işa-i rabbani / işâ-i rabbânî

• Hıristiyanların, dinlerinin temel inançlarından biri gibi kabûl ettikleri akşam yemeğinde güyâ Îsâ aleyhisselâmın etini yiyip, kanını içerek onunla birleşeceklerine ve böylece günâhlarının döküleceğine inanmaları.

ishak aleyhisselam / ishâk aleyhisselâm

• Şam ve Filistin ahâlisine (halkına) gönderilen peygamberlerden. İbrâhim aleyhisselâmın ikinci oğlu olup, annesi hazret-i Sâre'dir. İbrâhim aleyhisselâmın dînini insanlara tebliğ etti. İsmi, Kur'ân-ı kerîmde on yedi yerde bildirilmiştir.

medeniyyet

• Memleketleri îmâr edip, insanları râhat ve huzûra kavuşturmak.

misak / mîsâk

• Söz verme, sözleşme, andlaşma.
• Allahü teâlânın, Âdem aleyhisselâma ve bütün zürriyetine (ondan gelecek insanlara); "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye hitâb buyurması, onların da; "Evet, sen Rabbimizsin" diye cevab vermeleri.
• Yemîn ile kuvvetlendirilen söz verme.

müteşabihat / müteşâbihât

• Mânâsı kapalı âyet-i kerîmeler ve hadîs-i şerîfler. Müteşâbihâta îmân etmeli, mânâsını Allahü teâlâya bırakmalıdır. Bunlar, Allahü teâlânın sevdiklerine bildirdiği sırların sembolleri, işâretleridir. Bunları anlıyanlar açıklamamışlardır.

a / â / آ

• Ünlem edatı ey, hey. (Farsça)
• İki kelimenin arasına girerek, anlamı pekiştiren yeni kelimeler türetmeye yarayan orta ek. (Farsça)

a'cam

• (Tekili: Acem) Acemler. İranlılar.
• Arab olmayanlar.

• Acemler; Arap milletinden olmayanlar.

a'da / a'dâ / اعدا / اَعْدَا

• (Tekili: Adüv) Düşmanlar.

• Düşmanlar.

• "Adüvv"ün çoğulu. Düşmanlar.
• Pek zâlim, pek gaddar.

• Düşmanlar. (Arapça)

• Düşmanlar.

a'lam

• (Tekili: Alem) Alemler. Alâmetler. İzler. Nişanlar.
• Bayraklar.
• Büyük âlimler.
• Büyük dağlar.

a'mal-i beşeriye / a'mâl-i beşeriye

• İnsanların yaptığı iş ve hareketler.

• İnsanların amelleri, iş ve hareketleri.

a'mal-i mükellefin / a'mâl-i mükellefîn / اَعْمَالِ مُكَلَّف۪ينْ

• Dini emirleri yerine getirmekle yükümlü olanların amelleri, işleri.

• İbâdetle yükümlü olanların amelleri.

a'nak / a'nâk

• (Tekili: Unk) Boyunlar, gerdanlar.

a'raf eshabı / a'râf eshâbı

• A'râf denilen yerde bulunanlar.

a'raz

• (Tekili: Araz) Arazlar, işaretler, nişanlar, alâmetler.
• Tesadüfler.
• Hastalık alâmetleri.
• Kazalar, felâketler, musibetler.

a'ref

• Pek ma'ruf, çok bilen. Arif.
• Çok anlayışlı, fazla bilgili.
• Yelesi ve boynu uzun olan at.

a'şar

• (Tekili: Öşür) Öşürler. Arazi mahsüllerinden alınan onda bir nisbetindeki vergiler.
• Mahsül alan zengin müslümanların zekâtları.

a'taf

• (Tekili: Atf) Meyiller.
• Merhametler, şefkatler, lütuflar, ihsanlar.

a'vez

• Mânâsı anlaşılmayan şey.
• Anlaşılması zor olan şiir.

a'za / a'zâ / اعضا

• Uzuvlar, organlar, üyeler.

• Üyeler. (Arapça)
• Organlar. (Arapça)

a'za-yı dahiliye / a'za-yı dâhiliye

• İç organlar.

ab-ı hayat / âb-ı hayât

• Hayat suyu. Saf ve berrak su. İnce ve derin mânâlı söz. Tasavvufta mürşid-i kâmil denilen evliyâ zâtların, insanların mânen canlı, kalblerinin uyanık olmalarına vesîle olan mübârek sözleri, mânevî nazarları (bakışları) ve kıymetli kalblerinden fışkır an teveccüh. Bir şeyin kıymetini kuvvetli bir şek

abad / âbâd

• Ebedler. Sonsuz gelecek zamanlar.

• Ebedler, sonsuz gelecek zamanlar.

abd

• Kul, köle, Allah'ın kulu. Mahluk, insan. Hizmetçi. (Hür'ün zıddı). "Abd kelimesi Allah'ın bazı isimleriyle birleştirilerek erkek isimleri meydana getirilir. Abdullah (Allah'ın kulu). Abdulbâki (Ebedi olan Allah'ın kulu) gibi. Bu isimleri taşıyan insanlar buna lâyık olmaya çalışmalıdırlar."

abd-i gubar

• Günahkâr kul; toz ve çamura bulanmış gibi günahlarla kirlenmiş kul anlamında bir ifade.

abdullah ibn-i ömer

• Bi'setten bir yıl önce doğdu. Hicri yetmişüç tarihinde Haccâc-ı Zalim'in emri ile şehid edildi (R.A.) Sahabe-i Kirâmın ileri gelenlerinden ve Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâmın çok bağlılarından ve dâima onun ahlâkını yaşamağa çalışanlardandı. Hz. Ömer Radıyallahü Anh'ın oğlu idi. Hilâfet ve Val

abede

• (Tekili: Âbid) İbadet edenler. Âbidler. Tapanlar.

abede-i esnam

• Puta tapanlar. Putperestler. Heykele baş eğenler. (Farsça)

abes

• Anlamsız, boş.

abil

• Koyun, at ve deve gibi hayvanlara iyi bakan.
• Çayırda otlayarak suya muhtaç olmayan hayvan.

abonman

• Bir imalâtçı ile müşteri arasında düzenli satın alma için yapılan anlaşma. (Fransızca)

aborda

• İtl. Deniz teknelerinin rıhtıma, iskeleye veya başka bir tekneye yanlamasına yanaşması.

acaib ve garaib / acâib ve garâib

• Anlaşılmaz ve tuhaf.

acaib-i dekaik / acâib-i dekâik

• Anlaşılmaz hileler, ince oyunlar.

acam

• Acemler, iranlılar, Arap olmayanlar.

acem

• İranlı. Yabancı.
• Arapça konuşmayanlar. Arab olmayanlar.
• Çekirdek.

acizane / âcizâne

• Âciz bir şekilde, güç yeteden anlamında kullanılan bir tevazu ifadesi.

acmi / acmî

• İnce fikirli. Akıllı, anlayışlı.

ada / âda / âdâ

• Düşmanlar.

