a'mal-i mükellefin / a'mâl-i mükellefîn

• Dini emirleri yerine getirmekle yükümlü olanların amelleri, işleri.

abd

• Kul, köle, Allah'ın kulu. Mahluk, insan. Hizmetçi. (Hür'ün zıddı). "Abd kelimesi Allah'ın bazı isimleriyle birleştirilerek erkek isimleri meydana getirilir. Abdullah (Allah'ın kulu). Abdulbâki (Ebedi olan Allah'ın kulu) gibi. Bu isimleri taşıyan insanlar buna lâyık olmaya çalışmalıdırlar."

abdest

• Namaz ve diğer bâzı ibâdetlerin yerine getirilebilmesi için yapılması lâzım gelen yüzü, dirseklerle berâber kolları yıkamak, başın dörtte birini mesh etmek ve topuklarla berâber ayakları yıkamaktan ibâret temizlik. Namazın dışındaki farzlardan biri.

abid / âbid

• İbâdet eden. Farzları ve vâcibleri yerine getirdikten sonra çeşitli nâfile ve yapılması sevab olan işlere de devam eden. Çokluk şekli, ubbâd'dır.

acn

• Yoğurma. Ma'cun kıvamına getirme.

adem-i i'dad

• Hazır duruma getirememe, müsait olmama, elverişli olmama.

adem-i ifa

• Yapmama, yerine getirmeme.

adileştirme / âdileştirme

• Önemsiz hale getirme, sıradanlaştırma.

adiliyet / âdiliyet

• Allah'ın haklıyı haksızı ayırması, her hakkı yerine getirmesi, sonsuz adalet sahibi olması.

adl-i hakem

• Haklıyı haksızı ayıran, hükmeden, her hakkı yerine getiren, sonsuz adalet sahibi olan Allah.

afetengiz / âfetengîz / آفت انگيز

• Afet getiren. (Arapça - Farsça)

afetresan / âfetresân / آفت رسان

• Bela getiren. (Arapça - Farsça)

afşar

• Avşar kabilesini meydana getiren Türkmenlerin adı.

ahde vefa / ahde vefâ

• Sözünde durma, sözünü yerine getirme.

akar

• Zayi etme, kaybetme.
• Kumlu yer.
• Para getiren mülk. (Ev, dükkân gibi.)

• Gelir, gelir getiren gayr-ı menkuller.

• Gelir getiren mal.

akarat

• (Tekili: Akar) Gelir getiren yapılar ve mallar.

akim / akîm

• Neticesiz, sonu yok. Beyhude.
• Yağmur getirmeyen rüzgar.
• Çocuğu olmayan, kısır. Doğurmayan (kadın), doğurtmayan (erkek).

akmadde

• Anatomi: Omuriliğin dış; beynin iç tabakasını meydana getiren sinir lifleri. Beyin hücrelerinin çoğunu, akmadde teşkil eder.

akna'

• En çok kanaat getiren, en mukni'.

aks-ül amel

• İstenilen şeyin zıddı hasıl olması. Tersine oluş. (Reaksiyon)
• Edb: Edebi san'atlardandır. Bir cümle veya mısrânın altını üstüne getirmekle, başka bir cümle veya mısrâ yapmaktır. Pertev paşanın: "Her düzün bir yokuşu, her yokuşun bir düzü var." mısrâında olduğu gibi.

ala / alâ

• Gr:Arabçada harf-i cerdir. Buna isim diyen de olmuştur. Müteaddit mâna ile kelimenin başına getirilir; manevî istilâ ve tefevvuk bildirmek için ekseriyâ mecrurunu istilaya delâlet eder. Bazan mecrurunun mukabiline müstâli olur. (maa) gibi müsahabet için gelir. (lâm) gibi tâlil için olur. Müc

ale-l-gafle

• Dalgınlığa getirerek. Dalgınlığa gelerek, boş bulunarak.

alet / âlet

• Bir işte veya bir san'atta kullanılan vasıta. Bir makinayı vücuda getiren ve işlemesine yardım eden parçalardan her biri.
• Sebeb, vesile, vesâit.
• Edevat. Avadanlık.

alim-i ilm-i celp / âlim-i ilm-i celp

• Eşyayı çekip yanına getirme ilmine sahip âlim.

allah razı olsun / allah râzı olsun

• Allahü teâlâ, senin ahlâkını, işlerini ıslâh edip, seni râzı olduğu (beğendiği) hâle getirsin, mânâsında duâ.

amel

• İş. Çalışma. Bir emri veya vazifeyi yerine getirme.
• Kâr, iş işleme.
• Dini bir emri yerine getirme, tatbik etme. İtaat. İbâdet.

• Yapma, uygulama; dinin emirlerini yerine getirme.

an / ân

• Arabçada harf-i cerrdir. Ekseri ismin, kelimenin başına getirilir. Türkçe karşılığı "den, dan" diyebiliriz. Bedel için olur. Meselâ: Ona bedel ben geldim, cümlesinde olduğu gibi. Tâlil için olur. Bu'd yerinde kullanılır. Zarfiyyet için, mücâveze için ve harf-i cerr olan "min" mânasına, "bâ" mânasına

• Uzağı gösteren işâret ismi. Şu. Bu. O. (Farsça)
• Güzellik câzibesi. Melâhat. Güzellik. (Farsça)
• Cemi edâtı. Kelimenin sonuna getirilerek cemi' yapılır. Meselâ: Âlimân: Âlimler. Anân: Onlar. Merdân: Adamlar. İnsanlar. Zenân: Kadınlar.Kelimenin sonuna getirilerek sıfat edatı yapılır: Ters: Korku. (Farsça)

anasır-ı garaz / anâsır-ı garaz

• Hınç ve düşmanca niyeti meydana getiren unsurlar, kin sebepleri.

anatomi

• Canlıların yapısını ve bu yapıyı meydana getiren uzuvları inceleyen ilim dalı. Tıbtaki önemi çok büyüktür.

ane / âne

• Kelime sonuna getirilerek zarfiyet ifâdesi için kullanılan nisbet edatıdır. Meselâ: Mütefekkirâne (: Mütefekkire yakışır halde) kelimesinde olduğu gibi. (Farsça)

arazi-i haraciye / arâzi-i haraciye

• Müslümanlar tarafından fetholunan ve ulul-emir tarafından müslim olmayan eski sahibi elinde bırakılan veya hâriçten müslim olmayanlar getirilerek yerleştirilen arâzi.

arazi-i uşriyye / arâzi-i uşriyye

• Mahsûlünden (ürününden) uşur denilen zekatın alındığı topraklar. Müslüman devletlerde harb ile alınıp gâzîlere (askerlere) taksim edilen veya isteyerek İslâm'ı kabûl edenlerin ellerinde bırakılan yâhut devlet reisinin (başkanının) izni ile müslümanlar tarafından işlenip faydalanılır hâle getirilen m

arende

• Birşey getiren kimse. (Farsça)

arz-ı ihtiyaç

• İhtiyacını arzetme, dile getirme.

arzın halifesi

• Yeryüzünde Allah'ın emirlerini yerine getirip Onun namına tasarrufta bulunan ve varlıklar üzerinde Onun adına egemen olan insan.

asar-ı medeniyet / âsâr-ı medeniyet

• Medeniyetin meydana getirdiği eserler.

aşık-ı didar-ı pak / âşık-ı didâr-ı pâk

• Temiz yüzün âşıkı.
• Edb: Evvelce ordularda, kışlalarda, köy odalarında ve mahalle kahvelerinde gerek kendinin, gerek başkalarının sözlerini sazla dile getiren kimse; halk şâiri.

ateh / عته

• Bunama, bunaklık. (Ateh getirmiş bir ihtiyar)

• Bunama. (Arapça)
• Ateh getirmek: Bunamak. (Arapça)

aver

• Averden "getirmek" fiilinin emir köküdür, kelime sonuna getirilerek; yapan, eden, olan, veren, götüren gibi manalara sebeb olur. (Farsça)

averde

• Getirilmiş nakl olunmuş. (Farsça)

ayet / âyet

• Alâmet, işâret, mûcize, ibret.
• Kur'ân-ı kerîmdeki sûreleri meydana getiren cümle veya cümleciklerden her biri. Çoğulu âyâttır.
• Allahü teâlânın varlığını, birliğini ve kudretini gösteren alâmet, ibret, işâret.
• Mûcize.

ba-i kasem / bâ-i kasem

• Arabçada yemin maksadı ile kelime başına getirilen bâ. "Billâhi" gibi.
• Farsçada: Bâ diye yazılırsa; ile, beraber, birlikte, sâhip mânalarına gelir. Arapçadaki Zû gibidir.

babil kulesi / bâbil kulesi

• Tevrat'ın rivayetine göre Hz. Nuh'un (A.S.) oğulları tarafından gökyüzüne ulaşmak için yaptırılmış büyük bir kuledir. Rabbimiz bu kulede çalışmakta olanların dillerini değiştirmiş ve birbirlerini anlamaz hale getirmiştir. Bundan dolayı tamamlanamamış ve 72 dil burada meydana gelmiştir. (Buna "tebelb

bad / bâd

• "Olsun, ola, olaydı" mânasına gelir ve kelimelerin sonuna getirilir. Meselâ: Aferin bâd : Aferin olsun. Çok yaşa. Afiyet bâd : Afiyet olsun. (Farsça)

bakileştirmek / bâkileştirmek

• Ölümsüzleştirmek, devamlı hale getirmek.

baras

• Tedavi edilmesi mümkün olmayan ve vücutta beyaz lekeler meydana getiren bir hastalık.

barikat

• Bir yolu kapamak üzere, ele geçirilen her türlü eşyadan faydalanılarak meydana getirilen engel. (Fransızca)

baskül

• Büyük ağırlıkları, küçük bir ağırlık yardımıyla tartmayı sağlamak üzere birkaç kaldıracın uygun bir tarzda birleştirilmesiyle meydana getirilmiş âlet. (Fransızca)

baz

• Yeniden, tekrar oynatan, oynayan, geri ve arka tarafa doğru... gibi manalara gelir. Kelimenin sonuna veya baş tarafına getirilerek kullanılan bir "ek" dir. Meselâ: Ateşbâz : Ateşle oynayan. (Farsça)

be

• Kelime başına getirilerek, Türkçedeki: "de, da, den, dan, ile, için" mânalarında kullanılır. (Farsça)

bedi'

• (Bedia) Eşi, benzeri olmayan. Hayret verici güzellikte olan.
• Garib. Acib.
• Benzeri olmayan şeyleri vücuda getiren. Kimseye benzemeyen. İcad edici olan.
• Hâlık ve Hallak-ı Cihan olan.
• Beğenilen.
• Yeni bulunmuş ve görülmedik tarzda olan.
• Edb: Sözün

ber

• (Burden) "Götürmek" mastarının emir köküdür. Kelimenin sonuna getirilerek terkipler yapılır. Emirber : Emir dinleyen, emir götüren. Fermanber : Emir veren. Emir dinleyen... gibi. (Farsça)

berarende

• Üste getiren, üzerine çıkaran. (Farsça)

berhem-zede

• Karmakarışık, altı üstüne getirilmiş. (Farsça)

berhem-zen

• Karmakarışık eden, altını üstüne getiren. (Farsça)

berim

• Siyah ve beyaz ipliklerden meydana getirilen ip.
• Cemaat.
• Etsiz yemek.

berkeşide

• Kınından çıkarılmış, sıyırılmış, çıkarılmış. (Farsça)
• Mc: İlerletilmiş, çekilip meydana getirilmiş. (Farsça)

berzede

• Toplanılmış, biriktirilmiş, bir araya getirilmiş. (Farsça)

beşaret-aver / beşâret-âver

• Müjdeci, iyi haber getiren.

beşir

• Müjdeli haber veren. Müjde getiren.
• Güler yüzlü. Hub. Cemil.
• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) bir vasfı.

• Müjdeci, iyi haber getiren,güleryüzlü.
• Hıristiyan Araplar'da İncil yazan veya hıristiyanlık akidelerini telkin eden kimse.
• Peygamberimizin bir vasfı.

beste

• Bağlanmış, bitiştirilmiş, bağlı. (Farsça)
• Kapalı. Tutucu. Donmuş. (Farsça)
• Bir nevi ipek kumaş. (Farsça)
• Gr: "Besten" fiilinin ism-i mef'ulüdür. Kelimelerin başına veya sonuna getirilerek mürekkeb kelimeler (Birleşik kelimeler) yapılır. (Farsça)
• Müzikte: Şarkının makam ve âhengi. (Farsça)

bevk

• Fenalık, düşmanlık, keder ve belâ meydana getirme.
• Musibet, felâket.
• İzinsiz ve habersiz olarak bir yere aniden çıkagelme.
• Çalıp çırpma.
• Yalan söz.
• Boşboğaz (adam).
• Şiddetli yağmur.

beyan / beyân / بيان

• Açıklama, ifade etme, dile getirme. (Arapça)
• Beyân edilmek: Açıklanmak, dile getirilmek. (Arapça)
• Beyân etmek: Açıklamak, dile getirmek. (Arapça)

bi / bî

• İstek bildirmek için emir sigasının başına getirilr. Meselâ: (Farsça)

• Kelimenin başına getirilerek o kelime menfi yapılır.Misâlleri için, "BİA" kelimesinden sonraki kelimelere bakınız. (Farsça)

bi'at-ı rıdvan / bî'at-ı rıdvân

• Hudeybiye'de Semûre ismindeki ağacın altında 400 Eshâb-ı kirâmın Peygamber efendimize, emirlerini kayıtsız şartsız yerine getireceklerine dâir verdikleri söz.

bi-

• Başına eklendiği kelimeyi "e" haline getirir. İle, için mânâlarını vererek Farsçadaki "be" edatıyla aynı vazifeyi görür. Harf-i cerdir. Yâni; kendinden sonraki kelimeyi esre ("İ" diye) okutur. Yemin için de kullanılır.

bi-zar / bî-zar

• Bıkmış, usanmış, fütur getirmiş. (Farsça)
• Bezginlik. (Farsça)

bid'at / بدعت

• Sonradan ortaya çıkma. (Arapça)
• Dinde yeni getirilmiş şey. (Arapça)

bila / bilâ

• Olmayarak, sahib olmıyan "...sız,...siz" mânâları yerine kullanılan edattır. Kelimenin başına getirilerek menfi mânâ hasıl olur.

bilanço

• ing. Ticarî bir müessesenin muayyen bir devre sonunda alacak verecek durumunu göstermek üzere meydana getirdiği cetvel.
• Mc: Herhangi bir işte belirli bir müddet sonundaki iyi ve kötü neticelerin karşılıklı durumu.

bölük

• Takımlardan oluşan, üçü veya dördü bir tabur meydana getiren askerî birlik.

bürhan-ı limmi / bürhan-ı limmî

• Kanunlardan hâdiselerine, sebeblerden neticelerine ve müessirden esere olan istidlâl. Yani eseri meydana getirenden esere olan delil. Kablî delil. Ateşin dumana delil olması gibi.

burjuvazi

• Burjuvaların meydana getirdiği içtimaî (sosyal) sınıf. Avrupa'da burjuvazi, ticaret ve sanayi ile zenginleşti. Soylular sınıfı ile mücadele ederek Fransız İhtilali ile iktidara geldi. İhtilalde işçilerin, köylülerin, fakir halk tabakalarının desteğini sağladı. Onlara eşitlik, hürriyet, adalet vaad e (Fransızca)

butlan-ı his

• Ameliyat için bir uzvun hissinin iptâli, duyarsız hâle getirilmesi.

büyü

• Cin gibi manevî varlıklar aracılığı ile insan veya başka varlıklar üzerinde etki meydana getirme işi. Dinimiz büyücülerin şerrinden, kötülüklerinden Allah'a sığınmamızı emreder. Müslüman büyücülük yapmaz.

ca'l

• Yapma, meydana getirme, yaratma.

cadı

• Avrupa'da putperestlik çağından beri gelen bir inanca göre, şeytanın gücünü kullanarak büyü yolu ile insanlara kötülük eden, felâketler getiren kadın. Bu bâtıl inanç yüzünden birçok yaşlı masum kadın, cadı diye Hristiyanların kurduğu Engizisyon mahkemeleri kararıyla yakılmıştır.

cadis

• Viran, harap, yıkık.
• Çorak, kurak, işlenmemiş, ekilmemiş toprak, gelir getirmeyen boş arazi.

çağrışım

• Psk: Bir idrakla kazanılan bir fikrin başka bir idrak (algı) ile kazanılan fikir arasında bağıntı kurulması, birinin diğerini hatıra getirmesidir. Bu bağıntı zaman ve mekânda yakınlık, benzerlik ve zıdlık sebebiyle kurulur. Sevap deyince günahın; abdest deyince namazın; Cennet deyince Cehennem'in de

cahd-ı mutlak, cahd-ı müstağrak

• Arab gramerinde menfî olan iki geniş zaman sigası. Muzari fiillerinin başına (Lem) ve (Len) getirilerek olur.

calib

• Çekici. Celbedici. Kendi tarafına çekip getirici olan.

cami' / câmi'

• Toplayan.
• Müslümanların ibâdet etmek için toplandıkları yer, mâbed.
• Allahü teâlânın ism-i şerîflerinden. Çeşitli hakîkatleri ve enfüs (iç) ve âfâktaki (dıştaki) zıt işleri birleştirici, kıyâmet gününde yeryüzünde olan cinleri, insanları ve mahlûkâtı bir araya getirici insanların dağı

cariye / câriye

• Harbde esir alınıp İslâm memleketine getirilen kadın köle.

cebrail / cebrâil

• (Cebril, Cibril) Cenab-ı Hakk'ın emirlerini Peygamberlere (A.S.) bildiren büyük melek. Peygamberimiz Resul-i Ekrem'e (A.S.M.) Kur'ân-ı Azimüşşân'ı vahiyle getiren melek (A.S.).

• Allah tarafından peygamberlere vahiy getirmekle görevli melek.

• Peygamberimize vahiy getiren büyük bir melek.

cebrail aleyhisselam / cebrâil aleyhisselâm

• Dört büyük melekten biri. Peygamberlere vahy getirmek, onlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını bildirmekle vazîfeli melek. Buna Cibrîl, Rûh-ul-emîn, Rûh-ul-kuds, Nâmûs-ı ekber de denir.

celb

• Getirme.

• Kendine çekme, getirtme.

celb eylemek

• Çekmek, getirmek.

celb-i maslahat

• İyilik, dirlik ve düzeni sağlayıcı, fayda getirici.

celb-i suret

• Uzakta olan bir şeyin sûretini resmini yanına getirmek.

cem eden

• Toplayan, bir araya getiren.

cem edilen

• Toplanan, bir araya getirilen.

cem etme

• Toplama, bir araya getirme.

cem' / جمع

• Birleştirme, bir araya getirme.
• İkindi namazını öğle namazıyla, yatsı namazını akşam namazıyla birlikte kılma.
• Tasavvufta bir makam. Fenâ ve sekr (mânevî sarhoşluk) makâmı da denir.

