adem-i mutlak / عَدَمِ مُطْلَقْ

• Hiçbir varlık mertebesinde olmama.

ahadi hadis / ahadî hadis

• Rivâyet eden bir veya iki koldan olan veya mütevatir mertebesinde olmayan hadis demetir. İştihar haddine yetişmeyen hadistir. Şartları tamam olursa zann-ı galib ifade eder, muktezası ile amel vâcib olur. (Muvazzah İlm-i Kelâm)

ahfa / ahfâ

• Çok gizli, âlem-i emrin (madde ve ölçü olmayan ve arşın üstündeki âlemin) beşinci ve son latîfesi (makamı, mertebesi).

ahsen-ül halıkin / ahsen-ül hâlıkîn

• Hâlıkıyyet mertebelerinin en güzel ve en münteha mertebesinde olan bir Hâlık-ı Zülcelal. Her şeyi herşeyle münasebetine lâyık bir tarzda güzel yaratan Hâlık. (C.C.)

akl-ı feal / akl-ı feâl

• İşrâkiyye (Yeni Eflâtunculuk) felsefesinde ukûl-ı aşerenin (on akılın) sonuncusu olup, yaşadığımız âlemle alâkalı akla verilen ad. Öldürme ve yaratma işlerine bakan mertebe.

aks-ül amel

• İstenilen şeyin zıddı hasıl olması. Tersine oluş. (Reaksiyon)
• Edb: Edebi san'atlardandır. Bir cümle veya mısrânın altını üstüne getirmekle, başka bir cümle veya mısrâ yapmaktır. Pertev paşanın: "Her düzün bir yokuşu, her yokuşun bir düzü var." mısrâında olduğu gibi.

aksa-yı meratib / aksâ-yı merâtib

• Rütbelerin, mertebelerin en büyüğü.

ala-yı illiyin / âlâ-yı illiyîn

• Yüceler yücesi, en yüksek mertebe.

ala-yı illiyyin / alâ-yı illiyyîn

• Allah katında en iyilerin derecesi, cennetin en yüksek derecesi, en yüksek mertebe.

ala-yı illiyyin-i şeref / âlâ-yı illiyyîn-i şeref

• Şerefin zirvesi, en yüce mertebesi.

ala-yı illiyyin-i tevhid / âlâ-yı illiyyîn-i tevhid

• Tevhid mertebelerinin en yükseği; her şeyi bir olan Allah'a verme derecelerinin en yükseği, en zirvesi.

arş-ı ehadiyet

• Allah'ın birliğinin en azami mertebede göründüğü makam.

arşa / عرشه

• Güverte. (Farsça)

• Güverte. (Arapça)

avend

• Sicim, ip. (Farsça)
• Senet, delil. (Farsça)
• Kapkacak. (Farsça)
• Taht, yüksek mertebe. (Farsça)
• Satranç oyunu. (Farsça)
• Evvel, önce, ilk. (Farsça)

ayet-i nuriye-i hasbiye / âyet-i nuriye-i hasbiye

• "Hasbünallahu ve ni'me'l-vekîl (Allah bize yeter, O ne güzel vekildir.)" âyetinin mertebeleri, nurları.

ayn-el-yakin / ayn-el-yakîn

• Görerek bilme.
• Hadîs-i şerîfte bildirilen ihsân (Allahü teâlâyı görüyormuş gibi ibâdet etme) mertebesinde bir ışığın kalbde parlaması. Zamanımızda tarîkata girmiş bir çok kimse, kendilerine tasavvufçu süsü vererek vahdet-i vücudu dillerine almış, bundan yüksek mertebe olmaz sanıyor.

aza

• (Çoğulu: Uzâ) Kertenkele.

azaye

• (Çoğulu: Izâ-Izâyâ) Kertenkele.

baliğ / bâliğ

• Erişmiş, vâsıl olmuş, son mertebeyi bulan.
• Yekûn.

bezaga

• Kertenkele, keler. (Farsça)

bilkuvve

• Fiil mertebesine varmadan. Tasavvurda, tasavvurî olarak. Düşünce halinde. Kabiliyet ve istidat ile.

bostan-ı huda / bostan-ı hudâ

• Huda'nın, Allah'ın bostanı meâlinde olup, İlâhî güzellikleri ve tecelli-i İlâhînin aksettiği yer mânâsında kullanılır. "Vahidiyet mertebesi" diye de söylenmiştir. (Farsça)

büjmeje

• Kaya keleri, kertenkele. (Farsça)

celil

• Celâlet ve celâdet sâhibi. Azîm, mertebesi yüksek.

cell

• (Çoğulu: Cülûl) Yerden birşey toplamak.
• Gemi yelkeni.
• Yaşlı olmak.
• Kadr ve mertebesi büyük olmak.
• Celil, büyük, ulu.

cilve-i a'zam / جِلْوَۀِ اَعْظَمْ

• En büyük mertebede görünme.

dabb / dâbb

• (Çoğulu: Dıbâb-Edubb) Keler, kertenkele.
• Yaraya merhem sürmek.
• Akmak.
• Süt sağmak.
• Yere yapışmak.
• Dudakta olan bir hastalık (çatlayıp kan akar).
• Hurma çiçeği.

