ab-dest

• Namaz ve sair dini ibadetler için usulüne uygun olarak, el, ağız, burun, yüz, dirseklere kadar kolları ve topuk kemiği üzerine kadar ayakları üçer defa yıkamak ve kulaklara, başa ve enseye meshetmektir. (Farsça)
• Azarlama, paylama. (Farsça)

ab-ı hayat / âb-ı hayât

• Hayat suyu. Saf ve berrak su. İnce ve derin mânâlı söz. Tasavvufta mürşid-i kâmil denilen evliyâ zâtların, insanların mânen canlı, kalblerinin uyanık olmalarına vesîle olan mübârek sözleri, mânevî nazarları (bakışları) ve kıymetli kalblerinden fışkır an teveccüh. Bir şeyin kıymetini kuvvetli bir şek

ab-yari / ab-yarî

• (Asıl mânâsı sulama ise de, lisanımızda yalnız mecazi mânâsiyle bazı eski nesir yazarları tarafından kullanılmıştır). Yardım, itimat. (Farsça)

adab / âdâb

• (Edeb kelimesinin çoğuludur.) Usul, yol, yordam, davranış kaideleri, terbiye. Ahlâk ve terbiyenin gerektirdiği konuşma ve hareket tarzı. Adaba uymayanlara edepsiz denir."Edipler edepli olmalı" yani yazarlar, edebiyatçılar dine, ahlâka ve terbiyeye uymalı. Aksi halde edebiyatçı adına lâyık olamazlar,

akl-ı nazar

• Nazarî ve teorik akıl ile bakma.

akliyyat

• Müşahedeye ve tecrübeye girmeyen ve sadece akıl ile düşünülen şeyler ve hususlar. Nazarî meseleler.

ala-kavlin / alâ-kavlin

• Bir kavle göre. Bir rivâyete nazaran.

alabanda

• İtl. Gemilerde dümeni tam sancağa veya iskeleye kırma, yahut geminin bir tarafındaki toplara ateş etme kumandası.
• Mc:Şiddetle kınama ve azarlama.

alettedric

• Azar azar.

aleyhi nazaru'r-rahmani / aleyhi nazaru'r-rahmânî

• Sonsuz merhamet ve şefkat sahibi olan Allah'ın nazarı ve teveccühü onun üzerine olsun.

anarşizm

• Anarşiyi istiyen tahribci bir nazariye. Anarşistlik. İnsanın insan tarafından idaresi esasına dayanan her türlü devlet, hukuk düzenlerinin adaletsiz, haksız ve zulüm olduğunu iddia eden ve devletsiz, kanunsuz, her insanın kendi başına buyruk yaşıyacağı bir düzensizlik istiyenlerin görüşü.

arazi-i mahmiye / arâzi-i mahmiye

• Huk: Beytülmâle ait araziden, koru, mer'a, yol, pazar yerleri gibi halkın ihtiyaçlarına ayrılmış olan arâzi.

ariz / âriz

• Azarlayıcı.

asgün

• Hazar Denizi'ne verilen bir isim.

ashab-ı kütüb-i sitte / ashâb-ı kütüb-i sitte

• Kütüb-ü sitte ashabı, meşhur altı sahih hadis kitabı olan Sahih-i Buhâri, Sahih-i Müslim, İbn-i Mâce, Ebu Davud, Tırmizi ve Neseî'nin yazarları.

ayin / âyin

• Gözü değen kişi. Nazarı değen kimse.

ayn

• (Çoğulu: A'yan-A'yun-Uyûn) Göz.
• Pınar, kaynak. Çeşme.
• Tıpkısı, tâ kendisi.
• Zât.
• Eşyanın hakikatı.
• Kavmin şereflisi.
• Diz.
• Altın.
• Nazar değme.
• Casus.
• Her şeyin en iyisi.
• Muayene etmek.

azamet-i tevbih

• Azarlamanın büyüklüğü.

azarende

• Azarlıyan, tekdir eden. (Farsça)
• Kalb kıran, inciten. (Farsça)

azb

• Kesme.
• Isırma.
• Azarlama.
• Hastalıktan hırpalanma.

azir / âzîr

• Iztırab, sıkıntı. Ağrı, sızı. (Farsça)
• Azar, tekdir. (Farsça)

azl

• (Azel) Levmetmek, kınamak. Azarlamak.

azul / azûl

• Çok azarlayan, çıkışan, paylıyan.

azürde

• Azar görmüş, incinmiş, gücenmiş. Kalbi kırılmış, üzülmüş. (Farsça)

badame

• İpek kurdu. (Farsça)
• Zincir halkası. (Farsça)
• Et beni. (Farsça)
• Nazarlık. (Farsça)
• Süslü şey. (Farsça)
• Eski hırka. (Farsça)

bahr-i hazer / بحر خزر

• Hazar Denizi.

bahs

• Kazmak.
• Ayırmak.
• Saçmak.
• Birşey hakkında etrafiyle söz söyleyip hakikatı araştırma. Konuşulan şey.
• Teftiş.
• Söz münazarası, muaraza, mübahese.
• Bir mevzû hakkında tafsilât, açıklama.
• İddialaşma.

baky

• Bakmak, nazar.
• Muntazır olup yol gözlemek.

başmuharrir

• Başyazar, bir süreli yayında başmakaleleri, başyazıları yazan yazar.

bayiiyye / bâyiiyye

• Eskiden pazar kurulan yerlere gönderilen mevad ve eşyadan gümrük ihtisab vergisinin haricinde alınan ikinci vergi.

bazar

• Alış-veriş. Ahz ü itâ. (Farsça)
• Alış-veriş yeri. Pazar. Üstü açık yer ki, hergün veya belirli günlerde herkes satacağını oraya çıkarıp pazarlıkla veya açık artırmayla satar. (Farsça)
• Fiat kararlaştırılıp alış-verişte uyuşmak için yapılan konuşma veya çekişme, pazarlık. (Farsça)

bazargah / bazargâh / بازارگاه

• Pazar yeri. (Farsça)

bed-çeşm

• Nazarı değen, haset kimse. (Farsça)

berşem

• Kederin belli oluşu. (Farsça)
• Dikkatli nazar. (Farsça)

berser-zeden

• Başa kakmak, azarlamak. (Farsça)

bey-gah / bey-gâh

• Pazar yeri, pazar. (Farsça)

beygar

• Tekdir, azarlama, çıkışma. Sövme. (Farsça)

bezirgan

• (Bâzâr-gân) Tacir, tüccar, alışveriş eden esnaf. Efendi ve ağa yerine Yahudiler için söylenen ünvandır. (Farsça)

birşam

• Hiddetli nazar, kızgın bakış.

borsa

• (Ticarette) Vasıfları belli ölçülere uyan yani standartlaştırılabilen malların örnekleri üzerinden alım satımının yapıldığı devlet kontrolü altında teşkilâtlanmış pazar yeri.

buhari / buharî

• En önemli hadîs kitabının yazarı.

cahme

• Nazar değdiren göz.
• Kat kat ve şiddetli yanan ateş.

cami / câmî

• Büyük bir âlim ve yazarı.

cami-ül huruf

• Kitap te'lif eden, müellif, yazar.

