Arif - Osmanlıca Türkçe Sözlük, lügât, لغت

Türkçe - Osmanlıca Sözlük'te Arif ifadesini içeren 222 kelime bulundu...

a'ref

Pek ma'ruf, çok bilen. Arif.
Çok anlayışlı, fazla bilgili.
Yelesi ve boynu uzun olan at.

ab-ı hayat

Kan. Ebedî hayata sebep olan hayat suyu (diye tâbir edilen) bu kelime, edebiyatta : "çok güzel ifâde, lâtif söz, parlaklık, letâfet" mânalarında geçer.
Tas : Aşk-ı hakiki, aşk-ı ilâhi, ilm-i ledün, mârifetullah'tan kinayedir. Âb-ı Hızır, âb-ı hayvan, âb-ı beka gibi isimlerle de söyle

ahd-i harici / ahd-i haricî

Daha önceden ismi bilinen kişilere veya şeylere işaret eden Lâm-ı tarif.

amit

(Çoğulu: Amâmit) Zarif, çeri, değerli kimse.

anak

En zarif, en yakışıklı, en güzel.
Çok ferah, çok sürurlu.

anik

İnce, zarif, güzel. Acaib.

arafet

(Çoğulu: Avârif) Atâ, ihsan, hediye.

arefe / عرفه

Arife, bayramdan önceki gün. (Arapça)

arif / ârif / عارف

Bilen, tanıyan, ilim ve irfân sâhibi.
Allahü teâlânın rızâsını kazanmış, O'ndan başkasının sevgisini kalbinden çıkarmış, tasavvufta yetişip, kemâle ermiş velî zât. Ârif-i billah da denir.
Mütehassıs olduğu ilmi, zorlanmadan tatbik eden, kullanabilen kimse.

Bilen, arif, irfan sahibi. (Arapça)

arif-i münevver / ârif-i münevver

Nurlanmış ve mesleğinin mütehassısı olmuş ve aklı ile beraber kalbi de nurlanmış âlim. Arif-i Billâh.

arifan / ârifan

Ermişler. Arifler. (Farsça)

arifane / ârifane

Arife yakışır surette. Bilene yakışır şekilde. İrfan sahibi olarak. (Türkçe)

Ârifçe.

arifin / ârifîn

Ârifler, irfan sahipleri.

ariflerin mezakları

Ariflerin zevkaldığı yer ve hususlar.

arz-ı hüner

Hüner gösterme, marifet izhar etme.

aşina

Mâlumatlı, haberli olan. Arif. Bilgili. Mâlik. Tanıdık. Yabancı olmayan. (Farsça)
Yüzücü. (Farsça)

avarif / avârif / عوارف

Mârifetler.
Arifler. İşten anlar olanlar.
Güzel ahlâk.

Bilginler, arifler. (Arapça)

ayine-i marifet / âyine-i marifet

Marifet aynası; san'atçısını (Allah'ı) tanıtan ayna.

azref

Çok zarif. Zariflerin zarifi.
Çok zeki.

azref-i zürefa / azref-i zürefâ

Zariflerin zarifi.

baha / bahâ

Güzellik. Zariflik.
Zinet.
İzzet.
Bir şeye alışıp ünsiyet etmek.

behiye

Güzel, zarif, parlak hediye.

bezi'

Uslu, akıllı, zarif çocuk.
Zarif.

bü'bü'

Her nesnenin aslı.
İzzet, kerem.
Zeyrek akıllı, zarif kişi.
Hâkim, seyyid.
Gözbebeği.
Mc: Çok kıymetli ve değerli olan şey.

büza'

Kibar, zarif.

cadde-i ahmediye

Hz. Muhammed'in (a.s.m.) gittiği ve tarif ettiği cadde, İslâmiyet.

cadde-i kübra-yı ahmediye / cadde-i kübrâ-yı ahmediye

Resul-ü Erkemin (a.s.m.) gittiği ve tarif ettiği büyük cadde, yol, Kur'ân ve sünnet yolu.

cadde-i kübra-yı muhammedi / cadde-i kübrâ-yı muhammedî

Hz. Muhammed'in (a.s.m.) gittiği ve tarif ettiği büyük İslâmiyet caddesi.

cadde-i muhammediye

Hz. Muhammed'in (a.s.m.) gittiği ve tarif ettiği cadde, İslâmiyet.