• Kertenkele.

dabbe

• (Çoğulu: Dıbâb) Dişi kertenkele.
• Kapıya koyulan yassı enli demir.

derecat

• (Tekili: Derece) Dereceler, basamaklar, kademeler, yükseklikler, mertebeler.

derecat-ı kurbiye

• Yakınlık dereceleri. Allah'a manevi yakınlık mertebeleri.

derece

• (Çoğulu: Derecât) Yukarıya çıkacak basamak.
• Dairenin bölündüğü dilim. 360 kısmın beheri ki, açıları ölçmeye yarar.
• Termometrenin bölündüğü kısımların beheri. Mertebe, paye.
• Miktar, rütbe.

• Gitgide yükselen durumların her biri, kerte.

derece-i hürmet

• Hürmet ve saygıya lâyık mertebe, derece.

derece-i melekiye

• Yüksek olan meleklik mertebesi, derecesi.

derece-i şuhud

• İmanı ve mânevi hakikatları, mânevi terakki yoluyla görmek seviyesinde olan iman mertebesi.

derekat / derekât

• Aşağılık dereceleri. En aşağı mertebeler.

• Aşağı mertebeler.

dereke

• Aşağı inen basamak. Aşağı mertebe.
• Sıfırın altındaki derece. Düşüklük.

devle

• "Devlet" kelimesinin Arapça tabirlerde geçen bir şekli.
• İki asker muharebe ettiklerinde birinin diğerine galip olması. (Düvlet malda; devlet harpte ve mertebede kullanılır.)

dıntar

• Çok yaşamış kertenkele.

dırs

• (Çoğulu: Derâsa-Edrâs) Kertenkele, fare ve kedi gibi hayvanların eniği.

ebahir

• Kuş kanadının üçüncü mertebede olan yelekleri.

ehl-i velayet ve keşif / ehl-i velâyet ve keşif

• Mânevî mertebelere yükselen ve maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini keşfeden insanlar.

eimme-i alişan / eimme-i âlîşan

• Çok yüksek mertebesi ve büyük kıymeti olan imamlar. İmam-ı A'zam, İmam-ı Şâfiî gibi.

ekser-i meratib

• Mertebelerin çoğu, mertebe, derece çokluğu.

ektar

• (Tekili: Keter) Haysiyetler, onurlar, şerefler, şanlar, ünvanlar, soylar. Nesebler, dereceler, mertebeler.

endaze

• Ölçü, mikyas. (Farsça)
• Arşının bez, basma vesâire ölçmeğe mahsus küçük cinsi. (60 cm.dir) (Farsça)
• Tahmin, takdir. (Farsça)
• Derece, mertebe. (Farsça)
• Mc: Hesap. (Farsça)

eşku

• Tavan. (Farsça)
• Tabaka, kat, derece, mertebe. (Farsça)

eşüdd

• Büluğa gelmek mertebesi.

etbak

• (Tekili: Tabak ve Tabaka) Yemek tepsileri, sofraları. Büyük sahanlar.
• Tabakalar, dereceler, mertebeler, katlar.
• Kabileler, kavimler, aşiretler.

evliya

• (Tekili: Veli) Veliler. Nefsine değil, dâimâ Cenab-ı Hakk'ın rızâsına tâbi olmağa çalışan, ibâdet ve taatta, takvâ ve riyâzatda çok yüksek mertebelere ulaşıp Allahın (C.C.) mahbubu ve karibi olan büyük ve ender zâtlar.

fark

• Tasavvufta cem' denilen mertebeden sonra gelen bir makam. Buna cem'ül-cem' de denir.

fazilet-i şehadet

• Şehitlik mertebesinin yüceliği.

ferc

• Kadir, kıymet, mertebe. (Farsça)

ferda / ferdâ

• Yarın, ertesi gün.

ferdiyyet

• Tasavvufta yüksek bir mertebe.

firkateyn

• Buharın icadından evvel kullanılan harp gemilerindendir. Bu gemiler, güvertelerinin altında bir batarya topu hâvi olup hızlı giderlerdi. Bu gemilerin üç direkleri vardı ve içlerinde mürettebatının binbeşyüzü bulanları da vardı.

fistan

• Kadınların bellerinden aşağı giydikleri geniş ve uzun elbise. Ayrıca Arnavutlarla Rumların, dizlerine kadar giydikleri kırmalı elbiseye de bu ad verilir.
• Direklerin güverte ıskaçalarını sudan muhafaza için üzerine kalın bırandadan çevrilen kılıf.