• (Çoğulu: Cümu) Hurmanın iyi olmayanı. Farklı şeyleri bir yere getirmek mânasına mastar.
• Az olarak cemaat için isim olur.
• Toplama. Bir yere getirme, biriktirme. Yığma.
• Gr: Arabçada (ve tesniye olmayan dillerde) ikiden çok olan şeylere delâlet eden kelime. (Kitabın başı

• Toplama. (Arapça)
• Çoğul. (Arapça)
• Cem' edilmek: Toplanılmak. (Arapça)
• Cem' etmek: Toplamak, derlemek, bir araya getirmek. (Arapça)

cem-i kuvvet

• Gücü toplayıp bir araya getirme, güç birliği.

cem-i müennes

• Gr: Müfredinin şeklini bozmadan sonundaki müennes alâmeti olan (e "t") kaldırılıp yerine (ât) getirilir. Müslime(t) : Müslimât gibi.

cem-i müzekker

• Gr: Müfredinin şeklini bozmadan sonuna (în, ûn) getirilerek yapılan cemi: Müslimîn, müslimûn gibi.

cemeden

• Bir araya getiren, toplayan.

cerd

• Elbisesini çıkarma, elbisesinden soyma, çıplak hâle getirme.
• Ot ve ağaç yetişmeyen yer.

cereyan / cereyân

• Akma, akış, gidiş. Hareket. Akıntı. Gezme. Mürûr. Vuku, vâki olma.
• Mc: Aynı fikir ve gaye etrafında toplananların meydana getirdikleri faaliyet ve hareket. Bu hareket; dinî, fikrî veya siyasî hareketler gibi birbirlerinden farklı sahalarda olabilir.

cevşenü'l-kebir / cevşenü'l-kebîr

• Peygamberimize Cebrâil'in (a.s.) getirdiği ve "Zırhı çıkar, bu duâyı oku" dediği meşhur duâ.

cevşenü'l-kebir münacatı / cevşenü'l-kebîr münâcâtı

• Peygamberimize Cebrâil'in (a.s.) getirdiği ve "Zırhı çıkar, bu duâyı oku" dediği meşhur duâ.

cezr

• Kök, asıl, temel. Bünyâd.
• Kesmek.
• Mat: Kendi misline darbolunmakla (çarpılmakla) bir sayı meydana getiren rakam (Kare kök). Üç, dokuzun cezri'dir. Dokuz, üçün meczuru'dur.
• Derya, deniz.
• Arı kovanından bal almak.
• Ay ve güneşin câzibesi te'siri ile deniz

cibril / cibrîl

• Peygamberlere vahy getirmekle vazîfeli melek Cebrâil de denir.

• Cebrâil, Ruhül Kudüs. Cenâb-ı Hakdan (C.C.) Peygamberimize (A.S.M.) vahiy getiren melek.

cihad-ı ekber / cihâd-ı ekber

• Büyük cihâd. Nefsin, insan tabiatının, bedeninin kötü isteklerini yerine getirmemek için yapılan mücâdele.

cihetü'l-vahdet-i ittihad

• Birliğin birlik yönü; birliği bir araya getiren yön.

cülube

• Başka yerden satmaya getirilen şey.

cüz'

• Bir bütünü meydana getiren parçalardan her biri.

dad-bahş / dâd-bahş

• Hakkı yerine getiren, adaletli. (Farsça)

dakik

• İnce, ufak, nâzik.
• Toz haline getirilmiş şey, un.
• Dikkatli ölçülü davranan titiz kimse.

dalif

• (Çoğulu: Düllef) Nişandan öteye düşen ok.
• Ağır yük getirip adımlarını birbirine yakın atan adam.

dar-ut-teklif / dâr-ut-teklîf

• Kulların Allahü teâlânın emirlerini yerine getirmekle mükellef, sorumlu tutulduğu yer. Dünyâ.

daraka

• (Çoğulu: Derk- Edrâk-Dırâk) Deriden yapılmış olan kalkan.
• Gırtlağın hançereyi meydana getiren kıkırdaklarından kalkan şeklinde olanı.

darende

• Saklayan, tutan. (Farsça)
• Ulaştıran, vâsıl eden, kavuşturan, getiren. (Farsça)

de'lan

• Ağır yük getirmiş hayvanın yab yab yürümesi.

debbağhane

• Hayvan derilerinin kullanılacak duruma getirilme işleminin yapıldığı yer.

debretmek

• (Tepretmek) Kımıldatmak, harekete getirmek, oynatmak. (Türkçe)

delail-i mücesseme-i musattaha / delâil-i mücesseme-i musattaha

• Bir satıh hâline getirilmiş cismânî deliller (düz bir kâğıt üzerine şekli çizilmiş deliller).

delil-i ihtirai / delil-i ihtirâî

• Kâinatta her bir varlığın kendinden beklenen neticeleri yerine getirebilecek şekilde kabiliyetlerine göre en üst derecede yoktan yaratılması.

derhatır / derhâtır / در خاطر

• Hatıra getirme.

• Hatırlama. (Farsça - Arapça)
• Hatırda tutma. (Farsça - Arapça)
• Derhâtır ettirmek: Hatırlatmak, akla getirmek. (Farsça - Arapça)
• Derhâtır eylemek: Hatırlamak. (Farsça - Arapça)

deruhte

• Yerine getirme.

deruhte etme

• Üstlenme, yerine getirme.

dikta

• Lât. Diktatörlerin davranışları.
• Hiç ses çıkarmadan yerine getirilecek emir.

dimn

• Deve ve koyun tersi.
• Selin getirdiği çörçöp.

dinamik

• yun. Cisimlerin hareketleriyle bunları meydana getiren sebebler arasındaki alâkayı araştıran mekanik ilminin bir kolu.
• Hareket eden, durup dinlenmek bilmeyen, hareketli.
• Fls: Sâbitin zıddı olarak bir kuvvet tesiriyle dâim hareket halinde bulunan ve bulunduran, bir değişmesi,

dindar

• Dinî kaidelere hakkıyla riayet eden, dininin emirlerini yerine getiren, mütedeyyin. (Farsça)

divan / dîvân / دیوان

• Meclis. (Arapça)
• Padişah meclisi. (Arapça)
• Şairin şiirlerinin bir araya getirildiği eser. (Arapça)

diyet

• Tar: Almanya'yı meydana getiren devletlerin özel parlamentolarına verilen isim.

doktrin

• yun. Hatt-ı hareket. Hareket tarzı. Düstur, tarik. Re'y.
• Fls: Bir sistem meydana getiren fikir ve kanaatlerin hepsi. Bir felsefe veya edebiyat okulunun fikirlerinin tümü.

• Bir sistem meydana getiren fikirlerin hepsi, öğreti.

dua

• Allah'a (C.C.) karşı rağbet, niyaz, yalvarış, tazarru.
• Salât, namaz.
• Cenab-ı Hak'tan hayır ve rahmet dilemek. Allah'ın rızâsını, hidayet ve istikamete muvaffakiyyeti dilemek, yalvarmak.
• Peygamber'e (A.S.M.) salavat getirmek.
• Birisini çağırmak.
• Birisini

dua-yı fiili / dua-yı fiilî / duâ-yı fiilî

• Fiilî dua, gerekli şartları ve sebepleri yerine getirme.

• Fiil ile yapılan dua. Yâni: İstenilen şeyin sebeplerini yerine getirmeye çalışmak.

düden

• Coğ: Yerin altında akan suların oyup meydana getirdiği derin kuyu.

duhuliye

• Eskiden, satılmak üzere şehir ve kasabalara getirilen her cins ticaret malından alınan vergi.
• Bir yere girmek için verilen para.

ebdal / ebdâl

• Bedeller. Dünyânın nizâmı, düzeni ile vazîfeli olup, Allahü teâlânın insanlardan gizlediği büyük zâtlar. Biri vefât edince, yerine başkası getirildiğinden bu isimle anılmışlardır. Bunlara Ricâlü'l-Gayb da denir.

ecza-yı şerife / eczâ-yı şerife

• Kur'ân-ı Kerim'i meydana getiren otuz cüz.

eda / edâ / ادا

• Yerine getirme, verme.

• Yerine getirme, yapma. Namaz, oruç, hac, zekât gibi bir ibâdeti vaktinde yapmak.

• Ödeme, verme.
• Zamanında yerine getirme.
• Tarz, üslûp.

• Ödeme. (Arapça)
• Yapma, yerine getirme. (Arapça)
• Tarz, tavır. (Arapça)
• Çalım. (Arapça)

eda eden / edâ eden

• Yerine getiren.

eda etme / edâ etme

• Yerine getirme.

eda etmek / edâ etmek

• Yerine getirmek.

eda' / edâ'

• Yerine getirmek. Ödemek. Borcunu vermek. Vazifesini yapmak.
• Tarz. Üslub.
• Şive.
• Tekebbür.
• Fık: Namazı vaktinde kılmağa "Eda" ve vakit geçtikten sonra kılınan namaza da "Kaza" denir.

eda-i emanet / edâ-i emanet

• Emaneti yerine getirme.

eda-i feraiz / eda-i ferâiz

• Allah'ın (C.C.) farz olarak emrettiklerini yerine getirmek. Farz vazifelerini ifa etmek.

eda-yı ibadet

• İbadeti yerine getirme.

edaen / edâen

• Yerine getirerek.

edvar-perdaz

• Devirleri dile getiren. Devirleri terennüm eden.

ef'al-i mükellefin / ef'âl-i mükellefîn

• İslâm dîninde mükelleflerin (dînî vazîfeleri yerine getirmekle yükümlü, sorumlu kimselerin) yapmaları ve sakınmaları lâzım olan emirler ve yasaklar. Ahkâm-ı İslâmiyye (fıkıh bilgileri), din bilgileri.

eflak

• Osmanlı İmparatorluğu zamanında, Romanya'yı meydana getiren asıl ülke (Merkezi Bükreş'tir.)

egniş

• İnşa etme, bina yapma. Yapı meydana getirme. (Farsça)

ehl-i taat ve ibadet

• Allah'ın emirlerini yerine getirenler ve ibadete düşkün olanlar.

el-hakem

• Haklıyı haksızı ayıran, hükmeden, her hakkı yerine getiren hüküm sahibi Allah.

eleman

• (Lât: Element) Unsur. Bileşik bir şeyi meydana getiren basit şeylerden biri. Bir bütünün parçaları.

emirkulu

• Aldığı emri yapmağa mecbur olan, verilen emri yerine getirmekle görevli kimse.

emyus

• Anason dedikleri ot.
• Kendisinden tuz meydana getirilen taş ki, Türkçe ona "tuz taşı" derler.

en'am / en'âm

• Bazı Kur'an âyetlerinin veya sûrelerinin bir araya getirilmesiyle ortaya çıkarılan dua kitabı.

endüstri

• Sanayi, imalât, sanatlar. Hammaddeyi mâmul eşya hâline getirme. Bu da ikiye ayrılır. 1- Küçük sanayi: Ev ve atölyelerde basit âlet ve makinelerle eşya imalâtıdır. 2- Büyük sanayi: Su buharı, akaryakıt, elektrik, atom enerjisi gibi büyük çapta enerji kaynaklarından faydalanılarak fabrikalarda seri hâ (Fransızca)

enne

• Gr: Kat'iyyet bildirir ve kelimenin başına getirilir.

enva-ı salihin / envâ-ı salihîn

• Dinin emir ve yasaklarını eksiksiz olarak yerine getirenler.

ergen

• (Bâliğ) Çocukluk çağından gençlik çağına geçmiş olan, aklı ermeğe başlamış, bâliğ.Erginlik çağına gelen müslüman genç, namaz kılmak, oruç tutmak, zekat vermek gibi Allah'ın farz kıldığı emirlerini yerine getirmeğe mükellef (yükümlü) olur. Küçük yaştan itibaren derece derece gerekli dini bilgiyi öğre

erkan / erkân

• Bir şeyin bir parçasını veya bütününü meydana getiren şeyler, esaslar. Rüknün çoğuludur.

erkan ve ahkam-ı zaruriye / erkân ve ahkâm-ı zaruriye

• İslâmın yerine getirilmesi zorunlu temel esasları ve hükümleri.

erkan-ı islamiye / erkân-ı islâmiye

• İslâmiyetin esasları, temelleri, rükünleri. (Şehâdet getirmek, Namaz kılmak, Oruç tutmak, Zekât vermek ve Hacca gitmek.)

eser

• Yapı, birinin meydana getirdiği şey.
• Bir hususa dâir Peygamberimizden (A.S.M.) rivâyet bulunması. Sünen-i Resul.
• Bir şeyin varlığına delâlet eden te'sir.
• Meydana getirilen kitap. Kitap te'lifi.

esteh

• Çekirdek. (Farsça)
• Kemik. Vücud iskeletini meydana getiren nesne. (Farsça)

evamir-i teşriiye / evâmir-i teşriiye

• Allah'ın peygamberleri aracılığıyla insanlara bildirdiği ve yerine getirilmesini istediği emirler.

ezan

• Namaza dâvet ve vahdaniyet-i İlâhiyyeyi ve hakaik-ı İslâmiyyeyi âleme, kâinata ilân etmek için minare ve emsali mahallerde edilen nidâ. Kamet getirmek.
• Bildirmek.

ezhan

• Zihinler. Müdrikler. Anlamayı meydana getiren duygular.

fail / fâil

• İşi yapan. Fiili işleyen.
• Gr: Masdarın mânasını meydana getirene denir.

faktör

• Bir neticeyi meydana getiren unsurlardan her birisi. Amil. (Fransızca)

faraziye

• (Hipotez) Var sayma, kabul. Bir hâdiseyi, bir olayı açıklamak, bir düşünceyi isbat etmek için isbatı yapılmamış başka düşünceleri dayanak olarak alma. Müsbet ilimlerde araştırmanın bir merhalesini meydana getirir. İncelenen hâdiseyi açıklaması muhtemel olan faraziyeler düşünülür. Faraziyenin doğrulu

farz-ı ayn

• Her mükellef Müslümanın yerine getirmesi gereken farz.

• Her müslümanın yerine getirmesi lâzım olan farz.

farz-ı kifaye / farz-ı kifâye

• Bir kısım müslümanların yerine getirmesiyle diğerlerinden sakıt olan farz. Cenaze namazı gibi.

• Müslümanların bir kısmının yerine getirmesi ile diğerlerinden düşen farz.

• Dinen mutlaka yerine getirilmesi gereken ancak bir kısım Müslümanın yapması ile diğerlerinin üzerinden düşen vazife, cenaze namazı kılmak gibi.

fe

• (Buna ta'kib edâtı denir) "Sonra, hemen" mânalarını ifâde için fiillerin başına getirilen edât harfi. Bazan mecaz olarak vav yerinde de kullanılır.

fe'fe'

• Bir söz söylerken, dile "fe" harfi gelip, her kelimenin başına "fe" getirerek söylemek.

federasyon

• Bir kaç devletin bir devlet meydana getirecek şekilde birleşmesi. (Fransızca)
• Aynı çeşitten bir çok kurulların meydana getirdiği birlik. (Fransızca)

ferah-aver

• Sevinç getiren, sevindiren, ferah getiren. (Farsça)

feryad-ı matem

• Matem hâlinde derin üzüntülerin bağırıp çağırarak dile getirilmesi.

feth ve teshir ederek

• Fethederek ve emre hazır hâle getirerek, boyun eğdirerek.

fetiş

• Sahibine uğur getirdiğine ve tabiatüstü özellikler taşıdığına inanılan nesne veya hayvan.

feverana getirme

• Coşturma, galeyana getirme.

feyc

• (Çoğulu: Füyuc-Feycân) Haber getiren peyk.

feyz-aver

• Feyz getiren. Feyiz veren. (Farsça)
• Bolluk veren. (Farsça)

feyz-resan

• Bolluk ve bereket getiren, feyiz bahşeden. (Farsça)

feyzaver / feyzâver

• Feyiz veren, bolluk getiren.

feza

• (Efzâ) Artıran, ziyadeleştiren, çoğaltan (mânâlarına gelip, kelime sonlarına getirilerek birleşik kelime yapılır.) Meselâ: Can-feza : Can verici. Hayret-feza : Çok hayret verici. Ruh-feza : Ruh verici. (Farsça)

fidye

• Herhangi bir farzından birini yerine getirmeye gücü olmayan bir kimsenin Cenâb-ı Hak'tan özür dilemek kasdı ile, verdiği para veya sadaka.
• Esir veya kölelikten kurtulmak için verilen para.
• Fık: Fakirin sabahlı akşamlı bir günlük yiyeceği.

füru

• Aşağıda. Âciz. Beceriksiz. Geride kalmış... mânaları ifade eder, kelimenin önüne veya sonuna getirilerek ek olarak kullanılır. (Farsça)

fütuhat-ı kur'aniye / fütuhat-ı kur'âniye

• Kur'ân'ın kalplerde ve ruhlarda meydana getirdiği mânevî fetihler.

gaile çıkarmak

• Sıkıntı meydana getirmek, üzüntü vermek.

gangren

• Bulunduğu organı kullanılmaz hâle getiren bir hastalık.

gaser

• Rüzgârın çukur yere getirip yığdığı.

gayr

• Diğer, başkası, mâadâ, âher, yabancı. (İstisnâ edâtıdır. Başlarına getirildiği kelimeyi nefy yapar.)

gazel-sera

• Nazım şekilleri arasında gazel meydana getiren. (Farsça)

gerdendade-i tevfik / gerdendâde-i tevfik

• Gerekli çalışma ve vazifeleri yerine getirdikten sonra neticeye boyun eğme ve sonucu Allah'tan bekleme.

gırbın

• Selin getirdiği çamur.

girye-perverd

• Ağlatıcı, gözyaşı döktüren, ağlamayı getiren. (Farsça)

gözdağı

• Mc: Birini istenilen yola getirmek için samimi olmayan şiddet gösterişleriyle korkutmak ve tehdit etmek. (Türkçe)

güldeste-i marifet

• Allah'ı tanıma ve imanın meydana getirdiği bilgilerden derlenmiş gül destesi.

günahpişe

• (Çoğulu: Günahpişegân) Günah işlemeyi âdet haline getiren.

günahpişegan / günahpişegân

• Günah işlemeyi âdet haline getirenler. (Farsça)

gurm

• Bir kimse üzerine eda edilmesi, yerine getirilmesi lâzımgelen şey. Borç ve diyet gibi. (Garâmet de olur)

guşmal

• Yola getirme, te'dib etme, kulak bükme, ihtar etme. (Farsça)

hac

• İslâm'ın beşinci şartı. Gerekli şartları kendinde bulunduran (bülûğa ermiş yâni ergen, hür, zengin, aklı başında) her müslümanın ömründe bir defâ ihramlı (dikişsiz) bir elbise ile Mekke'ye gidip Kâbe'yi ziyâret etmesi ve Arafât denilen yerde bir mikt âr durması ve bâzı vazîfeleri yerine getirmesi.

haç

• Birbirini dik olarak kesen iki doğrunun meydana getirdiği, hıristiyanlık dîninin sembolü olarak kabûl edilen şekil. Buna salîb ve istavroz da denir.

