Gide - Osmanlıca Türkçe Sözlük, lügât, لغت

Türkçe - Osmanlıca Sözlük'te Gide ifadesini içeren 525 kelime bulundu...

a'mar

(Tekili: Ömr) Ömürler, yaşayışlar.
Mes'ut hayat. Hoşa gidecek garib ve tuhaf şeyler.
Sinler, yaşlar.

abir

(Ubur'dan) Bir yerden geçen, giden yolcu. Geçen.
Hz. İbrâhimin (A.S.) dedelerinden birisinin adı.

abir-i sebil / âbir-i sebîl

Yolda giden yolcu.

adak

Nezr, Allahü teâlânın rızâsının elde edilmesi veya bir isteğin yerine gelmesi veya bir belâ ve musîbetin giderilmesi maksadıyla Allahü teâlâ için oruç tutmak, kurban kesmek gibi başlıbaşına ibâdet olan veyâ benzeyen bir şeyi kendisine vâcib kabûl etm e.

afilun / afilûn

(Tekili: Afil) Gelip geçici, fâni olanlar.
Gözden kaybolup gidenler. Uful edenler.

agva

Dalâlete en fazla sapan, giden. Sapık.

aheng-i ruhani / âheng-i rûhanî

Rûhanî âhenk, rûhun hoşuna giden âhengi.

ahiret / âhiret

Bu dünyadan sonra gideceğimiz ebedi âlem. Âhiret, kıyamet koptuktan sonra, bütün varlıkların ve insanların devamlı kalacakları yerdir. Orada ölüm yoktur, hayat sonsuzdur; dinin emirlerine bağlı olanlar için cennet; dine bağlı olmıyanlar için de cehennem vardır. Âhirete inanmayan insan müslüman olama

ahlak-ı hasene / ahlâk-ı hasene

Yüksek ahlâkı en parlak ve ulvi bir şekil ve ruhta gösteren ve bilfiil yaşayan Peygamberimizin (A.S.M.) ve O'nun yolunda gidenlerin ahlâkı.

akanyıldız

Daha ziyade yaz geceleri gökyüzünde hızla geçip giden ışıklı iz, şahap.

akib / akîb

Bir şeyin ardından gelen, arkası sıra giden.

Bir şeyin ardından gelen. Arkası sıra giden.

akılsuz

Aklı yandıran, aklı gideren. (Farsça)

akkam / akkâm

Deve kiralayıcısı, deve ile ücret karşılığında eşya taşıyan adam.
Hacca Surre-i Hümayun ile birlikte giden hademe.
Çadır mehteri.

akliyyun

(Rasyonalistler) Herşeyin hakikatını akıl ile bulma iddiasında olan, hadiseleri yalnız akıl ile araştırıp hakikat ve hikmetlerini tam bulamayıp, aklına güvenip dine tâbi olmayan filozoflar ve onların yolunda kalarak dalâlete gidenler. Bunlar iki kola ayrılır. Uluhiyeti ve vahyi inkâr eden birinci kı

alak

Zahmet, meşakkat gidermek.

alemdar / alemdâr

Bayraktar, önde giden.

alikadr / âlîkadr / عالى قدر

Saygıdeğer. (Arapça)

alüfte

Muhabbet ve sevgiden deli gibi. (Farsça)
Alışık, nâmus perdesi yırtık, iffetsiz kadın. Fâhişe. (Farsça)

amuc

Eğri giden ok.

an-ı seyyal / ân-ı seyyal

Bir anda akıp giden zaman dilimi.

an-ı seyyale / ân-ı seyyâle

Bir anda akıp giden zaman dilimi.

anbean

Gitgide, gittikçe.

anfeanen

Gitgide, zamanla.

arafat

Mekke'ye 12 mil yani takriben 20 km. uzaktaki bir yer. Hacca gidenler Zilhicce'nin 9. günü buraya gelerek bir müddet vakfe yaparlar.

arif / ârif

(İrfan. dan) Bilen, bilgide ileri olan. Aşinâ, vâkıf. Hakkı, hakkı ile bilen.
Sabırlı ve mütehammil.
Çok düşünmeğe ihtiyaç kalmaksızın, tekellüfsüz gördüğünü bilen ve anlayan.
Zevkî ve vicdanî irfan sâhibi olan.

Bilgide ileri olan.

asfiya / asfiyâ

Hz. Peygamber yolundan giden ilim ve takvâ sahibi velî kullar.

asfiya-i müçtehidin / asfiya-i müçtehidîn

Kur'ân ve sünnetten yola çıkarak hüküm ortaya koyan ve Hz. Peygamberin yolundan giden ilim ve takvâ sahibi kimseler.

asfiya-yı müdakkikin / asfiya-yı müdakkikîn

Hz. Peygambere (a.s.m.) vâris olup onun yolundan giden takvâ sahibi ve gerçekleri tam olarak araştıran, delilleriyle isbat eden büyük velîler.

ashab / ashâb

Arkadaşlar, sahipler.
Sahabîler
Hz. Peygamber'i (a.s.m.) dünya gözüyle gören ve onun yolundan giden Müslümanlar.

ashab-ı cennet / ashâb-ı cennet

Cennet ehli. Cennetlik olanlar, Cennetlik oldukları ümid edilenler veya cennete gidecekleri müjdelenmiş olanlar.

ashab-ı kiram

Yüksek şeref sahibi Sahabeler; Peygamberimizi (a.s.m.) dünya gözüyle görüp onun yolundan gidenler.

aşüfte

Sevgiden kendinden geçen. Çıldırırcasına seven. (Farsça)
İffetsiz kadın. (Farsça)

atım

t. Ateşli silahların boşaltılması, atılması.
Kurşun menzili, kurşunun gidebildiği, yetiştiği mesâfe.
Silahın bir defa atılması için lâzım gelen barut vesaire.

avam-firib

Halkın hoşuna gidecek tarzda hareket eden, halkı avlıyan, demagog. (Farsça)

azik

Hoşa giden.

bad-süvar

Koşu atı, hızlı yürüyen at. (Farsça)
Hızlı giden atlı. (Farsça)

balarev

Yüksekten giden. (Farsça)

bedel

(Çoğulu: Bedelât) Elde ve ayakta olan zahmet ve ağrı.
Karşılık. Bir şeyin yerine verilen ve yerini tutan şey. İvaz.
Başkasının adına hacca giden.
Gr: Söz esnâsında bir şeyi sıfatı veya vasfı ile beraber söylersek ve fakat kasdımız o şeyin vasfı veya sıfatı değil de zâ

Değer, kıymet.
Başkasının parası ile onun yerine hacca giden kimse yerine geçen.

behişt

Cennet. Ahirette iyi kulların gideceği mükâfat yeri. Adn. Firdevs. (Farsça)

berdaht

Pürüzünü giderme. Pürüzsüz yapma. (Farsça)
Cilâlama, parlatma. (Farsça)
Düzleme, düzeltme. (Farsça)

berdevam

Devam üzere. Devamlı sürüp giden. (Farsça)

Devam eden, sürüp giden.

bergriften

Ayırmak. Kaldırmak. Gidermek. (Farsça)

bertaraf / برطرف

Bir yana. (Farsça - Arapça)
Giderilmiş. (Farsça - Arapça)
Bertaraf etmek: Gidermek. (Farsça - Arapça)
Bertaraf olmak: Giderilmek. (Farsça - Arapça)

bezle

Lâtife, hoşa giden kibar ve nâzik söz. Şaka tarzında söylenen söz. (Farsça)
Ahenk ile okunan şiir. (Farsça)

bid'at fırkası

Peygamber efendimiz ve Eshâb-ı kirâmının yolundan ayrılanlar. Hadîs-i şerîfte Cehennem'e gidecekleri bildirilen yetmiş iki fırkadan her biri.

bişkuh

İktidarlı. Kuvvet sahibi. Muhterem ve saygıdeğer kimse. (Farsça)

bronş

yun. Tıb: Nefes borusunun akciğerlere giden iki kolundan her birinin adı.

bür'

(Büru') Hastanın iyileşmeğe başlaması.
Kurtulmak.
Fazilette ve bilgide üstünlük.

burak

Peygamber efendimizin göklere çıkarıldığı, bilinmeyen yerlere götürüldüğü gece (mîrac gecesinde) üzerine bindiği ve kendisini Mekke'den Kudüs-ü şerîfe kadar götüren (taşıyan) Cennet hayvanı. Burak, dünyâ hayvanlarından değildir. Erkekliği ve dişiliği yoktur. Çok hızlı giderdi.

bütçe

Devletin veya diğer kuruluşların yıllık gelir ve giderlerini (sarfiyat ve varidatlarını) gösteren ve bunlarla ilgili harcamaları tayin eden hesap işleri. (Fransızca)

büzürg-var

Büyük, saygıdeğer, ulu (kimse). (Farsça)

çabük-rev

Çabukça giden. (Farsça)

çabükrev / çâbükrev / چابك رو

Hızlı giden. (Farsça)

cariye

Geçer olan, akıcı olan. Seyreden giden.
Güneş, şems.
Gemi.
Cenab-ı Hakk'ın in'âm eylediği rızık ve nimet.
Genç ve iyi hizmet eden kadın. Muharebede İslâm düşmanlarından esir edilen kadın hizmetçi.

cehennem

Azgınların öldükten sonra gidecekleri ceza yeri.

celef

Yerden balçık küremek ve gidermek.

celhe

(Çoğulu: Cülâhet) Gidermek. Yerinden ayırmak.
Nâhiye.

cemal / cemâl

Güzellik.
Allahü teâlânın lütuf ve rızâ sıfatı.
Zât, yüz.
Çirkinliği gidermek, vakar sâhibi olmak ve şükr etmek için nîmeti göstermek. Çirkinliğe, başkalarının iğrenmelerine, hakâret etmelerine sebeb olacak şeyleri yapmamak, bunları gidermek.