forsa

• Buharlı gemilerin icadından evvel yelkenli gemilerde kürek çekmeğe mahkum harp esirleri. Bunlar, kaçmamaları için birer ayakları güvertelere çakılı bulunurlardı. Ayaklarından bağlı olmaları münasebetiyle bunlara payzen namı da verilirdi. Bununla birlikte payzen tabiri, daha çok cürüm ve cinayet erba

fua

• Keler, kertenkele.
• Her nesnenin evveli.
• şiddetli koku. Güzel koku.

gabibe / gabîbe

• Sabah sağılan koyun sütünün üzerine akşam yine sağıp, ertesi güne bekletilip ekşiyen süt.

gad

• (Gadâ, gaden) Yarın, ertesi.

gataye

• Kertenkeleden büyük bir hayvan.

gavsiyet

• Evliyaların başı olma, velilik mertebelerinde yüksek bir makamda olma; en büyük yardım etme makamı.

gavsiyyet

• Evliyaullahın başı olmak. Velâyet mertebelerinden yüksek bir makam sahibi olmak.

günaşırı

• İki günde bir. Bir gün olup ertesi gün olmayarak ve böylece sürüp giderek. (Türkçe)

hak / hâk

• Toprak. Turab. (Hâk ol ki, Hüdâ mertebeni eyleye âli.Tâc-ı ser-i âlemdir o kim hâkk-ı kademdir.) (Farsça)

hakikat / hakîkat

• Bir lafzın (sözün) asıl mânâsı.
• Gerçek.
• Kötülüklerin kalbden tekellüfsüzce, zorlanmadan gitmesinin gerçekleşmesi, fenâ(Allahü teâlâdan başka her şeyi unutma) mertebesi.
• Mâhiyet.

hakk-ul yakin / hakk-ul yakîn

• (Hakk-al yakîn) Mârifet mertebesinin en yükseği. En yakînî bir surette hakikatı müşahede edip yaşamak hali. Ateşin yakıcı olduğunu bütün hislerimizle yakından duyup yaşadığımız gibi.

hakke'l-yakin / hakke'l-yakîn

• Bilgi ve marifet mertebelerinin en yükseği, bizzat yaşayarak elde edilen bilgi, gerçeğin özünü kavramak.

hakku'l-yakin / hakku'l-yakîn

• Hakke'l-yakîn. Bilgi ve marifet mertebelerinin en yükseği, bizzat yaşayarak elde edilen bilgi, gerçeğin özünü kavramak.

hareket-i dahil / hareket-i dâhil

• Tar: Kanuni Sultan Süleyman zamanında Süleymaniye medreselerinin binasından sonra onikiye çıkarılan tarik-i tedris (okutma yolu) silsilesinin dördüncü mertebesindeki müderrislerine verilen bir ünvandır.

hatve

• Basamak, mertebe.

havass / havâss

• (Tekili: Hâss - Hâssa) Hâslar. Hâssalar. Keyfiyetler. Hususlar.
• Dindarlık ve doğruluğu ile, ilmiyle âmil olup mâneviyat mertebelerinde yükselmekle makbul ve muteber olan zatlar.
• Zenginler sınıfı.
• Kur'anî ve manevî sırlara ve hususlara vâkıf bulunan, ilim, ibadet, tâat

haysiyet

• İtibar. Şeref. Değer. Kıymet. Derece. Câh. Mesned. Mertebe.

haziyy

• Mertebeli, değerli kişi.
• Yarış atlarının sekizincisi.

hey'et-i a'yan / hey'et-i a'yân

• Senato.
• Mertebesi yüksek ve itibar edilenlerin heyeti.

hilafetname

• Tarikata intisab ile usulü dairesinde belirli mevkilere çıkarak irşad mertebesine yükselenlerden isteklilerin irşad ve terbiyesine ruhsat ve izni mutazammın şeyhi tarafından verilen mühürlü vesika.

hisl

• (Çoğulu: Husul) Yumurtasından yeni çıkmış olan kertenkele yavrusu.

hızır

• İkinci tabaka-i hayat mertebesine mazhar olan ve Kur'an-ı Kerim tefsirlerinde ismi zikredilen bir zât-ı kerim.

hızve

• Kadının, kocası yanında hürmetli, izzetli ve mertebeli olması.

hızzet

• Mertebe, menzile, derece.

idare-i kelam / idâre-i kelâm

• Sözü mümkün mertebe yürütmek, işi idare etmek.

idare-i maslahat

• Bir işi mümkün mertebe iyi-kötü yürütmek.

iknaiyyat-ı hitabiyye

• Kelâm ilmine ait bir ıstılahtır. Zannî olan aklî delil demektir. Bürhanın aşağı mertebesidir. Aklı, muhalif fikirlerle karışmamış ve bürhanı anlayamayacak kimseler için kullanılır. İsbattan çok ikna vasfı taşır.

ilbas-ı hırka

• Bir tarikata intisab ile mutad olan menzilleri geçerek irşad mertebesine yükselenlere, şeyhlerinden gördükleri yolda başkalarını irşad ile izin verme salâhiyetini ihtiva eden "İcazetname: hilâfetname" verme.

imam / imâm

• Câmi, mescid veya başka yerlerde cemâate namaz kıldıran kimse.
• Hadîs, fıkıh, kelâm ve tefsîr ilminde ve tasavvuf gibi İslâmî ilimlerden birinde en yüksek mertebeye ulaşan âlim.
• Müslümanların devlet reîsi.

imhal / imhâl

• Erteleme.

intiha-i terakkiyat-ı hayat-ı ahmediye

• Hz. Peygamberin (a.s.m.) hayatı süresince katettiği mânevî mertebelere yükselme ve ilerlemesinin en son noktası.