çarsu

• Dört taraf. Dört tarafı olan şey. (Farsça)
• Çarşı, pazar. (Farsça)

ce'r

• Tazarru etmek, yalvarmak.
• Çağırmak.

cefve

• Cefa, azar.

cemerat

• (Tekili: Cemre) Cemreler. Şubat ayında azar azar artan sıcaklıklar.

çeşm-i istikbal-bini / çeşm-i istikbâl-binî

• Gelecek zamanı, istikbâli gören göz. Kuvve-i kudsiye ve ferâset ve basiretle ileriyi bilen nazar.

çeşm-zahm

• Nazar değme.

ceste

• Azar azar, bir parça. (Farsça)
• Sıçrayış, atlayış. Hatve. (Farsça)

ceste ceste

• Azar azar, parça parça, kısım kısım.

cev-be-cev

• Azar azar. (Farsça)

cum'a

• Toplanma.
• Perşembeden sonraki gün. Müslümanların kudsî tâtil günü olup, o güne mahsus namazla mükelleftirler. Memur ve işçilerin cuma namazı vakti serbest bırakılmamaları din hürriyetine aykırıdır. Yahudiler ve hristiyanlar haftalık dinî törenleri için cumartesi ve pazar günü serbest

cüzaf

• Götürü pazar.

damping

• ing. Bir pazarı elde etmek veya bir malı elden çıkartabilmek için benzerlerinden çok düşük fiyatla satma.

darvincilik

• 19. yy.da yaşamış İngiliz düşünürü Darwin'in kurduğu bir nazariye, görüş.

dem

• Nefes. Soluk. (Farsça)
• Ağız. (Farsça)
• Nazar. (Farsça)
• An, vakit, saat. (Farsça)
• Koku. (Farsça)
• Kibir, gurur. (Farsça)
• Âli, yüksek. (Farsça)
• Körük. (Farsça)

ders

• Tenbih, tâlimat, vazife. Bir şeyi öğrenmek için muallim veya o işi iyi bilen birisinden azar azar alınan vazife.
• Akıl.

dua

• Allah'a (C.C.) karşı rağbet, niyaz, yalvarış, tazarru.
• Salât, namaz.
• Cenab-ı Hak'tan hayır ve rahmet dilemek. Allah'ın rızâsını, hidayet ve istikamete muvaffakiyyeti dilemek, yalvarmak.
• Peygamber'e (A.S.M.) salavat getirmek.
• Birisini çağırmak.
• Birisini

düşenbe / دوشنبه

• Pazartesi. (Farsça)

düşenbih

• Haftanın ikinci günü, pazartesi. (Farsça)

ebu bekir-i sıddık

• Asıl adı Abdullah, künyesi Ebu Bekir, lâkabı Sıddık ve Atik. Erkekler içerisinde Resul-i Ekreme (A.S.M.) ilk iman eden; bütün muharebelerde ona refakat eden; seferde, hazarda, bütün tehlikeli anlarda Peygamber Efendimizle (A.S.M.) beraber çalışmış ve onun en yakın Sahâbesi. Onun sohbetinden feyz alm

ecr-i müsemma / ecr-i müsemmâ

• Mukavele ve pazarlıkla kararlaştırılan ücret.

ecsam-ı selase nazariyesi / ecsâm-ı selâse nazariyesi

• Üç cisim nazariyesi.

edib-i şehir / edib-i şehîr

• Meşhur edebiyatçı, yazar.

edvar-ı seb'a

• Yedi devreler. Dünyanın yaradılışından beri geçirdiği devreler ki, nazariye olarak söylenir.

efkar-ı münafıkane / efkâr-ı münafıkane

• İki yüzlü, içten pazarlıklı fikirler, düşünceler.

ehemmiyet

• Mühim olma, ağırlık, değerlilik, dikkate değer olma, dikkat ve ihtimam, kıymet, nazar-ı dikkati çekme.

ehl-i kalem

• Eli kalem tutanlar, yazarlar.

ehl-i kütüb-ü sahiha

• Doğru, güvenilir ve sağlam hadîs kitap yazarları.

ehl-i temaşa ve tefekkür / ehl-i temâşâ ve tefekkür / اَهْلِ تَمَاشَا وَ تَفَكُّرْ

• İbret nazarıyla seyredenler ve düşünenler.

ekrad reçetesi

• "Kürtler reçetesi" anlamında olan Münâzarat isimli eser.

enteresan

• Alâka çekici, dikkate lâyık, nazarı celbedici. Câlib-i dikkat. (Fransızca)

enzar / enzâr

• (Tekili: Nazar) Bakışlar, görüşler. Seyr.

• Nazarlar, bakışlar.

enzar-ı melaike / enzar-ı melâike

• Meleklerin nazarları ve görüşleri.

eser-i itab

• Azarlama belirtisi.

esvak

• (Tekili: Sûk) Çarşılar. Pazarlar.

eyyühe'n-nazır / eyyühe'n-nâzır

• Ey (bu yazıya) bakan, nazar eden.

firib

• Aldatıcı, aldatan, kandıran manasında birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Dil-firib : Gönül aldatan. Nazar-firib : Göz aldatan. (Farsça)

gazr

• (Gazâre) (Çoğulu: Gazâyir) Men etmek, engel olmak.
• Hapsetmek.
• Geçim kolaylığı, maişet genişliği.
• Büyük çanak.

gazreme

• (Çoğulu: Gazarim) Ölçüsüz, tartısız bir şeyi satmak.

gazruf

• (Çoğulu: Gazârif) Kıkırdak.

gılt

• Akdolunan pazarlığı bozmak.

götürü satış

• Alış-verişte bir malı tartı veya ölçü ile olmayarak toptan pazarlık sûretiyle almak veya satmak; kabala.

guzruf

• (Çoğulu: Gazârif) Kulak kemiği.
• Kıkırdak.

habt

• Yanlış hareket.
• Maktulün kanının heder olması.
• Bozma, ibtâl etme, muteberliğini kaybettirme.
• Bir bahis veya münazarada karşısındakinin hatasını isbat ile onu ilzam edip susturma.

haif

• Gadir eden, azarlayan. Zulmeden.

han

• Okuyan, okuyucu, çağıran manasına gelir. Meselâ: Duâ-hân : (Niyaz ve tazarrukârane bir tezellül ile) duâ okuyan. (Farsça)

hasb

• Göre, nazaran, gereğince.

hasiyet-i isabet / hâsiyet-i isâbet / خَاصِيَتِ اِصَابَتْ

• (Nazar) değme özelliği.

hasve

• (Çoğulu: Husvât) Yudum yudum, azar azar içme.

hatme-i hacegan / hatme-i hâcegân

• Nakşi tarikatı mensublarının fikri ve nazarı mâsivadan tecerrüd ederek, topluca muayyen dua ve zikirlerini sonuna kadar okumaları. (Farsça)

hayaliyyun

• (Tekili: Hayalî) Romantik şâirler, hayalî yazarlar.