• Düşmanlar.

adab / âdâb

• (Edeb kelimesinin çoğuludur.) Usul, yol, yordam, davranış kaideleri, terbiye. Ahlâk ve terbiyenin gerektirdiği konuşma ve hareket tarzı. Adaba uymayanlara edepsiz denir."Edipler edepli olmalı" yani yazarlar, edebiyatçılar dine, ahlâka ve terbiyeye uymalı. Aksi halde edebiyatçı adına lâyık olamazlar,

adab-ı muaşeret / âdâb-ı muaşeret

• Beraber yaşayışta, hoş ve İslâmca yaşama ve geçinme usulleri. Peygamberin (A.S.M.) sünnetine uygun olan hareket. İnsanlara karşı edebli olma, insanca ve İslâmca yaşama âdâbı. Adâba dair sünnet-i peygamberiyeye uymak.

adahi

• (Tekili: Udhiye) Kurbanlar.

adalet-i mahza / adâlet-i mahzâ

• Tam adâlet; "ferdin hukuku hiçbirşey için fedâ edilemez" görüşünde olan adalet anlayışı.

adat-ı nas / âdât-ı nâs

• İnsanların adetleri.

adem / âdem

• Kur'ân-ı kerîmde ismi geçen peygamberlerden. Yeryüzünde yaratılan ilk insan ve ilk peygamber, bütün insanların babası.

adem-i abesiyet

• Boş ve anlamsız olmama.

adem-i derk

• Anlamama, kavrayamama.

adem-i fehm

• Anlayamama, kavrayamama.

adem-i ihtilaf / adem-i ihtilâf

• Birlik. Beraberlik. Uyuşma. Anlaşma.

adem-i itilaf / adem-i itilâf

• Ülfetsizlik, anlaşmazlık.

adem-i tefehhüm

• Anlaşılmama.

adem-i telakki / adem-i telâkki

• Anlayamama, idrak edememe.

ademi / âdemî

• İnsanlardan olan, insana âit, insana dair ve müteallik.

ademiyan / âdemiyân / آدميان

• (Tekili: Âdem) İnsanlar.

• İnsanlar. (Arapça - Farsça)

ademoğlu / âdemoğlu

• İnsanlık, insanlar.

adet / âdet

• Bir şehir ve memleketteki insanların, yapageldikleri usûller, gelenekler, alışılmış şeyler. An'ane, örf.
• Kitab, sünnet, icma' ve kıyasdan sonra ikinci derecedeki dînî delillerden biri. Dînin ve aklın beğendiği şeyler.

adet-i ilahiyye / âdet-i ilâhiyye

• Sünnet-i ilâhî; Allahü teâlânın kânûnu. Allahü teâlânın bir şeyi yaratmak için arada bulundurduğu sebebler. Bu sebebler tecrübe ile anlaşılır.

adet-i islamiye / âdet-i islâmiye

• İslâmın özüne uygun olarak Müslümanlarca uygulanan âdet, gelenek.

adha / adhâ / اضحى

• Kurbanlar. Kuşluk vakti kesilen kurbanlar. Kuşluk vakti.

• Kurbanlar. (Arapça)

adileştirilmek / âdileştirilmek

• Basitleştirmek, sıradanlaştırmak.

adileştirme / âdileştirme

• Önemsiz hale getirme, sıradanlaştırma.

adiyat / âdiyat / âdiyât

• (Tekili: Âdi) Her zaman meydana gelen hârikulâde ve birer mu'cize-i kudret olmakla beraber, insanlarca alışılmış olduğundan kuymeti bilinmeyen hâdiseler.
• Kıymetsiz şeyler.

• (Adiv. den ism-i faildir) Hızla koşmak, seyirtmek. (At, deve v.s. koşanların hepsine ıtlak olunabilir.)
• Mc: Düşmanlık, zulüm.
• Dâima muharebeye koşup hücum eden cemaat.
• Uzaklık. (Kamus)

afaki / âfâkî

• Dışımızda olanlar.

afarit

• (Tekili: İfrit) Şeytanlar. İfritler.

afat-ı semaviye

• Semavi âfetler. Allah tarafından insanları ikaz ve ceza için verilen belâ ve musibetler.

afazi / afazî

• Tıb: Organlarda bir işleme bozukluğu olmadığı halde, fikri kelime ile anlatamamak hâli. (Fransızca)

afilun / afilûn

• (Tekili: Afil) Gelip geçici, fâni olanlar.
• Gözden kaybolup gidenler. Uful edenler.

ağıl

• Koyun, keçi vesair hayvanlara mahsus üstü açık, etrafı çit veya çalı çırpı ile çevrilmiş yer, mandıra.

ağıt

• Mersiye. Ölen kimse için söylenen ve onu öven ve üzüntüyü anlatan şiir. Ölen için ağlama. (Müslümanlıkta ölenin arkasından aşırı ağlayıp dövünme iyi değildir.)

aglak

• (Tekili: Galak) Kilitler.
• Kapalı, anlaşılmaz şeyler.

ağleb-i enbiya

• İlâhî mesajı insanlara iletmekle görevli olan peygamberlerin büyük çoğunluğu.

ağmaz

• Kolay anlaşılmayan, pek derin.

agnam

• (Tekili: Ganem) Koyunlar, keçiler.
• Hayvanlardan alınan vergi anlamında kullanılan bir tabirdir.

agrar

• (Tekili: Gırr) Tecrübesizler. Acemiler. Kolay aldananlar.

agras

• (Tekili: Gars) Taze fidanlar, yeni dikilmiş ağaçlar.

ağras / ağrâs / اغراس

• Fidanlar. (Arapça)

ağyar / ağyâr

• Başkaları, düşmanlar, yabancılar.

agza

• (Tekili: Gazâ) Düşmanlarla savaşlar, muharebeler.

ahad-ı nas / âhâd-ı nâs

• Sıradan insanlar, herhangi bir insan.

ahali

• (Tekili: Ehl) Halk, umum, nâs.
• Bir memleketin yerlileri, bir memlekette oturanlar, yaşayanlar.

ahbar / ahbâr

• Haberler. Haberin çokluk şekli.
• Bir kavim, kabîle, şahıs, ülke, bölge, şehir veya bir hâdise hakkında nakledilen bilgiler.
• Allahü teâlânın, Kur'ân-ı kerîmde, geçmişte olanlara, gelecekte ve âhirette olacaklara dâir bildirdiği şeyler.

ahbas

• (Tekili: Habs) Su bentleri, havuzlar.
• Hapisler, zindanlar.
• Gayr-ı meşru vakıf yerler.

ahd u misak / ahd u mîsâk

• Yemin ve anlaşma, kesin söz.

ahd ü misak / ahd ü misâk

• Yemin, anlaşma, sözleşme. (Farsça)

ahd-i atik

• Eski ahd. Hıristiyanlarca Mûsâ aleyhisselâma inen kitab. Bu ismi ilk olarak hıristiyanlar kullanmışlardır. Hıristiyanların Kitab-ı mukaddes denilen kitabları Ahd-i Atîk ile Ahd-i Cedîd'den meydana geldiğinden onlar da Ahd-i Atîk'i kutsal kabul etmekt edirler. Yahûdîler, Ahd-i Atîk yerine Tanah demek

ahd-i cedid / ahd-i cedîd

• Hıristiyanların kutsal kitabı olan Kitâb-ı mukaddes'in ikinci bölümü.

ahd-name

• Anlaşmanın şartlarını ve anlaşmayı yapanların imzalarını taşıyan kağıt. (Farsça)

ahid-şiken

• Ahdi bozan, anlaşmayı bozan. (Farsça)

ahır

• (Ahur) Hayvanların barındığı yer, dam. (Türkçe)

ahiren / ahîren / اخيرا

• En son, en son olarak.
• Son zamanlarda, yakında.