cehemiyye

Cebriye'den Cehm bin Safvan mezhebi üzere "Cennet ve Cehennem fânidir, iman mârifettir ve ikrar değildir" diyen bir tâife.

cevşen-i kebir / cevşen-i kebîr

Büyük zırh. Peygamberimiz Hz. Muhammed'e (A.S.M.) vahiyle gelen en azîm ve en mühim bir münâcâtın ismidir. Bu harika münâcât, mârifetullahda terakki eden bütün âriflerin münâcâtının fevkindedir. Bin hâsiyeti olan ve bin Esmâ-i Hüsnâ'yı içine alan emsalsiz bir münâcât-ı Peygamberiyedir.

cinan-ı ulum / cinan-ı ulûm

İlm-i Kur'ân ve imân cennetleri. Maarif-i İlâhiye ve tahkikî ve yakinî imân derslerinin okunduğu ulemâ-i İslâm ve talebe-i ulûm meclisleri.

derecat-ı arifin / derecât-ı ârifîn

Ariflerin dereceleri.

dest-i lukman-ı hazakat / dest-i lukman-ı hazâkat

Hz. Lokman'ın (a.s.) hastalıkları tedavideki marifet ve hünerli eli.

dost

(Çoğulu: Dostân) Sevilen insan, muhib, yâr. (Farsça)
Erkek veya kadın sevgili, mâşuk, mahbub, mâşuka, mahbube. (Farsça)
Hakiki dost ve âşıkların ve âriflerin âşık oldukları Allah. (Farsça)

edeb-i kelam / edeb-i kelâm

Söz güzelliği, söz zarifliği.
Edb: İfade arasında bayağı ve çirkin tabirlerin bulunmaması. İfadenin güzel oluşu.

ehl-i irfan

Cenab-ı Hakkı tanıyıp bilen, hak ve hakikatin özüne ve esasına ulaşan, bilgi ve marifet sahibi kimseler.

emirname-i arifane / emirnâme-i ârifâne

Ârif olana, bilene yakışır biçimde olan emir yazısı.

etraf

(Tekili: Türfe) Nazik ve zarif şeyler.
Lezzetli taamlar, güzel yemekler.

eyyam-ı kur'aniye / eyyâm-ı kur'âniye

Kur'ân'ın tarif ettiği ölçülere uyan günler.

fenn

Hüner. Mârifet.
San'at.
Tecrübe.
İlim.
Nevi, sınıf, çeşit, tabaka.
Türlü.
Fizik, kimya, biyoloji, matematik ilimlerinin umumi adı.
Tatbikat ve isbat ile meydana gelen ilim.
Birisini muamelede aldatmak.
Fend.
Borç

ferhenk

Edeb. İyi terbiye. (Farsça)
Hüner. Hikmet. Azamet. Mârifet. Bilgi. (Farsça)
Lügat kitabı. (Farsça)

fezail-i mütenevvia / fezâil-i mütenevvia

Türlü hüner, marifet ve meziyetler.

firzan

(Çoğulu: Ferâzine) Arif.
Fen sahibi kimse.

fütüvvet

Cömertlik. Başkasını, kendisine tercih etmek. Başkalarının işlerini düzeltmeye çalışmak ve faydasına koşmak. Fütüvvetin başka değişik târifleri de yapılmıştır. Bunlardan bâzıları şöyledir: Kendi nefsinde başkasının üzerine bir meziyet, üstünlük görme mek. Hatâlarını îtirâf edenleri affetmek, hiç kim

gatarife

(Bak: GATARİF)

gavsu'l-vasılin / gavsu'l-vâsılîn

Hakikate, marifete ermiş kişilerin başı.

gavsü'l-vasılin / gavsü'l-vâsılîn

Hakikate, marifete ermiş anlamına gelen, Allah'ın sevgili kulu, irşad eden büyük zât.

gazruf

(Çoğulu: Gazârif) Kıkırdak.

giran-destmaye

Zengin, gani. Sermayesi ve malı mülkü çok olan. (Farsça)
Mârifetli, mahâretli, hünerli. (Farsça)

gıtrif

(Çoğulu: Gatârif) Başkan, reis.
Asil ve itibarlı kimse. Soylu kişi.

gudruf

(Çoğulu: Gadârıf) Kıkırdak, kıkırdak kemiği.