ışa' / ışâ'

• Yatsı zamanı. Akşam ile yatsı namazı arasındaki vakit.
• Güneş batmasından ertesi günü fecre kadar olan zaman.

ism-i a'zam

• Allah'ın (C.C.) Kur'ân ve Hadis-i Şeriflerde zikredilen yüz isminin mânâca en câmi' olanıdır. İsm-i A'zam, diğer isimlerin de mânâlarını içinde toplar. Her ism-i İlâhiyenin de, her mahlukun da bir a'zamlık mertebesi vardır.

ispiralya

• İtl. Gemi güvertelerinde kamaraları aydınlatmak için açılan küçük kaporta.

kadir-danlık

• Kadirbilirlik. Herkesin mertebesini bilip ona göre muamele yapan. Kadir ve kıymet bilen.

kalb

• Gönül. Yürek denilen, et parçasına yerleştirilmiş nûrânî ve mânevî kuvvet.
• Tasavvuf yolunda birinci mertebe.

kamet-i kıymet

• Kıymet ve değerinin mertebesi. Manevî büyüklük.

kasara

• (Çoğulu: Kasr-Kasarât) Boyun kökü.
• Yoğun ağaç.
• Gemilerin baş ve arka taraflarında güverteden daha yüksek yapılan güverte.

kat'-ı meratib

• Mertebeleri aşıp geçme.

kat'-ı meratip / kat'-ı merâtip

• Mertebeleri aşma.

kat-ı meratip / kat-ı merâtip

• Manevî derece ve mertebelere yükselme.

kayyum-i alem / kayyûm-i âlem

• Kayyûmiyyet makâmında bulunan velî zât. İnsanların âhirete âit derece ve seâdetleri bu mertebedeki velîlerin imdâdına verildiğinden kayyûm denilmiştir.

kazasker

• İlmiye mesleğinin en yüksek mertebelerinden biri. Lügat mânası asker kadısı, ordu kadısı demektir. Osmanlılarda Kazaskerliğin ihdası Sultan I.Murat zamanındadır. İlk Kazasker de "Çandarlı Kara Halil"dir.

kazaskerler

• Osmanlı Devletinde ilmiye sınıfının en yüksek mertebesinde bulunan devlet görevlileri; askerî kadılar.

keler

• Kertenkele cinsinden küçük bir hayvan.

• Kertenkele.

keramet

• Allah (C.C.) indinde makbul bir veli abdin (yâni, âdi beşeriyyetten bir derece tecerrüd edebilen zatların) lütf-u İlâhî ile gösterdiği büyük mârifet. Velâyet mertebelerinde yükselen bir abdin hilaf-ı âdet hâli.
• Bağış, kerem.
• İkram, ağırlama.

keter

• (Çoğulu: Ektâr) Kadr, mertebe, derece.

kulle

• (Çoğulu: Kulel) Doruk, dağ tepesi, zirve.
• Kule.
• Bazı harp gemilerinin güvertelerinde bulunan ve makine ile hareket eden ağır top.

kusare

• Hususi hücre.
• Gemilerde güvertelerin en üstündeki yarım güverte.

kutbiyet

• Kutup mertebesine erme hali.

kutbiyyet

• Kutubluk denilen yüksek evliyâlık mertebesi.

latife / latîfe

• Hoş, tatlı söz, şaka.
• Maddeli, zamanlı ve ölçülü olmayan Âlem-i emirdeki beş mertebeden her biri.

lügeyza

• Kertenkelenin bir yeri kazıp giderken bir tarafını da kazıp eğri çapraşık yollar yapması.

maaliyat

• Yüce bilgiler, yüksek mertebeler.

makam

• Yer, mertebe, müzikte usul.

makamat

• (Tekili: Makam ve makame) Makamlar, mertebeler.
• Cemaatler, cemiyetler, kalabalıklar, topluluklar.

mehma-emken

• Olabildiği kadar. Mümkün mertebe.

mekene

• Kertenkele yumurtası.

melekut

• Tam bir hâkimiyyetle, Saltanat-ı İlâhiyyenin müessiriyyet ve idâresinin esrarı. Her şeyin kendi mertebesinde, o mertebeye münâsib ruhu, canı, hakikatı. Bir şeyin iç yüzü, iç ciheti.
• Hükümdarlık. Saltanat.
• Ruhlar âlemi.

mensıb

• (Çoğulu: Menâsıb) Demir sayacak.
• Asıl.
• Mertebe, derece.

menzilet

• Derece, pâye, rütbe, mertebe. Yükseklik derecesi.
• Konak yeri, inecek yer. Hane, ev.

meratib / merâtib / مراتب

• Mertebeler. Basamaklar. Kademeler. Dereceler.