hacce / hâcce

• (Çoğulu: Havâcc) Hacca giden, usulüne uygun olarak Kâbe'yi ziyaret ederek hac vazifesini yerine getiren kadın veya kız.
• (Çoğulu: Hâcc) Bir cins diken.

hacı

• (Çoğulu: Hüccâc) Hacc farizasını yerine getirmiş olan müslüman.

haciyan

• (Tekili: Hâcı) Hacılar, hacc farizasını yerine getirmiş olan müslümanlar.

hadesten taharet / hadesten tahâret

• Namaza başlamadan önce yerine getirilmesi gereken farzlardan biri. Abdesti olmayan kimsenin abdest alması, cünüb olanın, hayız ve nifas hâli sona eren kadının boy abdesti alması.

hah

• (Hasten : "İstemek" mastarından yapılmıştır.) Kelimenin sonuna getirilerek isteyen, ister mânasında terkib yapılır. Meselâ: Bed-hah : Kötülük isteyen. (Farsça)

hakaik-ı akaid-i islamiye / hakâik-ı akâid-i islâmiye

• İslâmın temellerini meydana getiren iman hakikatleri, inanç esasları.

haleldar / haleldâr / خللدار

• Bozulmuş, bozuk. (Arapça - Farsça)
• Haleldâr etmek: Bozmak, halel getirmek. (Arapça - Farsça)
• Haleldâr olmak: Bozulmak, halel gelmek. (Arapça - Farsça)

halif

• Karşılıklı olarak yapılan bir antlaşmanın şartlarını yerine getirmeye yemin eden, and içen, müttefik.

halife

• Yeryüzünde Allah'ın emirlerini yerine getirip Onun namına tasarrufta bulunan ve varlıklar üzerinde Onun adına egemen olan insan.

ham madde

• Bir şeyin meydana getirilmesi için işlenilen ana maddelerden her biri.

hamdele

• "Elhamdülillah" demenin kısaca ismi. Bu sözün masdar haline getirilip kısaltılması.

hamele-i mümtesil

• Aldığı emri yüklenip yerine getiren taşıyıcılar.

hamil / hamîl

• Kefil.
• Başka yerden getirilen oğlan.

hamil-i vahy / hâmil-i vahy

• Vahyi Peygamberimize (A.S.M.) getiren Cebrail (A.S.)

haml

• Yük.
• Sırtına yük alıp getirmek.
• Kadının karnındaki çocuk.
• İsnad. Yüklenme.

hamse

• Mesnevi şekliyle yazılmış beş kitabdan ibaret bir takım demektir ki, böyle eser meydana getirmiş olanlara "Hamsenüvîs", yâhut "Hamseci" denilir. XII. yüzyıla kadar hamse-nüvîslik mutâd değildi. 1195'de vefat etmiş olan Genceli Şeyh Nizamî, manzum olarak beş kitab yazmış ve hepsine birden "penc genç"

hanis

• Ettiği yemini yerine getirmeyen. Yeminini bozan.

hardal

• Çok küçük tohumları olan ve yaprakları yenen bir nebat ismi. Döğülerek macun haline getirilir ve sofrada iştah açmak için kullanılır.

harf

• Ağızdan çıkan her bir sese âit verilen işaret. Alfabeyi meydana getiren şekilli çizgilerden herbiri.
• Müstakil bir mânâya değil de başka harflerle birleşerek, başka muayyen ve müstakil çok mânaların ifadesi için kullanılan şekil. Başkasının mânalarını gösteren işaret.
• Vecih, ü

hasıl / hâsıl / حاصل

• Ortaya çıkan, var olan. (Arapça)
• Hâsılı: Kısacası, sonuç olarak. (Arapça)
• Hasıl etmek: Meydana getirmek, ortaya çıkarmak. (Arapça)
• Hâsıl olmak: Ortaya çıkmak, var olmak. (Arapça)

hasıl etmek

• Meydana getirmek, ortaya çıkarmak.

hasıl ettirmek

• Meydana getirmek.

haşir / hâşir

• Toplayan, bir araya getiren.

haşr-i insani / haşr-i insanî

• İnsanın öldükten sonra âhirette yeniden diriltilip Allah'ın huzuruna getirilmesi.

haşv-i müfsid

• Edb: İbarede yalnız kalabalık etmekle kalmayıp mânâyı da anlaşılmaz hale getiren söz.

hatemkari / hatemkârî

• Bir sathın "yüzeyin" üzerine süs şekilleri oyarak meydana getirilen boşlukları, o satha benzeyen başka bir madde veya mâdenle doldurmak suretiyle yapılan tezyinât.

hatır-ı melekani / hâtır-ı melekânî

• İbâdete, tâate rağbet etmeye dâir insanın kalbine melek tarafından getirilen düşünce. Buna ilhâm da denir.

hatır-ı nefsani / hâtır-ı nefsânî

• Kötülükleri istiyen nefs tarafından kalbe getirilen düşünce. Buna hâcis denir.

hatır-ı şeytani / hâtır-ı şeytânî

• Günâhı beğenmeye, süslemeye, güzel göstermeye dâir kalbe şeytan tarafından getirilen düşünce. Buna vesvese denir.

hatıra / hâtıra / خاطره

• Hatıra, hatıra gelen. (Arapça)
• Hatıra getirmek: Aklına getirmek, düşünmek. (Arapça)
• Hâtıra hutûr etmek: Hatırlamak, anımsamak. (Arapça)

hatm-ı hacegan / hatm-ı hâcegân

• Nakşibendiyye yolunda fâidesi, feyz ve bereketi çok olan bir vazîfe. Bu yolun veya ona bağlı kolun büyüğünün koyduğu evrâdın (Belli zikr ve duâların okunmasının) toplu veya yalnız olarak yerine getirilmesi.

havass-ı (hamse-i) batına / havass-ı (hamse-i) bâtına

• Kalbe bağlı beş duyğu: Hiss-i müşterek (hayâl kuvveti), müdrike (akıl), vehim (vâhime), hâfıza, mutasarrıfa (meydana getirici hayal kuvveti).

hazhaza

• Sallama, el ile harekete getirme.

hazin / hazîn

• Hüzünlü. Keder meydana getiren. Acı uyandıran.

hazm

• Midedeki yenen şeyleri eritmek, sindirmek. Vücuda yarayacak hale getirmek.
• Birisine ansızın hücum etmek.
• Ansızın bir şey üzerine inmek.
• Birisinin hakkını, malını gasb ile alıp zulmeylemek.
• Münasebetsiz bir hale, güce gidecek bir vaziyete düşenin kendi nefsini

hediy

• Beytullah için getirilen kurbanlar.

helümm

• "Tez getir" mânasına gelir.

helümme cerra

• (Helümme cerren) "Var kıyas eyle... Çek beri getir." gibi kinâye için söylenen bir tabirdir.

helümmecerra / helümmecerrâ

• Çek beri getir, var kıyas eyle!

hetr

• Bunama, alıklaşma. Ateh getirme, ihtiyarlıktan çocuk gibi olma.
• Sersemleşme, aptallaşma.
• Birisini kötüleme.
• Acib emir.
• Zahmet, meşakkat.
• Enine yarmak.

hevl-aver / hevl-âver

• Korkunç, korku getiren, korku veren. (Farsça)

heyban

• Korkunç, korku getiren.
• Çok utangaç çekingen.
• Korkak.
• Çoban.

hibek

• (Çoğulu: Hubük) Rüzgârın lâtif estiği zaman denizde veya kumda meydana getirdiği yol yol kırıntılar ve dalgacıklar. Saçların kıvırcıklığından hâsıl olan dalgalanmalar. Kelimenin aslı olan "habk" sıkı bağlayıp muhkem kılmak; ve kumaşı sıkı, sağlam ve üzerinde san'at eseri zahir olacak vecihle güzel b

hıfz

• Koruma, ezberleme, saklama.
• Devâm etmek, yerine getirmek, gözetmek.
• Ezberlemek.

himal

• Yük getirmek, yük taşımak.

himmet

• Kast, irâde, kuvvetli istek, arzu. Allahü teâlânın velî kullarından bir zâtın, kalbinde yalnız bir işin yapılmasını bulundurup, başka bir şeyi kalbine getirmemesi ve Allahü teâlâdan o işin olmasını dileyerek, bu şekilde mânevî yardımda bulunması. Evliyânın himmeti, yaktı beni kül eyledi Sofi

hıristiyanlık

• Îsâ aleyhisselâmın getirdiği hak din olan Îsevîliğin bozulmuş şekli.

hisse-i icad

• Var etme, vücuda getirme hissesi.

hiyazet

• Toplama, bir araya getirme.
• Bir şeyi kendine mal etme.

hizb

• Bazı duaların ve ayetlerin bir araya getirilmesiyle oluşan kitap.

hizb-i mahsus

• Kur'ân'dan seçilen özel bölümlerin bir araya getirilmiş hâli.

hizb-i mahsus-u kur'ani / hizb-i mahsus-u kur'ânî

• Kur'ân'dan seçilen özel bölümlerin bir araya getirilmiş hâli.

hornito

• İsp. Küçük fırın.
• Jeo: Genellikle patlamalar neticesinde meydana gelen, lâv fışkırmalarının volkan selleri yüzeyinde meydana getirdiği kabarcık.

hubne

• Koltuk altına koyup getirilen şey.
• Kaftan eteği.
• Don.

hukuk-u mevzua

• Konulmuş kanunların meydana getirdiği hukuk.

hulf-ül va'd

• Ahdinden dönmek. Verdiği sözü yerine getirmemek.

hulf-ül vaid / hulf-ül vaîd

• Va'dedilmiş azabı yapmamak, cezâyı yerine getirmemek. (Cenâb-ı Hak kendine isyan edenlerin, günahta devam edenlerin cehenneme gideceklerini beyan ediyor, tehdid ediyor, vaid ile beyanda bulunuyor. Affetmediği takdirde bu vaidinden dönmesi, aslâ adâletine yakışmaz, muhâldir.)

hulfü'l-vaid / hulfü'l-vaîd

• Söz verdiği halde azap ve cezayı yerine getirmeme.

hürmet-i müsahere

• Sıhriyyet sebebi ile hâsıl olan haramlık. Yâni evlenmek sebebi ile meydana gelen akrabalık dolayısıyle hâsıl olan haramlıktır. Bu sıhriyyetin haramlık meydana getirmesi, ister meşru' nikâhla olsun, ister gayr-ı meşru' olsun "hürmet-i müsahere" meydana gelir.Meselâ: Hanefi mezhebinde, bir kimse kendi

huruf-u nasibe / huruf-u nâsibe

• Gr: Muzari (geniş zaman) fiilinin başına getirildiğinde o fiili nasbeden harfler. (En), (Len), (İzen), (Key) harfleri gibi.

hus

• Dikmek.
• Darlık vermek.
• İki şeyi bir araya getirmek.

hüsn-ü ifade

• Güzel anlatım, maksadını güzelce dile getirme.

husul / husûl / خصول

• Ortaya çıkma, gerçekleşme, var olma. (Arapça)
• Husûle getirmek: Meydana getirmek, gerçekleştirmek. (Arapça)

huygerde

• Terlemiş. (Farsça)
• Adet edinmiş, huy hâline getirmiş, alışmış. (Farsça)

huyul

• (Tekili: Hayl) Atlı alaylar.
• Atlar.
• Kötülerin meydana getirdiği kalabalık.

i'da'

• Düşman etmek.
• Sıçratmak.
• Geri getirmek.
• Muavenet etmek, yardım etmek.

i'mar / i'mâr / اِعْمَارْ

• Bayındır hâle getirme, şenlendirme.

i'tikad

• İnanmak. İnanç. Sıdk ve doğruluğuna kalben kararlı olmak. Gönülden tasdik ederek inanmak. Dinin temelini meydana getiren şeylere inanmak.

i'tikal

• Sağmak için koyunun ayaklarını iki bacağı arasına alma.
• Devenin dizini büküp bağlama.
• Güreş yaparken rakibini sarmaya getirip yıkma.

iade

• Geri vermek. Eski haline getirme.
• Mukabilini yapma. Karşılığını yapma.
• Avdet ettirmek.
• Edb: Bir mısraın veya beytin son kelimesini, kendisinden sonra gelen mısra veya beytin ilk kelimesi olarak kullanma sanatı.

iadeten / iâdeten

• Eskiyi yerine getirerek; ölümden sonra çürüyüp dağılan bedeni tekrar inşa edip diriltmek şeklinde.

ibadet / ibâdet

• Allah'ın (C.C.) emirlerini yerine getirmek ve nehiylerinden kaçmak. Yapılmasında sevab olup, ihlâsla yapılan herhangi bir amel. Şeriatta bildirildiği gibi Allah'a kulluk etmek. Kâinatın ve dolayısıyla insanların hilkatindeki hikmet ve gaye.

• Kulluk, kulluk vazîfelerini İslâmiyetin bildirdiği şekilde yerine getirmek. Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uymak.

• Allahın emirlerini yerine getirmek.

ibadetullah

• Allah'a ibadet etme, Ona kullukta bulunma; emirlerini yerine getirip, yasaklarından kaçınma.

ibarat

• (Tekili: İbare) İbareler. Bir ifadeyi meydana getiren kelime ve cümleler.

ibda / ibdâ

• Meydana getirme.
• Yaratma.

ibda' / ibdâ' / ابداع

• Yeni bir şey getirme, yaratma, geliştirme. (Arapça)
• İbdâ' etmek: Yeni bir şey getirmek, yaratmak, geliştirmek. (Arapça)

ibda'kar / ibdâ'kâr / ابداعكار

• Yaratıcı, yenilik getiren. (Arapça - Farsça)

ibda-i san'at / ibdâ-i san'at

• Benzersiz güzellikte sanat eseri meydana getirme.

ibdal

• Değiştirmek. Tebdil ve tahvil eylemek. Birinin yerine diğerini getirmek.

ibkà

• Bâkîleştirme, sürekli ve kalıcı hale getirme.

ibka / ibkâ

• Sürekli ve kalıcı hale getirme.

ibka etmek

• Devam ettirmek, kalıcı hale getirmek.

ibkà etmek

• Sürekli ve kalıcı hâle getirmek.

ibkaen ta'yin

• İşinden ayrılan bir memuru tekrar eski işine getirme.

ibkam / ibkâm

• Susturma, bir tartışmada ağız açamıyacak hale getirme.

ibn-i ishak

• (Ebu Abdullah Muhammed) Medine'de büyümüştür. Hz. Muhammed'in (A.S.M.) hayatına dair vak'aları derin bir alâka ile toplamağa başladı. Daha sonra Mısır'a, oradan da Irak'a gitti. Hi: 151 veya 152 tarihinde Bağdat'ta vefat etti. Siyere dair iki eser vücuda getirmiştir.1. Kitab-ül Mübtedâ ve Kısâs-ul E

ibrahim

• İbrahim kelimesi, İbranicede baba anlamına gelen "eb"; ve cumhur demek olan "reham" kelimelerinden meydana gelmiştir. "Ebu-l cumhur" ise; cumhurun babası demektir. Bu ismi meydana getiren kelimelerin ikisinin de hareke veya telaffuzlarını az bir değişiklik yapmakla yine bu mânalar Arapçada vardır. B

iç oğlanı

• Saray hizmetine alınıp devletin çeşitli makamlarına namzed olarak yetiştirilen gençler. İç oğlanı, Yıldırım Bayezid zamanında yeni teşekküle başlayan saray hizmetlerinde bulunmak üzere yeniçerilik için toplanan devşirmelerden ayrılmak suretiyle meydana getirilmiş ve bu usûl sonradan yapılan kanunla (Türkçe)

icad / îcâd

• Vücuda getirmek. Yeniden bir şey meydana getirmek. Yoktan var etmek.

• Yoktan var etme, vücûda getirme, yaratma.

icad ve teceddüd fikri

• Yeni çalışmalar ve eserler vücuda getirme; yenilik arayışında olma düşüncesi.

icma / icmâ

• Dağınık şeyleri bir araya getirme, toplama.

icma' / icmâ' / اجماع

• Bir araya getirme. (Arapça)

icmad-ı ma / icmad-ı mâ

• Suyun dondurulması. Suyun buz haline getirilmesi.

icra / icrâ / اجرا

• Bir işi yürütmek.
• Yerine getirmek. Yapma. Tatbik etme.
• Vekil göndermek.
• Mahkeme kararını yerine getirmek.
• Suyu akıtmak.
• Huk: Borçlunun alacaklıya karşı ödemekle mükellef olduğu bir borcu, adlî bir teşekkül vâsıtasıyla ödetme.

• Yürütme, yerine getirme.

• Yerine getirme.

• Yürütme, yapma, yerine getirme. (Arapça)
• Yapılma, yerine getirilme, yürütülme. (Arapça)
• İcrâ edilmek: Yürütülmek, yapılmak, yerine getirilmek. (Arapça)
• İcrâ etmek: Yürütmek, yapmak, yerine getirmek. (Arapça)

icra etme

• Yerine getirme.

icra-yı icabi / icra-yı icabî

• Lüzum eden muamelenin yerine getirilmesi.

icra-yı tesir / icrâ-yı tesir

• Tesir meydana getirme, tesir etme.

icra-yı vazife / icrâ-yı vazife

• Vazifenin yerine getirilmesi.

icraat

• (Tekili: İcrâ) Meydana getirilen işler. Yapılan işler.
• Ameliyat. Tatbikat.

icsa'

• Dizüstü getirme. Çökertme.

ictirar

• İleri ve geri çekme, çekilme.
• Hayvanın geviş getirmesi.

ictiraz

• Devenin geviş getirmesi.

ideoloji

• İnsanların düşünce ve hareketlerine muayyen bir istikamet vererek, siyasî veya ictimaî bir doktrin meydana getirmek isteyen fikir sistemi. (Fransızca)

idhal / idhâl / ادخال

• İçeri alma, sokma. (Arapça)
• Yurt dışından getirme, dışalım, ithal. (Arapça)
• İdhâl edilmek: (Arapça)
• İçeri alınmak, sokulmak. (Arapça)
• Dışalım yapılmak. (Arapça)
• İdhâl etmek: (Arapça)
• İçeri almak, sokmak. (Arapça)
• Yurt dışın (Arapça)

idhalat / idhalât

• (Tekili: İdhal) Memleket haricinden eşya ve mal getirmek.

ifa / îfa / îfâ / ايفا / ایفا / ا۪يفَا

• Ödemek. Yerine getirmek. Söz verdiğini veya vazife bildiğini yerine getirmek. Kılmak. Yapmak.

• Yerine getirme, yapma.

• Ödeme, yerine getirme.
• Bir işi yapma.
• İş görme.

• Yerine getirme.

• Ödeme, yerine getirme.

• Yerine getirme.