cemam

Rahat olmak. Dinlenip yorgunluğu gidermek. İstirahat etmek.

cemmaz

Hızlı giden.

cemmaz-süvar

Hızlı giden bineğe binen kimse. (Farsça)

cereyan-ı tecri / cereyan-ı tecrî

"Döner, akar gider" ifadesi.

cerrar

Cer yapan, para toplayan.
Yavaş yavaş giden asker alayı veya ordusu. Harp âletleri ile cihazlanmış ordu.
Desti satıcısı.
Ağır ağır giden.
Traktör.

cezr-i vetedi / cezr-i vetedî

Kazık kök. Kazık gibi yere derinliğine giden kök. (Havuç gibi.)

cilve

Esmâ-i İlâhînin tecellisi.
Tecelli.
Güzellere yakışır duruş ve davranış. Dilberâne hareket. Naz ve edâ. Hoşa giden görünüş.

cürcani / cürcanî

(Seyyid Şerif Ali Bin Muhammed) : (Hi: 760-830) Astarabad (Cürcan) civarında Tacu'da doğmuştur. Mısır'a giderek orada çeşitli âlimlerden ders okumuştur. Şiraz'da müderrislik yapmıştır. Sa'duddin-i Taftazanî ile kapanan Mütekaddimîn devrinden sonra açılan Müteahhirîn-i Ulemâ devrinin birincisi bu Sey

cürde askeri

Eskiden hacca giden kafilelerin muhafızlığını yapan asker.

dacc

Hacıların hizmetkârı ve devecileri.
Hacılar ile birlikte giden, fakat, hac maksudu olmayan bezirgân.

dal

Kur'ân ve imân yolundan sapan. Dalâlete giden, azan.
Azdırıcı, sapkın.
Şaşkın.

dalaletpişe

Sapıklığı tâkibeden. Sapıklığa giden. İslâmiyetten başka yol tâkib eden.

dalle

Evini bilmeyip başka yere giden davar.

dar-ül-gurur / dâr-ül-gurûr

İnsanın gönlünü cezbeden, çeken fakat ele geçtiğinde faydalanamadan kaybolup giden yer. Dünyâ.

def etme

Giderme, uzaklaştırma.

def etmek

Gidermek, uzaklaştırmak.

def' / دفع

Uzaklaştırma. (Arapça)
Def' edilmek: (Arapça)
Uzaklaştırılmak. (Arapça)
Giderilmek. (Arapça)
Def' etmek: (Arapça)
Uzaklaştırmak. (Arapça)
Gidermek. (Arapça)

def-i bela / def-i belâ

Belânın def edilmesi, giderilmesi.

def-i cu' / def-i cû'

Açlığı gidermek. Birşey yemek.

Açlığı giderme.

def-i ihtiyaç

İhtiyacın giderilmesi, ihtiyacın karşılanması.

def-i mazarrat

Zararı giderme.

dehri / dehrî

Allahü teâlâya ve âhirete inanmayıp, dehr (zaman) sonsuzdur ve dünyânın başlangıcı ve sonu yoktur, böyle gelmiş böyle gider diyen dinsiz, ateist.

dellal-ı muhterem / dellâl-ı muhterem

Saygıdeğer ilan edici, duyurucu.

demagoji

yun. Halkı kendi menfaati için okşama siyâseti. Halkın hoşuna gidecek sözlerle insanların sevgisini kazanarak kendi maksadını elde etmeğe çalışmak. Halk avcılığı. Cerbeze.

derece

Gitgide yükselen durumların her biri, kerte.

dereke

Gitgide alçalan durumların her biri.

destroyer

ing. Çok sür'atli giden küçük savaş gemisi, torpido muhribi.

dil-nişin / dil-nişîn

Hoşa giden, kalpte yerleşen.

dümdar / dümdâr

Ordunun arkasında giden gurup.

ehl-i dalalet ve tuğyan / ehl-i dalâlet ve tuğyân

Doğru yoldan sapmış olanlar ve azgınlıkta ileri gidenler.

ehl-i gaflet ve tuğyan

Gaflete dalanlar ve zulüm ve taşkınlıkta çok ileri gidenler.

ehl-i ifrat

Bir meselede aşırı gidenler, sınırı aşanlar.

ehl-i küfür ve tuğyan

İnkârcılar, inanmayanlar ve azgınlık ve taşkınlıkta çok ileri gidenler.

ehl-i şirk ve tuğyan

Allah'a ortak koşanlar, isyan ve inançsızlıkta çok ileri gidenler.

ehl-i sünnet

Hz. Muhammed'in sünnetine uyan, onun yolundan giden büyük Müslüman topluluk.

Hz Muhammed (s.a.v.)'in yolunda gidenler, sün-nîler.

ehl-i sünnet ve cemaat

Hz. Muhammed'in sünnetine uyan, onun yolundan giden büyük Müslüman topluluk.

ehl-i sünnet ve'l-cemaat

Hz. Muhammed'in sünnetine uyan, onun yolundan giden büyük Müslüman topluluk.

ehl-i takib

Takip edenler, peşinden gidenler.

ehl-i tekke

Tekkeye giden ve oradaki zikirleri yapan kişiler; Osmanlı döneminde, sadece tasavvuf ve tarikat eğitimi verilen tekkelerde mânevî ilim tahsil edenler.

ehl-i tuğyan

Azgınlık ve taşkınlık yapanlar, zulüm ve küfürde çok ileri gidenler.

ehlikalb

Kalben ileri gidenler.

ekonomi

yun. İktisad. Tutum. Geliri gideri hesaplıyarak lüzumsuz masrafı bırakıp artırmağa çalışmak. Ölçülü ve idâreli harcamak. İnsanların sınırsız olan ihtiyaçlarıyla bunları sağlamaya yarayacak sınırlı imkân ve vasıtalar arasında mümkün olan azami uygunluğu temin için (sağlamak için) yapılan çalışma ve f

ekspres

ing. Seyahatı esnasında ancak büyük duraklarda duran ve çok hızlı giden vasıta.

elfaz-ı küfr / elfâz-ı küfr

Söylendiği zaman, îmânı gideren, müslümanlıktan çıkmaya sebeb olan sözler.

emvac-ı zeval / emvâc-ı zevâl

Kaybolup giden, yok olan dalgalar.

enduh-güsar

Kederi yok eden. Gamı, sıkıntıyı gideren. (Farsça)

ergun

Sert başlı at. Hızlı ve oynak olarak giden at. (Farsça)

ervah-ı afilin / ervâh-ı âfilîn / اَرْوَاحِ آفِلِينْ

Göçüp giden ruhlar.

Batıp giden ruhlar.

esb-i saba-refter / esb-i sabâ-refter

Rüzgâr gibi giden at. (Farsça)

eşekk

Çok şek ve şüphe sahibi. Tereddütte ileri giden.

eşya-yı seyyale / eşya-yı seyyâle

Akıp giden ve sürekli değişen şeyler.

etkıya

(Tekili: Taki) Çok takvâ sâhibi olanlar. Takiler. Takvâda çok ileri giden mes'ud kimseler.

evsaf-ı sahabe / evsâf-ı sahabe

Hz. Peygamberi (a.s.m.) görüp onun yolundan giden Müslümanların özellikleri.

eyyühe'l-üstadü'l-muhterem

Ey saygıdeğer Üstad.

fart-ı muhabbet

Muhabbet ve sevgide aşırılık.

fecr-i sadık / fecr-i sâdık

Sabaha karşı şark ufkunda yayılmaya başlayan beyaz bir aydınlık. Bunun mukabili birinci fecirdir ki, bir aydınlıktan sonra tekrar aydınlık gider. Bu birinci aydınlığa fecr-i kâzib denir. Sabah namazının vakti, fecr-i sâdıkta başlar.

feşafeş

Hışıltı. (Farsça)
Atılan okun, havada giderken çıkardığı ses. (Farsça)

feth

Açma, başlama.
Zaptetme. Ele geçirme. Zafer. Nusret.
Faydalı şeyleri elde etmek için yolları açmak. Muğlak şeyleri açmak. Bu iki suretle olur. Biri, basâr ile idrâk olunur. Gam ve kederi gidermek gibi. İkinci de: İki nevi olup birincisi; dünya işlerinde olur. Sürur vermekle g

feza-neverd

Fezâda dolaşan, boşlukta giden. (Farsça)

firenkmeşreb

Batılıların yolunda giden.

firkateyn

Buharın icadından evvel kullanılan harp gemilerindendir. Bu gemiler, güvertelerinin altında bir batarya topu hâvi olup hızlı giderlerdi. Bu gemilerin üç direkleri vardı ve içlerinde mürettebatının binbeşyüzü bulanları da vardı.

frenkmeşreb

Batılıların izinde giden.

fükahet

(Çoğulu: Fükâhât) Hoşa giden söz, lâtife, şaka, mizah.

füruat

Kökten ayrılan kısımlar. Füru'lar. Esastan olmayıp geniş bilgide ortaya çıkan mes'eleler.

gadir-i hum hadisi / gadîr-i hum hadîsi

Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem Mekke-i mükerremeden Medîne-i münevvereye giden yol üzerindeki Gadîr-i Hum denilen vâdide buyurduğu hadîs-i şerîf.

gamuz

İtham olunan, töhmet altında bırakılan.
İçinden kan giden dişi deve.

gayr-i kabil-i izale / gayr-i kâbil-i izâle / غير قابل ازاله

Yok edilemez, giderilemez.

gazevan

Hızlı giden iyi at.

günaşırı

İki günde bir. Bir gün olup ertesi gün olmayarak ve böylece sürüp giderek. (Türkçe)

güruh-u isyan ve tuğyan ve küfran / gürûh-u isyan ve tuğyan ve küfrân

Azgınlık, isyan ve inkârda çok ileri gidenler.

hacce / hâcce

(Çoğulu: Havâcc) Hacca giden, usulüne uygun olarak Kâbe'yi ziyaret ederek hac vazifesini yerine getiren kadın veya kız.
(Çoğulu: Hâcc) Bir cins diken.

