adras

• (Tekili: Dırs) Arka dişler, dişler.

arız / ârız

• Sonradan olan şey. Bir şeyin zâtına ve hakikatına ait ve lâzım olmayıp başka bir varlıktan bazan vâki ve kaim olan. Takılan. Yapışan.
• Bir şeyi arz ve takdim edici olan.
• Kalın ve geniş bulut.
• Ön dişlerin haricindeki onaltı dişin herbiri.
• İnsanın yanağı.

avacim

• Dişler.

avam / avâm

• Amme'nin çoğulu, halk, topluluk.
• Müctehid (âyet ve hadîslerden şer'î yâni dînî hükümler çıkaran İslâm âlimi) olmayan, mukallid (yâni mezhebinin usûl ve kâidelerini anlayıp taklîd eden).
• Dînî ilimlerden haberi olmayan câhiller.
• Olgunlaşmamış, irşâda (öğrenip, aydınlanmaya) muht

batıniyye

• Kur'an-ı Kerim'deki âyetlerin ve hadis-i şeriflerin zâhir ve âşikâr mânalarından ayrılarak, usûlsüz ve yanlış te'viller ile âyet ve hadislerin gizli ve sırlı mânalarını bulmak iddiasında olan sapık bir tarikat ve buna bağlı olanlar.Esasen âyet ve hadislerin ince, derin ve küllî mânalarını tefsir ve

bezzaz

• Bez satan. Manifaturacı.
• Muhaddislerden bir zatın nâmı.

dahike

• (Çoğulu: Davâhik) Azı dişlerinden her biri.

dahs

• Ön dişler ile ısırmak.

deluk

• Dişleri kırılmış ve kütelmiş olan yaşlı deve.
• Kınından çıkması kolay olan kılıç.

derem

• Baldır etli olduğundan dolayı topuğun görünmeyip belirsiz olması ve sâir kemiklerin etlilikten belirmeyip örtülmesi.
• Ağızdan dişlerin dökülüp yerini et bürüyüp belirsiz olması.
• Davarın yavaş yürüyüp adımlarını birbirine yakın atması.

dirdim

• Ağzında dişleri kırılmış ve kütelmiş yaşlı deve.

dürdür

• Dişin kök yeri.
• Çocukların dişlerinin çıkıp bittiği yer.

eazım-ı müçtehidin / eâzım-ı müçtehidîn

• Âyet ve hadisler başta olmak üzere, diğer dinî delillerden hüküm çıkarma bilgi ve kabiliyetine sahip olan büyük İslâm âlimleri.

ecla'

• Dudakları kısa olup dişlerini tamamen örtmeyen.

edrem

• Topukları etli kimse (ki, topuğu etten belli olmaz.)
• Dişleri dökük adam.
• Düz şey.

efveh

• Ağzı büyük ve ön dişleri uzun olan adam.

ehadis / ehâdîs / احاديث / احادیث

• Hadisler. Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) sözleri, hareketleri ve emirlerini bildiren hakikatler.

• Hadisler; Peygamber Efendimizin mübarek söz, fiil ve hareketleri veya onun onayladığı başkasına ait söz, iş veya davranışlar.

• Hadisler.

• Hadisler. (Arapça)

ehadis-i meşhure / ehâdis-i meşhure

• Meşhur hadis-i şerifler, ilk asırda âhâdî hadis iken (yani bir Sahabî tarafından rivayet edilmişken), ikinci asırda meşhur olan ve yalanda birleşmeleri mümkün olmayan topluluk tarafından rivâyet edilen hadisler.

ehadis-i müteşabihe / ehâdîs-i müteşabihe

• Çok mânâlara gelebilen ve bu mânâların arasında benzerlik olduğu için mânâları birbirine karıştırılan hadisler.

ehadis-i sahiha / ehâdis-i sahiha

• Sahih hadisler; uydurma veya zayıf olmayan hadisler.

ehadis-i şerife / ehâdis-i şerife

• Hadisler; Peygamber Efendimizin (a.s.m.) mübarek söz, fiil ve hareketi veya onun onayladığı başkasına ait söz, iş veya davranışlar.