hazr

• Bir şeyi takdir ve tahmin etmek, nazar ile tahmin etmek.
• Çehresini ekşitip çirkin olmak.

hendese-i mülkiye mektebi

• Osmanlı İmparatorluğu devrinde mühendis yetiştirmek gayesiyle açılan mekteb. XIX. yy. sonlarına kadar memlekette belediye ve mimarî işlerde vazife alacak mühendis bulunmuyordu. Nafia Nezareti bu ihtiyacı nazar-ı itibara alarak bir mühendis mektebi kurulmasının lüzumlu olduğunu ileri sürünce, padişah

hey'et-i umumiye

• Umumi hey'et. Bir şeyin teferruatları nazara alınmadan olan umumi durumu.

hic / hîc

• Deveyi azarlama ve zecir sesi.

hicri şemsi sene / hicrî şemsî sene

• Resûlullah efendimizin hicret ederek Medîne'ye girdiği Eylül ayının 20'nci Pazartesi günü başlayan ve dünyânın güneş etrâfında bir defâ dönmesini (365,242 güneş gününü) esas alan takvim senesi.

hicri şemsi takvim / hicrî şemsî takvim

• Resûlullah efendimizin Medîne'ye hicreti esnâsında Kubâ köyüne ayak bastığı Rebî'ul-evvel ayının sekizinci Pazartesi gününe rastlayan mîlâdî Eylül ayının yirminci gününü başlangıç ve güneş yılını esas alan takvim.

hikaye-nüvis / hikâye-nüvis

• Hikâye ve roman yazarı. Hikâyeci, romancı. (Farsça)

hırz / حرز

• Sığınak.
• Nazar boncuğu, nazar duası.
• Tılsım.

• Sığınak. (Arapça)
• Nazar boncuğu. (Arapça)

hüfat

• Nazar etmek, bakmak.

hulya

• Kuruntu. Hayal. Vehim. Olmıyan bir şeyi düşünerek yaşamak. Akıldan geçen ve matmah-ı nazar olan husus. (Farsça)

hütu'

• Boyun uzatmak.
• Çok nazar etmek, çok bakmak.

huzruf

• (Çoğulu: Hazârif) Fırıldak.
• Değirmen çarkının birisi.
• Pervâne.

ibtihal

• Halktan alâkayı keserek Allaha tazarru' ve niyazda bulunmak.

idlaliyyat / idlâliyyât

• İnsanı doğru yoldan saptıracak fikirler, azdıracak mevzular. Kur'ânla muaraza eden safsata ve bâtıl felsefi nazariyeler.

ifade-i naşir / ifade-i nâşir

• Yayımcının yazar ve eseri hakkındaki sözü.

ihase

• Toprağı kazarak bir şeyler arama.

ihtisab resmi

• Eskiden belediye varidatı olarak damga, tartı, ölçü, panayır ve pazar vergisi adı altında alınan vergiler ile, hile yapan esnaftan alınan para cezalarının umumi adı.

ikale

• Pazarlığı bozma. Her iki tarafın isteğiyle alışveriş mukavelesini bozma. Bir hukuki muamele ile meydana gelen vaziyetin diğer bir hukuki muamele ile eski haline getirilmesi.
• Demediği halde "Dedin" diye iddia etme.

ikramiye

• Hürmet ve mükâfat için verilen para veya hediye.
• Memurlara maaş haricinde ve her sene belli bir zamanda verilen para.
• Yapılan iyilik karşılığı olarak verilen hediye veya para.
• Satıcı tarafından pazarlığın hâricinde olarak müşteriye yahut arada vasıta olana verilen şey

ikza

• Azarlama, sövme, hakaret etme.

ilahiyat

• Hikmet ilminin dinden ve sadece Cenab-ı Hak'tan bahseden kısmı. Filozoflarca fikir olarak ileri sürülen dine dâir nazariyeler, düşünceler.

ilave

• (Çoğulu: İlâvât) Katma, ek yapma, arttırma, zam.
• Bir kitabın sonuna gerek yazarı ve gerek başkası tarafından sonradan eklenen kısım. Zeyil.
• Bir gazetenin çıkardığı sayıdan başka ona ek olarak ve ayrıca çıkardığı sayı.
• İmzadan sonra mektubun altına yazılan şey.

imam-ı mübin

• İlim ve emr-i İlâhînin bir nev'ine bir ünvandır ki, âlem-i şehadetten ziyade âlem-i gayba bakıyor. Yani, zaman-ı halden ziyade mazi ve müstakbele nazar eder. Yani, her şeyin vücud-u zahirîsinden ziyade aslına, nesline ve köklerine ve tohumlarına bakar.

imdadiye

• Savaş zamanlarında harp masrafını karşılamak, sulh vaktinde de bütçe açığını kapatmak için halktan alınan örfi vergi. Harp için alınana "imdadiye-i seferiye", açığı kapatmak gayesiyle alınana da "imdadiye-i hazariye" denilirdi.

ind-i ilahi / ind-i ilâhî

• Allah'ın indinde. Allah'ın nazarında.

inde'l-cumhur

• Çoğunluğun yanında, çoğunluğun nazarında.

intikad

• İyi bilineni kötülemek.
• Seçip ayırdetmek.
• Kalp parayı gerçeğinden ayırmak.
• Tenkid.
• Fenni veya edebi eserlerin tarafsız bir nazarla incelenmesi sonunda fikir ileri sürülmesi.

intizar

• (Nazar. dan) Gözlemek. Ümidederek beklemek.

inzar

• (Nazar. dan) Te'hir etme, geciktirme. İmhal.

inzicar

• Azarlanma, sakındırılma, menedilme.

irtişaf

• Emerek ve azar azar içme.
• Tıb: Vücudun her hangi bir yerinde toplanan suyun, dışarı atılması.

isabet-i ayn / isâbet-i ayn

• Göz değmesi, nazar değmesi.

• Nazar, göz değmesi.

isbatiyecilik

• Bu felsefe nazariyesine göre, isbat yolu ile yakîn, şüphesiz bilginin elde edilebilmesi, tecrübelerle müşahadelerle ve vakıalara istinaden mümkün olacağı iddia edilir. İsbat şeklini ve sahasını daraltıp sadece maddiyata münhasır kılan bu anlayış yalnız maddiyata ait mes'eleler için doğrudur.

islambol

• Eskiden İstanbul yerine kullanılan bir tabir idi. Ulema takımı yakın zamana kadar zarfların üzerine İstanbul yerine İslâmbol yazarlardı.

islamiyet

• İslâmlık.
• İslâm oluş. Teslimiyet, inkıyad, bağlılık, hakka tarafgirlik ve iltizamdır. (İslâmiyet güneş gibidir, üflemekle sönmez; gündüz gibidir, göz yummakla gece olmaz. Gözünü kapayan yalnız kendine gece yapar. Münazarat)

isnan

• İki.
• Pazartesi.

isnevi / isnevî

• İki ile alâkalı.
• Pazartesi günü ile alâkalı.
• Her pazartesi günleri oruç tutan kimse.

isneyn / اثنين

• İki. (2)
• Pazartesi günü.