hacetreva / hâcetreva

İhtiyacı gideren, ihtiyaç olan bir şeyi te'min eden.

hacis / hâcis

Kalbe (gönle) gelen ve hemen gidermek mümkün olan kötü düşünceler.

hades-i asgar

Fık: Taharet-i suğra ile, yani yalnız abdest ile giden taharetsizlik hali. Bevletmek, kan gelmek sebebi ile hasıl olan hades gibi.

hades-i ekber

Fık: Taharet-i kübra ile, yani gusül abdesti ile giderilen taharetsizlik halidir.

hadi / hâdî

Hidayete ermiş. Mürşid. Rehber, delil. Hidayet yolunu gösteren. Hidayete, doğruluğa eriştiren. Önde giden.

hadin

Bir kuş cinsidir. (Hiç doymak bilmez, yediğini hemen hazmedip yine yemek ister, yüksek yerleri sever, değme yer üstüne konmaz, ağaç başlarına konup bütün yemişini yer, yemişleri kalmazsa başka yerlere gider.)

hadiy-üt tarik / hâdiy-üt tarik

Hidayet yoluna sevkeden, mürşid. Doğru yolda giden.

haib

Bir işte emeği boşa giden, istediğini elde edemeyen.

halas

Üzüm ağacına benzer bir ağaç (yanındaki ağaca sarılır gider; hoş kokusu vardır; akik gibi taneleri olur.)

halef an-selef

Seleften halefe geçme. Geçen ve gidenden, gelene kalma. Babadan evlâda geçme.

halidat

(Tekili: Hâlide) Sürüp gidenler, devam edenler.

halik / hâlik

Helâk olan. Mahv olan. Fenaya giden. Fâni. Zâil.

Helâk olan, yokluğa giden.

harc

Gider, sarfiyat, bir iş için kullanılan madde.
Vergi.
Çıkmak.
Yeni çıkan bulut.
Yemâme vilayetinde bir yer.
Ecir.
Buğday. (Dinimizde lüzumsuz harcamak, israf haramdır. Zillet ve fakirliğe sebeptir.)

Gider, vergi.

harisa / harîsa

Yağmuruyla yer yüzünü süpürüp gideren bulut.
Kan çıkmayan azıcık baş yarığı.

harun

İlerleyeceği yerde duran veya geri giden hayvan.

hasir / hasîr

Hüsranda olan. Sapıtan, dalâlete giden. Azgın.
Eli boş. Müdafaasız. Çaresiz.

havaic-i zaruriye / havâic-i zaruriye

Gerekli ihtiyaçlar, giderilmesi lüzumlu olan ihtiyaçlar; yeme içme, ev ve binek gibi temel ihtiyaçlar.

havaic-i zaruriyye

Zaruri ihtiyaçlar. Giderilmesi lüzumlu olan ihtiyaçlar.

havrem

Ayak ovup kir gidermekte kullanılan, kırmızı renkli delikli taş.

haytü'l-ebyaz

Beyaz iplik, fecir zamanı, ufukta bir çizgi şeklinde beliren ve giderek artan sabah ağartısı.

hazerat / hazerât

Hazretler; saygıdeğer olanlar (saygı maksadıyla kullanılan bir ifadedir).

hazf

Aradan çıkarma, çıkarılma. Yok etme, silme, ortadan kaldırma, giderme, düşürme.
Selâm ve tahiyyatı uzatmayıp kısa kesmek.
Mahvetmek.
Vurmak.
Atmak.

Aradan çıkarma, kaldırma, giderme, silme, gizli tutma.

hazm

Midedeki yenen şeyleri eritmek, sindirmek. Vücuda yarayacak hale getirmek.
Birisine ansızın hücum etmek.
Ansızın bir şey üzerine inmek.
Birisinin hakkını, malını gasb ile alıp zulmeylemek.
Münasebetsiz bir hale, güce gidecek bir vaziyete düşenin kendi nefsini

hazret

Saygıdeğer; saygı, hürmet maksadıyla büyüklere verilen ünvan.

hazz-ı nefsani / hazz-ı nefsânî

Nefsin hoşuna giden zevk ve lezzet.

heder

Boşa gitme. Yok yere faydasız giden.
Ölüme giden.

Boşa gitme, yok yere giden şey.

heder olan

Boşa giden.

hem-rev

Yol arkadaşı, beraber giden, yoldaş. (Farsça)

herçi-bad-abad / herçi-bâd-âbâd

"Battı balık yan gider", "Her ne olursa olsun" anlamında.

hergele / خرگله

Sürünün başında giden kılavuz eşek. (Farsça)
Eşek sürüsü. (Farsça)
Haylaz, yaramaz adam. (Farsça)

heva ve heves / hevâ ve heves

Nefsin hoşuna giden faydasız ve gelip geçici arzular, hisler.

hevte

Suya gidecek yol.

hidemat-ı imaniye

İmâni hizmetler. (Kur'an-ı Kerim'i ve mânâsını öğrenmeğe vesile olmak; imâni şüphelerin giderilmesine çalışmak; İslâmiyetin, hak din olduğunu isbat etmek veya isbâta vesile olmak gibi.) Görülen hizmetler. Eşyanın ve mahlukatın lisan-ı hâl ile esmâ-i İlâhiyeye ait yaptıkları tesbih ve ibadetleri.

hiss-i selim

Selim his. Her çeşit zarar verebilecek olan, müsbet olmayan ve şerre giden şeylerden kendini koruma hissi.
Sağlam ve insanı yanıltmayan his.

hodrey

Kendi bildiğine giden. Kendi rey ve fikriyle iş gören. (Farsça)

hodser

Dikbaşlı, âsi, serkeş. (Farsça)
Kendi kendine giden, müstakil. (Farsça)

hoşayende

(Çoğulu: Hoşâyendegân) Hoşa giden, hoşlanılan, beğenilen. (Farsça)

hubb-u ehl-i beyt

Ehl-i Beyt'e olan sevgi ve bağlılık. Hz. Peygamber'in (A.S.M.) neslinden gelenleri, onun izinden gidenleri ve onun yolunda sâdık olup sebat edenleri sevmek. (Farsça)

hudeybiye

Mekke-i Mükerreme'den Medine-i Münevvere'ye giden yolun üzerinde ve Mekke'den bir merhale uzaklıkta küçük bir köy olup, yakınında bir kuyu ve bir ağaç vardır ki, bu ağacın altında Hz. Fahr-i Kâinat Efendimize (A.S.M.) beşinci hicri senede eshabı tarafından biat olunmuştur. Hicretten beş sene on ay g

hukuk-u ümmet

Hz. Peygambere inanıp onun yolundan giden mü'minlere ait haklar.

hulf-ül vaid / hulf-ül vaîd

Va'dedilmiş azabı yapmamak, cezâyı yerine getirmemek. (Cenâb-ı Hak kendine isyan edenlerin, günahta devam edenlerin cehenneme gideceklerini beyan ediyor, tehdid ediyor, vaid ile beyanda bulunuyor. Affetmediği takdirde bu vaidinden dönmesi, aslâ adâletine yakışmaz, muhâldir.)

hulkum

Boğaz, gırtlak, ağızdan mideye giden yol.

İnsan veya hayvan boğazı. Ağızdan mideye giden yol.

hunnes-künnes

Hunnes, Hânis'in; Künnes de Kânis'in çoğuludur. Kânis, süpüren mânasınadır. Umumiyetle, akıp akıp yuvalarına giden veya aynı yollarında gidip gelen yıldızlar demektir. Bazılarınca gündüz gaib, gece zâhir olan yıldızlara denir. Ekseriyetle yedi seyyar yıldızlara denmiştir. (Zuhal, Müşteri, Merih, Züh

hürmetli

Saygıdeğer.

huşare

Bir yere giderken bırakılan faydasız şeyler.
Her şeyin kötüsü.

huşu / huşû

Korkuyla karışık sevgiden gelen edepli hal.

huşu' / huşû'

Alçak gönüllülük. Hayâ etmek ve mütevazi olmak. Korku ile karışık sevgiden gelen edebli bir hâl. Yüksek ve heybetli bir huzurda duyulan alçak gönüllülük. Sükun ve tezellül.

Tevâzû, alçak gönüllülük. Hakk'a boyun eğmek. Korku ve sevgiden meydana gelen edebli bir hal.

huşuf

(Çoğulu: Huşef) Seri, eli çabuk, hızlı.
Geceleyin yola giden deve.

hüyyam

(Tekili: Hâim) Sevgiden dolayı şaşırmış olanlar.

huzuzat / huzuzât / huzûzât

(Tekili: Huzuz) İnsanın hoşuna giden şeyler.

Hazlar, hoşa giden şeyler.

i'lem eyyühe'l-aziz" notekey

'Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!' mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir ifade.

ibn-i vakt

Zamanın uyarına giden, vaktin icaplarına göre hareket eden kişi. Zamane adamı.
Mizaç ve tabiata göre söz söyleyen kimse.

icfal

Gidermek.
Devekuşu seğirtmek.

ichaf

Zulüm etme, gaddarlık.
Gidermek.
Noksan etmek, eksiltmek.

icmal-i şehri / icmal-i şehrî

Aylık gelir ve giderleri, yahut yalnız giderleri toplu ve kısaltılmış olarak gösteren cetveller.

icmal-i senevi / icmal-i senevî

Senelik gelir ve giderleri yahut yalnız giderleri toplu ve kısaltmış olarak gösteren cetveller.

idealizm

Bilgide temel olarak düşünceyi alan ve eşyanın müstakil mevcudiyetlerini inkâr edip fikren mevcudiyetlerini kabul eden yanlış bir felsefe doktrini. (Fransızca)

iflal

Gidermek.
Yağmur gelmeyen yere yetişmek.

ifrah

Belirsiz bir şeyi belirtme.
şübhe ve tereddütü giderme.
(Kuş) yavrulama.
(Tohum) yeşerme.

ifratkar / ifratkâr

Pek ileri giden. Haddini aşan. (Farsça)

Aşırı giden.

ifratkarane / ifratkârane

Aşırı gidercesine.

ifrinka'

Parmak çıtırdatma.
Gidermek.
Ayırmak.

ihbat

Mahveylemek. Battal ve geçmez hale koymak.
Kuyunun suyu çoğalmak veya bitmek.
İşin karşılığını vermek.
Amelin sevabını giderip, hiçe indirmek.

ihsa'

Yalnız bir ilim ve san'at dalıyla meşgul olup, o hususda ihtisas yapıp terakki etme. Husyelerini çıkarma, iğdiş etme, eneme, erkekliğini giderme.

ihtifaf

Kuşatma, etrafını çevirme.
Yüzdeki kılları giderme, traş etme.

ihtilaf-ı turuk / ihtilâf-ı turuk

Hedefe giden yolların birbirinden farklı ve çeşitli olması.

