a'şar

• (Tekili: Öşür) Öşürler. Arazi mahsüllerinden alınan onda bir nisbetindeki vergiler.
• Mahsül alan zengin müslümanların zekâtları.

akta' / aktâ' / اقطاع

• Kesmeler, kırılmalar.
• Beylik araziler.
• Alâkasızlıklar.

• Kesmeler. (Arapça)
• Beylik araziler. (Arapça)

ara / arâ

• Mıntıka, bölge.
• Komşuluk.
• Avlu.
• Çıplaklık.
• Geniş, çıplak arazi.

arazi / arâzî / اراضى

• Yerler, arazi. (Arapça)

arazi-i emiriyye-i mevkufe / arâzi-i emiriyye-i mevkufe

• Huk: Sadece hazine menfaatleri veya tasarruf hakları veyahut ikisi de bir hayır cemiyetine ayırılan miri arazi.

arazi-i emiriyye-i sırfa / arâzi-i emiriyye-i sırfa

• Huk: Beytülmâle mahsus menfaatleri ve tasarruf haklarından hiçbiri bir cihete verilmeyip devlete ait olan ve şahıslara dağıtılan memleket arazisi.

arazi-i haraciye / arâzi-i haraciye

• Müslümanlar tarafından fetholunan ve ulul-emir tarafından müslim olmayan eski sahibi elinde bırakılan veya hâriçten müslim olmayanlar getirilerek yerleştirilen arâzi.

arazi-i mahlule / arâzi-i mahlule

• Huk: Araziyi kullananın intikal sahibi mirasçı bırakmaksızın ölümüyle hükümete kalan arâzi-i emiriye.

arazi-i mahmiye / arâzi-i mahmiye

• Huk: Beytülmâle ait araziden, koru, mer'a, yol, pazar yerleri gibi halkın ihtiyaçlarına ayrılmış olan arâzi.

arazi-i mektume / arâzi-i mektume

• Huk: Beytülmâle haber verilmeksizin kullanılan mahlul veya müstahik-i tapu araziler.

arazi-i metruke / arâzi-i metrûke

• Terk edilmiş, bırakılmış topraklar, araziler.

arazi-i mevat / arazi-i mevât

• Huk: Hiç kimse tarafından kullanılmayan ve halka verilmeyen, meskun mahallerden biraz uzakta bulunan taşlık ve kıraç arazi.
• İşlenmemiş toprak.

arazi-i mevkufe-i sahiha / arâzi-i mevkufe-i sahiha

• Huk: Arâzi-i memlükeden şartlarına uygun olarak vakfolunan yerler.

arazi-i miriye / arâzi-i miriye

• Devlete ait arazi.

arazi-i miriyye / arâzi-i mîriyye

• Mîrî yâni devlete âit topraklar. Harp ile alınarak, gâziler arasında taksim edilmeyip, beytülmâle (devlet hazînesine) bırakılan veya uşr yâhut harac toprağı iken sâhibi ölüp, hiç mîrasçısı bulunmayan topraklar. Arâzi-i Memleket, Arâzi-i Emîriyye de denir.

arazi-i muhtekere / arâzi-i muhtekere

• Kiracısı tarafından üzerine bina yapılmak veya ağaç dikilmek üzere senelik bir ücret karşılığında kiraya verilen arazi. (Kiracı, kira bedelini her sene arâzi sahibine vererek o arâziyi devamlı sûrette elinde bulundurur.)

arazi-i mülkiye / arâzi-i mülkiye

• Hükümet arazisi, hükümet toprağı. Hazine arazisi.

arazi-i öşriyye / arâzi-i öşriyye

• Huk: Ziraat olundukça her sene hâsılatından beytülmâle, beytüssadakaya konulmak üzere, fakirlerin hakkı olan öşür alınan arâziler.

arsa

• (Çoğulu: Arasât) Bina yapılacak boş arazi parçası. Üzerindeki binası yıkılmış veya yapıya tahsis olunmuş yer.

asalak

• Başka hayvan veya bitkilerin üstünde yaşayan ve onlara zarar veren hayvan veya bitki. Parazit.
• Mc: Başkalarının sırtından geçinen kimse.

baştina

• Osmanlı İmparatorluğu zamanında Balkanların bazı yerlerinde devlet arazisinden tapu ve miras suretiyle geçen tarla.