• Yapma, yerine getirme. (Arapça)
• Ödeme. (Arapça)
• Îfâ edilmek: (Arapça)
• Yapılmak, yerine getirilmek. (Arapça)
• Ödenmek. (Arapça)
• Îfâ etmek: (Arapça)
• Yapmak, yerine getirmek. (Arapça)
• Ödemek. (Arapça)

• Yerine getirme.

ifa eden / ifâ eden

• Yerine getiren.

ifa etme / îfâ etme

• Yerine getirme.

ifa etmek / îfa etmek

• Yerine getirmek.

ifa eylemek

• Yerine getirmek.

ifa-i hak / ifâ-i hak

• Hakkın yerine getirilmesi.

ifa-i vazife / îfa-i vazife

• Görevin yerine getirilmesi.

ifa-yı şükran / ifâ-yı şükran

• Teşekkür görevini yerine getirme, teşekkür etme.

ifa-yı sünnet / ifâ-yı sünnet

• Sünneti işleme, yerine getirme.

ifa-yı ubudiyet / ifâ-yı ubudiyet

• Allah'a olan kulluğu yerine getirme.

ifa-yı vaad

• Sözünü yerine getirmek.

ifa-yi vazife

• Görevini yapma, vazifesini yerine getirme.

ifa-yı vazife / îfâ-yı vazife / ایفای وظيفه

• Görev yapma.
• Îfâ-yı vazife etmek: Görev yapmak, görevini yerine getirmek.

ifa-yı vazife-i ubudiyet / ifâ-yı vazife-i ubudiyet

• Kulluk görevini yerine getirme.

ifade / ifâde / افاده

• Konuşma, hakikatleri dile getirme.

• Söylem, anlatım, dile getirme. (Arapça)
• İfâde edilmek: Anlatılmak, belirtilmek, dile getirilmek. (Arapça)
• İfâde etmek: Anlatmak, belirtmek, dile getirmek. (Arapça)

ifrazciyan

• Darphanede sikke (para) kesenler. Altun, gümüş ve bakır madenlerini para haline getirdikleri için bu tabir meydana gelmiştir.

igare

• Yağma etmek, hücum etmek.
• Teşvik etmek. Gayrete getirmek. Acele etmek.

iğna / iğnâ / اغنا

• Zengin etme, kimseye muhtaç olmayacak hale getirme. (Arapça)

igzab

• (Gazab. dan) Gazaba getirme, hiddetlendirme, kızdırma, öfkelendirme.

iham-ı kabih

• Edeb ve terbiye dışı anlamı bilerek kullanma. Sözü edeb ve terbiyeye aykırı bir mecazî mânâya getirme.

ihdas / ihdâs / احداث

• İcad etme, bir şeyi meydana getirme.

• Kurma, oluşturma, meydana getirme. (Arapça)
• İhdâs edilmek: Kurulmak, oluşturulmak, meydana getirilmek. (Arapça)
• İhdâs etmek: Kurmak, oluşturmak, meydana getirmek. (Arapça)
• İhdas olunmak: Kurulmak, oluşturulmak, kon (Arapça)

ihkak

• Mazlumun hakkını zâlimden almak. Hakkı yerine getirmek. Hak ile hasmına galib olmak.

• Hakkı yerine getirme.

ihkak-ı hak

• Haklıya hakkını vermek. Hakkı, usülü dairesinde yerine getirmek.

ihlal / ihlâl / اخلال

• "Halel"den bozma, sakatlama, kusurlu hale getirme.

• Bozma, lekeleme, halel getirme. (Arapça)
• İhlâl edilmek: Bozulmak, halel getirilmek. (Arapça)
• İhlâl etmek: Bozmak, halel getirmek. (Arapça)

ıhrab

• Viran etmek, harabe haline getirmek.

ihram / ihrâm

• Mîkât denilen mahalde (yerde) hacca veya umreye niyet ederek, peştemal gibi dikişsiz iki parça örtüyü giymek ve telbiye getirmek sûretiyle, daha önce mubah (serbest) olan bâzı şeyleri kendine haram kılmak yâni bunları yapmaktan sakınmak. İhrâmlı kims eye muhrim denir. İhrâm elbisesinin belden aşağı

ihvan-üs-safa / ihvân-üs-safâ

• On birinci asrın ikinci yarısında Basra'da ortaya çıkan; "İslâmiyete birçok vehimler karışmış, onu bu vehimlerden temizlemek ancak felsefe ile mümkündür. İslâm dînini felsefe vâsıtasıyla saf hâle getirmelidir" diyen sapık ve gizli bir cemiyet, ekol.

ihya-ı mevat / ihyâ-ı mevât

• Faydalanılmayan ölü toprakları işlemek, faydalanılır hâle getirmek.

ihya-yi mevat

• İşlenmemiş toprağı, ekin için elverişli bir hâle getirme.

ihzar / ihzâr / احضار

• Hazır etmek. Hazırlamak.
• Huzura getirmek. Derpiş etmek.
• Mahkemeye gelmeyenleri cebren getirme müzekkeresi.

• İhzar etmek:
• Hazırlamak.
• Getirmek.

• Çağırma, huzura getirme. (Arapça)
• Hazırlama. (Arapça)
• Hazırlanma. (Arapça)

ihzaren

• Huzura getirerek. Birini mahkemeye dâvet ederek.
• Hazırlayarak, ihzar ederek.

ihzariye

• Aleyhine açılan dâva münasebetiyle getirilen şahıslardan, gönderilen mübaşir veya muhzirin masrafı karşılığı olarak tahsil edilen para. İhzariyeye mübaşir ve muhzirin at ve araba masrafından başka yemek, içmek gibi şahsî masrafları da ilâve edilirdi.
• Birinin mahkemeye çağrılması için

ika / îkâ

• Salma, meydana getirme.

ika' / îka'

• (Vuku'. dan) Vuku buldurmak. Fena bir şey yapmak. Meydana getirmek. Yetiştirmek. Düşürmek.

• Meydana getirme, gerçekleştirme.

ikale

• Pazarlığı bozma. Her iki tarafın isteğiyle alışveriş mukavelesini bozma. Bir hukuki muamele ile meydana gelen vaziyetin diğer bir hukuki muamele ile eski haline getirilmesi.
• Demediği halde "Dedin" diye iddia etme.

ikame / ikâme

• Oturtmak. Mukim olmak. Yerleştirmek. İskân eylemek. Bulundurmak. Meydana koymak. Vücuda getirmek. Dâva açmak. Ayağa kaldırmak. Kıyam etmek.

• Yerleştirmek, iskan etmek, vücuda getirmek.

ikame-i beyyine

• Şâhid getirme.

ikamet

• Bir yerde kalmak. Oturmak.
• Müezzinin kamet getirmesi.

ikrar / ikrâr / اقرار

• Söyleme, dile getirme.

• İtiraf. (Arapça)
• Dile getirme. (Arapça)
• Kabullenme. (Arapça)
• İkrâr etmek: (Arapça)
• İtiraf etmek. (Arapça)
• Dile getirmek. (Arapça)
• Kabullenmek. (Arapça)

ilcaat-ı zaman

• Zamanın getirdiği mecburiyetler, çaresiz durumda bırakmalar.

ilham eden / ilhâm eden

• Kalbe getiren, gönle doğuran.

ilmühaber

• (İlm-i haber) Resmi bir daireye verilmek üzere hazırlanan ve bir adamın ahvâli hakkında bilgileri ihtiva eden kâğıt. Resmi vesika.
• Para, evrak vs. teslim olunduğunu gösteren ve bunları getiren adamın eline verilen pusula.

iltizam

• Kendine lâzım kılma. İcrasına cehdettiği şeyi kendi üzerine vâcib kılma. Mülâzemet etme. Gerekli bulma.
• Tarafgirlik etme, birinin tarafını tutma.
• Onyedinci y.y. dan itibâren devlete gelir getiren kaynaklar, yavaş yavaş belirli bedel karşılığında şahıslara verilmeğe başlandı.

ilzam / ilzâm / اِلْزَامْ

• Delille cevab veremez hâle getirme.

ilzam eden

• Delil getirerek karşısındakini susturan.

imame / imâme

• Eskiden müslümanların başlarına sardığı, bugün ise, sadece din görevlilerinin namaz kıldırırken ve dînî vazîfeleri yerine getirirken giydikleri başlık üzerine sarılan sarık.
• Tesbîhin ucundaki uzun tâne.

iman / îmân

• İnanmak. İtikad. Hakkı kabul, tasdik ve iz'ân etmek. İslâmiyeti kabul edip amel etmek. Dini bütün hakikatleri kabul edip gereğini yerine getirmek.

• İnanmak. "Allahü teâlâdan başka mâbud, ilâh olmadığına, Muhammed aleyhisselâmın O'nun kulu ve Resûlü olduğuna" ve O'nun Allahü teâlâdan getirdiklerine kalb ile inanıp dil ile söylemek.

imar-ı dünya / imâr-ı dünya

• Dünyanın bayındır hâle getirilmesi, düzenlenmesi.

imaret / imâret

• Bayındırlık; bir yerin ömür sürülür, yaşanır hâle getirimesi.

imaret-i arz

• Yeryüzünün imar edilmesi, ömür sürülür, yaşanır hâle getirilmesi.

imate

• Ölü hale getirmek. Öldürmek. Fena etmek.

imtisal etmek

• Emre uymak, bir emri yerine getirmek.

imza-i kaza

• Huk: Verilen hükmü infaz edip yerine getirme.

in'aş

• Harekete getirme, canlılık kazandırma. Yukarı kaldırma.

inbah

• Uyandırma, uyarma.
• Kımıldatma, harekete getirme.

incaz

• (Çoğulu: İncâzât) Yerine getirme. Verilen sözü tutma.

incaz-i va'd

• Va'dini yerine getirme. Verdiği sözünü tutma.

infaz / infâz / انفاذ

• Sözünü geçirme. Bir hükmü yerine getirme.
• Aldığı emre göre birisini öldürme.
• Öte tarafa geçirme.

• Emri yerine getirme; uygulama.

• Yerine getirme.

• Uygulama, yerine getirme, yapma. (Arapça)

infaz eden

• Bir hükmü yerine getiren.

infaz-ı ahkam / infaz-ı ahkâm

• Hükümleri yerine getirme, uygulama.

inkılab-ı azim-i islami / inkılâb-ı azîm-i islâmî

• İslâmın meydana getirdiği büyük değişim.

inşa / inşâ

• Yapma. Vücuda getirme. Terkib etme. Bir şey peyda etmek.
• Yaratma.
• Edb: Yazı dersi. Nesir yazmak.
• Güzel nesir halinde yazı yazmak veya güzel yazılmış nesir halindeki yazı.Çeşitli mektuplaşma ve güzel yazma için mektup, tezkere, istida (dilekçe), tebrik, tâziyenâme, sen

• Yapma, vücuda getirme.

inşad etme / inşâd etme

• Sesli olarak dile getirme.

insanın haşri

• İnsanların, öldükten sonra dağılmış olan zerreleri âhirette Allah tarafından tekrar bir araya getirilerek bedenlerinin inşa edilmesi ve diriltilmesi.

inşilal

• Şiddetle dökülerek akma.
• (Su) uçurumdan dökülerek şelâle meydana getirme.

intac

• Neticelenme. Husule getirme. Sona erdirme. Doğurma, meydana getirme.

intak

• Edb: Söylemeğe kabiliyeti olmayanı söyletmek. Onun nâmına konuşmak. Nutka getirmek, söyletilmek. Dile getirmek.

• Nutka getirmek, söyleme yeteneği olmayanı söyletmek.

intak-ı bi-l hak

• Hakk'ın söyletmesi. Cenab-ı Hakk'ın konuşturması. İnayet-i Hak ile hakikatı olduğu gibi dile getirmek.

intak-ı bil-hak

• Cenâb-ı Hakkın konuşturması, bir şeyi dile getirmesi.

intak-ı bilhak / intâk-ı bilhak

• Cenâb-ı Hakkın konuşturması, bir şeyi dile getirtmesi.

iptal-i his

• Hisleri uyuşturma, duyguları vazifelerini yapamaz hale getirme.

irad / irâd / îrâd / ایراد

• Varid kılmak. Getirmek. Söylemek.
• Gelir. Kazanç. Bir mal veya mülkün getirdiği kazanç.

• Getirilme, ortaya konulma.

• Söyleme, dile getirme.

• Getirme, söyleme. (Arapça)
• Gelir, kazanç. (Arapça)
• Suâl îrad edilmek: Soru yöneltmek. (Arapça)

irad-ı mesel

• Edb: Bir fikri isbat için misal getirme. Buna İrsal-i mesel de denir.

irca-i kelam / irca-i kelâm

• Sözü yine maksada çevirme ve getirme.

is'af / is'âf

• Birisinin arzusunu, istediğini kabul etmek ve yerine getirmek.

• Yardım isteğini yerine getirme.

• İs'af olunmak: Yerine getirilmek.

• Birinin isteğini kabul edip yerine getirme.

is'af etmek

• İsteği yerine getirmek.

isa aleyhisselam / îsâ aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Yeni bir din getiren peygamber olup, kendisine dört büyük kitaptan biri olan İncîl verildi. Annesinin adı Meryem'dir. Allahü teâlâ onu babasız yarattı.

isbat / isbât

• Sağlamlaştırma, dayanıklı hâle getirme. Delil ve şâhit göstererek bir sözün ve fikrin doğruluğunu ortaya koyma.
• Tasavvuf yolunda ilerlerken Lâ ilâhe dedikten sonra illallah demek.

isevi / îsevî

• Îsâ aleyhisselâmın getirdiği hak dîne inanan kimse.

işhad / işhâd / اشهاد

• Delil getirme, delil olarak gösterme. Şehadet ettirme, şâhid gösterme.
• Şehid olma.

• Tanık getirme. (Arapça)

iskat / iskât

• Sükût ettirmek. Cevap veremiyecek hâle getirmek. Susturmak.
• Kandırmak, râzı etmek.

işkembe

• Geviş getiren hayvanların midesinin en büyük kısmı. (Farsça)
• Karın. (Farsça)

ıslah / ıslâh

• Terbiye etmek, iyi hâle getirmek.
• Bozulan bir şeyi eski hâline getirme.
• İnsanların aralarını düzeltmek, barıştırmak.

ıslahat / ıslâhât

• Düzeltmeler, tashihler, iyi hale getirme, mükemmelleştirme.

• İyi hâle, işe yarar hâle getirmek için yapılan çalışmalar, düzenlemeler.

islak

• (Silk. den) Düzenleme, sıraya koyma.
• Yola getirme.
• Diziye geçirme.
• Mesleğe sokma, sokulma.

islam / islâm

• Hazreti Muhammed aleyhisalâtü vesselâmın getirdiği din.

ism

• (İsim) Ad, nâm.
• Ist: Bilinen veya bilinmeyen, hissedilen veya hissedilmeyen herhangi bir şeyi birbirinden ayırmak, tanımak veyahut zihne getirmek için kullanılan söz veya lâfız.
• Man: Tam mânalı ve hem mevzu, hem mahmul olabilen lâfızdır.

ism-i adl ve hakem

• Allah'ın haklıyı haksızdan ayırıp her hakkı yerine getirdiğini ve herbir şey hakkında adaletle küllî hüküm verdiğini bildiren isimleri.

ism-i hakem

• Allah'ın haklıyı haksızdan ayırdığını, her hakkı yerine getirdiğini ve hüküm sahibi olduğunu ifade eden ismi.

ism-i mensub

• Gr: Kelimenin sonuna Türkçede "Li", Arabça ve Farsçada kelime sessiz harfle bitiyorsa, bir "î", sesli harfle bitiyorsa; yerine göre sesli harf atılarak veya atılmayarak "î" veya "vî" harfi getirilerek yapılan, nereli ve nereye mensub olduğunu ifade eden isimdir. İstanbullu, İstanbulî; Mekkeli, Mekkî

ism-i tasgir

• Küçültme ismi. Küçüklük veya azlığa delâlet eden isimdir. Arapçada ekseri (Fueyl) veya (Fuayil) vezninde, Türkçede kelime sonuna cik, cık, cağız, ceğiz gibi ekler getirerek yapılır. Abd: Kul, Ubeyd: Kulcağız, kulcuk gibi.

ısmam

• Şişenin ağzını tıkama.
• Sağırlaştırma, duymaz hâle getirme.

isna aşeriyye / isnâ aşeriyye

• Şiîliğin kollarından biri. Hazret-i Ali'nin halîfe olması açıkça emr olunmuştu, Eshâb (Peygamber efendimizin arkadaşları) bu emri yerine getirmediği için kâfir oldu diyen, Peygamber efendimizin vefâtından sonra hazret-i Ali ve sırasıyla onun iki oğlu ile torunlarını meşrû (geçerli) imâm kabûl eden v

isparçene

• İtl. Halatın üzerine sarılan kendir ve ip.
• Halatı meydana getiren üç boy bükmenin beheri.

istibda

• (İstibra') Ayırmak. Uzak etmek.
• Küçük abdest bozduktan sonra idrardan temizlenmek, sidik eserinin tamâmen kesilmesini beklemek.
• Nikâhla alınan dul bir kadının gebe olmadığına kanaat getirmek için, kadın bir âdet görünceye kadar beklemek.

isticlab

• (Celb. den) Çekme, celbetme. Çekmeye vaya getirmeğe sebep olma.
• Fls: Uyandırma.

istidad vermek

• Yetenekli kılmak, filiz verecek tohumlar hâline getirmek,.

istidari / istidarî

• Dönerek ve bir daire meydana getirecek olan.

istidlal / istidlâl / اِسْتِدْلَالْ

• Delil getirmek. Bir delile dayanarak netice çıkartmak. Delile nazar etmek. Muhakeme. Mülahaza ve anlama kudreti. Delil ile anlamak. Zihnin eserden müessire veya müessirden esere intikali.

• Delil getirme, hüküm için çıkarımda bulunma.

• Delîl getirme. Akıl ile, düşünerek, inceleyerek eseri (yapılan işi) görerek yapanı; yaratılmışları görerek yaratanı anlamak.

• Bir delile dayanarak bir şeyden netice çıkarmak. Delil getirerek anlamak.

• Delil getirme, delile dayanarak hüküm çıkarma.

• Delil getirme.

istidlalat / istidlâlât

• Delil getirme, akıl yürütme, çıkarımda bulunma.

istidlalen / istidlâlen

• Delil getirerek, akıl yürüterek.

istifa-yı kısas

• Kısas hakkının bilfiil yerine getirilmesi. Câni hakkında kısas cezasının tatbik edilmiş olması.

istiğrak / istiğrâk

• Türü kapsayacak şekilde umumi hâle getirme.

istigzab

• Öfkelendirme, kızdırma, gazaba getirme, hiddet ettirme.

istihsal

• Hasıl etmek. Husule getirmek. Elde etmek. Üretmek.

istihsar

• Usanmak, fütur getirmek, bıkmak.

istihzar

• Hazır etme, gözönüne getirme.

