a'bel

• (Çoğulu: A'bile) Çok sert taş ki, kırmızı, beyaz veya siyah renkli olur.
• Taşlık dağ.

a'lem / اعلم

• En iyi bilen.

• Daha iyi bilen. En iyi bilen.
• Yarık dudaklı.
• Alâmetli, belirtili.

• En iyi bilen, Allah.

• En iyi bilen. (Arapça)

a'lem-i ulema-i zaman / a'lem-i ulemâ-i zaman

• Zamanın en iyi bileni, en büyük âlimi.

a'ref

• Pek ma'ruf, çok bilen. Arif.
• Çok anlayışlı, fazla bilgili.
• Yelesi ve boynu uzun olan at.

a'sem

• Eli bileğinden kurumuş kimse.

abadile / abâdile

• Abdullahlar. Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmı (arkadaşları) arasında fıkıh ve hadîs-i şerîf ilimlerinde şöhret bulmuş Abdullah adını taşıyan sahâbîler. Abâdile, Abdullah kelimesinin çokluk şeklidir. Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmı arasında Abdullah isimli üç yüz kadar sahâbi bulunmaktaydı.

abdal

• Evliyadan fazla nuraniyet kazanmış ve bir anda birkaç yerde görünebilen zâtlar.

abdiyet

• Kulluk.
• Kul olduğunu bilerek dininde, emredildiği üzere ibâdet ve itaatte bulunmak.

abdulaziz

• 32. Osmanlı Padişahıdır. Hilâfeti (Hi: 1277-1293) seneleri arasındadır. Mithat Paşa ve arkadaşları tarafından bilek damarları kesilerek şehid edilmiştir.

acizane / âcizâne

• Âciz olarak. Beceriksizce. Tevâzu ile. (Alçak gönüllülük ifâdesi için söylenir) "Allah'a karşı kusurlarını bilen bir mü'min âcizâne ancak Allah'tan rahmet diler." (Farsça)

ad kavmi / âd kavmi

• Hûd aleyhisselâmın kavmi. Bu kavim Nûh aleyhisselâmın torunlarından Âd'ın evlâdından çoğaldıkları için bu adı almışlardır. Bu kabile, Yemen'de Hadramûd bölgesinde, Umman ile Aden arasında Ahkâf denilen yeri yurt edindi. Yemen ile Şâm arasında yerleştikleri de rivâyet edilmiştir.

adalet-i nisbiye

• Zamanın şartlarına göre değişebilen, toplumun selâmeti için ferdin feda edilmesini öngören göreceli adalet.

adem-i ıttıla

• Bilememe, tanımama.

afşar

• Avşar kabilesini meydana getiren Türkmenlerin adı.

agah / agâh

• (Ageh) Haberdar. Uyanık. Kalbi uyanık. Malumatlı. Basiretli. Vâkıf. Bilen. (Farsça)

agahan / agâhân

• (Tekili: Agâh) Agâhlar, bilenler, bilgililer. Âlimler. (Farsça)

agbiya

• (Tekili: Gabi) Ahmaklar, gabiler.

agraz

• (Tekili: Garaz) Garazlar. Fiil yapılırken gözetilen gayeler. Kasden ve bilerek yapılan kötülükler.

ahbar / ahbâr

• Haberler. Haberin çokluk şekli.
• Bir kavim, kabîle, şahıs, ülke, bölge, şehir veya bir hâdise hakkında nakledilen bilgiler.
• Allahü teâlânın, Kur'ân-ı kerîmde, geçmişte olanlara, gelecekte ve âhirette olacaklara dâir bildirdiği şeyler.

akıbetbin / âkıbetbîn

• İşin sonunu görebilen.

akifan

• Uzun ayaklı karınca.
• Araptan bir kabile adı.

akıl / âkıl

• Akıllı kimse; iyi ve kötüyü, faydalı ve zararlıyı birbirinden ayırabilen kimse.

akıl-baliğ / âkıl-bâliğ

• Faydalı ve zararlı olanı birbirinden ayırabilen ve evlenme çağına gelip gusül abdesti almaya başlayan akıllı kimse.

akılcılık

• (Rasyonalizm) fels. İnsanın, akılla gerçeğe uygun bilgiyi bulabileceğini, aklın doğru kabul ettiği bilginin şübhe götürmez kesinlikte doğru olduğunu kabul ettiği felsefe. Tenkitçi felsefe, deneyci felsefe, psikoloji ve sosyoloji bu felsefenin aşırı iddialarını çürütmüştür. Bugünkü ilim adamları herş

akıle / âkıle

• Kâtilin, öldürme işindeki yardımcıları, bunlar yoksa öldürmede kendisine yardım eden kabîlesi (köylüleri, şehirlileri) ve akrabâsı.

akl-ı mesmu'

• Kabil-i hitab olan akıl. Sonradan tecrübe ve bilgiyle gelişen akıl. Hayrı ve şerri fark edebilen ve mümeyyiz olan kimsenin aklıdır.

akvaryum

• Lat. Su hayvanlarını veya bitkilerini besleyebilecek tarzda yapılmış camdan su kabı.

albümin

• Tıb:Nebat ve hayvanların etli ve sulu kısımlarında bulunan karbon, oksijen, azot, hidrojen ve kükürt bileşiği gıdalı madde. (Fransızca)

alem-i ecsad / âlem-i ecsâd

• Yerler, dağlar, gökler gibi, ölçülebilen ve tartılabilen madde âlemi. Buna âlem-i halk, âlem-i şehâdet ve âlem-i mülk de denir.

alim / alîm / âlim / عالم / عليم / عَل۪يمْ

• Bilen. İlmi, ebedi ve ezeli olan Cenab-ı Hak. (Kur'an-ı Kerim'de bu isim 126 kerre zikredilir.)

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Devâmlı ve eksiksiz bilen.

• Bilen, bilgili.

• Bilen, ilim sâhibi.
• Her şeyi bilen mânâsına Allahü teâlânın sıfatlarından biri.
• Zamânın fen ve edebiyât bilgilerinde yetişmiş, Kur'ân-ı kerîmin ve yüzbinlerce hadîs-i şerîfin mânâsını ezberden bilen, İslâm'ın yirmi ana ilmi ve bunların kolları olan seksen ilminde mütehassıs (uzman),

• Her şeyi hakkıyla bilen, sonsuz ilim sahibi Allah.

• Bilen, bilgili.
• Çok şey bilen.
• Çok okumuş, bilgiç.
• İlim ile uğraşan. Hoca.

• Bilen.

• Çok bilen.

• Çok bilen. (Arapça)

• Her şeyi hakkıyla bilen (Allah).

alim-allah / alîm-allah

• Allah en iyi ve en çok bilendir (meâlinde.)

alim-i ezeli / alîm-i ezelî

• Herşeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan ve ilminin başlangıcı olmayan sonsuz ilim sahibi Allah.

alim-i hafiz / alîm-i hafîz

• Sonsuz ilmiyle herşeyi hakkıyla bilen ve herşeyi koruyup saklayan ve yarattıklarını esirgeyip gözeten Allah.

alim-i hakim / alîm-i hakîm

• Herşeyi hakkıyla bilen ve hikmetle yaratıp donatan Allah.

alim-i inayetkar / alîm-i inayetkâr

• Sonsuz lütuf, yardım ve ihsan sahibi ve herşeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan Allah.

alim-i kadir / alîm-i kadîr

• Her şeyi hakkıyla bilen, herşeye gücü yeten, herşeyi yapabilen, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah.

alim-i kerim / alîm-i kerîm

• Sonsuz cömertlik ve ikram sahibi ve her şeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan Allah.

alim-i küll-i şey / alîm-i küll-i şey

• Herşeyi bilen ve herşey ilmi dahilinde olan Allah.

alim-i külli şey / âlim-i külli şey

• Herşeyi bilen ve herşey ilmi dahilinde olan Allah.

alim-i külli şey' / alîm-i külli şey' / عَلِيمِ كُلِّ شَيْئ

• Her şeyi hakkıyla bilen (Allah).

alim-i muhakkik / âlim-i muhakkik

• Gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen âlim.

alim-i mukaddir / alîm-i mukaddir

• Her şeyi hakkıyla bilen ve sonsuz ilmiyle ezelden ebede her şeyi yaratılmadan önce takdir edip plânlayan Allah.

alim-i mutlak / alîm-i mutlak / عَل۪يمِ مُطْلَقْ

• Her şeyi hakkıyla bilen (Allah).

alim-i rahim / alîm-i rahîm

• Herşeyi hakkıyla bilen ve rahmetinin çok özel tecellîleri olan sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah.

alim-i zülcelal / alîm-i zülcelâl

• Sonsuz ilmiyle herşeyi bilen ve sınırsız haşmet ve yücelik sahibi olan Allah.

alim-ül-gayb ve-ş-şehade / âlim-ül-gayb ve-ş-şehâde

• Görüleni ve görülmeyeni bilen. Allah.

alimane / âlimâne

• Alimlere yakışır surette. Bilenlere yakışır şekilde. (Farsça)

allahu a'lemu bimuradihi / allahu â'lemu bimuradihi

• Asıl maksadını en iyi bilen ancak Allah'tır.

allahü alem / allahü âlem

• En iyi bilen Allah'tır.

allam / allâm

• En çok bilen, her şeyi hakkı ile bilen. (Cenâb-ı Hakka mahsus bir sıfat olup, başka mahluka denemez.)

• Herşeyi en iyi bilen, Allah.

allam-ül guyub / allâm-ül guyub

• Esma-i Hüsnadandır. Bütün gaybları, geçmişi, geleceği, hazırda olmayanı, dünyadakileri, âhirettekileri ve her şeyi bilen Cenab-ı Hak.

allam-ul-guyub / allâm-ul-guyûb

• Gâibleri (görünmeyen ve bilinmeyen gizli şeyleri) çok iyi bilen mânâsına, Allahü teâlânın isimlerinden.

allame-i zifünun / allâme-i zîfünun

• Fenleri bilen büyük âlim.

allamü'l-guyub / allâmü'l-guyûb

• Gayb âlemini ve bütün gizlilikleri çok iyi bilen Allah.

• Esmâ-i Hüs-nâ'dan biri, bütün gizlileri bilen Allah.

allamülguyub / allâmülguyûb

• Dış duyular yoluyla bilinemeyenleri en iyi bilen Allah.

amd / عَمْدْ

• Bilerek isteyerek yapma.

amden

• Kasten, bile bile. İsteyerek.

• Kasten, bilerek, bile bile yapmak.

• Kasten, bilerek.

• Kasten, bile bile, isteyerek.

amik

• Dibi çok aşağıda, derin.
• Mc: İnceden inceye pek ziyade araştırma ve düşünceden sonra anlaşılabilen derin ve ince mes'ele.

amyant

• Kolayca bükülebilen, ateşe dayanıklı liflerden yapılmış bir çeşit asbest.

anide / anîde

• Kabile, ehl-i beyt.

ankasdin / عن قصد

• Kasıtlı olarak, bile bile. (Arapça)

ans

• Sağlam, kuvvetli deve.
• Yemen tâifesinden bir kabile.
• Kız bâliğa olduktan sonra, ailesinin evinde çok durması.

arif / ârif / عارف / عَارِفْ

• (İrfan. dan) Bilen, bilgide ileri olan. Aşinâ, vâkıf. Hakkı, hakkı ile bilen.
• Sabırlı ve mütehammil.
• Çok düşünmeğe ihtiyaç kalmaksızın, tekellüfsüz gördüğünü bilen ve anlayan.
• Zevkî ve vicdanî irfan sâhibi olan.

• Bilen, tanıyan, ilim ve irfân sâhibi.
• Allahü teâlânın rızâsını kazanmış, O'ndan başkasının sevgisini kalbinden çıkarmış, tasavvufta yetişip, kemâle ermiş velî zât. Ârif-i billah da denir.
• Mütehassıs olduğu ilmi, zorlanmadan tatbik eden, kullanabilen kimse.

• Bilen, arif, irfan sahibi. (Arapça)

• İyi bilen, Allahı tanıyan.

arif-i billah / ârif-i billah / ârif-i billâh

• Mürşid, ermiş, evliyâ. Hakkın nuru ile Cenab-ı Hakk'ı bilen. Âlemi, hâdiseleri İlahî feyz ve ilim ile gören veli.

• Allah'ı tanıyan, bilen.

arifane / ârifane / ârifâne

• Arife yakışır surette. Bilene yakışır şekilde. İrfan sahibi olarak. (Türkçe)

• Bilen birine yakışır bir şekilde.

arifin / ârifîn / عَارِفِينْ

• İyi bilenler, Allahı tanıyanler.

asabiyyet-i cahiliyye

• İslâmiyetten evvelki câhiliyyet asabiyyeti. Menfi milliyet. Irkçılık, yani, aşırı derecede kendi kavim ve kabilesini koruma ve iltizam gayreti.

aşair

• (Tekili: Aşiret) Aşiretler. Kabileler.

aşamideni / aşamidenî

• İçilebilen veya yenilebilen. (Farsça)

asfiya-i muhakkikin / asfiya-i muhakkikîn

• Hz. Peygamberin çizgisinde yaşayan ve hakikatleri delilleriyle bilen ilim ve takvâ sahibi büyük zatlar.

ashab / ashâb

• Arkadaşlar, sahipler.
• Sahabîler
• Hz. Peygamber'i (a.s.m.) dünya gözüyle gören ve onun yolundan giden Müslümanlar.

ashab-ı bedir / ashâb-ı bedir

• Hz. Peygamber (a.s.m.) ile Bedir muharebesinde bulunan sahâbiler.

ashab-ı güzin / ashâb-ı güzîn

• Seçkin, meşhur sahabîler.

ashab-ı şuhud

• Görülmeyen âlemlerdeki hakikatleri gözlemleyebilen kişiler.

aşina / âşina / آشنا

• Bildik, tanıdık, bilen, tanıyan.

• Tanıdık, bildik. (Farsça)
• Bilen. (Farsça)

aşir

• Onda bir. On kısma taksim edilen bir şeyin herbir parçası.
• Kur'an-ı Kerimin on cüz'ünden herbiri veya on âyetlik bir parçası.
• Dost, yardımcı, yardak.
• Koca.
• Kabile.
• Kötülükte yardımcılık eden.
• Sahip.
• Toz.

aşiret / aşîret

• Kabile, oymak, göçebe halinde yaşıyan ekseri bir soydan gelen cemaat. Yakın akraba, âile.

