merfu' hadis / merfû' hadîs

• Sahâbe-i kirâmın (Resûlullah efendimizin sohbetinde yetişmiş mübârek arkadaşlarının); "Resûlullah'tan işittim, böyle buyurdu" diyerek haber verdikleri hadîs-i şerîf. Buna, hadîs-i mevsûl de denir.

"icl" meselesi

• Buzağı olayı. Bu olay İsrailoğullarının Firavun'dan kurtulup Sina Çölüne yerleştikleri zaman yaşandı. Bir ara Mûsa (a.s.) Tur Dağına çıkmış ve orada bir müddet kalmıştı. İsrailoğulları da bu esnâda altından bir buzağı yaptı ve ona tapmaya başladı.

a'mar / a'mâr / اعمار

• (Tekili: Ömr) Ömürler, yaşayışlar.
• Mes'ut hayat. Hoşa gidecek garib ve tuhaf şeyler.
• Sinler, yaşlar.

• Ömürler. (Arapça)
• Yaşlar. (Arapça)

abadile / abâdile

• Abdullahlar. Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmı (arkadaşları) arasında fıkıh ve hadîs-i şerîf ilimlerinde şöhret bulmuş Abdullah adını taşıyan sahâbîler. Abâdile, Abdullah kelimesinin çokluk şeklidir. Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmı arasında Abdullah isimli üç yüz kadar sahâbi bulunmaktaydı.

abdulaziz

• 32. Osmanlı Padişahıdır. Hilâfeti (Hi: 1277-1293) seneleri arasındadır. Mithat Paşa ve arkadaşları tarafından bilek damarları kesilerek şehid edilmiştir.

aberat

• (Tekili: Abre) Göz yaşları.

adalat / adalât / عضلات

• Kaslar. (Arapça)

adale / عضله

• Kas. (Arapça)
• Kaslar. (Arapça)

adalet-i mahz

• Tam ve mükemmel adalet; "ferdin hukuku asla fedâ edilemez" görüşündeki adalet.

adem-i tagayyür

• Asla değişmeme.

adret

• Kaşları olmayan kimse.

agaz

• Başlama. Mübâşeret. (Farsça)

ağaz / âğâz / آغاز

• Başlama.

• Başlama, başlangıç.

• Başlama. (Farsça)
• Başlangıç. (Farsça)

agza

• (Tekili: Gazâ) Düşmanlarla savaşlar, muharebeler.

ahcar / ahcâr / احجار

• (Tekili: Hacer) Taşlar.

• Taşlar.

• Taşlar.

• Taşlar. (Arapça)

ahcar-ı semaviye / ahcâr-ı semaviye

• Gök taşları, meteorları.

ahdan

• (Tekili: Hıdn) Dostlar, yoldaşlar.

ahibba

• Dostlar, arkadaşlar.

ahilla

• (Ehillâ) Sadık ve samimi arkadaşlar. En sadık dostlar. Haliller.

ahiret / âhiret

• İnsanın ölümü ile başlayan ebedî (sonsuz) hayat. Âhirete îmân, inanılması lâzım olan altı esastan beşincisidir.

ahkam / ahkâm

• Hükümler, esaslar.

ahkam-ı bi-nazir / ahkâm-ı bî-nazîr

• Benzersiz hükümler, esaslar.

ahkam-ı din / ahkâm-ı din

• Dinin hükümleri, esasları.

ahkam-ı diniye / ahkâm-ı diniye

• Dinin hükümleri, esasları.

ahkam-ı ezeli / ahkâm-ı ezelî

• Bütün zamanlarda geçerli olan ezelî hükümler, esaslar.

ahkam-ı ezeliyye / ahkâm-ı ezeliyye

• Ezelî hükümler, başlangıcı bilinmeyen hükümler.

ahkam-ı fer'iyye / ahkâm-ı fer'iyye

• Asla ait olmayan, ikinci derecedeki hükümler.

ahkam-ı imaniye / ahkâm-ı imaniye

• İman esasları.

ahkam-ı kat'iye / ahkâm-ı kat'iye

• Kesinleşmiş hüküm ve esaslar.

ahkam-ı kat'iye-i islamiye / ahkâm-ı kat'iye-i islâmiye

• İslâmın kesinleşmiş hüküm ve esasları.

ahkam-ı kur'aniye / ahkâm-ı kur'âniye

• Kur'ân'ın hükümleri, esasları.

ahkam-ı şer'iye / ahkâm-ı şer'iye

• Şeriatın hükümleri, esasları.

ahkam-ı şeriat / ahkâm-ı şeriat

• Şeriatın hükümleri, esasları.

ahkam-ı ubudiyet / ahkâm-ı ubudiyet

• Kulluk esasları, kulluğun hükümleri.

ahkam-ı zımniye / ahkâm-ı zımniye

• Açıkça söylenmeyip dolayısıyla anlatılan hükümler, esaslar.

ahreb

• Çok harap, perişan, yıkık.
• Kulağı yarık kimse.
• Edb: Rübai vezinlerinden "Mef'ulü" ile başlayan oniki şekilden herbiri.

akaid

• (Tekili: Akide) Akideler. İtikad olunan hakikatlar. İtikada dâir kaziye ve hükümler, esaslar.

akaid ilmi / akâid ilmi

• Îmân esaslarını anlatan ilim dalı.

akaid-i diniye

• Dinin inanç esasları, temelleri.

• Dini akideler. İmâni esaslar.

akaid-i imaniye / akaid-i imâniye

• İman esasları.

akaidi / akaidî

• İnançla ilgili, iman esaslarıyla ilgili.

akhaf

• (Tekili: Kıhf) Ağaç kaplar, ağaçtan yapılmış kaplar.
• Kafa tasları.

akide-i umumiye

• Genele ait iman, inanç esasları.

akıl-baliğ / âkıl-bâliğ

• Faydalı ve zararlı olanı birbirinden ayırabilen ve evlenme çağına gelip gusül abdesti almaya başlayan akıllı kimse.

akılfüruş

• Akıllılık taslayan.

akıncı

• Keşif, yağma ve tahrib kasdıyla ecnebi memleketlere akın yapan kişi. Akıncılık, Osman Bey zamanında başlamıştır.

akmişe / اقمشه

• (Tekili: Kumaş) Kumaşlar, dokumalar.

• Kumaşlar. (Arapça)

akran

• Arkadaşlar, denkler.

akrat

• Kaşları olmayan.

al ve ashab / âl ve ashab

• Aile ve arkadaşlar.

alak

• Kan. Kızıl veya koyu ve uyuşuk kan.
• Yapışkan veya ilişken nesne.
• Hayvanat.
• Bir işe mülâzemet eylemek.
• Husumet-i lâzime veya muhabbet-i lâzime. Aşk ve muhabbet eylemek. Bir işe başlayıp o işe devamlı olmak.
• Bir şeye ilişip tutulmak.
• Yapışkan, ba

alfabe

• Bir lisandaki sesleri gösteren harflerin, belli bir sıraya göre dizilmiş takımı. (Fransızca)
• Okuyup yazmayı yeni öğrenecekler için başlangıç kitabı. (Fransızca)
• Bir işin başlangıcı. (Fransızca)

alim-i ezeli / alîm-i ezelî

• Herşeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan ve ilminin başlangıcı olmayan sonsuz ilim sahibi Allah.

allah

• İnsanı, dünyayı, kâinatı, görülen veya görülemiyen bütün varlıkların yaratıcısı. Allah ezelidir; yani varlığının başlangıcı yoktur, çünki yaratılmamıştır ve varlığı devamlıdır, sonsuzdur. Hiç bir şey yokken o yine vardı. Allah'ın ilmi, kudreti ve iradesi ve diğer sıfatları da sonsuzdur. O herşeyi ve

ama'

• Dağbaşlarında olan duman.

amelnüvis

• Kasların çalışmasındaki değişiklikleri işaretleyen âlet. (Farsça)

amentü / âmentü

• "İmân ettim" demek olup Ehl-i Sünnet Mezhebi olan mü'minlerin iman esaslarını kısaca toplayan ifâdenin has ismidir.

• Îman esasları.

ameş

• Gözü zayıf olan, gözü yaşlanıp durmadan akan.

amin alayı

• Eskiden çocukların ilk okula başladığı gün yapılan merasim.

amme cüz'ü

• Amme Sûresiyle başlayan Kur'ân-ı Kerim'in son cüz'ü.

anasır / anâsır

• (Tekili: Unsur) Unsurlar. Bir şeyin meydana gelmesine sebeb olan temel esaslar. Elementler.

anife / ânife

• Gençlik çağının başlangıcı.

apsis

• Yönlü bir eksen üzerinde bulunan bir noktanın, başlangıç noktasına olan uzaklığının cebirsel değeri. (Fransızca)
• Bir noktanın, fezadaki yerini tesbite yarıyan ana çizgilerden yatay olanı. (Fransızca)

arabi sene / arabî sene

• Peygamberimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) Mekke'den Medîne'ye hicret ettiği mîlâdî 622 senesinden başlayan kamerî veya şemsî sene.

arş

• Allahü teâlânın yarattığı en büyük varlık. Yedi kat göklerin ve kürsînin üstünde olup, halk (madde) âleminin sonu, emr (maddesizlik) âleminin başlangıcı. Arşullah, Arş-ı mecîd ve Arş-ı a'lâ da denir.

arzu-yu taazzum

• Büyüklük taslama arzusu.

as'ase

• (Is'as) Yönelme. Arka çevirme.
• Gece karanlığı gelmeğe başlamak veya gitmek.
• Bulutun yere yakın olması.

asar / âsâr

• Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellemden veya O'nun huzûrunda bulunmakla şereflenen arkadaşlarından (Sahâbe) ve onları görmekle şereflenen müslümanlardan (Tâbiînden) bildirilen haberler.

aseli / aselî

• Bal gibi sarı renkte olan.
• Yahudilerin ayırdedilmek için, omuzbaşlarına taktıkları sarı kumaş parçası.
• Eskiden kullanılan bir kumaş çeşidi.

ashab / ashâb / اصحاب

• Arkadaşlar, sahipler.
• Sahabîler
• Hz. Peygamber'i (a.s.m.) dünya gözüyle gören ve onun yolundan giden Müslümanlar.

• Dostlar, arkadaşlar. (Arapça)
• Sahipler. (Arapça)

ashab-ı kehf / ashâb-ı kehf / اَصْحَابِ كَهْفْ

• Mağara arkadaşları. Bunlar, zamanlarındaki zalim hükümdarlarının şerrinden mağaraya sığınan ve orada yıllarca uyutulduktan sonra tekrar diriltilen, köpekleri ile birlikte, yedi sekiz kişiydiler.

• Mağara arkadaşları.

ashab-ı nebi / ashab-ı nebî

• Peygamberimizin ashabı, arkadaşları.

asl-ı evvel / اَصْلِ اَوَّلْ

• İlk asıl, başlangıç.

asl-ı hilkat

• Yaratılış başlangıcı.

asla ve kat'a / asla ve kat'â

• Asla, kesinlikle öyle değil.

asla ve kella / asla ve kellâ

• Asla ve asla, kesinlikle öyle değil.

asli / aslî

• Asla aid ve müteallik.

asr-ı evvel

• İlk asır.
• Ist: Fey-i zevâle ilâveten, herşeyin gölgesi kendisinin bir misli daha uzadığı zamandan başlayıp, iki misli uzayıncaya kadar süren ikindi vaktidir. (Fey-i zevâl; güneş tam ortada iken, gölgenin uzunluğudur.)