• Geçenlerde, son zamanlarda, son olarak. (Arapça)

ahiret / âhiret

• Bu dünyadan sonra gideceğimiz ebedi âlem. Âhiret, kıyamet koptuktan sonra, bütün varlıkların ve insanların devamlı kalacakları yerdir. Orada ölüm yoktur, hayat sonsuzdur; dinin emirlerine bağlı olanlar için cennet; dine bağlı olmıyanlar için de cehennem vardır. Âhirete inanmayan insan müslüman olama

ahirzaman / âhirzaman

• Dünyanın son zamanları.

ahkab

• Uzun zamanlar.

ahkam-ı ezeli / ahkâm-ı ezelî

• Bütün zamanlarda geçerli olan ezelî hükümler, esaslar.

ahkam-ı zımniye / ahkâm-ı zımniye

• Açıkça söylenmeyip dolayısıyla anlatılan hükümler, esaslar.

ahlak-ı ameli / ahlâk-ı amelî / اخلاق عملى

• Uygulamadaki ahlak anlayışı.

ahlak-ı nazari / ahlâk-ı nazarî / اخلاق نظری

• Teorideki ahlak anlayışı.

ahlakıyyun / ahlâkıyyun

• Ahlâk ilmi ile uğraşan âlimler; bunlar iki kısımdır. Bir kısmı ahlâk-ı hasene olan İslam ahlâkını telkin eder, diğer kısmı ise, dine tâbi olmayan ve hakiki ahlâkı bulamamış olanlardır.

ahlal

• (Tekili: Hıll) Samimi dostlar, yâranlar.

ahmak

• (Humk. dan) Pek akılsız, sersem, şaşkın. Anlayışsız.

ahrac

• (Tekili: Hırc) Hayvanların yular, tasma ve palanlarına dizilen boncuklar.

ahrar / ahrâr

• (Tekili: Hür) Hürler. Esir veya köle olmayan kimseler.
• Silsilesinde esir veya köle bulunmayanlar.
• Hürriyetçiler.

• Hürler, esir ve köle olmayanlar.

ahşa' / ahşâ' / احشاء

• (Tekili: Haşâ) Vücuttaki bağırsak, ciğer gibi organlar.
• Mahaller, bölgeler, cihetler.

• İç organlar. (Arapça)
• Bölgeler, yöreler. (Arapça)

ahşab

• Kereste. Tahta. Ağaçtan yapılan bina.
• Ağaçtan olanlar.

ahuvan / âhuvân / آهوان

• (Tekili: Ahu) Ceylanlar. Karacalar. (Farsça)

• Ceylanlar. (Farsça)

ahval-i ahirin / ahvâl-i âhirîn

• Gelecekte yaşayacak olanların halleri.

ahval-i beşeriye / ahvâl-i beşeriye

• İnsanların halleri, durumları.

ahvezi

• Cem'edici, toplayıcı.
• Her işi insanlar arasında halleden.

ahya / ahyâ

• (Tekili: Hayy) Diri olanlar. Hay olanlar. Canlılar.

• Hayatta olanlar, yaşayanlar.

ahyan

• (Tekili: Hin) Arasıra. Vakit vakit. Vakitler. Zamanlar.

aile

• Erkeğin karısı.
• Ev halkı.
• Akraba.
• Aynı işte olan, aynı gaye için çalışanların hepsi.

akabat / akabât / عقبات

• Yokuşlar. (Arapça)
• Tehlikeli anlar. (Arapça)

akaid ilmi / akâid ilmi

• Îmân esaslarını anlatan ilim dalı.

akaid-i beşer

• İnsanların inançları.

akaidi / akaidî

• Îmanla ilgili.

akalliyet

• (Ekalliyet) Azlık. Azınlık.
• Bir ülkede hâkim unsurların haricinde olan ve ekseriyet teşkil edemiyen insanlar.

akbiye

• (Tekili: Kubâ) Kaftanlar, üste giyilen elbiseler.

akçe

• Osmanlı Devletinin ilk zamanlarından îtibâren bastırılan ve kullanılan gümüş para birimi. İlk sikkesi gümüşten yapıldığı için ak (beyaz, parlak) para mânâsına akçe denildi.

akd

• Anlaşma, sözleşme.

• Anlaşma, sözleşme. Nikâh, hibe (bağış), vasiyet, alış-veriş gibi işlerde taraflardan birinin teklifi, diğerinin kabûlü ile gerçekleşen sözleşme.

• Anlaşma, sözleşme.
• Bağlama, düğümleme.

• Anlaşma. Sözleşme.
• Düğümleme. Düğümlenme. Bağ bağlama. Bağlanma.
• Huk: Nikâh, hibe, vasiyet, bey' u şirâ gibi şer'î bir muameleyi iki tarafın iltizam ve taahhüd etmeleridir, icab ile kabulün irtibatından ibarettir. Böyle bir muameleye mün'akid denir. Bunun böyle vücuda gelmesi

akd-i uhuvvet

• Kardeşlik sözleşmesi, anlaşması.

akdemin / akdemîn

• Daha evvelce yaşamış olanlar. Geçmişler. İleride ve daha mühim kimseler.
• Eksikler.

akid / âkid

• Aralarında akid yapanlardan her birisi.

• Aralarında sözleşme yapanların herbirisi.

akıdeyn / âkıdeyn

• Anlaşma veya sözleşme.

akideyn / âkideyn

• Huk: Her akidde anlaşmayı yapan her iki taraf.

akıl

• Zihnin anlama ve düşünme sıfatı.

akl

• (Akıl) Men'etmek.
• Sığınacak yer.
• Kırmızı mihfe örtüsü.
• Diyet.
• İnsanın; hayrı, şerri ve ilimleri anlayan, sebeblerden neticeleri çıkaran ve eserden eser sahibine intikal eden hassası. Düşünme ve anlama kabiliyeti. Zihin, zekâ, tefehhüm, fehim, irade, anlayış, k

• Akıl, anlama melekesi.

akl-ı selim / akl-ı selîm

• Doğru düşünen, doğru anlayan, doğru karar veren akıl.

akliyye

• Akılcılık. Akıl ile anlaşılan ve bulunan. Akıl hastalıkları.

akmi / akmî

• Yıpranmış, eskimiş.
• Anlaşılmaz.

akraba / akrabâ

• Aralarında soyca, nesebce yakınlık olanlar. Yakınlar.

