abesiyet-i mutlaka

• Akla ve gerçeğe tamamen aykırılık.

adet / âdet

• Usul, görenek, alışılmış davranış. Huy, tabiat. Toplumda nesiller boyunca uyulan ve kamuoyunda (umumî efkârda) saygı ve müeyyideye sahip hareket kaideleri (Sosyoloji). İslâm cemiyetinde âdetler de İslâmî olur, İslâma uygun olur. Müslüman, İslâma aykırı âdetlere uymaz. Cemiyetin yabancı âdetlerle boz

akılsuz / akılsûz

• Akla aykırı gelen.

bang / bâng / بانگ

• Ses. (Farsça)
• Haykırış. (Farsça)

bid'a-i hasene

• Hz. Muhammed'den (a.s.m.) sonra ortaya çıkan, fakat Kur'ân ve Sünnete aykırı olmayan şey.

buak

• Şiddetli sel.
• Şiddetli ses, sadâ. Haykırış.
• Birden bire, ansızın gelen yağmur.

cum'a

• Toplanma.
• Perşembeden sonraki gün. Müslümanların kudsî tâtil günü olup, o güne mahsus namazla mükelleftirler. Memur ve işçilerin cuma namazı vakti serbest bırakılmamaları din hürriyetine aykırıdır. Yahudiler ve hristiyanlar haftalık dinî törenleri için cumartesi ve pazar günü serbest

devr-i bid'at

• Dinde olmayıp sonradan dine aykırı ve zarar verici şekilde ortaya çıkan şeylerin çok olduğu zaman.

dıdd

• (Çoğulu: Ezdad) Mugâyir, aykırı.
• Düşman.
• Nazir, misil, benzer.

diktatör

• Mevcut kanunları çiğneyerek, örf ve adalet esaslarına aykırı olarak, devleti keyfine göre idare eden devlet adamı. Müstebid. (Fransızca)

ehlibida / ehlibidâ

• Dine aykırı olanı dine sokanlar.

fenafirresul

• (Fenâ fir-resul) Tas: Bütün varlığını Hazret-i Peygamber'in (A.S.M.) manevî şahsiyetinde yok etmek mânasına gelir. Hassaten, sünnî olan tarikat mensubuna göre Hz. Peygamber'in (A.S.M.) rivayet yolu ile nakledilen hadisleri ile beraber hareketlerini benimsemek ve O'na en küçük mes'elede aykırı hareke

fücur / fücûr

• Günahkarlık, zina, ahlâka aykırılık.

fuhş

• Haddini aşma.
• Kötülük, namusa aykırı hareket.

• Edebe aykırı hareket, haram, zina.

gamgama

• Bağırtı, haykırış.

gargara

• Suyu, içilen ilâcı veya başka bir sıvıyı, boğazda oynatıp çalkalama.
• Tavuk ve güvercinin ötmesi.
• Can boğaza gelip tereddüt etmek.
• Çömleğin kaynayıp fıkırdaması.
• Çoban koyuna haykırıp çağırması.

gayr-ı meşru

• Helâl olmayan, dine aykırı.

gayr-i meşru / gayr-i meşrû

• Helâl olmayan, dine aykırı.

• Helâl olmayan, dine aykırı.

gazel

• Tek kişinin özel bir ahenkle okuduğu manzume. (Aşk ve nefis gibi hislere ait olup, anlamı dine aykırı olursa ve kadın sesi ile câiz değildir.)
• Edb: Klâsik şark şiirlerinin en çok kullanılan ve (5-15) beyitlik şekil.
• Sonbaharda ağaç üzerinde kuruyan yapraklar.
• Ceylân.<

gıriv / gırîv / گریو

• Haykırış, çığlık. (Farsça)

günah

• Cezayı gerektiren amel. Dine aykırı iş. Allah'ın emirlerine uymayan hareket. (Farsça)

harık

• Muhalefet eden, aykırı olan, karşı gelen.
• Yırtıcı, yırtan.

hata-i biedebane / hatâ-i bîedebâne

• Edebe aykırı bir şekilde işlenilen hatâ.

heds

• Sürmek.
• Reddetmek.
• Haykırıp bağırmak.

hilaf / hilâf / خلاف

• Karşı, zıt, aykırı.