• Huzura gelme, hazır etme, huzura dâvet etme.
• Hazırlama, bir şeyi hatıra getirme.
• Konferans verecek olan hatiplerin okumak ve araştırmak suretiyle evvelce hazırlanması.

iştikak

• Türemek. Bir kökten ayrılan kelimelerin asılları ve birbirleri ile olan münâsebetleri, meydana gelişleri.
• Çatallaşmak. Yarılmış bir şeyin bir şıkkını almak.
• Edb: Aynı kökten türemiş olan birkaç kelimeyi bir araya getirme sanatı. Misaller:(Edipler edepli olmalı, hem de edeb-i

istikbal-i erkan / istikbal-i erkân

• Rükünlere yönelmek, şartları yerine getirmek.

istilam / istîlâm

• Selâmlamak. Hac ve umre ibâdetinde Kâbe'yi tavafa (etrâfında dönmeye) başlarken veya tavaf sırasında Hacer-ül-esved (Cennet'ten indirilen taşın) önüne gelindiğinde, elleri namaza durur gibi kaldırıp tekbir, tehlîl getirerek (Allahü ekber, lâilâhe ill allahü vallahü ekber diyerek) onu selâmlamak ve e

istimlal

• (Melâl. den) Can sıkılıp usanma, melâl getirme.

istinabe

• Duruşmada yasal gerekçelerle bulunamayan zanlının, ilgili mahkemece, yasal prosedürün yerine getirilmesi için zanlıya en yakın bölgedeki bir mahkeme veya kişileri yetkili kılması.

istinga

• İtl. Yelkenlerin yukarı kaldırılıp toplanması ve bu işin yerine getirilmesi için verilen kumanda.

istirdad-ı hürriyet

• Hürriyeti geri alma, getirme.

istişhad / istişhâd

• Şahid gösterme. Delil getirme, belge.
• Şehid olma.

istişhad etme

• Şahit gösterme, şahit tutma, delil getirme.

istişhaden

• Şâhid göstererek, şâhid getirerek.

istitaat

• (Tav'. dan) Tâkat getirmek. Kudreti ve gücü yeter olmak.

istitradi / istitradî

• Asli mevzudan olmayıp sırası gelmişken bir konuyu dile getirme.

istizkar / istizkâr

• (Zikr. den) Hatıra getirme, hatırlama. Tahattur etme.
• Ezberleme, ezber etme.

ıtfal

• Kadının oğlanını getirmesi.

ıtlak etmek

• Belli bir sınır getirmeden genelleme yapma; Allah'ın kitap gönderdiği bir peygambere ve dine inanan insanları, yani Hıristiyan ve Yahudileri de hükmün kapsamı altına almak.

ıtrab

• (Tarab. dan) şevke getirme, keyiflendirme.

ityan / ityân / اتيان

• Delil getirmek.
• Gelmek.
• Vermek.
• Vüsul, vasıl.
• Vârid olmak.
• Zikir ve isbat ve takrir eylemek.

• Getirme. (Arapça)

ivec

• Eğrilik, çarpıklık, yanlışlık.
• Hakkı ve hakikatı eğri büğrü heveslerle tahrif etmek, gayr-i müstakim şekle getirmek.

iz'af

• Zayıflatmak, kuvvetsiz hale getirmek.
• İki kat etmek. İki misline çıkarmak.

izkar / izkâr / اذكار

• Hatıra getirmek, andırmak, hatırlatmak.

• Zikretme, dile getirme, hatırlatma. (Arapça)

jandarma

• Yurt içinde asayişi sağlamak gayesiyle meydana getirilen ve orduya mensup silâhlı kuvvet. Ve bu kuvvette yer alan asker. (Fransızca)

kaburga

• Göğüs kemiklerinin beheri. Göğüs kemiklerinin bel kemiğine bağlanmak suretiyle meydana getirdikleri şeklin bütünü.
• Gemi, sandal, kayık gibi deniz nakil vasıtalarının hayvan kaburgasına benzeyen ve omurga üzerine kaldırılan eğri ağaçları.

kadi-ül hacat / kadî-ül hâcât

• Bütün ihtiyaçları yerine getiren Hâkim. Allah (C.C.)

kail ve kani

• Bir konuda kesin kanaat sahibi olma ve dile getirme.

kalem-i kaza ve kader / kalem-i kazâ ve kader

• Allah'ın olacak hadiseleri olmadan önce bilip takdir etmesi ve bu bilinen ve takdir olunan hadiseleri zamanı gelince meydana getirmesi.

kambahş / kâmbahş

• Herkesin isteğini yerine getiren. (Farsça)
• Bağışçı, ihsan edici. (Farsça)

karun

• İki şeyi bir araya getiren.
• Tez terleyen hayvan.
• Arka ayaklarının tırnağı ön ayağının tırnağı yerine vâki olan hayvan.
• İleride olan memeleri geride olan memelerine pek yakın olan dişi deve.

kayd

• Bir sözün bütününü meydana getiren harf, kelime gibi her bir parçası.

kazan kaldırmak

• Yeniçerilerin isyanı münasebetiyle kullanılan bir tabirdi. Yeniçeriler isyan ettikleri zaman yemek pişirilen kazanlarını da, toplandıkları At Meydanı'na getirdikleri için bu tabir meydana gelmiştir. Sonradan da devlete karşı koymağa kalkanlar hakkında kullanılırdı. (Türkçe)

kazi

• (A, uzun okunur) Dâvalara hüküm ve kaza eden. Şeriat kanunlarına göre dâvalara bakan hâkim. Kadı.
• Yapan, yerine getiren.

kazi-yül hacat / kazi-yül hâcât

• Bütün ihtiyaçları yerine getiren Allah (C.C.)

ke

• "Gibi" mânasındadır. (Arapça teşbih edâtı) Kelimenin başına getirilir. Meselâ: (Kezâlike: Bunun gibi)
• Harfin ve kelimenin sonuna gelirse "sen" zamiri yerindedir. Meselâ (Kitâbü-ke: Senin kitabın)

kederengiz

• Üzüntü, keder ve sıkıntı meydana getiren. (Farsça)

kefalet / kefâlet

• Kefillik. Kefîl olmak. Bir kimsenin, borcunu ödememesi, taahhüdünü (verdiği sözü) yerine getirmemesi hâlinde onun yerine borcu ödemeği, sözü yerine getirme mes'ûliyetini (sorumluluğunu) alacaklıya karşı üzerine almak.

kefaret-i yemin vermek

• Yerine getirilemeyen yeminin karşılığını ödemek.

kelal-bahş / kelâl-bahş

• Sıkıcı, yorucu. Yorgunluk getiren. (Farsça)

kelamın kuyudat ve keyfiyatı / kelâmın kuyudat ve keyfiyatı

• Kelâmın küllünü meydana getiren harf, kelime gibi parçalarıyla, bunların sarf ve nahiv yönünden hususiyetleri. Meselâ: Müzekkerlik - müenneslik, mârifelik - nekrelik, mübtedâ - haber, sıfat - mevsuf gibi.

kelbiyyun

• Kalenderane yaşamayı alışkanlık haline getiren meşhur Diyojenin de içinde bulunduğu bir fırka. Bunlara Kelbiye tâifesi veya Melâmiyyun da denir.

kelimat-ı tesbihiye ve zikriye / kelimât-ı tesbihiye ve zikriye

• Allah'ın yüceliğini dile getirmek ve Allah'ı anmak için kullanılan kelimeler, sözler.

kelime-i sübhani / kelime-i sübhânî

• Allah'ın her türlü noksanlıktan uzak olduğunu dile getiren kelime.

kemal-i tazim / kemâl-i tâzim

• Allah'ın sonsuz büyüklüğünü mükemmel bir şekilde dile getirme. Büyük saygı, hürmet.

kırkbayır

• Geviş getiren hayvanların midelerinin bir bölümü.

kirs

• (Çoğulu: Ekrâs-Ekâris) Her nesnenin aslı.
• Bir araya getirilmiş beytler.
• Biri biri üstüne yığılmış kalmış davar tersi.

kirş

• İşkembe. Geviş getiren hayvanların midesi.
• Karın, mide.

kitabet / kitâbet

• Kâtiblik, yazıcılık, yazı yazma ilmi.
• Güzel yazı ve güzel ifâde için lâzım olan yazı yazma usûl ve kâideleri.
• Kölenin belirli bir ücreti ödemek veya bildirilen şartları yerine getirmek karşılığında âzâd edileceğine (serbest bırakılacağına) dâir sâhibi ile yaptığı akid, sözleşme.

kıyas-ı temsili / kıyâs-ı temsîlî / قِيَاسِ تَمْثِيلِي

• Misal getirmeye dayalı kıyas.

köle

• Bütün tarihî devirlerde başka milletlerden, yabancılardan zorla kaçırılıp hürriyetten mahrum hale getirilerek hizmette kullanılan erkek. (Türkçe)

komprime

• Toz halinde iken sıkıştırılıp ufak hap haline getirilmiş ilaç. (Fransızca)

konsey

• İdare vazifesi yüklenmiş kişilerin topluluğu. (Fransızca)
• Müzakere hâlinde bulunan kimselerin meydana getirdiği kurul. (Fransızca)
• Bu tarz bir toplantının yapıldığı yer. (Fransızca)

ku'bere

• Bileği meydana getiren iki kemiğin küçüğü.

kuddus / kuddûs

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Azamet ve celâline, büyüklüğüne lâyık olmayan, noksanlık ve eksiklik getiren şeylerden, his organlarının anladığı, hayâl gücünün hayâl ettiği, hâtıra gelen ve düşünülebilen her türlü vasıftan ve özellikten münezzeh, pâk ve temiz olan.

küllileştirmek / küllîleştirmek

• Genelleştirmek, kapsayıcı hale getirmek.

kur'an-ı mu'cizü'l-beyan / kur'ân-ı mu'cizü'l-beyân / قُرْاٰنِ مُعْجِزُ الْبَيَانْ

• İfadesi, (benzerini getirmede) herkesi âciz bırakan Kurân.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kutb

• (Kutub) Dünyanın şimâl veya cenub uçları. (Güney ve kuzey taraflarının son kısımları.)
• Elektrik cereyânını meydana getiren veya mıknatısın uçlarından her biri.
• Dini bir meslek veya grubun başı. Bir çok müslümanların kendisine bağlandıkları azim ve büyük evliyaullahtan zamanın

kutne

• Geviş getiren hayvanların midelerinin bir bölümü. Şirden.

kuvve-i müvellide / قُوَّۀِ مُوَلِّدَه

• Tevlid edici kuvve, meydana getirci kuvvet.

• Birşeyler meydana getirme kabiliyeti.

kuvvet

• Sükunette bulunan cisimleri harekete, hareket ettikleri sükunete getirmeğe muktedir olan sebeb. (Kuvvet, te'sir ettiği cisimlerin hâricindedir.)

kuyud ve hey'at / kuyud ve hey'ât

• Bir sözün bütününü meydana getiren harf, kelime gibi parçalarıyla bunların sarf ve nahiv (dilbilgisi) yönünden özellikleri; meselâ, erkeklik-dişilik, belirlilik-belirsizlik, isim-sıfat gibi.

kuyudat / kuyûdât

• Kayıtlar; bir sözün bütününü meydana getiren harf, kelime gibi parçaları, bütün unsurları.

• Kayıtlar; bir sözün bütününü meydana getiren harf, kelime gibi parçalarıyla bunların sarf ve nahiv (dilbilgisi) yönünden özellikleri; meselâ, erkeklik-dişilik, belirlilik-belirsizlik, isim-sıfat gibi.

kuyudat-ı kelam / kuyûdât-ı kelâm

• Sözün kayıtları; bir sözün bütününü meydana getiren harf, kelime gibi parçalarıyla bunların sarf ve nahiv (dilbilgisi) yönünden özellikleri; meselâ, erkeklik-dişilik, belirlilik-belirsizlik, isim-sıfat gibi.

lam-ı tarif / lâm-ı tarif

• İsimlerin başına getirilen belirleme edatı.

lem

• (Arabçada cezm harfidir) Muzari fiilinin başına getirilirse, nefyeder, cezmeder, sâkin okutur. "Gelir" fiilini "gelmedi" yaptığı gibi.

lezen

• Şiddet.
• Darlık.
• Halkın kuyu veya ırmak kenarında kalabalık meydana getirmesi.

lian / liân

• Lânetleşmek, erkeğin zevcesini (hanımını) zinâ etmekle suçlaması veya bu çocuk benden değildir demesi hâlinde dört şâhid getiremezse, zevcenin isteği üzerine eşlerin hâkim huzûruna çağrılarak usûlüne uygun (âyet-i kerîmedeki bildirildiği şekilde) kar şılıklı yemîn etmeleri ve lânetleşmeleri. Buna mu

lihaz

• Düşünme, mülâhaza etme.
• Riâyet etme, uyma. Söylenen sözü kabul edip yerine getirme.

madde

• Zahir duygularla hissedilen, ruhâni olmayıp, ağırlığı olan, cismâni bulunan.
• Asıl, esas, cevher, mâye.
• Bend, fıkra, kısım.
• İlm-i Kelâmda: His âzâmız üzerine bir takım muayyen ihtisâsât husule getiren veya getirebilen, her şey.
• Tıb: Çıbanın içinde hasıl olan ya

mahasal-ı ömr / mâhasal-ı ömr

• Evlât. Çocuk.
• Hayat boyunca çalışılarak vücuda getirilen eser veya elde edilen şey.

mahluk-u musahhar / mahlûk-u musahhar

• Emir altında bulunan ve kendinden istenilen şeyleri yerine getiren yaratık, varlık.

mahmud / mahmûd

• Medh olmaya müstehak, medhe lâyık. Öğülmüş, medh ü senâ olunmuş.
• Peygamberimizin isimlerindendir.
• Tar: Ebrehe'nin Kâbeyi yıkmak için getirdiği filin adı.

• Hamd olunmuş, övülmüş, övülmeye layık.
• Ebrehe'nin Kâbe'yi yıkmak için getirdiği filin adı.

• Övülmüş, övülen.
• Peygamber efendimizin güzel isimlerinden biri. Ahmed, Muhammed, Mahmûd, hep över seni Allah Senin isminle biter lâ ilâhe illallah Bundaki ince sırrı anlamaz, bilmez gümrâh, Kendi adıyla yazmış senin adını Rahmân
• Ebrehe'nin, Kâbe'yi yıkmak üzere ordusunda geti

mahsus ve meşhud

• Hissedilir ve görülür olma, elle tutulur, gözle görülür hale getirme.

makam-ı istidlal / makam-ı istidlâl

• Delil getirme makamı, delil getirme mevkii.

maklub / maklûb

• Altı üstüne getirilmiş, ters çevrilmiş, başka şekle sokulmuş.

maklubiyet

• Ters döndürülmüşlük, altı üstüne getirilmişlik. Maklub olma hâli.

makzi / makzî

• Kaza olunmuş, ödenmiş, te'diye olunmuş olan. Ümid edildiği üzere tamam ve ikmâl edici olan. Ödeyici. Sâhib-i mucib ve muris.
• Fık: Kendi irade ve kesbimizin neticesi olmak üzere Cenab-ı Hakk'ın (C.C.) yaratıp vücuda getirdiği bazı şeyler vardır ki, bunlar Allah'ın rızasına muhalif old

malayutak

• Tâkat getirilmez, güç yetmez, dayanılmaz.

maruz bırakılma / mâruz bırakılma

• Açık hâle getirilme, açık hedef yapılma.

masdar-ı ca'li / masdar-ı ca'lî

• (Mec'ul) yapma olan masdar. Arapçada, bazı isim ve sıfatların sonlarına (-iyyet) ilâve edilerek yapılır. Meselâ: İnsan: İnsaniyyet, Şâir: Şâiriyyet. Câhil: Câhiliyyet. Merbut: Merbutiyyet gibi.Arapça veya Farsça kelimenin sonuna (-îden) eki getirilerek yapılır. Meselâ: Cenk. den, Cengîden: Cenk etme

mavna

• Limanlarda, şamandıralara bağlı olarak yükleme ve boşaltma yapan gemilerden, kıyılara römorkör yedeğinde yük götürüp getiren tekne.

mecmu / mecmû

• Toplanmış, bir araya getirilmiş.

mecmu'

• Bütün, hepsi. Topluca. Yığılmış. Cem' olunmuş. Bir araya getirilmiş şey.

mecmua / mecmûa / مجموعه

• Toplanıp biriktirilmiş, tertip ve tanzim edilmiş şeylerin hepsi.
• Seçilmiş yazılardan meydana getirilen kitap. Risâle.
• Kolleksiyon.

• Dergi. (Arapça)
• Küçük risale veya farklı kitapların bir araya getirildiği eser. (Arapça)

medar-ı ahkam / medâr-ı ahkâm

• Hükümlerin konmasına sebep olan, hükümleri getiren.

medar-ı gayret

• Gayrete getiren sebep, vesile.

medeniyet-i muhammediye

• Cenâb-ı Hakkın vahyi ile Hz. Muhammed'in (a.s.m.) getirmiş olduğu İslâm medeniyeti.

medkuk

• Döğülmüş, toz hâline getirilmiş.

medlul / medlûl / مَدْلُولْ

• Delâlet olunan. Gösterilen.
• Mânâ. Meâl. Mefhum. Delil getirilen şey. Bir kelime veya bir işâretten anlaşılan.

• Delil getirilmiş şey.
• Delalet olunan, gösterilen.
• Bir kelimeden veya bir işaretten anlaşılan.

• Kendisine delil getirilen, mânâ, anlatılan.