• Pazartesi günü.
• İki.

• Pazartesi. (Arapça)

istidlal

• Delil getirmek. Bir delile dayanarak netice çıkartmak. Delile nazar etmek. Muhakeme. Mülahaza ve anlama kudreti. Delil ile anlamak. Zihnin eserden müessire veya müessirden esere intikali.

istiglak

• Sözde durma. Kesin olarak pazarlık etme.

istinsah / istinsâh

• Yazarak çoğaltma.

• Sayfaları yazarak çoğaltma.

istinsah edilen

• Yazarak çoğaltılan.

istinsah etmek

• Yazarak çoğaltmak.

iştirakiyye

• Komünistlerin bir nazariyesi olan sosyalistlik.

istis'ad

• (Sa'd. dan) Uğurlu sayma. Mes'ud nazarıyla bakma.

itab / itâb / عتاب

• Tekdir etmek. Şiddetle hitab etmek. Azarlamak. Terslemek. Paylamak. Rencide etmek. Darılmak.

• Azarlama, tersleme.

• Azarlama, tekdir etme.

• Azarlama.

• Azarlama.

• Azarlama, paylama, çıkışma. (Arapça)

itab etmek

• Azarlamak.

itab-ı nas / itâb-ı nâs / عِتَابِ نَاسْ

• İnsanların azarlaması.

itabname

• Azarlama mektubu. (Farsça)

izafet-i maklub

• Ters çevrilmiş terkib. Muzaf-un ileyh ile muzafın yer değiştirmesi olup, böylece birleşik isim ve sıfatlar yapılır. Bu terkibler semâidir; işitilmekle öğrenilir, bir kaideye bağlı değildir. Her terkib bu şekle sokulmaz. Meselâ: Tâb-ı meh: Meh-tâb: Ay ışığı. Çeşm-i âhu: Ahu-çeşm: Ceylân gözlü. Nazar-

kalemgir

• Yazı yazarken kalemin kâğıda takılmadan rahatlıkla kayması. (Farsça)

kalemkar / kalemkâr

• Tülbent veya ince kumaş üzerine fırça ile şekiller yapan yazmacı. (Farsça)
• Maden üzerine kazarak şekiller yapan kimse. (Farsça)
• Duvar veya tavanlara süs yapan, nakkaş. (Farsça)

kalemkeş

• Yazan, yazıcı, yazar, müellif. (Farsça)
• Çizen. (Farsça)
• Yazıda silinti yapan. (Farsça)

kalemsiz

• Okur yazar olmayan.

karaborsa

• Piyasadan çekilen eşyanın, yüksek fiatla satıldığı gizli pazar.

kasid / kâsid

• İşlemez, revâçsız, kıymetsiz. Çarşıda pazarda geçmez olan para.

kaside-i emali / kasîde-i emâlî

• Ehl-i sünnet vel-cemâat îtikâdını anlatan ve altmış yedi beytten meydana gelen meşhûr kasîde. Kasîdenin asıl adı Bed-ül-Emâlî olup, yazarı Ali Ûşî'dir.

kasirünnazar

• Nazarı kısa.

kasr-ı nazar

• Kısa nazar, kısa görüş.

katib / kâtib

• Yazar.

katib-i zülkemal / kâtib-i zülkemâl

• Bütün varlıkları bir kitap yazar gibi, mükemmel ve kusursuz bir şekilde yaratan Allah.

kavl-i kadim / kavl-i kadîm

• İmâm-ı Şâfiî'nin Bağdâd'daki ilk ictihâdlarına (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden çıkardığı hükümlere) verilen ad. Bunlara onun mezheb-i kadîmi de denir. İmâm-ı Şâfiî, kavl-i kâdimini el-Hucce adlı eserinde topladı. Mısır'a yerleşince, muhîtin (y örenin) örf ve âdetlerini de nazar-ı îtibâra (dik

kavm

• (Kavim) Bir peygambere tâbi ve bağlı insan topluluğu. Aralarında dil, âdet, örf, kültür birliği olan cemâat, topluluk. Millet. Bir işe başlamak.
• Pazar kurmak.
• Müşteri ile anlaşmak.

kaziye-i yakiniyye / kaziye-i yakîniyye

• Man: Yakîni ifade eden kaziyyeye denir. Ya bedihiyye veya nazariyye olur.

kaziye-i zanniye

• Man: Karineler ve emârelerden alınmış olan kaziyyeye denir ki; akıl galip zan ile hüküm eylerse de, onun nakzını dahi tecviz eder, bu cihetle zanniyatın cümlesi nazaridir.

kübreviyye

• Evliyânın büyüklerinden Necmeddîn-i Kübrâ hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Yaptığı bütün münâzaralarda gâlib geldiği için kübrâ (büyük) lakabıyla meşhur olmasından dolayı, bu yola Kübreviyye denmiştir.

kuçe

• Dar sokak, küçük sokak. (Farsça)
• Pazar, çarşı. (Farsça)

külliyat

• Bütün hepsi, bir yazarın bütün eserleri.

• Hepsi, bir yazarın bütün eserleri.

kümahe

• Nazarlık. (Farsça)

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

lando

• Üstü önden ve arkadan açılıp kapanır, körüklü, geniş araba nevilerinden biridir. Halk arasında "Landon" şeklinde telâffuz edilen bu araba, fayton ve kupalara nazaran daha ağır ve gösterişli idi. (Fransızca)

latif / latîf

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından. Lütf ve ihsân edici, dâimâ güzel muâmelede bulunan.
• Yumuşak, hoş, güzel, nâzik. Âdem oğlu aç gözünü, yeryüzüne kıl bir nazar, Gör bu latîf çiçekleri, hangi kuvvet yapar, bozar.
• Gözle görülmeyen.

latime / latîme

• (Çoğulu: Letâyim) Misk.
• Güzel kokular konulan kap.
• Attarlar pazarı.
• Güzel kokulu nesneleri götüren deve.

layim / lâyim

• Azarlayan.

levma

• (Çoğulu: Levâyim) Azarlama.

li-müellifihi / li-müellifihî

• Müellifi tarafından, yazarı tarafından.

limmi / limmî

• (limmiye - lümmi) (Niçin mânâsındaki "lime" den) Aleni. Açık.
• Nazari. Akla dayanan.

lisme

• Azarlamak, paylamak.

lümmi / lümmî

• Toplanmaya dâir.
• Nazarî ve aklî delil.

ma-i mevsufe / mâ-i mevsufe

• Şey mânasında nekre olup bir sıfattan evvel kullanılır. (Nazartu ilâ mâ mu'cebin leke: Sana hoş gelen şeye baktım) cümlesindeki gibi...Bazan da sıfatsız olur. (Ni'me-mâ: Ne güzeldir) (Meselen-mâ: Bir misâl olarak) kelimelerinde gördüğümüz gibi.

ma-i şartiye / mâ-i şartiye

• İki muzariyi cezmeder, şart ve cezâ mânasını ifade eder. (Ne yazarsan, yazarım) misalinde olduğu gibi.