• Aykırı, zıt. (Arapça)

hilaf-ı ade / hilaf-ı âde

• Âdet ve kaidenin aksine. Kaide ve nizama aykırı.

hilaf-ı adet / hilâf-ı âdet / خِلَافِ عَادَتْ

• Âdete aykırı.

hilaf-ı akıl / hilâf-ı akıl

• Akıl dışı, akla aykırı.

hilaf-ı akıl ve hikmet / hilâf-ı akıl ve hikmet

• Akla ve hikmete aykırı.

hilaf-ı edeb / hilâf-ı edeb / خِلَافِ اَدَبْ

• Terbiye ve ahlâka aykırı.

• Edebe aykırı.

hilaf-ı edep / hilâf-ı edep

• Edebe aykırı.

hilaf-ı emir / hilâf-ı emir

• Emre aykırı.

hilaf-ı fıtrat / hilâf-ı fıtrat / خِلَافِ فِطْرَتْ

• Yaratılışa aykırı.

hilaf-ı hak / hilâf-ı hak

• Hakka ters, aykırı.

hilaf-ı hakikat / hilâf-ı hakikat / hilâf-ı hakîkat / خِلَافِ حَق۪يقَتْ

• Gerçeğe aykırı.

• Gerçeğe aykırı.

hilaf-ı hareket / hilâf-ı hareket

• Öngörülen harekete aykırılık.

hilaf-ı iman / hilâf-ı iman

• İmana zıt, aykırı.

hilaf-ı kur'an / hilâf-ı kur'ân

• Kur'ân'a aykırı, zıt.

hilaf-ı maslahat-ı islamiye / hilâf-ı maslahat-ı islâmiye

• İslâmın yararına ters, aykırı.

hilaf-ı şeriat / hilâf-ı şeriat / hilâf-ı şerîat / خِلَافِ شَر۪يعَتْ

• Şeriata zıt, aykırı.

• Şerîata aykırı.

hilaf-ı sünnet / hilâf-ı sünnet

• Sünnete zıt, aykırı.

hilaf-ı şuur / hilâf-ı şuur

• Bilince aykırı, şuur dışı.

hilaf-ı usul / hilâf-ı usul / hilâf-ı usûl / خِلاَفِ اُصُولْ

• Kurala aykırı.

• (Ehl-i sünnetin) İnanç esaslarına aykırı.

hilaf-ı vicdan / hilâf-ı vicdan

• Vicdana aykırı.

hulf / خُلْفْ

• Dönme, aykırılık.

• Aykırı davranma.

hümanizm

• Lât. Edb: İslâmiyete mugayir ve aykırı eski Yunan ve Lâtin edebiyatı ve felsefesi taraftarlığı hareketi.
• Fls: İnsan menfaatını hayatta değer ölçüsü kabul eden ve dine tâbi olmayan, insana aşırı hâkimiyet tanımak isteyen ve maddeperest, dinsiz, imansız bir cereyan, bir fikir ve bâtıl

hurufiye

• Fazlullah-ı Hurufi adında birinin kurduğu bâtıl bir meslektir. Harflerden kendilerince manalar çıkarıp, dine aykırı iddiaları olan bir dalâlet fırkasıdır.

i'tizal

• Ehl-i Sünnet olan hak mezhebden ayrılıp hakka aykırı başka yola sapmak. Mu'tezile olmak.

iham-ı kabih

• Edeb ve terbiye dışı anlamı bilerek kullanma. Sözü edeb ve terbiyeye aykırı bir mecazî mânâya getirme.

imtina ve muhal / imtinâ ve muhal

• İmkânsız olma ve akla aykırı olma.

ıskalariya

• Geminin üst kısmına çıkabilmek için iskele, yani merdiven teşkil etmek üzere çarmıhlara aykırı ve kazık bağı ile bağlanmış ince halatlar.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

lagiye

• Edebe aykırı ve fena söz.

lameşru / lâmeşru

• Şeriata aykırı, meşru olmayan (lâ;.

moda

• Geçici yenilik. Elbise ve süslenmede geçici hevesler ve fantezi düşkünlüğü sebebiyle çıkartılan yeni tarz ve şekiller. Bunlar israfı artırır ve iktisada aykırıdır. (Fransızca)

muanid / muânid

• Aykırı, direnen.

muarız kalma

• Karşı gelme, aykırı tavır sergileme.

mübayin / mübâyin

• Aykırı, uymaz, ayrı.

mugayeret / mugâyeret / مغایرت

• (Gayr. den) Aykırılık. Uymazlık. Başka türlü olma.

• Aykırılık.