• Delil getirilen.

medlul-ü mecazi / medlûl-ü mecâzî / مَدْلُولُ مَجَاز۪ي

• Mecazî olarak delil getirilen.

medluliyet / medlûliyet

• Kendisine delil getirilme.

medluliyyet / medlûliyyet

• Kendisine delil getirilme.

meftul

• (Fetl. den) Bükülmüş, kıvrılmış. Fitil hâline getirilmiş.

melfuz

• Söylenmiş, dile getirilmiş olan.

memalik / memâlik

• Mülk hâline getirilen yerler ve köleler.

memluk / memlûk

• Hür olmayan insan. İslâm hukûkunda harbde esir alınıp, İslâm memleketine getirilen kimse, köle.

mend

• Kelimelerin sonuna getirilerek "sahip" mânasına edattır. (Farsça)

menfur etme

• Nefret edilen birşey hâline getirme.

meny

• Meniyi dışarı getirmek.
• Takdir etmek.
• Okumak.
• Hükmetmek.

mercan

• Denizde geniş resif meydana getiren ve mercanlar takımının örneği olan hayvan ve bunun kalkerli yatağından çıkarılan çoğu kırmızı renkte ve ince dal şeklinde bir madde. Bu madde boncuk gibi süs eşyası olarak kullanılır. Mercanlar ancak 40 metre kadar derinlikte yaşayabilirler.

merkuz

• Tahrik olunmuş, harekete getirilmiş.
• Ayakla tepilmiş.

mersiye

• Birisinin ölümü hakkında yazılan, üzüntüyü dile getiren manzume, ağıt.

mesafih

• Sahife haline getirilmiş şeyler, kitaplar.
• Mushaflar, Kur'ânlar.

mesbere

• Kadının veled getirdiği yer.
• Devenin yavruladığı yer.

mesel / مَثَلْ

• Bir şeyin üzerine getirilen örnek.

meserretaver / meserretâver

• Sevinç ve meserret getiren. Sürurlandıran. Sevindiren. Sevindirici. (Farsça)

meserretengiz

• Sevindiren. Meserret meydana getiren. (Farsça)

mesh

• Bir şeyin suretini çirkin ve kötü hale çevirmek.
• Hayvanı kovarak koşturup onu sıkıştırmakla yormak, bitâb hale getirmek.

meshuk

• (Sahk. dan) Döğülerek toz haline getirilmiş.

meskukat

• (Tekili: Meskuk) Sikke hâline getirilmiş mâdeni paralar. Akçeler.

metl

• Tahrik etmek, kımıldatmak, harekete getirmek.

mev'id

• Va'din yerine getirildiği yer.
• Vaad etmek. Vaad. Söz vermek.

mevaid-i kazibe / mevaid-i kâzibe

• Yerine getirilmeyen va'dlar. Yapılmayan va'dlar.

mezzer

• Halep vilâyetinden getirilen siyah taş.

mi'rac / mi'râc

• Merdiven.
• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem elli iki yaşında uyanık iken, beden ile, hicretten altı ay önce Receb ayının yirmi yedinci gecesi, Mekke-i mükerremede Mescid-i Harâm'dan Kudüs'e ve oradan göklere ve bilinmeyen yerlere götürülüp, getirilmesi.

mikail aleyhisselam / mîkâil aleyhisselâm

• Dört büyük melekten biri. Ucuzluk, pahalılık, kıtlık, bolluk yapmak, ferah ve huzûr getirmek ve her maddeyi hareket ettirmekle görevli melek.

misak-ı ezeliye / misâk-ı ezeliye

• Ezelde gerçekleşen sözleşme; bütün ruhların kendilerini yaratan Allah'a iman ve emirlerini yerine getireceklerine dair yaptıkları yemin.

mu'cizü'l-beyan / mu'cizü'l-beyân / مُعْجِزُ الْبَيَانْ

• İfadesi, (benzerini getirmede) herkesi âciz bırakan.

mu'tekil

• Sağmak için koyunun ayaklarını iki bacağı arasına çekip alan.
• Devenin dizini büküp bağlıyan.
• Güreşte rakibini sarmaya getirip yıkan.

muaddele

• Adaletli; adalet ölçülerine uygun hale getirilmiş.

muattıl

• Atıl bırakan. İşsiz eden. İşe yaramaz hâle getiren.

muazale

• Bir sözün mânasını başka sözle bağlayıp kelâmı arka arkaya getirme.
• Kafiyeyi ayrılmıyacak şekilde mâkabliyle bağlama.
• Sözde kelimeleri tekrarla kullanma.

mübadil

• Mübâdele olunmuş. Başkasının yerine getirilmiş, bir şeye bedel tutulmuş.

mübdi / مبدع

• Yenilik getiren, yeni bir şey bulan. (Arapça)

mübeşşirin / mübeşşirîn

• Müjdeciler.
• Müjde verenler. hayırlı haber getirenler.
• Peygamberlerin (A.S.) bir vasfı.
• Çok müjde verici.

mübeyyin

• Açıklayan, açıklık getiren.

mübtedi'

• Bid'at sâhibi. Dinde değişiklik meydana getiren, dinde olmayan bir şeyi varmış gibi gösteren, dinde eksiklik ve fazlalık olduğunu söyleyerek değişiklik yapan. Ehl-i bid'at.

mübtil

• İptal eden. Hükümsüz eden. Battal edici. Faydasız hale getiren.
• Hakkı bâtıl gören.

mücehhel

• (Cehl. den) Bilinmez bir hâle getirilmiş.

mucid

• İcat eden, yeni bir şey meydana getiren, fikir ve mânâ yaratan.

• Yeni bir şey icad eden, meydana getiren, bulan.
• Yaratan. Yoktan var eden.

mücterr

• Geviş getiren. İctirar eden.

mücterre

• Geviş getirenler.

müdavim olma

• Devam etme, devamlı olarak yerine getirme.

müddehar

• Biriktirilmiş, bir araya getirilmiş.

müdehhar

• Biriktirilip cem' olunmuş, bir araya getirilmiş olan.

müdevven

• (Divan. dan) Tedvin olunmuş. Kitap hâline getirilmiş. Bir arada toplanıp tanzim edilmiş.

müellef

• (Ülfet. den) Yazılmış toplanmış.
• Te'lif edilmiş, kitap olarak meydana getirilmiş, birleştirilmiş.

müellif

• (Ülfet. den) Te'lif eden. Kitab tertib eden, kitab yazan. Kitab meydana getiren.
• İmtizac ettiren.

müessisin / müessisîn

• (Tekili: Müessis) (Esas. dan) Meydana getirenler, tesis edenler. Kurucular, kuranlar.

müeyyide

• Te'yid eden. Te'yid edici. Kuvvetlendirici.
• Kanun ve ahlâk emirlerinin yerine getirilmesini te'min eden kuvvet.

müfettin

• (Fitne. den) Meftun ve hayran eden. Şaşkın bir hâle getiren.
• Fitneye düşüren.

mufi / mufî

• İfa eden, ödeyen, yerine getiren.

müfredat

• Bir bütünü meydana getiren şeylerin her biri.
• Bir şeyin içindekiler.
• Basit ve gayr-i mürekkeb şeyler.
• Toptan mâlum olan şeylerin tafsilâtı, birer birer zikrolunmuşları.
• Edb: Tek tek ve ayrı ayrı beyitler.
• Gr: Bir ibareyi meydana getiren kelimelerin her

müfsidane / müfsidâne

• İfsad etmek suretiyle. Nifak meydana getirmekle. Fesadlıkla. Ara bozuculukla. (Farsça)

mugazebe

• Karşılıklı olarak birbirini kızdırıp gazaba getirme.

mugzib

• (Gazab. dan) Gazaba getiren, kızdıran.

muhammes

• Beşli. Beş katlı. Tahmis edilmiş.
• Edb: Her bendi beş mısrâlı olan manzume.
• Birbiri ardından gelen ve kapalı olarak uç uca eklenmiş beş kenarın meydana getirebileceği çeşitli şekillerden her biri. Beşgen.

muharrik / مُحَرِّكْ

• Harekete getiren. Hareket veren. Tahrik eden. Teşvik eden. Ayaklandıran.

• Harekete getiren.

muhassıl

• Husule getiren. Hâsıl eden. Meydana getiren.

muhdes

• Sonradan meydana getirilmiş.

mühdi / mühdî

• Hediye veren. Hediye gönderen. İhda eden.
• Hidayete getiren. Hidayete vesile olan.
• Mürşid, muvaffak.
• Risalet ve nübüvveti bütün âlemlere rahmet ve saadet sebebi olduğundan, Cenab-ı Hakk'ın bütün âlemlere hediye ve atiyyesi mânasında Resul-i Ekrem'in (A.S.M.) mübarek bi

• Hidayete getiren.

muhdis

• Bütün varlıkları yok iken var eden, meydana getiren, yaratan Allah.

mühezzeb / مُهَذَّبْ

• İyi hale getirilmiş, terbiye edilmiş.

muhıkk

• (Muhik) Haklı. Hakkı yerine getiren. Haklı olan.

muhteri

• İcad eden, yeni bir şey meydana getiren.

muhteri'

• Misli görülmedik bir şey icâd eden. İcâd eden. Yeni bir şey bulan. Yeni bir şey meydana getiren.
• Uydurma şeyler ortaya atan. Müfteri.

muhtır

• (Hatır. dan) Hatıra getiren, hatırlatan.

müjde-aver / müjde-âver

• Müjde getiren. (Farsça)

müjde-res

• Müjde veren, müjde getiren. (Farsça)

müjde-resan

• Müjdeleyen, müjde getiren, müjde veren. (Farsça)

mukavemetsuz / mukavemetsûz

• Mukavemeti yok eden, dayanılmaz hâle getiren.

mukavvim

• Kıvama getiren. Biçimine koyan. Tesviye ve tanzim edici. Eğriyi doğrultucu.

mükebbir / مُكَبِّرْ

• Tekbir getiren, "Allahü ekber" diyen.

• Tekbir getiren, "Allahü ekber" diyen.

• Tekbir getiren, "Allahuekber" diyen.

• Tekbîr getiren.

mükellef

• Bir şeyi yapmaya ve yerine getirmeye mecbûr olan; Allahü teâlânın emir ve yasaklarından mes'ûl (sorumlu) olan; îmânı olan, âkil (akıllı) ve bâliğ (evlenme yaşına, ergenlik çağına ulaşmış) olan kimse.

mükessif

• (Kesâfet. den) Koyulaştıran, kesif hâle getiren.

mükevven

• (Kevn. den) Yapılmış. Tekvin edilmiş olan. Yaratılmış. Meydana getirilmiş olan.

mukteza

• Lâzım getirilmiş. Lüzumuna binaen istenmiş. İcab eden. Lâzım gelen.

mülaane / mülâane

• Zevcesini (eşini) zinâ ile suçlayan erkeğin dört şâhit getirememesi hâlinde, zevcenin isteği üzerine eşlerin hâkim huzûruna çıkarak usûlüne uygun (âyet-i kerîmelerde bildirilen ifâdelerle) karşılıklı yemin etmeleri ve lânetleşmeleri.

mülahaza / mülâhaza

• Düşünme, akla getirme.

mülahaza etmek / mülâhaza etmek

• Düşünmek, akla getirmek.

mülk / ملك

• Yurt. (Arapça)
• Kazanç getiren taşınmaz. (Arapça)

mülzem / مُلْزَمْ

• Cevab veremez hâle getirilen.

mülzim

• İlzam eden, susturucu.
• Lüzumlu gören. Gerektiren.
• Verilen hükmün mutlak yerine getirilmesindeki mecburiyet.

mumatala-i hak / mumâtala-i hak

• Hak, borç vs. yerine getirmeme ve ödemeyi erteleme, tecil etme.

mümessel

• Temsil getirilen.

mümessel-i leh

• Kendisi için misal getirilen.

• Hakkında temsil getirilen.

mümtesil

• İmtisal eden, sıkı sıkıya bağlanan ve yerine getiren.

munazzeme

• Düzenli ve sistemli hale getirilmiş.

müncez

• Sözü yerine getirilmiş, incâz edilmiş.

münciz

• Verdiği sözü yerine getiren. Ahdini yapan. İncâz eden.

münhi / münhî

• (Çoğulu: Münhiyân) (Nehy. den) Haberci. Haber getiren.

münhiyan

• (Tekili: Münhi) Haberciler. Haber getirenler.

müntic

• İntâc eden, netice veren. Sebebiyet veren, meydana getiren. Bir şeyin neticelenmesine sebep olan.

murabbayat

• (Tekili: Murabbâ) Kaynatılıp kıvamına getirildikten sonra dondurulmuş meyve suyu tatlıları.

mürekkib

• (Rükub. dan) Terkib eden. Bir birleşiği meydana getiren.

muris

• Getiren. Veren. Kazandıran.
• Fık: Miras bırakan.

mürüvvet

• İnsanlık, yiğitlik. Muhtâc olanlara, lâzım olan şeyleri vermek, başkalarına faydalı olmak, iyilik yapmak arzusu, insanlık. Adâleti yerine getirme ve hiç kimseden intikam almayı istememe.

musattah

• Satıh haline getirilmiş. Düz ve yassı hâle konulmuş olan. Satıhlandırılmış. Düzleştirilmiş.

müşattar

• Edb: Mısraları arasına ilâveten ayrıca mısralar getirilmiş gazel veya keside..

müsebbeb

• (Sebeb. den) Sebebleri ve vesileleri mevcut olan. Sebeb ile meydana getirilmiş olan.

müsebbib

• Sebep, vesile ve mucib olan. Vücuda getiren, kuran.

müsebbib-ül esbab

• Bütün sebeplere sâhip olan, hakiki müsebbib (Cenab-ı Hak). Bütün sebepleri meydana getiren, Allah (C.C.)

müşerri'

• Teşri' eden. Şeriatın kurucusu. Şeriat kanununu meydana getiren.

müşevvik

• İsteğini arttıran. Gayrete getiren, şevk veren, teşvik eden.

müşevvik-i imtisal

• Dinin emirlerine sıkı sıkıya bağlanmaya ve yerine getirmeye teşvik eden unsur.

müşhid

• (Şehadet. den) Şâhid getiren. İşhad eden.

müslim

• Mûteber ve güvenilir olduğu bütün İslâm âlimleri tarafından kabul edilen, Kütüb-i sitte denilen altı hadîs kitâbının ikincisi.
• Allahü teâlânın, peygamberi Muhammed aleyhisselâm vâsıtasıyla gönderdiklerine îmân edip, O'nun emirlerini yerine getiren, yasaklarından kaçan kimse.

müsliman

• Allahü teâlânın, peygamberleri vâsıtasıyla gönderdiklerine ve Muhammed aleyhisselâma îmân edip, Allahü teâlânın emirlerini yerine getiren, yasaklarından kaçan kimse.

müsta'bed

• Köle haline getirilen, kul olan, kulluğu istenen.

müsta'mir

• İsti'mar eden, bir yere muhacir yerleştirerek orasını mâmur hâle getiren.
• Müstemlekeci. Sömürgeci.

müstahleb

• Süt gibi beyaz ve sübye tarzında hazırlanmış, süt haline getirilmiş ilâç.

müstahsil

• (Hâsıl. dan) Yetiştiren, hâsıl eden, husule getiren, elde eden. Üretici.

müstahzar

• (Huzur. dan) Hazır, hazırlanmış.
• Huzura getirilmiş. Zihinde tutulan.

müstahzır

• (Huzur. dan) Hazırlıyan.
• Huzura getiren.

mustalahat / mustalahât

• (Tekili: Mustalah) Istılah haline getirilmiş kelimeler.

müşteha

• İştiha veren, iştiha getiren. Şehvet veren.

müstekmil

• (Kemâl. den) Tam ve olgun bir hâle getiren. Eksiksiz olarak bitiren.

müstenciz

• Va'din yerine getirilmesini isteyen.

mütalaada bulunma / mütalâada bulunma

• Etraflıca inceleyip düşünme, bir düşünceyi dile getirme.

müteazzir

• Özürlü, zararlı, yerine getirilmesi zor.

mütedeyyin

• Din sahibi; dinin emirlerini yerine getiren, dindar.

mütehattır

• (Hutur. dan) Hatırlayan, hatırına getiren, tahattur eden.

mütekamilin / mütekâmilîn

• Tekâmül etmiş olanlar. Kâmil ve olgun kimseler. Allah'ın emrine uygun şekilde hareketi alışkanlık hâline getirmiş olanlar.

mütezavil

• Bir şey meydana getirmeğe çalışan.
• Bir şeyi diğer bir şeye yaklaştıran.

muvazene etme

• Dengeye getirme, bir başka şeyle aynı seviyede tutma.

muvazene etmek

• Karşılaştırmak; dengeye getirmek.

müvellid

• Tevlid eden, husule getiren, doğuran. Doğurtan kimse. Meydana getiren.

• Meydana getiren, doğurtan.

müvellid-ül humuza

• Ekşilik, oksitlenme meydana getiren. Oksijen.

müvellide

• Doğuran, meydana getiren.

• Husule getiren, tevlid eden. Doğurtan. Ebe.

müzekkir

• Andıran, hatıra getiren, yâd ettiren, zikrettiren, hatırda tutturan.
• Zikreden, ibâdet eden.
• Resul-i Ekrem (A.S.M.) mü'minleri ve bütün beşeriyeti tehlikeli şeylerden halâs edip iki cihan saadetine nâil olma yolunu tâlim ettiğinden, Kur'an-ı Kerim'de müzekkir diye isimlendiril

na

• Farsçada nefy edatıdır. Müsbet mânâyı menfi yapar. Kelimenin başına getirilir. Meselâ: Nâ-ehil : Ehliyetsiz, ehil olmayan.

na'y

• Ölüm haberi getirmek.

naip / nâip

• Başkasının yerine geçip onun işini yürüten, yerine getiren.

nak

• Nisbet edatı olarak kelimelere eklenir, sıfat meydana getirilir. Meselâ: Gam-nâk : Gamlı, kederli. (Farsça)

nakli delil / naklî delil

• Şer'î hükümler için naklî delil esastır. Yalnız akıl ile din namına hüküm getirilmez ve böyle bir hükmün dinle alâkası olmaz. Dinî meselelerde aklın ve ilmin vazifesi; dinî hükümlerdeki hikmetleri ve hakkaniyet delillerini görüp izhar etmektir. Kur'anın bazı âyetlerinde yapılan akla havaleler ve Kur

namus-ı ekber / nâmus-ı ekber

• Peygamber efendimize vahy getiren ve dört büyük melekten biri olan Cebrâil aleyhisselâm, Cibril.

nebe'-aver

• Haber getiren. (Farsça)

nebi / nebî

• Haber getiren. Peygamber. Yeni bir kitap ve şeriatla gelmeyip kendinden evvelki Resülün getirdiği kitap ve şeriatı devam ettiren Peygamber.