• Aralarında neseb (soy), süt ve evlilik bakımından yakınlık bulunanlar.

akran / akrân

• Eş ve benzer olanlar, yaşıtlar.

akreb-i mekniyyat

• Huk:Meşrut-un lehi bildiren zamirin en yakın mercii mânasını anlatır. Meselâ: Bir vakfiyede vâkıf tevliyetini evvelâ kendisine, sonra oğlu "A" ya, sonra çocuklarına şart etse, çocukları tabirindeki zamir vâkıfın kendisine değil de en yakın merci'i bulunan "A" nın çocuklarına hamlolunur. (Huk.L.)

akriba

• Akraba, aralarında soy veya sihriyetçe yakınlık olanlar.

aks-ün nakiz / aks-ün nakîz

• Birbirine zıt olan iki şey.
• Man: Mevzuun nakîzini yüklem; ve yüklemin nakîzini de mevzu kılmak. Misâl: "Her aklı başında olan insan Allah'ı tanır" kaziyesinden aks-ün nakîz yolu ile şu hüküm elde edilir: "Allah'ı tanımayanlar, aklı başında olmayan insanlardır."

akvaryum

• Lat. Su hayvanlarını veya bitkilerini besleyebilecek tarzda yapılmış camdan su kabı.

akviya

• (Tekili: Kavi) Sağlam ve güçlü olanlar. Kuvvetliler.

al-i ibrahim / âl-i ibrahim

• Hz. İbrahim'in ailesinden olanlar.

• Hz. İbrahim Peygamberin (A.S.) neslinden gelen ve onun mânevi yolunda yürüyenler. Bütün müslümanlar, Mü'minler.

al-i muhammed / âl-i muhammed

• Hz. Muhammed'in ailesinden olanlar.

ala

• Bahşişler. Lütuflar. Nimetler. İhsanlar.

alam-ı beşer / âlâm-ı beşer

• İnsanların elemleri ve acıları.

alamat / alâmat

• (Tekili: Alâmet) İzler, nişanlar, alâmetler, işâretler.

alat / âlât

• Âletler, organlar.

albora

• İtl. (Denizcilik) Serenlerin, direklerin üzerine kaldırılıp bağlanması.
• Floka küreklerinin, selâmlamak için yukarı kaldırılması.
• Dalyanlarda ağın yukarı alınması ile balığın toplanması.

albümin

• Tıb:Nebat ve hayvanların etli ve sulu kısımlarında bulunan karbon, oksijen, azot, hidrojen ve kükürt bileşiği gıdalı madde. (Fransızca)

alef resmi

• Hayvanların yedikleri saman ve otlardan alınan vergi.

alem-i emr / âlem-i emr

• Arşın üstünde olup, madde olmayan, ölçülemeyen ve herkesin anlayamayacağı âlem. Buna, âlem-i melekût ve âlem-i ervâh (rûhlar âlemi) ve mekânsızlık âlemi de denir.

alem-i hayvanat / âlem-i hayvânât

• Hayvanlar âlemi.

alem-i ma'na / âlem-i ma'na

• Mâna âlemi, bazı ehline münkeşif olan âlem, mânen anlaşılan ve bilinen âlem.

alem-i mahşer / âlem-i mahşer

• Mahşer âlemi; kıyametten sonra insanların tekrar diriltilip toplanacakları yer.

alem-i mümkinat / âlem-i mümkinat

• Mümkin varlıklar âlemi; varlığı ile yokluğu eşit olup varlığı ancak Allah'ın var etmesine bağlı olanlar, yaratılanların tamamının oluşturduğu âlem.

alem-i nasut / âlem-i nâsut

• İnsanlar âlemi ve dünya hayatı. Mahlukiyet. Âlem-i Lâhut'un zıddı.

alemiyan / âlemiyan / âlemiyân / عالميان

• (Tekili: Âlemî) Âleme mensub olanlar, insanlar.

• İnsanlar. (Arapça - Farsça)

alim-i mukaddir / alîm-i mukaddir

• Her şeyi hakkıyla bilen ve sonsuz ilmiyle ezelden ebede her şeyi yaratılmadan önce takdir edip plânlayan Allah.

aliyy

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Yüce olan. Mahlûkâtın (yaratılmışların) akıl, ilim (bilgi) ve anlayışlarının erişemediği yücelikte olan.

aliyyü'l-murteza / aliyyü'l-murtezâ

• Hz. Ali'nin "kendisinden razı olunmuş" anlamlarına gelen bir ünvanı.

amazon

• Eski zamanlarda yaşamış savaşçı kadın.

amel defteri

• İnsanların dünyâda iken yaptığı bütün işlerinin yazıldığı ve Arasât meydanında herkese verilecek olan defter.

amik

• Dibi çok aşağıda, derin.
• Mc: İnceden inceye pek ziyade araştırma ve düşünceden sonra anlaşılabilen derin ve ince mes'ele.

amil / âmil

• Yapan. İşleyen.
• Sebep.
• Vergi tahsiline memur kimse.
• Mütevelli.
• Vâli.
• Gr: İraba te'sir eden yüz şeyden altmışı. (Yalnız ismi mecrur yapanlar yirmi adettir).

ampirizm

• (Deneyci felsefe) Her çeşit bilginin kaynağının duyu organlarının kullanılması sonucu kazanılan tecrübe olduğunu, duyu organlarının kullanılmadan hiçbir bilginin akılda yer alamıyacağını savunan felsefe. Akılcı felsefe gibi bu felsefenin de aşırı iddiasının yanlışlığını, tenkitçi felsefe ve psikoloj

an / ân

• Uzağı gösteren işâret ismi. Şu. Bu. O. (Farsça)
• Güzellik câzibesi. Melâhat. Güzellik. (Farsça)
• Cemi edâtı. Kelimenin sonuna getirilerek cemi' yapılır. Meselâ: Âlimân: Âlimler. Anân: Onlar. Merdân: Adamlar. İnsanlar. Zenân: Kadınlar.Kelimenin sonuna getirilerek sıfat edatı yapılır: Ters: Korku. (Farsça)

an mim amed

• Tar: İslâmiyeti ve Türkçeyi öğretmek maksadıyla, devşirilerek toplanan ve Türk köylülerine satılan acemi oğlanlardan, müddetini tamamlayarak Rumeli Ağasının tezkeresiyle ulüfeye yazılanların kayıtlarına verilen işaret. (Farsça)

anasır / anâsır / عناصر

• Unsurlar, elemanlar, kavimler.

• Unsurlar, elemanlar. (Arapça)

anasır-ı mecruha cerrahı / anâsır-ı mecrûha cerrahı

• İnsanların mânevî açıdan yaralayan unsunları bertaraf eden mânevî doktor.

anat / ânât / آنات

• (Tekili: An) Anlar, zamanlar.