• Kabile, oymak.

ayan

• (İyân) Aşikâr. Belli. Herkesin bilebileceği ve görebileceği.
• Çiftçi âletlerinden olan saban okunun bileziği.

ayıklanma

• (Biyolojide) Çevre şartlarına en iyi uyabilen canlıların hayatta kalıp çoğaldığı, uyamıyanların öldüğü ve nesillerinin yok olduğu, böylece canlılardan tabii bir tekâmül (evrim) meydana geldiğini savunanların ileri sürdüğü bir tâbirdir. (Türkçe)

ayn

• Birşeyin kendisi.
• Boşlukta yer kaplayan ve ağırlığı olan yâni tartılabilen her şey, madde, cisim.
• Alış-verişte, belli, meydanda, mevcut ve hâzır olan veya hâzır olmayıp da bulunduğu yeri, cinsi, miktârı belli edilen mal.
• İnsanın zekât için ayırdığı ve yanında hazır bulunan mal

ayniyyat

• (Tekili: Ayniyye) Kullanılmaya veya harcanmaya elverişli olup taşınabilen ve para eden şeyler.

ayniyye

• Göz hastalıkları kliniği.
• Pahada ağır olan ve taşınabilen şeyler.

azim / azîm

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Büyüklüğüne, beşer (insan) aklının ve hiçbir mahlûkun (yaratılmışın) düşüncesinin erişemediği, hakîkatini kimsenin bilemediği zât. Allahü teâlânın büyüklüğü bildiğimiz gördüğümüz şeylerdeki büy üklük ve küçüklük gibi değildir. Bu bizim bilgimi

aziz-i cebbar / azîz-i cebbâr

• Dilediği herşeyi yapabilecek kudrete sahip olan, herşeyi ve herkesi ister istemez kudretine boyun eğdiren, izzet ve yücelik sahibi Allah.

azmen

• Pek fazla şeyler içine alabilen.
• En çok güvenilen.

bahil / bahîl

• Hasis. Cimri. Tamahkâr. Hayırlı işlere malını (varsa bile) harcamayan.

bahile

• Arap kabilelerinden birinin ismi.
• Dul kadın.

bahr

• (Çoğulu: Bihâr - Ebhâr - Ebhur - Buhur) Deniz.
• Âlim. Çok bilen.
• Büyük göl veya nehir.
• Yarmak, yırtmak.
• Çok yürüyen at.
• İyi kimse.
• Deve hastalığı.
• Aruzda aslî bir vezinle ondan tevellüd eden vezinler mecmuası.

bahriyyun

• Gemiciler ve kaptanlar gibi deniz işlerini bilen kimseler.

bahs

• Noksanlık. Azlık. Nâkıs. Az.
• Akarsu ile sulanmayıp yağmur suyu ile mahsül alınabilen tarla.
• Zulüm. İşkence.
• Uzaklık.
• Gümrük almak.
• Göz çıkarmak.

balon

• Isıtılmış hava veya havadan daha hafif bir gazla doldurulan ve bununla havada uçabilen balon şeklindeki araç.

bargah / bârgâh

• İzinle girilebilecek yüce makam.

barigah / bârigâh

• İzinle girilebilecek yüce makam.

basirane / basîrâne

• Görerek. Bilerek. Basiret sahibine yakışır halde. (Farsça)

• Görerek, bilerek.

basiret

• Hakikatı kalbiyle hissedip anlama. Kalbde eşyanın hakikatlarını bilen kuvve-i kudsiyye. Ferâset. İm'ân-ı dikkat.
• İbret alınacak hidâyet sebepleri. Beyyine. Hüccet.
• Bir evin iki tarafının arası.
• Yer üstündeki kan.

batn

• İç, karın, insanın içi. Mide.
• Soy, nesil.
• Birbirlerine hısımlığı pek yakın olmayan küçük kabile.

bayrakdar

• Alemdar, bayrak taşıyan asker. (Farsça)
• Bir kabile veya cemaatın başı, reisi. (Farsça)

bebr

• Kaplana benzer, ondan daha büyükçe ve pek yırtıcı bir canavar ki, Hindistanda ve Afrikada bulunur. Saldırdığı zaman derisindeki tüyleri kabarıp korkunç bir manzara arzeder. Arslanı bile korkutur bir hayvandır. (Farsça)

behem-ber-ameden / behem-ber-âmeden

• Toplanmak, cem olmak, birikme. (Farsça)
• Mc: Kızmak, sinirlenmek, asabileşmek, müteessir olmak. ("Behemâmeden" de denir.) (Farsça)

behite

• İftira etmek.
• Kabile ismi.

behremend

• Nasibi olan, hissedar. (Farsça)
• Bilen, anlayan. (Farsça)

belagat-perdaz / belâgat-perdâz

• Düzgün konuşabilen, iyi söz söyliyebilen. (Farsça)

beliğ / belîğ

• Belagâtçi; belâğat ilminin inceliklerini bilen, maksadını noksansız ve güzel sözlerle anlatabilen kimse.

bellet

• (Çoğulu: Bilel) Cisimlerin yüzeyinde olan yaşlık, ıslaklık.

beraya

• (Tekili: Beriye) Halk. Bütün mahlûkat.
• Halkın kılıç kullanabilenleri ve vergi hârici tutulan müslüman kısmı.

berencen

• Kadın bileziği. (Farsça)

berilyum

• yun. Zümrüt gibi bazı taşların bileşiminde bulunan bir elementtir. (Be) sembolü ile gösterilir.

biaynelyakin / biaynelyakîn

• Gözle görürcesine kesin bilerek.

bil-iltizam

• Bile bile. Bir şeyi doğru ve lüzumlu görüp taraftar olmakla.

bililtizam / bililtizâm / بالالتزام

• Bilerek, bile bile. (Arapça)

bilkasd

• Kasd ile, düşünerek. Bilerek.

bilkast

• Bilerek, kasıtlı olarak.

biyonik

• Canlıların, yaşadıkları muhit içinde değişen şartlara uygun nasıl hareket ettiklerini inceleyerek canlıları model almak suretiyle benzer hareketleri yapabilecek makinelerin yapılması işiyle uğraşan ilim ve fen.

borç

• Geri verilmek niyetiyle ihtiyaç sahiplerine verilen para. Müslümanlıkta faizle borç vermek haramdır, günahtır. Borcunu ödiyemiyecek durumda onların borçlarını bağışlamak veya sonraya bırakmak sevaptır. Borcunu ödeyebilecek durumda olanlar da borçlarını zamanında ödemelidirler. Ödeyemiyecek olanlar d

borsa

• (Ticarette) Vasıfları belli ölçülere uyan yani standartlaştırılabilen malların örnekleri üzerinden alım satımının yapıldığı devlet kontrolü altında teşkilâtlanmış pazar yeri.

büleğa

• Belâgatçılar; belâgat ilminin inceliklerini bilen söz ve ifade uzmanları.

büre

• (Çoğulu: Bürât-Bürâ-Bürin) Deve burnuna takılan halkalar.
• Bilezik gibi olan halkaların her birisi.

ca'ab

• Bileyci.

caadet

• Etli, semiz ve kıllı kişi.
• Su kenarında biter bir ot.
• Bir kabile adı.

çağla

• (Çağala) Badem, erik, kayısı gibi yemişlerin yenebilen ham meyvesi.

cahd

• Bile bile inkâr etme.

cebanet

• Korkaklık, ürkeklik. Korkulmayacak şeylerden bile korkmak.

cebbar / cebbâr

• Dilediği herşeyi yapabilecek kudrete sahip olan, herşeyi ve herkesi ister istemez kudretine boyun eğdiren, kudret ve azamet sahibi Allah.

cedile

• Kabile.
• Nâhiye.
• Kuş kafesi.

cem'are

• Galiz, kaba nesne. Yüksek taşlar.
• Kabile ismi.
• Küçük kuş.

çerakise

• (Tekili: Çerkes) Çerkesler. Kafkasyada yerli bir kabilenin adı.

cerh ve ta'dil / cerh ve ta'dîl

• Hadîs ilmine âit iki ıstılah (terim). Cerh, yaralamak. Bir hadîs âliminin, bâzı sebeplerle râvînin (hadîs rivâyet eden kimsenin) rivâyetini (naklini) reddetmesi. Ta'dîl, düzeltmek. Bir hadîs âliminin, bir râvinin rivâyetinin kabûl edilebileceğini açı klaması.

çeşm-i istikbal-bini / çeşm-i istikbâl-binî

• Gelecek zamanı, istikbâli gören göz. Kuvve-i kudsiye ve ferâset ve basiretle ileriyi bilen nazar.

cevabi / cevabî

• Karşılık, cevap.
• (Tekili: Câbi) Tahsildarlar, câbiler.

cevasis

• (Tekili: Casus) Casuslar. Gizli şeyleri araştıranlar. Gizlilikleri öğrenip bilenler.

cevher

• Mâhiyet, asıl, öz. Varlıkta kalabilmesi için başka bir mahlûka muhtâc olmayan, kendi kendine varlıkta kalabilen.

çevik

• Tez hareketli. Oynak. Çabuk hareket edebilen. (Türkçe)

cifne

• (Çoğulu: Cifnân) On kişi doyabilecek kadar büyük çanak ve büyük tas.
• Bağ çubuğu.

çığır

• t. Yeni açılan patika yolu.
• Ayak izi ile karlı yerde açılan yol.
• Başkalarının da uyabileceği yeni bir tarz ve yol.
• Çığın açtığı iz, yol.

cimar

• Toplu kabile.
• Süvari alayı.

cin

• Ateşin alev kısmından yaratılan, her şekle girebilen; evlenme, yeme-içme, çoğalmaları bulunan ve gözle görülmeyen varlıklar. Fârisî dilinde cine peri denir.

cinas / cinâs

• Benzeyiş, münâsebet.
• Edb: Birçok mânâya gelebilen söz, imalı, telmihli söz. telâffuzu bir, mânası ayrı olan kelimelerin bir sözde bulunması. Bunu yapmaya "tecnis" denir, o kelimelere de "cinas" denir.

• Birçok mânâya gelebilen söz.

• Münasebet, benzeyiş. Birçok mânâlara yorulabilen söz. İmalı, telmihli söz. Telaffuzu aynı anlamı ayrı olan kelimelerin bir söz içinde kullanılması.

cinn

• Bir cins ateşten yaratılmış olup, dünyanın insandan sonra en mühim sekenesidir. Akıl ve şuur sâhibi olup pekçok şer ve isyan yapabildikleri gibi "Peygamberlerin ve semâvî kitabların irşadlarıyla" insana yetişememekle beraber terakki edip yüksek kemâlatlara çıkabilen mahluktur. İnsanlar gibi

cins

• Nevi'. Boy, soy, kavim, kabile. Aynı çeşitten olmak.

cinsiyet

• Bir kavim ve kabileye mensub olma.
• Bir cins ile alâkalı olma.

cir

• Aşağı, alt. (Farsça)
• Eldiven, kayış vs. gibi şeyler yapılabilen tabaklanmış deri. (Farsça)

cühud / cühûd

• Bilerek inkâr etme.

• Bilerek inkâr etmek. Bildiği hâlde yanlış söylemek.
• Peygamberimiz Resul-i Ekremi (A.S.M.) bildikleri ve mukaddes kitablarında O'nun evsâfını okudukları hâlde inkâr eden Yahudiler. (Türkçedeki "cıfıt" kelimesi bundan gelir.)
• Bir kimseyi bahil bulmak.

• Bilerek inkâr etme.

cümcüme

• (Çoğulu: Cemâcim) Baş kemiği, kafatası.
• Ağaç çanak.
• Arabdan bir kabile.

cürhüm

• Yemende bir kabile.

dakaik-aşina

• İlmî incelikleri bilen, anlaşılması ve tefhimi müşkül, yüksek ve ince ilmî mes'elelere vâkıf olan. (Farsça)

dakika-bin

• İncelikleri bilen, ince noktaları gören. (Farsça)

dakika-şinas

• İnce işleri ve nükteleri anlayan, bir işin incelikleriyle uğraşabilen.

dan / dân / دان

• Bilen. (Farsça)

dana / dânâ / دانا

• Bilgili, bilen, malûmatlı, âlim. (Farsça)

• Bilgili, iyi bilen. (Farsça)

danende / dânende / داننده

• Bilgin, bilen, Haberli. (Farsça)

• Bilen. (Farsça)

dar-ün nedve / dâr-ün nedve

• Müslümanlıktan evvel, Kureyş kabilesinin münakaşalar için toplandığı bir yerin adı olup, Kusey ibn-i Kilâb tarafından kurulmuştur. (Sonradan Hz. Muhammed'e (A.S.M.) karşı bulunanların toplanmalarından dolayı fesat ve münafıkların toplandıkları yer mânâsına kullanılmaya başlanmıştır.)

delil-i ihtirai / delil-i ihtirâî

• Kâinatta her bir varlığın kendinden beklenen neticeleri yerine getirebilecek şekilde kabiliyetlerine göre en üst derecede yoktan yaratılması.

dergah / dergâh

• Makam, kapı girişi, eşik. Tasavvuf mektebi. Tasavvufta yetişmiş ve yetiştirebilen evliyâ zâtlar tarafından, talebelere, tasavvuf, İslâm ahlâkı ve diğer dînî ilimlerin ve zamânın fen ilimlerinin okutulduğu yer.
• Cenâb-ı Hakk'ın rahmet kapısı.

ders

• Tenbih, tâlimat, vazife. Bir şeyi öğrenmek için muallim veya o işi iyi bilen birisinden azar azar alınan vazife.
• Akıl.

dersiamm / dersiâmm

• Herkese ders verebilen hoca.

dest-keş

• Gözleri görmeyen bir kimseyi ellerinden tutup dolaştıran. (Farsça)
• Kazanç. Kâr. (Farsça)
• Yay gibi elde kolaylıkla idare olunabilen şey. (Farsça)
• Dilenci. (Farsça)
• Bir işten vazgeçen. (Farsça)

dest-vane

• Savaşta giyilen demirden yapılmış eldiven. (Farsça)
• Kadınların kollarına taktıkları süs eşyası, bilezik. (Farsça)
• Meclisin baş kısmı. (Farsça)

dest-var

• Çoban değneği. Baston. (Farsça)
• El bileziği. (Farsça)
• Ele benzer, el gibi, el kadar. (Farsça)

destec

• Desti.
• Kola takılan bilezik.

destine

• Bilezik, el bileziği. (Farsça)

deylem

• Karıncaların ve kenelerin toplandığı yer.
• Belâ.
• Zahmet.
• Düşman.
• Türaç kuşunun erkeği.
• Cemaat.
• Bir kabile adıdır ve ehline "Deylemî" derler.

deyyan / deyyân

• Herkesin hesabını ve hakkını en iyi bilen ve veren. Hâk Teâla. Kahhar. Hâsib. Hâkim. Kadir. Râi. Cenâb-ı Hak.

• Herkesin hakkını en iyi bilen ve veren Allah.

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kıyâmet günü, herkesin dünyâda iken yaptıklarının hesâbını ve hakkını en iyi bilen ve veren.

• Herkesin hakkını ve hesabını en iyi bilen Allah.

dime

• (Çoğulu: Diyem) Gündüz veya gecenin üçte biri miktarı ile tam gün kadar sürebilen, gürleme ve yıldırımı, olmayan yağmur.

diplomat

• yun. Memleket hakkında siyasi söz sâhibi. Dış meseleler hakkında milletlerarası işlerle uğraşan siyaset adamı.
• Becerikli, söz söyliyebilen.

dud-hane / dûd-hâne

• Kabile, silsile, hânedan, soysop. (Farsça)

dude

• Kavim, kabile, aşiret, ocak, aile. (Farsça)
• İs'inden mürekkeb yapılan çıra. (Farsça)

dudman

• Hanedân, sülâle, akarib, aile, kabile, kavim, aşiret. (Farsça)

dürbini / dürbînî

• Dürbün gibi, derinlere inebilen.

eazım-ı muhakkikin / eâzım-ı muhakkikîn

• Gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen büyük âlimler.

ebdan

• Kavim, aşiret, kabile. (Farsça)
• Şayeste, lâyık, münâsib, muvafık, uygun. (Farsça)

ebrencen

• Bilezik. Kadınların kollarına taktıkları altından mâmul zinet eşyası. (Farsça)

ebu süfyan

• (Mi: 597 - 653) Kureyş kabilesinin bir kolu olan Beni Ümeyyenin Reisi ve Hz. Muâviyenin (R.A.) babası.

ecamire

• Taifeler, kabileler, kavimler.

ecanib / ecânîb

• (Tekili: Ecnebi) Ecnebiler. Yabancılar.

• Ecnebîler, yabancılar.

edib / edîb

• Güzel hasletleri kendinde toplayan, haddini bilen.
• Düzgün, güzel ve pürüzsüz söz söyleyen ve yazan, edebiyatçı.

egbiya

• (Gabi. den) Gabiler. Akılsızlar. Anlayışı kıt olanlar.

ehadis-i müteşabihe / ehâdîs-i müteşabihe

• Çok mânâlara gelebilen ve bu mânâların arasında benzerlik olduğu için mânâları birbirine karıştırılan hadisler.

ehl-i hakikat ve keşif

• Gayb âlemine ait bilinmeyen hakikatleri Cenâb-ı Allah'ın lütfu ve ihsanıyla bilen kimseler.

ehl-i hidayet ve huzur / ehl-i hidâyet ve huzur / اَهْلِ هِدَايَتْ و حُضُورْ

• Hak üzere olup, her an Allah'ın huzurunda olduğunu yakinen bilenler.

ehl-i hikmet

• Hikmet ehli, hikmet bilen.

ehl-i irfan

• Cenab-ı Hakkı tanıyıp bilen, hak ve hakikatin özüne ve esasına ulaşan, bilgi ve marifet sahibi kimseler.

ehl-i keşf

• Perdeli olan ve zâhir hislerle bilinmeyen hakikatları, Cenab-ı Hak'kın lütf u ihsanı ile bilen veliler. (Farsça)

ehl-i keşf-il kubur

• Kabir âleminde olanları bilen, kabirdeki ölünün ahvâlini keşfedip doğru olarak haber veren veli, evliya.

ehl-i keşif ve hakikat

• Gayb âlemine ait bilinmeyen hakikatleri Cenâb-ı Allah'ın lütfu ve ihsanıyla bilen kimseler.

ehl-i keşif ve ilham

• Görünmeyen ve bilinmeyen âlemlere ait olan hakikatleri Cenâb-ı Allah'ın lütfu ve yardımıyla bilen kimseler.

ehl-i keşif ve şuhud

• Gayb âlemine ait bilinmeyen hakikatleri Allah'ın lütuf ve ihsanıyla bilen ve gören kimseler.

ehl-i keşif ve tahkik

• Gayb âlemine ait bilinmeyen hakikatleri Cenâb-ı Allah'ın lütfu ve ihsanıyla bilen kimseler.

ehl-i kıraat

• Okuma yazma bilen.

ehl-i kıraat ve erbab-ı kitabet

• Okuma yazma bilenler.

ehl-i kıraat ve kitabet

• Okuma-yazma bilen kimseler.

ehl-i tahkik

• Gerçeği araştıran ve delilleriyle bilen âlimler.