• Mertebeler, dereceler.

• Mertebeler.

• Mertebeler.

• Rütbeler, mertebeler. (Arapça)

meratib-i beşeriye

• İnsanlığa ait mertebeler, dereceler.

meratib-i delalat / merâtib-i delâlât

• Delillerin, işaretlerin mertebeleri.

meratib-i dünya / merâtib-i dünya

• Dünya mertebeleri.

meratib-i esma / merâtib-i esmâ

• İsimlerin mertebeleri.

meratib-i gaflet

• Gerçeklerden habersiz olma mertebeleri, dereceleri.

meratib-i halıkıyet / merâtib-i hâlıkıyet

• Yaratıcılık mertebesi.

meratib-i hayat

• Hayat mertebeleri.

meratib-i ihsan ve cemal / merâtib-i ihsan ve cemâl

• Güzellik ve iyilik mertebeleri.

meratib-i ilim / merâtib-i ilim

• Bilmek mertebeleri.

• İlmin mertebeleri, dereceleri.

meratib-i iman / merâtib-i iman

• İman mertebeleri.

meratib-i imaniye / merâtib-i imaniye

• İman mertebeleri, dereceleri.

meratib-i kemalat / merâtib-i kemâlât

• Fazilet ve mükemmellik mertebeleri.

meratib-i kibriya / meratib-i kibriyâ

• Cenab-ı Allah'ın büyüklüğünün mertebeleri.

meratib-i külliye / merâtib-i külliye

• Büyük ve kalabalık mertebeler.

meratib-i külliye-i esmaiye / merâtib-i külliye-i esmâiye

• Allah'ın isimlerinin büyük ve geniş mertebeleri.

meratib-i külliye-i rububiyet

• Rububiyetin geniş, kapsamlı mertebeleri; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesinin, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının mertebeleri.

meratib-i külliyet

• Büyük mertebeler.

meratib-i maneviye / merâtib-i mâneviye

• Mânevî mertebeler.

meratib-i muhabbet ve iftihar ve izzet ve kibriya / merâtib-i muhabbet ve iftihar ve izzet ve kibriyâ

• Sevgi, övgü, şeref ve büyüklük mertebeleri.

meratib-i münkeşife-i meşhude

• Bizzat görerek açığa çıkmış mertebeler (k-ş-f;.

meratib-i mütefavite

• Çeşitli mertebeler.

meratib-i nimet / merâtib-i nimet

• Nimet dereceleri, mertebeleri.

meratib-i nisbiye

• Göreceli olan mertebeler, başkalarına oranla ortaya çıkan dereceler.

meratib-i tevhid / merâtib-i tevhid

• Tevhid mertebeleri, dereceleri.

meratib-i velayet / merâtib-i velâyet

• Evliyalık, velîlik mertebeleri, dereceleri.

meratip / merâtip

• Mertebeler.

merhesa

• (Çoğulu: Merâhis) Mertebe, derece.

mertebe-i aliye / mertebe-i âliye

• Yüce mertebe.

• Yüksek derece, âli mertebe.

mertebe-i arşi / mertebe-i arşî

• Arşa uzanan yücelik mertebesi.

mertebe-i asli / mertebe-i aslî

• Asıl mertebe.

mertebe-i asliye

• Asıl mertebe.

mertebe-i azam / mertebe-i âzam

• En büyük mertebe.

mertebe-i emanet-i kübra / mertebe-i emanet-i kübrâ

• En büyük emanet mertebesi, halifelik.

mertebe-i hakkaniyet

• Hak ve adalet mertebesi.

mertebe-i haşir

• Haşir mertebesi.

mertebe-i hayatiye

• Hayat mertebesi.

mertebe-i huzur

• Kendini Allah'ın huzurunda hissetme mertebesi.

mertebe-i ilm

• İlim mertebesi, derecesi.

mertebe-i iman

• İman mertebesi, derecesi.

mertebe-i iman ve ahlak ve fazilet / mertebe-i iman ve ahlâk ve fazilet

• İman, ahlâk ve fazilet mertebesi.

mertebe-i imaniye

• İman mertebesi, derecesi.

mertebe-i ismet / مَرْتَبَۀِ عِصْمَتْ

• Günahsızlık, masumluk mertebesi.