bedel-i ferag

• Huk: Arazi-i emiriye ve icareteynli vakıf gayr-i menkullerinin tasarruf haklarının devredilmesi karşılığı alınan bedeldir.

bedel-i icar

• Huk: Arazi hukukunda tasarruf hakkı mukabilinde verilen emsâline uygun peşin para.

bedel-i öşr

• Huk: Arazi-i emiriye üzerinde bina yaparak veya meyvesiz ağaç dikerek koru haline koyma sebebiyle öşre bedel alınan kira.

berah

• Açık işlenmiş yer.
• Zâil olmak.
• Ağaçsız arazi.

bevbat

• Sahra, çöl, geniş kumluk araziler.

beyaban

• Çöl. Sahra. (Farsça)
• İmar olunmamış arazi. (Farsça)
• Kır. (Farsça)

biştam

• Sığıntı, parazit, asalak. (Farsça)

bum

• Yer, toprak, zemin, memleket, yurt. (Farsça)
• Huy, haslet, tabiat. (Farsça)
• Sürülmemiş tarla, arazi. (Farsça)

büruc

• (Tekili: Burc) Burç, aslında âşikar şey mânasına gelir. Her bakanın gözüne çarpacak şeklide zâhir olan yüksek köşk mânasına da kullanılmıştır.
• Bunlara teşbihen veya zuhur mânâsıyla semâdaki bir kısım yıldızlara veya bazı yıldızların toplanmasından meydana gelen şekillere ve farazi su

cadis

• Viran, harap, yıkık.
• Çorak, kurak, işlenmemiş, ekilmemiş toprak, gelir getirmeyen boş arazi.

cerda

• Mahrum, çıplak.
• Tüysüz, dazlak.
• Çorak, verimsiz toprak, arazi.
• Karıştırılmamış.

cerib

• Uyuz hastalığına tutulan. Uyuz marazına tutulmuş olan. Uyuz.

• İmparatorluk zamanında Arabistan ülkelerinde kullanılan takriben 216 litrelik bir hacim ölçüsü.
• Dönüm.
• Eni ve boyu 60 arşın olan arazi ölçüsü.

cürd

• Tüysüz, kılsız.
• Cilt hastası (deve).
• Tüyleri kısa olan (at).
• Bitki örtüsü olmayan (arazi).
• Piyâdesiz (süvâri).

derebeyi

• Ortaçağda kendi arazisi içindeki insanlara istedikleri gibi hükmeden, devamlı olarak birbirleriyle savaşan geniş toprak sahiplerinden her biri.
• Mc: Asi, zorba.

deşt

• Bozkır, çöl, sahra. Kumluk ve nebatsız geniş arazi. (Farsça)

dönüm

• 919 m2 lik eski bir arazi ölçüsü.

duh

• Çorak, otsuz ve çıplak arazi. (Farsça)
• Tüysüz, çıplak yüz ve baş. Köse ve dazlak. (Farsça)
• Yapraksız ve meyvasız ağaç. (Farsça)
• Hasırotu. (Farsça)

ecred

• Tüysüz adam, köse. Genç.
• Çorak, otsuz yer. Bir şey yetişmeyen arazi.
• Tüyü yumuşak ve kısa olan at.

ekerat

• Ziraat ve imar için, sahiblerinin rençberlere verdikleri arazi.

emval-i zahire / emval-i zâhire

• Sâime denilen hayvanlar ile bir kısım arazi mahsulâtı ve madenleri ile yer altındaki hazineler ve gümrüklere uğrayan ticaret mallarıyla, nakitler.

erazi / erâzî / اراضى

• Arazi. (Arapça)

faraziye

• (Hipotez) Var sayma, kabul. Bir hâdiseyi, bir olayı açıklamak, bir düşünceyi isbat etmek için isbatı yapılmamış başka düşünceleri dayanak olarak alma. Müsbet ilimlerde araştırmanın bir merhalesini meydana getirir. İncelenen hâdiseyi açıklaması muhtemel olan faraziyeler düşünülür. Faraziyenin doğrulu

fay

• Arazide meydana gelen ve bir tarafı yüksek, bir tarafı alçak olan büyük yarık. (Fransızca)

feddan

• (Çoğulu: Fedâdin) Bir çift öküz.
• Bir günde bir çift öküzle sürülebilen arazi.
• Daha çok mısırda yer ölçülerinde kullanılan bir kelime.