guzruf

(Çoğulu: Gazârif) Kulak kemiği.
Kıkırdak.

habir

Haberli. Haberdar. Agâh. Âlim. Arif-i billâh.
Herşeyi bilen Allah (C.C.)

hakk-ul yakin / hakk-ul yakîn

(Hakk-al yakîn) Mârifet mertebesinin en yükseği. En yakînî bir surette hakikatı müşahede edip yaşamak hali. Ateşin yakıcı olduğunu bütün hislerimizle yakından duyup yaşadığımız gibi.

hakke'l-yakin / hakke'l-yakîn

Bilgi ve marifet mertebelerinin en yükseği, bizzat yaşayarak elde edilen bilgi, gerçeğin özünü kavramak.

hakku'l-yakin / hakku'l-yakîn

Hakke'l-yakîn. Bilgi ve marifet mertebelerinin en yükseği, bizzat yaşayarak elde edilen bilgi, gerçeğin özünü kavramak.

haraif

(Tekili: Harife) Ev için yapılan güz hazırlıkları.

harbiye nazırı

Askerlik işleriyle alâkalı dairenin başında bulunan memura verilen ünvandır. Kuva-yı Milliyenin Anadolu'da kurduğu hükümette "Milli Müdafaa Vekili" adını taşıyan bu ünvan, Osmanlı Hükümetine 1908 Temmuz inkılâbı arifesinde kurulan Said Paşa kabinesiyle girmiştir. Ondan evvel "Serasker" adını taşıyor

hars

Tarla sürmek.
Maarif.
Mal toplamak, kazanmak.
Teftiş ve tedbir eylemek.

hars-ı ırki / hars-ı ırkî

Milli maarif, ırkî hars.

herif

(Bak: Harif)

herkele

İncelik, nezafet, hoşluk, letâfet.
İnce, zarif, lâtif, hoş.

hırrik

(Çoğulu: Ehrak - Hurrak - Huruk) Cömerd, kerim. Zarif.

hüner / هنر

Mârifet. Bilgililik. Ustalık, mahâret. (Farsça)

Marifet.

hünermend / هنرمند

Hüner sahibi, hünerli, marifetli. (Farsça)

Marifetli, becerili, hüner sahibi. (Farsça)

hünermendi / hünermendî

Hünerlilik, mârifetlilik. (Farsça)

hünerpişe

Mahâretli, mârifetli, hünerli. (Farsça)

hünerveran / hünerverân

(Tekili: Hünerver) Mârifetli, hünerli kimseler.

huri

(Ahver ve Havrâ kelimelerinin çoğulu) Ahu gözlüler. Gözlerinin akı karasından çok olan, pek güzel ve güzellikleri tarif ve tavsif edilemiyecek derecede güzel olan Cennet kızları.

huriliyn / hûrilîyn

Tarifsiz güzellikte cennet kızı.

huruf-u kameriye

Gr: Arapçada kelimenin başında harf-i tarif olduğu vakit, harf-i tarifin lâmı okunan harfler. Meselâ: El-Kamer, El-İnsân, El-Bedi' kelimelerinde olduğu gibi. Burada kelime başında "kaf, elif, bâ" harfleri kameriyeden olduğu için aynen okunuyor. (Bunlar: Elif, bâ, cim, hı, hâ, ayın, gayn, fe, kaf, ke

huruf-u şemsiye

Gr: "El" harf-i tarifinin "lâm" harfi ile yan yana geldiğinde, kendisi okunmayıp "Lâm" harfine kalboluyorsa, o harflere "huruf-u şemsiye" harfleri denir. (Te, se, dal, zel, rı, ze, sin, şın, sad, dat, tı, zı, lem, nun harfleri) Meselâ: El-turab yazılıyor, etturab okunuyor. El-şems yazılıyor, eşşems

hüzhüz

Hafif ve zarif kimse.

huzruf

(Çoğulu: Hazârif) Fırıldak.
Değirmen çarkının birisi.
Pervâne.

ibrahim hakkı

(K.S.) : Hi: 12. asırda yaşamış büyük âlim ve mutasavvıftır. Hasankale'li olup en son Tillo'da yaşamıştır. Marifetname isimli meşhur eseri vardır.

icaz

(İycâz) Edb: Az söyle çok şey anlatmak. Sözü muhtasar söylemek. Çok mânaya gelen kısa cümlenin hâli. Mâruf ve müteârif olan cümleden kısa bir cümle ile maksadı ifâde san'atı.Böyle sözlere mucez, veciz veya vecize denilir.

ihlas suresi / ihlâs sûresi

Kur'an-ı Kerim'de şirkin ve küfrün envâını reddedip, tevhidi ilân eden 112. Sure. Bu sureye: Esas, Tevhid, Tefrid, Tecrid, Necat, Velâyet, Marifet, Samed, Muavvize, Mazhar, Berâe, Nur, İman suresi de denilmektedir. Maâni, Müzekkire gibi isimleri de vardır.