• Anlar. (Arapça)

ane / âne / انه

• Gibi anlamını verecek şekilde sıfat ve zarf yapan son ek. (Farsça)

anen fe anen

• Zamanla, gittikçe, devamlı.

anfeanen

• Gitgide, zamanla.

anka

• İsmi olup cismi bilinmeyen bir kuş. Çok büyük olduğu anlatılır. Zümrüd-ü Anka ve Simurg gibi isimlerle de anılır.
• Uzun boyunlu kadın.
• Arabdan bir kimsenin lakabı.
• Zahmet, meşakkat.

anka-i meşrebane / anka-i meşrebâne

• Anka meşrepli olma; masallarda bir efsane olarak anlatılan anka kuşu misâli bir meşrepte, bir yolda olma.

aposteriori

• Fels: Tecrübe sonunda meydana gelen bilgi ve düşünceyi anlatmak için kullanılan bir sıfat. Meselâ ateşin yakıcı olduğunu denedikten sonra anlarız. Bu bilgi, aposteriori bir bilgidir.

apriori

• fels. Tecrübeden önce insan aklında varlığı kabul edilen bilgi ve düşünceyi anlatmak için kullanılan bir sıfat. Meselâ: "Her sayı kendine eşittir" hakikatı hiçbir deneye baş vurmadan bilinen bir apriori bilgidir.

arasat meydanı / arasât meydanı

• Öldükten sonra insanların ve diğer canlıların diriltilip toplanacakları meydan. Buraya mevkıf ve mahşer de denir.

arazi-i haraciye / arâzi-i haraciye

• Müslümanlar tarafından fetholunan ve ulul-emir tarafından müslim olmayan eski sahibi elinde bırakılan veya hâriçten müslim olmayanlar getirilerek yerleştirilen arâzi.

arazi-i haraciyye / arâzi-i harâciyye

• Harac vergisine tâbi olan topraklar. Müslüman olmayanlardan sulh ile alınıp harac vergisi karşılığında mülkiyeti eski sâhiplerine bırakılan veya harbde zorla alınıp müslüman olmayan sâhiplerinin elinde bırakılan, yâhut zımmînin (müslüman olmayan vata ndaşın) müslüman hükümdârın izni ile işlediği ölü

arazi-i uşriyye / arâzi-i uşriyye

• Mahsûlünden (ürününden) uşur denilen zekatın alındığı topraklar. Müslüman devletlerde harb ile alınıp gâzîlere (askerlere) taksim edilen veya isteyerek İslâm'ı kabûl edenlerin ellerinde bırakılan yâhut devlet reisinin (başkanının) izni ile müslümanlar tarafından işlenip faydalanılır hâle getirilen m

areb

• Şehir ehli olanlar.
• Mide fesâdı.

arif / arîf / ârif

• Çok irfanlı, çok tanınmış, meşhur âlim.
• Bir işten iyi anlayan.

• (İrfan. dan) Bilen, bilgide ileri olan. Aşinâ, vâkıf. Hakkı, hakkı ile bilen.
• Sabırlı ve mütehammil.
• Çok düşünmeğe ihtiyaç kalmaksızın, tekellüfsüz gördüğünü bilen ve anlayan.
• Zevkî ve vicdanî irfan sâhibi olan.

• Anlayışlı, bilgili.

• Anlayışlı, sezgili, kavrayışlı.

arifin / ârifîn

• İrfan sahipleri, İlâhî hakikatlere vakıf olanlar.

ariş

• Anlam, mânâ, kavram, mefhum. (Farsça)

ariza-i aciziye / arîza-i âciziye

• "Bu aciz talebenizin bazı meselelerini sunduğu dilekçe" anlamına gelen ifade.

artal

• Akranlarından ve benzerlerinden çok daha iri yapılı olan.

arz

• Bir büyüğe bir şeyi hürmetle vermek. Bir işi büyüğüne hürmetle anlatmak. İzâh etmek. Takdim etmek. Bir kimseye bir şeyi izhar etmek.
• Kıymetli bir şeyi diğer bir şeyle değiştirmek.
• Bir şeyin birden, âniden meydana gelmesi.
• Altın ve paradan gayrı mal, metâ. Bir şeyin uz

asabe

• Baba tarafından akraba olanlar.

• Kuvvet, şiddet.
• Bir tek sinir.
• Baba tarafından akraba olanlar.
• Bir kimseye yardım ve takviye eden akrabası takımı.
• Fık: Eshab-ı Feraiz, hisselerini aldıktan sonra geri kalanı, terekeyi alan kimse. (Babası ve evladı olmayan kimseye vâris olan.)

asad / âsad

• (Tekili: Esed) Esedler, arslanlar.

asagir

• (Tekili: Asgar) Şeref ve itibar bakımından küçük olanlar. Çok küçük şeyler.

asahib

• (Tekili: Ashab) Sahibler, sahib olanlar. Ashablar.

asal

• (Tekili: Asil) İkindi ve akşam arası mânasına, öğleden geceye kadar olan müddet.
• Zamanlar ve vakitler.

asar / âsâr

• Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellemden veya O'nun huzûrunda bulunmakla şereflenen arkadaşlarından (Sahâbe) ve onları görmekle şereflenen müslümanlardan (Tâbiînden) bildirilen haberler.

• Öç almalar. İntikamlar.
• Eserler.
• İzler. Nişanlar. Abideler.
• Âdetler.

• Eserler, yapılanlar.

asayiş

• Emniyet, güvenlik, korku ve endişeden uzak hâl. Kanun, nizam hakimiyeti. İnsan cemiyetlerinde iktidar, hâkimiyet, bir zümrenin, bir sınıfın elinde olmaktan kurtulamamasından ve bir kısım insanlarca yapılan, istedikleri zaman değiştirilen kanunlara diğer insanların saygısı temin edilemediğinden asayi (Farsça)

asdika

• Sâdıklar. Sabık ve sadık dostlar.
• İçi dışına, sözü işine uygun olanlar.

ashab / ashâb

• Arkadaşlar, sahipler.
• Sahabîler
• Hz. Peygamber'i (a.s.m.) dünya gözüyle gören ve onun yolundan giden Müslümanlar.

• Peygamber efendimizi sağlığında peygamber iken bir ân gören, eğer âmâ ise (gözleri görmüyorsa) bir ân konuşan büyük ve küçük müslümanlar. Tekili sâhib'dir.

• (Tekili: Eshâb) (Sahib) Arkadaş olanlar. Sahip olanlar, kullanma yetkisine sahip kişiler.
• Halk, ahali.
• Sahabeler, yani Peygamberimiz Hz. Muhammed'i (A.S.M.) görmüş ve mü'min olarak ona ve onun mesleğine bağlı kalmış olan zatlar. Bu kişiler, insanlık, doğruluk ve her türlü faz

ashab-ı cennet / ashâb-ı cennet

• Cennet ehli insanlar.

• Cennet ehli. Cennetlik olanlar, Cennetlik oldukları ümid edilenler veya cennete gidecekleri müjdelenmiş olanlar.

ashab-ı devlet / ashâb-ı devlet

• Devlete mensub olanlar. Devlet adamları.

ashab-ı diyanet

• Dindar insanlar.

ashab-ı dünya / ashâb-ı dünyâ / اَصْحَابِ دُنْيَا

• Dünya ehli olanlar.

ashab-ı hakikat

• Hakikat ehli, doğru ve hak yolda olanlar.

ashab-ı kehf / ashâb-ı kehf

• Mağara arkadaşları. Bunlar, zamanlarındaki zalim hükümdarlarının şerrinden mağaraya sığınan ve orada yıllarca uyutulduktan sonra tekrar diriltilen, köpekleri ile birlikte, yedi sekiz kişiydiler.

ashab-ı kemalat / ashâb-ı kemâlât / اَصْحَابِ كَمَالَاتْ

• Kemâl ve olgunluk sahibi insanlar.