halab

• Çamur, bataklık. Bataklık arâzi. (Farsça)

halit / halît

• Huk: Yol ve su gibi umumi olan araziler hukukunda ortak olan kimse.
• Şerik, ortak.
• Karışmış.

hane-i avarız

• Avarız ve bedel-i nüzul ve buna benzer vergiler ve tekâlifin toplanmasında tutulan ölçü. Buradaki hanenin, lügat mânası olan evle münasebeti yoktur. Kasabalar, köyler nüfuslarına ve emlâk ve arazilerinin miktar ve hâsılatlarına göre hane itibar edilir ve mahallî masraflarla sair vergiler ona göre ta

harac

• Vaktiyle müslüman olmayan vatandaşlardan alınan vergiye denirdi. Arazi hasılatından veya çalışanların emeğinden elde edilirdi. Reşit ve vücudu sağlam olan gayr-ı müslim erkek verirdi. Buna harac-ı rüus veya cizye denirdi. Topraktan alınan vergiye de harac-ı araziye denilirdi.

harac-ı mukasseme

• Arazinin hâsılatından yerin tahammülüne göre alınacak bir vergidir. bu harac, hâsılata taallûk eder. Bir sene içinde hâsılat tekerrür ederse bu harac da tekerrür der. Fakat mahsulât mevcud olmayınca bu vergi de alınmazdı.

harac-ı muvazzaf

• Tar: Arazi üzerine her dönüm başına senevi maktuan muayyen bir miktar meblağ olarak alınacak bir vergidir. Buna "harac-ı vazife" adı da verilir. Bu vergi, zimmete taalluk eder ve araziden yalnız bilfi'l intifa edilmekle değil, intifaa temekkün ile de tahakkuk eder. Binaenaleyh, böyle bir araziyi sah

havass-ı hümayun / havâss-ı hümayun

• Tar: Osmanlı İmparatorluğunun fütuhat devirlerinde (yükselme devri) fethedilen araziden devlet hazinesine ayrılan kısım. Her yer zaptedildikçe, arazi: timar, zeamet ve has namıyla üç sınıfa ayrılırdı. Meselâ 250 köyden müteşekkil bir sancağın 100-150 köyü ikişer üçer köy olarak 40-50 tımara ayrılır,

hem-hudud

• Hudutları bir olan, sınırları birbirine bitişik olan memleket veya arazi. (Farsça)

hevamm

• Böcekler, haşereler. Pire, tahta kurusu, bit, örümcek, yılan gibi, kışın gizlenip yazın meydana çıkan, insan ve hayvanın vücudundan beslenerek yaşayan, insana zararı dokunan (parazit yaşayan) küçük canlılır.

hipotez

• (Bak: Faraziye)

hizba

• (Çoğulu: Hazâbî) Engebeli arazi, ârızalı toprak.

hududname

• Memleket sınırını belirleyen vesika. Harp veya diğer bir ihtilaf sonunda iki taraf murahhaslarınca yerinde tetkik edilerek tanzim olunan harita ve rapor. (Farsça)
• Memleket dahilindeki bir çiftlik veya arazinin sınırlarını göstermek üzere yapılmış olan vesika. (Farsça)

hüşad

• Suyu emmeyen sert arâzi.

i'tibarat

• (Tekili: İ'tibar) İ'tibarlar, şeref ve haysiyetler.
• Var sayılan şeyler, faraziyeler.

i'tibari / i'tibarî

• (İtibarî) Hakiki kıymeti olmayıp kıymeti var kabul edilme. Farazî ve izafî olan. Varlığı, başka şeylere nisbet edilmesi halinde bilinen.

ihaze

• Kalkanın elle tutulacak olan yeri.
• Timar. Hükümdarın verdiği arazi.

ıkta'

• (Kat.'dan) Delil göstererek susturma.
• Mülkiyeti devlete ait olan bir arazinin menfaatinin hazinede istihkakı bulunan kimseye padişah tarafından verilmesi.
• Maktuan ihâle.