ıktifaen

İzinden giderek, örnek tutarak, misal kabul ederek.

ılac

Bir şeyi yerinden alıp gidermek.

ilel-i müterettibe-i müteselsile

Zincirleme uzayıp giden düzenleyici sebepler.

illiyyun

(Tekili: İlliyyîn) (Aliyyu) Cennetin en yüksek tabakası. Ahirete giden tam kâmil mü'minlerin yeri. Hafaza meleklerinin divanları ismidir ki, salihlerin amelleri oraya yükseltilir. Ahirette yüksek dereceye, dergâh-ı rızâya en yakın olan derecedir.

imha ve izale etmek

Yok etmek, gidermek.

inankeş

Dizgin çeken, hasaplı giden. (Farsça)

inayet-i daime / inâyet-i daime

Devam edip giden huzur verici düzen.

insilab

(Selb. den) Kaldırılma, selb olunma, giderilme. Kalmama. Mahvedilme. Soyulma, soyulmuş olma.

irad ü masraf

Gelir ve gider.

irman

Arzu, taleb, istek. (Farsça)
Dalkavuk. (Farsça)
Nedâmet, pişmanlık. (Farsça)
Dâvet edilmeden bir yere giden kimse. (Farsça)

işba'

Doyurmak, açlığı gidermek. Doymak.
Fiz: Bir sıvının içinde, belli bir cisimden eriyebilecek en çok miktarın erimiş bulunması.
Edb: Arap nazmında, kafiye veya vezin zaruretinden dolayı kelimeye bir harf ilâve etme.

ıskat-ı salat / ıskat-ı salât

Ölmüş bir kimsenin kılmadığı namazlar yüzünden hâsıl olan günahını giderir ümidi ile verilen sadaka.

islab

Giderme, selbetme. Kapıp götürme.

ıslah

İyileştirmek. Düzeltmek. Kusurları gidermek.

ıslahat

Kusurları ve eksiklikleri gidermek için yapılan işler ve düzeltmeler.

ittibaan

Tabi olarak, uyarak, yolundan giderek.

ittibaen / ittibâen / اتباعا

Uyarak, izleyerek, ardından giderek. (Arapça)

izale / izâle / ازاله / اِزَالَه

Zevale erdirmek. Gidermek. Ortadan kaldırmak. Mahvetmek.

Giderme, def etme, yok etme.

Giderme, ortadan kaldırma.

Giderme.

Giderme.

Yok etme. (Arapça)
Giderme. (Arapça)
İzâle edilmek: (Arapça)
Yok edilmek. (Arapça)
Giderilmek. (Arapça)
İzâle etmek: (Arapça)
Yok etmek. (Arapça)
Gidermek. (Arapça)

Giderme.

izale eden

Gideren, ortadan kaldıran.

izale etme / izâle etme

Giderme, ortadan kaldırma.

izale etmek / izâle etmek

Ortadan kaldırmak, gidermek.

izale olma

Yok olma, giderilme.

izale-i şüyu'

Ortaklığı giderme.

ka'ka

Kuru, yâbis. Meşakkatli yol.
Yemame'den Kûfe'ye giden geniş yol.

kabis

Hızlı giden at. Süratli at.

kafadar

Arkası sıra giden, peşinden ayrılmayan. (Farsça)
Kafaları birbirine uyan, kafaca birbirine denk olan arkadaş. (Farsça)

kafi / kafî

Birine uyup peşinden giden.

kaid

(A, uzun okunur) Süren. Sevkeden.
Koyunların önünden giden ve "Küsem" denilen koyun.
Yedeğine alıp çeken. Çavuş. Serasker, kumandan.
Sıradağ.
Geniş ark.

kainat-ı seyyale / kâinat-ı seyyâle

Akıp giden kâinat, evren.

kalender

Dünyayı terkederek elini çekip Allah yolunda giden kimse. (Farsça)
Dünyâdan elini çekip herşeyi hoş gören kimse. (Farsça)
Dünya alâkalarından uzak, alâyişe aldanmaz hakikat adamı. Filozof. (Farsça)

kas'

Bir şeye el ayası ile vurmak.
Gidermek.
Tahkir etmek, küçümsemek.

kaş'

(Kış') Şaşkın ve ahmak adam. Zayıf adam.
Açmak.
Gidermek. Dağıtmak.
Kuru deri. Deriden olan çadır.
Hamam pisliği.
Deriden yapılmış döşek.
Balgam.

kaskas

Açlık.
Sür'at yapan, hızla giden.
Yol gösterici.
Devenin yediği bir ot.

kaud

Yavaş giden at.

kavaid-i ehl-i sünnet / kavâid-i ehl-i sünnet

Hz. Muhammed'in sünnetine uyan, onun yolundan giden büyük Müslüman topluluğu tarafından belirlenen kurallar.

kayyım

İnsanları birbirine kardeşlikte ve sevgide bir araya toplayıp dünya ve âhirette necat ve iyilikler yolunda cem' edici olduğundan; bütün iyilikleri haseneleri toplayıcı ve muhtaçlara çok ihsan edici mânasında Peygamberimiz Resul-i Ekrem'e (A.S.M.) verilen bir isim.

kaza-i hacet / kaza-i hâcet

İhtiyacını gidermek.
Büyük abdest bozmak.

İhtiyaç giderme.

kaza-i şehvet

Şehvet ihtiyacını gidermek. Cinsî münasebet (ki, insanlar arasında nikâh olmadıkça haramdır.)

kaza-yı hacet

İhtiyaç giderme.

kaza-yı şehvet / kazâ-yı şehvet

Şehvet ihtiyacını giderme.

kazayı hacet / قَضَايِ حَاجَتْ

İhtiyac giderme.

kecrev

Eğri giden. (Farsça)
Tuttuğu yol sakat ve yanlış olan. (Farsça)

kehkeşan

Samanyolu. Saman uğrusu. (Gökte sık yıldız ışıklarıyla hasıl olan yol biçimi uzayıp giden ışıklı manzara.) (Farsça)

kervan

Birbirini takib ederek giden insan veya hayvan sürüsü. Kafile ve hey'etle giden yolcular takımı. (Farsça)

kisal

Bir yerde oturup kalan ve gideceği yere geç giden.

koloni

Bir ülkenin, sınırları dışında işgal ettiği ve yönettiği ülkeye sıkı bağlarla bağlı arazi. (Fransızca)
Başka bir memlekete yerleşmeğe giden göçmen topluluğu veya bir topluluğun yerleştiği yer. (Fransızca)
Bir memlekette bulunan yabancılar topluluğu. (Fransızca)

konvoy

ing. Aynı yere giden nakil vasıtaları topluluğu.
Aynı yere nakledilen insan grubu.
Harb gemilerinin himayesinde sefer yapan yük gemileri katarı.

kulkul

Şen, çevik, atik.
Bir şeyin deprenmesiyle çıkan ses.
Büyük, derin deniz.
Hızlı giden at.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

Kut'ül Amare ne demektir?
Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.

İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

Kut'ül Amare zaferinin önemi
Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.

28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.

Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

Kût'a tramvayla asker sevkiyatı
İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.

Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.

Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.

Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.

Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.

Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.

Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.

Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.

Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

laglaga

(Çoğulu: Laglag) Ördekten küçük bir güzel kuştur, başında az miktar beyaz tüyü vardır. Türk diyârında yavrusunu çıkarıp kış günlerinde Mısır'a gider.

latif

Mülâyim. Yumuşak. Nâzik. Mütenasip.
Güzel. Şirin. Küçük ve hoşa giden.
Cisimle alâkası olmayan. Göze görünmeyen.
Çok lutf edici.
Derin, gizli.

leveat

(Tekili: Lev'a) Sevgiden ve mecazî aşktan gelen iç yanıklıkları. Yürekten gelen acılar.

lezaiz

Lezzetler. Zevk duyulan, eğlendirici, hoşa giden şeyler.

lezzet-i muhabbet

Sevgideki lezzet.

lillahi-l hamd / lillâhi-l hamd

Ne kadar hamd ve şükürler varsa ve olmuşsa, cümlesi Allaha mahsustur, ona gider, ona âittir.

lügeyza

Kertenkelenin bir yeri kazıp giderken bir tarafını da kazıp eğri çapraşık yollar yapması.

lut

Hz. İbrahim'in kardeşi Harran oğlu Lut (A.S.) onunla beraber Bâbil diyarında Şam yakasına geçmişti. Sodom nahiyesine peygamber oldu. Bu nâhiyenin ahalisi ehl-i küfr ve fücur idi. Yolsuz giderlerdi ve hiçbir kavmin yapmadığı fuhşiyatı yapalardı. Hz. Lut, onları doğru yola dâvet etti, dinlemediler ve

ma-i münhemir / mâ-i münhemir

Akıp giden su.

mahk

Gidermek.
İptal etmek, saymamak.
Eksik, noksan.

mahy

Gidermek.

mahzuzat / mahzuzât / mahzûzat / محظوظات

Hoşa giden şeyler. Hazlar.

