitaptaki kaideler. Arab lisanındaki kaidelerin dercedildiği gramer kitabı.

kaza-zede

• Kazaya uğramış, başına felâket gelmiş.

kazazede / kazâzede

• Kazaya uğramış

kental

• Yüz kilogram ağırlığında bir tartı birimi. (Fransızca)

kıraet-i şazze / kırâet-i şâzze

• Arabî gramer şartlarına uyan ve mânâyı değiştirmeyen, fakat bâzı kelimeleri hazret-i Osman'ın çoğalttığı nüshaya benzemeyen Kur'ân-ı kerîm kırâeti (okunuş şekli).

kıyye

• Okka. Eskiden kullanılan bir ağırlık ölçüsü. Kıyye-i atika da denir. Şimdiki 1282 gram.

• Okka; şimdiki 1282 grama denk gelen eski bir ağırlık ölçüsü.

• Okka,1282 gram ağırlık.

kıyye-i aşari / kıyye-i âşâri

• Kilo. Bin gram olan ağırlık ölçüsü.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kutu'

• Zelil olmak. Hakarete uğramak.

kütüb-ü nahiv

• Gramer kitapları; Arapça cümle yapısını ele alan eserler.

lisan-ı nahvi / lisan-ı nahvî / lisân-ı nahvî / لِسَانِ نَحْو۪ي

• Arapça gramer dili.

• Sağlam gramer yapısına sâhib dil.

ma'mulün bih

• Kendisi ile amel olunan. (Hukuk, nizam, program kaidesi)

ma'ruz

• Bir şeyin etkisine uğramak veya uğratmak.
• Arzolunmuş, arzolunan.
• Serilmiş, yayılmış.
• Verilmiş, sunulmuş.
• Anlatılmış.
• Bir şeye karşı siper alan.

maden-i hasaret / maden-i hasâret

• Hüsrana uğrama kaynağı.

magdub

• Hiddet ve gadaba uğramış. Doğru ve hak dini tanıyamamış ve rahmetten mahrum kalmış. Lütf-u İlâhîden mahrum olmuş.
• Fık: Gasbolan mal.

mağdub / mağdûb

• Gazaba uğramış.

magdur

• (Mağdur) Gadre, haksızlığa uğramış ve gadir görmüş.

mağdur / mağdûr / مغدور / مَغْدُورْ

• Haksızlığa uğramış.

• Haksızlığa uğramış. (Arapça)
• Mağdur etmek: Haksızlığa uğratarak zor durumda bırakmak. (Arapça)
• Mağdur olmak: Haksızlığa uğramayarak zor durumda kalmak. (Arapça)

• Haksızlığa uğramış.

magdure

• Mağdur kadın. Haksızlığa uğramış ve gadir görmüş kadın veya kız.

mağduriyet / مغدوریت

• Haksızlığa uğrama, mağdur olma. (Arapça)

magduriyyet

• Mağdurluk. Gadre uğramış kimsenin hali.

mahsuf

• Husufa uğramış. Gölgelenmiş. Perdelenmiş.

makdurat

• Kader programıyla takdir edilen, belirlenen şeyler.

makhur / makhûr / مقهور

• (Kahır. dan) Kahredilmiş. Mahvedilmiş. Bozguna uğratılmış. Mağlub. Mahkum. Allah'ın (C.C.) gazabına uğramış. Yenilmiş. Hakaret görmüş.

• Kahrolmuş, yenilmiş. (Arapça)
• Gazaba uğramış. (Arapça)

makhur-u kahr-i ilahi / makhur-u kahr-i ilâhî

• Allah'ın gazabına uğramış. Allah'ın kahrıyla kahrolmuş.

makhurane

• Kahr ve gazaba uğramış hâlde. Gazaba uğramış olanlara benzer şekilde.

makhuriyet

• Kahrolmuşluk, ezilmişlik, bitkinlik. Allah'ın kahr ve gazabına uğrama.

maruz / mâruz

• Uğrama, tesirinde ve karşısında olma.

maruz olma / mâruz olma

• Uğrama, tesirinde ve karşısında olma.

maruz olmak

• Uğramak, tesirinde olmak.

mazhar-ı tahavvülat / mazhar-ı tahavvülât

• Değişikliğe uğramış.

maziz / mazîz

• Musibet ve belâya uğramış. Felâket acısına giriftar olmuş.

mazlum / mazlûm / مظلوم

• Zulme uğramış.