• Ma'nevi olgunluk sahibi insanlar.

ashab-ı meratip

• Makam ve mevki sahipleri; siyasi, askeri ve ekonomik gücü elinde bulunduranlar.

ashab-ı meş'eme / ashâb-ı meş'eme

• Uğursuz, kötü, dine muhalif olanlar.
• Solak, sol tarafta, alçak mevkide bulunanlar.

ashab-ı yemin / ashâb-ı yemin

• Ahid ve yeminlerinde sebât edenler. Kendi kazançlarından ziyâde Cenab-ı Hakk'ın lütuf ve ikrâmına kavuşacakları ümid edilenler. Allah'a itâatleri ve amelleri iyi olup ahirette amel defterleri sağ taraftan verilecek olanlar. Sağcılar. Mukaddesatçılar. Kur'an ve İmân yolunda Allah (C.C.) için çalışanl

asilane / asilâne

• Asil olanlara yakışır şekilde. Asil ve neseb sahibine lâyık. (Farsça)

aşir / âşir

• İslâm devletlerinde, şehir dışında durarak; müslüman tüccârdan o anda yanında bulunan ticâret malının zekâtını, müslüman olmayanlardan ise, gümrük denilen vergiyi toplayan me'mur.

aşk-ı kimyevi / aşk-ı kimyevî

• Fıtrî meyil ve alâka. Kimyevî unsurlar arasında birbirlerine karşı olan cazibe ve birleşme meyelanları ki; birer İlâhi emir ve kanunlardır.Fransızcası: Affinite (afinite) dir.

aşkname / aşknâme

• Aşkı anlatan yazı.

asl-ı i'caz / asl-ı i'câz

• Mu'cizeliğin aslı; insanları aczde bırakan sözün aslı, esası.

asri / asrî

• Zamanla ilgili, o döneme ait, modern, yeni tarz.

asüd

• (Tekili: Esed) Arslanlar.
• Yiğitler.

asus / asûs

• Yalnız yürüyüp, otlayan deve.
• Yanından insanlar uzaklaşmayınca kendini sağdırmayan deve.
• Av arayan kimse.

atal

• (Tekili: Itl) Koltuk altları.
• Yanlar, kenarlar.
• Böğürler.

atanib

• (Tekili: İtnâbe) Kısa ipler.
• Uzun ipler. Sicimler.
• Sâyebanlar.

ataraksiya

• yun. Tesirlere (etkilere) karşılık göstermeme, durgunluk hâli.
• (Fels.) Ruhun sükunete ulaşması, arzu ve ihtiraslardan uzak kalma. Eski çağ felsefesi, hayatın gayesi, saadet olarak duygusuzluk halini gösteriyordu. İnsan arzuları sonsuz, düşmanları sonsuzdur, (mikroptan kuyruklu yıldız

ataşa

• (Tekili: Atşân) Susamış olanlar, susuzlar.

ataya / atâyâ / عطایا

• (Tekili: Atiyye) Bahşişler. İhsanlar. Lütuflar.

• Armağanlar, ihsanlar.

• Bağışlar, ihsanlar, bahşişler. (Arapça)

ataya-yı ilahi / atâyâ-yı ilâhî

• Allah'ın bağış ve ihsanları.

ataya-yı seniyye

• Padişahın hediye ve ihsanları.

atayıb

• (Tekili: Atyeb) En iyiler. Çok hoş olanlar.

ateşgede / âteşgede

• Ateşe tapanların mabedi.

ateşpare-i zeka / ateşpâre-i zekâ

• Ateş saçan zekâ; çok süratli ve keskin anlayış sahibi.

athar

• (Tekili: Tâhir) Kadınların aybaşı ve doğumdan çıktıkları zamanlar.

atiyyat / atiyyât / عطيات

• (Tekili: Atiyye) Hediyeler. İhsanlar.
• Büyük bir kimsenin bahşişleri.

• Bağışlar, ihsanlar. (Arapça)

atiyye

• İhsan, lütuf, muhtaç olanlara yapılan bağış.

atlab

• (Tekili: Tâlib) Arayanlar, talibler; bilhassa talebeler.
• (Tılb) Kadın peşinde dolaşanlar, zamparalar.

avakır

• (Tekili: Akıra) Fakirler, yoksullar.
• Kısırlar, verimsiz olanlar.
• Kudurmuş olanlar.

avalim

• (Tekili: Âlem) Âlemler. Cihanlar.

avam / avâm

• Halk.
• Soylu veya bilgin olmayanlar.

• Halk, sıradan insanlar.

• Amme'nin çoğulu, halk, topluluk.
• Müctehid (âyet ve hadîslerden şer'î yâni dînî hükümler çıkaran İslâm âlimi) olmayan, mukallid (yâni mezhebinin usûl ve kâidelerini anlayıp taklîd eden).
• Dînî ilimlerden haberi olmayan câhiller.
• Olgunlaşmamış, irşâda (öğrenip, aydınlanmaya) muht

avam-ı melaike / avâm-ı melâike

• Meleklerden dereceleri düşük olanlar.

avam-ı nas / avâm-ı nâs / عَوَامِ نَاسْ

• Sıradan insanlar.

avan / âvân

• Anlar. Zamanlar. Vakitler.

• Zamanlar, anlar.

• Anlar, vakitler.

avan-ı tekamül / avan-ı tekâmül

• Tekâmül, olgunlaşma ve terakki zamanları.

avarif

• Mârifetler.
• Arifler. İşten anlar olanlar.
• Güzel ahlâk.

avatıf

• (Tekili: Atıfet) Atıfetler. Hediyeler. İhsanlar.

avatık

• (Tekili: Atık) Yaşlılar.
• Genç kızlar.
• Hür ve serbest olanlar.
• Yavru kuşlar.

avene

• Beraber olanlar. Yardım edenler.
• Taraftarlar.

avine

• (Tekili: Evân) Vakitler, zamanlar, anlar. Devirler.

avrat

• (Tekili: Averât) (Avret) Kadınlar.
• Gizli yerler.
• Mahrem zamanlar.

avret

• Gizlenmesi gereken, dinen görünmesi haram sayılan organlar.

ayar-dan

• Ölçüden anlar, değerbilir. (Farsça)

ayastafanos muahedesi

• 3 Mart 1878 Rusya ile Osmanlılar arasında ilk olarak yapılan bir anlaşmadır. (28 Safer 1295) Tarihte buna "Ayastafanos Mukaddemat-ı Sulhiyesi" denir. Anlaşma maddeleri tatbik edilememiştir.

ayat / âyât

• (Tekili: Âyet) Âyetler.
• Cenab-ı Hakk'ın sıfât ve kudreti hakkında görülen âşikâr deliller, bürhanlar.
• Menziller. Mekânlar.

ayat-ı meşhure / âyât-ı meşhure

• Kur'ân'da yer alan ve Müslümanlar arasında çokça okunan âyetler.

ayet-i hasbiye-i nuriye / âyet-i hasbiye-i nuriye

• "Allah bize yeter; O ne güzel vekildir" anlamında Âl-i İmrân Sûresinin 173. âyeti.

ayıklanma

• (Biyolojide) Çevre şartlarına en iyi uyabilen canlıların hayatta kalıp çoğaldığı, uyamıyanların öldüğü ve nesillerinin yok olduğu, böylece canlılardan tabii bir tekâmül (evrim) meydana geldiğini savunanların ileri sürdüğü bir tâbirdir. (Türkçe)

ayine-i iskender

• Makedonya kralı Büyük İskender'in aynası. Rivayetlere göre, bu ayna Aristo tarafından yapılmış ve İskenderiye şehrinde yüksekçe bir yere konulmuştur. Bu sayede İskender, yüz fersah uzaklıktaki düşmanlarını aynada görürmüş.

ayn

• Çeşme, güneş ve göz anlamlarına gelen Arapça kelime.

aytemus / aytemûs

• (Çoğulu: Atâmıs) Bütün vücut organları yerli yerince ve tam olarak yaratılmış olan.

aza / âzâ

• Uzuvlar, organlar, üyeler.