• İmâmeyn'e (İmâm-ı Ebû Yûsuf ve İmâm-ı Muhammed'e) göre ikindi vaktinin başlama zamânı.

asr-ı sani / asr-ı sâni / asr-ı sânî

• İkinci asır.
• Ist: Fey-i zevâle ilâveten, herşeyin gölgesi kendi boyunun iki misli daha uzadığı zamandan başlayan ikindi vaktidir. (Fey-i zevâl; güneş tam ortada iken, gölgenin uzunluğudur.)

• İmâm-ı a'zam'a göre ikindi namazının başlama zamânı.

ataraksiya

• yun. Tesirlere (etkilere) karşılık göstermeme, durgunluk hâli.
• (Fels.) Ruhun sükunete ulaşması, arzu ve ihtiraslardan uzak kalma. Eski çağ felsefesi, hayatın gayesi, saadet olarak duygusuzluk halini gösteriyordu. İnsan arzuları sonsuz, düşmanları sonsuzdur, (mikroptan kuyruklu yıldız

atba

• (Tekili: Taby) Meme başları, uçları.

azal

• (Tekili: Ezel) Ezeller. Başlangıcı olmayan zamanlar.

aziz / azîz

• Pek izzetli, hep galip olan ve asla galebe edilemeyen.

ba'del milad

• (Ba'de-l milâd) Milâddan sonra. Tarih başlangıcı kabul ettikleri seneden sonra.

bab-ı hikmet / bâb-ı hikmet

• Cenab-ı Hakk'ın herşeyi hikmetli ve maslahatlı yaratması bahsi.

bad-ı şimali / bâd-ı şimalî

• Kuzey rüzgârı. (Farsça)
• Nefes, soluk. (Farsça)
• Ah sesi, ah çekme. (Farsça)
• Allah'ın inâyeti. (Farsça)
• Medih. (Farsça)
• Söz. (Farsça)
• Büyüklük taslama, kibirlilik. (Farsça)
• şarap. (Farsça)

bahariyye

• Edb: Birini övmek için yazılan ve bahar tasviriyle başlayan kaside.
• Tar : Yeniçeri ağasından itibaren padişah tarafından Yeniçeri kâtibiyle ocak ağalarına verilen baharlık.

bahtak

• Evvelce savaşlarda başa giyilen demirden yapılmış başlık. Miğfer. (Farsça)

bakır

• Çobanları ile beraber olan sığır sürüsü.
• Geniş.
• Aslan.
• Göz damarı.
• Hz. Hüseyn'in (R.A.) torunu İmâm-ı Bâkır'ın bir lâkabı.

baliğ / bâliğ

• Bülûğa eren, ergenlik çağına gelen. Cünüp olup, gusül (boy) abdesti almağa başlayan, evlenecek yaşa gelen erkek.

baliğa / bâliğa

• Bülûğa eren, ergenlik çağına gelen. Hayız (regl) görmeye başlayan, evlenecek yaşa gelen kız.

balimez

• 16. ve 17. yy. larda Osmanlılar tarafından kara ve deniz savaşlarında kullanılan uzun menzilli top.

balyoz

• Vaktiyle Avrupa devletlerinin büyükelçi ve büyük konsoloslarıyla, general ve amiral gibi kişilerine verilen bir ünvandır. (Fransızca)
• (Yunancadan) Kazık çakmak, büyük taşları kırmak için kullanılan uzun saplı, iri ve ağır çekiç. (Fransızca)

barok

• Klâsik Rönesans devrinden sonra başlayan bir mimari ve süsleme tarzı.

bath

• (Çoğulu: Bitah) İçinde kum ve çakıl taşları olan geniş su akıntısı.
• Yüz üzeri düşme.
• Serilip yatan adamın boyu.
• Bırakma.

bayzar

• Sövme, sövüp sayma.
• Rahmin başlangıcındaki et parçası.

beçe-i hunin

• Kanlı yavru.
• Mc: Acı gözyaşları.

bed'

• Bed' etmek: Başlamak.

• (Çoğulu: Ebdâ-Büdü') İslâm içinde kazılan kuyu.
• Evvel, ibtidâ, başlangıç.
• Hisse, nasip.
• Başlama, başlayış, ilk.

bed'en

• Başlangıçta. İlk önce, ilkin.

bed'et

• Başlangıç.

bed-agaz

• Başlangıcı fena, kötü. Kötü bir şekilde başlanmış. (Farsça)

bede'

• Başlayış. Başlama. Bir şeyi başkasından evvel işlemek.

bedestan

• Değerli, kıymetli kumaşlar, silâhlar ve mücevherler vs. alış-verişine mahsus üstü örtülü ve mahfuz çarşı. (Farsça)

bedihe

• Birdenbire ve düşünmeden söylenilen güzel söz. Hazırcevaplık.
• Başlangıç.

bedv

• Zihinde bir şeyin peyda olması. Bir şey zâhir olma.
• Başlama.
• Sahraya çıkma.

beka

• Devamlılık. Evvelki hâl üzere kalma. Dâim ve sâbit olma.
• İlm-i Kelâm'da : Varlığının asla sonu olmayan Cenab-ı Hakk'ın bir sıfatıdır.
• Bâki olmak. Ebedîlik.

belca'

• Kaşları arası açık olan kadın. (Müz: Eblec)

ben

• (Bak: Ene) t. Psk: Şuurlu kişiliğimiz. Başlangıçta çocuğun benliği şuurlu değildir. Kendisini başkasından ayıramaz. Fakat canlı olarak ihtiyaç ve istekleri vardır. Benin bu şuursuz haline "alt ben" denir. Kendisi ile başkası arasındaki farkı anlamaya, münasebetler kurmaya, düşünmeğe başlayınca şuurl

bera'at-ı istihlal / bera'ât-ı istihlâl

• Söze güzel ve etkili başlangıç.

beraat-i istihlal / beraat-i istihlâl

• Güzel başlangıç, iyi alâmet.

beraat-ül istihlal / berâat-ül istihlâl

• Bir eserin içindekilerini güzel bir başlangıçla baş tarafında anlatmak. İyi bir alâmet. Güzel bir başlangıç.
• Bir ibarede müradif ve mukni birkaç kelime bulunması, hüsn ve insicamdaki ibarenin vech-i mergub üzere te'lif ve terkibi.
• Maaş, rütbe, nişan için hükümetçe bildirilen

beraatü'l-istihlal / beraatü'l-istihlâl

• Güzel bir alâmet, başlangıç.

beraatülistihlal / berâatülistihlâl

• Güzel bir başlangıç.

berd-ül acuz / berd-ül acûz

• Kocakarı soğuğu. (Rûmi şubatın 26'sında başlar ve 7 gün şiddetle devâm eder.)

berilyum

• yun. Zümrüt gibi bazı taşların bileşiminde bulunan bir elementtir. (Be) sembolü ile gösterilir.

besmele

• Bismillahirrahmanirrahim'in kısaltılmış ismi. Müslüman her işine Bismillah ile başlar. Yani her işi Allah adına ve Allah için yapar. Atomlardan yıldızlara kadar her varlık da Allah adına ve Allah için hareket eder. İnsan da Bismillah diyemiyeceği, yani Allah'ın emri ve izni olmayan bir işi ve hareke

besmele-i hayat

• Hayatın başlangıcı.

besmele-i hayat-ı dünyeviye

• Dünyadaki hayatının ilk başladığı zaman dilimi.

besmele-keş

• Besmele çeken; bir şeye başlama.

bi'set

• Gönderilme. İnsanları hak ve doğru yola sevk için gönderilen Cenab-ı Peygamberimiz Resül-i Ekrem'in (A.S.M.) nübüvvetinin başlangıç zamanı, nübüvvetinin bidayeti.

bi'set-i ahmediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) peygamber olarak gelişi, peygamberliğinin başlangıcı.

bi'set-i nübüvvet

• Peygamberliğin gelişi, başlangıcı.

bi-reng / bî-reng

• Renksiz. Taslak halinde resim. (Farsça)

bidayet / bidâyet / بدايت / بدایت / بِدَايَتْ

• Başlama, başlangıç.

• Başlangıç.

• Başlangıç. İlk önce. Evvel ve ibtida. İlk olarak.

• Başlangıç.

• Başlangıç.

• Başlangıç. (Arapça)

• Başlangıç.

bidayet ve nihayet

• Birşeyin başlangıcı ve sonu.

bidayet-ı hal / bidayet-ı hâl

• Durumun başlangıcı, başlangıçta.

bidayet-i hal

• Durumun başlangıcı, başlangıçta.

bidayet-i hayat / bidâyet-i hayat

• Hayatının başlangıcı.

bidayet-i hilkat / bidâyet-i hilkat

• Yaratılışın başlangıcı.

bidayet-i hürriyet

• Hürriyet'in başlangıcı; Meşrutiyet'in ilk yılları.

bidayet-i icad

• Yaratılışın başlangıcı.

bidayet-i islam / bidâyet-i islâm

• Islâmın başlangıcı, doğuşu.

bidayet-i islamiye / bidâyet-i islâmiye

• İslâmiyetin başlangıcı.

bidayet-i nübüvvet / bidâyet-i nübüvvet

• Peygamberliğin başlangıcı.

bidayet-i vahiy / bidâyet-i vahiy

• Vahyin başlangıcı.

bidayeten / bidâyeten

• Başlangıçta, ilkin.

• Başlangıçta.

• Başlangıçta.

bidayette / bidâyette

• Başlangıçta. (Arapça - Türkçe)

birsam

• (Hallüsinasyon) Akıl hastalarının, gerçekten var olmayan bir şeyi varmış gibi yanlış idrak etmeleri halidir. Meselâ karınlarında veya başlarının içinde yılan bulunduğunu söylemeleri yahut bir canavarın ağzını açıp kendilerine baktığını söylemeleri birsam hâlini gösterir.

biset / bîset

• Gönderme, peygamberliğin başlangıcı.

biyokimya

• Canlıların kimya ile ilgili yapılarını, tepkilerini, belirtilerini inceleyen bilim dalıdır. 19. Asırda başlatılan bu çalışmalarla proteinler, vitaminler, hormonlar anlaşılır duruma gelindi.

bolis çukuru

• Kendini beğenenlerin, kibirlilerin, büyüklük taslayanların, Cehennem'de şiddetli azâba uğrayacakları yer.

Bolşevik

• Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça "çoğunluk" anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.
  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği’ni kuracaklardır. Lenin ve Martov yandaşları kongredeki durumlarına göre Rusça “bolshinstvo” (çoğunluk) ve “menshinstvo” (azınlık) olarak adlandırılırlar. Kongredeki delegeler sürekli olarak saf değiştirdikleri için birleşim başarısız olacak ve parti fiilen ikiye bölünecektir.

• Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça "çoğunluk" anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.
  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği’ni kuracaklardır. Lenin ve Martov yandaşları kongredeki durumlarına göre Rusça “bolshinstvo” (çoğunluk) ve “menshinstvo” (azınlık) olarak adlandırılırlar. Kongredeki delegeler sürekli olarak saf değiştirdikleri için birleşim başarısız olacak ve parti fiilen ikiye bölünecektir.

bolşevik / بُولْشَوِيكْ

• Çoğunluktan yana anlamına gelen Rusça kelime, 1903 yılında düzenlenen Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin İkinci Kongresi'nde Vladimir Lenin ve Julius Martov arasında yeni kurulmakta olan partinin üyelik tanımı üzerine başlayan görüş ayrılığı sonucu yaşanan ayrışmadaki taraflardan Lenin yanlısı grup.

boylam

• Yer yüzünde bir yerin başlangıç dairesine olan uzaklığının açı cinsinden değeri. (Türkçe)

bu zaman ehli

• Bu zamanda yaşayanlar; çağdaşlar.

buhnuk

• Kadınların başlarına örtüp iki uçlarını çenesi altına bağladıkları bez. (Türkçe "destâr" derler)

bunduk

• Yuvarlak küçük taşlar.
• Yuvarlak küçük kurşun.
• Fındık.

bür'

• (Büru') Hastanın iyileşmeğe başlaması.
• Kurtulmak.
• Fazilette ve bilgide üstünlük.

burhan-ı tatbik / burhân-ı tatbîk

• Kelâm ilminde Allahü teâlânın varlığını ve kadîm (ezelî), olduğunu (başlangıcının olmadığını) isbâtta kullanılan delîllerden biri.

büyüklenmek

• Kendini büyük görmek, büyüklük taslamak. (Kötü huylardan biridir, günahtır.) (Türkçe)

ca'l

• Yaratmak, halk.
• Almak.
• İş işlemek. Yapmak.
• Bu kelime Kur'ân-ı Kerim'de onüç vecihle kullanılmıştır:1- Tafak ve ahz (inşâ ve ikbal) mânasına; bir işi işlemeğe müteveccih olup başlamak ve işler olmak.2- Halketmek, yaratmak.3- Kavl ve irsal.4- Tehiyye ve tesviye (tanzim

came-i hassa

• Tar: Osmanlı padişahlarının verdikleri elbiselik kumaşlar.

caziye

• Doğurduktan sonra sütü azalmaya başlayan hayvan.

cebriyye

• Hicrî birinci asrın sonlarında ve ikinci asrın başlarında Cehm bin Safvân tarafından ortaya çıkarılan bozuk yol. Buna mürcie fırkası da denir.

celali / celalî

• Celal ismine dâir. İlâhi ve celale müteallik. Celal adlı kimselerle alâkalı olan.
• Hicri XI. Asırdan önce Anadolu'da baş gösteren eşkiyaya verilen ad.
• Sultan Celaleddin Melikşah tarafından hazırlanan ve Hicri 471 tarihinde başlayan bir güneş takvimi.

celeb

• Kesilecek hayvanları ve bilhassa koyun sürüsünü celbederek kasaplara satan tacir.
• Tar: İstanbul sarayında ilk işe başlamış olan acemi.

çelenk

• Eskiden kadınların süs için başlarına taktıkları mücevher veya madenlerden yapılmış sorguç. Halka şeklinde çiçek veya yapraklı dal demeti. (Cenazelere çelenk göndermek İslâm âdeti değildir, israftır.) (Farsça)

cem'are

• Galiz, kaba nesne. Yüksek taşlar.
• Kabile ismi.
• Küçük kuş.

cem'ü'l-cevami' / cem'ü'l-cevâmi'

• Tacüddin es-Subkî'nin (ö.1370) yazdığı fıkhın esaslarına dair bir eserdir.

cemre

• (Çoğulu: Cimâr) Şiddetli karanlık.
• Ateşli kömür parçası, kor.
• İlkbaharda suya, yere, havaya düştüğü söylenen sıcaklık.
• Hacıların Mina Vâdisinde şeytan taşlamaları.

• Hacıların şeytan taşlarken attıkları taşlar veya bu taşların atıldığı yer. Çoğulu cimâr ve cemerât'tır. Minâ'da birbirlerine birer ok atımı mesâfede bulunan üç taş yığını vardır. Bunlardan birincisine Cemre-i ûlâ (birinci cemre), ikincisine Cemre-i vustâ (orta cemre) ve üçüncüsüne Cemre-i Akabe adı

cemü'l-cevami / cemü'l-cevâmi

• Tacüddin es-Subkî'nin (ö.1370) yazdığı fıkhın esaslarına dair bir eserdir.

cennet-i kur'aniye / cennet-i kur'âniye

• Kur'ânî cennet; bu tabirle, insana dünya ve âhiret saadetini bahşeden Kur'ân'î hakikatler ve esaslar kastediliyor.

cevahir / cevâhir

• (Tekili: Cevher) Cevherler. Çok kıymet verilen ve az bulunan şeyler, çok kıymetli mâden veya taşlar.
• Mc: Çok kıymetli söz veya faydalı yazılar.

• Cevherler, kıymetli taşlar.

• Değerli taşlar.

cezer

• Havuç.
• Aslanın yediği et.

cilve-i kudret-i ezeliye

• Varlığının başlangıcı olmayan ve ezelden beri var olan Allah'ın kudretinin tecellisi, yansıması.

cümle-i fiiliye

• Fiil ile başlayan arabça cümle. Fiil cümlesi. (Farsça)

• Fiil cümlesi; fiil ile başlayan cümle.

cümle-i ismiye

• İsimle başlayan arabça cümle. İsim cümlesi. (Farsça)

cümle-i tefsiriye

• (Cümle-i müfessire) "Yâni, meselâ" gibi sözlerle başlayıp önceki cümleyi açıklayan cümle.

cüz-ü hakikat-ı imaniye

• İman hakikatinin bir parçası, iman esaslarının biri.

dahdaha

• Yorulmak, yorultmak.
• Yavaşlamak.
• Muti etmek, emre itaat ettirmek.
• Hor etmek.

dahve

• İlk kuşluk vakti. Güneşin ufukta ilk yükselip yayılmaya başladığı an.

dar-ün nedve / dâr-ün nedve

• Müslümanlıktan evvel, Kureyş kabilesinin münakaşalar için toplandığı bir yerin adı olup, Kusey ibn-i Kilâb tarafından kurulmuştur. (Sonradan Hz. Muhammed'e (A.S.M.) karşı bulunanların toplanmalarından dolayı fesat ve münafıkların toplandıkları yer mânâsına kullanılmaya başlanmıştır.)

debabic

• (Tekili: Dibâc) Dallı, çiçekli ipek kumaşlar.

deccal / deccâl

• Kıyametten önce ortaya çıkarak yandaşlarıyla birlikte dini yıkmaya çalışan azgın kimse.

dehr

• Zaman, devir. Âlemin (varlıkların) varlığının başlangıcından son bulmasına kadar olan bütün zaman.

dehri / dehrî

• Allahü teâlâya ve âhirete inanmayıp, dehr (zaman) sonsuzdur ve dünyânın başlangıcı ve sonu yoktur, böyle gelmiş böyle gider diyen dinsiz, ateist.

dehş

• Bulanıklık, karanlık. Zulümat. (Farsça)
• Bir işe başlama. (Farsça)

delil-i fer'i / delîl-i fer'î

• Aslî delîllere bağlı ve onlardan elde edilen ikinci derecede delîller. İstihsân, İstishâb, İstislâh, Örf ve âdet, Sahâbî (Peygamber efendimizin arkadaşlarının) kavli (sözü), fer'î delîllerden bâzısıdır.

delil-i inayet

• Allah'ın inâyetinin tecellisinden gelen ve kâinatta görülen hikmet ve maslahatlara uygun en mükemmel nizam ve tam esaslı san'at; ve kâinattaki eşyaların menfaat ve faydalarını bildiren âyetler, bu inâyet delilini gösteriyorlar.

derek

• Urgan ucuna eklenip, kovanın kulpuna bağlanan ip parçası (urgan suya değmesin diye)
• Kiriş uçlarında olan halka (yayın başlarına geçirirler.)

desatir-i hikmet

• Hikmet düsturları. Hikmet ve maslahatın iktiza ettirdiği kaideler.

devir

• Dönüp dolaşıp başlangıç noktasına gelme.

dibace / dibâce / dîbâce

• Mukaddeme, başlangıç, önsöz. (Farsça)

• Önsöz, başlangıç.

• Başlangıç, önsöz, mukaddime.

dihkan

• (Çoğulu: Dehâkin) Sipâhi.
• Köy kethüdâsı.
• Emirlerin tasarrufunda kuvvetli olan, sözü geçen adam.
• Bezirgân.
• Acem fellahlarının maslahatgüzarı.

diktatör

• Mevcut kanunları çiğneyerek, örf ve adalet esaslarına aykırı olarak, devleti keyfine göre idare eden devlet adamı. Müstebid. (Fransızca)

div-came

• Eskiden savaşlarda giyilen kaplan veya arslan postekisi. (Farsça)

duha vakti / duhâ vakti

• Kuşluk vakti. Oruç zamânının yâni imsak ile iftar vakti arasındaki müddetin dörtte birinin tamam olmasından îtibâren başlayan vakit.

dumu'

• (Tekili: Dem') Göz yaşları.

dümu'

• (Tekili: Dem') Gözyaşları.

dürdakıs

• Başla boyun arasında olan kemik.

dürer-i ahkam / dürer-i ahkâm

• İnci tanesi gibi çok değerli hükümler, esaslar.

ebcedhan / ebcedhân / ابجدخوان

• Ebced okuyan. Mektebe yeni başlayan, acemi. (Farsça)

• Okula yeni başlamış öğrenci. (Arapça - Farsça)
• Acemi, deneyimsiz. (Arapça - Farsça)

ebeden / ابدا

• (Ebedâ) Devamlı olarak. Kat'â ve aslâ. Hiçbir vakit.