magin

• Mazaryon otu.

mahlas / mahlâs

• Yazarın takma adı.

main

• Saf, akar su.
• Göz önünde akan su.
• Cennet şerbeti.
• Zâhir, görünen.
• Göz değmiş, nazar değmiş.

makl

• Suya batırmak.
• Nazar etmek, bakmak.

maktu / maktû / مقطوع

• Kesilmiş, kesik. (Arapça)
• Pazarlık yapılmaz. (Arapça)

maktu'

• (Maktua) (Çoğulu: Makati') Kesilmiş, kat olunmuş.
• Pazarlıksız, değeri ve pahası biçilmiş.
• Götürü.

mal-i zımar

• Bir kimsenin mâlik olduğu halde, onlardan faydalanması kabil olmayan; başka tabir ile, elinden çıkıp galib-i hale nazaran bir daha eline girmeleri umulmayan mallar.

manzar

• (Manzara) (Nazar. dan) Bakılan yer, görülen yer. Görünüş.

manzur

• Görülen, bakılan, nazar edilen.
• Beğenilen.

manzur-u üstadane / manzûr-u üstadâne

• Siz Üstadımın nazarına, görüşüne.

maşaallah / mâşâallah

• Allah dilemiş ve ne güzel yapmış ve Allah nazardan saklasın gibi anlamlara gelen ve beğeniyi ifade etmek için kullanılan bir söz.

mazarr

• Zararlar, ziyanlar. Mazarrât.

mazarrat

• Zararlar. Ziyanlar. Mazârr.

mebni

• Yapılmış. Kurulmuş.
• Bir şeye dayanan. Nazar ve itibâr ve isnad olunarak.
• ... den dolayı... e binâen.
• Gr: Son harfi harekesi değişmeyen kelime. Tasrife tâbi olmayan (fiil çekimine uğramıyan) kelime.

melamet-zedegan / melamet-zedegân

• (Tekili: Melametzede) Ayıplanmış, kınanmış kimseler, azarlanmış olanlar. (Farsça)

melametzede

• (Çoğulu: Melametzedegân) Melamete uğramış, ayıplanmış, azarlanmış, kınanmış. (Farsça)

melum

• Azarlanmış, tahkir edilmiş, levmolunmuş.

mesfu'

• Nazar değmiş.

mevasim

• Mevsimler.
• Pazar yerleri.

mevlana / mevlânâ

• Mesnevî adlı kitabın da yazarı olan ünlü velî ve şair.

mevsim

• (Çoğulu: Mevâsim) Pazar yeri.
• Arap pazargâhları.
• Yılın dört kısmından biri.
• Zaman. Vakit. Alâmet.

mim

• Kur'ân-ı Kerim alfabesindeki yirmidördüncü harf olup, ebced hesabında kırk sayısının karşılığıdır.
• Tarih yazarken bazan Muharrem ayına bir işaret olabilir.
• Bir kitap veya ibarenin sonuna veya altına temme (bitti) yerine ve "mâlum oldu, görüldü" makamında konulan bir harftir.<

mirye

• Şek, şüphe.
• Münazara. Cedel.

misli / mislî

• Çarşıda, pazarda aynı evsâfta, özellikte benzeri bulunan, fiyatları farklı olmayan mal.

mıstar

• Yazının güzelliğine, düzgünlüğüne yarayan âlet. Yazı yazarken satırları doğru gösterebilmek için lâzım olan çizgileri yapmağa yarayan âlet.
• Sıvacıların bir âleti.

mişvargah / mişvargâh

• Gösteri yeri. (Farsça)
• Pehlivanların güreştikleri saha. (Farsça)
• At pazarı. Satılık atların koşturulduğu meydan. (Farsça)

mu'atebe / mu'âtebe

• İtâb etme, kızma, azarlama.

muahezat

• (Tekili: Muâheze) (Ahz. den) Tenkid ve itirazlar.
• Azarlama ve paylamalar. Çıkışmalar.

muaheze / muâheze / مؤاخذه

• Azarlama. Çıkışma. Darılma. Alay eder tarzda karşısındakini küçümseme. Tenkid.

• Azarlama, paylama, çıkışma, tenkit.

• Azarlama, darılma, paylama, cezâlandırma.

• Sorgulama, azarlama.

• Çıkışma, azarlama, paylama. (Arapça)

muahezekar / muahezekâr

• Tenkid ve itiraz edici. (Farsça)
• Azarlayıp çıkışan. Paylayan. (Farsça)

muannif

• Ta'nif eden. Şiddetle azarlayan.

muateb / muâteb

• Azarlanılan. Tekdir olunan. Azarlanmış.
• Paylamak, çıkışmak.

• Azarlanmış.

muatib

• (İtâb. dan) Tekdir eden, paylıyan, azarlıyan.

muavvez

• Gerdanlık. Nazarlık. Nüsha geçirilecek yer.
• Evin etrafındaki mer'a.

muazzel

• Ayıplanmış, ta'zil edilmiş. Azarlanmış, paylanmış.

mübayaa

• Satın almak. Pazarlıkla bir şeyin değerini verip almak.

müellif / مؤلف / مُؤَلِّفْ

• Yazar.

• Yazar. (Arapça)

• Yazar.

müellif-i islam / müellif-i islâm

• Müslüman yazar; İslâmiyet ile ilgili eserleri olan.

müellif-i muhterem

• Muhterem, saygıdeğer yazar.

müellifin / müellifîn

• Kitap yazanlar; yazarlar.

muhal

• İmkânsız, vukuu mümkün olmayan. Bâtıl, boş söz.
• Hurâfe olan nazariye.

muharrir / محرر

• Yazar, gazete yazarı.

• Yazar.

• Yazar. (Arapça)

muharririn / muharrirîn

• (Tekili: Muharrir) Muharirler, yazarlar. Eser sâhipleri, müellifler.

muhazara

• (Çoğulu: Muhazarât) (Huzur. dan) Hatırda tutulan şeyler.
• Tarihi ve edebi fıkra ve hikâyeler anlatma.
• Konferans verme.

muhazarat / muhazarât

• (Tekili: Muhazara) Akılda tutulan faydalı bilgiler veya hikâyeler.

muhtesib

• Eskiden İslâm devletlerinde iyiliği emredip, kötülüğü yasaklayan, engel olan ve cemiyette güzel ahlâk ve fazîletlerin korunmasına ve dînî hükümlerin uygulanmasına, çarşı ve pazarların düzenine bakmakla vazîfeli, ilim, fazîlet ve kuvvet sâhibi kimse.

mukarri'

• Azarlıyan, paylıyan, başa kakan.

mükedder

• Kederli. Sıkıntılı.
• Tekdir edilmiş. Azarlanmış.
• Bulandırılmış. Bulanık.

mükerrem

• Hürmet ve tâzim edilen. İkram olunmuş. Muhterem. Kerim olan. (İnsan fıtraten mükerrem olduğundan, hakkı arıyor. Bazan batıl eline gelir, Hak zannederek koynunda saklar. Hakikatı kazarken, ihtiyarsız, dalâlet başına düşer; hakikat zannederek kafasına giydiriyor. Mek.)

mülam

• İtab. Azarlama. Azar.

münazara-i şeytaniye

• Şeytanla münazara, tartışma.

münazarat

• (Tekili: Münazara) Görüşler, fikirler. Münazaralar.

münazarat-ı ilmiye

• İlmî münazaralar, tartışmalar.

münazır / münâzır

• Münazara eden, münakaşa eden.
• Misil, denk, eş.