• Uzuvlar, organlar.

aza-i nev'iye ve cinsiye / âzâ-i nev'iye ve cinsiye

• Aynı tür ve aynı cinsin ortak organları.

aza-yı beden / âzâ-yı beden

• Vücut organları.

aza-yı esasi / âzâ-yı esasî

• Temel organlar.

aza-yı esasiye / âzâ-yı esasiye

• Temel organlar.

aza-yı insani / âzâ-yı insanî

• İnsanın azaları, organları.

aza-yı saire / âzâ-yı saire

• Diğer organlar; diğer kısımlar.

azade-gan / azade-gân

• (Tekili: Azâde) Azadeler. Bağımsız, serbest ve hür olanlar. (Farsça)

azal

• (Tekili: Ezel) Ezeller. Başlangıcı olmayan zamanlar.

azalil

• (Tekili: Uzlûle) Yanlışlar, yanılmalar. Doğru olmayanlar.

azamet

• Büyüklük, Cenâb-ı Hakk'ın büyüklüğü.
• Kibirlenmek, insanları küçük görmek.

azbu

• (Tekili: Zebu) Sırtlanlar.

aziz

• Hıristiyanların mübarek bildikleri büyükleri.

azlaf

• (Tekili: Zılf) Zool: Çatal tırnaklı olan hayvanların tırnakları. Toynaklar.

azrar

• (Tekili: Zarar) Zararlar, ziyanlar, kayıplar.

azviyat

• (Tekili: Azv) Yalanlar, iftiralar.

azze ensaruh / azze ensâruh

• Yardımı çok olsun. (Bu tabir, padişahlara ait dua yerinde olup eski fermanlarda geçer.)

ba-haberan / bâ-haberan

• (Tekili: Bâ-haber) Haberliler, haberi olanlar. Akıllı, zeki, ihtiyatlı kimseler.

bab-üt-tevessül / bâb-üt-tevessül

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem Medîne-i münevverede yaptırdığı mescidin kuzeye açılan kapısı. Bu kapı Osmanlı sultanlarından Abdülmecîd Han tarafından yeniden yaptırıldığından Bâb-ı Mecîdî diye de bilinir.

babil kulesi / bâbil kulesi

• Tevrat'ın rivayetine göre Hz. Nuh'un (A.S.) oğulları tarafından gökyüzüne ulaşmak için yaptırılmış büyük bir kuledir. Rabbimiz bu kulede çalışmakta olanların dillerini değiştirmiş ve birbirlerini anlamaz hale getirmiştir. Bundan dolayı tamamlanamamış ve 72 dil burada meydana gelmiştir. (Buna "tebelb

bac-ı kırtıl / bâc-ı kırtıl

• Hayvanlardan alınan vergi.

bagan

• Bahçeler. Bostanlar. (Farsça)

bahar haşri

• Bahar mevsiminde bitkilerin ve hayvanların dirilişi.

bahayim / bahâyim / بهایم

• (Tekili: Behaim) (Behime) Suriye'de bir sıradağ ismi.
• Canavarlar.
• Dört ayaklı hayvanlar.

• Dört ayaklı hayvanlar. (Arapça)

bahis / bâhis

• Anlatan. Bahseden. Araştıran. Araştırıcı.
• Bir şeye dâir bilgileri içine alan. Bir mes'eleye dair beyanatı ihtiva eden.

bahriyyun

• Gemiciler ve kaptanlar gibi deniz işlerini bilen kimseler.

baht-ı islam / baht-ı islâm

• Müslümanların talihi.

bain / bâin

• Ayırıcı. Talâk-ı bâin.
• Tasavvuf'ta bir terim. İnsanlardan uzak olan.

bakara suresi / bakara sûresi

• Kur'an-ı Kerim'in 2. Sûresi olup Medine-i Münevvere'de nâzil olmuştur. (Bu sûre, Mûsâ Aleyhisselâm'ın risâleti ile o milletin seciyelerine girmiş olan bakarperestlik mefküresini kesip öldürdüğünü, bir bakarın zebhi ile anlatır ve şu cüz'i hadise ile beşerin dünyevî menfaatlarına en çok vesile olan ş

bakaya / bakâyâ / بقایا

• Artıklar, fazlalıklar.
• Ask: Son yoklamaları yapıldıktan sonra istenildiklerinde gelmeyen veya gelip de kıtalarına varmadan savuşanlar. (Bakayadan sayılmak suçtur.)

• Geriye kalanlar. (Arapça)

bakır

• Çobanları ile beraber olan sığır sürüsü.
• Geniş.
• Aslan.
• Göz damarı.
• Hz. Hüseyn'in (R.A.) torunu İmâm-ı Bâkır'ın bir lâkabı.

bakiyat / bâkiyat / bâkiyât

• Bâkî şeyler, devamlı ve kalıcı olanlar.

• Bakiler. Devam edenler. Geri kalanlar.

• Baki olanlar, kalıcılar.

balyemez

• Osmanlıların bir zamanlar kullandıkları uzun menzilli toplar.

banyol

• Bu kelime; zindan, hapishâne mânâlarında kullanılırdı. Buraya katiller, hırsızlar ve beylik esirlerin satışa yaramıyanları konurdu.

barani / bârânî

• Çivit mavisi renginde, Osmanlılar zamanında Selânik'te dokunan bir cins çuha. Yeniçeri ve Acemi oğlanlarına aralık ve ocak (erbain) aylarında verilen yağmurluk bârâniden yapılırdı. Yağmurluk, yağmurdan muhafaza eden şey. (Farsça)
• Yağmurla ilgili. (Farsça)

barbar

• Lât. Eski Yunan, Roma ve daha sonra Hristiyanlara göre kendi kavimleri dışında kalan herkes.
• Vahşi, ilkel.

barekallah / bârekâllah

• "Allah ne mübarek yaratmış".
• Allah hayırlı ve mübarek kılsın anlamında, beğeniyi ifade etmek için kullanılan bir söz.

barika-i beyan / bârika-i beyan

• Parlak ifâde, açık anlatım.

barimetri

• Beden ölçümü yardımıyla hayvanların ağırlığını tayin etme. (Fransızca)

basair

• (Tekili: Basiret) Basiretler. İbretli görüşler. Deliller. İbretler. Hüccet ve bürhanlar. Gözler.
• Kalb duyguları.

basar-ı basiret / basar-ı basîret

• Basiret gözü, feraset; kalbin, hakikati anlayan gözü.

başıbozuk

• Bir harp çıktığında orduya süvari veya piyade olarak katılan gönüllü asker. Başıbozuk tâbiri, gelişigüzel ve intizamsız idare tarzına da alem olmuştur. Bir zamanlar bu tâbir, asker olmayan siviller için de kullanılmıştır. (Türkçe)

basın

• Uydurma bir kelime olup "matbuat" yerine kullanılır. Gazete, mecmua gibi belli zamanlarda çıkan matbuatın hepsi.

basir / bâsir

• Basiret sâhibi ve anlayışlı olan. Hakikatları anlayan. En iyi ve en çok anlayışlı. Kalb gözü ile gören.
• İt, köpek, kelp.