• Yeni bir din getirmeyen, daha önce gönderilmiş olan bir Resûlün dînine dâvet eden, çağıran peygamber. Resûllere (yeni bir dinle gönderilen peygamberlere) tâbi olan peygamberler.

necnece

• Geriye döndürmek.
• Engel olmak, men'etmek. Bir nesneyi aşağı getirmek.
• Zayıf etmek, zayıflatmak.

necz

• Bitip tükenmek.
• İhtiyaç bitirmek.
• Vâdeyi yerine getirmek.

nedamet / nedâmet / ندامت

• Pişmanlık. (Arapça)
• Nedâmet getirmek: Pişman olmak. (Arapça)

neşat-aver / neşat-âver

• Sevinç ve sürur getiren. (Farsça)

nev-icad

• Evvelce yok iken sonradan yapılmış. Yeniden meydana getirilmiş. (Farsça)

nokta-i istimdad

• Yardım isteme noktası. İnsanın kalbindeki sonsuz emel ve arzuların yerine getirilmesine olan ihtiyaç.

nur-u baki / nur-u bâkî

• Kendi varlığı sonsuza kadar devam eden ve dilediği varlığa bekâ veren, onları sonsuz ve kalıcı hale getiren Allah'ın nuru.

nüsha-i kur'aniye / nüsha-i kur'âniye

• Ciltlenmiş, kitap hâline getirilmiş Kur'ân nüshası.

nüsük

• İbâdet. Hac ve umrede yerine getirilmesi lâzım olan işlerin herbiri.

nüzera

• (Tekili: Nezir) Doğru yola getirmek için korkutmalar.

ocak imamı

• Tar: Yeniçeri Ocağı'nın imamı. Cami-i Miyane adını alan ve ilkin mescid halinde bulunan Orta camii, Hicri 1000 senesinde büyütülerek cami haline getirilmiştir. Camiin imamı, hatibi, müezzini, muarrifi ve kayyumu vardı. İmam, Yeniçeriler arasında okuyup yazan ve tahsil görenlerden seçilirdi.

palude

• Süzülmüş, saf hâle getirilmiş. (Farsça)

pan

• Yun. "Bütün, karşı" mânasına kelimenin başına getirilerek kullanılır. Meselâ: Panzehir : Zehire karşı ilâç.

perde

• Kapı, pencere gibi yerlere asılan veya iki yeri birbirinden ayıran, görünmeğe mâni olan şey. (Farsça)
• Mc: Irz, namus, iffet. (Farsça)
• Bir müzik parçasını meydana getiren seslerden herbirinin kalınlık veya incelik derecesi. (Farsça)
• Bir sahne eserinin büyük bölümlerinden her biri. (Farsça)
• Ekran, (Farsça)

peyam-aver / peyam-âver

• (Çoğulu: Peyamâverân) Haber getiren. (Farsça)

peyam-ber

• Haber getiren. Peygamber. (Farsça)

peyemres

• Haber getiren, haber ulaştıran, haberci. (Farsça)

peygamaver

• (Peygam-âver) Haber getiren, haberci. (Farsça)

peygamber

• (Peyamber) Allah'tan haber getiren. Allah'ı, âhireti, zararlı ve faydalı şeyleri tanıtan. Nebi. (Farsça)

peyk

• Bir şeyin etrafında, ona tabi olarak dönen. Seyyare. (Farsça)
• Haber ve mektup getirip götüren. (Farsça)

peyman-şiken

• (Peyman-şikân) Yemin bozan, ahdini yerine getirmeyen.

rabıta / râbıta

• Bir velînin şeklini, sûretini hayâline getirerek onun kalbindeki feyz (bereket) ve mârifetlere (ilimlere) kavuşma yolu. Kalbini büyüklerin kalbine bağlayarak onlardan feyz alma. Her şeyi unutarak, dünyâ işlerini düşünmeyerek, sevgi ve saygı ile bir velînin mübârek yüzünü hayâlinde veya gönlünde bulu

rahile

• Yük hayvanı.
• Yük getiren deve.
• Topluluk, kafile.
• Üzerine binilen deve.

rametmek

• Boyun eğdirmek, itaate getirmek.

ran

• Bacağın uyluk kısmı. Uyluk. (Farsça)
• Kelimenin sonuna getirilerek. " Süren, sürücü" mânasını ifade eden birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Hükümrân : Hüküm süren. (Farsça)

rass

• Binayı sağlamlaştırmak.
• Birbirine darlık getirmek.
• Bazısını bazısına ulaştırmak.

reft

• Bir şeyi ufalıyarak kırıntı hâline getirme. Bir şeyi ufalama.

reh-averde

• Yolcunun getirdiği hediye. (Farsça)

rejim-i bid'akarane / rejim-i bid'akârâne

• Bid'aları, dinin aslından olmayan zararlı âdet ve uygulamaları getiren rejim.

rekz

• Dikmek, yerleştirmek, delil getirmek.

reml

• Hac ibâdeti yerine getirilirken, tavâfın (Kâbe'nin etrâfında dönmenin) ilk üçünde, erkeklerin kısa adımlarla, omuzları silkerek, çalımlı yürümeleri.

rendeçlenme

• Pürüzsüz hâle getirilme.

rendeleme

• Düzgün hâle getirme.

resan

• (Residen mastarından) "Yetişenler, ulaşanlar, getirenler" mânalarına gelerek birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

• "Yetişen, getiren" mânâsında son ek.

resanende

• Ulaştırıcı, getirici. (Farsça)

reşid / reşîd

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâta (yarattıklarına) doğru yolu gösterip, dilediğini bu yolda bulunduran.
• Rüşd sâhibi yâni, dînî vazîfelerini yerine getiren ve malını tasarruf edebilen, âkıl bâliğ olan, aklını ve malını yerinde kullanan.

resül

• Peygamber. Yeni bir kitap ve yeni bir şeriat ile bir ümmete veya bütün beşeriyete Allah tarafından Peygamber olarak gönderilmiş olan zât. Mürsel de denir. Yeni bir kitap ve şeriatla gelmeyip kendinden evvelki Resülün getirdiği kitap ve şeriatı devam ettirirse, ona Nebi denir.
• Haberci

resül-ür rahat

• Resül-i Ekrem'in (A.S.M.) bir ismidir. Kendisine tâbi olup onun getirdiği hakikatları tasdik ve iman ile insanlar büyük nimetlere ve rahatlara mazhar olduklarından kendisine bu isim verilmiştir. Ve kendisi buyurmuştur ki: "Ben dinin doğruluğu ve kolaylığı için peygamber gönderildim." ... İnsanlara e

revabıt-ı içtima / revâbıt-ı içtimâ

• Bir araya getiren bağlar.

rifa'

• Ekini tarladan getirip harman yerine ilettikleri vakit.

rıhtım

• Gemilerin yanaşmalarına müsait şekle getirilmiş kıyı. (Farsça)

rübai / rübaî

• Dörtlük olan. Dörtle ilgili.
• Edb: Dört mısralık belli vezinlerle yazılmış manzume. Aynı esasta 24 şekilli vezinle yazılan 4 mısralık şiir.
• Gr: Mastarını meydana getiren dört harften hepsi de aslî olan kelimeler.

rud-averd

• Nehir sularının akarlarken etraftan sürükleyip getirdikleri ağaç, dal gibi şeyler. (Farsça)

ruh-u cemaat

• Cemaat ruhu; toplumu meydana getiren ruh.

rükn

• Bir şeyin bir parçasını veya bütününü meydana getiren şey.
• Namazın içindeki farz.
• Kâbe'nin dört köşesinden her birine verilen isim.

rüku' / rükû'

• Huzur-u İlâhîde eğilmek. Namazda elleri dize dayamak suretiyle yere doğru eğilirken baş ile sırtı düz hale getirmek.

sa'd

• Uğur, uğur getiren şey, iyilik, mübareklik, kuvvetlilik.
• Kutlu, uğurlu.

sabiiler / sâbiîler

• Aya ve yıldızlara tapan kimseler. El-Cezîre (Cizre) ve Harran civârında yaşayan bu kimseler, yahûdîlik, hıristiyanlık ve mecûsîlik gibi çeşitli dinlerden bâzı inanışları alarak bir din meydana getirmişlerdir.

sabr

• Acıya ve zorluğa katlanmak.
• Bir musibet ve belâya uğrayanın telâş ve feryad etmeyip sonunu bekleyip tahammül ile katlanması.
• Muharebede şecaat gösterme.
• Bir kimseyi bir şeyden alıkoymak.
• Öğrendiği bir şeyi başkasının da öğrenmesi için tâkat getirmek.

sadık-ul va'd

• Va'dinde duran, söz verdiği şeyi yerine getiren, ahdine sâdık olan. Cenab-ı Hak.

safsafa

• Elemek.
• Asılsız yapmak.
• İşe yaramaz hâle getirmek, yaramaz etmek. Hor ve hakir etmek.

şahadet / şahâdet / شهادت

• Tanıklık, şahitlik. (Arapça)
• Şehadet getirme. (Arapça)
• Şehitlik. (Arapça)

şahik-ul-cebel / şâhik-ul-cebel

• Dağda, çölde veya baskı ve zulüm rejimleri altında yaşayıp da peygamberleri ve onların getirdikleri dinleri işitmemiş kimseler.

sai

• Çalışan.
• Devletçe posta idaresinin kurulmasından evvel mektup ve emanet götürüp getiren kimseler.
• Bir yere vâli olan.
• Cemaat başı.
• Yan yan giden.
• Hızlı yürüyen.
• Koğuculuk yapan.

saib

• Yağmur getiren bora.

salatüselam / salâtüselâm

• Dua ve selâm, salâvat getirme.

salib / salîb

• Hıristiyanlık dîninin sembolü kabûl edilen birbirini dik kesen iki doğrunun meydana getirdiği şekil, haç, istavroz.

sani' / sâni'

• (Sun'. dan) Sanatkârca yapan. Yaratan. San'at eseri olarak meydana getiren. İşleyen, yapan. (Allah)

• Sanatkârca yapan, yaratan, sanat eseri olarak meydana getiren. (Allah)

sarf

• (Çoğulu: Süruf) Harcama, masraf, gider.
• Fazl.
• Hile.
• Men etme. Bir kimseyi yolundan ve işinden ayırıp başka tarafa yöneltme.
• Farz.
• Gr: Bir lisanı meydana getiren kelimelerin değişmesinden, birbirinden türemesinden bahseden ilim şubesi. Kelime bilgisi. K

şaşaalandırmama / şâşaalandırmama

• Açıkça yayılmama, gösterişli hale getirmeme.

se'ir / se'îr

• Cehennem'i meydana getiren tabakaların ikincisi. Burada Tevrât'ı değiştirenler yanacaktır.

şe'n

• İş, yeni olan hal.
• Şan.
• Tavır.
• Hâdise.
• Vâkıa.
• Kasdetmek.
• Emr ü hal.
• Tıb: Baştan göze gelen kan damarı. Baştan kaşa, kaştdan göze kan getiren iki damar ismi.
• Fls: Bir şeyin hususiyetinin fiilî tezâhürü, neticesi ve eseri.

şecce

• Başa ve yüze vurarak meydana getirilen yara.

seff

• Dokumak.
• Yapmak.
• Ahzetmek, almak.
• Toz haline getirilmiş ilâç.
• İlâcı toz haline getirme.

şehrayin-i rahman / şehrâyin-i rahmân

• Cenâb-ı Hakkın sonsuz rahmetiyle bir şenlik haline getirdiği yeryüzü.

sekar

• Cehennem'i meydana getiren tabakalardan üçüncüsü. Burada İncîl'i değiştirenler azâb görecektir.

selk

• Bir yerden haber getirmek.
• Yumurtayı rafadan pişirmek. Bir kimseyi başı üstüne bırakmak.
• Katı ve sert söylemek.
• Çağırmak.

şer-i ahmedi / şer-i ahmedî

• Pegamberimiz Hz. Muhammed'in getirdiği şeriat; Allah tarafından bildirilen İlâhî emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi.

şerait-i sulhiye / şerâit-i sulhiye

• Barışı ve barış ortamını meydana getiren şartlar.

serd / سرد

• Düzgün dile getirme. (Arapça)
• Serd etmek: Dile getirmek. (Arapça)

şerh-i ahkam-ı nübüvvet / şerh-i ahkâm-ı nübüvvet

• Resul-i Ekrem Efendimizin (a.s.m.) getirdiği hükümlerin şerhi, açıklaması.

şeriat-ı ahmedi / şeriat-ı ahmedî

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) getirdiği ve bildirdiği şeriat; İslâm dini.

şeriat-ı ahmediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) getirdiği şeriat, İlâhî kanun ve hükümler, İslâmiyet.

şeriat-i ahmediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) getirdiği şeriat, İlâhî kanun ve hükümler.

şeriat-ı garra-i ahmediye

• Hz. Muhammed (a.s.m.) getirmiş olduğu parlak ve nurlu şeriat.

şeriat-ı garra-yı muhammediye / şeriat-ı garrâ-yı muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) getirdiği büyük ve parlak şeriat, İslâmiyet.

şeriat-ı iseviye

• Hz. İsâ'nın getirdiği şeriat.

şeriat-ı muhammedi / şeriat-ı muhammedî

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) şeriatı, tarif ettiği, getirdiği ve bildirdiği şeriat; İslâm dini.

şeriat-ı muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) tarif ettiği, getirdiği ve bildirdiği şeriat; İslâm dini.

şeriat-i muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) şeriatı, getirdiği ve bildirdiği İslâm dini.

şeriat-ı museviye / şeriat-ı mûseviye

• Hz. Musa'nın getirdiği din.

sert

• Aşağı getirmek.
• Yutmak.

servet-i fünun

• Fenlerin (ilimlerin) zenginliği mânasına gelen bu tabirde, 1891-1900 tarihleri arasında çıkmış olan bir mecmua ve bu mecmua etrafında toplanmış olan kimselerin 1895'den 1901'e kadar meydana getirmiş oldukları Edebiyat-ı Cedide denilen edebî çığıra verilen addır.

şevk-aver / şevk-âver

• Neşe veren, neşe getiren, şevklendiren. (Farsça)

şevk-engiz

• Şevke getiren.

şevk-engizane / şevk-engizâne

• Şevke getirerek.

şeyn-i temenna / şeyn-i temennâ

• Eli başa getirerek "baş üstüne" deme kusuru, temenna kiri.

şiar / şiâr / شعار

• Slogan. (Arapça)
• İşaret. (Arapça)
• Şiâr edinmek: Slogan haline getirmek, meslek edinmek. (Arapça)

silsile

• Birbirine bağlanan, bir sıra meydana getiren şey. Zincir. Zincir gibi birbirine ekli ve bitişik olan.
• Soy, sop.
• Sıradağ.
• Seri. Dizi.
• Ard arda gelen şeylerin meydana getirdiği sıra.

sirac-ı vehhac / sirâc-ı vehhac

• Etrafını aydınlatan, ışık saçan lamba; getirdiği dinle tüm karanlıkları iman nuruyla aydınlatan Hz. Muhammed (a.s.m.).

sistem

• Bir bütün meydana getirecek şekilde, karşılıklı olarak birbirine bağlı unsurların hepsi. (Fransızca)
• İlimde bir bütün meydana getirecek esasların hepsi. (Fransızca)
• Bir nizâm dâiresinde çalışan takım. (Fransızca)
• Proğramlı çalışmak. (Fransızca)
• Manzume. (Fransızca)

sufuf-u ibad / sufûf-u ibâd

• Kulların meydana getirdiği saflar.

sühan-çin

• Söz getirip götüren, söz toplayan, dedikoducu. (Farsça)

sultan-ı levlak / sultan-ı levlâk

• Bütün herşeyin onun sevgisi ve getirdiği nur sebebiyle yaratılan Sultan; Peygamber Efendimiz (a.s.m.).

sür'at-i imtisal

• Hızlıca uymak, yerine getirmek.

ta'cin

• (Acn. dan) Hamur yapma, yoğurma, hamur hâline getirme.

ta'dil-i erkan / ta'dil-i erkân

• Fık: Namazın bütün rükünleri, esaslarını usulüne uygunca yerine getirerek ve namazın tertib ve düzeninin hakkını vererek kılmak. Meselâ : "Secdeyi sükunetle yerine getirmek ve iki secde arasında "Sübhânallah" diyecek kadar doğrularak oturmak. Kıyamda ve rüku'dan sonraki kıyamda sükunet üzere olmak v

ta'mir

• Bozuk şeyi düzeltmek. Eski şeyi düzeltip yeni hâline getirmek.

ta'zib

• Davarları gece yabanda otlatıp eve getirmemek.

taakkul

• Hatırlama. Zihin yararak anlama. Akıl erdirme. Hatıra getirme.

taat

• İbadet etmek, Allah'ın emirlerini yerine getirmek, itaat etmek.

• İbadet etmek. Allah'ın (C.C.) emirlerini yerine getirmek. İtaat etmek.

tabaka-i havass / tabaka-i havâss

• Toplumun üst seviyesini meydana getiren seçkinler tabakası.

tabiatperest

• Her şeyin kendi kendine olduğunu veya tabiatın meydana getirdiğini kabul eden. Allah'tan (C.C.) gaflet edip, kâinatın tesadüfen olduğunu zu'meden. (Farsça)

taciz / tâciz

• Rahatsız etme, âciz hâle getirme.

tağlib

• Galip getirme.

tahayyül

• (Çoğulu: Tahayyülât) Hayale getirmek. Hayalde canlandırmak. Fikir kurmak.

tahazzüb

• (Hizb. den) Toplanma, birikme. Küçük topluluk meydana getirme.

tahdis

• Anlatma, şükrederek dile getirme.

tahir-i mutlak / tâhir-i mutlak

• Bütün yönleriyle temiz olan, temizliğine en küçük halel getirecek bir pislik olmayan.

tahiyyat-ı muayyene / tahiyyât-ı muayyene

• Belirli zamanlarda okunan, canlıların hal dilleriyle ve yaşayışlarıyla dile getirdikleri dualar.

tahiyyat-ı mübareke / tahiyyât-ı mübareke

• Canlıların bereket ve tebrik sebebi olan hal dilleriyle ve yaşayışlarıyla dile getirdikleri dualar.

tahmik

• Ahmak sayma, ahmak olduğunu dile getirme.

tahmis

• (Hums. dan) Bir şeyi beş kat veya beş köşe haline getirmek.
• Edb: Bir şiirin her beytine üçer mısra ilâve ederek beşe çıkarmak.

tahvil

• Bir halden başka bir hale getirmek. Değiştirmek.
• Döndürmek.
• Faizli borç senedi.

• Bir halden başka bir hale getirmek. Değiştirmek.
• Borç senedi.

tahyil / tahyîl

• (Çoğulu: Tahyilât) (Hayal. den) Akla getirme. Fikre getirme, zihinde canlandırma.

• Akla getirme, zihinde canlandırma.

• Akla getirme, zihinde canlandırma.

tahzib

• (Hizb. den) Takım haline getirmek. Hizibleştirmek. Gruplaştırmak.

taife

• Hususi bir sınıf meydana getiren insanlar. Kavim, kabile. Takım.

takat-i beşer / tâkat-i beşer

• İnsanın bir şeyi yerine getirebilme gücü.

takbiz

• Toplayıp bir yere getirmek.

takdir

• Beğeniyi dile getiren ifade.

takdir eden

• Beğendiğini dile getiren.

takziye

• (Kaza. dan) Eksiği yerine getirme. Kaza etme.

tallahi / tallâhi

• Allahü teâlânın ism-i şerîfinin başına "te" harfi getirilerek yapılan yemin sözü.

tarzim

• Bir çok şeyi bir yere getirip, toplayıp bir yük yapmak.

tas'id

• Eritme.
• Yukarı çıkma ve çıkarılma.
• Buharlaştırarak temizleme. İnbikten geçirip buhar haline getirme.

tasavvuf

• Ahlâk ve kalb ilmi. Kalbi kötü huylardan temizleyip, iyi huylarla doldurmak. Kalbde îmânın vicdânileşmesi, yâni Ehl-i sünnet îtikâdının kalbde sağlamlaşması ve şüphe getirici te'sirlerle sarsılmaması, nefs-i emmâreden doğan tenbelliklerin ve sıkıntıl arın giderilip, ibâdetlerde kolaylık ve lezzet hâ

tasfiye

• Saflaştırmak. Olduğundan daha temiz bir hâle getirmek. Temizlemek.
• Hesabı kapatmak.

tashih

• Daha iyi ve daha doğru hale getirmek. Düzeltmek.
• Hastanın ağrı ve acısını ilâçla gidermek.

tasnif

• Bir âlimin, te'lif etmeden, kendi usûlünce daha önce benzeri olmayan bir kitâb yazması.
• Hadîs ilminde tedvîn edilen yâni toplanıp bir araya getirilen hadîs-i şerîflerin konularına ayrılması, kitablara geçmesi.

tastir

• (Satr. dan) Yazı yazma. Satırlar meydana getirme.

tatbik

• Yakıştırmak. Yerine getirmek.
• Karşılaştırmak.
• Bir kaide, kanun veya emri yerine getirmek. Kıyas ve tahmin etmek.
• Benzetme, uydurma.