Kur'ân-ı kerîmin yüz on ikinci sûresi. Tevhîd, Tefrîd, Tecrîd, Necâd, Vilâyet ve Mârifet sûresi de denilmiştir.

iklim-i marifet / iklim-i mârifet

Mârifet, ilim iklimi.

ilm

(İlim) Okumakla veya görmek ve dinlemekle veya ihsan-ı Hak'la elde edilen malumat. Bilmek. İdrak etmek. (İlim, hakikatı bilmekten ibarettir. İlim, marifetten daha umumidir. Marifet, tefekkürle bilmek mânasına olmakla beraber, Cenab-ı Hakk'a nisbeti câiz olmaz. Gerek huzurî olsun (ilm-i İlâhî

ilm ü marifet bahri / ilm ü mârifet bahri

Mârifet ve ilim denizi.

inhiraf

Doğru yoldan sapma.
Dönme.
Bozulma. Değişme.
Kırıklık.
Tecvidde: Harf okunduğu zaman o harfde, dil ucuna veya dil arkasına doğru bir meyli bulunmasına denir. İnhirâf sıfatının harfleri Lâm ve Ra harfleridir. Bunlara Münharif denir.

irfan / irfân

Bilmek, anlayış, tecrübe ve zekâdan ileri gelen zihnî kemal.
İkrar.
Mücazat.
Fık: Esrar-ı İlâhiyeye, iman ve Kur'an hakikatlarına vukufiyet. (İlim ile irfan ve ma'rifet arasında fark vardır: İlim, vech-i küllî ile, yani her vechesiyle bilmektir. İrfan ve marifet ise;

Bilme, anlama. Mârifet. Kalble bilip tanıma. Allahü teâlânın ihsânı olan mânevî, vehbî ilim. Buna ma'rifet de denir.

iskarpin

Konçsuz veya yarım konçlu zarif ayakkabı. Alafranga hafif kundura. (Fransızca)

ısmarlama

Bir san'at sâhibine bir şeyi târif ederek istediği şekilde yaptırmak.

istiğrak

Bir şeyi baştan aşağı kaplamak. Tasavvuf erbabının vecde gelip kendinden geçmesi.
İstiğrak lâmı: Bir cinsin bütün bireylerini içine alan belirtme edatı, lâm-ı tarif, diğer adıyla harfi tarif.

istizraf

(Zerafet. den) Zarif görünme, incelik gösterme. Zerafet gösterme.

kabil-i tarif / kabil-i târif

Tarifi mümkün, tarif edilebilir.

kamer-i marifet

Marifet ayı; ışığı.

kasib / kâsib

Kazanç sahibi. Kazanmak için çalışan. Kesbeden. Marifet için çalışan.

kavl

Anlaşma. Sözleşme.
Konuşulan söz. Söz cümlesi.
İtikad, delâlet.
Tarif.
İlham.

kavl-i şarih / kavl-i şârih

Mânasını açıklayan söz. Şerheden söz. Tarif. Şerhedenin sözü.

kelamın kuyudat ve keyfiyatı / kelâmın kuyudat ve keyfiyatı

Kelâmın küllünü meydana getiren harf, kelime gibi parçalarıyla, bunların sarf ve nahiv yönünden hususiyetleri. Meselâ: Müzekkerlik - müenneslik, mârifelik - nekrelik, mübtedâ - haber, sıfat - mevsuf gibi.

keramet

Allah (C.C.) indinde makbul bir veli abdin (yâni, âdi beşeriyyetten bir derece tecerrüd edebilen zatların) lütf-u İlâhî ile gösterdiği büyük mârifet. Velâyet mertebelerinde yükselen bir abdin hilaf-ı âdet hâli.
Bağış, kerem.
İkram, ağırlama.

keyyis

(Keyyise) Akıllı, anlayışlı, kiyasetli, idrakli, zeki.
Zarif.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

Kut'ül Amare ne demektir?
Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.

İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

Kut'ül Amare zaferinin önemi
Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.

28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.

Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

Kût'a tramvayla asker sevkiyatı
İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.

Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.

Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.

Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.

Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.

Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.

Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.

Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.

Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kutb-ı arifin / kutb-ı ârifîn

Ârif denilen evliyânın başı, en büyüğü, yüksek ilimler sâhibi.

kutb-ul arifin / kutb-ul ârifîn

Ariflerin en ileri geleni, en büyüğü. Maddi, mânevi ve İlâhi ilim sahiblerinin başı. Ariflerin kutbu.

kutb-uz zaman

Zamanın en ileri gelen ve en büyük ârif ve mürşidi.

kutbu'l-arifin / kutbu'l-ârifîn

Âriflerin en büyüğü, en ileri geleni.

kutbü'l-arifin / kutbü'l-ârifîn

Ariflerin en büyüğü, en ileri geleni.

layu'ref / lâyu'ref

Bilinmez. Tarif edilmez.

ledün

Gizli ilim, marifetullah.

levzai / levzaî

Akıllı, zarif kimse.

lul

(Luli) Utanmaz, hayasız ve namussuz kadın. (Farsça)
Nâzik ve zarif. (Farsça)
Şarkı söyleyip oynayan fahişe kadın. (Farsça)

ma'na-yı harfi / ma'na-yı harfî

Kendisini değil de başkasını veya sahibini, ustasını, kâtibini anlatan, bildiren, tarif eden mânâ.

ma'nevi miras / ma'nevî mîrâs

Âlem-i emrdeki (gözle görülmeyen âlemdeki) şeyler yâni îmân, mârifet (tanıma, bilme), rüşd (doğru yolda olmak) gibi nîmetler (güzellikler, iyilikler).

ma'rifetperver

Hünerli, marifetli. (Farsça)

maarif / maârif

Tahsil ile elde edilen ilim, malûmat, bilgi.
Meharet. Üstadlık. Hüner.
Marifetler. Mâruflar. Kültürler.
Çehrenin manzarada zâhir olan yerleri.
Bir memleketin okullarını ve tahsil ihtiyacını idâre ve te'mine çalışan bakanlık.

Maarif nezareti: Millî eğitim bakanlığı.

Marifetler, ilimler, tanımalar, eğitim.

Marifetler, ilimler, bilgiler.

maarif-i umumiye nezareti

Maarif vekâleti. Milli Eğitim Bakanlığı.

maarif-mend

(Çoğulu: Maarifmendân) Bilgili, bilgi sahibi. Kültürlü. (Farsça)

maarif-mendan / maarif-mendân

(Tekili: Maarifmend) Bilgi sahibi kimseler, bilgililer.

maarif-perver

Maarifin yayılıp intişar etmesine çalışan. Maârife ait şeyleri muhafaza eden. (Farsça)

marifet-i kudsiye / mârifet-i kudsiye

Allah'ı tanıma ve bilmeden gelen kutsal bilgi, marifet.

marifetaşina / mârifetâşinâ

Marifetin yabancısı olmayan.

marifetname / mârifetnâme

Marifet yazısı.

masarif

(Tekili: Masraf) Sarfiyatlar, masraflar. (Masârifât da denir.)

masarifat

(Tekili: Masârif) Masraflar, giderler. Harcanan paralar.

maunet

Yardım. İmdat.
Azık. Yol yiyeceği.
Cenab-ı Hakk'ın salih kullarına olan imdadı, inayeti.
Huk: Masarif.

medine-i fazilet-i eflatuniye / medine-i fazilet-i eflâtuniye

Eflâtun'un faziletli şehri; Eflâtun'un felsefesinde tarif ettiği, ancak hayalde mümkün olabilen fazilet şehri.

mevasim-i erbaa

Dört mevsim. Rebi' (İlkbahar), Sayf (Yaz), Harif (Sonbahar), Şitâ (Kış).

mezir

Zarif kimse.
Katı kalbli ve cesur.
İşlerinde nüfuzlu olan.

mezr

(Mezra) Zarif adam.
Bir kimseye düşmanlık etmek.
Parmakla çimdiklemek.
Su kırbasını tamamen doldurmak.
Tadını anlamak için biraz ağzına almak, içmek.