ehl-i siyer ve hadis / ehl-i siyer ve hadîs

• Siyer ve Hadîs ilmiyle uğraşanlar, İslâm tarihçileri ve muhaddisler.

ehl-i zahir / ehl-i zâhir

• Âyet ve hadislerin sadece lâfızlarına, şeklî mânâlarına göre tefsir yapıp hüküm veren âlimler.

el-hafız / el-hâfız

• Hadîs ilminde uzman olan ve en az yüz bin hadîs-i şerifi, o hadîsleri aktaranların bilgileriyle beraber ezbere bilen hadîs âlimi.

elfaz-ı hadisiye / elfâz-ı hadîsiye

• Hadislerdeki lâfız ve ifâdeler, metinler.

elta'

• Boz dudaklı. Dişlerinin rengi değişmiş olan.

enyab

• Çenenin yan tarafındaki kesici veya azı dişleri.

eş'ari / eş'arî

• Eş'arî mezhebi veya o mezhepte olan. Asıl adı Eb-ul Hasan-ül-Eş'arî olan İmam-ı Eş'arî, Ehl-i Sünnet itikadını âyetlere, hadislere göre izah ve şerh ederek tesbit etmiştir. Ehl-i Sünnet Mezhebi itikadına tercümanlık ederek İslâmiyet'e büyük hizmet etmiştir. (Hi. 260-324) İtikada dâir meydana koyduğu

esanid-i sahiha / esânîd-i sahiha

• Sahih ve güvenilir senedler; raviler, hadisleri aktaranlar.

esfar

• (Tekili: Sefer) Seferler, yolculuklar, yola gidişler.
• Düşmana karşı gidişler, akınlar.
• (Sifr) Büyük kitaplar, ciltler.

esnan / esnân / اسنان

• (Tekili: Sinn) Dişler.
• Yaşlar. İnsanın doğduğu andan ölümüne kadar uzvî sîretinde birbirini takibeden muhtelif zamanlar. (Yâni: Tufuliyet, Sabavet, Şebabet, Kühûlet ve Şeyhuhet denilen zamanlar.)

• Dişler. (Arapça)

eşneb

• Dişleri inci gibi beyaz olan adam.

esrem

• Kırık dişli, dişleri kırılmış veya dökülmüş olan kişi.

fakam

• Bir kimsenin ağzını yumduğunda alt dişlerinin öne çıkıp, üst dişleriyle üstüste gelmesi.
• Dolmak, imtilâ olmak.

felec

• Küçük nehir.
• Dişlerin seyrek olması.
• El eğriliği.

fenafirresul

• (Fenâ fir-resul) Tas: Bütün varlığını Hazret-i Peygamber'in (A.S.M.) manevî şahsiyetinde yok etmek mânasına gelir. Hassaten, sünnî olan tarikat mensubuna göre Hz. Peygamber'in (A.S.M.) rivayet yolu ile nakledilen hadisleri ile beraber hareketlerini benimsemek ve O'na en küçük mes'elede aykırı hareke

gidişat / gidişât

• Gidişler, işlerin yürüyüşü.

habr

• (Çoğulu: Ehbâr) Alim ve sâlih kimse. Bilgili. Ehl-i ilim.
• Ferahlık.
• Nimet, vüs'at.
• Refah, sürur.
• Tıb: Dişlerin beyazına ârız olan sarılık.

hadis-i hasen / hadîs-i hasen

• Bildirenler (râvîler) sâdık (doğru) ve emîn (güvenilir) olmakla beraber hâfızası, anlayışı sahîh hadîsleri bildirenler kadar kuvvetli olmayan kimselerin bildirdiği hadîs-i şerîfler.

hadis-i mensuh / hadîs-i mensûh

• Peygamber efendimiz tarafından ilk zamanda söylenip, sonra değiştirilen hadîsler.