• Yakıştırmak. Yerine getirmek. Bir kanun hükmünü, kaide veya emri yerine getirmek. Kıyas ve tahmin etmek.

tathin

• (Çoğulu: Tathinât) (Tahn. dan) Öğütme. Un haline getirme.

tavazzu

• Su hâline getirme.

tazim / tâzim

• Büyüklüğünü dile getirme.

tazimat / tâzimat

• Büyüklüğünü dile getirmeler.

te'bil

• Deveyi katarıyla getirmek.

te'lif / te'lîf / تأليف

• Başkalarının sözlerini kendine mahsus bir sıra ile toplayıp kitâb hâline getirme.

• Yanyana getirme, alıştırma. (Arapça)
• Kaleme alma, yazma. (Arapça)
• Te'lîf edilmek: (Arapça)
• Bir araya getirilmek, birleştirilmek. (Arapça)
• Kaleme alınmak, yazılmak. (Arapça)
• Te'lîf etmek: (Arapça)
• Bir araya getirmek. (Arapça)
• (Arapça)

te'nis

• Ürkekliğini gidermek. Alıştırmak.
• Bir hayvanı terbiye ederek işe yarar hale getirmek.

te'sis

• Kurma, meydana getirme, temel atma.

te'sis-i ahkam-ı risalet / te'sîs-i ahkâm-ı risâlet / تَأْس۪يسِ اَحْكَامِ رِسَالَتْ

• Peygamberimizin getirdiği hükümleri yerleştirme.

te'vil / te'vîl / تأویل

• Başka bir yorum getirme. (Arapça)
• Te'vîl etmek: Başka bir yorum getirmek. (Arapça)

tebhir

• Buharlaştırma. Buhar hâline getirme.
• Tütsüleme.

tebkit

• Azarlama, ağlatma, delil getirerek susturma.

tecennün

• Cinnet getirme. Delirme. Çıldırma.

tedai / tedaî

• Birbirini bir iş için davet etmek.
• Yıkılıp harap olmak.
• Bir şeyi hatıra getirmek. Bir şeyin başka bir şeyi hatıra getirmesi. Çağrışım.

tedai-i efkar / tedaî-i efkâr

• Bir fikrin veya şeyin başka bir fikri veya şeyi hatıra getirmesi.

tedhiş-i ezhan / tedhiş-i ezhân

• Zihinlerde heyecan meydana getirme.

tedvin / tedvîn

• Bir araya toplayarak tertipleme.
• Edb: Aynı mevzuya ait bahisleri, çalışmaları bir araya getirip kitap hâline getirme.

• Biraraya getirip toplama, düzenleme; kitab hâline getirme.

• Tedvîn edilmek: Kitap haline getirilmek.

tefekkür

• Fikretmek. Düşünmek. Fikri harekete getirmek.

tefevvuh / تفوه

• Dile getirme. (Arapça)

tefil / tefîl

• Fiilleri etken hâle getiren kalıp.

teharüc

• Çıkışmak.
• Tevzi etmek, dağıtmak.
• Fık: Ortakların bir kısmı akar (para getiren mülk), bir kısmı arazi, bazısı da para üzerine yaptıkları anlaşma.

tehtik

• Yırtma.
• Nâmusa halel getirme.

tehyiç etme

• Heyecanlandırma, heyecana getirme, çoşkunluk verme.

tekabkub

• Bağırsaklarda gazların meydana getirdiği gurultu.

tekalif-i şer'iye / tekâlif-i şer'iye / تَكَالِفِ شَرْعِيَه

• Şeriatin getirdiği yükümlülükler.

tekbir / tekbîr / تكبير

• Allahuekber deme. (Arapça)
• Tekbîr getirmek: Allahuekber demek. (Arapça)

tekbirat / tekbirât

• (Tekili: Tekbir) Tekbirler. Tekbir getirmeler.

tekbiratü'l-huccac fi arafat / tekbirâtü'l-huccac fî arafat

• Hacıların Arafat Dağına çıktıkları zaman tekbir getirmeleri.

tekbirhan / tekbirhân

• Tekbir getiren. (Farsça)

teklis

• (Kils. den) Kireç hâline getirme. Kireçleştirme.

tekmil etme

• Tamamlama, en mükemmel hâle getirme.

tekvin / tekvîn

• Var etmek. Meydana getirmek. Yaratmak.
• İlm-i Kelâmda: Cenab-ı Hakk'ın sübutî bir sıfatıdır ve ademden vücuda getirmesi, icad etmesidir.

• Var etmek, meydana getirmek, yaratmak, Kelâm ilminde Allah'ın subûti bir sıfatıdır, yokluktan vücuda getirmesi, icad etmesidir.

tekvin eden

• Meydana getiren.

telfik

• Birleştirme, ekleme. İstif.
• Bir yere getirip ulaştırmak.

telid

• (Telide) (Veled. den) Yabancı memlekette doğduğu halde küçük yaşta İslâm diyârına getirilerek orada büyütülmüş ve oranın tâbiiyetini kabul etmiş olan kişi.

telkıye

• Ulaşmak, varmak.
• Bir nesneyi yüze getirmek.

telvih

• Açıklamak.
• Zâhir ve aşikâre kılmak.
• Susuzluktan insanın çehresi bozulmak.
• Bir şeyi ateşle kızdırmak. Güneş veya ateşin sıcaklığı bir nesnenin rengini değiştirmek.
• Posa hâline getirmek.
• Kocamak. Saç ağarması.
• Almak.
• İşaret etmek.

temsil / temsîl / تَمْث۪يلْ

• Misal getirme.

temsillerin darbı

• Benzetmelerin getirilmesi, örneklemelerin yapılması.

temsir

• (Mısır. dan) Bir yeri şehir haline getirme.
• Taklil. Azaltma.

temsiye

• Akşamlık.
• Akşamleyin bir nesne getirmek.

temyi'

• (Mey'. den) Sıvılaştırma. Sıvı hale getirme.

tencis

• Necis hale getirme, pisleme.

tenciz

• Sona erdirme. Sonuçlandırma, neticelendirme.
• Sözünü yerine getirme.

tenebbüh

• Uyanmak. Kendine gelmek. Aklını başına getirmek.

terbiye-i muhammediye

• Hz. Muhammed'in insanlığa getirdiği terbiye.

tercüman / ترجمان

• Çevirmen. (Arapça)
• Duyguları, görüşleri dile getiren. (Arapça)

terennüm / ترنم

• Dile getirme.

• şarkı söyleme, şakıma. (Arapça)
• Dile getirme. (Arapça)
• Terennüm etmek: (Arapça)
• Şarkı söylemek, şakımak. (Arapça)
• Dile getirmek. (Arapça)

terennüm eden

• Dile getiren.

terk-i iltizam-ı nefs

• Nefsin isteklerini yerine getirmeyi terk etme, nefsi dinlememe.

terkib

• Birkaç şeyin beraber olması. Birkaç şeyin karıştırılması ile meydana getirilmek.
• Birbirine karıştırılmış maddeler.
• Gr: Terkib-i nâkıs ve terkib-i tam olarak iki kısma ayrılır. Terkib-i nâkıs: Cümle kadar olmayan terkiblerdir. Terkib-i tam ise; bir cümleden ibarettir. Birbirin

terkib-i bend

• Edb: Birkaç bendden meydana getirilmiş manzumenin hususan gazel şekli olup müteaddit manzumeler birer beytle birbirine bağlanmıştır.

terkih

• İşi salâha getirmek.

tertere

• Depretmek, harekete getirmek, tahrik etmek.

tertib-i mebadi / tertib-i mebâdi

• Bir işin gerçekleştirilmesi için gerekli ön şartların yerine getirilmesi.

tesbit

• Sağlam olarak yerleştirme. Yerinden kımıldayamaz hâle getirme.
• Bir şeyin aslını kat'i olarak bulma.

tesdis

• (Çoğulu: Tesdisât) (Süds. den) Gazelin her beytine dörder mısra ilâve ile onu müseddes (altı mısralı) hâline getirmek.

teşehhüd

• Şehadet getirmek.
• Namazdaki şehadet miktarı oturmak ve "Et-tahiyyât" okumak.

• Şehadet getirme, namazda oturma.

teşekkül eden

• Kurulan, meydana getirilen.

teşerrüb

• İçme; karakter hâline getirme.

tesfif

• Dövüp ezme, toz haline getirme.

teşkil

• Meydana getirme.

• Vücud vermek. Suretlendirmek. Şekil vermek. Meydana getirmek.
• Atın iki önayağı ve art ayağının birisinin beyaz olması.

teşkil etme

• Oluşturma, meydana getirme.

teşkil eyleyen

• Oluşturan, meydana getiren.

teşkil-i ceset

• Cesedi oluşturma, meydana getirme.

teşkil-i cümle enva / teşkil-i cümle envâ

• Bütün türleri meydana getirme.

teslim

• Diş diş etme. Merdiven haline getirme, ayak ayak düzme.

tesniye

• Vasıflandırma.
• Gr: Arapçada bir kelimenin iki şeye delâlet etmesi hâli, kelimeyi iki şeye delâlet ettiren siga. Bu şekil kelimenin sonuna "elif-nun" veya "ye-nun" getirilerek yapılır. Meselâ: Recul: Adam. İki adam demek için: Reculân () veya Reculeyn () denir.

teşri'

• Yolu açık ve vâzıh kılma.
• Şeriata isnad ve nisbet eylemek.
• Kanun vaz' ve tenfiz eylemek.
• Peygamberimizin (A.S.M.) şeriata dair emretmesi.
• Havuza su getirmek.

teşrik tekbiri / teşrik tekbîri

• Arefe günü yâni Kurban bayramından önceki gün, sabah namazından, bayramın dördüncü günü ikindi namazına kadar yirmi üç vakit her farz namazdan sonra getirilen tekbîr; "Allahü ekber, Allahü ekber, lâ ilâhe illallahü vallahü ekber. Allahü ekber ve lill ahil-hamd" sözleri.

teşvik

• Şevklendirme. Şevke getirme. Kışkırtma. Kaldırma. Cesaret verme.

teşvikat

• (Tekili: Teşvik) İsteklendirmeler, şevke getirmeler. Kışkırtmalar.

teşyici / teşyîci

• Cenazeyi kabre getiren.

tetliye

• Nezretme. Adağı yerine getirme.
• Farzdan sonra nafile namaz kılma.

tevekkül-ü tembelane / tevekkül-ü tembelâne

• Tembelce tevekkülde bulunma; üzerine düşen görev ve sorumlulukları yerine getirmeden sonucu Allah'tan isteme.

tevhid-i medaris / tevhid-i medâris

• Medreselerin, okulların birleştirilmesi; Osmanlı döneminde dinî ilimlerin tahsil edildiği eğitim kurumlarının bir araya getirilmesi.

tevlid / tevlîd / توليد

• Çocuğu doğarken almak. Doğurmak. Doğurtmak.
• Mc: Sebep olmak, vücuda getirmek.
• Beslemek. Terbiye etmek.

• Doğurtma, üretme. (Arapça)
• Meydana getirme. (Arapça)
• Tevlîd etmek: (Arapça)
• Üretmek. (Arapça)
• Meydana getirmek. (Arapça)

tevlidat / tevlidât

• (Tekili: Tevlid) Meydana getirmeler, sebep olmalar.
• Doğurmalar, doğurulmalar; doğurtmalar.

tevlit etmek

• Doğurmak, meydana getirmek.

tevrim

• Gazaba getirme, öfkelendirme.
• Verem etme, verem edilme.
• Bedenin azâsını şişirip kabartmak.

tezahum / tezâhum

• İzdiham meydana getirme, zahmet verme.

tezavül

• Bir şeyi ortaya çıkarma, bir şeyi meydana getirme.

tezekkür

• Unuttuktan sonra hatıra getirmek. Zikretmek.
• Bir şeyi ders gibi tekrar ile ezbere almak.
• Birkaç kişi toplanıp iş üzerine görüşmek.

• Akla getirme, hatırlama, anımsama.
• Birkaç kişinin toplanarak bir işi konuşması, görüşme, müzakere etme.

tezkir / tezkîr / تذكير

• Hatırlatma. (Arapça)
• Tezkîr edilmek: Hatırlatılmak, dile getirilmek. (Arapça)
• Tezkîr etmek: Hatırlatmak, dile getirmek. (Arapça)

ucale

• Misafirlerin yolda yemek için götürdükleri azık.
• Çiftçilerin azık diye evvelce koyup getirdikleri buğday ve arpa.

ukad-ı hayatiye

• Can alıcı noktalar, hayat düğümleri. Bir şeyi meydana getiren aslî rükünler.

ülü'l-azm

• Şerîat sâhibi, yeni din getiren peygamberlerden altı tânesine ve en büyüklerine verilen ad. Bunlar; Âdem, Nûh, İbrâhim, Mûsâ, Îsâ ve Muhammed aleyhimüsselâmdır. Allahü teâlânın emir ve yasaklarını insanlara anlatırken çok sıkıntı çektikleri ve bu sık ıntılara sabr ettikleri için kendilerine bu isim

uzv

• Canlıyı meydana getiren parçaların her biri, organ.

va'd

• Söz verme, söz verilen şey.
• Allahü teâlânın; emirlerini yerine getirenleri çeşitli nîmetlerle mükâfâtlandıracağını, karşı gelenleri ise, azâb ile cezâlandıracağını bildirmesi, söz vermesi. Buna va'd-ı ilâhî de denir.
• Bir kimsenin, başka birisine bir husûsta söz vermesi.

vacib / vâcib

• Allah ve resulü tarafından yerine getirilmesi kesin olarak emredilmiş olan şey (diğer bir mânası; delili farz ifade edecek derecede kesin olmayan, fakat hiç terk edilmeden yapılması istenen amel; vitir ve bayram namazları gibi.
• Varlığı zorunlu olan.

• (Vücub. dan) (Çoğulu: Vâcibât) Lüzumlu, mecburi olan.
• Fık: Yerine getirilmesi her müslüman için gerekli ve borç olup, yapılmadığı takdirde büyük günah olan Allah'ın emirleri. Yapılması zannî delil ile belli olan. Terki câiz olmayan. Yapılması şer'an kat'i derecede bir delil ile sâbit

• Gerekli, zorunlu olan, yerine getirilmesi her müslüman için gerekli ve zorunlu olan Allah'ın emirleri.

vacibe / vâcibe

• Yapılıp yerine getirilmesi vâcib derecesinde lüzumlu olan şey.

vacibülifa / vâcibülîfâ / واجب الایفا

• Yapılması gereken, yerine getirilmesi gereken. (Arapça)

vacid / vâcid / واجد

• Vücuda getiren.
• Varlıklı. Fâtır. Gani ve zengin.
• Mevcud olan.

• Var eden, vücuda getiren.

• Tanrı. (Arapça)
• Meydana getiren. (Arapça)

vafi / vâfi

• (Vefâ. dan) Tam, elverişli, kâfi, yeter.
• Sözünün eri.
• Va'dini mutlak yerine getiren Cenab-ı Hak.

vahy-i metluv / vahy-i metlûv

• Cebrâil aleyhisselâmın, Allahü teâlâdan aldığı haberleri getirerek peygamberlere okuması.

vasi

• (Vesâyet. den) Bir ölünün vasiyetini yerine getirmeye me'mur edilen kimse. Bir yetimin veya akılca zayıf, hasta olan bir kimsenin malını idare eden kimse.

vasıfane / vâsıfâne

• Vasıfları dile getirerek.

vatı'

• Ayak altına alıp çiğneme, uygun hale getirme, cima.

vazı-ı esaret / vâzı-ı esaret

• Kölelik koyan, esaret getiren.

vecibe

• Borç hükmünde olan vazife.
• Kanun ve ahlâkın icabı, yerine getirilmesi lâzım gelen şey.

vefa

• Ahdinde, sözünde durma.
• Sevgi ve dostlukta sebat ve devam.
• Ödeme.
• Yetişme.
• Dince ve akılca lâzım gelen şeyi yerine getirip uhdesinden çıkma.

vefa-i ahid / vefâ-i ahid

• Sözünü yerine getirme, sözünde durma konusu.

vekil / vekîl

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâtın dünyâda ve âhirette işlerini hakkıyla yerine getiren, rızkları veren, tevekkül etmeye (kendisine güvenilmeye) lâyık olan.
• Bir kimsenin, bir işi yapmak için kendi yerine koyduğu, işini havâle ettiği kimse.

velvele-i teşhir ve takdis

• Güzellikleri sergilemek ve bütün eksikliklerden uzak görmeyi dile getiren sesler.

vesm

• Damga. İşaret.
• Dağlama.
• Döğerek toz hâline getirme.

vücuda getirilen

• Meydana getirilen.

vücuda getirilme

• Meydana getirilme, oluşturulma.

vücuda getirme

• Meydana getirme.

vücuda getirmek

• Oluşturmak, meydana getirmek.

yankesici

• Biçimine getirerek insanın üzerinden gizlice birşey çalan hırsız.

yümn-ü iman

• İnanmanın getirdiği bereket ve uğur.

za

• (-Zây) " Doğuran" anlamına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Nâdire-zâ : Nâdir şeyler yapan, bulunmaz şey meydana getiren. (Farsça)

zade

• Evlâd, oğul. (Farsça)
• İyi insan. (Farsça)
• Nikâh neticesi olmuş çocuk. (Farsça)
• Kelime sonuna getirilerek birleşik kelimeler de yapılır. Meselâ: Şah-zade (Şehzade) : Padişah evlâdı. (Farsça)

zakire / zâkire

• Andıran, hatırlatan, hatıra getiren şey.

zal'

• Eğilmek, meyl etmek.
• Dar olmak.
• Davarın ağır yük getirmekten dolayı yürürken iki yanına eğilmesi.

zat-ı baki / zât-ı bâkî

• Kendi varlığı sonsuza kadar devam eden ve dilediği varlığa bekâ veren, onları sonsuz ve kalıcı hale getiren Zât; Allah.

zeban-aver / zeban-âver

• Düzgün konuşan, düzgün söz veya şiir söyleyen. (Farsça)
• Dile getiren. (Farsça)

zefr

• Yükseltmek.
• Yük getirmek.

zellet-ül kari / zellet-ül kârî

• Kırâat hatâsı. Namazın içindeki farzlardan kırâati yerine getirirken (Fâtiha ve zamm-ı sûreyi okurken) meydana gelen hatâ, yanlış okuma.

zencir-bend

• Zincire vurulmuş, zincirle bağlı mânasına gelir. Eskiden azılı katiller ve deliler, zincirle bağlandıkları için bu tâbir meydana gelmiştir. (Farsça)
• Edb: Her mısranın son kelimesi, bir sonra gelen mısraın ilk kelimesini teşkil etmek şekliyle meydana getirilen manzumelere verilen addır. Divan (Farsça)

zerrat-ı zücaciye

• Cam zerreleri, camı meydana getiren atomlar.

zıhar

• İki şey arasında münasebet ve mutabakat meydana getirmek. İki şeyi birbirine mutabık eylemek. Arka arkaya, mukabil kılmak.
• Karşılıklı yardımlaşmak.
• Fık: Bir kocanın, karısını müebbeden mahremi olan birisinin bakması câiz olmayan bir yerine teşbih etmesi.Meselâ, bir adam karıs