• Asla, hiçbir zaman. (Arapça)

ebediyyen / ابدیا

• Sonsuza kadar, asla, hiçbir zaman. (Arapça)

ebruvan / ebruvân

• Kaşlar. (Farsça)

edille-i taliye / edille-i tâliye

• Huk: Örf, âdet, teâmül, istishab, asıl ve amel, maslahat-ı mürsele, kaide-i külliye, âsâr-ı sahabe ve âsâr-ı kibar-ı tabiîn gibi deliller.

edmas

• Kaşlarının üç kısmı ince ve dipleri kalın; başının kılları ise az olan kimse.

edmu'

• Göz yaşları. Aberat.

efahis

• (Tekili: Ufhus) Taşların aralarında veya kayalıkta bulunan kuş yuvaları.

efnad

• (Tekili: Fened) Bunaklar, yaşlarının ilerlemesinden bunamış olanlar.

efrad-ı millet

• Milletin fertleri, vatandaşlar.

efvaf

• Nâzik, ince kumaşlar.

egosantrizm

• Psk: Benmerkezcilik. Zihnî gelişmenin ilk çocukluk safhası. Bebek büyüyüp kendi varlığı ile başka varlıkları ayırmaya başladığı zamanlarda kendine has bir düşünce tarzı ile düşünür. Sanki dünyada en önemli varlık kendisi, herşey onun emrine ve isteğine hazır olmalı. Annesi, babası, diğer insanlar ve (Fransızca)

ehass-ı havas / ehass-ı havâs / اَخَصِّ خَوَاصْ

• Hâsların en hası.

ehevat

• (Tekili: Uht) Kız kardeşler.
• Kadın arkadaşlar.
• Benzer şeyler.

ehl-i iman ve salahat / ehl-i iman ve salâhat

• Allah'a ve iman esaslarına inanan takva sahipleri, sâlih kimseler.

ehl-i maaş

• Maaşla geçinenler.

ehl-i sünnet

• Îtikâdda (inanılacak şeylerde) ve yapılacak işlerde Peygamber efendimizin ve O'nun Eshâbının (arkadaşlarının) ve sonra gelen müctehid İslâm âlimlerinin yolunda bulunan müslümanlar, sünnîler.

ehl-i sünnet alimleri / ehl-i sünnet âlimleri

• İnanılması lâzım olan din bilgilerini Eshâb-ı kirâmdan (Peygamber efendimizin arkadaşlarından) doğru olarak öğrenip, kitablara yazan ve Ehl-i sünnet îtikâdında olan İslâm âlimleri.

ehl-i sünnet itikadı / ehl-i sünnet îtikâdı

• Peygamber efendimizin veEshâb-ı kirâmın (arkadaşlarının) ve onların yolunda bulunan İslâm âlimlerinin bildirdikleri doğru îtikâd, inanış.

eimme-i isna aşer / eimme-i isnâ aşer

• On iki imâm. Silsile-i sâdâttan olup müceddit olan imâmlar hakkındaki bir tâbirdir. Bu zâtlar esasât-ı İslâmiye ve hakaik-i Kur'âniye ve imâniyenin, dini esasların ve şeriatın muhafazasına çalışan, saltanat işlerine karışmayan mânevi riyâset ve ilim sahibi şahsiyetlerdir.

ekolali

• yun. Psk: Sesleri taklit etme, yansıtma. Çocuk dünyaya geldiği zaman çevresinde konuşulan dilin seslerini çıkaramaz. Kendine mahsus sesleri çıkarır. Çevrede konuşulan dilleri dinleye dinleye çevredeki sesleri taklid etmeye başlar, bu taklid edebildiği sesleri sık sık tekrar eder. Meselâ: ba, ba, ba

ela / elâ

• Arabçada söze başlarken kullanılır. İstiftah harfi tâbir edilir. Beş vecih üzere bulunur: 1 - Tevbih ve tenbih, 2 - İnkâr, 3 - İstifham-ı anin-nefiy, 4 - Arz, 5 - Teşvik ve rağbet ettirme, makamlarında.

• Arapça'da başlama ve tenbih edatı, "öyle değil mi?", "dikkat ediniz" gibi anlamlara gelir.

elektrik-i hakaik-i islamiyet / elektrik-i hakaik-i islâmiyet

• İslâmiyetin hakikat ve esaslarının elektriği, ışığı.

embriyoloji

• yun. Biy: Canlıların başlangıçtan itibaren gelişmesini inceliyen biyoloji ilminin bir bölümü. İkiye ayrılır: 1- Ontogonez: Yumurtadan yavruların meydana gelişini inceler. 2 - Flogenez: Canlıların ilk yaratılışı ile bugünkü şekli arasında meydana gelen değişmeleri inceler. Dünyada başlangıçtan bugüne

emevi devleti

• Dört halife devrinden sonra devlet idaresi Beni Ümeyye hanedanına geçmiştir. Buna nisbetle bu devlete "Emevi Devleti" adı verilmiştir. (Mi: 661-750) seneleri arası Emevi Devletinin saltanat devresidir. Muâviye bin Ebi Süfyan'dan başlamak üzere 14 halife gelip geçmiştir. Son halife Muhammed bin Merva

emma ba'd / emmâ ba'd

• Bundan sonra, asıl meseleye gelince mânâsında; söz başı, besmele, hamdele ve duadan sonra söylenen söz, fasl-ı hitâb (söze başlama).

emma ba'dü / emmâ ba'dü

• Bundan sonra, asıl meseleye gelince mânâsında olup, söze başlarken kullanılan ve gelecek ifadenin büyük önemini bildiren söz.

emma-ba'dü / emmâ-ba'dü

• "Bundan sonra" manasına olup bir başlangıç hitabından sonra söylenir. Buna fasl-ı hitab denir.

emsal

• (Tekili: Misâl) Denk. Benzer. Yaşları birbiriyle aynı olanlar.
• Mat: Kat sayı.
• (Mesel) Kıssalar, hikâyeler, romanlar, masallar, destanlar.

engare

• Tamamlanmayan, eksik kalan iş, nakış veya taslak. (Farsça)
• Hikâye, efsâne, roman, kıssa. (Farsça)
• Başdan geçen bir olayı tekrarlama. (Farsça)
• Hesap defteri. (Farsça)
• Utanarak geri geri çekilme. (Farsça)

enlem

• (Arz dairesi) t. Yer yüzünde herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açı cinsinden değeri. Dünyanın büyüklüğü X. yy. başlarında Sincar sahrasında ve Kûfe civarında bir meridyenin uzunluğunu ölçmek suretiyle bulan Musa Oğulları nâmıyla tanınan Muhammed, Ahmed ve Hasan isimlerindeki üç kardeş

ensab

• (Tekili: Nasb) Dikili taşlar. Müşriklerin, yanında kurban kestikleri putlar.

ensar / ensâr

• Hz. Muhammed (s.a.v.)'in Medineli arkadaşlarından olan ve muhacirlere yardım eden ashabı.

ensice / انسجه

• Dokular. (Arapça)
• Kumaşlar. (Arapça)

ergen

• (Bâliğ) Çocukluk çağından gençlik çağına geçmiş olan, aklı ermeğe başlamış, bâliğ.Erginlik çağına gelen müslüman genç, namaz kılmak, oruç tutmak, zekat vermek gibi Allah'ın farz kıldığı emirlerini yerine getirmeğe mükellef (yükümlü) olur. Küçük yaştan itibaren derece derece gerekli dini bilgiyi öğre

erkan / erkân / اركان / اَرْكَانْ

• (Tekili: Rükn) Rükünler. Esaslar. Temeller. İleri gelen kimseler.

• Bir şeyin bir parçasını veya bütününü meydana getiren şeyler, esaslar. Rüknün çoğuludur.

• Rükunlar, esaslar, direkler, üniteler, bölümler.

• Esaslar, rükünler.

• Esaslar.

• Direkler. (Arapça)
• Temeller, esaslar. (Arapça)
• İleri gelenler, üst düzeyde bulunanlar. (Arapça)
• Önderler. (Arapça)

• İleri gelenler, temel esaslar.

erkan ve ahkam-ı zaruriye / erkân ve ahkâm-ı zaruriye

• İslâmın yerine getirilmesi zorunlu temel esasları ve hükümleri.

erkan-ı alem / erkân-ı âlem / اَرْكَانِ عَالَمْ

• Âlemin temel esasları.

erkan-ı azime / erkân-ı azîme

• Büyük ve önemli esaslar.

erkan-ı iman / erkân-ı iman

• İman esasları.

erkan-ı islami / erkân-ı islâmî

• İslâmî esasları.

erkan-ı islamiye / erkân-ı islâmiye

• İslâmın esasları.

• İslâmiyetin esasları, temelleri, rükünleri. (Şehâdet getirmek, Namaz kılmak, Oruç tutmak, Zekât vermek ve Hacca gitmek.)

erkan-ı islamiyet / erkân-ı islâmiyet

• İslâmiyetin esasları, şartları.

erkan-ı mühimme / erkân-ı mühimme

• Bir topluluğun ileri gelenleri, önemli büyükleri; köşe taşları.

esas-ı şeriat

• Şeriatın esasları, kuralları.

esasat / esasât / esâsât / اساسات

• (Tekili: Esas) Esaslar. Temeller, kökler.

• Temeller, esaslar.

• Esaslar, temeller.

• Asıllar, esaslar. (Arapça)

esasat-ı aliye / esasat-ı âliye

• Yüksek esaslar, hakikatler.

esasat-ı diniye / esâsât-ı diniye

• Dinin esasları, temelleri.

esasat-ı faside / esâsât-ı fâside

• Bozuk esaslar, çürük temeller.

esasat-ı imaniye / esâsât-ı imâniye

• İmanın esasları.

esasat-ı imaniye ve kur'aniye / esâsât-ı imaniye ve kur'âniye

• İmanın ve Kur'ân'ın esasları, şartları.

esasat-ı islamiye / esâsât-ı islâmiye

• İslâm'ın esasları, şartları.

esasat-ı kat'iye / esâsât-ı kat'iye

• Kesin esaslar.

esasat-ı kur'aniye / esâsât-ı kur'âniye

• Kur'ân'ın esasları, temel kuralları.

esasat-ı mühimme

• Önemli esaslar.

esasat-ı sadıka / esâsât-ı sâdıka

• Doğru esaslar, sağlam temeller.

esasat-ı san'at / esâsât-ı san'at

• San'at esasları.

esasat-ı şeriat / esâsât-ı şeriat

• Şeriatın, dînin esasları, temelleri.

esasat-ı sünnet-i seniye / esâsât-ı sünnet-i seniye

• Sünnet-i Seniye'nin esasları, temelleri.

esasi / esasî

• Esasla ilgili.

esban

• Kadınların başlarını örttükleri güzel ve ince bir örtü.
• Kadınların, yüzlerini örtükleri peçe, tül.

esed

• Aslan.

esedullah

• Allahın aslanı.

eshab / eshâb

• Arkadaşlar. Sâhib kelimesinin çoğuludur.
• Peygamber efendimizi görüp îmân eden ve mü'min olarak vefât eden mübârek kimseler.
• Bir âlimin talebeleri.

eshab-ı fil / eshâb-ı fîl

• Peygamber efendimizin doğmasına yaklaşık iki ay kala Kâbe'yi yıkmak için Mekke yakınlarına kadar gelen, fakat Allahü teâlânın gönderdiği Ebâbîl kuşlarının üzerlerine bıraktıkları mercimek büyüklüğündeki taşlarla perişân olan Ebrehe ve içinde bir çok fillerin de bulunduğu ordu.

eshab-ı kehf / eshâb-ı kehf

• Mağara arkadaşları; Îsâ aleyhisselâmdan sonra din düşmanları her tarafı kapladığı bir zamanda, dinlerini korumak için her şeylerini terk edip, hicret eden ve Efsûs (Tarsus)'daki mağarada bulunan yedi kişi ile Kıtmîr adındaki köpekleri. Kur'ân-ı kerîm de Kehf sûresinde kıssaları uzun bildirilmektedir

eşheb

• Kır (at). Kır, çil renkte olan aslan.
• Güç iş.
• Soğuk gün.
• Bir nesnenin kenarı.

esinne

• (Tekili: Sinân) Kılıçlar, seyfler.
• Süngüler.
• Bileği taşları.

esnaf

• Sınıflar. Sıralar. Türlüler, menbalar, menşe'ler, asıllar, esaslar.

esnah

• (Tekili: Sinh) Kökler, menbalar, menşe'ler, asıllar, esaslar.

esnan

• (Tekili: Sinn) Dişler.
• Yaşlar. İnsanın doğduğu andan ölümüne kadar uzvî sîretinde birbirini takibeden muhtelif zamanlar. (Yâni: Tufuliyet, Sabavet, Şebabet, Kühûlet ve Şeyhuhet denilen zamanlar.)

eşyeb

• (Şeyb. den) Saçı sakalı ağarmış, yaşlanmış olan kişi. İhtiyar.

etrad

• Kaşları kılsız olan kimse.

evail / evâil / اوائل

• Başlangıçlar, önler, evveller, eskiler.