ıktaat

• (Tekili: Iktâ) Sahibi olmayan ve üzerinde imaret eseri olmıyan yerlerden olup, ulülemr tarafından istihkak sahibine imar ve inşa etmesi için tahsis olunan arazi.

kadastro

• Bir ülkedeki arazi ve mülklerin alanını, sınırlarını ve yerini belirtip plânlama işi. (Fransızca)

karah

• (Çoğulu: Akriha) Bina ve ağaç olmayan arazi.

katia

• (Çoğulu: Katâi') Kesme, kat etme.
• Kırılma.
• Alâkayı kesme. Ahbaplığı kesme.
• Vergi.
• Arazi.

kenud

• Çok küfran-ı nimet eden kimse. Çok levm ve küfreden cahud.
• Birşey yetiştirilemiyen verimsiz arazi.
• Kocasının hukukuna ve iyiliklerine küfran eden nankör kadın.
• Yemeğini misafirden sakınarak yalnızca yiyen cimri.
• Kölesini, uşağını çok döven kimse.

kırzab

• (Çoğulu: Karâzıbe) Keskin kılıç.
• Hırsız.

kışlak

• Kışın, otundan ve suyundan istifade edilen arazi.

koloni

• Bir ülkenin, sınırları dışında işgal ettiği ve yönettiği ülkeye sıkı bağlarla bağlı arazi. (Fransızca)
• Başka bir memlekete yerleşmeğe giden göçmen topluluğu veya bir topluluğun yerleştiği yer. (Fransızca)
• Bir memlekette bulunan yabancılar topluluğu. (Fransızca)

kuhpaye

• Dağlık arazi. (Farsça)

kumistan

• Kumluk çöl veya arâzi. (Farsça)

küna

• Arâzi. Tarla. Etrafı çevrilerek ekilen yer. (Farsça)

mahlul-u sırf

• Fık: Hakk-ı intikal ve hakk-ı tapu sahibi bırakmaksızın mutasarrıfının vefatiyle mahlul kalan arazi.

mahrek-i senevi / mahrek-i senevî

• Bir seyyarenin, bağlı olduğu kürenin etrafında dönmesiyle hâsıl olan farazî daire.

maki

• Coğ: Çalı ve küçük ağaçlarla kaplı arazi.

mal-i cizye

• Araziden alınan haraç.

mal-i menkul

• Taşınabilen ve nakledilebilen mal. (Arâzi ve binanın haricindekiler)

malikane

• Büyük ve gösterişli köşk. (Farsça)
• Tar: Bir kimseye, gelirinden hayatı boyunca istifade etmek; fakat satamamak ve miras bırakamamak şartıyla verilen beylik arazi. (Farsça)

medar-ı senevi / medar-ı senevî

• Dünya, güneş etrafında seyrederken çizdiği farazi dâire.

menaat-ı mevkiiye

• Arazi sarplığı.

mesaha

• (Arazi vs.) Ölçme, ölçüm.

messah

• Ölçü âletleriyle arazi ölçen. Mühendis.
• (Mesh. den) Uğuşturan, mesheden. Masaj yapan. Dellâk.

mesuk-u lehu-l-kelam / mesuk-u lehu-l-kelâm

• Kelâmın söyleniş gayesi, garazı ve maksadı.

mevat arazi / mevât arâzi

• Ölü arâzi. Bir kimsenin mülkünde bulunmayan, mer'a, baltalık ve harman yeri olarak kimseye verilmemiş olan ve gür sesli bir kimsenin köy ve kasaba evlerinin son bulduğu yerden bağırıp sesi duyulmayacak derecede köy ve kasabadan uzak yâni tahmînen yarım saatlik uzaklıkta olan dağlık, taşlık, kıraç, o

mevetan

• Canı olmayan nesneler.
• İhya olunmayan, ekilip biçilmeyen arazi.

mihyal

• Bir yıl ekilip, bir yıl ekilmeyen arazi.

mukataa

• (Kat'. dan) Kesişmek.
• Ülfeti terk eylemek.
• Birbirinden kesmek ve kesişmek.
• Muayyen bir kira karşılığında arazinin kesime verilmesi.
• Ekilen toprak için verilen muayyen vergi.

müsül-i faraziye

• Farazî temsiller, hikâyeler.

müsül-ü faraziyye

• Farazî temsiller, hikâyeler.

mutataffil

• Arkasından giden, uyan.
• Parazit olan, tatafful eden.

müzayede

• Artırma, ziyadeleştirme.
• Devletçe veya bir müessesece satılığa çıkarılan bir malın veya arazinin arttırılmaya konulması. Müzayede; biri kapalı zarfla, diğeri açık arttırma ile olmak üzere iki türlü yapılır. Müzayedede konulan şey, en çok arttırma yapana ihâle edilir.