Hoşa gidecek şeyler. (Arapça)

maile / mâile

Coğ: Dağların bir yana doğru alçalıp giden taraflarından her biri.
Eğri, eğilmiş.

mal-ı habis / mâl-ı habîs

Zor ile gasb edilen ve rüşvet olarak alınan, çalınan mallar ve kendine emânet olan mallar, izinsiz ticârette kullanılarak elde edilen kârlar ve dâr-ül-harbde yâni kâfir memleketlerine gidenin (tüccârın, seyyâhın), kafirlerden, rızâsı olmadan aldığı mallar.

maliye / ماليه

Devletin gelir ve masraflarının idaresi.
Gelir gider hesablarına bakan resmi dâire.

Devletin gelir ve gider işlerini takip eden bakanlık ve ona bağlı daireler. (Arapça)

mani' / mâni'

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Din ve dünyâya âit zararları gideren, men' eden.

marrin ü abirin / mârrin ü âbirîn

Gelip geçenler. Gelen giden.

marziyyat

Hoşa giden, razı olunan şeyler; Allah'ın razı olacağı şeyler.

masarif / masârif

Masraflar, giderler.

masarifat / masârifât

(Tekili: Masârif) Masraflar, giderler. Harcanan paralar.

Giderler.

masdar-ı ca'li / masdar-ı ca'lî

(Mec'ul) yapma olan masdar. Arapçada, bazı isim ve sıfatların sonlarına (-iyyet) ilâve edilerek yapılır. Meselâ: İnsan: İnsaniyyet, Şâir: Şâiriyyet. Câhil: Câhiliyyet. Merbut: Merbutiyyet gibi.Arapça veya Farsça kelimenin sonuna (-îden) eki getirilerek yapılır. Meselâ: Cenk. den, Cengîden: Cenk etme

masir / masîr

(Çoğulu: Masâyi) (Sayruret. den) Sürüp giden.
Karargâh.
Suyun aktığı yer.
Rücu etmek, dönüp gitmek.
Dönüp varılacak yer.

masraf / مصرف

Sarfedilen, harcanan. Gider.

Gider, harcama.

Harcama, gider. (Arapça)

matbu / matbû / مطبوع

Basılı. (Arapça)
Hoşa giden, hoş. (Arapça)

mekruh / mekrûh

Hoş görülmeyen, beğenilmeyen şey. Peygamber efendimizin beğenmediği ve ibâdetin sevâbını gideren şeyler. Yasak olduğu haram gibi kesin olmamakla berâber, Kur'ân-ı kerîmde, şüpheli delil ile, yâni açık olmayarak bildirilmiş veya bir sahâbînin (Peygamb er efendimizin arkadaşlarının) bildirmesi ile anl

mels

Enemek. Hayvanı iğdiş etmek, erkekliğini gidermek.

menasik-ül hac

Hacı olmak için Mekke-i Mükerreme'ye gidenlerin Kâbe'yi ziyaret etme, Arafat'ta vakfeye durma, kurban kesme, ihram giyme, muayyen bir yerden bir yere kadar yürüme gibi yapılan ibadet rükünleri.

merhem

Melhem. Deriye, yaraya sürülen ilâç.
Mc: Acıyı teskin eden şey.
Kederi, derdi gideren.

meshek

Yel gidecek yer.

mesih

Bir şey üzerined eli yürütmek, bir şeyden ondaki eseri gidermek demektir.
İsa Aleyhisselâm'ın bir ismidir. Elini sürdüğü, meshettiği hastaların iyileşmesinden kinâye olarak "İsa Mesih" denmiştir.

meskenet-fiken

Miskinliği gideren. (Farsça)

meslek-i ehl-i sünnet

Hz. Muhammed'in sünnetine uyan, onun yolundan giden Müslümanların mesleği, takip ettikleri yol.

meslub

Selbedilmiş. Soyulmuş. Alınmış. Giderilmiş.

mevahir

Yararak akıp gidenler. (Denizdeki gemi gibi)

mevcudat-ı seyyale / mevcudât-ı seyyale

Akıp giden varlıklar.

mevcudat-ı zaile / mevcudat-ı zâile

Yok olup giden, sona eren varlıklar.

mevkib

Kafile. Alay. Atlı veya yaya giden kafile. Cemaat.

meza ma meza

Geçen geçti. Giden gitti.

mina / minâ

Mekke-i mükerremenin doğusundaki dağların eteğinden Arafât'a giden yol üzerinde bulunan yer. Hac ibâdeti esnâsında kurban kesmek ve cemre (şeytan) taşlamak için buraya gidilir. İbrâhim aleyhisselâm, kurban etmek için, oğlu İsmâil'i buraya götürmüştü.

mıthar

Uzağa giden ok.

mu'tezim

Giden, i'tizam eden.

mudiyyen

Giderek, geçerek.

müdrenfık

Sür'atle yürüyen kişi, hızlı giden kimse.

müellif-i muhterem

Muhterem, saygıdeğer yazar.

mufarrit

(Fart. dan) Kusur yapan, eksik işleyen. Aşırı giden.

müfettih-ül ebvab

(Hayır) kapıları(nı) açan. Bütün müşkilleri giderip ferahlatan. (Cenab-ı Hak)

müfrit / مُفْرِطْ

Aşırı giden.

müfritane

Aşırı gidercesine.

muğni / muğnî

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Hikmeti îcâbı, her şeyin ihtiyâcını giderici, tamamlayıcı ve lütfuyla doyurucu.

mugterib

(Gurub. dan) Batan, gurub eden.
Gurub.
(Gurbet. den) Gurbete giden. Gurbete çıkan.

muhasser vadisi / muhasser vâdisi

Hicaz'da, Minâ ile Müzdelife'yi birbirinden ayıran ve hacıların Minâ'ya giderken durmamaları gereken yer.

muhrib

Harp gemisi. Torpidoları avlayan ve hızla giden bir nevi harp gemisi.

muhterem / محترم

Hürmete lâyık, saygıdeğer.

Saygın, saygıdeğer. (Arapça)

muhtereme

Hürmete lâyık, saygıdeğer anlamında, hanımlar için kullanılan ifade.

mükerrem

Kerîm olan, kendisine değer verilen, saygıdeğer.

mukim / mukîm

İkamet eden. Ayakta duran.
Okuyan.
Bir memlekette devamlı duran.
Fık: Vatanında veya vatanı sayılan bir yerde onbeş günden fazla kalan kimse. (18 saatlik uzağa gidene "Misâfir" denir.)
Esmâ-i İlâhiyyeden olup "Her şeyi ayakta tutan, devam ettiren ve kayyumiyet

mukteda

Kendisine uyulan. Önde giden.
Müçtehid. Pişivâ. Peşivâ.
Namazda kendine uyulan imam.

muktefi / muktefî

Ardından giden. İzinden giden. İktifâ eden. Misâl alan, örnek tutan.

mümhika

Bereket gidermek.

müna

(Minâ) Arzular.
Birinin yerine kaim-i makam olmak, birinin yerine geçmek.
Suya giden yol.
Mekke-i Mükerreme'de hacıların kurban bayramında kurban kestikleri ve şeytan taşladıkları mukaddes yer.

münafaza

Tozunu gidermek için silkmek.

münafese

Başkasında görülen bir kemale imrenip ona yetişebilmek ve daha ileri gidebilmek için, nefislerin nefâsette, iyi şeylerde yarışması hissidir ki, nefsin şerefinden ve uluvv-i himmetinden neş'et eder. Hased ile arasında fark açıktır. Hased eden kimse, kemâle düşmandır; hased ettiği kimsenin zararından,

mündefi / mündefî

Defetme, giderme.

münebbih

Uyandıran, tenbih eden, dalgınlıktan kurtaran. Uyuşukluğu gideren.

münebbihat / münebbihât

Uyandıranlar. Tenbih edenler. Uyuşukluğu giderici olanlar.

munika

Hoşa giden, beğenilen şey. Güzel.

münsak

Gönderilmiş olan.
Birine bağlı olan ve peşinden giden.

munsarif

(Sarf. dan) Geri dönen, çekilip giden.
Gr: Esre ve tenvin kabul eden isim.

münselik

(Silk. den) Bir yola girip orada giden. Bir tarikata girmiş. Bir meslek tutmuş.

münserih

Çabuk ve çevik davranan.
Hızlı hızlı giden hayvan.

münzir

(Nezir. den) Olacak bir şeyi haber vererek korkutan, akibetin kötülüğünü bildiren.
Kâfir ve münafıkların Cehennem'e gideceğini haber veren.

mürafi'

Mürafaaya giden. Duruşmaya giden.

mürevvak

Süzülmüş, tortusu giderilmiş.

mürteci'

(Rücu'. dan) Geri dönen, geri dönmek isteyen. İrticâa giden.
Her cihetle en yüksek saadet ve selâmete sevkeden İslâmiyete muhalefetle İslâmdan önceki câhiliyet ve ahlâksızlığa dönmek isteyenlerin vasfı.
İslâmiyete muhalif olanların; hakikat, İslâmiyet ve iman fedakârlarına, İ

mürtedif

Arkasından giden, ardına düşen.
Hayvana binen kimsenin ardına binen.

müsafir

Seferde ve muharebede olan. Yola çıkmış olan, yolcu. Yoldan gelen, başkasının evine gelmiş olan.
Fık: Onsekiz fersahtan uzak olan yerlere giden.

müsebbeh

İhtiyarlıktan dolayı aklı giden kimse. Bunak.

müşkil-küşa

Zorluğu gideren, açan. Zor işleri halleden. Çetinliği gideren. (Farsça)

müşkil-küşayan / müşkil-küşayân

Zorluğu gideren ve zor işleri halleden kimseler. (Farsça)

müşkilküşa / müşkilküşâ

Zorluğu gideren.

müskir

Sarhoşluk veren, şuuru kaybettiren, aklı gideren ve keyf veren madde.

müsri'

Tesr'i eden. Sür'at ve hız veren, acele ettiren, çabuk gider olan.

müstagrib

(Çoğulu: Müstagribîn) Gurbete gitmek isteyen.
(Garabet. den) Şaşakalan, şaşıran, garibine giden.

müstagribane

Garibine ve tuhafına giderek, şaşırarak. (Farsça)

müstagribin / müstagribîn

(Tekili: Müstagrib) (Garabet. den) şaşakalanlar. Garibine gidenler, taaccüb edenler.

müstedam

(Devam. dan) Sürekli, devamlı. Sürüp giden.
Devâmı istenilen.

müşteheyat

Lezzetli şeyler. Nefsin hoşuna giden ve iştah için yenen şeyler.

müştehiyat

Nefsin hoşuna giden şeyler.

müştehiyat-ı nefsaniye

Nefsin hoşuna giden lezzetli şeyler.

müstemirre

Devamlı, sürüp giden.