• İlk dönemler, başlangıçlar.

• Başlangıçlar.

• Başlar, ilk günler. (Arapça)

evail-i sure / evâil-i sûre

• Sûre başları.

evham / evhâm

• Vehmler, zanların esâsı olan kıyaslar.

evsaf-ı nisbiye / evsâf-ı nisbiye

• Kıyaslamayla olan vasıflar; diğerlerine göre diye anlatılan vasıflar.

evvel / اول / اَوَّلْ

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Herşeyin başlangıcı olan, varlığından önce yokluk geçmeyen, hiç bir şey yok iken, vâr olan.

• İlk. (Arapça)
• Başlangıç. (Arapça)
• Önce. (Arapça)

• Başlangıcı olmayan ve her şeyden önce var olan (Allah).

evvel-emirde

• İşin başlangıcında, herşeyden önce.

evvel-i bahar

• Baharın başlangıcı.

evvel-i dünya

• Dünyanın başlangıcı.

evvel-i fıtrat

• Yaratılışın başlangıcı.

evvel-i hilkat

• Yaratılışın başlangıcı.

evvel-ül-evail / evvel-ül-evâil

• Evvellerin evveli.
• Hâdiselerin başlangıcı.

evveliyat

• Başlangıçlar. Mukaddemat. İlk öndekiler. İbtidaki cihetler.
• Her akıllının tereddütsüz tasdik ve kabul edeceği hususlar.
• Man: Mücerred mevzu ve mahmulleri arasındaki nisbet tasavvur edilince aklın kat'iyyetle teslim ve tasdik ettiği kaziyeler.

eyyühe'r-ruus ve'r-ruesa / eyyühe'r-ruûs ve'r-ruesâ

• Ey başlar ve başkanlar, ey yönetici ve idareciler.

ezbad

• (Tekili: Zebed) Paslar.
• Dörtte birler, çeyrekler.
• Köpükler.

ezebb

• Saçları uzun ve kaşlarının kılları çok olan adam. (Farsça)

ezel / ازل / اَزَلْ

• İbtidası ve başlangıcı olmayan, her zaman var olan.

• Başlangıcı olmayan, sonsuzluk.

• Başlangıcı olmamak, öncesizlik.

• Başlangıcı olmama, öncesizlik.

• Başlangıcı olmama.

• Başlangıcı olmayan, başlangıcı olmama.

ezel ve ebed

• Başlangıcı ve sonu olmama, öncesizlik ve sonsuzluk.

ezel ve ebed sultanı

• Başlangıç ve sonu olmaksızın, egemenliği, saltanatı ezelden ebede devam eden Sultan, Allah.

ezel-ebed sultanı

• Başlangıç ve sonu olmaksızın, hüküm ve saltanatı ezelden ebede devam eden Sultan.

ezeli / ezelî / اَزَلِي

• Başlangıcı olmayan.

• Öncesi, başlangıcı olmayan.

• Ezele mensub ve müteallik. Devamlı var olup varlığının başlangıcı olmayan.

• Başlangıcı olmayan.

• Başlangıcı olmayana ait.

ezeli ve ebedi / ezelî ve ebedî

• Başlangıcı ve sonu olmayan, sonsuz.

ezeliyet

• Başlangıcı olmayan sonsuzluk.

• Başlangıcı olmama.
• Ezeliyeti Müş'ir: Başlangıcı bildiren.

• Varlığının başlangıcı olmama.

ezeliyet-i madde ve hareket

• Madde ve hareketin başlangıçlarının olmaması, sonradan yaratılmaması.

ezeliyet-i ruh

• Ruhun öncesinin ve başlangıcının olmaması.

fak

• Yaşlanmış, ihtiyar kimse.

fasid kan / fâsid kan

• Üç günden yâni yetmiş iki saatten -beş dakika bile az olsa- gelen kan, yeni başlayan (baliğa, ergen) olan için on günden çok sürüp, onuncu günden sonra gelen kan, yeni olmayanlarda (kadınlarda) âdetten çok olup on günü de aştığında âdetten sonraki gü nlerde gelen kan, hâmile ve âyise (ihtiyar) kadın

fatiha / fâtiha / فَاتِحَه

• Bir şeyin başlangıcı, ibtidası.
• Mübaşeret. Başlamak.
• Karar vermek.
• Bir duânın sonunda veya duâya başlarken Fâtiha Suresini okumayı hatırlatan ifade.
• Kur'an-ı Kerim'in birinci suresi.

• Başlangıç, birinci sûre.

• (Fethin) Başlangıcı.

• Açan, başlangıç.

fatiha-i hayat-ı ilmiye / fâtiha-i hayat-ı ilmiye

• İlmî hayatın başlangıcı.

fatiha-i kelam / fâtiha-i kelâm

• Sözün başlangıcı.

fatr

• Bir şeye başlamak.
• İcab eylemek.
• Yarık, çatlak.
• Yarmak.
• Yaratmak.
• Oruç tutanın orucunu açması.

faziletfuruş / fazîletfuruş

• Üstünlük taslayan.

faziletfuruşluk

• Üstünlük taslama, üstünlüklerini satmaya çalışma.

fe-emma

• Buna gelince, kaldı ki. Ammâ... (mânasına asıl söze başlama edâtıdır.)

fecr-i sadık / fecr-i sâdık

• Fecr-i kâzibi tâkibeden tam karanlıktan sonraki beyazlık. Sabah namazının ve orucun başlama vakti.

• Sabaha karşı şark ufkunda yayılmaya başlayan beyaz bir aydınlık. Bunun mukabili birinci fecirdir ki, bir aydınlıktan sonra tekrar aydınlık gider. Bu birinci aydınlığa fecr-i kâzib denir. Sabah namazının vakti, fecr-i sâdıkta başlar.

fedm

• Ahmak, bön, kalın kafalı, budala.
• Yaşamak.
• Yaşlanmak, ihtiyarlamak.
• Yorulmuş, sakil kimse.

fehire / fehîre

• İçine kızmış taşlar bırakarak kaynatılan ve üzerine un konulan ayran.

felah

• Başlangıç, mebde'. İbtida. (Farsça)

fen ve san'at balonu

• Fen ve san'at uçağı (Balon, 20. yüzyılın başlarında hava taşımacılığında ileri teknolojiydi.).

ferman-ı ahkem

• Sağlam esaslar içeren buyruk.

fersah

• Uzunluk ölçüsü birimidir, iki çeşittir: Deniz fersahı: 5555 m. Kara fersahı: 4444 m.
• İki şey arasındaki açıklık.
• Sükun ve hareket arasındaki vakit.
• Zaman. Saat.
• Dâimî ve çok olup aslâ kesilmeyen şey.

feth

• Açma, başlama.
• Zaptetme. Ele geçirme. Zafer. Nusret.
• Faydalı şeyleri elde etmek için yolları açmak. Muğlak şeyleri açmak. Bu iki suretle olur. Biri, basâr ile idrâk olunur. Gam ve kederi gidermek gibi. İkinci de: İki nevi olup birincisi; dünya işlerinde olur. Sürur vermekle g

• Açma, açılma.
• Bir yeri savaşla ele geçirme.

feth-i kelam / feth-i kelâm

• Söze başlama.

fevatih / fevatîh / fevâtih

• (Tekili: Fâtiha) Fâtihalar. Başlangıçlar.
• Son vermeler.
• Bir kitabın mukaddemeleri.

• Başlangıçlar, girişler.

• Başlangıçlar.

fey-i zeval

• Güneşin garba doğru dönmesinin başlaması, Güneş tam ortada gibiyken yerde dikili olan şeylerin gölgeleri batıdan doğuya dönüp kısalmakta son bulduğu zamandır. Bundan sonra öğle namazı vakti başlar.

foya

• İtl. Gizli oyun, hile. Göz boyacılığı, sahtekârlık.
• Elmasların yuvalarında yatağına konulan ince madeni yaprak.

füruş

• "Satan, taslayan" mânâsında son ek.

fusus

• (Tekili: Fass) Yüzük taşları.

• Yüzük taşları.

galsame

• Solungaç. Suda yaşıyan hayvanların nefes alma organları.
• Gırtlak ağzı, hançere.
• Boğaz deliğinin başlangıcı.

galva'

• Yiğitliğin başlangıcı.
• Gençlik sür'ati.

gatarif

• (Tekili: Gıtrîf) Başkanlar, başlar, reisler, önderler.
• Soylu ve asaletli kimseler, itibarlı ve seçkin kişiler.

gavs

• Suya dalmak. Dalgıçlık.
• Mc: Bir mes'elenin derinliğine ve hakikatine muttali' olup bilmek.
• İyi anlamak.
• Maslahata gayret ile girmek.

gaylule / gaylûle

• Sabah, tan yerinin ağarmaya başlamasından, tâ güneşin bir mızrak boyu (yaklaşık 45 dk.) yükselmesine kadar geçen zaman dilimi.

gayr

• Diğer, başkası, mâadâ, âher, yabancı. (İstisnâ edâtıdır. Başlarına getirildiği kelimeyi nefy yapar.)

gazanfer

• Kahraman, iri aslan.

gazavat / gazavât / غزوات

• Savaşlar, harpler. (Arapça)

gazevat / gazevât

• Gazveler, savaşlar .

gazve

• Peygamber Efendimizin (a.s.m.) bizzat katıldığı savaşlar.

gerdena

• Kuş veya kuzu çevirmesi. (Farsça)
• Yürümeye yeni başlayan çocukları, yürümeye alıştırmak için yapılmış bir cins araba. (Farsça)
• Kebap şişi. (Farsça)
• Fırıldak, topaç. (Farsça)

gırajova ateşi

• Tar: Eskiden kale müdafaalarında hücum edenlere karşı ve deniz savaşlarında düşman gemilerini tutuşturmak için kullanılan ve su ile sönmeyen bir cins ateş. Balmumu, kükürt, ispirto, kâfuru karmasından ibarettir. Bu ya doğrudan doğruya tutuşturulur veya buna batırılmış yuvarlak yün parçaları ateşlene

girişme

• İşve, naz, cilve. Gözle kaşla işaret. (Farsça)

golfstrim

• ing. Atlas Okyanusunda, Meksika Körfezinden başlayarak Norveç kıyılarından Avrupa Rusyası'nın kuzey kıyılarına kadar gelen ılık bir deniz akıntısı.