• Hakikatleri delilleri ile bilen âlimler.
• Tahkik ehli.

ehl-i tahkik ve tetkik

• Gerçeği araştıran ve delilleriyle bilen âlimler.

ehl-i usulüddin

• Din usulculeri; dinin usul ve prensiplerini bilen, itikada ait meseleleri ispat eden âlimler.

ehl-i velayet ve tahkik / ehl-i velâyet ve tahkik

• Maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini delilleriyle bilen Allah dostu âlim kimseler.

ehlikeşif

• Perdeli olanı bilen velî.

ehlivukuf

• İyi bilenler, bilirkişiler.

ekmel-i enbiya

• Nebilerin en mükemmeli, Peygamberimiz Hz. Muhammed (A.S.M.)

ekrad aşairi / ekrad aşâiri

• Kürd aşiretleri, kabileleri.

el-hafız / el-hâfız

• Hadîs ilminde uzman olan ve en az yüz bin hadîs-i şerifi, o hadîsleri aktaranların bilgileriyle beraber ezbere bilen hadîs âlimi.

el-hayy

• Diri ve devamlı hayat sâhibi. Zâtî hayat ile münferid, her şeyi bilen ve her şeye gücü yeten Allah (C.C.)

eleman

• (Lât: Element) Unsur. Bileşik bir şeyi meydana getiren basit şeylerden biri. Bir bütünün parçaları.

elmaz

• Yalnız üst dudağı beyaz olup, burnu bile ak olmayan at.

emanet

• Eminlik. İstikamet üzere bulunmak.
• Birisine koruması için teslim edilen şey. Birisine bir şeyi koruması için teslim edilen şey. Birisine bir şeyi koruması için bırakma. Emniyet edilip inanılan şey.
• Başkasının hukuku emniyet edilip, inanılabilen.
• Osmanlılar Devrinde ba

emin / emîn

• Kalbinde korku ve endişesi olmayıp rahatta olan. Korkusuz.
• Kendisinden korkulmayan.
• Kendine inanılan. İtimat edilen.
• İnanan, güvenen.
• Çok iyi bilen, şüphe etmeyen.

• Kendisine güvenilen.
• Peygamber efendimizin lakabı. Peygamber olduğu bildirilmeden önce de, Kureyş kabîlesi Resûlullah'a sallallahü aleyhi ve sellem çok güvenir, inanır ve; "Muhammed-ül-emîn" derlerdi.
• Vücuttaki bütün âzâlarını İslâmiyete uygun şekilde ve uygun yerlerde kullan

emir

• Emredici olan. Seyyid. Şerif. Bir memleketin, bir aşiretin veya kabilenin reisi.
• Büyük ve meşhur bir soydan gelen.
• Hz.Peygamber'in (A.S.M.) soyundan gelen.
• Zengin.

emirname-i arifane / emirnâme-i ârifâne

• Ârif olana, bilene yakışır biçimde olan emir yazısı.

enbiya / enbiyâ / انبيا

• (Tekili: Nebi) Nebiler. Peygamberler (Aleyhimüsselâm.)

• Peygamberler, nebîler.

• Nebiler, peygamberler.
• Kur'ân-ı Kerimin 21. sûresi.

• Nebîler, peygamberler. Yeni din ile gönderilmeyip, insanları önceki dîne dâvet eden peygamberler Nebî kelimesinin çoğulu. Yeni bir din ile gönderilen peygambere ise, resûl denir.

• Nebîler, peygamberler.

• Nebiler.

enbiyalar

• Nebiler, peygamberler.

epsan

• Bileği taşı. (Farsça)

erbab-ı belagat / erbab-ı belâgat

• Belagatçılar; sözü düzgün, kusursuz, hâlin ve makamın icabına göre söyleme san'atını bilenler.

erbab-ı belağat

• Belağatçılar; belağat ilminin inceliklerini iyi bilen söz ve ifade uzmanları.

erbab-ı siyer

• Tarihçiler. Peygamberimiz Resul-i Ekrem'in (A.S.M.) hayatını bilenler.

ergide

• Hiddetlenmiş, kızmış, öfkelenmiş, asabileşmiş. (Farsça)

eriş

• Bilek. (Farsça)
• Arşın, endaze. (Farsça)

esbat

• (Tekili: Sıbt) Torunlar. Çocuğunun çocukları. Oğlunun oğulları.
• Beni İsrâil kabileleri.

eser-i kast

• Kasıt ve isteğin sonucu, bilerek ve isteyerek ortaya çıkan bir durum.

eser-i kast ve şuur

• Bilerek, isteyerek ve şuurlu bir şekilde yapılmanın izi, işareti.

eshab-ı tahric / eshâb-ı tahrîc

• Hanefî mezhebinde, kısa bildirilmiş olup, iki türlü anlaşılabilen hükümleri açıklayarak bir mânâsını seçen dördüncü tabaka âlimleri.

eşhür-ül hurum

• İslâmiyetten evvel Arab kabileleri arasında vuruşmanın ve muharebenin haram kılındığı Zilka'de, Zilhicce, Muharrem ve Receb ayları.

esinne

• (Tekili: Sinân) Kılıçlar, seyfler.
• Süngüler.
• Bileği taşları.

etbak

• (Tekili: Tabak ve Tabaka) Yemek tepsileri, sofraları. Büyük sahanlar.
• Tabakalar, dereceler, mertebeler, katlar.
• Kabileler, kavimler, aşiretler.

etibba

• Tabibler, tıb ilmini bilenler, doktorlar.

evliya-i abdaliye

• Bir anda birkaç yerde görülebilen veliler.

evliya-i arifin / evliya-i ârifîn

• Allah'ı hakkıyla bilen evliyâlar.

evrencen

• Kadın bileziği. (Farsça)

evvah

• Kusurunu bilerek, ah, vâh ederek yalvarmak.
• Çok âh edip duâ eden.
• Merhametli. Sağlam imanlı. Yakin ilim sahibi. Dinde çok âlim olan. Hz. İbrahim Aleyhisselâmın bir vasfı.

faalünlimayürid / faalünlimâyürîd

• Her istediğini yapabilen Allah.

fagosit

• yun. Organik yahut inorganik maddeleri alıp sindirebilen hücre.

fakid

• Az rastlanan şey. Nâdir bulunabilen nesne.

fakih / fakîh / fâkih

• Fıkıh ilmini bilen. İslâm hukukçusu.
• Zeki, anlayışlı kimse.

• Fıkıh âlimi. Dînin amelî (yapılacak işlerle ilgili) hükümlerinde mütehassıs âlim. Çoğulu fukahâdır.
• Müctehid. Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkca bildirilmemiş olan hükümleri, açık ve geniş olarak bildirilenlere benzeterek meydana çıkarabilen derin âlim. İctihâd derecesine

• İslâm hukukunu bilen.

fakir

• Biçâre, muhtaç, yoksul. İslâm dini, ev kirası, yiyecek, içecek, giyecek, ilaç, yakacak gibi zorunlu ihtiyaçları karşılandıktan sonra yılda 96 gram altın alabilecek kadar geliri olmayanları fakir sayar. Fakirlerden vergi alınmaz, İslâm devleti zorunlu ihtiyaçlarını karşılamada, tedavi, tahsil (öğreni

• Aslî (temel) ihtiyâçlarından başka nisâb miktârı (dînen zengin sayılacak kadar) malı olmayan.
• Tasavvufta fakir: Derviş. Her zaman her işte yalnız Allahü teâlâya muhtaç olduğunu bilen, bütün ihtiyaçlarını hep Allahü teâlâya arz eden.

farizıyy

• Feraiz bilen kişi.

fasal

• Ek. Bilek.

fasid kan / fâsid kan

• Üç günden yâni yetmiş iki saatten -beş dakika bile az olsa- gelen kan, yeni başlayan (baliğa, ergen) olan için on günden çok sürüp, onuncu günden sonra gelen kan, yeni olmayanlarda (kadınlarda) âdetten çok olup on günü de aştığında âdetten sonraki gü nlerde gelen kan, hâmile ve âyise (ihtiyar) kadın

fasık-ı hasir / fâsık-ı hâsir

• Bilerek günah işleyip zarara uğrayan.

fatır-ı alim / fâtır-ı alîm

• Herşeyi bilen ve harika üstün san'atıyla yaratan, sonsuz ilim sahibi Allah.

fazıle

• (Çoğulu: Fevâzıl) İnsandan başkalarına da geçebilen huy, haslet.

fedai / fedaî

• Dâvası ve gayesi uğruna herşeyini çekinmeden feda edebilen.

feddan

• (Çoğulu: Fedâdin) Bir çift öküz.
• Bir günde bir çift öküzle sürülebilen arazi.
• Daha çok mısırda yer ölçülerinde kullanılan bir kelime.

fehz

• (Çoğulu: Efhâz) Kişinin gayet yakın olan kabilesi.
• Uyluk.

fekk

• Açmak. Ayırmak.
• Kırmak.
• Kaldırmak.
• Kesmek.
• El ve bilek, yerinden burkulup çıkmak.
• Rehin verilen şeyi kurtarıp çıkarmak.
• Köle azadetmek.
• Pir-i fâni olmak.

feragat / ferâgat

• Hakkı olanı bile istememe.

ferdiyet

• Cenâb-ı Hakk'ın birliği. Vahdetle bütün kâinata birden tasarruf eden Allah'ın (C.C.) sıfatı.Ferdiyet mânası insanlara isnad edilirse: Sadece bir olup, benzeri dünyada bulunmayan kimsenin sıfatı olur. Sadece Kur'andan ders alarak irşadda bulunabilen büyük velilik. Hiçbir şahsı merci yapmadan doğrudan

feth-i mübin

• Açık ve parlak zafer. Hakkı, bâtılın tahakkümünden kurtaran veya birbirine zıd olan hak ile batılın karışıklığını ayırarak hakkı galip kılan feth ve zafer Bu zafer, harp ile olabileceği gibi harpsiz de olur. (Hakikatın ve ilmin galebesi gibi.)Fetih suresinin birinci âyetinde geçen "Feth-i mübin"in i

fettah-ı allam / fettâh-ı allâm

• Herşeyi en ince ayrıntılarına varıncaya kadar bilen ve her şeye ayrı ayrı sûretler veren; Allah.

fevait / fevâit

• Kasten, bilerek terketmekle olmayıp, dînin kabûl ettiği herhangi bir sebeble, özürle kaçırılmış farz veya vâcib namazlar. Fâitenin çoğuludur.

fusaha

• (Tekili: Fasih) Fasih kimseler. Güzel ve usule uygun konuşabilenler. Güzel söz söyleme kabiliyetinde olanlar.

gaben-i fahiş / gaben-i fâhiş

• Piyasadaki en yüksek satılandan altın ve gümüşte %2,5 ve daha fazlasına, urûzda yâni ölçülüp tartılan ve taşınabilen mallarda %5, hayvan için %10, binâ için %20'den, ibâdet konularında lâzım olan şeylerde de piyasadaki fiyatından iki misli fazla olan aldanmalar.

gabit sahrası / gabît sahrâsı

• Gabît çölü; Arap Yarımadasında, Benî Yerbû' kabilesinin yaşadığı ve bugün Yemen sınırları içerisinde yer alan bir çölün adı.

gamide

• Yemen'de bir kabilenin adı.

gamus yemini / gamûs yemîni

• Geçmişteki bir hâdise için, bile bile yalan söyleyerek, yemîn etmek.

ganm

• Kabile ismi.

gaşyolma

• Kendinden geçme. Kendini bilemez hale gelmek.

gayb-aşina / gayb-âşinâ

• Gaybı bilen. Gaybdan haberi olan. Gelecekten veya âhiretten haberi olan. (Farsça)

• Gaybı bilen, görünmeyenden haberi olan.

gayb-bin / gayb-bîn

• Gaybı gören. Herkesin bilemediği geleceği feraseti ile hissedip bilen. İstikbalden haber veren. (Farsça)

gayb-dan

• Gaybı bilen. (Farsça)

gaybaşina / gaybâşinâ

• Gaybı bilen.

gev-çah

• Dibi görünebilen pek derin olmayan alçak kuyu. (Farsça)

gıdai / gıdaî

• Gıda olabilen. Gıda cinsinden.

gişe

• Tren istasyonu, vapur iskelesi ve mağaza gibi yerlerde bilet veya paranın alınıp verildiği yer. (Fransızca)

güvah

• Şahit. Gören. Bilen. Tanıyan. (Farsça)

• Şahit, bilen.

habir / habîr

• Haberli. Haberdar. Agâh. Âlim. Arif-i billâh.
• Herşeyi bilen Allah (C.C.)

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Her şeyin hakîkatini, kâinâtın, varlıkların, görünen ve görünmeyen her şeyi hakkıyla bilen, hiçbir zerrenin hareketi ve hareketsizliği ilminden hâriç olmayan, nefslerin ne ile mutmain (huzurlu) ne ile huzursuz olduğundan, sükûnete kavuştuğunda

habir-i basir / habîr-i basîr

• Kendisine hiçbir şey gizli kalmayacak şekilde bilen, herşeyden haberdar olan ve her şeyi gören Allah.

hace-i evvel / hâce-i evvel

• Milletin ilmen ve fikren terakki etmesi için, çeşitli bilgileri, halkın rahatlıkla anlayabileceği bir lisan ile yayan kimse.

hadd-i zina / hadd-i zinâ

• Akıllı olan, ergenlik çağına gelen ve konuşabilen müslüman veya müslüman olmayan kadın ve erkeğe, dâr-ül-İslâm'da (İslâm memleketinde), tehdîd edilmeden, arzûlariyle, zinâ yaparken yakalandıklarında verilmesi gereken cezâ.

hadim ağası

• Erkekliği yok edilmiş olan. Böyle kimselere "Tavaşi" de denilirdi. Bu gibiler, yabancı erkekler için mahrem sayılan harem dairesine girip çıktıkları ve muhafaza ile beraber harem hizmetini de gördükleri için kendilerine "Hâdim Ağası" adı verilirdi.

hadis imamı / hadîs imâmı

• Üç yüz binden çok hadîs-i şerîfi, râvîleri (rivâyet edenleri, nakledenleri) ile birlikte bilen büyük hadis âlimi. Buna, hadîs müctehidi de denir.

hadis-i sahih / hadîs-i sahîh

• Âdil ve hadîs ilmini bilen kimselerden işitilen, müsned-i muttasıl (Resûl-i ekreme kadar, rivâyet edenlerin hepsi tam olup noksan bulunmayan), mütevâtir (bir çok sahâbînin rivâyet ettiği) ve meşhûr (önceleri bir kişi bildirmişken, sonraları şöhret bu lan) hadîsler.

hafiy

• Her şeyi arayıp bilmiş olan âlim.
• Bir şeyi mübâlağa ile arayıp bilen kimse.

hafız / hâfız

• Hıfz eden, ezberleyen. Râvileriyle (rivâyet edenlerle) birlikte yüz bin hadîs-i şerîfi ezbere bilen hadîs âlimi.

hafız-ı kur'an / hâfız-ı kur'ân

• Kur'ân-ı kerîmi ezbere bilen.

hair-i bair

• Şaşkın, sapıtmış.
• Aklını kaybederek ne yapacağını bilemiyen.

hakaik-aşina / hakaik-âşinâ

• Gerçeklere aşina, gerçekleri bilen ve onlara yabancı olmayan.

hakikat-şinas

• Hakikatı doğru tanıyan, bilen. Hakikata imân eden. (Farsça)

hakim / hakîm

• Âlim, bilgin.
• Doktor.
• Hikmeti bilen, filozof. (Allah'ın isimlerinden)

halahil

• (Tekili: Halhal) Arap kadınlarının süs olarak ayak bileklerine taktıkları halkalar. Bunlar altun veya gümüşten yapılır.

halhal / خلخال

• Eskiden kadınların süs için ayaklarının topuklariyle baldırları arasına yani ayak bileklerine taktıkları altundan veya gümüşten yapılmış halka. Ayak bileziği.

• Kadınların ayak bileklerine taktıkları altın veya gümüş halka, ayak bileziği.