• Zıtlık, aykırılık. (Arapça)

mugayir / مغایر

• Aykırı.

• Aykırı, zıt.

• Aykırı. Uymaz. Zıd. Başka türlü.

• Aykırı, zıt. (Arapça)

muhal içinde muhal / muhâl içinde muhâl

• İmkânsızlık içinde imkânsızlık, akla aykırılık.

muhalefet / muhâlefet

• Karşıt olma, aykırılık.

muhalefet eden

• Zıt ve aykırı davranan.

muhalefet etme

• Karşıt olma, aykırı davranma.

muhalefet etmemek

• Aykırı davranmamak.

muhalefet-i şeriat

• Şeriata karşı muhalefet; şeriata aykırı davranma.

muhalefetkarane / muhâlefetkârâne

• Zıt ve aykırı davranırcasına.

muhalif / muhâlif

• Aykırı, karşıt.

• Karşı, zıt, aykırı, uymaz.

muhalif-i hakikat

• Gerçeğe zıt, aykırı.

muhalif-i hakikat-i şeriat / muhâlif-i hakikat-i şeriat

• Şeriatın gerçeğine ve ruhuna aykırı.

münafat / münâfât

• Birbirinin aksine olan. Birbirine aykırı olmak. Aykırılık, mugayeret, münafi, muhalefet.

• Aykırılık, zıtlık.

• Aykırılık, birbirinin aksine olma.

münafi / münafî / münâfi / münâfî

• Zıt, uymaz, aksi, aykırı. Mugayir ve muhalif olan.

• Zıt, aykırı.

• Zıt, aykırı.

münafi-i edeb

• Edebe aykırı, edep ve terbiye dışı.

münafi-i edep / münâfi-i edep

• Edebe aykırı.

münafi-i kemal / münâfi-i kemâl

• Mükemmelliğe aykırı.

müşakat

• Sıkıntı ve zorluklara dayanma hususunda yarışma. Aykırılık. Düşmanlık.

musayaha

• (Sayha. dan) Birbirine haykırıp çağırışma.

mütebayin / mütebâyin

• Uymaz, zıt, aykırı.

na'k

• Karga avazı.
• Çobanın koyuna haykırıp çağırması.

na're

• Haykırış.

nefis-perest

• Şeriat kanunlarına aykırı olarak, ahlâk kaidesini tanımadan nefsinin isteklerine uyan. Nefsine taparcasına düşkün olan.

neşg

• Aşk galebe edip haykırıp çağırmak.
• Tâlim etmek.

nuak

• Çobanın koyuna haykırıp çağırması.

rezail / rezâil

• Rezillikler, ahlâka aykırı çirkin ve alçak şeyler.

şatahat

• Mânevî sarhoşluk ve cezbe halindeyken şeriata aykırı söz söyleme.

sayha / صيحه

• Haykırış. (Arapça)

şeriat-şikenane / şeriat-şikenâne

• Şeriata aykırı, ters olan.

sıyah

• (Tekili: Sayha) Bağırmalar, çığlıklar, haykırışlar, feryadlar.

tebayün / tebâyün / تباین

• Zıtlık, aykırılık. (Arapça)

tebayün-i efkar / tebayün-i efkâr

• Fikirlerin aykırılığı. Düşüncelerin farklı olması.

tenezzül etmez

• Kendi düzeyine, konumuna aykırı olan birşeyi kabul etmez.

tezad / tezâd

• Zıtlık, aykırılık.

tiryak-ı marazi'l-bid'a / tiryâk-ı marazi'l-bid'a

• İslâmiyet'in aslında olmayıp sonradan dine sokulan, Kur'ân'a ve sünnete aykırı mânevî hastalıkların ilâcı, panzehiri; On Birinci Lem'a.

vakıa muhalif / vâkıa muhalif

• Uygun olmayan, olması gerekenden aykırılık gösteren.

vallahi / vallâhî

• Allahü teâlâya yemin ederim mânâsına, bir sözün, niyyetin, bir işi yapmak veya yapmamak arzûsunun kuvvetli olduğunu gösteren, söylendiği şeye aykırı hareket edildiğinde, yemin keffâreti lâzım gelen sözlerden birisi.

velvele

• Coşku, haykırış.

yuh

• (Yuhâ) Güneşin isimlerindendir.
• Türkçede, birisine karşı hakaret için söylenen kelimedir. Kalabalıkla haykırılan hakaret kelimesidir. Buna "yuha çekmek" denir.