gudüvv

• Sabah vakti.
• Sabahleyin bir şeye başlamak.

gurre

• Parlaklık. Her şeyin başlangıcı. Bu cihetle, kameri ayların ilk günlerine gurre-i şehr denilmiştir. Köleye, cariyeye ve malların en güzidelerine, gurret-ül emval denir. Güzel parlak yüze, vech-i agarr; açık ve nurani alına, cebhe-i garra denir ki, aynı asıldan müştaktırlar.
• Fık: İska

gurubu olmayan

• Asla batmayan ve gizlenmeyen.

haber-i meşhur / haber-i meşhûr

• Başlangıçta râvîsi (rivâyet edeni, bildireni) sınırlı iken, sonraki devirlerde, daha çok kimse tarafından nakledilen haber, hadîs-i şerîf.

habs-i dümu' / habs-i dümû'

• Metanet gösterip gözyaşlarını zaptetme.

hacerat

• (Tekili: Hacer) Taşlar, kayalar.

hadd-ı büluğ / hadd-ı bülûğ

• Ergenlik çağı; cünüp olup, gusül abdesti almaya başlama zamânı.

hadd-i büluğ

• Büluğa erme yaşı. Teklif-i İlâhînin başladığı, namaz ve oruç gibi dinî emirleri ifaya başlanılan yaş.

hadesten taharet / hadesten tahâret

• Namaza başlamadan önce yerine getirilmesi gereken farzlardan biri. Abdesti olmayan kimsenin abdest alması, cünüb olanın, hayız ve nifas hâli sona eren kadının boy abdesti alması.

hadin

• Bir kuş cinsidir. (Hiç doymak bilmez, yediğini hemen hazmedip yine yemek ister, yüksek yerleri sever, değme yer üstüne konmaz, ağaç başlarına konup bütün yemişini yer, yemişleri kalmazsa başka yerlere gider.)

hadis-i cibril / hadîs-i cibrîl

• Peygamber efendimiz Eshâbı (arkadaşları) ile otururlarken, Cebrâil aleyhisselâmın insan sûretinde gelip; İslâm'ı, îmânı ve ihsânı sorduğunda Resûlullah efendimizin verdiği cevabları bildiren hadîs-i şerîf.

hadis-i mevsul / hadîs-i mevsûl

• Sahâbînin (Resûlullah efendimizin arkadaşları); "Resûlullah'tan işittim, böyle buyurdu" diyerek haber verdiği hadîs-i şerîfler. Bunda, Resûl-i ekreme kadar rivâyet edenlerin hiç birinde kesinti olmaz.

hafid / hâfid

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kıyâmet günü, yâni öldükten sonra mahlûkât (yaratılmışlar) diriltilip, herkes dünyâda iken yaptığının hesâbını verirken, kâfirleri ve kötü kimseleri en aşağı seviyeye indiren, huzûrunda düşmanl arının başlarını aşağı eğdiren.

haftan

• Eskiden savaşlarda zırh üzerine giyilen bir cins pamuklu elbise.
• Kaftan.

hak tarikatler / hak tarîkatler

• Ehl-i sünnet anlayışını benimseyen, İslam'ın temel esaslarını uygulayan ve mânevî bir silsileye sahip mürşidler tarafından temsil edilen tarîkatler.

hakaik / hakâik

• Hakikatler, gerçekler, esaslar.

hakaik-ı akaid-i islamiye / hakâik-ı akâid-i islâmiye

• İslâmın temellerini meydana getiren iman hakikatleri, inanç esasları.

hakaik-i aliye / hakaik-i âliye

• Yüce, yüksek hakikatler, esaslar.

hakaik-i aliye-i imaniye / hakaik-i âliye-i imaniye

• İmanın yüce hakikatleri, esasları.

hakaik-i aliye-i kur'aniye / hakaik-i âliye-i kur'âniye

• Kur'ân'ın yüce hakikatleri, esasları.

hakaik-i diniye

• Dini esaslar, dini meselelere ait hakikatler, gerçekler.

hakaik-i erkan-ı imaniye / hakaik-i erkân-ı imaniye

• İman esaslarının hakikatleri.

hakaik-i i'caz / hakaik-i i'câz

• Mu'cizeliğin hakikatleri, esasları.

hakaik-i ilmiye

• İlme ait gerçekler, esaslar.

hakaik-i iman

• İman hakikatleri, esasları.

hakaik-ı imaniye

• İman hakikatleri, esasları.

hakaik-i imaniye / hakaik-i imâniye

• İman hakikatleri, esasları.

hakaik-i imaniye ve kur'aniye / hakaik-i imaniye ve kur'âniye

• Kur'ân ve iman hakikatleri, esasları.

hakaik-i imaniye-i kur'aniye / hakaik-i imaniye-i kur'âniye

• İman ve Kur'ân hakikatleri, esasları.

hakaik-ı islamiye / hakaik-ı islâmiye

• İslâmın gerçekleri, esasları.

hakaik-i islamiye / hakaik-i islâmiye

• İslâmî hakikatler, esaslar.

hakaik-ı kudsiye-i imaniye / hakaik-ı kudsiye-i imâniye

• Kutsal iman hakikatleri, esasları.

hakaik-i kudsiye-i imaniye

• İmanın kutsal hakikatleri, esasları.

hakaik-i kur'an / hakaik-i kur'ân

• Kur'ân'ın hakikatleri, esasları.

hakaik-i kur'aniye / hakaik-i kur'âniye

• Kur'ân'ın hakikatleri, esasları.

hakaik-i kur'aniye ve islamiye / hakaik-i kur'âniye ve islâmiye

• İslâm ve Kur'ân hakikatleri, esasları.

hakaik-i meşrutiyet

• Meşrutiyetin hakikat ve esasları.

hakaik-i muhkeme

• Sağlam hakikatler, esaslar.

hakikat-i islamiyet / hakikat-i islâmiyet

• İslâmî gerçek; İslâmiyetin üzerine kurulu olduğu gerçekler, esaslar.

hakim-i ezel ve ebed / hâkim-i ezel ve ebed / حَاكِمِ اَزَلْ وَ اَبَدْ

• Başlangıç ve sonu olmamanın mutlak hakimi (Allah).

hakim-i ezeli / hâkim-i ezelî / حاَكِمِ اَزَل۪ي / hakîm-i ezelî / حك۪يمِ اَزَل۪ي

• Varlığının başlangıcı olmayıp sürekli var olan ve herşeyi hikmetle yapan Allah.

• Başlangıcı olmayıp hükmedici olan (Allah).

• Başlangıcı olmayıp her işi hikmetli olan (Allah).

halemat

• (Tekili: Halme) Meme uçları, meme başları.

halık-ı kadim-i kadir / hâlık-ı kadîm-i kadîr

• Sonsuz cömertlik ve ikram sahibi olan, varlığının başlangıcı olmayan, her şeyi yaratan Allah.

hallak-ı lemyezel / hallâk-ı lemyezel

• Varlığı asla son bulmayan ve herşeyi sürekli olarak çokça yaratan Allah.

hamiyet-furuş

• Hamiyetlilik taslayan; hamiyet ve gayret iddiasında bulunan.

hamiyet-i diniye-i milli / hamiyet-i diniye-i millî

• Dinî ve millî esasların harekete geçirdiği hamiyet ve gayret duygusu.

hamiyetfuruş / hamiyetfurûş

• Hamiyetli görünmeye çalışan, hamiyet iddiasında olan; fedakârlık taslayan.

• Hamiyetlilik taslayan.

hamiyetfüruş

• Gayretkeş, hamiyetli görünmeye çalışan, hamiyet iddiasında olan; fedakârlık taslayan.

hancer

• Ucu sivri, iki tarafı keskin büyük bıçak. Halk dilinde hançer şeklinde kullanılır. Divan edebiyatında şâirler, güzellerin kaşlarını hancere benzetirlerdi.

hanire / hanîre

• (Çoğulu: Hanâyir) Parmak başlarındaki boğum.
• Kadınların yün ve pamuk attıkları yay.
• Kirişi olmayan yay.

harac

• Güçlük, sıkıntı, eziyet.
• Bir farzı yapma veya haramdan sakınma esnâsında karşılaşılan güçlük.
• Müslüman olmayan vatandaşlardan seneden seneye alınan toprak vergisi.

• Vaktiyle müslüman olmayan vatandaşlardan alınan vergiye denirdi. Arazi hasılatından veya çalışanların emeğinden elde edilirdi. Reşit ve vücudu sağlam olan gayr-ı müslim erkek verirdi. Buna harac-ı rüus veya cizye denirdi. Topraktan alınan vergiye de harac-ı araziye denilirdi.

harb-i umumi / harb-i umumî

• Genel harp, umumî savaş. 1914 senesinde başlayan Birinci Cihan Harbi.

harem

• Mekke-i mükerreme şehrinden biraz daha geniş olup, hudûdunu İbrâhim aleyhisselâmın diktiği taşların gösterdiği yer, alan. Bu sâha içine gayr-i müslimlerin girmesi yasak ve ihrâmlı iken bâzı işleri yapmak harâm olduğu için Harem denilmiştir.
• Müslümanların evlerinde, saray, konak ve be

harita

• yun. Yeryüzünün veya bir parçasının belli bir ölçüye göre küçültülerek muvafık bir yere çizilen taslağı.
• Dağarcık, kulplu kese.

haşa / hâşâ / حَاشَا

• Aslâ. Kat'iyyen. Öyle değil. Allah korusun... (mânasına söylenir.)

• Asla, kesinlikle öyle değil.

• Asla.

• Aslâ.

haşa sümme haşa / hâşâ sümme hâşâ / حَاشَا ثُمَّ حَاشَا

• Asla ve asla, kesinlikle öyle değil.

• Asla sonra kesinlikle asla.

haşa ve kella / hâşâ ve kellâ

• Asla ve asla, kesinlikle öyle değil.

haşa! sümme haşa! / hâşâ! sümme hâşâ!