• Günahsızlık, masumluk mertebesi.

mertebe-i kemal / mertebe-i kemâl

• Olgunluk, mükemmellik mertebesi.

mertebe-i kemalat / mertebe-i kemâlât

• Mükemmellik mertebesi, derecesi.

mertebe-i kübra / mertebe-i kübrâ

• En büyük mertebe.

mertebe-i kudsiye

• Mukaddes mertebe, yüce derece.

mertebe-i külliye

• Büyük ve kapsamlı mertebe.

mertebe-i külliye-i ubudiyet / mertebe-i külliye-i ubûdiyet

• Allah'a kulluğun büyük ve kapsamlı mertebesi.

mertebe-i letafet / mertebe-i letâfet / مَرْتَبَۀِ لَطَافَتْ

• Güzellik mertebesi.

mertebe-i nuriye-i hasbiye

• "Hasbünallahu ve ni'me'l-vekîl (Allah bize yeter, O ne güzel vekildir.)" âyetinin mertebesi, derecesi.

mertebe-i risalet

• Peygamberlik mertebesi, derecesi.

mertebe-i rıza / mertebe-i rızâ

• Allah'tan gelen herşeye razı olanların mertebesi.

mertebe-i rububiyet

• Rububiyetin mertebesi.

mertebe-i ruh

• Ruh mertebesi.

mertebe-i sadise / mertebe-i sâdise

• Altıncı mertebe.

mertebe-i şehadet

• Şehadet mertebesi.

mertebe-i tadad / mertebe-i tâdâd

• Sayma ve sıralama mertebesi.

mertebe-i tefekkür

• Tefekkür mertebesi.

mertebe-i tevhid

• Herşeyi bir olan Allah'a verme ve Ona ait kılma mertebesi, derecesi.

mertebe-i tevhid-i rububiyet / mertebe-i tevhîd-i rubûbiyet

• Varlık âleminin terbiye, tedbir ve idaresindeki birlik ve bu birliğin bir olan Allah'tan gelmesini bilme mertebesi.

mertebe-i uluhiyet / mertebe-i ulûhiyet

• İlâhlık mertebesi.

mertebe-i ulviye

• Yüksek, yüce mertebe.

mertebe-i ulviyet

• Yücelik mertebesi.

mertebe-i ulya / mertebe-i ulyâ

• En yüce mertebe.

mertebe-i ulya-yı akdes / mertebe-i ulyâ-yı akdes

• Yüce ve mukaddes mertebe, derece.

mertebe-i uzma / mertebe-i uzmâ

• En büyük ve en yüksek mertebe.

mertebe-i uzma-yı tevhid / mertebe-i uzmâ-yı tevhid

• Tevhid hakikatlerine ulaşmada varılacak olan en büyük mertebe.

mertebe-i velayet / mertebe-i velâyet / مَرْتَبَۀِ وَلَايَتْ

• Velilik mertebesi, derecesi.

• Velilik mertebesi.

mertebe-i vücub ve vücud ve tevhid / mertebe-i vücûb ve vücûd ve tevhid

• Vücûb, vücut ve tevhid mertebeleri.

mesned

• Dayanacak yer, nokta.
• Mertebe. Makam.
• Destek.

mesned-i meşihat

• Şeyhül-islâmlık mertebe ve mevkii.

mirkat

• Mertebe, derece.

mirrih

• Uzun ok. ("Pertev oku" derler)
• Yeleği olmayan ok.
• Bir yıldız adı.

müeccel / مُؤَجَّلْ

• Tecil edilmiş, ileriye bırakılmış, ileride yapılmak üzere vakti belirtilen, ertelenmiş.

• Te'cil edilen yâni sonraya bırakılmış, ertelenmiş.

• Ertelenmiş.

• Ertelenmiş.

muhabbet-i münezzehe

• Tertemiz ve kusursuz sevgi.

mükvin

• Yumurtası çok olan kertenkele.

mumatala-i hak / mumâtala-i hak

• Hak, borç vs. yerine getirmeme ve ödemeyi erteleme, tecil etme.

mürşid-i kamil / mürşîd-i kâmil

• Tasavvufta kemâle gelmiş, olgunlaşmış, evliyâlık mertebelerinin sonuna ulaşmış, kâbiliyeti olanları bu yolda yetiştiren rehber zât.

nesi'

• Tehir etmek, ertelemek, geciktirmek.

nisar

• "Saçan, saçıcı" mânasına gelir ve kelimeleri sıfatlandırır. Meselâ: Pertev-nisar : Işık saçan.

nüfus-u seb'a

• Nefsin yedi mertebesi.

nüfus-u seba / nüfûs-u seba / نُفُوسُ سَبْعَه

• (Nefsin) yedi mertebesi.

paye / pâye

• Mertebe, rütbe.

paygah / paygâh

• Derece, mertebe, rütbe. (Farsça)

radde

• Derece. Rütbe. Sıra. Kerte. Mertebe.
• Aşağı yukarı.
• Fayda, menfaat.
• Çizgi, hat.

rakıde

• Mertek adı verilen uzun ince ağaç.