micrefe

(Çoğulu: Micref-Mecarif) Ateş küreği.

mıgrefe

(Çoğulu: Megârif) Kepçe.

mihref

(Çoğulu: Meharif) İçine yemiş koydukları kap.

mir'at-ı marifet / mir'ât-ı marifet

Marifet aynası, tanıma aynası.

mir-i kelam / mir-i kelâm

Güzel ve zarif konuşan.

mıskal

Cilâlayan, parlatan âlet.
İnce. Zarif.

muarefe

Karşılıklı görüşme ve tanışma.
Gr: Nekre olmayan kelime. Muayyen ve harf-i târifli olmak.

muarref

Târif edilmiş, anlatılıp bildirilmiş. Bildik. Belli. Bilinen.
Gr: Harf-i târifli kelime.
Mat: Sınırlı. Hududlu.

muarrif / مُعَرِّفْ

Târif edici. Anlatıcı. İzah edip bildirici. Tanıtan. Tercüman.

Allah'ı tanıtıcı, tarif edici.

Tarif eden.

muarrif-i hakiki / muarrif-i hakikî

Gerçek tarif edici, öğretici.

muarrifan / muarrifân

(Tesniye şeklindedir) İki tarif edici. (Farsça)
Tarif ediciler. Muarrifler. (Farsça)

mühelhel

Güzel şiir veya söz.
Zarif ve şık elbise.

mühelhil

Lâtif ve nâzik söz söyleyen.
Bir şeyi lâtif ve zarif bir şekilde yapan.

muhtac-ı ta'rif

Tarif edip anlatmağa muhtaç.

mükayese / mükâyese

Zariflik ve akıl hususunda çokluk iddiasında bulunma.

munsarif / منصرف

Vazgeçen. (Arapça)
Munsarif olmak: Vazgeçmek. (Arapça)

mustazref

Nükte, zariflik.
Muhit. Hâvi.

mutazarrıfin / mutazarrıfîn

(Tekili: Mutazarrıf) (Zarf. dan) Zariflik taslayanlar, tazarruf edenler.

mutref

(Çoğulu: Metârif) Haz kumaşından dokunmuş bir kaç alemli Arap kaftanı.
Başı ve kuyruğu beyaz veya siyah olup, vücudu başka renk olan at.

muttasıf

İttisâf eden. İyi veya kötü bir sıfatla tarif edilen. Vasıflanmış, vasfı mevcut olan.

nadire-senc

Nükteli konuşan, güzel fıkralar anlatan, zarif kimse. (Farsça)

nadiredan / nadiredân

Zarif, âlim. (Farsça)

nakabil-i tarif / nâkabil-i târif

Tarifi imkânsız.

nazik / nâzik

Nezaketli. Terbiyeli. Zarif. İnce, dayanıksız. (Farsça)
Ehemmiyet verilmesi icab eden. (Farsça)
Tehlikeli husus. (Farsça)

Zarif, ince, narin.

nekre

Belirsiz olan.
Çıban ve yaradan çıkan kan ve irin.
Garip ve gülünç fıkralar.
Hoş sohbet ve hazır cevap kimse.
Gr: Belirtilmemiş isim, neye delâlet ettiği belli olmayan (harf-i tarifsiz) isim.

Belirsiz olan, harfi tarifsiz kelime.

nezaket / nezâket

İncelik, zariflik.

Naziklik, incelik, zariflik. Kaba olmamak. Edeb, terbiye.

Naziklik, incelik, zariflik.

nikat / nikât

(Tekili: Nükte) Nükteler. İnce mânâlar.
İnce mânâlı, şakalı ve zarif sözler.

nüket

(Tekili: Nükte) Nükteler. Herkesin anlayamıyacağı ince mânâlı ve zarif sözler.

nükte

İnce mânalı söz, idraki ve anlaşılması nezâket ve zarifliğe dayanan nazik husus. İbarenin asıl mânasından başka olan nazik ve lâtif mânâ, dikkatle anlaşılabilen ince mânâ.
Yere ağaçla vurup eser bırakmak.