Devam eden, sürüp giden.

müstervih

(Rahat. dan) Dinlenen. İstirahat eden. Yorgunluğunu gideren.

mutahhara

(Müe.) Temizlenmiş. Kirleri giderilmiş.

mutataffil

Arkasından giden, uyan.
Parazit olan, tatafful eden.

müteammik

(Umk. dan) Derine giden, derinleşen.

müteferric

(Çoğulu: Müteferricîn) (Ferc. den) Gezinen, dolaşan. Gezip eğlenmeğe giden.

müteferricin / müteferricîn

(Tekili: Müteferric) Gezinenler, dolaşanlar, hava almağa eğlenmeğe gidenler.

mütehaddir

Yuvarlanan, yokuş aşağı giden.

mütekellim-i maalgayr

Konuşan kimsenin kendisinin de içinde bulunduğu bir cemaata ait fiili ifade eden kelimelerin sigasıdır. Okuduk, yazıyoruz, gideceğiz, çalışmışız... gibi.

mütenavib

(Nevbet. den) Nöbetleşe tekrarlanıp giden.

müteradif

Birbirine bağlı, tâbi olan. Birbirinin ardınca giden.
Gr: Yazılışı ayrı, fakat mânası aynı olan kelime.

müterafi

Duruşma için hâkime giden.

müterezzik

Rızıklanan, gıdalanmakla ihtiyacını gideren.

müteselsil

Birbirini takib eden. Zincirleme, arasız, uzayıp giden.

mütetali

Birbiri ardınca olup giden.

mütevali / mütevâli

Birbiri ardınca giden, ard arda gelen, takip eden.

muttarid

Bir düzeye giden, sıralı, düzgün, muntazam.

muvazene-i maliye / muvazene-i mâliye

Devletin gelirleriyle giderlerinin bir olması.

müzil

İzâle eden, gideren, yok eden.

İzale eden, gideren.

na'ab

Aceleci. Hızlı yürüyen, tez giden kişi.

na'ra

(Çoğulu: Na'rât) Yüksek sesle uzun uzun bağırma.
Tar: Eskiden yangına giderken ve dönerken kalabalık caddelerde, geçitlerde, dönemeçlerde, meydanlarda tulumbacıların içlerinden "naracı" adı verilen birinin bağırması yerinde kullanılır bir tâbirdir. Nâra atmakla yangın münasebetiyle s

nafi

(Nefiy. den) Giderici, yok eden, nefyeden, menfi yapan.

nahil

Hurma ağaçları, hurmalık.
Hurma ağacı.
Balmumundan yapılan ağaç, yapraklı dal ve yemiş taklidi işlere denir ki, sathı altın ve gümüş yapraklarla süslenerek, eskiden gelin giderken önünde alayla götürülür ve gelin odalarına süs olarak konurdu.

nak'

(Çoğulu: Nuk'-Enku) Su saklayacak yer.
Kuyu içinde olan su.
Deve kuşu avazı.
Feryâd etmek, bağırıp çağırmak.
Susuzluğu teskin etmek, susuzluğu gidermek.
Sıcak suda haşlama.
İlâç olarak çıkarılan su.
Suda ıslanma.
Toz.

nefi / nefî

Giderici, yok eden, olumsuz yapan.

nefsani / nefsanî / nefsânî

Nefsin hoşuna giden.

Nefsin hoşuna gider şekilde.

nefsani müştehiyat / nefsânî müştehiyat

Nefsin hoşuna giden arzu ve istekler.

nefsaniyet

Nefsin hoşuna gider şekilde arzular.

nehz

Süngü demirini inceltmek.
Kemik üstündeki eti soyup gidermek.
Çok et.

nekf

Göz yaşını yanağından parmağıyla silip gidermek.
Kuyudan su çekmek.
Arlanmak.

nesim / nesîm

Hoşa giden, hafif ve lâtif esen rüzgâr.

Hoşa giden rüzgâr.

neuzü billah / neûzü billah

"Allahü teâlâya sığınırız" mânâsına, tehlikeli hâllerden ve îmânı gideren şeylerden sakınma ve korkma mânâsını ifâde eden bir söz.

nevamis-i cariye / nevâmis-i câriye

Akıp giden, süregelen, yürürlükte olan kanunlar.

nevend

(Nevende) Postacı. Atlı postacı. (Farsça)
Hızlı giden at. (Farsça)

nezr

Adak yâni bir isteğin yerine gelmesi ve bir korkunun giderilmesi için, farz veya vâcib olan bir ibâdete benzeyen ve başlı başına ibâdet olan bir işi yapacağına dâir Allahü teâlâya söz verme. Mutlak ve muayyen olmak üzere iki kısımdır.

niks

Elbisenin ve örülmüş şeylerin eskilerini bozup gidermek, tekrar yine iplik yapmaya kabil olanı ip eğirip yenilemek.

nüch

Zafer bulmak. Hâlâs olmak. Kurtulmak. İhtiyaçlarını giderip zafer bulmak.

peşrev

(Aslı: Pişrev) Önde giden. (Farsça)
Türk müziğinde bir saz eseri. (Farsça)
Güreşten önce pehlivanların ellerini birbirine veya dizlerine çarparak ve biraz sıçrayarak yaptıkları oyun. (Farsça)
Bir çeşit ok. (Farsça)

peyrev

Ardı sıra giden, tâbi olan, izinden giden, uyan. (Farsça)

pişaheng

(Piş-âheng) Önde giden, öne düşen.

pişdar

Öncü. Harpte ileriden düşmana gönderilen askerler. (Farsça)
Önde giden. Önayak olan. (Farsça)
San'at, meslek. (Farsça)
Kumandan. (Farsça)
Mc: Yüzsüz. Yüzsüzlükle iş beceren. (Farsça)

pişrev

Önden giden. (Farsça)

puyan / pûyân / پویان

Koşan, hızla giden. (Farsça)
Geçip giden. (Farsça)
Pûyân olmak: Geçip gitmek. (Farsça)

raif

Önde giden at. ("pişnek" derler)
Burun ucu.
Dağ burnu.

raşid

(Rüşd. den) Hak dinini kabul eden, doğruya giden, rüşde erişmiş olan.
Akıllı.

raşin

Adı tufeylî olan ve davetsiz olarak ziyafetlere giden kimse.

ravza-i cinan / ravza-i cinân

Cennet bahçeleri. Cennetlere giden yol.

redif

Arkadan gelen, birisinin ardından giden.
Birbiri ardınca zuhur etmek.
Terhis olup ihtiyata geçen asker.
Edb: Beytin sonunda kafiyeden sonra tekrarlanan kelime.

ref' / رفع

Kaldırma. (Arapça)
Giderme. (Arapça)
Yüceltme. (Arapça)

refte refte

Git gide, azar azar. (Farsça)

rehrev

Yolcu. Yola giden. (Farsça)

reis-i muhterem

Muhterem, saygıdeğer başkan.

rendelemek

Pürüzlerini gidermek. Rende ile düzlemek, pürüzlü yerlerini kazımak. Rende ile ufalamak.

reşid / رشيد

Doğru yolda giden, hak yolunda olan.
Akıllı, iyi davranan. Ergin, olgun.
Büluğ çağına girmiş kimse.
Doğru yola sevkeden, hayra delâlet eden.
Fık: Malını muhafaza hususunda aklı eren, istediği gibi meşru yolda sarfedebilen kimse.

Hak yolda giden, ergin, olgun.

Ergin, büluğa ermiş. (Arapça)
Doğru yolda giden. (Arapça)

rev

(Reften mastarının emir kökü) "Giden, yürüyen" mânasında olup birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Piş-rev : Önde giden. (Farsça)

revan / revân / روان / رَوَانْ

Giden, akıcı. (Farsça)
Derhal. (Farsça)
Ruh, can. Nefs-i nâtıka. (Farsça)
Edb: Su gibi akıp giden güzel söz. (Farsça)

Giden, akan.