• Ayak bileziği, halhal. (Arapça)

halid bin sinan

• Benî Abes kabilesinin Bin-Bagis'ten ehl-i tevhid bir zat olup; Hz. Peygamber Efendimiz, bu zat hakkında: "O bir nebi idi, fakat onun kavmi onu zâyi etti" buyurmuşlardır. Kendisi Peygamberimizin zamanına yetişememiştir.

halık-ı hakim-i alim / hâlık-ı hakîm-i alîm

• Her şeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan ve yarattığı herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Allah.

halime / halîme

• Yumuşak huylu kadın.
• Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm'ın süt anasının ismi. Beni Sa'd bin Bekr kabilesindendir. Halime-i Sa'diye diye de anılır. (R.A.)

hallak-ı alim / hallâk-ı alîm

• Küçük büyük, gizli açık, geçmiş ve gelecek her şeyi hakkıyla bilen ve kâinatta her şeyi yaratan Allah.

handek gazvesi

• Peygamberimizin (A.S.M.) büyük muharebelerinden birisi olup, hicretin beşinci senesinde Şevval ayında vuku bulmuştur. Asıl muharebeyi uyandıranlar Beni Nadir kabilesi olup bunlar Kureyş ve Gatfan kabilelerini de davet etmekle hepsi birden Medine-i Münevvere'ye hücuma geçtikleri vakit, Hz. Resullulah

hanife

• Bir kabile ismi.

haratin-i hassa / haratîn-i hassa

• Osmanlılar zamanında Topkapı Sarayı'ndaki bir sınıf san'atkârın adı idi. Bunlar demir ve ağaç eşyayı tesviye ederlerdi. Bugünkü tâbirle tornacı demekti. Bileziklerden çarklara ve silâh yivlerine kadar her çeşit şey yaparlardı.

hareket-i kasdiye

• Belli bir amaçla bilerek, plânlı yapılan hareket.

harf-aşina

• Harfleri birbirinden ayırdedebilen.
• Mc: Sözden anlayan.

hariciyye

• Hariçle alâkalı. Dış işleri.
• Ameliyatla tedavi edilebilen hastalıklar.
• Haricilik.

harim-i kudsi / harîm-i kudsî

• Herkesin bilemeyeceği gizli kutsal harem.

harime / harîme

• Bir kimsenin, istediği gibi kulanabilecek hakka sahib olduğu malı.

has'am

• Yemen diyarında bir kabilenin adı.

haşimi / haşimî / hâşimî

• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) kabilesinden, O'nun sülâlesinden gelen.
• Bir tarikat şubesinde olan.

• Peygamberimizin mensup olduğu kabileden gelen.

haşimiler / hâşimîler

• Peygamberimizin mensup olduğu kabile.

hatem-i tai / hatem-i taî

• (Ebu Adi bin Abdullah bin Said) Arab kabile reislerinin büyüklerinden ve şairlerinden olup, cömertliği ile meşhurdur. Adı, cömertlik ve keremde darb-ı mesel halini almıştır. Bazı şiirleri toplanarak bir divan yapılmış ve Londra'da bastırılmıştır. Hz. Peygamber'in (A.S.M.) zamanına yetişmiş ise, de,

hatemülenbiya / hâtemülenbiyâ

• Nebilerin sonuncusu olan Peygamberimiz.

hatta / hattâ

• Harf-i atıftır, gaye bildirir. Ve (fazla olarak, kadar, bile, dahi, hem de...) mânalarına gelir.

• Bile, hem, üstelik.

havarık-ı zahire

• Gözle görülebilen harikalar.

havf

• Kavim, kabile.

havsere

• Araptan bir kabile.

hayret

• Hiçbir cihete teveccüh edemeyip kalmak. Şaşkınlık. Ne yapacağını bilememek.

hazer

• Çekinme. Zarar verebilecek şeyden kaçınma. Korunma.

• Gözün dar ve küçük olması.
• Kabile.
• Cemaat.

hazık / hâzık

• İşini iyi bilen, uzman.

hazır u nazır

• Her yerde hazır olup, bilen ve gören, yardım eden veya herkese lâyık cezasını veren Allah (C.C.)

hazn

• Sağlam yer.
• Kabile ismi.
• Arap beldeleri.

hazret-i kahhar / hazret-i kahhâr

• Her şeyi hükmüne itaat ettirebilen bir hâkimiyet sahibi, düşmanlarını kahrederek zelil ve perişan eden ve kudretinin karşısında her şeyi âciz bırakan Allah.

hece

• (Hecâ) Bir defada söylenebilen, bir veya birkaç harfden meydana gelen sözcük.
• Harfleri birer birer söyleyerek okuma.

hedad

• Yemen'de bir kabile.

helikopter

• Pervanesi tepesinde bulunan ve olduğu yerde durabilen, dikine kalkış ve iniş yapabilen bir uçak. (Fransızca)

hemi / hemî

• Tıpkı bu, bu bile. (Farsça)

heyet

• Bir şeyi oluşturan unsunlar, bileşenler, genel yapı.

hezarfenn

• Çok bilen, bir çok san'atı birden çok yüksek derecede yapabilen. (Farsça)
• Minâre ustası. (Farsça)

hicar

• Aygır atın ön ayağını arka ayağının birisine sağlamak.
• Devenin ayağını bileğinden semer ağacına bağladıkları ip.

hidam

• (Tekili: Hizmet) Hizmetler. Vazifeler.
• (Hademe) Devenin ayaklarına bağlanan halkalar, kayışlar. Ayak bilezikleri, ayak köstekleri.

hikmet-i ilahiyye / hikmet-i ilâhiyye

• Allah'ın hikmeti, yalnız O'nun bileceği iş.

hikmet-şinas

• Hikmet bilen. (Farsça)

hilafet-i mutlaka / hilâfet-i mutlaka

• Tasavvufta bir velînin bir talebesinin mânen yetiştiğine ve başkalarını da yetiştirebileceğine dâir verilen mutlak izin.

hınaf

• Devenin yulardan burnunu çözmesi.
• Deve bileğinde olan yumuşaklık.

hıraş

• "Tırmalayan, kazıyan" anlamıyla bileşik sıfatlar yapar. Meselâ: Dil-hıraş : Gönlü tırmalayan, inciten. Samia-hırâş : Kulak tırmalayıcı. (Farsça)

hırz-ı bigayrihi / hırz-ı bigayrihî

• Aslında eşya saklamaya mahsus olmayan, izin almadan girilebilen ve konacak malların yanında muhafızı olan yer. (Yol, mescid, meydan gibi)

hisabi / hisabî

• Hesabını iyi bilen.
• Mc: Tamahkâr, cimri, hasis, eli sıkı.

hiss-i selim

• Selim his. Her çeşit zarar verebilecek olan, müsbet olmayan ve şerre giden şeylerden kendini koruma hissi.
• Sağlam ve insanı yanıltmayan his.

hisse

• Bölünebilen bir mal veya şeyin her ortağa âit olan kısmı, ortaklardan her birinin hakkı, payı.

hisse senedi

• Sermayesi paylara bölünebilen ticaret şirketlerinde, ortalıkdan doğan hakları ve sermaye payını temsil eden değerli evrak.

huccet-ül-islam / huccet-ül-islâm

• Üç yüz bin hadîs-i şerîfi, senetleri (rivâyet edenleri) ile birlikte ezberden bilen büyük İslâm âlimi.
• Dinde söz sâhibi mânâsına İmâm-ı Gazalî hazretlerinin lakabı.

huff

• Abdest alınırken üzerine meshedilebilen mest vs. gibi ayakkabı.
• Deve tabanı isimli bir nebat.

huffaz

• Ezberleyiciler, Kur'ân'ı ezbere bilenler.

hukukşinas

• Hukukçu, hukuk ilmini bilen.
• Vefâlı kimse. Sâdık dost.

huneyn vak'ası

• Hicretin sekizinci senesinde şirkten kurtulmamış bazı Arap kabileleri Mekkeyi geri almak maksadıyla hücum ettikleri zaman burada müslüman askerlere karşı gelerek başlangıçta galip gibi görünmüşlerse de daha sonra galebe ve zafer, İslâm askerlerine nasib olmuştur. Bu muhârebede Sahabe-i kiramdan birç

hurdebin-i akıl / hurdebîn-i akıl

• Akıl mikroskobu; küçücük şeyleri görebilen akıl.

hurdebini / hurdebînî

• Mikroskopik, mikroskopla görülebilen.

hurdedan

• Nükteleri ve incelikleri anlayan, bilen. (Farsça)

hürr

• Kimsenin baskısı, zorlaması olmadan meşru' dairede istediği gibi yaşayabilen.
• Esir veya köle olmayan. Serbest.

huşu' / huşû' / حُشُوعْ

• Allah'ın huzurunda olduğunu bilerek huzur, sükûnet ve edeb duygusu içinde olmak.

i'tisab

• Sinirlenme, asabileşme.
• Kanaat etme.

i'tizar

• Kusurunu bilerek özür dilemek. Kusurunu beyan edip ve anlayıp af dilemek. (Takdire şayan güzel bir haslettir.)

ibale

• Kuyu bileziği.
• Hayvanları muhafaza etme.
• Küçük çocuklara def-i hacet ettirme.
• Devenin hallerini ve huylarını iyi bilmek.

ibda-ı san'at

• Benzeri olmayan mükemmellikte san'at eseri. İbda' yapabilene mübdi', eserlerine bedi'a denir.

ibtar

• Şaşma, tuhafına gitme, hayrette kalma.
• Alabileceği miktardan fazla yük yükletme.

icazet-i mutlaka / icâzet-i mutlaka

• Çeşitli ilimlerde üstâdın (hocanın) talebesine yetiştiğine ve başkalarını da yetiştirebileceğine dâir verdiği izin veya bu izni ifâde eden belge, diploma.

iham

• Vehme düşürmek, vehimlendirmek.
• Edb: İki mânaya gelen bir kelimeden en az kullanılan mânayı bilerek kullanmak.

iham-ı kabih

• Edeb ve terbiye dışı anlamı bilerek kullanma. Sözü edeb ve terbiyeye aykırı bir mecazî mânâya getirme.

ıksar

• Yapabileceği ve elinden geldiği halde ihmâl etme.

iksir

• Çok te'sirli, her derde devâ sayılan mevhum cisim. Bir şeyin olmasına veya hastanın iyileşmesine sebeb olan ehemmiyetli madde.
• Tıb: Oldukça şekerli ve kolayca alınabilen bir ilâç.
• Eski kimyada: (Bazılarının söylediğine göre) kıymetsiz madenleri ve sair şeyleri altuna tebdile

ilac-pezir

• Çaresi bulunabilen. (Farsça)
• Tedavi edilebilen, ilâç kabul eden. (Farsça)

ilm-i allamü'l-guyub / ilm-i allâmü'l-guyûb

• Gayb âlemini ve herşeyi bilen ve kendisinden hiçbir şey gizli kalmayan Allah'ın ilmi.

iltizam

• Kendisi için gerekli sayma.
• Bilerek, isteyerek taraf tutma.

iltizamiye

• Bilerek yapılmış olan ve iltizama müteallik.

imam

• Bir ilimde sözü delil kabul edilebilecek derecede derin ve geniş bilgi sahibi olan âlim.

iman-ı istidlali / îmân-ı istidlâlî

• İslâm dîninin îmân ve ibâdet bilgilerini, emir ve yasakları bir âlimden veya kitaptan okuyup, öğrenerek, bilerek inanmak.

iman-ı tafsili / îmân-ı tafsîlî

• Îmân edilecek şeyleri ayrı ayrı öğrenerek, bilerek îmân.

iman-ı tahkiki / îman-ı tahkikî

• İnandığı şeylerin aslını, esâsını bilerek inanma; sarsılmaz iman.

iman-ı taklidi / iman-ı taklidî

• Az şüphelere mağlup olabilen, başkalarını takliden olan iman. Tahkik ehline ait olmayan, câhillere mahsus iman.

imha

• Keskinletme, bileme.

imkan-ı adi / imkân-ı âdî

• Her zaman olabilen, olmasına alışılan şeyler.

• Zâtında dâima mümkün olan. Her zaman olabilen. Olmasında bir mânia bulunmayan.

imkan-ı örfi / imkân-ı örfî / اِمْكَانِ عُرْف۪ي

• Benzeri olabilen ihtimâl.

imkan-ı zihni / imkân-ı zihnî

• Bir şeyin mümkün olabileceğini zihinle düşünmek.

imkani / imkânî

• Olabilen.

imtiha'

• Bileme veya bilenilme, yahut da bilenme.

imtiha-yi seyf

• Kılıcın bilenmesi, keskinleştirilmesi.

imtizac-ı kimyeviye / imtizâc-ı kimyeviye

• Kimyasal bileşim.

imtizacat-ı kimyeviye / imtizâcât-ı kimyeviye

• Kimyasal bileşimler, kimyasal karışımlar.

inhilal-pezir

• İnhilali mümkün olan. Dağılabilen. Çözülebilen. Eriyebilen. (Farsça)

insani arş / insanî arş

• İnsanların ulaşabileceği en yüksek derece.

irhaf

• Bileme. Keskinleştirme.

ırz

• Namus. Temizlik. Cinsî haysiyet.
• Ehil ve ıyal. İnsanın korumağa mükellef olduğu nefsi, hasebi, şerefi ve mahremleri, zemmedilecek veya medhedilebilecek durumları.

işba'

• Doyurmak, açlığı gidermek. Doymak.
• Fiz: Bir sıvının içinde, belli bir cisimden eriyebilecek en çok miktarın erimiş bulunması.
• Edb: Arap nazmında, kafiye veya vezin zaruretinden dolayı kelimeye bir harf ilâve etme.

işhaz

• Keskinleştirme, bileme.

işhaz-ı seyf

• Kılınç bileme.

islam alimi / islâm âlimi

• Dînî ilimleri bütün incelikleri ile zamânın fen bilgilerini de lüzûmu kadar bilen âlim.

ism

• (İsim) Ad, nâm.
• Ist: Bilinen veya bilinmeyen, hissedilen veya hissedilmeyen herhangi bir şeyi birbirinden ayırmak, tanımak veyahut zihne getirmek için kullanılan söz veya lâfız.
• Man: Tam mânalı ve hem mevzu, hem mahmul olabilen lâfızdır.

ismail aleyhisselam / ismâil aleyhisselâm

• Yemen'den gelip Mekke ve civârına yerleşen Cürhüm kabîlesine gönderilen peygamber. Kur'ân-ı kerîmde ismi geçen peygamberlerden. Peygamber efendimizin dedelerindendir. Cürhüm kabîlesine peygamber olarak gönderildi. İbrâhim aleyhisselâmın oğludur. Anne si Hacer Hâtun'dur.

ismet

• Peygamberlerin sıfatlarından biri. Peygamberlerin, peygamber oldukları bildirilmeden önce ve sonra; küçük olsun, büyük olsun bilerek veya bilmeyerek günah işlemekten korunmuş olmaları.
• Günahlardan sakınma, kötü ve çirkin şeylerden uzak durma.

istidadat-ı gayr-ı mahdud / istidâdât-ı gayr-ı mahdud

• Sınırsız kabileyetler, yetenekler.

istikbal-bin / istikbal-bîn

• Geleceği bilen ve gören. (Farsça)

itizar / itizâr

• Kusurunu bilerek özür beyan etme, kusurunu beyan edip af dileme.

itkan

• Pürüzsüz yapmak veya yapılmak. Sağlamlaştırmak. Hakikata yakından vakıf olmak, delileriyle bilmek, inanmak. Bilerek emin olmak. Muhkem kılmak, muhkem yapmak. Sâbit kılmak.

itkan-ı muhkem

• Bütün açıklığıyla bilerek sağlam yapmak.

ıztımar

• Atı, idman yaptırarak yola dayanabilecek şekilde kuvvetlendirme.
• İnce belli olma.

ka'b

• Topuk kemiği, ayak bileği, aşık kemiği.
• Mc: Şan, şeref, mecd, büyüklük.
• Geo: Sekiz yüzlü, sekiz köşeli (mükâb) cisim.

ka'beri / ka'berî

• Ailesine, arkadaşına, yoldaşına, kabilesine ve halkına katılık eden, kötü ahlâklı kişi.

kabail / kabâil / قبائل

• (Tekili: Kabile) Kabileler. Bir soydan türemiş cemaatler, silsileler.

• Kabileler, aşiretler.

• Kabileler.