rampacı

• Eski deniz muharebelerinde yakından dövüşerek zabtedilmek istenilen bir düşman gemisine hücumla borda bordaya gelindiği sırada düşman gemisindeki askerlerin vuku bulacak hücumunu menetmek için güverteye yayılan silâhendazlar.

ravza-i pak-i ahmedi / ravza-i pâk-i ahmedi

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) tertemiz makamı, kabri.

rayet-i ulviyet-i şeyh-i hakkani / râyet-i ulviyet-i şeyh-i hakkanî

• Mânevî mertebelere ulaşma ve hakikatleri elde etme yolunda Şeyh Abdülkadir-i Geylânî'nin elinde tuttuğu yücelik sembolü olan sancak.

risale-i hasbiye

• "Hasbünallahü ve ni'me'l-vekîl (Allah bize yeter O ne güzel vekildir.)" âyetinin sırlarını ve mertebelerini anlatan risale.

rücu' / rücû'

• Dönme, yönelme.
• Tasavvufta en yüksek mertebeye ulaşmış olan bir velînin tekrar geri insanlar arasına dönmesi.

rütbe

• Basamak, derece.
• Memuriyet derecesi.
• Sıra. Mertebe, menzile.
• Efkârın sonu.
• Merdiven ayağı.

safiyullah

• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) bir ismidir. Bütün mahlukatta efdal ve Cenab-ı Hakk'ın ihsanı ile onlardan seçilip çıkarılmış tertemiz mânâsına Safiyullâh denilmiştir. Hz. Adem'in de (A.S.) bir ismidir.

sahib-i mertebe-i hilafet-i arziye / sahib-i mertebe-i hilâfet-i arziye

• Yeryüzü halifeliğinin mertebesinin sahibi.

şakız

• Gözü değen kişi.
• Gözüne uyku gelmeyen.
• Daima güneş tarafına yönelen bir nevi büyük kertenkele.

şecaat

• Yiğitlik, cesurluk. Korkulu anda kalb kuvveti ile cesaretini muhafaza etme. Kuvve-i gadabiyenin vasat mertebesidir.

şefaat

• Şefaat etmek. Af için vesile olmak.
• Fık: Âhiret günü bir kısım günahkâr mü'minlerin affedilmeleri ve itaatli mü'minlerin de yüksek mertebelere ermeleri için Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm ve sâir büyük zâtların Allah Teâlâ'dan (C.C.) niyaz ve istirhamda bulunmalarıdır.

şehamet / şehâmet

• İyi işler yapmak, yüksek mertebeler ele geçirmek; zekâ ve akıllılıkla berâber olan cesâret, yiğitlik.

sene-i şemsiye

• 22 Mart'tan ertesi senenin 21 Martına kadar süren İranlıların milli takvimine göre olan nesne.

şeref

• Yükseklik, büyüklük, yüksek mertebe. İnsanlar arasında geçerli ve makbûl olma. Cenâb-ı Hakk'a itâat ve yüksek hizmeti ile çok ihsâna mazhâr olma, iftihâr.

şernak

• Göz kapağının ağır ve kalın olması.
• Ekinin bir mertebe uzun olması.

sertaser

• (Serteser) Baştan başa, bütün, hep. (Farsça)

şevk-i tenzili / şevk-i tenzilî

• Kur'an-ı Kerim'in ilk önceki mânâsıyla Sahabelere verdiği sevgi ve iştiyak. Kur'an-ı Kerim'in tenzil mertebesindeki mânâsının verdiği şevk. İlâhî bir makamdan inmenin verdiği şevk.

seyr ü süluk-i ruhani / seyr ü sülûk-i ruhanî

• Mânevî âlemlerde ruh ile bazı mertebelere yükselme ve yolculuk etme.

sıddikiyet / sıddîkiyet

• Sadâkat ve doğrulukta en ileri oluş. Çok sâdık olma hâli. Velilik mertebesinin nihâyeti. Peygamberlik mertebesinin bidâyeti olan makam.
• Aşere-i Mübeşşere'nin birincisi ve ilk halife olan Hz. Ebubekir'in (R.A.) nâmı ve sıfatıdır.
• Çok doğru olup, hiç yalan söylememek.

sır

• Gizli, gizlenilen şey.
• Âlem-i emrin (maddesiz, zamansız ve ölçüye girmeyen âlemin) beş mertebesinden biri. Tasavvuf yolculuğunda rûhun üstündeki derece.

su'be

• Yeşil başlı kertenkele.

suddad

• (Çoğulu: Sadâyid) "Sâm-ı ebras" denilen kertenkele.
• Suya varacak yol.

şühud / şühûd

• Görme. Tasavvuf yolunda ilerleyenin kalb ve rûh ile çeşitli mertebeleri görmesi.

süluk

• (Silk. den) Belli bir gruba girme. Bir yolu takib etme. Bir tarikata bağlanma. Mânevi terakki mertebelerinde devam etme.

sunuf

• (Tekili: Sınıf) Sınıflar.
• Dereceler, mertebeler.
• Nikablar, yaşmaklar.
• Soylar, neviler.

susmar / sûsmâr / سوسمار

• Kertenkele.