• Münâzaracı, tartışmacı.

münazırin / münazırîn

• Münazara edenler.

musannif / مصنف

• Kitap tertip eden; sınıflandıran, yazar.

• Yazar, kitap yazarı. (Arapça)

müsaveme

• Pazarlık etme, pazarlaşma.

müsavim

• Pazarlık eden.

musayefe

• (Sayf. den) Bir yaz tutulmak üzere pazarlık etme. Ücretle tutma.

müsbet ilimler

• (Pozitif ilimler) Tecrübe ve müşâhedeye dayanan ve nazari olmayan maddi ilimler. Herkesin kabul ettiği ve isbat vasıtaları ile doğruluğu isbat edilen ilimler.

müstakil / müstakîl

• Pazarlığın bozulmasını isteyen.

müstavzı'

• Pazarlık eden.

müstensih

• İstinsah eden, yazarak çoğaltan.

• Yazarak çoğaltan.

mutazarrı'

• Tazarru eden. Alçak gönüllülük eden.
• Bir şeye gizlice varıp yaklaşan.
• Can ve gönülden tezellül ile yalvaran.
• Noksan ve kusurlarını bilerek kibirden, büyüklenmekten çekinip tevazu eden.

mutazarrıf

• (Çoğulu: Mutazarrıfîn) (Zarf. dan) Zarafet taslayan, tazarruf eden.

mutazarrıfin / mutazarrıfîn

• (Tekili: Mutazarrıf) (Zarf. dan) Zariflik taslayanlar, tazarruf edenler.

mutazarriin / mutazarriîn

• (Tekili: Mutazarrı') Yalvaranlar, tazarru' edenler, yalvarıp yakaranlar.

mutazarrır / متضرر

• Zarar gören. (Arapça)
• Mutazarrır olmak: Zarar görmek. (Arapça)

mütelakki

• Telakki ve kabul eden, ...nazarıyla bakan.

mütenazır

• (Nazar. dan) Tenazür eden, birbirinin karşısında bulunan. Simetrik olan.

mütereşşif

• Emerek azar azar içen.

müverrih / مورخ

• Tarihçi, tarih yazarı. (Arapça)

müyaveme

• (Yevm. den) Günlüğüne tutma. Gündelik üzere pazarlık etme.

muzari'

• Ortak. Arkadaş.Benzer, müşabih.
• Gr: Geniş zamanı ifade eden fiil hali. "Yazar, okur, görür, gelir" gibi.
• Edb: Aruz kalıplarından birisinin ismi.

nafis

• (Nefs. den) Gözü nazar değer olan kimse.
• Açan ve ferahlandıran.

nafis-ül kerb

• Sıkıntı ve belâlara, göz değmesine, nazara te'sir edip kaldıran.

nakf

• (Çoğulu: Nuküf-Enkâf) Başı dimağından yarmak.
• Bakış, nazar.

narh

• Çarşıda pazarda satılan her türlü mal için hükûmet tarafından konulan fiyat.

nasir / nâsir

• Nesir yazarı.

nazar

• (Nazaret) Altın.
• Tazelik.

nazar-endaz

• Göz atmak. Göz atan, bakan, nazar eden. (Farsça)

nazar-gah / nazar-gâh

• Bakılan yer. Nazar edilen yer. (Farsça)

nazar-ı acizi / nazar-ı âcizî

• Âcizin nazarı; benim bakışım anlamında, tevazu ifadesi olarak kullanılan söz.

nazar-ı fikri / nazar-ı fikrî

• Fikrî nazar, düşünceye ait bakış, görüş.

nazar-ı haram

• Haram nazar. Nâmahremlere bakmak.

nazar-ı ilahi / nazar-ı ilâhî

• Allah'ın nazarında, katında.

nazar-ı kudret

• Kudretin nazarı; İlâhî kudretin bütün varlıklara bakışı, nazarı.

nazar-ı kur'an / nazar-ı kur'ân

• Kur'ân'ın nazarı, bakış tarzı.

nazar-ı şari' / nazar-ı şâri'

• Kanun koyucu olan Allah'ın nazarı.

• İlâhi nazar.

nazarendaz

• Nazar eden, bakan.

nazargah-i ilahi / nazargâh-i ilâhî

• Allahü teâlânın nazar ettiği (baktığı) yer.

nazari / nazarî

• Nazara ve düşünceye ait. Yalnız görüş ve düşünce hâlinde bulunan ve tatbik edilmemiş hâlde olan bilgi.

nazariyat / نظریات

• Teoriler, nazariyeler. (Arapça)

nazariyat-ı hikemiye

• İlmî nazariyeler, teoriler.

nazariye

• (Bak: NAZARÎ)

nazariyyat / nazariyyât / نظریات

• (Tekili: Nazariye) Görüşler. Düşünceler. Doğruluğu isbat edilmemiş ilmi görüşler.

• Teoriler, nazariyeler. (Arapça)

nazır / nâzır

• (Çoğulu: Nüzzâr) Nazar eden, bakan.
• Bir idarenin veya dairenin umur ve işlerine bakan en büyük memur. Bir işin idaresine memur reis.
• Kabine azalarından herbiri. Nâzır. Vekil. Bakan.
• Vâsinin yapacağı tasarruflara nezarette bulunmak üzere musi veya hâkim tarafından tayi

• Nazar eden, bakan.

nazıra

• Nazar eden, nezaret eden, bakan.
• Göz.

nazre

• Cin gözü.
• Nazarı değen adam.

nec'e

• Şiddetli nazar. Şiddetli bakış.

necmeddin-i kübra

• (Mi: 540 - 618) İran Mutasavvıflarının en mühim şahsiyetlerindendir. Kübreviyye veya Zehebiyye ismi ile anılan tarikatın kurucusu sayılır. İsmi: Ahmed bin Ömer Eb-ul Cenab Necmeddin Kübra el-Hivakî el-Harzemî.Münazara ve mübaheseyi çok sevdiği ve her münazarada hasımlarını yendiği için kendisine "Et

neec

• Yel esmek, rüzgâr esmek.
• Yalvarmak, tazarru etmek.

nef'

• Fayda, yararlılık.
• Fls: Faydacılık. Yani: Bir şeyin doğru olup olmadığını, o şeyin faidesine göre değerlendiren yanlış bir nazariyedir. Kudsi dinimiz olan İslâmiyette ise: Bir şeyin doğru veya yanlış; iyi ve kötü olması, Allahın emir ve nehyine tâbidir.

nefz

• Saçma, yayma. Neşretme.
• Silkmek.
• Nazar etme, bakma.