• Kâbileler. (Arapça)

kabail-i arab

• Arap kabileleri.

kabail-i islamiye / kabâil-i islâmiye

• Müslüman kabileler.

kabil-i hitap

• Muhatap alınabilen.

kàbil-i hitap

• Muhatab olabilen, hitaba lâyık.

kabil-i kıyas

• Düşünülebilen, ölçülebilen, kabul edilebilir olan.

kabil-i taksim

• Bölünebilen.

kabil-i telakkuh / kabil-i telâkkuh

• Gebeliği mümkün olan, döllenebilen.

kabil-i temyiz

• Huk: Temyiz mahkemesinde görülebilecek olan dâvalar.

kabile / kabîle / قبيله

• Boy, kâbile. (Arapça)

kabile-i kureyş

• Kureyş kabilesi.

kàbiliyet-i makam

• Konunun kaldırabileceği kapasite.

kabr azabı / kabr azâbı

• Îmânsız ölenin ve günahkâr müslümanın kabre konulduktan sonra çektiği, nasıl olduğunu bilemediğimiz azâb, cezâ.

kadir / kadîr

• Herşeye gücü yeten, herşeyi yapabilen, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah.

kadir-aşina

• Değer ve kadir bilen.

kadir-danlık

• Kadirbilirlik. Herkesin mertebesini bilip ona göre muamele yapan. Kadir ve kıymet bilen.

kadir-i alim / kadîr-i alîm

• Herşeyi bilen, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah.

kadir-i alim-i mutlak / kadîr-i alîm-i mutlak

• Herşeye gücü yeten ve herşeyi bilen, sınırsız kudret ve ilim sahibi Allah.

kadir-i muhtar / kâdir-i muhtâr

• Dilediğini yapabilen, bir şeyi yapmaya mecbur olmayan.

kadir-şinas

• Kıymet ve değerden anlayan. Değerli kimseleri tanıyabilen. (Farsça)

kaf'a

• Yağcılar tokmağı.
• Hurma kabuğundan yapılan, zenbile benzer kulpsuz bir nesne.

kafd

• Bileğin eğri olması.

kaide-i külliye

• Açık ve sarih olan kaide ve hüküm. Herşey hakkında tatbik edilebilen, umumi kaide.

kald

• Gümüş bilezik.

kamgüzar / kâmgüzar

• İsteğini elde edebilen. Arzusuna kavuşabilen. (Farsça)

kanaat / kanâat

• Yeme, içme ve barınacak yer husûsunda bileğin emeği, alın teri ile kazanılana râzı olmak, başkasının kazancına göz dikmemek. Kanâat, çalışmayıp, sâdece eline geçeni kullanmak, tembel oturup, başka bir şey aramamak değildir. Aksine hırslı hareketlerden kaçınıp, gönül huzûru ile yaşamaktır.

kanunşinas

• Kanun ve nizam koyan, kanunun inceliklerini bilen. (Farsça)

kare

• (Çoğulu: Kâr-Kur) Dişi ayı.
• Meşe.
• Yüksek yer.
• Kabile ismi.

kargüzar

• Becerikli. İş yapabilen. Elinden iş gelen. (Farsça)

kasd

• Bir işi bile bile yapmak.
• İsteyerek. Niyet ederek.
• Niyet. Tasavvur.
• İstikamet. Yolu doğru olmak.

• Teşebbüs, niyet; bilerek, isteyerek, kalbe gelen bir fikri, düşünceyi yapmak için karar verme.

kasd-ı tahsis

• Bir şeyi bilerek ve isteyerek birine ait kılma, tahsis etme.

kasden

• Bile bile, isteyerek.

kasdi / kasdî

• İstiyerek, kastederek, niyetle ve bile bile yapılan.

kasıt

• Bilerek, isteyerek.

kasten ve bizzat

• Bilerek ve kendisi isteyerek.

kasti / kastî

• Bilerek, isteyerek.

kasti hüküm / kastî hüküm

• Bir şeyin bizzat kendisi hakkında "bu doğrudur veya yalandır" şeklinde verilen hüküm; bilerek, birinci derecede karar konusu.

katı'

• (Kat'. dan) Kesen, Kat' eden. Durduran, mâni olan.
• Keskin ve iyi bileylenmiş kılıç.

katl-i amd

• Huk: Kasden ve bile bile öldürme.

kavabil

• (Tekili: Kabile) Ebeler.
• (Kabiliyet) Kabiliyetler veya kabiliyetliler.

kavl

• Müctehid (Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden din bilgilerini elde edebilen) âlimlerin bir işin hükmünü bildiren sözü yâni re'yi, ictihâdı.

kayıf

• Ferasetle bir kimsenin nesebini bilen kişi.

kaza orucu / kazâ orucu

• Oruç tutmamayı mubâh kılan (dînde bildirilen) bir özür sebebiyle vaktinde tutulamayan veya tutarken bir özür sebebiyle yâhut kast (bilerek) olmadan bozulup, Ramazân bayramının birinci, Kurban bayramının birinci, ikinci ve üçüncü günleri dışındaki zam anlarda gününe gün tutması gereken Ramazân-ı şerî

kazaen

• Kaza olarak, tesadüfen. İstemiyerek. Bilerek değil. Beklenmedik halde.

kebiru'l-müteal / kebîru'l-müteâl

• Açık ve gizli her şeyi bilen, büyük ve yüce olan. Allah Teâlâ.

kefaf

• Ancak yaşayabilecek kadar olan rızık.
• Misil, miktar.
• Berâberlik.

keffaret-i savm / keffâret-i savm

• Ramazân-ı şerîfte bilerek orucu bozmanın cezâsı.

kelam-ı mudari / kelâm-ı mudarî / kelâm-ı mudârî

• Arab kabilelerinden Mudar Kabilesinin konuştuğu Arapça. Kur'an-ı Kerim bu lehçe üzerine nâzil olmuştur. En fasih Arapça'dır.

• Arap kabîlelerinden Mudar kabilesinin konuştuğu Arapça, Kur'ân-ı Kerîm bu lehçe üzerine nâzil olmuştur, en fasîh Arapça'dır.

kelebçe

• Yakalanan suçluların iki bileğine birden takılan demir halka. Demir bilezik.

keramet

• Allah (C.C.) indinde makbul bir veli abdin (yâni, âdi beşeriyyetten bir derece tecerrüd edebilen zatların) lütf-u İlâhî ile gösterdiği büyük mârifet. Velâyet mertebelerinde yükselen bir abdin hilaf-ı âdet hâli.
• Bağış, kerem.
• İkram, ağırlama.

kes'

• El veya ayak ile bir nesnenin arkasına vurmak.
• İttibâ etmek, tâbi olmak.
• Yemen'de bir kabile adı.

keşfü'l-kubur velisi / keşfü'l-kubur velîsi

• Kabirdeki ölülerin hallerini anlayan ve bilen Allah dostu zât, evliya.

ketum / ketûm

• Sır saklayabilen.

kev'a

• Eli bileğinden eğri olan kadın. (Müz: Ekvâ)

keva'

• Bileğin çıkması.
• Bilek kemiği.

kinai nevinden / kinâî nevinden

• Kinâye türünden; bir sözü gerçek mânâsına da gelebilecek şekilde, başka bir mânâda kullanma san'atı türünden.

kinaye / kinâye

• Bir sözü gerçek mânâsına da gelebilecek şekilde, başka bir mânâda kullanma san'atı.

kinayet

• Bir sözü gerçek mânâsına da gelebilecek şekilde, onun dışında başka bir mânâda kullanma san'atı.

kinayeten

• Hem gerçek, hem de mecâzi mânâya gelebilecek bir sözü mecaz yönüyle kullanmak suretiyle, maksadını kapalı bir şekilde, dolaylı anlatarak.

kırkanbar

• İçinde çok çeşitli şeyler bulunan yer veya kap.
• Çok şeyler bilen kişi.

kıymet-na-şinas / kıymet-nâ-şinâs

• Değer takdir edemiyen, kıymet bilemiyen. (Farsça)

kıymetşinas

• Kadir kıymet bilen.

kompetan

• Bir işi iyi bilen. Bir şey hakkında yerinde kararlar alabilen kimse. (Fransızca)

kondüktör

• Kılavuz, memur, müdür. (Fransızca)
• Trenlerde vagon ve bilet işlerine bakan vazifeli kimse. (Fransızca)

ku'bere

• Bileği meydana getiren iki kemiğin küçüğü.

kubbe-nişin

• İstanbulda Topkapı Sarayı'nda Kubbealtı denen yerde toplanan kabine üyeleri denebilecek toplantıya katılan vezirlerin herbiri. (Farsça)

kuddus / kuddûs

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Azamet ve celâline, büyüklüğüne lâyık olmayan, noksanlık ve eksiklik getiren şeylerden, his organlarının anladığı, hayâl gücünün hayâl ettiği, hâtıra gelen ve düşünülebilen her türlü vasıftan ve özellikten münezzeh, pâk ve temiz olan.

kudret-yab / kudret-yâb

• Gücü yetebilen, yapabilen.

kudretyab / kudretyâb

• Gücü yetebilen, yapabilen, kuvvet ve kudreti olan. (Farsça)

küfr-i cühudi / küfr-i cühûdî

• Allahü teâlâya, Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkça bildirilmiş, inanılması lâzım olan şeylere inanmamakta bilerek inâd etmek.

küfr-i inadi / küfr-i inâdî

• Bilerek, inâd ederek kâfir olmak, küfr-i cühûdî.

küfye

• Ancak geçinebilecek kadar olan yiyecek.

kulb

• Bilezik.
• Bir yılan cinsi.

Kulleteyn

• Alıntı:
  "iki kulle" (yaklaşık 13 ton) su. Durağan suyun temiz ("tahir") sayılabilmesi için Şafii mezhebine göre bu kadar olması yeterliydi. Daha az olamazdı. Bu kadar oldu mu, içinde ne bulunursa bulunsun "temiz"di artık. "pislik"lerle dolu bile olsa...
  

  Turan Dursun, Kulleteyn,
  Akyüz Kitabevi, 1990

kürek cezası

• Tanzimattan önce ve yelkencilik devrinde işledikleri ağır cürümden dolayı harp gemilerinden kürek çekmek üzere gemi hizmetine verilen kimseler. Bu gibiler, gemilerde kürek çektikleri için bu tâbir meydana gelmiştir.

kureyş

• Kökü Hz. İbrahim'e (A.S.) dayanan, Peygamberimiz Hz. Muhammed'in de (A.S.M.) mensub olduğu Arab kabilesi.

• Kökü Hz. İbrahim'e dayanan Peygamberimizin mensup olduğu meşhur Arap kabilesi.

• Peygamber efendimizin mensub olduğu kabîlenin adı. Peygamber efendimizin on birinci babası olan Kureyş'in (Fihr ibni Mâlik'in) çocukları ve torunları.

• Peygamberimizin kabilesi.

kureyş kabilesi

• Kökü Hz. İbrahim'e dayanan Peygamberimiz Hz. Muhammed'in mensup olduğu meşhur arap kabilesi.

kureyş lehçesi

• Arab dilinin Kureyş kabîlesince konuşulan lehçesi. Kur'an-ı kerîm bu lehçe üzerine inmiş ve bu lehçe üzerine yazılmıştır.

kureyş meşrıkı

• (Mcz.) Resul-i Ekrem Efendimizin (a.s.m.) mensup olduğu kabile olan Kureyş ufku.

kureyş rüesaları / kureyş rüesâları

• Kureyş kabilesinin reisleri, ileri gelenleri.

kureyşi / kureyşî

• Kureyş kabilesine mensup kimse.

• Kureyş kabilesinden olan. Kureyş'e mensub.

kürsu'

• Bilek kemiğinin ucunun serçe parmak tarafında olan yumruca kısmı.

kuss ibn-i saide

• İslâmiyetten önce Arabistan'da yaşamış İyâd Kabilesinin ileri gelenlerinden, mühim hakikatlı bir şâirdir. Cârud gibi hakperesttir. Henüz Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm genç iken Suk-ı Ukaz panayırındaki hitabeti ile meşhurdur. Hitabesinde bir Hak Peygamber geleceğini ve onun en güzel bir d

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kütüb-ü muhakkikin / kütüb-ü muhakkikîn

• Gerçekleri araştıran, hakikatleri delilleriyle bilen âlimlerin kitapları, eserleri.

küv'

• Bileğin başparmak tarafı.

kuvve-i bazu / kuvve-i bâzû

• Bilek gücü.

la ya'lemu'l-ğaybe illallah / lâ ya'lemu'l-ğaybe illâllah

• Gaybı Allah'tan başkası bilemez.

labirent

• Bir defa içine girildiğinde çıkış yolu çok güçlükle bulunabilen bina. (Fransızca)
• Çok karışık ve birbirini kesen yol. (Fransızca)

laedri / lâedrî

• Kendi varlığından bile şüphe eden felsefeci.

lahutiyan

• Uluhiyet âlemine girebilen melekler.

lala

• Osmanlı İmparatorluğu zamanında sadrazamlar hakkında "Atabek" karşılığı olarak kullanılan bir tâbir olduğu gibi, şehzâdelerin mürebbilerine de bu ad verilirdi. (Farsça)
• Saraya alınan acemilerin terbiyesine memur edilenler. (Farsça)
• Eskiden büyük memurlarla zenginler de çocuklarının terbiyesine (Farsça)

lev

• Gr: (Şart edâtı) Dahâ ziyade, olsa bile (manâsına gelir.) "İnne" gibi mâzi mânâsını muzariye çevirmeyip aksine muzâriyi de mâziye çevirir. Temenni edâtı ve vasıl edâtı olur. Meselâ : Lev-câe Aliyyun leraeytühu: Ali gelse idi, elbette görürdüm.

levh-i ezeli / levh-i ezelî / لَوْحِ اَزَل۪ي

• Olacak herşeyi Allahın ezelden bilerek yazdığı kader levhası.

lisan-aşna / lisan-âşnâ

• Lisan bilir. Yabancı dil bilen. (Farsça)

lugatşinas

• İyi lügat bilen. (Farsça)

lühm

• Kevsec dedikleri balık.
• Yemen diyârında bir kabile.
• Etli ve kaba olmak.

lütre

• Ancak konuşanların anlıyabileceği, başkalarının anlıyamıyacağı şekilde görüşülen uydurma dil, kuşdili. (Farsça)
• Boşboğaz. (Farsça)

ma'lum

• Resul-i Ekrem'in (A.S.M.) bir nâmıdır. Onun geleceği, melekler, resuller ve nebiler tarafından mâlum olduğundan ve dünyaya teşriflerinden evvel kendilerinin ta'zim edilmesi ve ona intisab dileklerinden dolayı bu isim verilmiştir.
• Bilinen, belli olan.

maafir

• Hemedan'da bir kabilenin adı.

madde

• Zahir duygularla hissedilen, ruhâni olmayıp, ağırlığı olan, cismâni bulunan.
• Asıl, esas, cevher, mâye.
• Bend, fıkra, kısım.
• İlm-i Kelâmda: His âzâmız üzerine bir takım muayyen ihtisâsât husule getiren veya getirebilen, her şey.
• Tıb: Çıbanın içinde hasıl olan ya

mahaffe

• Mahfe. Deve veya katır üzerine konan ve içinde iki kişi oturabilecek yeri olan kapalı mahmil.

mahsus / mahsûs / مخصوص

• Ayrılmış, tâyin edilmiş.
• Herkese âit olmayıp bazılara âit olmuş olan. Yalnız birine âid olan. Hususileşmiş. Müstakil.
• Bile bile, istiyerek.
• Yalandan, şakadan, lâtife olarak.

• Hissedilmiş, birine ayrılmış, bile bile.

• Özgü, ayrılmış. (Arapça)
• Bilerek. (Arapça)

mahsusen

• Ayrıca, bile bile, mahsus olarak.

makdur-i beşer

• İnsanın yapabileceği şey.

makis / makîs

• (Kıyas. dan) Kıyas edilebilen. Benzetilebilen.

mal / mâl

• İnsanın arzuladığı, ihtiyâç, yâni lâzım olunca, kullanmak için saklanabilen ayn, yâni madde, cisim.

mal-i menkul

• Taşınabilen ve nakledilebilen mal. (Arâzi ve binanın haricindekiler)

manga

• Ask. Tek bir kumandanın kolaylıkla sevk ve idare edebileceği kadar erden kurulu küçük askerî birlik. (Yaklaşık olarak on erden kurulabilecek olan mangada birkaç makinalı tüfek veya tabanca ile avcı erleri bulunur.)
• Savaş gemilerinde erlerin yattığı koğuş.

maslahatbin / maslahatbîn

• İş yapabilen. İş görmesini bilen. (Farsça)

maslahatşinas / maslahatşinâs

• İşten anlıyan, iş bilen. (Farsça)

mazin

• Karınca yumurtası.
• Bir kabilenin adı.

medine-i fazilet-i eflatuniye / medine-i fazilet-i eflâtuniye

• Eflâtun'un faziletli şehri; Eflâtun'un felsefesinde tarif ettiği, ancak hayalde mümkün olabilen fazilet şehri.

melhuz / melhûz

• Mülâhaza ve tefekkür olunmuş olan veya olunabilen. Düşünülebilen. Akla gelebilen. Olabilir.

• Mülahaza edilen, düşünülebilen, hatıra gelen.

• Düşünülebilen.

men lem yezuk lem yedri

• Tatmayan bilemez. Kim ki tatmamış; o, tadını bilemez.

menkel

• Ayak bileziği. Süs olarak kadınların ayak bileklerine taktıkları bilezik.

menkul / menkûl

• Anlatılan, taşınabilen.

• Nakledilen. Akli olmayıp mukaddes kitapla bildirilen.
• Bir yerden başka yere taşınmış olan. Taşınabilen.
• Anlatılan.