hadis-i sahih / hadîs-i sahîh

• Âdil ve hadîs ilmini bilen kimselerden işitilen, müsned-i muttasıl (Resûl-i ekreme kadar, rivâyet edenlerin hepsi tam olup noksan bulunmayan), mütevâtir (bir çok sahâbînin rivâyet ettiği) ve meşhûr (önceleri bir kişi bildirmişken, sonraları şöhret bu lan) hadîsler.

hakim ebu abdullah

• Muhammed bin Abdullah ibn-i Beyyi' (Hi: 321-405) Sâmâniye Devleti Nişabur Kadılığında bulunmuş büyük muhaddislerden, Şafiî fakihlerinden, asrının en büyük din âlimi diye bilinen bir zattır. Bir çok eser te'lif etmiştir. Başlıcaları: El Müstedrek Ale-s Sahihayn, Kitab-ül İlel, El-İklil, El-Emali, Ter

hasen hadis / hasen hadîs

• Bildirenler sâdık (doğru) ve emîn (güvenilir) olup, fakat hâfızası (anlayışı) sahîh hadîsleri bildirenler kadar kuvvetli olmayan râvîlerin, kimselerin bildirdiği hadîs-i şerîf.

hendesehane

• Eskiden mühendis mektebi, teknik üniversitesi. (Farsça)
• Bayındırlık ve belediye gibi dairelerin mühendislere mahsus şubesi. (Farsça)

hetm

• Ön dişleri kökünden kırmak.

hillet

• (Çoğulu: Hillel - Hilâl) Samimi ve cân-ı gönülden olan dostluk. En güzel takdir edici ve samimi arkadaşlık.
• Kılınç gediği.
• Nakışlı deri.
• Ağızda bâki kalan dişler.
• Dişler arasında kalan yemek artığı.

hubur

• Haberler. Havadisler.

ictihad / ictihâd

• Âyet ve hadîslerden hüküm çıkarma, içtihat.

iktiza-i nass / iktizâ-i nass

• Âyet ve hadîslerin gerektirdiği şey; nassın (âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîfin) hükmünün anlaşılabilmesi ve istenilen mânânın ortaya çıkması için sözün tamâmına bakılarak gerekli hükmün taktir edilmesi.

ilm-i adab / ilm-i âdâb

• Yemek, içmek, yatıp kalkmak, giyinmek, sefer gibi hâllere dair hadisler için, ilm-i hadis istılâhında kullanılan tâbirdir.

irtisa'

• Dişler sık olma.
• İki şey, birbirine bitişik olma.
• Taneleri, iki taş arasında döğüp parçalama.

işarat-ı hadisiye / işârât-ı hadîsiye

• Peygamber Efendimizin (a.s.m.) hadîslerinde bulunan işaretler.

istinan

• Misvâk kullanma. Dişleri temizleme. (Misvâk kullanmak, sünnet-i seniyyedendir.)

kadi iyaz / kadî iyaz

• Lâkabı: Ebu-l Fadl bin Musa el Yahsabî'dir. Muhaddislerin meşhurlarından ve edebiyatçılardan olup, 476 hicrî tarihinde Site kasabasında doğmuş, sonra Endülüse geçerek Kurtuba'da ve diğer ilim merkezlerinde ilim tahsili yapmıştır. Daha sonra Site kasabasında uzun bir zaman durmuş, bir ara Garnata şeh

karih

• (Çoğulu: Kuruh-Kavârih) Kesbedici, kazanan.
• Dişleri tam olan davar.

kavda

• (Çoğulu: Kud) Uzun boyunlu kadın.
• Alt dişlerin uzun başlısı.

kazm

• Kuru şeyler yemek.
• Dişlerin etrafıyla bir şeyi ısırıp yemek.

keses

• Alt dişleri çenesiyle çıkmak.
• Dişleri kısa olmak.

keşr

• Gülünce dişlerin görünmesi.

kess

• Alt dişleri çenesiyle çıkmak.

kütüb-ü sitte-i hadisiyye

• Hadise dair altı Kitab. Bu eserler en çok tetkik edilmiş, en sahih, en doğru ve mu'teber hadis kitablarıdır.1- Sahih-i Buhâri. Müellifi: Hâfız Ebu Abdullah Muhammed İbn-i Câfii-i Buharî'dir. Sahih hadisleri tesbit için İslâm ilim merkezlerini dolaşmış, hadis âlimlerinden istifade etmiştir. Cumhurun

medaih

• Medhetmeler. Övmeler. Medhedişler.