neşren

• Yayılmak suretiyle, neşir yoluyla. Yazarak, dağıtarak.

neyt

• Cenaze.
• Ölüm.
• Duâda tazarru etmek.
• Tıb: Kalbin asılı olduğu damar.
• Derinliği adam boyu miktarı olan kuyu.

nezaret

• (Nazar. dan) Bakmak, seyir, bakış.
• Nâzırlık etmek. Göz etmek.
• Tenezzüh.
• Reislik.
• Vekillik, nâzırlık, bakanlık.

nezd

• Yan. Yakın. Karib. (Farsça)
• Göre, nazarında, fikrince. (Arapçadaki "ind" mânâsındadır) (Farsça)

nezd-i ali-i üstadane / nezd-i âlî-i üstadane

• Siz Üstadın yüksek nazarında, yanında.

nigah / nigâh

• (Nigeh) Bakmak, nazar etmek. Bakış. (Farsça)

nigah-ı tedkik / nigâh-ı tedkik

• Araştırma bakışı, tedkik etme nazarı.

panayır

• Yun. Yılda bir - iki defa muayyen bir yerde kurulan ve bir müddet devam eden büyük pazar.

paskalya

• Hıristiyanların inanışlarına göre, Îsâ aleyhisselâmın haça gerildikten sonra dirilerek göğe yükselmesi ile ilgili olarak her yıl Mart ayının on dördüncü gününden sonra gelen ilk Pazar günü yaptıkları şenlik, âyin.

pazar / pâzâr / بازار

• Pazar eylemek: Alışveriş yapmak.

• Çarşı, pazar. (Farsça)
• Alışveriş. (Farsça)

perakende

• Dağınık. Dağıtma. (Farsça)
• Azar azar yayılan veya satılan. (Farsça)

pey-a-pey

• Birbiri ardınca, birbirinin arkasından. (Farsça)
• Azar azar, tedricen, peyderpey. (Farsça)

pey-der-pey

• Birbiri ardınca. Yavaş yavaş, azar azar. (Farsça)

pey-ender-pey

• Ardısıra, arka arkaya, durmadan. Azar azar. (Farsça)

ramk

• Nazar etmek, bakmak.

reddet

• Güzellikler arasında nazara çarpan çirkinlik.
• Bir defa reddediş.

refte refte

• Git gide, azar azar. (Farsça)

rena

• Nazar olunan, bakılan.

riyah

• (Tekili: Rih) Rüzgârlar, yeller.
• Letaif ve in'amlar.
• Mc: Galebe, kuvvet, rahmet, devlet.
• Mazarrat.

sabat

• (Çoğulu: Sevâbıt-Sâbâtât) Pazar sokağı, iki duvar arasının örtüsü (altı yol olur.)

sadi / sâdî

• Gülistan isimli ünlü eserin de yazarı olan hakîm bir zat.

şahid-i ezeli / şâhid-i ezelî

• Ezelden ebede her şey nazar-ı şuhudunda olan Cenab-ı Hak.

sarf-ı nazar

• Bir şeyden vazgeçme, cayma.
• Nazar-ı itibare almama.

sebeb-i itab ve tokat

• Azarlama ve tokat sebebi.

serb

• (Çoğulu: Sürub) İçyağı.
• Helâk olmak.
• Bozulmak, fâsid olmak.
• Beğenmeme. Azarlama. Çekiştirme.

şeretiyy

• (Çoğulu: Şurut-Şuratâ) Çeri başı.
• Pazar başı.

sermuharrir / سرمحرر

• Baş muharrir. Baş yazar. (Farsça)

• Başyazar. (Farsça - Arapça)

serzeniş

• Takaza, tekdir. Başa kakma, çıkışma, azarlama. (Farsça)

şetm

• Sövmek, azarlamak, küfretmek.

şeve

• Göz değmesi, nazar değmesi.

şey'en feşey'en

• Yavaş yavaş, azar azar.

sofestai / sofestaî

• (Sevfestâi) Kâinatın yaratıcısını, Cenab-ı Hakkı kabul etmemek için herşeyi inkâr eden. Müsbet veya menfi hiç bir hükme varmayan, daima şüphe içinde kalmayı esas alan felsefi bir doktrinin (Septisizm) mensubu. Septik. Alemde hakikat namına hiç bir şey tanımayan ve hakikatı araştırmaktan sarf-ı nazar

sofizm

• Fls: Sofestaiye. Safsatacılık. Alemde hakikat olarak hiç bir şey tanımayan ve hakikatı araştırmaktan sarf-ı nazar ederek zevk ü safâ ve şiir gibi şeylerle eğlenmeği tercih eden bâtıl bir meslek. İnâdiye, indiye ve Lâedriye "Septizm" adlarıyla üç kısma ayrılırlar. (Mesail-i İlm-i Kelâm'dan) (Fransızca)

su-i nazar / sû-i nazar

• Kötü nazar, bakış.

• Kötü nazar, bakış.

sübjektivizm

• Fls: Akıldan başka realite kabul etmeyen, yanlış bir nazariye. (Fransızca)

suk

• Çarşı, pazar. Alım satım yeri.

suki / sukî

• Çarşı ve pazarla alâkalı.
• Çarşılı, pazarlı.

sürub

• (Tekili: Serb) İçyağları.
• Çekiştirmeler, azarlamalar.

ta'nif

• Şiddetle azarlamak.
• Darılmak.
• Meşakkat vermek. Melâmet etmek.

• Şiddetli azarlama.

ta'nifat / ta'nifât

• (Tekili: Ta'nif) Şiddetle azarlamalar, darılmalar.

ta'viz

• Nazar veya kötü şeylerden muhafaza için takılan dualı kâğıt, nüsha. Muska.

ta'zirat

• (Tekili: Ta'zir) Azarlamalar, ta'zirler, tekdirler.

taannüf

• Azarlama. Darılma.

tahriren

• Yazarak.

takri / takrî

• Azarlama, telaşlandırma.

takri'

• (Çoğulu: Takriât) Tevbih. Azarlama.
• Birini telâşa düşürme.
• Te'nif. Başa kakma.