nazariyye

• Bir veya birkaç hipotez (faraziye) ile, birçok hâdiseleri îzâh ederek ve bunlardan yeni hâdiselere vararak ve bu hâdiseleri tecrübe ile inceleyerek görülen hipotez. Hipotez, aynı sebeblerle îzâh edilen çeşitli hâdiselerin hepsini birden îzâh edebilec ek umûmî bir fikirdir.

nehda'

• İyi otlar yetişen kumlu arâzi.

parsel

• Bir maksatla ayrılarak sınırlandırılmış arazi parçası. (Fransızca)

radhe

• (Çoğulu: Radh-Ridh) Taşlı yer, taşlık arazi.
• Büyük taşlardan olan çukur yer. (İçinde su birikip kalır.)

rakka

• Dere yanında olup sel geldiğinde üzerine yayılan arazi.
• Bir yerin adı.

reb'

• Ev, arazi. Barınılan, iskân olunan yer.

regabe

• Yumuşak arazi.

riba

• Bahar evleri, çadırlar. Arazi.
• Yaz yağmurları.

safvet-i kalb

• Fikir ve niyetinde hiçbir garazı ve kötü gâyesi olmamak, temiz kalbli olmak.

şazib

• (Çoğulu: Şüzeb) Zayıf, ince belli davar.
• Katı yer, sert arazi.

senglah / senglâh / سنگلاخ

• Taşlık arazi. (Farsça)

sipahi

• Ask: Osmanlı askerlik teşkilâtında "Timar" namiyle öşür ve rüsumunu aldıkları araziye mukabil, harp zamanlarında kendi hayvanları ve kanunen götürmeğe mecbur oldukları silâhlı askerlerle birlikte sefere iştirak eden bir sınıf süvari askeri. Bunlar akıncılık, çapulculuk ve karakol hizmetlerini ifa ed

şurezar / şûrezâr / شوره زار

• Çorak yerler, verimsiz araziler.

• Çorak arazi. (Farsça)

şuristan / şûristân / شورستان

• Çorak arazi. (Farsça)

ta'biye

• Askerleri bir arazide düşmana karşı tam tedbir ve nizam üzere yerleştirme.
• Muharebe toplarının yeri, istihkâm parçası.
• Muvaffakiyet için kullanılan vâsıtalar. ("Tabya" yanlıştır)

taayyünat-ı itibariye / taayyünât-ı itibariye

• Farazî taayyünler; muhtemel şekil ve keyfiyetler.

tahcir

• Bir yere taş koymak, taş yığmak.
• Fık: Kimsenin girmemesi için arazinin etrafına taştan sınır yapmak.
• Hayvanı dağlayıp nişanlamak.

takdiri / takdirî

• Kaderden olan. Takdir-i İlâhîye ait ve müteallik olan.
• İtibarî.
• Farazî.
• Gr: Yazılı olmayıp var bilinen mâna veya kelime.

teharüc

• Çıkışmak.
• Tevzi etmek, dağıtmak.
• Fık: Ortakların bir kısmı akar (para getiren mülk), bir kısmı arazi, bazısı da para üzerine yaptıkları anlaşma.

timar

• Bir şeyin devam ve inkişafı için yapılan hizmet. (Farsça)
• Sipâhiye verilen öşrü alınacak arazi. (Farsça)

tinnineyn / tinnîneyn

• İki yılan. Mc: İki yılana benzetilen güneş ve ayın medârının farazî kavisleri.

tufeylat / tufeylât / طفيلات

• Parazitler. (Arapça)

tufeyli / tufeylî / طفيلى

• (Davetsiz ziyafete giden Tufeyl adında birisinin ismindendir) Sahte.
• Dalkavuk. Çanak yalayıcı.
• Başkasının sırtından geçinen. Asalak. Parazit. Fazladan.

• Parazit. (Arapça)

tufeyliyet / طفيليت

• Parazitlik. (Arapça)

va'n

• Sığınacak yer, melce'.
• Ot yetişmeyen taşlık ve sert yapılı arazi.

vahid-i i'tibari / vâhid-i i'tibarî

• Hakikatta olmayıp varlığı farazî olarak kabul edilen bir şey. Varlığına itibar edilen şey. (Ağırlık için kilo, uzunluk için metre bir vâhid-i itibarîdir.)

vahid-i itibari / vahid-i itibarî

• Hakikatte olmayıp farazî olarak kabul edilen tek bir şey, göreceli birim.

yez

• Bağ, bahçe, tarla vs. gibi arazilerin etrafına çekilen dikenli çalı. Çit. (Farsça)