• Nakledilebilen, taşınabilen.
• Başkasından bildirilen, ulaşan haber, söz.

menzil / منزل

• Konak. (Arapça)
• Ev. (Arapça)
• Bir günde gidilebilen yol. (Arapça)
• Menzil alınmak: Yol alınmak. (Arapça)
• Menzil almak: Yol almak. (Arapça)

meş'ar

• (Çoğulu: Meşâır) Bilecek yer.Hasse. Duygu.
• Hacıların ziyaret ettikleri yerler.

meş'ur

• Bir şeyi iyice idrak eylemek.
• Şuurlu. Kendini bilen.
• Tanımak.

meşahir-i enbiya / meşâhir-i enbiya

• Meşhur nebiler, peygamberler.

mesail-i cüz'iye-i fer'iye-i hilafiye / mesail-i cüz'iye-i fer'iye-i hilâfiye

• İhtilaf konusu olan, hakkında farklı görüş belirtilebilen cüz'î (bireylerle ilgili) ve fer'î (imanla ilgili olmayan, amellerle ilgili) meseleler.

mesail-i hilafiye / mesail-i hilâfiye

• İhtilâf mevzuu olan, hakkında farklı görüş belirtilebilen meseleler.

meseke

• (Çoğulu: Misek) Fil kemiğinden veya deniz boğası kemiğinden yapılan bilezik.

meşkul

• Ön ayaklarıyla arka ayağının birisi bileklerine varana kadar beyaz olan at.

mesnun / mesnûn

• Sünnet olan. Sünnet olmuş olan.
• Âdet edilen şey.
• Bilenmiş bıçak.
• Üzerinden ömürler geçmiş olan.
• Şekillendirilmiş.
• Kalıba dökülmüş.
• Kokusu değişmiş.

• Bilenmiş.
• Sünnete uygun olan.
• Yıllanmış şey.

mevdu hadis / mevdû hadîs

• Bir hadîs imâmının (üç yüz binden daha çok hadîs-i şerîfi, râvîleri ve senedleri ile birlikte ezbere bilen âlimin) şartlarına uymayan hadîs-i şerîfler.

mezhebde müctehid

• Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dînî delîllerden (kaynaklardan) yeni hükümler çıkarabilen İslâm âlimi. Buna müctehid-i mukayyed ve müctehid-i müntesib de denir.

mezhebsiz

• Müctehid (dînî delîllerden hüküm çıkarabilen büyük âlim) olmadığı hâlde, dört hak mezhebden birine tâbi olmayan, mezhebleri kabûl etmeyen ve dînî delillerden kendi anlayışına göre hüküm çıkarıp, buna göre amel eden veya böyle birine uyan kimse.

mı'sam

• (Çoğulu: Meâsım) Kolun bilezik takacak yeri.

mi'sam

• Nabız yeri. Bilek.

mihaffe

• Mahfe. Katır veya develerin sırtına konulan ve iki kişinin oturabileceği büyüklükte olan sepet.

misenn

• Bileği taşı.

mişhaz

• Bileği taşı.

mizac-dan

• Mizac bilen, mizaçtan anlıyan. (Farsça)

moğol

• Turâni milletlerinin en büyüklerinden bir kabile olup Türkler ve Mançurlarla cinsi yakınlıkları vardır. Asyanın ortalarında bugün Çin Devletine tâbi olan ve Moğolistan ismiyle bilinen geniş bir çölde ve Sibirya ve Türkistan'ın da bazı taraflarında bulunurlar.Cengiz Hanla beraber Asyanın batı tarafla

molekül

• Kim: Vasıflarını kaybetmemek şartıyla ayrılabilen herhangi bir maddenin en küçük cüz'ü, parçası. (Fransızca)

mu'cizat

• Mu'cizeler. Allah tarafından verilip, yalnız peygamberlerin gösterebilecekleri büyük harika işler.

mücevvid

• (Tecvid. den) Kur'ân-ı Kerim'i tecvid usulüne göre okuyan ve tecvidi iyi bilen kimse.

müctehid-i müstekıl

• Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden doğrudan hüküm çıkarabilen ve kendine mahsûs kâide ve usûl koyan mezheb sâhibi müctehid. Buna, mutlak müctehid de denir.

müçtehidin-i muhakkikin / müçtehidîn-i muhakkikîn

• Muhakkik müçtehidler; bir meseleyi derinlemesine bilen Kur'ân ve Sünnet ışığında hüküm ortaya koyan büyük İslâm âlimleri.

müfessirin / müfessirîn

• Kur'an-ı Kerim'in mânasını hakkıyla anlayıp tefsir edebilen, ilmi ile âmil, kâmil ve sâlih muhakkikler.

müfteris

• Fırsat bilen. Fırsat bulan.

mugayyebat-ı hamse / mugayyebât-ı hamse

• Beş bilinmeyen. Bizce gaib olan beş şey:1- Kıyamet vakti, 2- Yağmurun ne zaman yağacağı, 3- Ana rahmindeki çocuğun mahiyeti ve ceninin isti'dadı ve mânevi simasının ne olduğu, 4- Yarın insan hayr ve şer olarak ne kazanacağını, 5- İnsanın nerede öleceğini Allah bildirmedikçe kimse bilemez. Bunlara me

mugtenim

• Ganimet olarak alan. Bedava alan. Ganimet bilen.

muhadde

• (Hadde. den) Bilenmiş.
• Sınırlanmış, belirlenmiş, hudutlandırılmış.

muhaddid

• Keskinleştirici, bileyici.
• Sınırlıyan, sınırını tâyin eden. Tahdid eden. Hududlandıran.

muhaddis

• Hadis ilminin bir çok usul ve füruunu bilen zât. Peygamber Efendimizin (A.S.M.) hâl ve sözlerini bize nakleden ve hadis ilminin mütehassısı.

• Hadîs ilmini bilen, çok sayıda hadîs ezberleyen, yazan veya aktaran hadîs âlimi.

• Hadîs âlimi. Çok sayıda hadîs toplayıp, senet ve metinleriyle ezberleyen, râvilerin cerh ve ta'dîl (güvenilir olup olmadıkları) noktasından durumlarını bilen, bu ilimde ihtisas kazanıp kitaplar yazmış olan âlim. Muhaddisin çoğulu muhaddisîn'dir.

muhaddis-i meşhur

• Meşhur hadisçi; hadis ilmini bilen, çok sayıda hadis ezberleyen, yazan veya aktaran meşhur hadis âlimi.

muhaddisin-i kamilin / muhaddisîn-i kâmilîn

• Hadis ilmini çok ileri derecede bilen, çok sayıda hadîs ezberleyen, yazan veya aktaran olgun hadis âlimleri.

muhakemeli

• Akıl yürütebilen.

muhakkik

• Gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen.

muhakkik-i kamil / muhakkik-i kâmil

• Gerçekleri mükemmel bir şekilde araştıran ve bilen âlim.

muhakkıkin / muhakkıkîn

• Gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen âlimler.

muhakkikin / muhakkikîn

• Gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen tasavvuf erbabı âlimler.

muhakkıkin-i asfiya / muhakkıkîn-i asfiyâ

• Hz. Peygamberin çizgisinde yaşayan ve hakikatleri delilleriyle bilen ilim ve takvâ sahibi büyük zatlar.

muhakkıkin-i ehl-i tarikat / muhakkıkîn-i ehl-i tarikat

• Tarikata mensup olanlardan gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen âlimler.

muhakkıkin-i eimme / muhakkıkîn-i eimme

• Gerçekleri derinlemesine araştıran ve delilleriyle bilen imamlar.

muhakkıkin-i evliya / muhakkıkîn-i evliya

• Evliyadan gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen âlimler.

muhakkıkin-i islam / muhakkıkîn-i islâm

• İslâm'ın hakikatlerini araştıran ve delilleriyle bilen âlimler.

muhakkikin-i islam / muhakkikîn-i islâm

• Gerçekleri araştıran, hakikatleri delilleriyle bilen İslâm âlimleri.

muhakkıkin-i islamiye / muhakkıkîn-i islâmiye

• Hakikatleri araştırıp delilleriyle bilen büyük İslâm âlimleri.

muhakkikin-i kelamiye / muhakkikîn-i kelâmiye

• Gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen kelam âlimleri.

muhakkikin-i nev-i beşer / muhakkikîn-i nev-i beşer

• İnsan türünün gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen fertleri.

muhakkıkin-i sofiye / muhakkıkîn-i sofiye

• Gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen tasavvuf ehilleri.

muhakkikin-i sofiye / muhakkikîn-i sofiye

• Meseleleri delilleriyle araştırıp bilen tasavvuf erbabı kimseler.

muhakkıkin-i sufiye / muhakkıkîn-i sufiye

• Gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen tasavvuf ehilleri.

muhakkikin-i sufiye / muhakkikîn-i sufiye

• Gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen tasavvuf âlimleri.

muhakkıkin-i ulema / muhakkıkîn-i ulema

• Gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen âlimler.

muhakkikin-i ulema / muhakkikîn-i ulema

• Gerçekleri araştıran, hakikatleri delilleriyle bilen âlimler.

muhal-i adi / muhal-i âdi

• Herkesin anlayabileceği imkânsızlık ve muhal. Az düşünenlerin de bilebileceği, mümkün olmayan iş.

• Herkesin anlayabileceği imkânsızlık.

muhammed-i kureyşi / muhammed-i kureyşî

• Kureyş kabilesine mensup olan Hz. Muhammed (a.s.m.).

muhammes

• Beşli. Beş katlı. Tahmis edilmiş.
• Edb: Her bendi beş mısrâlı olan manzume.
• Birbiri ardından gelen ve kapalı olarak uç uca eklenmiş beş kenarın meydana getirebileceği çeşitli şekillerden her biri. Beşgen.

muharib

• Harbeden. Cenkci. Cengâver.
• Cesur. Atılgan. Kahraman.
• İyi harbeden. Harb usullerini iyi bilen.

muhassala

• (Husul. den) Elde edilen netice, hâsıl olan sonuç.
• Fiz: Bileşke.

mühendis

• (Çoğulu: Mühendisûn) Hendese bilen. Geometri bilen ve tatbik eden.

mühendisin / mühendisîn

• (Tekili: Mühendis) Mühendisler. Hendese ilmini bilen kimseler.

müheymin

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden); her mahlûkun (yaratılmışın) ömrünü, amelini, rızkını, ecelini, nefeslerini, sözlerini bilen, gören, onların bütün hallerinden haberdâr olan.

muhkemat / muhkemât

• Kur'ân-ı kerîmdeki mânâsı açık, meydanda olan, anlaşılabilen âyet-i kerîmeler. Muhkemin çoğulu.

muhsi / muhsî

• Herşeyin sayısını bilen Allah.

muhtar

• Kendi iradesiyle hareket edebilen.

muhtebir

• Yoklayan, deneyen, tecrübe eden.
• Sağlam haberi olan. İyice bilen.

muhtemel-üz zıddeyn

• Edb: Birbirine zıt ve iki mânâya da gelebilen ifadelere denir.

mukın / mûkın

• Şüphesiz ve kat'i olarak bilen.

mukit / mukît

• Muhafaza eden. Hâfız. Amelleri zâyi' etmeyip koruyan. Gizliyi bilen. Gıda ve rızık veren.

mümeyyiz

• Akıllı; faydalı ve zararlıyı birbirinden ayırabilen.

mümkin-ül-vücud / mümkin-ül-vücûd

• Var da olabilen, yok da olabilen. Allahü teâlâdan başka her şey, bütün âlem.

mümkine

• Mümkün olabilen.

müntehi / müntehî

• Sona eren, nihâyete kavuşan. Tasavvuf yolunda çıkılabilecek derecelerin sonuna varan velî.

mürekkeb / مركب

• Birleşik olan, parçalanabilen. Basitin zıddı.

• İki veya daha çok şeyin karışmasından meydana gelen, bileşik.

• Oluşan, bileşen. (Arapça)
• Mürekkep. (Arapça)

mürekkebat

• Terkipler, bileşikler.

mürekkebat-ı mütedahile-i mütesaide / mürekkebât-ı mütedahile-i mütesaide

• Atomların iç içe dizilmesiyle yükselip gelişerek meydana gelen moleküller, elementler, bileşikler.

mürekkebat-ı müteşabike-i mütesaide-i kainat / mürekkebat-ı müteşâbike-i mütesâide-i kâinat

• Kâinatta bir ağ gibi birbirine bağlanarak gittikçe genişleyen terkipler, bileşikler.

müsbet hareket

• Doğruluğu âşikâr olan ve belli ve isbat edilebilen; doğru düşünenlerin kabul edebileceği kanun ve nizama uygun hareket.
• Allah'ın (C.C.) emrine uygun, tahribkâr ve tecavüzkâr olmayan, yapıcı ve tâmir edici tarzda olan, mizan, adâlet ve insafa uyan hareket.

müsevver

• Etrafı sur ile çevrilmiş olan.
• Kaplanmış. İhâta olunmuş.
• Kolun bilezik takacak yeri.

müşkil

• Anlamı kapalı olan ve ancak bir ipucu sayesinde anlaşılabilen âyet.

müşkilat-ı kur'aniye

• Manasının incelik ve derinliği veya istiare-i bediyye ile ifade edilmiş olması gibi sebeblerden dolayı derin tetebbu ve tefekkür neticese ancak anlaşılabilen âyetler.

müstakill

• Kendini idare edebilen. Başlıbaşına. Bağımsız.

müsteykın

• (Yakin. den) Yakinen ve kat'i olarak bilen.

mutazarrı'

• Tazarru eden. Alçak gönüllülük eden.
• Bir şeye gizlice varıp yaklaşan.
• Can ve gönülden tezellül ile yalvaran.
• Noksan ve kusurlarını bilerek kibirden, büyüklenmekten çekinip tevazu eden.

mutazarrıane / mutazarrıâne

• Kendi kusurlarını bilerek, ihtiyacını anlayarak, tevazu ile niyaz ederek, yalvararak. (Farsça)

müte'al / müte'âl

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Düşünülebilen, akla gelen, hayâl edilebilen her şeyden başka bunlardan pâk, temiz ve yüce olan.

müteammidane / müteammidâne

• (Amd. den) Tasarlıyarak, bilerek, kasden. (Farsça)

müteammidin / müteammidîn

• (Tekili: Müteammid) (Amd. den) Bilerek ve tasarlıyarak yapanlar.

mütearrif

• Bir şeyi araştırarak bilen. İrfan sahibi.

müteberriken

• Mübarek sayarak, uğur bilerek.

mütegannim

• Bir şeyi ganimet bilen.
• Koyun şeklinde görünme.

mütehabbir

• İyi bilen.

mütehaddi'

• (Hud'a. dan) Bilerek aldanan.

mütehammil

• Tahammül eden, katlanıp sabır ile kabul eden. Dayanabilen, kaldırabilen.

mütehammilin / mütehammilîn

• (Tekili: Mütehammil) Tahammül edenler. Katlanıp sabrederek kabul edenler. Dayanabilenler. Kaldırabilenler.

mütehassıs

• Bir işin hakikatını, içyüzünü çok iyi bilen. Bir meslekte mahir olan.
• Has ve mahsus olan.

• İhtisas sâhibi, uzman. Bir işin hakîkatini, iç yüzünü çok iyi bilen, bir ilim dalında veya meslekte mâhir olan.

mütekellim-i alim / mütekellim-i alîm / مُتَكَلِّمِ عَل۪يمْ

• Gizli ve âşikâr her şeyi bilen ve kendi Zâtına lâyık şekilde konuşan Allah.

• Her şeyi hakkıyla bilen, şânına lâyık konuşan (Allah).

mütevazi'

• Gururlu olmayan, alçak gönüllü, kendi fakrını bilen.
• Gösterişsiz.

müteyakkın

• (Yakîn. den) Teyakkun eden, yakîn ve kat'î olarak şüphesiz bilen.

müteyessir

• (Yüsr. den) Kolaylıkla olabilen. Kolay yapılabilir. Yapılması kolay.

mütezellilane / mütezellilâne

• Kendi kusur ve aczini bilerek.

mutlak fena / mutlak fenâ

• Allahü teâlâdan başka her şeyin kalbden çıkıp, isimlerinin bile unutulması.

mutlak müctehid / mutlak müctehîd

• Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkça bildirilmemiş olan hükümleri ve mes'eleleri, açık olarak bildirilenlere benzeterek meydana çıkarabilen derin âlim. Ehl-i sünnetin ameldeki mezheb imâmlarından her biri.

muttali / muttalî

• Meseleyi bilen.

müttekın

• Mutmain. İyice bilen, doğruluğunu, hakikatini tamamlayan. Ayn-el yakin bilen.

müzellak

• Bilenmiş, keskin.

nabite

• Bir kabilede yeni çıkan küçük çocuk.

nabız-aşna / nabız-âşnâ

• Nabızdan anlayan. Mizaç bilen. Karşısındakinin zayıf taraflarını bilen. (Farsça)

nabız-gir

• Her mizaç ve tabiata göre davranıp muamele etmesini bilen. (Farsça)

nabz-aşna

• Nabızdan anlayan, mizac bilen. (Farsça)

nabz-gir

• Mizaca göre hareket etmesinden anlıyan, nabza göre davranmasını bilen. (Farsça)

nahvi / nahvî

• Nahiv ilmine ait. Arapça gramere ait. Nahiv ilmini iyice bilen.

naıt

• Dağ.
• Hemeden kabilelerinden bir kabile.

nakib / nakîb

• Vekil. Bir kavim veya kabilenin reisi veya vekili. Halkın hayırlısı.
• En eski derviş veya dede.
• Müfettiş.