• Zulme uğramış.

• Zulme, haksızlığa uğramış kimse.

• Zulme uğramış. (Arapça)
• Sesiz sedasız. (Arapça)

mazlumane / mazlumâne

• Haksızlığa uğramış bir halde.

mazlumiyet / mazlûmiyet / مظلوميت

• Zulme uğramış olma, mazlumluk.

• Zulme uğramışlık.

• Mazlumluk, zulme uğramışlık. (Arapça)
• Sesiz sedasız olma. (Arapça)

mebni

• Yapılmış. Kurulmuş.
• Bir şeye dayanan. Nazar ve itibâr ve isnad olunarak.
• ... den dolayı... e binâen.
• Gr: Son harfi harekesi değişmeyen kelime. Tasrife tâbi olmayan (fiil çekimine uğramıyan) kelime.

medar-ı şekavet ve hasaret ve elem / medar-ı şekavet ve hasâret ve elem

• Her türlü belâ ve sıkıntının, hüsrana uğramanın ve elemin kaynağı.

medhuş

• Dehşete uğramış. Şaşırmış. Korkmuş.

meflucen

• Felce uğramış olarak. Mefluc olarak.

mehzum

• Hezimete uğramış. Mağlub olmuş olan.

mekrub

• Kederlenmiş. Musibete uğramış. Tasalı, gamlı insan.

meksuf

• Küsufa uğramış, ziyâsı, aydınlığı tutulmuş. Kararmış.

melametzede

• (Çoğulu: Melametzedegân) Melamete uğramış, ayıplanmış, azarlanmış, kınanmış. (Farsça)

metrukiyet / metrûkiyet

• Metrûkiyete uğramak: Terkedilmek, metruk bırakılmak.

mev'üf

• Afete uğramış nesne.

mihnetdide

• Musibete uğramış. Keder ve mihnet görmüş. (Farsça)

mihnetzede

• Afet ve belâya uğramış. Keder, mihnet ve musibete giriftar olmuş. (Farsça)

millet-i mazlume

• Zulme uğramış millet.

miskal

• Yaklaşık 4.5 grama denk olan bir ağırlık ölçüsü.

• 4,5 gram ağırlık.

mübtela / مبتلا

• Uğramış, tutulmuş, yakalanmış. (Arapça)
• Mübtela olmak: Uğramak, tutulmak, yakalanmak. (Arapça)

müd

• Sekiz yüz yetmiş beş gram ağırlığında bir ağırlık birimi.

müdd

• 875 gram ağırlık.

muhakkar

• Hakir görülen. Hakarete uğramış.

mukadderat-ı kainat / mukadderât-ı kâinat

• Kâinatın plânları, programları.

mümteli

• (Melâ. dan) Dolu, dolgun, dolmuş.
• Mide dolgunluğuna uğramış.

münhezim / منهزم

• Hezimete uğramış, bozguna uğrayan, inhizam eden.
• Bozgun.

• Bozguna uğramış.

• Bozguna uğramış. (Arapça)
• Münhezim olmak: Bozguna uğramak. (Arapça)

münkesif

• Küsufa uğramış, tutulmuş, tutulan.

müptela / müptelâ / مبتلا

• Uğramış, tutulmuş, yakalanmış. (Arapça)
• Müptelâ olmak: Tutulmak, yakalanmak, uğramak. (Arapça)

mürur / mürûr / مرور

• Geçme, geçip gitme, geçiş. (Arapça)
• Mürûr etmek: Geçmek. (Arapça)
• Mürûr eylemek: (Arapça)
• Geçmek. (Arapça)
• Uğramak. (Arapça)

musab / musâb / مصاب

• Yakalanmış, tutulmuş, uğramış. (Arapça)
• Musâb olmak: Yakalanmak, tutulmak. (Arapça)

musibetli

• Belâya uğramış.

mütezarrır olmak

• Zarar görmek, zarara uğramak.

muzafun ileyh

• Arapça gramerine göre kendisine bir sıfatın izafe edildiği kelime.

nahhat

• Marangoz. Doğramacı. Ağaç oymacısı. Taş yontucusu.

nahiv

• Dilbilgisi, gramer.

nahvi / nahvî / نحوی

• Nahiv ilmine ait. Arapça gramere ait. Nahiv ilmini iyice bilen.