Dolayısıyla anlaşılan ince mânâ, bir söz ve ibareden anlaşılan şey.
İyi düşünülmüş, ince anlamlı zarif söz.

nükte-i kur'aniye / nükte-i kur'âniye

Kur'ân'daki çok ince ve zarif mânâ.

nükte-i zarafet

Zariflik, incelik nüktesi.

nüktedan / nüktedân / نكته دان

Nükte bilen. İnce ve zarif kimse. (Farsça)

Zarif insan, nükteli sözler bilen. (Arapça - Farsça)

pernun

İnce ve zarif dokunmuş ipek kumaş. (Farsça)

rabbani / rabbanî

(Rabbaniye) Rabbe âit. Cenab-ı Hakk'a dair ve müteallik. İlâhî.
Ârif-i Billâh olan, ilmi ile amel eden âlim.

rabıta / râbıta

Bir velînin şeklini, sûretini hayâline getirerek onun kalbindeki feyz (bereket) ve mârifetlere (ilimlere) kavuşma yolu. Kalbini büyüklerin kalbine bağlayarak onlardan feyz alma. Her şeyi unutarak, dünyâ işlerini düşünmeyerek, sevgi ve saygı ile bir velînin mübârek yüzünü hayâlinde veya gönlünde bulu

rebaze

Zeki ve anlayışlı kimse. Zarif kimse.

remli / remlî

(Şihâbüddin Remlî) (Mi: 1371-1440) Filistin'in Reml kasabasında doğmuş, Şeyhülislâm'dır. Mecmuat-ul Ahzab'da namı Kutb-ül Ârifîn diye geçer. Kimya-yı Saadet namında salâvatları ile meşhurdur. Fıkh ve tevhide, tasavvufa dair manzumeleri vardır. " İmam-ı Remlî" diye anılır.

resm

(Resim) Yazma, çizme, desen.
Eser, iz, nişan, alâmet.
Suret.
Tertib. Tarz, üslub.
Fotoğraf resmi.
Âdet, usul, tavır, davranış.
Alay, merâsim.
Man: Bir şeyi başkalarından ayırdeden tarif.

rüveyha

Zariflik, incelik.

salat

Namaz. Belirli vakitlerde Kur'an'da emredildiği tarzda ve Hz. Peygamber'in tarifi vechi ile yapılan ibadet.
Tebrik, tezkiye.
Dua. Peygamberimize (A.S.M.) yapılan dua.
İstiğfar.
Rahmet.

san'at

Ustalık, hüner, mârifet.

sarife

(Çoğulu: Savârif) Değişiklik. Değişme.

savarif

(Tekili: Sârife) Değişmeler. Değişiklikler.

sayref

(Çoğulu: Seyârif) Sarraf.
İşini, çıkarını, hesabını bilir, kurnaz kimse.

sayrefi / sayrefî

(Çoğulu: Sayârife) Sarraf.

sebükruh

Hafif ruhlu. (Farsça)
Zarif ve şen olan. Hoşa giden, hoş sohbet. (Farsça)
Mc: Lâübâli. (Farsça)

şems-i hakikat ve marifet / şems-i hakikat ve mârifet

Hakikat ve mârifet güneşi, Allah'ı ve iman hakikatlerini bilme aydınlığı.

sena

Medihle tarif. Medhetmek, övmek.

şerh-i sadr

Peygamber efendimizin çocukluğunda ve peygamberliği sırasında (mîrâc gecesinde) mübârek göğsünün açılarak kalbinin çıkarılması ve yıkanıp ilim, hikmet ve mârifet ile doldurulduktan sonra yerine konması hâdisesi.
Göğsün yâni kalbin ilâhî nûr, ilim, hikmet ve mârifet ve sekîne (ferahlı

şeriat

Doğru yol. Hak din yolu.
Büyük ve geniş cadde.
Nur, aydınlık, ışık.
Kur'an-ı Kerim ve Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm'ın târif ettiği ve bildirdiği yol. Allah (C.C.) tarafından Peygamber Aleyhisselâm vâsıtasiyle vaz' ve tebliğ olunan hükümleri hâvi İlâhî kan

şeriat-ı muhammedi / şeriat-ı muhammedî

Hz. Muhammed'in (a.s.m.) şeriatı, tarif ettiği, getirdiği ve bildirdiği şeriat; İslâm dini.