• Vekil, bir kavim veya kabilenin başkanı veya vekili.
• Halkın hayırlısı.
• Müfettiş.

nakıl / nâkıl

• Nakleden, birinden duyduğunu veya okuduğu şeyi bildiren. İctihâd derecesine varamayıp, sâdece müctehid (Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden hüküm çıkarabilecek dereceye ulaşmış olan) âlimlerin verdikleri fetvâları (dînî suâllere verdikleri cevâb ları) nakleden âlim.

nakkaş-ı alim / nakkâş-ı alîm

• Her şeyi bilen ve her şeyi san'atlı bir şekilde işleyen Allah.

naşize

• Kocasının hanesinden, izni olmaksızın çıkıp kendisini kocasından haksız yere men'eden kadın. Bu çıkış hakikaten olabileceği gibi, hükmen de olabilir.
• Kabarmış, şişmiş.

nazar-ı külli / nazar-ı küllî

• Herşeyi görebilen bakış.

nazar-ı takdir

• Kıymet veren, değer bilen bakış.

nazariyye

• Bir veya birkaç hipotez (faraziye) ile, birçok hâdiseleri îzâh ederek ve bunlardan yeni hâdiselere vararak ve bu hâdiseleri tecrübe ile inceleyerek görülen hipotez. Hipotez, aynı sebeblerle îzâh edilen çeşitli hâdiselerin hepsini birden îzâh edebilec ek umûmî bir fikirdir.

nebail

• (Tekili: Nebile) Yüceler, ulular, yüksekler.

nebat

• Acem fellahlarından bir kabile.

• (Çoğulu: Nebatât) Topraktan yetişen, biten her çeşit şey. Bitki.
• Yemen diyarında bir kabile adı.

nebil

• (Nebile) Akıllı, anlayışlı, zekâ sahibi.
• Yüksek meziyet sahibi. Güzel huylu.
• Bilgili ve faziletli kimse.

nebiy-yi kureyşi / nebiy-yi kureyşî

• Kureyş kabilesine mensup olan Hz. Muhammed (a.s.m.).

nebiyy-i kureyşi / nebiyy-i kureyşî

• Kureyş kabilesinden olan Hz. Muhammed (a.s.m.).

nefs-i levvame

• Kötülüğü işledikten sonra fenâlığını hatırlayarak insanı rahatsız eden pişmanlık hâli ve vicdan rahatsızlığı.
• İnsanın, kendine ait kötülük ve günahını görüp fenalığını bilen ve hayra meyleden iradesi.

nefs-i mardiye

• Kusurlarını bilen, kendisinden râzı olunan nefis. Rabbinin indinde makbul olan nefis.

nefs-i mardiyye

• Kusurlarını bilen, kendisinden râzı olunan nefs. Rabbinin indinde, makbûl olan nefs.

neft

• Neft yağı. Çam gibi bazı ağaçlardan çıkarılan, tutuşabilen bir yağdır ve boyacılıkta vesair sanayide kullanılır.

nemek-şinas / nemek-şinâs

• Tuz tanıyan. (Farsça)
• Mc: İyilik bilen. (Farsça)

nessabe

• Nesepleri iyi bilen kimse.

nizam-ı ekmel-i kasdi / nizam-ı ekmel-i kasdî

• Bilerek kasten plânlanmış olan en mükemmel düzen.

nübea

• (Tekili: Nebi) Nebiler, peygamberler.

nükre

• Bilinmezlik.
• Zorluk, güçlük.
• Kabile ismi.

nükte

• Dikkat edilince anlaşılabilen ince mânâ.

• İnce mânalı söz, idraki ve anlaşılması nezâket ve zarifliğe dayanan nazik husus. İbarenin asıl mânasından başka olan nazik ve lâtif mânâ, dikkatle anlaşılabilen ince mânâ.
• Yere ağaçla vurup eser bırakmak.

nüktebin / nüktebîn

• İnceliği gören, nükteyi anlıyabilen. Kavrayışlı, anlayışlı, zeki. (Farsça)

nüktedan / nüktedân / نكته دان

• Nükte bilen. İnce ve zarif kimse. (Farsça)

• Zarif insan, nükteli sözler bilen. (Arapça - Farsça)

nüktever

• Nükteyi anlamakta mâhir olan, nükte bilen. (Farsça)

nüvb

• Bir siyahi kabile adı.
• Bal arısı sürüsü.

nüvbe

• Yetişmek.
• Siyahi bir kabile.

obüs

• Ask: Dikey veya dalıcı atış yapabilen, oldukça kısa namlulu top. Obüsler Milâdi 16. asırda icad olunmuştur. Bir mânianın arkasında bulunan ve bu sebeple doğruca görülemeyen düşman mevzilerinin yüksek münhanilerle aşırılmak suretiyle endaht yapmak maksadıyla icad edilmiştir.

oruç kazası / oruç kazâsı

• Oruç tutmamayı mubah kılan (dinde bildirilen) bir özür sebebiyle vaktinde tutulamayan veya kasd (bilerek) olmadan orucunu bozan bir kimsenin, Ramazân bayramının birinci, Kurban bayramının ilk üç günü hâricindeki zamanlarda gününe gün oruç tutması.

oruç keffareti / oruç keffâreti

• Ramazân-ı şerîfte bilerek orucu bozmanın cezâsı.

papağan

• İtl. İnsan konuşmasını taklid edebilen bir kuş.

pezir

• Kabul eden, olan, olabilen. (Farsça)
• "Söz dinleyici, emir tutan" mânasında birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

pozitivizm

• Gerçeğin deney ve gözlemle elde edilebileceği görüşünü savunan felsefî doktrin.

radıyallahü teala anha / radıyallahü teâlâ anhâ

• Hanım sahâbîlerden birinin ismi anılınca veya yazılınca söylenen "Allahü teâlâ ondan râzı olsun" mânâsına duâ, hürmet ve saygı ifâdesi. İki hanım sahâbî için (Radıyallahü teâlâ anhümâ" ve ikiden çok için "Radıyallahü anhünne" denir.

rahdan

• Yol bilen. (Farsça)

rasğ

• Bilek, elbileği.

raşih

• Yürüyebilen geyik yavrusu.

rasyonalizm

• Fls: Akliyecilik. Her şeyin yalnız akıl ile bilinebileceğini iddia eden bir felsefi görüş. (Fransızca)

raz-aşna

• Bir sırrı bilen. (Farsça)

raz-dan

• Sırrı bilen, sırra ortak olan dost. (Farsça)

rehf

• Keskinleştirmek, bilemek.

reht

• (Çoğulu: Erhüt-Erhât-Erâhit) Cemaat, kalabalık.
• Kavim, kabile.
• Ondan az olan adamlar.
• Göbekle diz arası miktarı deri. (Hayızlı avretler giyerler)

rehyab

• Yolunu bulabilen, girebilen. (Farsça)

reis-i kabile

• Kabile reisi.

remzşinas

• Bir maksad anlatan şekil, resim vb. (Farsça)
• Gizli ve kapalı olarak anlatılan şeyleri ve işaretleri bilen. (Farsça)

reşa'

• Yürüyebilen geyik yavrusu.

reşid / reşîd

• Doğru yolda giden, hak yolunda olan.
• Akıllı, iyi davranan. Ergin, olgun.
• Büluğ çağına girmiş kimse.
• Doğru yola sevkeden, hayra delâlet eden.
• Fık: Malını muhafaza hususunda aklı eren, istediği gibi meşru yolda sarfedebilen kimse.

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâta (yarattıklarına) doğru yolu gösterip, dilediğini bu yolda bulunduran.
• Rüşd sâhibi yâni, dînî vazîfelerini yerine getiren ve malını tasarruf edebilen, âkıl bâliğ olan, aklını ve malını yerinde kullanan.

resmen

• Devlet namına, resmî olarak, devlet tarafından.
• Kat'i olarak anlaşıldığına göre.
• İsteye isteye. Bile bile.
• Görünüşte, âdet yerini bulsun diye. Nezaket icabı olarak.

rezen

• (Çoğulu: Revâzin) İçeri çukurca olup su toplanabilen yüksek ve sağlam yer.

rezzak-ı alim-i rahim / rezzâk-ı alîm-i rahîm

• Sonsuz ilmiyle her şeyi hakkıyla bilen ve rızkını veren ve rahmetinin çok özel tecellîleri olan Allah.

ribab

• Arap kabilelerinden Zubeh, Sevr, Akl, Teym ve Ady denilen beş kabilenin adı.

ribe'n-nesie / ribe'n-nesîe

• Gecikme ribâsı. Bir cinsten olan iki şeyin birini, diğeri karşılığında veresiye olarak satmak veya başka başka cinslerden olup; ağırlık, hacim veya uzunluk ölçüsüyle yâhut belirli ölçülerde olup, sayıyla alınıp satılan iki şeyi veresiye değişmek. Mik tarlar eşit olsa bile ribâ sayılır.

ric'i talak / ric'î talâk

• Geri dönülebilen talâk (boşanma). Zevceye yaklaştıktan sonra sarîh (açık) veya işâretle, üç adedine veya bir ivâza (bedele, karşılığa) bağlı olmaksızın ve beynûnete yâni ayrılığa delâlet eden (gösteren) bir sıfatla sıfatlanmamış ve bir şeye teşbîh ed ilmemiş (benzetilmemiş), gerek sarîh (açık) lafız

rizam

• Kabile, kavim, topluluk.

robot

• Elektrikle veya mekanik yollarla hareket ettirilerek çeşitli işler yaptırılabilen otomatik cihaz. (Fransızca)

roman-vari / roman-vâri

• Roman gibi hayalî olabilen. Hakikatla alâkası olmayan veya az olan. (Farsça)

rovelver

• Peşpeşe altı mermi atabilen bir tür tabanca, altıpatlar.

ru-şinas

• Bilen, tanıyan. (Farsça)

ruşenzamir

• Hakikatları bilen. Kalbi, gönlü hakikatlara vakıf olan.

rusg

• Bilek.

rüsg

• (Çoğulu: Ersâg) Bilek.
• Hayvanların tırnağıyla baldırı arasında olan incecik yer.

rusg-ül kadem

• Ayak bileği.

rüsül

• (Tekili: Resül) Peygamberler, resüller. Bir kitapla gelen nebiler.

şa'b

• (Çoğulu: şuub) Tâife, cemaat. Kabile.

sadat-ı kabile

• Kabilenin ileri gelenleri.

sadedil

• Kalb sâfi, derin mes'elelere aklı ermeyen insan. Temiz kalbli olup, kolayca aldatılabilen kimse. (Farsça)

safderun

• Safi, içi temiz, kolay aldanabilen. (Farsça)

safer

• (Çoğulu: Esfâr) Boş ve hâli olmak.
• Arabi aylardan ikincisi.
• Karın içinde durabilen bir yılanın adı.

şahid / şâhid

• Şahitlik yapan. Bilen, tanıyan. Senet yerine geçecek kadar mâkul ve mu'teber sayılan. Gören.
• Resul-ü Ekrem Efendimizin (A.S.M.) bir vasfı.
• Melâike-i kiram.
• Hazır.

• Şahitlik yapan, bilen, tanıyan.

• Şâhidlik eden, görüp bilen. Birinin başkasında hakkının bulunduğunu isbat için şehâdet (şâhidlik) ederim demek sûretiyle hâkimin huzûrunda ve hasmın karşısında haber veren.

sahih hadis / sahîh hadîs

• Âdil yâni yalancılıktan uzak, büyük günah işlemeyen ve hadîs ilmini bilen kimselerden işitilen, Resûlullah efendimize kadar, rivâyet edenlerden hiçbiri noksan olmayan ve mütevâtir yâni birçok Sahâbînin Resûl-i ekremden ve başka birçok kimselerin onla rdan naklettikleri hadîsler ve meşhûr, yâni ilk z

şahit

• Şahitlik yapan, bilen, tanıyan.

said / sâid / ساعد

• Kolun, bilek ile dirseği arasındaki kısmı. Mirfak.

• Kol, bilek ile dirsek arası. (Arapça)

şairane / şairâne

• Şairce. şaire benzer surette konuşmakla. Mevzuu şiir sayılabilecek kadar hoş, lâtif olan şey. (Farsça)

şaki

• (Şekavet. den) Haydut. Yol kesen. Haylaz.
• Her çeşit günahı işleyebilen.

salar / sâlâr

• Kafile veya kabile reisi. Baş. Başkan. Reis. En büyük âmir. Başkumandan. (Farsça)

salt

• Bileyi taşı.
• Kişinin kendi öz kızı.
• Erkek ismi.
• Geniş alın.
• Vurmak mânâsına mastar.

sanbur

• Yalnız olan hurma ağacı.
• Oğlu, kızı, kavmi ve kabilesi olmayan kişi.

sarraf

• Anlayan, değerini bilen.

şavt

• (Çoğulu: Eşvât) Atın yelmesi ve sıçraması.
• Bir tur.
• İşin bir kısmı.
• Sesin gidebileceği mesafe.

saykal

• Cilâ. Cilâ yapan âlet. Parlatan.
• Kılıç bileyen.

şebam

• Anasını emmesin diye kuzu ve oğlak ağzına takılan ağaç ağızlık.
• Araptan bir kabile.

şehr

• Cemâati, en büyük câmiye sığmayan yer veyâ İslâmiyet'in emrini yapabilecek güçte müslüman vâli ve hâkimi bulunan yer.

sekaf

• Kabile, soy. Nisbet.

şekergüzar

• (Şeker-güzâr) İyilik bilen, teşekkür eden. (Farsça)

sekun

• Yemen vilâyetinde bir kabile adı.

semale

• (Çoğulu: Simâl) Kap veya havuz dibinde olan artık.
• Tereyağı.
• Araptan bir kabile.

senber

• Her umuru bilen, her işten anlayan.

sened / سَنَدْ

• Kuvvetli olabilecek söz.
• Tapu.
• Üzerine dayanılacak ve itimad edilecek şey. Mutemed. Melce'.
• İki kişi veya çok kimseler arasındaki anlaşmayı tesbit eden ve karşılıklı imzalanan kâğıt, vesika.

• Kuvvetli delil olabilecek söz veya yazı.

şenn

• (Çoğulu: Şinân) Eski kırba.
• Araptan bir kabile.
• Dağılıp perâkende olmak.

serbest

• Kayıtsız. Başıboş. İstediği gibi hareket edebilen. (Farsça)
• Sıkılmayan. (Farsça)
• Engelsiz. (Farsça)

seriredan / seriredân

• İçteki sırrı bilen. (Farsça)

sevaid

• (Tekili: Sâid) Dirsekten bileğe kadar olan kısımlar.

şeyh

• Yaşlı adam.
• Bir kabilenin ileri geleni. Kabile reisi.
• Tarikatta müridlerin reisi.

şeyh-ül hadis

• İkiyüz bin Hadis-i Şerifi, rivayet edenleriyle birlikte ezbere bilen büyük hadis âlimi.

sıbyan

• (Tekili: Sabi) Çocuklar, sabiler.

• Çocuklar, sabiler.

sıddikin-i muhakkikin / sıddîkîn-i muhakkikîn

• Daima doğruluk üzere ve Allah'a ve peygambere sadakatte en ileride olan, hakikatleri delilleriyle bilen büyük araştırmacı âlimler.

sıhhat

• Sağlamlık. Doğruluk. Sağlık.
• Edb: Sözün yanlış ve eksik olmamasıdır. (Sözün sağlamlığı diye tercüme edilebilen sıhhat-ı ifade: Bir ibarede zâf-ı te'lif, ta'kid, garabet, tetabu-u izafet, tekrar, tenafür, şivesizlik v.s. gibi kusurlar bulunmamakla tahakkuk eder...)

şinas / şinâs / شناس

• Tanıyan, bilen, anlayan. Tarih-şinas : f. Tarihten anlayan, tarih bilen. (Farsça)

• Tanıyan. (Farsça)
• Bilen. (Farsça)
• Sayan. (Farsça)

şinik

• On litre su alabilen teneke kutu kadar olan mahsul ölçüsü. Yarım gaz tenekesi. (Isparta havalisine mahsus hububat ölçüsü)

• Yaklaşık on litre su alabilen mahsul ölçüsü.

sırrdaş

• Birbirinin sırrını bilen.
• Sır saklıyan.

sivar

• (Çoğulu: Esvire - Esâvir-Suur) Bilezik.

sivar-ı zerrin

• Altun bilezik.

süal

• Bir kabile ismi.

sübjektif

• Bilen akıl ile alâkalı. (Fransızca)
• Eşyanın hakikatına değil de ferdin düşünce ve duygularına dayanan. Şahsî görüşe göre olan. İndî, nefsî olan. (Fransızca)

süha

• Bir yıldız ismi. Dübb-ü ekber (Büyük Ayı) yıldız kümesinden gözü kuvvetli olan kimselerin görebileceği en küçük yıldız.

sühan-şinas

• Söz bilen, sözün kıymetini takdir eden. (Farsça)

sühandan / سخندان

• Söz bilen, sözden anlayan. (Farsça)

şuhudi / şuhûdî

• Görme ile ilgili, görülebilen.