metn-i ehadis / metn-i ehâdis

• Hadislerin metni, sözleri.

mevzu ehadis / mevzu ehâdis

• Uydurma hadisler; yalan olduğu halde Peygamber Efendimize (a.s.m.) dayandırılan uydurma söz.

mevzuat

• (Uydurma hadisler) Yalan olduğu halde Hz Peygambere dayandırılan uydurma sözler.

misvak / misvâk

• Bir karış büyüklüğünde kesilmiş, dişleri temizlemek için kullanılan ve Erak denilen ağaçtan veya zeytin dalından yapılan ağaç fırça.

mu'cize

• İnsanların, yapmasında âciz kaldıkları ve ancak Allah tarafından peygamberlere nasib olan hârika. Kerametten yüksek, fevkalâde hâdise.
• Mu'cize, Halik-ı Kâinat tarafından peygamberlerin hakkaniyetine ait bir tasdiktir. Sahih hadislerle mu'cizeler haber verilmiş ve tesbit edilmiştir.

müctehid

• İctihad eden. İhtiyaç hâsıl olduğunda âyet ve hadislerden hüküm çıkarmış büyük İslâm allâmeleri ve önderleri. İmam-ı A'zam, İmam-ı Şâfiî... gibi

• İçtihâd eden, âyet ve hadîsler başta olmak üzere diğer dinî delillerden hüküm çıkaran büyük İslâm âlimi.

• Âyet ve hadîslerden hüküm çıkaran büyük âlim.

müçtehid

• Âyet ve hadîsler başta olmak üzere diğer dinî delillerden hüküm çıkarma bilgi ve kàbiliyetine sahip olan.

müçtehidin / müçtehidîn

• Müçtehitler; âyet ve hadislerden hüküm çıkaran büyük İslâm âlimleri.

muhaddisin-i muhaddesun / muhaddisîn-i muhaddesûn

• Allah tarafından kendilerine ilham olunan muhaddisler.

mühendisin / mühendisîn

• (Tekili: Mühendis) Mühendisler. Hendese ilmini bilen kimseler.

müsagsag

• Konuştuğu zaman dişleri ağzından hareket edip ızdırap çektiğinden sözü anlaşılmayan kimse.

müteşabih

• Birbirine benzeyenler.
• Fık: Mânası açık olmayan âyet ve hadis. Kur'an-ı Kerim'in ve hadislerin mecazî mânalara gelen ifadeleri. "Muhkem" olmayan âyet veya hadis.
• Zâhirî mânası kastedilmeyen ve teşbih ve temsil yoluyla hakikatlerin beyanında kullanılan ifade.

müteşabihat / müteşâbihât

• Edebî sanatlarla ifade edilmesi sebebiyle mânâsı kapalı olan sözler, âyet ve hadîsler.

nazariyat / nazariyât / نَظَرِيَاتْ / nazarîyat

• Ayet ve hadislerle kesin olarak sınırları belirlenmemiş dinin ictihada açık olan kısımları.

• Ayet ve hadislerle kesin olarak sınırları belirlenmemiş dinin ictihada açık olan kısımları.

nazariyat-ı diniye / nazariyât-ı dîniye / نَظَرِيَاتِ دِينِيَه

• Ayet ve hadislerle kesin olarak sınırları belirlenmemiş dinin ictihada açık olan kısımları.

nekad

• (Çoğulu: Nukyud-Nikâd) Ayakları kısa, yüzü çirkin koyun.
• Büyümesi geç olan çocuk.
• Ağızda dişler çürüyüp ufanmak.
• Davarın tırnağı soyulup yüzülmek.

nevaciz

• (Tekili: Nâciz) Azı dişlerinin arkasındaki altlı üstlü bulunan dişler.

nüsu'

• Diş etlerinin sıyrılarak dişlerin meydana çıkması.