şeriat-ı muhammediye

Hz. Muhammed'in (a.s.m.) tarif ettiği, getirdiği ve bildirdiği şeriat; İslâm dini.

sifsir

(Çoğulu: Sefâsir-Sefâsire) Simsar. Bir şeyi alıp satan.
Zarif, zerâfetli.
Hizmetçi, hâdim.
Tabi, itaat eden, uyan.

ta'rif

(İrfan. dan) Bir şeyi belli noktalar ve işaretlerle inceden inceye anlatıp bildirmek, tanıtmak. Kavl-i şârih.
Bir maddeyi bütünüyle bir ibare halinde anlatmak.
Gr: Bir ismi marife etmek.
Arafat'ta vakfe yapmak.

tahattüm

(Hatem. den) Hatem, yüzük takınmak.
Tas: Ariflerin gönlüne Allah'ın koyduğu işaret.

tahdid

Hudutlandırmak. Sınırlamak. Sınırı belli etmek.
Tarif etmek.
Bir şeyi kasdetmek.
Keskin etmek. Bilemek.

talavet

Güzel, hüsün. Şirinlik, zariflik.
Ağızda çıkan bir nevi yara.

taraif

(Tekili: Tarife) Az bulunur şeyler.

tarif / târif

(Ar. gr.) Marife yapma; tanımlama; bir amaca binaen bir ismi belirlilik anlamı katan eliflâm takısı ile birlikte zikretmek.

tarif-i hakiki / tarif-i hakikî

Gerçek tarif, gerçek tanımlama.

tarif-i şer'i / târif-i şer'î

Bir şeyin İslâm hukukuna göre tarifi, tanımı.

tarifat / târifat

Tarifler, tanımlar.

Tarifler, anlatımlar.

tasvir / tasvîr / تَصْو۪يرْ

Bir şeyin şeklini çıkarma, resmini yapma.
Resim yaparcasına güzel tarif etme, tanımlama.

Resmederek tarif etme.

tasvir-i hakikat / tasvîr-i hakîkat / تَصْوِيرِ حَقِيقَتْ

Hakikati resmederek tarif etme.

tavla

Hayvan bağlanan ahır. (San'at Ansiklopedisinde "Tavla" maddesi: "Hayvanların tavlanması yani istirahat edip çalışacak kıvama gelmesi, kuvvet ve tâkat kazanması için beslendiği yer." şeklinde tarif edilmiştir.)

tazarruf

Zarafet.
Zariflik taslama. İncelik göstermek. Külfetle zarif olmak.

tebsir

İnsanın gözünü açacak şekilde tarif ve izah etmek ve kalbine basiret vermek.

tedric-i habit / tedric-i hâbit

Edb: İfadenin alçalması. Bir şeyi tarif ederken vasıf bakımından yukarıdan başlayıp aşağıya inmek. Bunun aksini yapmağa da Tedric-i sâid denir.

tekeyyüs

(Kiyâset. den) Kiyâsetli ve zeki görünme.
Zariflik gösterme.

temyiz

Bir şeyi diğerinden seçip tarif etmek, ayırmak. Seçmek. İyiyi kötüden ayırmak.
Yargıtay.
Gr: Belirsiz olan kelime ve sayıları belirli hale koymak. Meselâ: "İşrune dirhemen" (yirmi dirhem) ve "Retle zeyten" (Bir retl zeytin yağı) tâbirlerinde "dirhemen" ve "zeyten" gibi.
<

tenkir

Tanınmayacak bir hale koymak.
Gr: Bir ismi harf-i tarifsiz kullanarak belirsiz yapmak. Gayr-i muayyen veya gayr-i mahdut kılmak.

tenvin-i tenkir

Kelimenin belirsizliğine işaret olan tenvin işareti. Harf-i tarifsiz kelime tenvin kabul ettiğinden yani, nekre olduğundan tenvinli olan harfin durumu.

tenvin-i tenkiri / tenvin-i tenkirî

Kelimenin belirsizliğini gösteren tenvin işareti; harf-i tarifsiz ("el" takısız) olduğu için tenvinli olan ve nekra denen kelime.

teşahhus

(Çoğulu: Teşahhusât) Şahıslanma, belirlenme. Tarif edilebilir hâle gelme.

tezarüf

Zarif olmak isteme.

turfe

(Çoğulu: Etrâf) Nâziklik, yumuşaklık.
Nimet.
Güzel yemek.
Zarif, iyi nesne.
Üst dudağın ortasında fazlalık olarak yumru et olması. (O kişiye "etref" derler.