şükrgüzar

• İyilik bilen, teşekkür eden. (Farsça)

sünnet

• Göbekle kasık arası.
• Atın bileğinin ardındaki uzunca kıllar.

şuub

• (Tekili: şa'b) Cemaatler. Taifeler. Kabileler.

şuunat-ı kesireye malik / şuûnât-ı kesireye mâlik

• Pek çok halleri, özellikleri, etkinlikleri bulunan; pek çok işi yapabilen.

suur

• (Tekili: Sivâr) Bilezikler.

şuurane / şuûrâne

• Anlayarak, bilerek.

şuurdarane / şuurdârâne

• Haberli ve iyice tanıyarak. Kendinden haberi olarak. Bilerek, bilir gibi. (Farsça)

şüzzaz

• Müteferrik, perâkende, parçalanmış, dağılmış.
• Az olan cemaat. Kabilenin haricinde kalan.

ta'ammüden

• Bilerek, isteyerek, önceden hazırlayarak yapma.

taammüd / تعمد

• (Amd. den) Bilerek ve isteyerek suç işlemek. Kasıt ve niyet etme, bilerek ve isteyerek bir iş yapma.

• Bilerek yapma.

• Bilerek yapma. (Arapça)

taammüdat / taammüdât

• (Tekili: Taammüd) İsteyerek ve bilerek yapılan işler.

taammüden / تعمدا

• Evvelden hazırlanarak. Kastederek. Bile bile.

• Bilerek, kasıtlı olarak. (Arapça)

tabak

• (Çoğulu: Etbâk) Örtü.
• Hâl.
• Cemaat, topluluk.
• Kabile.

tabakat-ı meşhure-i sahabe

• Meşhur sahabilerin kendi aralarındaki farklı dereceleri.

tabakat-ı sahabe

• Sahabilerin dereceleri.

tafsili iman / tafsîlî îmân

• Îmân edilecek hususlara genişçe, delîlerini bilerek ve ayrı ayrı inanmak.

tağut

• Azgın, sapkın, îmansız, ilâh gibi saygı gören, heykellerine bile saygı duyulan, sapan ve saptıran.

tahaddu'

• (Hud'a. dan) Bilerek aldanma.

tahalhul

• (Halhal. dan) Ayağa bilezik takma.
• Bir cismin hacminin büyümesi, şişmesi.
• Hava cereyanı olması.

tahcil

• Atın dört veya üç ayağında veya ikisinde bileklerinden yukarı olan beyazlık.

tahdid

• Hudutlandırmak. Sınırlamak. Sınırı belli etmek.
• Tarif etmek.
• Bir şeyi kasdetmek.
• Keskin etmek. Bilemek.

tahliz

• Bir kimsenin kulağına küpe ve koluna bilezik takmak.

tai / taî

• Arabistan'da mevcut Tay kabilesinden olan.

taife / tâife

• Hususi bir sınıf meydana getiren insanlar. Kavim, kabile. Takım.

• Cemaat, grup, kavm, kabile, takım.

talak-ı ric'i / talâk-ı ric'î

• Geri dönülebilen talâk. Zevceye yaklaştıktan sonra, sarîh (açık) veya işâretle, üç adedine veya bir ivaza (bedele, karşılığa) bağlı olmaksızın ve beynûnete yâni ayrılığa delâlet eden (gösteren) bir sıfatla sıfatlanmamış ve bir şeye teşbîh edilmemiş (benzetilmemiş), gerek sarîh (açık), gerekse talâk-

tasm

• Âd taifesinden bir kabile.
• Mahvetmek veya mahvolmak.

tasvir

• Hiss ve mahsusata münhasır olan ifâde.
• Bir şeyi söz veya yazı ile anlatmak. Resim yapmak.
• Bir şeye şekil ve suret vermek. Resim.
• Edb: Görebildiğimiz ve hissedebildiğimiz şeyleri bize gösterebilecek veya hariçte vücudu olmayan fakat hissedilen şeyleri duyurabilecek mel

tatar

• Bir Müslüman Türk kabilesi.

tavr-ı akıl

• Aklın kabul edebileceği durum.

teannüd

• Hakkı ve doğruyu bilerek tersini yapmak.

tecahül-i arifane / tecahül-i ârifane

• Edb: Bildiği bir şeyi bilmiyormuş gibi gösterme. Bilen bir kimsenin, bilmez gibi davranması.

tecdid-i iman / tecdîd-i îmân

• Bilerek veya bilmeyerek küfrü gerektiren (îmânı gideren) bir sözü söylemek veya bir işi yapmak yâhut böyle bir şeyi yapmış olma ihtimâli üzerine, Lâ ilâhe illallah Muhammedün Resûlullah sözünü; mânâsını bilerek ve inanarak söyleyip, îmânını yenileme, tâzeleme.

tefsir / tefsîr

• Örtülü, kapalı olan şeyi ortaya çıkarmak, açmak, beyân etmek, beşerî kudret dâhilinde, Kur'ân-ı kerîm âyetlerindeki murâd-ı ilâhîyi (Allahü teâlânın murâdını) anlamak. Bu işi yapabilen âlime müfessir denir.

tehlike-i diniye

• Dine gelebilecek tehlike.

tekrir

• Tekrar etme, bir daha yapma, söyleme, tekrarlama.
• Edb: Sözün tesirini kuvvetlendirmek için bir sözü bile bile tekrar etme san'atı.
• Tecvidde: Harf okunduğu zaman dilin sürçmesine denir. Râ harfine âid olan bir sıfattır. Buna mükerrir harfi de denir.

temyiz / temyîz

• İyiyi kötüden ayırt etme. Bir kimsenin (meselâ çocuğun), satın alınan malın mülk olacağını ve satınca mülkten çıkacağını anlaması. İyiyi kötüden ayırt edebilene mümeyyiz denir.

tenasan / tenâsân / تن آسان

• Canının kıymetini bilen, rahatına düşkün. (Farsça)

tenezzül-ü ilahi / tenezzül-ü ilâhî

• Allah'ın Kur'ân-ı Kerim'de emirlerini kullarının anlayabilecekleri şekilde bildirmesi, onların anlayış seviyelerine göre hitap etmesi.

tenezzülat-ı ilahiye / tenezzülât-ı ilâhiye

• Allah'ın Kur'ân-ı Kerim'de emirlerini kullarının anlayabilecekleri şekilde bildirmesi, onların anlayış seviyelerine göre hitap etmesi.

• Cenab-ı Hakk kelâmiyle, kullarının anlayış seviyelerine göre konuşması ve derin hakikatları, anlıyabilecekleri ifadelerle beyan etmesi.

terekküb / تركب

• Oluşum. (Arapça)
• Bileşim. (Arapça)
• Terekküb etmek: Oluşmak. (Arapça)

terkipsiz

• Müstakil, birkaç şeyin bileşiminden oluşmayan.

termos

• yun. İçine konulan sıvının sıcaklık veya soğukluğunu uzun müddet muhafaza edebilen kap.

tesemmi

• Bir şahsa veya kabileye müntesib olma.
• Bir isimle isimlenme.

teşhiz

• (Çoğulu: Teşhizât) (Şahz. dan) Sivriltme, keskinleştirme.
• Bileme.
• Gücünü, kuvvetini artırma.
• Uyandırma.

tesvir

• Büyük derecelere çıkma, büyük işlere yükselme.
• Koluna bilezik yapma.

tevcih

• Döndürmek, yöneltmek.
• Tefsir etmek.
• Birisini bir tarafa göndermek.
• Rütbe vermek.
• Bir kimseye söz atmak.
• Edb: İki zıd mânaya gelebilen ve birbirinin zıddı mânada söz kullanmak.

tevcih-i kelam / tevcih-i kelâm

• Sözle işarette bulunmak.
• Birbirinin zıddı muhtelif mânaya gelebilen kelimeyi sözde kullanmak.

tevhid

• Birleme. Bir Allah'tan başka İlâh olmadığına inanma. Lâ ilahe illallah sözünü tekrarlama. Her yerde ve her şeyde Allah'tan başkasının te'sir hâkimiyeti olmadığını anlamak, bilmek ve bilerek yaşamak.
• Edb: Allah'ın varlığına ve birliğine dair yazılan manzume.

tevkif

• Alıkoyma, tutma. Hapis olarak bekletme. Vakfetme.
• Arafatta mevkaf olan yerde durdurmak.
• Bir kimsenin koluna bilezik takmak.

teyakkuz-ı arifane / teyakkuz-ı ârifâne

• Bilen birine yakışır bir şekilde bir uyanıklılık.

tılsım-ı kainat / tılsım-ı kâinat

• Kâinatın tılsımı, kâinattaki anlaşılması zor olup herkesin yalnız kendi akliyle bilemeyeceği gizli ve ince hakikatlar.

tufave

• Güneş dairesi.
• Ay ağılı, hâle.
• Kabile.

tugave

• Güneş dairesi.
• Araptan bir kabile.

tuhye

• Benî Temim kabilesinden bir cemaat.

ufk-u nazar

• Bakış ufku, görüş mesafesi; insanın görebileceği alan.

uhbuşe

• Türlü kabilelerden meydana gelen topluluk.

ulema / ulemâ

• Âlimler, ilim sâhibleri; zamânın fen ve edebiyât bilgilerinde yetişmiş, Kur'ân-ı kerîmin ve binlerce hadîs-i şerîfin mânâsını ezberden bilen, İslâm'ın yirmi ana ilim ve kolları olan seksen ilimde mütehassıs (uzman), tasavvufun (evliyâlığın) en yüksek derecesine ulaşmış, yetişmiş ve yetiştirebilen, i

ulema-i batın / ulema-i bâtın

• Şeriatın, zâhir ve hükümlerinden daha çok, mânâ ve esrarını bilen âlimler.

ulema-i zahir / ulema-i zâhir

• Kur'an-ı Kerimin zâhir mânâsına göre hakikatları değerlendiren âlimler. Şeriatın mâna ve esrarından daha çok, zâhirini ve hükümlerini bilen âlimler.

ulema-i zahir ve batın / ulema-i zâhir ve bâtın

• Dinin hem açık hükümlerini hemde sırlarını ve mânâlarını bilen büyük âlimler.

ulema-yı batın / ulema-yı bâtın

• Şeriatın zâhirinden ve açık hükümlerinden daha çok, mânâ ve esrârını bilen âlimler.

ulü-l elbab

• Akıl sâhibleri. Düşünebilenler. Akl-ı selim sahibleri.

uluhiyet / ulûhiyet

• İlâhlık, kısaca "ibadet edilmeye lâyık olan yegâne mabud bütün varlıkları yaratan Allahtır" diye ifade edilebilen hakikat.

ulum-u hafiye / ulûm-u hafiye

• Gizli ilimler, ancak peygambere ve bir kısım hakikatlerin sırlarını bilen alimlerce bilinen ilimler.

umde

• İnanılacak şey.
• Prensip, temel fikir.
• Dostluk. Güvenilecek yer veya kimse.
• Kavim veya kabilenin muteber ve mu'temedi olan. Reis. Serasker.

ümmehat

• (Tekili: Ümm) Analar.
• Esaslar, asıllar.
• İslâmî ana eserler. Me'haz olabilecek kıymetli ilmî eserler.

utarid

• Araptan bir kabile adı.
• Merkür gezegeni.

vahime kuvveti / vâhime kuvveti

• His organları ile anlaşılamayan, fakat duyulanlardan çıkarılabilen mânâları anlayan iç kuvvet.

vahy katibi / vahy kâtibi

• Peygamber efendimize gelen vahyi, O'nun emri ile yazan sahâbîlere verilen isim.

vakıf / vâkıf / وَاقِفْ

• Bilen, Allah için veren.

• Bilen, haber sahibi. Aşina. Bir işten iyi haberi olan.
• Vakfeden.
• Duran, ayakta duran.

• Bilen, haberdâr olan.

vakıf-ı esrar / vâkıf-ı esrar

• Gizli şeyleri, sırları bilen.

vakıf-ı esrar-ı sübhan / vâkıf-ı esrar-ı sübhân

• Gizli sırları bilen, her türlü eksiklikten sonsuz derecede yüce olan Allah.

vakıfane / vâkıfane / vâkıfâne

• Bilen kimseye yakışır surette, bilerek. Vâkıf şekilde. Anlamak ve bilmek suretiyle. (Farsça)

• Derinlemesine bilerek.

• Bilerek, hakim olarak.

vallahu a'lemu bi's-savab

• Doğruyu en iyi bilen Allah'tır.

vassaf / vassâf

• Herşeyin vasıf ve özelliklerini bilen ve bildiren.

vehhabiyyun / vehhâbiyyûn / وهابيون

• Vehhâbîler. (Arapça)

velev / وَلَوْ

• Olsa da, bile.

• Bile, hatta.

vesair

• Bunun gibileri, benzerleri ve diğerleri.

via' / viâ'

• (Çoğulu: Eviye) Kap, içinde bir şey konulabilen zarf.

vicdan

• İnsanın içindeki iyiyi kötüden ayırabilen ve iyilik etmekten lezzet duyan ve kötülükten elem alan manevî his.
• Kendinden geçme, dalma.
• Bir şeyi bir halde görme, bulma.
• Duyma, duygu.
• İnanç.
• Şuur.
• Bâtın ile Hakkı tanımak.
• Din.

vücud-u hissi / vücud-u hissî / وُجُودُ حِسِّي

• Duyu organları ile kavranabilen varlık.

• Hissedilebilen varlık.

vücuh-u mümkine

• Mümkün olabilecek yönler.

vukuflu

• Bilen, bilgili.

yare / yâre

• Bilezik. (Farsça)

yavuz sultan selim

• (Hi: 875-926) Osmanlı Padişahlarından dokuzuncusudur. Sultan Süleyman Han'ın babası, 2. Bayezid Han'ın oğludur.Azim ve sebat örneği olan ve memleket mes'elelerinde en küçük kusurları bile afvedemiyen Yavuz Selim, Çaldıran seferine çıkmıştı. Uzun müddet seferde olan askerleri bir gün padişahın çadırı

yed-i idam / yed-i îdam

• Herşeyi yok edebilen el.

yemin-i gamus / yemîn-i gamûs / yemîn-i gâmûs

• Yalan yere bile bile yapılan yemin.

• Günâha ve Cehennem'e sokan yemin. Geçmişteki bir şey için, bile bile yalan söyleyerek, yemin etmek.

yenarık

• Yassı bilezik.

zafire

• Yar, yoldaş.
• Kavim. Kabile.

zahir ulema

• Dinin sırlarından, gizli mânâlarından çok, açık hükümlerini bilen âlimler.

zahir ve batın hocası / zahir ve bâtın hocası

• Dinin hem açık hükümlerini hem de sırlarını ve mânâlarını bilen büyük âlim.

zahir-perest / zâhir-perest

• Bir şeyin iç yüzüne, hakikatına kıymet vermeyip görünüşüne kıymet veren. Dış yüzüne ehemmiyet veren. İç yüzüne aldırış etmeyip, hakikatını bilemeyen. (Farsça)

zat-ı alim / zât-ı alîm

• Herşeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan, sonsuz ilim sahibi Zât, Allah.

zat-ı kadir-i alim / zât-ı kadîr-i alîm

• Herşeyi hakkıyla bilen ve sonsuz güç ve kudret sahibi Zât, Allah.

zat-ı muhakkik / zât-ı muhakkik

• Gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen âlim zât.

zat-ı ruşen-zamir / zât-ı rûşen-zamir

• Hakikatleri bilen, gönlü aydın kişi.

zat-ı zifünun / zât-ı zîfünun

• Fen ilimlerini bilen zât.

zenberek

• (Zenburek) Hareket ettirmeğe yarıyan yay. Saatin zenbereği. (Farsça)
• Hayvan üzerinde taşınan ve ateşlenebilen küçük top. (Farsça)
• Mc: Faaliyet ve harekete sebep olan şey. (Farsça)

zend

• (Çoğulu: Zinâd-Eznüd-Eznâd) Kolun bilekte olan mafsalı.
• Çakmak taşı ve demiri.

zevi'l-idrak / zevi'l-idrâk

• Düşünebilen varlıklar, idrak sahipleri.

zevilihsas

• Hissedebilen.