nusus / nusûs

• Nasslar, kesin hükümler, âyet ve hadîsler.

nüyub

• (Tekili: Nâb) Azı dişleri.

rikabdar / rikâbdar

• Padişahların atla bir yere gidişleri sırasında özengiyi tutmak suretiyle ata binip inmelerine yardım eden kişi.

rivayat-ı ehadisiye / rivâyât-ı ehâdisiye

• Peygamberimizden rivâyet edilen hadisler.

rivayat-ı hadisiye / rivâyât-ı hadîsiye

• Peygamberimizden rivâyet edilen hadisler.

rivayat-ı sahiha / rivâyât-ı sahiha

• Peygamber Efendimize (a.s.m.) ait olduğu kesin olarak bilinen hadisler.

rivayat-ı sahiha-ı sabite / rivâyât-ı sahiha-ı sâbite

• Doğruluğu kesin ve sabit olan güvenilir rivayetler, hadisler.

rivayet-i sahiha-yı meşhure / rivâyet-i sahiha-yı meşhûre

• Doğru ve güvenilir meşhur rivayetler; bilinen hadisler.

sabikun / sâbikûn

• Asıl îtibâriyle peygamberler aleyhimüsselâm, onlara tâbi olmak bakımından Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn ve Tebe-i Tâbiîn, peygamberlere vâris olmak bakımından müctehidler, müfessirler (tefsir âlimleri), muhaddisler (hadîs âlimleri) ve tasavvuf büyükleri.

sagr

• (Tekili: Sügur) Etrafı kale ile çevrili şehir.
• Sahil şehri.
• Tepe veya başka bir yerde mağara.
• Ağız. Ön dişler.

şagva'

• (Çoğulu: Şuguv) Dişleri birbirine muhalif olup kimi fazla kimi eksik olan kadın.

sahih ehadis / sahih ehâdîs

• Sahih hadisler; Peygamber Efendimize (a.s.m.) ait olduğu kesin olarak bilinen ve doğru sened ve güçlü râvîlerle aktarılan hadisler.

sahih hadis / sahîh hadîs

• Âdil yâni yalancılıktan uzak, büyük günah işlemeyen ve hadîs ilmini bilen kimselerden işitilen, Resûlullah efendimize kadar, rivâyet edenlerden hiçbiri noksan olmayan ve mütevâtir yâni birçok Sahâbînin Resûl-i ekremden ve başka birçok kimselerin onla rdan naklettikleri hadîsler ve meşhûr, yâni ilk z

salkame

• Azı dişlerinin birbirine dokunması.

şayife

• Dişleri fazla olan kimse. (Müe: şefvâ)

şebeb

• Üç yaşına girip dişleri tamamlanmış olan sığır.

segar

• (Çoğulu: Süğür) Ön dişler.
• Ağız. (Dar geçit ağızlarına ve diğer yerlerin boş olan korku yerlerine de denir.)
• Yaş hıyar.

selef-i müçtehidin / selef-i müçtehidîn

• Âyet ve hadisler başta olmak üzere dinî delillerden hüküm çıkarma bilgi ve kâbiliyetine sahip olan İslâmın ilk dönemlerinde yaşamış İslâm âlimleri.

selefiye

• İtikadca Ehl-i Sünnet Mezhebi üzerinde olan Sahabe ve Tâbiîn'in gittikleri yol. Ve bu yolda giden fakihler, muhaddisler ve bu mezhebden olanlar.
• Cenab-ı Hakk'ın varlığında ve diğer hususlarda Kur'an-ı Kerim aşikâr ne söylemiş ise aynen kabul edenler. Bunlara "Eseriyye" de denir.

senaya / senâya / ثنایا

• Öndeki dört dişler, ön dişler.

• Ön dişler. (Arapça)

şeneb

• Dişlerin keskin olması.
• Parlamak, ruşen olmak.

seniyye

• (Çoğulu: Senâyâ) Ön dişlerin birisi.
• Sarp ve yokuş yerde olan yol.

serm

• Birinin dişlerini kırma.

sıgreb

• Küçük dişler.

silb

• (Çoğulu: Silebe) Dişleri kütelmiş ve kuyruğu dökülmüş yaşlı deve.

siyer

• Gidişler, yollar, Peygamberimizi anlatan kitap.