• Asla ve asla, kesinlikle öyle değil.

haşa, sümme haşa / hâşâ, sümme hâşâ

• Asla, kesinlikle öyle değil.

haşahiş

• (Tekili: Haşhâş) Haşhaşlar.

hasb

• (Çoğulu: Havâsıb) Taş atmak.
• Ufak taşları savuran rüzgâr.

haşefe

• (Çoğulu: Haşef-Haşefât) Sünnet mevziine varana kadar olan zeker başı.
• Yaşlanmış kuru kadın.
• Kuru hamur.
• Yumuşak taş.

hatt-aver

• Sakalları yeni çıkmaya başlayan genç.

hav

• Çuha ve buna benzer kumaşların ters yüzlerinde bulunan tüy.
• Şeftâli gibi bazı meyvelerin üzerlerinde bulunan ince tüy.

havass / havâss

• (Tekili: Hâss - Hâssa) Hâslar. Hâssalar. Keyfiyetler. Hususlar.
• Dindarlık ve doğruluğu ile, ilmiyle âmil olup mâneviyat mertebelerinde yükselmekle makbul ve muteber olan zatlar.
• Zenginler sınıfı.
• Kur'anî ve manevî sırlara ve hususlara vâkıf bulunan, ilim, ibadet, tâat

havz

• Suya girme.
• Sakınılacak işe girişmek.
• Başlamak.

hayat / hayât

• Diri olmak, dirilik.
• Allahü teâlâ hakkında bilmemiz vâcib olan sıfât-ı subûtiyye'den biri. Allahü teâlânın diri olması.
• Bir insanın doğumundan ölümüne kadar geçen zaman.
• Bir insanın ölümünden sonra başlayan ebedî (sonsuz) hayat.

hayat-ı ezeliye

• Başlangıcı olmayan devamlı hayat.

hayta

• Serseri, serkeş kimse.
• Ask: Osmanlılarda görevli bir sınıf askere verilen ad. Hayta birlikleri, üstün savaş kabiliyeti olan askerlerden kurulur, lüzumunda düşman topraklarına akın yapmak için de kullanılırdı. Sonraları düzenleri bozulduğunda eşkiyalığa başladılar; bundan dolayı "hayt

hayy-ı ezeli / hayy-ı ezelî

• Başlangıcı olmaksızın devamlı hayat sahibi olan Allah.

hayy-ı kayyum-u ezeli / hayy-ı kayyûm-u ezelî

• Varlığının ve diriliğinin başlangıcı olmayıp her canlıya hayat veren ve herşeyi ayakta tutan Allah.

hazine-i cevahir

• Cevherlerden, değerli taşlardan oluşan hazine.

hazine-i ezeliye-i kelam-ı ilahi / hazine-i ezeliye-i kelâm-ı ilâhî

• İlâhî konuşma sıfatının başlangıcı ve sonu olmayan hazinesi.

hazine-i hümayun

• Hazine-i Hümayun'da bulunan savaş eşyasından bir kısmının manevî değeri büyüktü. Diğer kısmının ise maddî değeri fazla idi. (Savaşlarda ele geçirilen kıymetli ganimet, padişahlardan kalmış olan değerli eşyalar gibi.)

hazuf

• Sür'atle yürüdüğünden ayağı altından taşlar atılan eşek.

hece vezni

• Türklerin eskiden kullandıkları nazım âhengi ölçüsüdür ki, buna "parmak hesabı" da denir. Parmak hesabı, Türk edebiyatının başlangıcından XI. yy. a, yani Türklerin aruz veznini öğrenmelerine kadar Türk nazmının yegâne âhengi idi. Aruz vezni kabul edilmekle beraber, hece vezni terkedilmeyerek yine ha

hemheme

• Rüzgârın esmesi ile ağaç yapraklarından çıkan sesler.
• Aslan bağırması.
• Deve sesi.

herem

• Kocamak, yaşlanmak, ihtiyar olmak.
• Mısır'da firavunlar zamanından kalmış piramit şeklindeki mezarların beheri.
• Geo: Mahrutî şekil, piramit.

heremdide / heremdîde

• Yaşlanmış, kocamış, ihtiyarlamış. (Farsça)

hergiz / هرگز

• Aslâ, kat'iyyen. Hiçbir suretle. (Farsça)

• Asla. (Farsça)

hicar

• (Tekili: Hacer) Taşlar.

hicaz demiryolu

• Şam'dan Hayfa'ya kadar uzanan demiryolu. Yapımına 1900'de başlanan bu demiryolunun uzunluğu 1465 km, genişliği ise 1050 m. idi. Başlıca özelliği tamamıyla İslâm dünyasının yardımı ile yapılmış olmasıdır. II.Abdülhamid zamanında yapılan bu demiryolu 1908 yılında tamamlanmıştır.

hiciv / هجو

• Yergi, taşlama. (Arapça)

hicri / hicrî

• Resûlullah efendimizin hicreti ile başlayan hicrî kamerî veya hicrî şemsî takvime göre olan târih.

• Hicretle başlayan takvime göre.

hicri kameri sene / hicrî kamerî sene

• Resûlullah efendimizin hicret ettiği senenin 1 Muharrem gününü (Mîlâdî 16 Temmuz 622 Cumâ gününü) başlangıç olarak alan ve ayın dünyâ etrâfında on iki defâ dönmesini (354-367 güneş günü) bir yıl kabûl eden takvim senesi. Muharremin birinci günü, hicrî kamerî yılbaşıdır.

hicri kameri takvim / hicrî kamerî takvim

• Peygamber efendimizin Medîne'ye hicret ettiği senenin Muharrem ayının birinci gününü başlangıç olarak alan ve gökteki ayın, dünyâ etrâfında on iki defâ dönmesiyle bir yılı tamamlayan takvim.

hicri şemsi sene / hicrî şemsî sene

• Resûlullah efendimizin hicret ederek Medîne'ye girdiği Eylül ayının 20'nci Pazartesi günü başlayan ve dünyânın güneş etrâfında bir defâ dönmesini (365,242 güneş gününü) esas alan takvim senesi.

hicri şemsi takvim / hicrî şemsî takvim

• Resûlullah efendimizin Medîne'ye hicreti esnâsında Kubâ köyüne ayak bastığı Rebî'ul-evvel ayının sekizinci Pazartesi gününe rastlayan mîlâdî Eylül ayının yirminci gününü başlangıç ve güneş yılını esas alan takvim.

hicri sene / hicrî sene

• Resûlullah efendimizin Mekke-i mükerremeden Medîne-i münevvereye hicret ettiği seneyi başlangıç olarak alan takvim senesi.

hicri tarih / hicrî tarih

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) Mekke'den Medine'ye hicretini başlangıç olarak alan takvim.

• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) Mekkeden Medine'ye hicret ettiği günü başlangıç olarak alan tarih. Milâdi ve Rumi tarihler gibi oniki ay esasına dayanan hicri sene, Muharrem adı verilen ayla başlar, zilhicce ile sona erer. Oniki ayın adları şunlardır: Muharrem, safer, rebiül-evvel, rebiül-âhi

hicv / هجو

• Hiciv, yerme, taşlama.

• Yergi, taşlama. (Arapça)

hicviyye / هجویه

• Hicv sözü veya yazısı, taşlama.

• Taşlama, hicivle ilgili şiir veya düzyazı. (Arapça)

hıdırellez

• Yazın başlangıcı sayılan altı Mayıs günü. (Rûmî senede Nisan ayının yirmi üçüncü günü.)

hikaye-i temsiliye / hikâye-i temsiliye

• Kıyaslamalı, analojik hikâye.

hilaf-ı usul / hilâf-ı usûl / خِلاَفِ اُصُولْ

• (Ehl-i sünnetin) İnanç esaslarına aykırı.

hilal-i ramazan / hilâl-i ramazan

• Ramazan ayının başladığını gösteren hilâl; yeni ay.

hile

• Sed. Hâil.
• Çare.
• Maslahat ve hayırlı işlerde tedbirli ve tecrübeli olmak.
• Aldatacak tarz ve tedbir. Fend. Mekir. Dabara.
• Zeval ve intikal.
• Sahtekârlık, yalancılık, düzenbazlık.

hile-i şer'iye

• Müşkül bir mes'eleyi, şer'i esaslar üzeri, hazakatla hall ve izah etmek ve şer'an muahaze ve mes'uliyeti mucib olmayacak surette te'vilini bulmaktır. Bu tabir kanuna, yani şeriata karşı irtikâb edilen, hile, oyun, aldatma veya şer'î bir hükmü bertaraf etmek mânasına olmayıp, ancak karışık bir durumu

hımar

• (Çoğulu: Humr-Humur) Kadınların başlarına sardıkları bez.

hımare

• (Çoğulu: Hamâyir) Ayak üstü.
• Havuzun etrafına koydukları taş.
• Avcıların av vurmak için çevrelerine ev gibi dizdikleri taşlar.

hırka-i seadet / hırka-i seâdet

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem, Eshâb-ı kirâmdan (Peygamberimizin arkadaşlarından), Kâ'b bin Züheyr'e, yazdığı güzel kasîdesinden dolayı hediye ettiği bu hırka, İstanbul'da Topkapı Sarayı Müzesi Hırka-i Seâdet dâiresinde diğer kutsal emânetlerle birlikte muhâfaza edilmektedir.

hırvani / hırvanî

• Tar: Düz yakalı önü ilikli bir çeşit elbisedir. Şehzade Abdülmecid'in okumağa başlamasından dolayı yapılan törende, yakınlarının bu elbiseyi giymeleri istenmiş ve bu husus, devletin resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi'de tebliğ edilmişti.

hırvati / hırvatî

• Tar: Sipahilerin başlarına giydikleri külâh tarzındaki başlık.

hişamiyye / hişâmiyye

• Hazret-i Ali'yi sevdiğini iddiâ ederek diğer Eshâb-ı kirâmı (Peygamberimizin arkadaşlarını) kötüleyen şîanın kollarından olan bozuk bir fırka, topluluk.

hiss-i zahir / hiss-i zâhir

• Zâhirde ve varlığın dış yüzünde olanları kavrayan hisler, duyular; görme, işitme, tatma duyuları gibi (Varlığın mânâ boyutu ile ilgili sezgi ve ihtisaslara vesile olan aklî, rûhî, kalbî, vicdanî hislere hiss-i bâtın denir.).

hitab-ı ezeli / hitab-ı ezelî

• Ezele ait hitap; başlangıcı olmayan sonsuzluk âleminin hitabı; Allah'ın sözü.

• Başlangıçsız, çok eski söz.

hitabat-ı ezeliye / hitâbât-ı ezeliye

• Ezelî hitaplar; başlangıcı olmayan sonsuz varlığın sahibi Allah'tan gelen hitaplar, mesajlar, seslenişler.

hiyab

• (Hiyâbet) Kabahat, suç, günah.
• Kötü bir durumun başlangıcı.
• Yokluk.

hıyaz

• (El-hıyaz) Havuzlar.
• Kadınlarda aybaşları, hayız kanları.

hizber

• (Hizebr) (Çoğulu: Hezâbir) Aslan, gazanfer. (Farsça)
• Mc: Cesur, yiğit, kahraman, yürekli adam. (Farsça)

hizbullah

• Allah için din uğrunda ciddi gayret sâhibi olan ve din düşmanlarıyla aslâ hakiki dost olmayan mücahid cemaat. "Hizb-ül Kur'an" tabiri de aynı mânada kullanılır. (Kur'an-ı Kerim'de 5:56 ve 58:22 âyetlerinde zikredilir.)

hizebran

• (Tekili: Hizebr) Aslanlar. (Farsça)

horos

• Tar: Eskiden İstanbul'da ekmekçi, francalacı ve uncu değirmenlerinde mevcut üst ve alt taşlarının bulunduğu ve etrafından hayvanın döndüğü yere, esnaf arasında verilen addır.

hotoz

• Eski zamanda kadınların başlarına giydikleri süslü serpuş.
• Hayvan, kuş ve tavuk tepesi.
• Yapıların ve eşyaların üzerine konulan tepelik.

hudena

• (Tekili: Hadîn) Sâdık dostlar, vefakâr arkadaşlar.