• Gramerci, nahiv uzmanı. (Arapça)

nahviyyun

• Kelime dizimi ve nahiv ilminin ehli olan âlimler. Arapça dil âlimleri, gramerciler.

neccar

• Doğramacı. Marangoz.
• Dülger.

nekb

• Musibet ve kedere uğrama.
• Meyletmek, eğilmek.
• Udul etmek, vazgeçmek, haktan dönmek.

nekbetzede

• Felâket görmüş, musibete uğramış. (Farsça)

nisab

• Zekât ölçüsü, ölçü miktarı.
• Üzerine zekât verilmesi farz olan mal miktarı.
• Asıl, esas. Sermaye mal. Derece, had.
• Fık: Altının nisabı: 20 miskal; gümüşünki 200 dirhem (yani 600 gram); koyun ile keçinin 40 adet; sığır, manda 30; ve devenin nisabı da 5'dir.
• Bir m

nuhat

• Nahiv (gramer) âlimleri.

okka / اُوقَّه

• 1.283 grama karşılık gelen ağırlık ölçüsü.

• 1200 gram ağırlık.

• 1283 gram ağırlık.

pür-hazan / pür-hazân

• Sonbahara uğramış, solup sararmış. (Farsça)

rahnedar / rahnedâr

• Eksiği, bozuğu olan. (Farsça)
• Zarara uğramış. (Farsça)
• Yıkığı olan. (Farsça)

riba-i fazl

• Tartılan veya ölçülen bir cins eşyanın kendi cinsi karşılığında fazlasıyla satılması. Meselâ: Bir kilo buğdayı aynı cins bir kilo yüz gramla değiştirmek gibi.

rıtl

• 130 dirhem-i şer'îlik (436.8 gram) bir ağırlık ölçüsü birimi.

ruzname

• Vakit cetveli, takvim.
• Günlük gazete, günlük hâdiselerin yazıldığı kâğıt.
• Bir meclis veya hey'etin müzakerat proğramı.
• Hergünkü gelir ve giderin kaydedilip yazıldığı defter.

sa / sâ

• 3120 gram ağırlık.

sarf / صرف

• Harcama. (Arapça)
• Gramer. (Arapça)
• Sarf olunmak: Harcanmak. (Arapça)

sarf u nahiv

• Dilbilgisi. Gramer.

sarfi / sarfî

• (Sarfiye) Masrafa, sarfa ait, gidere dair.
• Gr: Sarf kaidesine dair, gramere ait, dilbilgisiyle ilgili.

şartiye

• Arapça gramerinde şart edatı olarak kullanılır.

sebeb-i hasaret / sebeb-i hasâret

• Hüsrana uğrama sebebi.

sedanüvis / sedânüvis / صدا نویس

• Teyp. (Arapça - Farsça)
• Gramofon. (Arapça - Farsça)

şeddad

• Kâfir.
• Çok eskiden Yemen'de Âd Kavminin hükümdarı Allah'a isyan ederek Cennet'e benzetmek iddiasiyle İrem bağını yaptırmış, bu bağdaki köşke girmeden kavmi ile yani taraftarlariyle birlikte gazaba uğramış, çarpılmış, yerin dibine geçmiştir.

sekte-i kalb

• Kalbin durması. Kalbin sekteye uğraması.

sektedar / sektedâr

• Susan, sesini kesen.
• Zarara uğramış olan.
• Aheng ve düzeni bozulmuş.

sıfat-ı semaiye / sıfat-ı semâiye

• Gr: Kelimeye ait, kaideye, gramere uygun olmaksızın işitilmekle öğrenilen sıfat.