• (Tekili: Siret) Tarzlar, gidişler, yollar.

süfyan / süfyân

• Âhir zamanda geleceği ve ümmetin karanlık günler yaşamasına vesile olacağı sahih hadislerle bildirilen dehşetli dinsiz ve münâfık bir şahıs.

• Âhirzamanda geleceği ve İslâm dinini yıkmak için çalışacağı sahih hadislerde haber verilen dinsiz ve münâfık bir şahıs.

sugur

• Düşmana yakın hududlar, serhadler.
• Mağara.
• Ön dişler.
• Ağızlar.

sünen

• Sünnetler.
• Ehl-i hadis ıstılahında: Ahkâm hadislerine Sünen tâbir edilir.

sürm

• Ön dişlerin dökülmesi.

tahallül

• (Halel. den) Bozulmak. Ekşimek. Sirke olmak.
• Araya girmek. Başka bir şeyin müdahale etmesi, karışması.
• Dişleri hilâllamak.

tahıne

• (Çoğulu: Tavâhın) Azı dişlerinden birisi.

tahlil

• (Hall. den) Sirkeleştirme. Ekşitme.
• Dişlerini hilâllamak. Gerçek yere yemin etmek.
• Açmak.

takdisat / takdisât

• Takdisler.

tasfik-i esnan

• Soğuktan dişlerin birbirine çarpması.

tavahin

• (Tekili: Tâhine) Azı dişleri, öğütücü dişler.

tebessüm

• Gülümseme. Nazikâne ve dişlerini göstermeyerek gülme.

teselsül

• Burhân-ı tatbîk delîli ve benzerlerinde, Allahü teâlânın varlığının lâzım olduğunu isbat etmekte kullanılan delillerden biri. Hâdislerin (sonradan var olan şeylerin) birbirinin varlığına sebeb olarak geriye doğru sonsuza kadar zincirleme birbiri ardı sıra gitmesi.

tesvik

• (Misvak. dan) Dişleri misvaklama.

tezhib

• (Zeheb. den) (Çoğulu: Tezhibât) Yaldızlama işi, yaldızlama sanatı.
• Süsleme.
• Altın sürme.
• Dişlere altın dolgu yapma, çürümüş dişleri altınla doldurma.

ulema-yı ehl-i zahir / ulemâ-yı ehl-i zâhir / عُلَمَايِ اَهْلِ ظَاهِرْ

• Kur'an ve hadislerin sadece zahirî manalarıyla hükmeden âlimler.

üşer

• Dişlerini birbirine sürüp keskinleştirmek.

va'z

• Cemaati irşad amacıyla Kur'ân ve hadisleri yorumlayarak yapılan konuşma.

vahy-i sarihi / vahy-i sarihî

• Kur'ân-ı Kerim ve bazı kudsî hadisler gibi ap açık şekilde Cenâb-ı Hak tarafından gelen vahiy.

• Hem sözü, hem mânası tam vahiy olan. (Âyetler ve kudsi hadisler gibi) Resul-ü Ekrem burada sırf tebliğ edendir. Müdahalesi yoktur.

vahy-i zımni / vahy-i zımnî

• Kur'ân-ı Kerim ve bazı kutsî hadisler dışındaki vahye ve ilhâma dayanan hadisler.

yelel

• Üst dişlerin kısa olması.

za'zaa-i esnan / za'zaa-i esnân

• Dişlerin şiddetle birbirine vurması.

zahiri ulema / zâhirî ulema

• Âyet ve hadislerin maksatlarına ulaşamayan ve sadece dış mânâlarına bağlı kalan âlimler.

zer'

• Çoğaltma.
• Halketme, yaratma.
• Tohum ekme.
• Ağzından dişlerin dökülmesi.
• Saç ağarması.
• Perde, hâil.

zevahir-i ehadis / zevâhir-i ehâdis

• Hadislerin görünen zahirî, açık mânâları.