hududname

• Memleket sınırını belirleyen vesika. Harp veya diğer bir ihtilaf sonunda iki taraf murahhaslarınca yerinde tetkik edilerek tanzim olunan harita ve rapor. (Farsça)
• Memleket dahilindeki bir çiftlik veya arazinin sınırlarını göstermek üzere yapılmış olan vesika. (Farsça)

hukuk

• (Tekili: Hakk) Haklar.
• İnsanın cemiyet hayatında riâyet etmesi lâzım gelen kaideler, esaslar, yâni; şer'i ve adli hükümler. Haklıyı haksızdan ayıran kaideler.
• Şeriat kitablarında yazılı olan haklar, kanunlar ve kaideler.
• Üniversitenin hukuk tahsili yaptıran kısmı.

hulf-ül vaid / hulf-ül vaîd

• Va'dedilmiş azabı yapmamak, cezâyı yerine getirmemek. (Cenâb-ı Hak kendine isyan edenlerin, günahta devam edenlerin cehenneme gideceklerini beyan ediyor, tehdid ediyor, vaid ile beyanda bulunuyor. Affetmediği takdirde bu vaidinden dönmesi, aslâ adâletine yakışmaz, muhâldir.)

hullan

• (Tekili: Halil) Sâdık dostlar, arkadaşlar.

hümam

• Himmetli. Bir işe sıkı sıkıya sarılıp o işi bitiren. Sahi ve civanmerd.
• Aslan.
• Büyük ve sağlam.

huneyn

• Peygamber Efendimizin savaşlarından biri.

huneyn vak'ası

• Hicretin sekizinci senesinde şirkten kurtulmamış bazı Arap kabileleri Mekkeyi geri almak maksadıyla hücum ettikleri zaman burada müslüman askerlere karşı gelerek başlangıçta galip gibi görünmüşlerse de daha sonra galebe ve zafer, İslâm askerlerine nasib olmuştur. Bu muhârebede Sahabe-i kiramdan birç

hürriyet-i vicdan

• Amme hukuku ile ferdî hukuka tecavüz etmemek şartıyla herhangi bir kimsenin her hangi bir fikir veya dini kabul etmekte veya kabul etmemekte serbest olması. Ancak, İslâmiyeti kabul etmiş olan bir kimse, İslâmın esaslarını kısmen de olsa, inkâr ve reddetmekte serbest değildir; İslâm hukukunda mürted

hurub

• (Tekili: Harb) Harpler, savaşlar, muharebeler.

huruf-ı mukattaa / hurûf-ı mukattaa

• Kur'ân-ı kerîmde bâzı sûre başlarında bulunan ve mânâsı açık olmayan ikisi üçü bir arada veya tek başına yazılı harfler. Elif lâm mîm, Yâsîn, Elîf lâm râ... gibi.

huruf-u mukattaa / hurûf-u mukattaa

• Bazı sûre başlarında bulunan ve birer İlâhî şifre niteliğinde olan harfler (Yâ sin, Elif lâm mim, Ha mim vb.).

• Bazı sûrelerin başlarında bulunan ve birer İlâhî şifre özelliğini taşıyan Arapça hece harfleri.

huruf-ul mukattaa

• Gr: Kur'an-ı Kerim'de sure başlarında bulunan, kesik kesik, ikisi üçü birleşik veya tek başına yazılı hafler. Elif Lâm Mim, Yâ Sin, Elif Lâm Râ... gibi. Bunlar İlahî birer şifre olup, mânalarını anlayanlar Resul-ü Ekrem (A.S.M.) ve O'nun vârisleridir.

hurufumukattaa / hurûfumukattaa

• Sûre başlarındaki şifreli harfler.

hüsn-ü delalet / hüsn-ü delâlet

• Hayırlı. İyi bir başlangıca delâlet.

hüsn-ü ibtida

• Mevzuya münasib bir ifade ile söze başlama.

hutbe-i ezeliye

• Varlığının başlangıcı olmayan Allah'ın insanlara ve cinlere bir hutbesi olan Kur'ân.

hutub

• Zorluk, güçlük.
• (Tekili: Hatb) İşler, maslahatlar. Mes'eleler.

i'la-yı kelimetullah / i'lâ-yı kelimetullah

• İslâm esaslarını ve yüceliğini yaymak için gösterilen gayret, bu gaye ile yapılan cihat.

ibadet

• Allah'ın (C.C.) emirlerini yerine getirmek ve nehiylerinden kaçmak. Yapılmasında sevab olup, ihlâsla yapılan herhangi bir amel. Şeriatta bildirildiği gibi Allah'a kulluk etmek. Kâinatın ve dolayısıyla insanların hilkatindeki hikmet ve gaye.

ibn-i ishak

• (Ebu Abdullah Muhammed) Medine'de büyümüştür. Hz. Muhammed'in (A.S.M.) hayatına dair vak'aları derin bir alâka ile toplamağa başladı. Daha sonra Mısır'a, oradan da Irak'a gitti. Hi: 151 veya 152 tarihinde Bağdat'ta vefat etti. Siyere dair iki eser vücuda getirmiştir.1. Kitab-ül Mübtedâ ve Kısâs-ul E

ibnü'l-hacer

• İbn Hacer el-Heysemî'nin (ö.1567) fıkıh esasları üzerine kaleme aldığı eseri.

ibtar

• Parçalama.
• Mahrum etme, esirgeme.
• Gündüzün başlangıcı.

ibtida / ibtidâ / ابتدا

• Baş taraf. Evvel. Başlangıç. En önce, başta.

• Başlangıç.

• Başlangıç, baş taraf.

• Başlangıç.

• İlkin, önce. (Arapça)
• Başlangıç. (Arapça)
• Başlama. (Arapça)
• İbtidâ' etmek: Başlamak. (Arapça)

ibtida-i cülus

• Hükümdarlığın başlangıcı. Tahta çıkışın ilk zamanları.

ibtida-i kıraat / ibtidâ-i kıraat

• İlk okuma. Okumaya başlama.

ibtidaen

• Önceden, ilk ve başlangıç olarak.

ibtidai / ibtidaî

• Başlangıca ait, en önce olarak. İlk, evvelâ.
• Ham, işlenmemiş.
• İlk tahsil veren okul. (Daha da evvel bunun yerine "Sıbyan Mektebi" tabiri kullanılırdı.)

ibtidaiyyat / ibtidâiyyât

• Başlangıçta olanlara öğretilen bilgiler.
• Bu derslere ait kitaplar.

ibtidar / ibtidâr / ابتدار

• Bir işe sür'atle başlama.

• Başlama, girişme. (Arapça)
• İbtidâr edilmek: Başlanmak, girişilmek. (Arapça)
• İbtidâr etmek: Başlamak, girişmek. (Arapça)

ibtisar

• Bir şeye başlama, ibtida.

iç oğlanı

• Saray hizmetine alınıp devletin çeşitli makamlarına namzed olarak yetiştirilen gençler. İç oğlanı, Yıldırım Bayezid zamanında yeni teşekküle başlayan saray hizmetlerinde bulunmak üzere yeniçerilik için toplanan devşirmelerden ayrılmak suretiyle meydana getirilmiş ve bu usûl sonradan yapılan kanunla (Türkçe)

icare-i münecceze

• Bir şeyi akd-i icare ânından itibaren kiraya vermektir. Akd zamanında kiranın başlangıcı söylenmezse kira, bir icare-yi müneccezeye haml olunur.

icazet-i külli / icazet-i küllî

• Vaktiyle Osmanlı serdarlarına ve sefirlerine müsâlaha, muahede akdi ve sair işler hakkında verilen mezuniyet. Tam salâhiyet demektir. Bu salâhiyeti alan kumandan veya sefir, üzerine aldığı işi merkezden sormaya ihtiyaç kalmadan maslahatın icabettirdiği ve kendi aklının erdiği vechile yapıp bitirirdi

icmali iman / icmalî iman

• İman esaslarını kısaca bilmek. Allah'a ve Peygamberine imân ettiğini söylemek ve tasdik etmek.

id-i ekber / îd-i ekber

• Arefesi Cuma gününe raslayan Kurban Bayramı.

idare-i maslahat / idâre-i maslahat

• İdâre-i maslahat etmek: İşleri öyle veya böyle idare etmek.

iffet-füruş

• Namus ve iffetten söz eden. Namusluluk taslayan. (Farsça)

iftitah / iftitâh / افتتاح

• (Fetih. den) Açmak, başlamak, fethetmek. Zabtetmek.

• Namaza başlarken alınan tekbir.

• Açılış. (Arapça)
• Başlama. (Arapça)

iftitah tekbiri / iftitâh tekbîri

• Namaza başlarken alınan tekbir. Namaz, her nevi dünya meşguliyetinden alâkayı keserek kılındığı için, Allahü Ekber diye iftitah tekbirini alarak namaza başladıktan sonra ibadet esnasında dünya işi haram olup namazı bozar. Bu mâna için bu tekbire, tahrime adı da verilir.

• Namaza başlama tekbiri.

• Başlama tekbîri. Namazın evvelinde "Allahü ekber" demek. Buna Tahrîme tekbîri de denir.

iftiyat

• Düşünmeden bir işe başlama.
• Bir şey kaybolup gitme.

igbirar

• Kırılmak. Gücenmek.
• Toz ile paslanmak.
• Boz benizli olmak.

ihevat

• (Tekili: İhve) Samimi ve sâdık arkadaşlar. Candan dostlar.
• Tarikat arkadaşları.

ıhlamur

• Kerestesi marangozlukta kullanılan ve çiçeği haşlanıp çay gibi içilen ağaç.
• Ihlamur ağacından yapılmış.

ihmal

• Ehemmiyet vermemek. Yapılması lâzım bir işi sonraya bırakma. Dikkatsizlik. Başlayıp bırakmak. Terk etmek.

ihtirasat / ihtirasât

• İhtiraslar, aşırı istekler, hırs ve tutkular.

• (Tekili: İhtiras) Şiddetli arzu ve istekler. İhtiraslar.

• İhtiraslar, aşırı istekler.

ihtirasat-ı hayvaniye / ihtirâsât-ı hayvâniye

• Hayvânî ihtiraslar, hayvanî duygulardan kaynaklanan aşırı istekler, tutkular.

ihtiyar

• Yaşlanmış kimse. Yaşlı.
• Ist: İstek, arzu. Razı olmak. Katlanmak. Seçmek. Tensib etmek. Seçilmek.

ihvan

• ( kelimesinin cem'i) Kardeşler. Eş, dost.
• Sâdık arkadaşlar.
• Aynı mezheb veya tarikata mensub olanlar.

• Kardeşler, arkadaşlar, aynı tarikata mensup olanlar.

ihvaniyat

• Arkadaşlar, eş dost mektubları.

ihve

• Kardeşler. Arkadaşlar.

ıkal

• İkl, bağ, bend.
• Daha ziyade Arabların başlarına koyup sardıkları bağ, agel.

ikamet / ikâmet

• Kâmet. Erkeklerin farz namaza başlamadan önce okuması sünnet olan ezâna benzer sözlerin ismi. Ezândan farkı fazla olarak "Hayyealelfel