• Azarlama.

takriat / takriât

• (Tekili: Takri') Azarlamalar, paylamalar, başa kakmalar.

tanif / tânif

• Şiddetle azarlama.

tarf

• Göz, bakış, nazar. Göz ucu.
• Soyu temiz kimse.
• Her şeyin nihayeti, sonu.
• Göz kapaklarını yummak veya oynatmak.
• Göze bir şey dokundurmakla yaşartmak.
• Koz: Menazil-i Kamer'den bir menzil adı. (Kamer menzillerinden birisinde aslanın alnını teşkil eden dört

• Göz, nazar, bakış.

tarih

• Hâdiseye vakit tayin etmek.
• Vak'anın vukuuna tayin olunan vakit. Zaman tesbiti.
• Geçen hâdiseleri kaydetmekten hâsıl olan ilim.
• Vak'anın vukuuna vakit tayin eden söz ve makam.
• Memlekette vâki olan hâdiseleri zamana nazaran tertip ve sırasıyla zikir ve beyan ede

tarihnüvis / târihnüvis / تاریخ نویس

• Tarihçi, tarih yazarı. (Arapça - Farsça)

tashif

• (Çoğulu: Tashifât) Yanılarak yanlış kelime yazma. Yazı yazarken kelimeyi yanlış yazma.
• Hatâ yapma.
• Tağyir etme, değiştirme.

tatallu'

• Nazar etmek, bakmak.
• Beklemek, gözlemek, muntazır olmak.

tatbik-i nazariyat

• Nazariyelerin, teorilerin uygulanması.

tazarru'karane / tazarru'kârane

• Tazarru ederek. Tazarru etmek suretiyle. (Farsça)

tazir / tâzir

• Azarlama.

teakkub

• Her nesnenin âkibetine nazar etmek. Sonuna bakmak.

teati

• Karşılıklı alıp vermek.
• Bir şeye el uzatıp almak. Hakkı olmayan şeye el uzatmak.
• Fık: Pazarlıksız ve konuşmadan fiilen vâki olan mal alış verişi.

tebassur

• Göz açıklığı, dikkat-i nazar. İleri görüş.

tebkit

• Tekdir etmek. Azarlamak. Vurmak. Başa kakmak.
• Delil ve bürhanla galip gelip susturmak.

• Azarlama, ağlatma, delil getirerek susturma.

• Azarlama, susturma.

tedric / tedrîc

• Azar azar, derece derece ilerlemek. Birisini bir şeye yavaş yavaş vardırmak.
• Sıkıştırmak suretiyle çok güçsüz hâle koymak.
• Edb: İfadenin derece derece yükselmesi veya alçalması.

• Derece derece ilerleme, ilerletme. Azar azar hareket.

tedriç

• Azar azar, derece derece.

tedricen

• Yavaş yavaş, azar azar, derece derece.

• Azar azar.

• Yavaş yavaş, azar azar, derece derece.

tedrici / tedrîcî / تدریجى

• Yavaş yavaş, azar azar, gittikçe. (Arapça)

teellüf

• Müelliflik, yazarlık, taslama.

teellüh

• Kulluk ve ibadet etmek.
• Tazarru' etmek, yalvarmak.

teennuk

• Nazarında ve fikrinde dikkatli olmak. İttikan. Eşyanın hikmetli, kusursuz ve pürüzsüz yapılışı.

tehekküm

• İstihza.
• Tevbih. Şiddetle azarlama. Görünüşte ciddi, hakikatta alaydan ibaret olan eğlenme.
• Edb: Tarizin tesirli olan kısmı.

• Alay, azarlama.

tekdir / tekdîr / تكدیر / تَكْد۪يرْ

• Azarlamak.
• Kederlenme.
• Bulanık etme.
• Mektebde talebeye verilen ve siciline geçirilen bir ceza. Ta'zir.

• Azarlama.

• Uyarma, azarlama.

• Azarlama, kederlenme.

• Azarlama. (Arapça)
• Bulandırma. (Arapça)

• Azarlama.

tekdirat / tekdirât

• Uyarmalar, azarlamalar.

• (Tekili: Tekdir) Tekdirler, azarlamalar.

telif kanunu

• Yazarlık yasası, yazı yazma kanunu.

telmih

• (Çoğulu: Telmihât) Lâyıkiyle ve kâmilen keşfedip nazara arzetmek.
• Bir şeyi açıkça söylemeyip başka bir mâna ifade için söz arasında mânalı söylemek. İmâ ile söz arasında başka bir mânayı ifade etmek.
• Edb: İbârede bahsi geçmeyen bir kıssaya, fıkraya, ata sözüne veya meşhur bir

telvim

• (Çoğulu: Telvimât) (Levm. den) Azarlama, paylama.

tenzil / tenzîl

• İndirmek, indirilmek; Allahü teâlâ tarafından indirilen kitab, Kur'ân-ı kerîm. İnzâl kelimesinde bir defada indirmek mânâsı bulunduğu halde, tenzîlde azar azar indirme mânâsı vardır. Kur'ân-ı kerîm Levh-i mahfûzdan Beyt-ül-izze (Kur'ân-ı kerîmin bir bütün hâlinde indirildiği ve dünyâ semâsında bulun

tesadüm-ü efkar / tesadüm-ü efkâr

• Fikirlerin çarpışması. Münazara.

tesaffuh

• Safha safha nazar etme. Bir bir bakma, teemmül etme.

teşrihat-ı hikemiye

• Hikmet ve felsefe nazarıyla yapılan araştırma, açıklama.

teşvif

• Tezyin etmek, süslemek.
• Haberli olmak, anlamak, muttali olmak.
• Bakmak, nazar etmek.

teşvir

• İçinde bulunma. İçine alma, içine alıp gizleme.
• Satılık olan hayvanı pazara çıkarıp gösterme.

tevbih / tevbîh / توبيخ / تَوْبِيخْ

• Azarlama. Levm etme.

• Azarlama, kınama.

• Azarlama.

• Azarlama, tekdîr.

• Azarlama, azar. (Arapça)
• Tevbîh olunmak: Azarlanmak. (Arapça)

• Azarlama.

tevbihat

• (Tekili: Tevbih) Azarlamalar, tekdirler.

tevbihat-ı şedide

• Şiddetli tekdir ve azarlamalar.

ugtube

• Azar, tekdir.

ukaz

• Mekke-i Mükerreme yakınındaki bir pazar adı.

ümmi / ümmî / اُمّ۪ي

• Okur yazar olmayan.

ümmiyane

• Bir şey bilmiyormuşçasına. Ümmilere yakışır halde. Okur yazar olmadan. (Farsça)

ümmiyet

• Ümmi oluş. Ümmi kimsenin hali. Okur-yazarlığı olmamak.

un

• (Bak: FÎHİ NAZAR)

unzur

• Nazar et, bak!

üslub-u hakim / üslub-u hakîm

• Edebî san'atlardan biridir. Sorulan bir suale, soranın halini nazara alarak başka bir sual gibi telâkki edip, ona göre cevab vermek demektir. Meselâ : Bazı Ashab Resulüllah'a (A.S.M.) hilâlin ince başlayıp, kalınlaşarak bedr şekline gelip, sonra yine başladığı şekle dönmesinin sebebini sordular. Bun

vak'anüvis / وقعه نویس

• Tarih yazarı. (Arapça - Farsça)

vak'anüvisan / vak'anüvîsân / وقعه نویسان

• Tarih yazarları. (Arapça - Farsça)

vakanüvis / vakânüvis

• Resmî tarih yazarı.

yafes

• Hz. Nuh'un (A.S.) üçüncü oğlu. Tufandan sonra Hazar Denizinin kuzeyinde yerleşmiştir.

yeknazar

• Yeknazarda: İlk bakışta, bir bakışta. (Farsça - Arapça)

yekşenbe / یك شنبه

• Pazar. (Farsça)

zayr

• Mazarrat, ziyan.

zecr

• Azarlama, sakındırma.

zecr-i kur'ani / zecr-i kur'ânî

• Kur'ân'ın şiddetli azarlaması, sakındırması.