• Kertenkele denen küçük bir hayvan. Keler. (Farsça)

• Kertenkele cinsinden küçük bir hayvan.

• Kertenkele. (Farsça)

şüunat / şüûnât

• Şanlar, haller, keyfiyetler, hâdiseler, vak'alar. İsimlerin zât-ı ilâhîye nisbetleri ve mertebeleri.

şuunat-ı mukaddese / şuûnât-ı mukaddese

• Allah'ın tertemiz ve noksansız olan işleri, mukaddes özellikleri.

şuur

• Anlayış, idrak. Vicdan. Hiss-i zâhirle duymak.
• Nefsin mânâya ilk vusul mertebeleridir.
• Kendi varlığından haberi olma.
• Bir şeyi hoşça tanıma.
• İnceliklerini iyice idrak etme.
• (Tekili: Şa'r) Kıllar.

ta'lik / ta'lîk / تعليق / تَعْل۪يقْ

• Askıya alma. erteleme. (Arapça)
• Ta'lîk edilmek: Asılmak, iliştirilmek, tutturulmak. (Arapça)

• Asma, erteleme.

ta'likan / ta'lîkan / تَعْل۪يقًا

• Erteleyerek.

ta'vik / ta'vîk / تعویق

• Askıya alma, geciktirme, erteleme, oyalama. (Arapça)
• Ta'vîk edilmek: Geciktirilmek, ertelenmek, askıya alınmak. (Arapça)
• Ta'vîk etmek: Geciktirmek, ertelemek, askıya almak. (Arapça)

talik / tâlik

• Sonraya bırakma, erteleme.

taliken / tâliken

• Geciktirerek, erteleyerek.

tasavvuf / تَصَوُّفْ

• Beden ve ruhun eğitilmesiyle bazı mânevî mertebelerin katedilmesini sağlayan yol.

• Kalb ayağıyla rûhânî mertebelerde ilerleyerek nefsi terbiye etme yolu.

tayy-i meratib

• Birden üst mertebeye geçmek. Birden mertebeleri aşıp, geçip gitmek.

te'cil / te'cîl / تأجيل

• Geciktirme, erteleme. (Arapça)
• Te'cîl edilmek: Geciktirilmek, ertelenmek. (Arapça)
• Te'cîl etmek: Geciktirmek, ertelemek. (Arapça)

te'hir / te'hîr / تَأْخ۪يرْ

• Erteleme.

teayyün-i imkani / teayyün-i imkânî

• İnsanın hakîkati olan teayyün-i vücûbîsinin zılli yâni görüntüsü. Ehlullah (evliyâ) kendi yaratılışlarına, güçlerine göre tasavvuf mertebelerine kavuşmakta birbirlerinden çok ayrıdırlar. Evliyâ arasında Allahü teâlânın ismine kavuşanlar pek azdır. Ço ğu bu ismin teayyün-i imkânîsine kavuşmuştur. (İm

tecil

• Başka zamana bırakma, tehir, erteleme.

têcil

• Erteleme.

tecil edilen

• Ertelenen, sonraya bırakılan.

teh

• Dip. (Farsça)
• Mertebe, kat. (Farsça)

tehevvür

• Korkusuzlukla düşünmeden hareket etmek. Sonunu düşünmeden birden bire karar vermek.
• Kuvve-i gadabiyenin ifrat mertebesi; maddi mânevi hiçbir şeyden korkmamak hâleti.

tehir

• Erteleme, sonraya bırakma.

têhir

• Erteleme.

tehir edilen

• Ertelenen.

tehir edilme

• Ertelenme.

tehir etme

• Erteleme, sonraya bırakma.

terakkiyat-ı ruhiye / terakkiyât-ı ruhiye

• Ruh ile mânevî mertebelere yükselme.

tertib

• (Çoğulu: Tertibât) Tanzim etme. Dizme, sıralama, düzene koymak.
• Tedarik edip hazır ve müheyya kılmak.
• Bir şeyi bir yere sabit ve pâyidar kılmak.
• Mertebelere göre davranmak.
• Hile ile aldatma.

tevazu / tevâzu

• Alçakgönüllülük, isteyerek mertebesinin altında görünme.

vahy-i mahz

• Kuvvetli ve sarih mertebede olan vahiy. Sırf vahiy olup, içinde Allah'ın bildirdiğinden başka bir şey katılmamış vahiy.

velayet-i kamile / velâyet-i kâmile

• Mükemmel velilik; kulluk noktasında mânevî mertebeleri aşarak Allah'ın yakınlığını ve dostluğunu elde etme mükemmelliği.

verdane

• Toplu oklava.
• Koca başlı kertenkele.

zabb

• Kertenkele, keler.

zıbab

• (Tekili: Zabb) Kertenkeleler. Kelerler.