Giden. (Farsça)
Akan. (Farsça)
Ruh. (Farsça)
Revan olmak: Gitmek, yola koyulmak. (Farsça)

Giden, yürüyen.

revane

Yürüyen, giden. (Farsça)

revende

Giden, gidici. (Farsça)
Çok yürüyen. (Farsça)

revendegan / revendegân

(Tekili: Revende) Yürüyenler, gidenler. (Farsça)

ruhlet

Göçüp giden kimseler.

ruzname

Vakit cetveli, takvim.
Günlük gazete, günlük hâdiselerin yazıldığı kâğıt.
Bir meclis veya hey'etin müzakerat proğramı.
Hergünkü gelir ve giderin kaydedilip yazıldığı defter.

sabareftar

(En fazla at için kullanılan bir tâbirdir) Rüzgâr gibi çabuk ve hafif giden. (Farsça)
Hoş ve lâtif yürüyüşlü. (Farsça)

sadat

(Tekili: Seyyid) Seyyidler. Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm'ın soyundan gelenler ve onun izinden gidenler. Hususen Hazret-i Hasan neslinden gelenlere seyyid; Hazret-i Hüseyin neslinden gelenlere de Şerif denmektedir.

sahabe / sahâbe

Hz. Peygamberi (a.s.m.) dünya gözüyle gören ve onun yolundan giden Müslümanlar.

sahabe-i güzin / sahabe-i güzîn

Peygamberimizi (a.s.m.) dünya gözüyle görüp onun yolundan giden Müslümanlar, seçkin sahabeler.

sahabe-i kiram / sahâbe-i kirâm

Cömertlik ve şeref sahibi Sahabeler; Peygamberimizi (a.s.m.) dünya gözüyle görüp onun yolundan gidenler.

sahabi / sahabî

Hz. Peygamberi (a.s.m.) dünya gözüyle gören ve onun yolundan giden Müslüman.

sai

Çalışan.
Devletçe posta idaresinin kurulmasından evvel mektup ve emanet götürüp getiren kimseler.
Bir yere vâli olan.
Cemaat başı.
Yan yan giden.
Hızlı yürüyen.
Koğuculuk yapan.

salik / sâlik

(Sülûk. dan) Bir yolda giden. Belli bir yol tutup giden.
Bir tarikat yolunda olan.

Giden, yürüyen.

sanayi-i nefise

Güzel san'atlar. insanın çok hoşuna giden ve çok üstün san'atkârlıkla yapılmış eserler.

sarf

(Çoğulu: Süruf) Harcama, masraf, gider.
Fazl.
Hile.
Men etme. Bir kimseyi yolundan ve işinden ayırıp başka tarafa yöneltme.
Farz.
Gr: Bir lisanı meydana getiren kelimelerin değişmesinden, birbirinden türemesinden bahseden ilim şubesi. Kelime bilgisi. K

Harcama, gider.

sarfi / sarfî

(Sarfiye) Masrafa, sarfa ait, gidere dair.
Gr: Sarf kaidesine dair, gramere ait, dilbilgisiyle ilgili.

sarfiyat / sarfiyât / صَرْفِيَاتْ

Harcamalar, kullanımlar, giderler.

Masraflar, giderler.

Giderler.

sarfiyyat

Masraflar, giderler.

şatır

(Şetaret. den) Neş'eli. Şen.
Çevik. Hizmete koşup, her işe hazır bulunan.
Vaktiyle vezirlerin yanında giden asker.

şavt

(Çoğulu: Eşvât) Atın yelmesi ve sıçraması.
Bir tur.
İşin bir kısmı.
Sesin gidebileceği mesafe.

şazeli / şazelî

(Ebu Hasan Şazelî) Nureddin Ebu Hasan-ı Şazelî de denildiği gibi Ali bin Abdullah diye de anılmaktadır. Tunus'lu olup Şazeliye Tarikatı kurucusu olarak bilinir. Tasavvufî, ilmî bir çok eseri vardır. Tarikatının tekke ve zaviyesi yoktur. Hicri 654 yılında Mekke-i Mükerreme'ye giderken sahrada dâr-ı b

şazib

Vatanından başka bir tarafa giden kimse.

şebgir

(Şeb-gir) Geceleyin uyumayan. (Farsça)
Sabah vakti. (Farsça)
Gece giden kervan. (Farsça)

şebrev

(Şeb-rev) Gece giden. Karanlıkta yürüyen. Gece yolculuğu eden. (Farsça)

sebükrev

Çabuk giden. (Farsça)

sebükruh

Hafif ruhlu. (Farsça)
Zarif ve şen olan. Hoşa giden, hoş sohbet. (Farsça)
Mc: Lâübâli. (Farsça)

seby

Harpte esir alınma.
Uzaklaştırma.
Bir yerden başka bir yere sürüp giderme.

seccal

Akıp giden.

seferi / seferî

Seferde olma hali. Harbe ait, muharebe ile alâkalı.
Namazı kısaltmak veya oruç tutmak gibi sefere ait bir hâlde bulunmak. Fık: Ortalama 90 km. lik bir mesafeyi veya daha fazlasını giden seferi (müsafir) sayılır. Zıddı mukimdir.

Seferde olan, misâfir, yolcu. Bulunduğu şehirden veya köyden gideceği yolun iki veya bir kenârındaki evlerin dışına çıkarken, senenin kısa günlerinde, insan veya deve yürüyüşü ile, son evden îtibâren üç günde gidilecek yere (Hanefî mezhebinde 104 kil ometre) gitmeye niyyet eden kimse.

selb

Zorla alma, kapma, soyma.
Nefy ve inkâr etme.
Kaldırma, giderme, izale.
Man: İki şey arasında nisbet-i vücudiyenin kalkması.

selben

İnkâr yoluyla,
Gidererek, kaldırarak, yok ederek.

selefiye

İtikadca Ehl-i Sünnet Mezhebi üzerinde olan Sahabe ve Tâbiîn'in gittikleri yol. Ve bu yolda giden fakihler, muhaddisler ve bu mezhebden olanlar.
Cenab-ı Hakk'ın varlığında ve diğer hususlarda Kur'an-ı Kerim aşikâr ne söylemiş ise aynen kabul edenler. Bunlara "Eseriyye" de denir.

selib

Soyulmuş, giderilmiş, alınmış.
Tıraş olunmuş.
Aklı başından alınmış.

şerafet

Şeriflik, şereflilik. Hz. Peygamber'in (A.S.M.) torunu Hz. Hüseyin'in (R.A.) sülâlesinden ve onun izinden giden temiz müslümanlık hâleti.

seri-ül hareke

Hızlı giden.

seri-üs seyr

Çok sür'atle akan veya giden.

seri-üz zeval

Devamsız, çabuk giden.
Çabuk ölen.
Dünyanın hali.

seriü'z-zeval ve't-tahavvül

Hızla kaybolup giden ve değişen.

seriüzzeval / serîüzzeval

Hızla, süratle yok olup giden.

serşar

Ağzına kadar dolu. Dökülecek derecede dolu. (Farsça)
İleri giden, sınırı aşan. (Farsça)

server

Önde giden, baş çeken, önder, başbuğ.

şeyda

Tutkun. Divane. (Farsça)
Çok sevgiden hâsıl olan hal. (Farsça)

şeydai / şeydâi

Çok fazla sevgiden hâsıl olan divanelik, şaşkınlık. (Farsça)

seyr-i enfüsi / seyr-i enfüsî

Hafî tariklerin çoğunda takib edilen ve nefsinin iç âlemindeki delillerle, vasıtalarla tekâmüle gidenlerin usûlü.

seyyalat / seyyalât

(Tekili: Seyyale) Akıcı olanlar, yerinde durmayıp gidenler, akanlar. Seyyal maddeler.

seyyale / seyyâle

Akan, akıp giden.

Akıcı, akıp giden.

seyyid

Efendi.
Hazret-i Muhammed'in (A.S.M.) soyundan olan, onun izinden giden.
Temiz ve fazilet sâhibi Müslüman zât.
Resül-i Ekrem (A.S.M.) herkesin imamı, büyüğü, önderi olduğundan kendisine bu isim de verilmiştir.

seyyide

Peygamber (A.S.M.) sülâlesinden gelen ve O'nun izinden giden temiz kadın, hanım.

şiir

Güzel tertibli manzume. Tahayyül ve tasavvurları ve bâzı hakikatları hoşa gidecek şekilde ifâde eden ölçülü söz.
Man: Muhayyelâttan terekküb eden kıyas.

sıla-i rahm / صلهء رحم

Yakınlarını ziyaret edip özlem gidermek.

siper

Arkasına saklanılacak şey. Koruyan. (Farsça)
Mânia. Sığınak veya set arkası, duvar altı gibi kuytu yerler. (Farsça)
Okun, giderken kabzayı zedelememesi için sol elin üzerine konulan âlet. (Farsça)
Muharebede askerin kurşun ve gülleden korunması için toprak kazılarak açılan ve ön tarafına, çıkan (Farsça)

sırat köprüsü

Cennet'e gidebilmek için herkesin üzerinden geçmeğe mecbur olduğu ve Cehennem üzerine kurulmuş olan köprü.

sofi meşrep / sofî meşrep

Tasavvuf yolunda giden, tarikat ehli.

süfal

Yavaş giden deve. Geç yürüyüşlü deve.

suht

Haram mal, her nevi haram.
Yok eylemek. Gidermek. Bir şeyin kökünü kazımak (mânasına saht'dan alınmıştır. Haramın bereketi olmadığından hânumânlar yıktığı için suht denilmiştir.)

süluk eden / sülûk eden

Bir yöne doğru giden.

sünni / sünnî

Sünnet ehlinden olan kimse. Peygamberimiz Hazret-i Muhammed'in (A.S.M.) izinden giden, bütün düsturlarını Şeriat-ı İslâmiyeden alan, Ehl-i Sünnet denen ve Fırka-i Nâciye ismiyle yâdedilen zümreden olan.

Peygamberimizin izinde giden, sünnete uyan.

sürbe

(Çoğulu: Süreb - Sürüb) Güruh, cemaat.
Yığın, küme.
Sürü.
Gidecek yer.

şuunat-ı sermediye / şuûnat-ı sermediye

Sonsuza kadar sürüp giden işler, haller ve nitelikler.