sistem

• Bir bütün meydana getirecek şekilde, karşılıklı olarak birbirine bağlı unsurların hepsi. (Fransızca)
• İlimde bir bütün meydana getirecek esasların hepsi. (Fransızca)
• Bir nizâm dâiresinde çalışan takım. (Fransızca)
• Proğramlı çalışmak. (Fransızca)
• Manzume. (Fransızca)

sitem-dide

• (Çoğulu: Sitemdidegân) Zulme uğramış, haksızlık görmüş.

sitem-reside

• Siteme uğramış, zulme uğramış. Zulüm çekmiş. (Farsça)

sitemdide / sitemdîde / ست دیده

• Zulme uğramış. (Farsça)

spiker

• ing. Konuşmacı. Radyo programlarını takdim eden, haber bültenlerini okuyan kişi.

sultan-ı mazlum

• Mâsum, zulme uğramış sultan. (Bundan kinaye II. Abdulhamid Han'dır.)

suruf

• (Tekili: Sarf) Dilbilgisi kitapları, gramerler.

ta'diye

• Tecavüz ettirmek, geçirmek. Bir eylemi müteaddi hali koymak. (Gramer terimi)

tabir-i sarfiye

• Gramerle ilgili ifade.

tağayyür

• Başkalaşma, değişikliğe uğrama.

takdir-i ilahi / takdir-i ilâhî

• Allah'ın takdiri, Allah'ın programı; kader.

takvim

• Program.

tamam-ı ıttırad-ı ahval

• Bir kimsede var olan huy ve hasletlerin sekteye uğramadan biteviye devam etmesi, her zaman aynı durumu göstermesi.

tazarrur

• (Zarar. dan) Zarar ve ziyâna uğrama.

tecelli

• Görünme. Bilinme.
• Kader.
• Allah'ın (C.C.) lütfuna uğrama.
• İlâhi kudretin meydana çıkması, görünmesi. Hak nurunun te'siriyle kulun kalbinde hakikatın bilinmesi.

teczie

• (Cüz'. den) Kısım kısım ayırma, doğrama, ufaltma, bölme.

tefellüc

• Felç olma, felce uğrama.
• Yarılıp çatlama.

telebbük

• Mide dolgunluğuna uğrama.

tenvin

• Arapça gramerinde bir kelimenin sonunu nun gibi okutmak üzere konulan işaret; kelimenin sonuna iki üstün (en), iki esre (in), iki ötre (ün) gelmesi hali.

terbiyename

• Terbiye edici belge; belli bir terbiye ve eğitim programını içeren talimat, kitap.

tufanzede

• Tufan görmüş. Tufana uğramış. (Farsça)

ulum-u aliye / ulum-u âliye / ulûm-u âliye

• (Âlet. den) Âlet ilimleri. (Gramer, sarf, nahiv, belâgat ve mantık gibi.)

• Yüksek ilimleri anlamaya yarayan mantık, gramer gibi âlet ilimleri.

usul-ü arabiye

• Arapça gramerinde geçerli olan temel kurallar.

velayet-i kübra / velâyet-i kübrâ

• Büyük velilik. Akrebiyet-i İlâhiyenin inkişafına bakan ve veraset-i nübüvvetten gelen gayet kısa, fakat yüksek olan ve tarikat berzahına uğramadan zâhirden hakikata geçen velilik mesleği. (Sahabeler gibi)

• En büyük velîlik; tarikat berzahına uğramadan, zahirden hakikate geçen ve peygamber varisliğinden gelen velîlik.

vücub mertebesi

• Hiç değişikliğe uğramayan, varlığı zorunlu olan ve vasıflarının zıddı düşünülemeyen İlâhlık derecesi.

zarar-dide

• Zarar görmüş olan. Ziyana, kayıba, noksanlığa uğramış olan. (Farsça)

zarardide / zarardîde

• Zarara uğramış, zarar görmüş.

zede / زده

• (Zed) Birleşik kelimeler yapılarak, "vurulmuş, çarpılmış, tutulmuş" manalarına gelir. Meselâ: Musibet-zede : Musibete uğramış. (Farsça)

• Vurmuş, dövmüş. (Farsça)
• Vurulmuş, dövülmüş. (Farsça)
• Uğramış, müptela olmuş. (Farsça)

zedegan / zedegân

• (Tekili: -zede) Tutulmuşlar, çarpılmışlar, uğramışlar mânalarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)