şuunat-ı seyyale / şuûnât-ı seyyâle

Akıp giden haller, işler, faaliyetler.

ta'mirat / ta'mirât

(Tekili: Tamir) Noksanları gidermek. Eksik ve bozukları düzeltmeler ve tamamlamalar. Ta'mirler.

tabaka-i mevcudat-ı nefsiye

Nefsin hoşuna giden varlıklar tabakası.

tabi / tâbi

Birinin arkasından giden, ona uyan, boyun eğen.

tabi'

Birinin arkası sıra giden, ona uyan. Boyun eğen. İtaat eden.
Gr: Kendinden evvelki kelimeye göre hareke alan.
Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâm'ı görmüş olanları, ashabını görüp, onlardan hadis dinlemiş olan.

taglib / taglîb

Bir ilgiden dolayı kelimeyi başka bir anlamı da içine alacak şekilde kullanma.

tağlib

Bir alâka ve ilgiden dolayı bir kelimeyi, başka bir mânâyı da içine alacak şekilde kullanma, ana-babaya ebeveyn denilmesi gibi.

tagşiş

(Gışş. dan) Karıştırmak saflığını gidermek. Değerli bir şeyi değeri olmayan şeylerle karıştırmak.
Aklı gidermek.
Hayran etmek.

taharet-i suğra

Abdestsizlik denilen hali, abdest alarak gidermek.

tahlim

(Hilm. den) Kızgınlığını ve öfkesini giderme. Sâkinleştirme, yumuşatma, teskin etme.

tahlit

(Halt. dan) Karıştırma. Karıştırılma. Bozma. Saflığını giderme. Fâsid etme.

tahr

Uzaklaştırmak. Irak etmek.
Atmak.
Göz çapağını dışarı atmak.
Seri, hızlı.
Oku uzak giden yay.

takdiye

Hâcet bitirmek, ihtiyaç gidermek.

taklih

Dişin sarılığını gidermek.

takrid

Devenin gövdesinde olan keneyi yolup gidermek.
Hor ve zelil etmek.

talia

Casus.
Nişancı. Asker önünden giden tabur.
Rehber, kılavuz; kafilenin önünde giden.

tarik-i berzahiye / tarîk-i berzahiye

Berzaha giden ve ona ait yol.

tasavvuf

Ahlâk ve kalb ilmi. Kalbi kötü huylardan temizleyip, iyi huylarla doldurmak. Kalbde îmânın vicdânileşmesi, yâni Ehl-i sünnet îtikâdının kalbde sağlamlaşması ve şüphe getirici te'sirlerle sarsılmaması, nefs-i emmâreden doğan tenbelliklerin ve sıkıntıl arın giderilip, ibâdetlerde kolaylık ve lezzet hâ

tashih

Daha iyi ve daha doğru hale getirmek. Düzeltmek.
Hastanın ağrı ve acısını ilâçla gidermek.

te'hil

Misafire "hoş geldiniz" demek olan ehlen ve sehlen cümlesini söylemek.
Ehliyetli kılmak.
Ürkekliğini gidermek. Alıştırmak.
Lâyık ve müstehak görmek.

te'min / te'mîn

Korkusunu giderme, güvenlik duygusu verme.
Sağlamlaştırma. Kesin bir hale koyma. Sağlama.

te'nis

Ürkekliğini gidermek. Alıştırmak.
Bir hayvanı terbiye ederek işe yarar hale getirmek.

te'vilkarane / te'vilkârâne

Aşırı yoruma giderek, saptırarak.

tebuk

Hicaz'ın kuzey tarafında Medine-i Münevvere'den Şam'a giden yolun ortasında bir yerdir ve Peygamber Efendimizin son gazvesinin yeri olmakla meşhurdur. Tebuk'te Peygamberimiz tarafından yaptırılan bir duvar bir hurmalık ve bir de çeşme var olduğu rivayet edilir.

tecdid-i iman / tecdîd-i îmân

Bilerek veya bilmeyerek küfrü gerektiren (îmânı gideren) bir sözü söylemek veya bir işi yapmak yâhut böyle bir şeyi yapmış olma ihtimâli üzerine, Lâ ilâhe illallah Muhammedün Resûlullah sözünü; mânâsını bilerek ve inanarak söyleyip, îmânını yenileme, tâzeleme.

tecelliyat-ı seyyal / tecelliyât-ı seyyâl / تَجَلِّيَاتِ سَيَّالْ

Akıp giden tecelliler.

tecelliyat-ı seyyale / tecelliyat-ı seyyâle

Akıp giden yansımalar, görünümler.

tecemmül

Çirkinliği gidermek, vakar sâhibi olmak, şükr etmek ve nîmeti göstermek için zînetlenmek, süslenmek.

tecri / tecrî

"Döner, akıp gider".

tedricen / tedrîcen / تدریجا

Gitgide, adım adım, yavaş yavaş. (Arapça)

tefric

Gönül açmak. Gam ve tasa gidermek.

tefrika

Nifak. Ayrılık. Bozuşma.
Bir gazete veya dergide parça parça, bir önceki yazının devamı olarak çıkan uzun yazı.
Fırka fırka olmak.

tehzib

Islâh etme.
Temizleme. Fazlalığını, pisliğini giderme.

tehzib-i ahlak / tehzib-i ahlâk

Ahlâkı güzelleştirme, kötü huyları giderme.

teke

Keçilerin erkeği. Sürü önünden giden kösemen. (Farsça)
Bir cilt defter. (Farsça)
Tezek. (Farsça)

telafi / telâfi

Tamamlama, eksiği giderme.

Eksiği giderme.

telafi etme / telâfi etme

Bir kaybı tamamlama, eksiği giderme.

teleccün

Bir nesneyi ovalayıp kirini gidermek.

temlis

(Melis. den) Pürüzlerini giderme. Düzleme.

tenharev

Yalnız giden. (Farsça)

tenhıye

Irak etmek, uzaklaştırmak.
Gidermek.
Silkmek.
Çıkarmak.

teshin

Isıtmak, soğukluğunu gidermek.

teşyi'

Uğurlamak. Gideni selâmetlemek. Yolcu etmek.
Cesaretlendirmek.

Bir yerden ayrılıp gideni uğurlama, hürmet için biraz onunla birlikte gitme.

tevali eden / tevâli eden

Uzayıp giden, devam eden.

tevdi'

Emanet vermek, bırakmak.
Misafirin veda etmesi. Giderken kalanlara: Allah'a ısmarladık gibi veda etmesi, bolluk hoşluk duasıyla bırakıp gitmesi.
Mutlaka terkedip bırakmak.

teyemmüm

Kasd.
Fık: Su bulunmadığı veya su bulunup da kullanılması mümkün olmadığı takdirde temiz olan toprak cinsinden bir şey ile, abdestsizliği veya gusülsüzlüğü -hadesi- gidermek maksadiyle yapılan bir ameliyedir.

Su bulunmadığı veya bulunup da özür sebebiyle kullanmak mümkün olmadığı takdirde; temiz toprak veya taş, kum, kerpiç gibi toprak cinsinden bir şey ile hadesi yâni mânevî kirliliği, abdestsizliği gidermek için, elleri toprağa sürüp yüzü ve kolları mesh etmek.

Kast.
Su bulunmadığı veya bulunup ta kullanılması mümkün olmadığı takdirde temiz toprak cinsinden bir şeyle abdestsizliği veya gusülsüzlüğü giderme işi.

tıla'

Sürülecek şey. Sürülecek merhem, yağ veya ilâç.
Madeni parlatmakta kullanılan sıvı yaldız.
Cilâ verecek boya.
Diş sarılığı.
Üzüm suyundan kaynatmak sebebiyle üçte birinden azı giden şarap.

tiz-reftar / tiz-reftâr

(Tiz-rev) Çabuk yürüyüşlü, acele ile giden. (Farsça)

tufeyli / tufeylî

(Davetsiz ziyafete giden Tufeyl adında birisinin ismindendir) Sahte.
Dalkavuk. Çanak yalayıcı.
Başkasının sırtından geçinen. Asalak. Parazit. Fazladan.

tuhaf

(Tekili: Tuhfe) Hediyeler.
Münâsebetsiz hâl.
Eğlenceli, gülünç.
Garip iş veya şey.
Hoşa giden ve az bulunur şeyler.

tündreftar

Çabuk giden, sert ve süratli giden. (Farsça)

ümmet

Cemaat, kavim, taife.
Bir hâkim milletin ashabından olan hey'et-i içtimaiye.
Bir peygambere inanıp onun yolundan giden insanların hepsi. Bir peygamberin Hakka davet ettiği cemaat.
Bir dille konuşan millet.
Arkasına düşülecek bir cemaat veya tarikat.

Hz. Peygambere inanıp onun yolundan giden mü'minler.

ümmet-i merhume-i muhammediye

Hz. Muhammed'e inanıp onun yolundan giden, Allah'ın rahmetine ermiş olan Müslümanlar.

ümmet-i muhammediye

Hz. Muhammed'e inanıp onun yolundan giden Müslümanlar.

üstad

(Üstaz) İlim veya san'atta üstün olan kimse. Usta, san'atkâr. Muallim, profesör. Bilgide veya san'atta veya amelde meharetli zât.

üstad-ı muhterem

Saygıdeğer Üstad.

valakadr / vâlâkadr / والاقدر

Saygıdeğer. (Farsça - Arapça)

valib

Ulaşıcı, ulaşan, varan.
Önüne doğru giden.

varidat ve masarif / vâridat ve masârif

Gelirler ve giderler.

vefd

Çokluk. Cemaat.
Bir iş için giden heyet. Elçilik.
Dağ başı.
Gelme, ulaşma, erişme, varma, vürud.

vefl

Derinin dibagatla giden fazlalıkları.

vesile / vesîle

Kişiyi Allahü teâlâya yaklaştıran, Allahü teâlânın nezdinde (katında) yakınlığa ve hâcetlerin yâni ihtiyâçların giderilmesine sebeb olan her şey.

vücud-u muhterem

Saygıdeğer ve hürmete lâyık varlık; değerli şahsiyet.

ya'bub

Hızla akan nehir.
Suyu çok olan ark.
Bulut.
Hızla giden at.

yasir

Sol tarafa giden.

yetmiş iki fırka

Ehl-i sünnet yolundan (Peygamber efendimizin ve Eshâb-ı kirâmın bildirdiği doğru yoldan) ayrılan ve Cehennem'e gidecekleri hadîs-i şerîfte bildirilen bozuk fırkalar. Bunlara bid'at ehli veya dalâlet fırkaları da denir.