• Gören, görüp anlayan, ferasetli, zeki.

basiret / بصيرت

• Hakikatı kalbiyle hissedip anlama. Kalbde eşyanın hakikatlarını bilen kuvve-i kudsiyye. Ferâset. İm'ân-ı dikkat.
• İbret alınacak hidâyet sebepleri. Beyyine. Hüccet.
• Bir evin iki tarafının arası.
• Yer üstündeki kan.

• İnce anlayış.

basiret-i basir / basiret-i basîr

• Kalp gözüyle gören, anlayan.

başta islam olarak / başta islâm olarak

• Başta Müslümanlar olarak.

baştina

• Osmanlı İmparatorluğu zamanında Balkanların bazı yerlerinde devlet arazisinden tapu ve miras suretiyle geçen tarla.

batın / bâtın

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). His (duyu) organları ile hissedilemiyen, hayâl gücü ile hayâl edilemiyen, akıl ile anlaşılamayan.
• Kalb ve rûh, iç âlem, gönül.

batıniyye / bâtıniyye

• Kur'an-ı Kerim'deki âyetlerin ve hadis-i şeriflerin zâhir ve âşikâr mânalarından ayrılarak, usûlsüz ve yanlış te'viller ile âyet ve hadislerin gizli ve sırlı mânalarını bulmak iddiasında olan sapık bir tarikat ve buna bağlı olanlar.Esasen âyet ve hadislerin ince, derin ve küllî mânalarını tefsir ve

• Kurânın apaçık mânâlarına itibar etmeyip gizli mânalar bulduklarına inanan sapık bir anlayış.

batir

• Hayvanları nallayan kimse.

bayram

• İslâm dîninin bildirdiği ve müslümanların neşelenip sevindikleri Fıtr (Ramazan) ve Kurban bayramı.
• Cumâ günü.
• Allahü teâlânın emirlerine uyup, yasaklarından sakınarak, günâh işlemeden, haram lokma yemeden geçirilen günler.
• Müslümanın rûhunu teslim (vefât) edeceği zama

bazık

• Zeki. Anlayışlı.
• Üzümün sıkılmış suyu.

bedel-i ba'z

• Geniş anlamlı bir sözün bir kısmına yapılan açıklama.

bedel-i iştim'al / bedel-i iştim'âl

• Geniş ve genel anlamlı bir sözün bir noktasını açıklayan cümle.

bedevi / bedevî

• Sahrada, çölde ve vahada göçebe halde yaşayanlar.

bedeviler

• Köylüler, çölde yaşayanlar, şehirli olmayanlar, uygar olmayanlar.

bedeviyane / bedeviyâne

• Bedevilere uygun şekilde, çölde yaşayanlar gibi. (Farsça)

• Bedevice, çölde yaşayanlar gibi.

bedihiyyet

• Açıklık. Kolayca anlaşılır ve görülür olmak.

bedii kıraet / bedîî kıraet

• Mantıki kıraet şartlarına riâyet ettikten başka rikkat mevkiinde sesini indirmek, şiddet makamında yükseltmek -acemi aktör tavrı takınmaksızın- mevzuu ses ve işaretle canlandırmaktır.

bedir muharebesi

• Bedir Savaşı; Peygamberimizin (a.s.m.) Medine'ye hicretinden sonra, 624 tarihinde Mekkeli müşriklerle yapılan ve Müslümanların galibiyetiyle sonuçlanan savaş.

bedr gazvesi

• Peygamber efendimizin Mekkeli müşriklerle yaptığı ilk savaş. Bu muhârebede müslümanlar üç yüz on üç, müşrikler bin kişiydi.

behaim / behâim

• Hayvanlar.

• Dört ayaklı hayvanlar.
• Suriye'de bir sıradağ.

• Hayvanlar.

behimat / behimât / behîmat

• Hayvanlar.

• Hayvanlar.

• Hayvanlar.

behime-i en'am

• Deve, sığır, koyun gibi dört ayaklı hayvanlar.

behimiyat

• Hayvanlar.

behle

• (Behli) Yırtıcı kuşlarla uğraşanların giydiği eldiven. (Farsça)

behremend

• Nasibi olan, hissedar. (Farsça)
• Bilen, anlayan. (Farsça)

beka-i nev'

• Nev'in devamı. Meselâ: İnsan nev'inin, yani insanların devam edip bitmemesi, çocukların doğması ile olduğu gibi.

bekaya / bekâya / بقایا

• Geride kalanlar, bakiyeler.
• Maliye işlerinde tahsil olunmayan gelir, meblağ.

• Geriye kalanlar.

• Geriye kalanlar; kalıntılar. (Arapça)

bekkain / bekkâîn

• (Bükâ. dan) Ağlayanlar.

bela / belâ

• Allahü teâlânın insanları imtihan etmek, denemek için verdiği maddî ve mânevî üzüntü, sıkıntı, musîbet, âfet.

bela-yı semavi / belâ-yı semâvî

• Allah tarafından insanlara verilen belâ ve musibet.

belagat-i ifade / belâgat-i ifade

• Anlatma ve ifade etmedeki belâgat.

belagat-ı kur'aniye / belâgat-ı kur'âniye

• Kur'ân belâğatı, Kur'ân'ın güzel ve yerli yerinde ve muhatabın hâline uygun anlatımı.

beliğ / belîğ

• Edb: Belâgatli kimse. Meramını tamamen, noksansız ve güzel sözlerle anlatmağa muktedir olan.
• Kâfi derecede olan. Yeter olan.

• Belagâtçi; belâğat ilminin inceliklerini bilen, maksadını noksansız ve güzel sözlerle anlatabilen kimse.

ben

• (Bak: Ene) t. Psk: Şuurlu kişiliğimiz. Başlangıçta çocuğun benliği şuurlu değildir. Kendisini başkasından ayıramaz. Fakat canlı olarak ihtiyaç ve istekleri vardır. Benin bu şuursuz haline "alt ben" denir. Kendisi ile başkası arasındaki farkı anlamaya, münasebetler kurmaya, düşünmeğe başlayınca şuurl

benadir / benâdir / بنادر

• (Tekili: Bender) Ticaret yerleri. Ticareti işlek limanlar.

• Limanlar. (Arapça - Farsça)

bendeleri

• "Hizmekârları" anlamında saygı ifadesi.

bendeniz

• "Hizmetkârınız" anlamında saygı ifadesi.

beni beşer / benî beşer

• İnsanlar.

• İnsanlar.

beniadem / benîâdem / بنى آدم

• Ademoğulları, insanlar.

• İnsanlar, Adem oğulları.

benu-d dünya

• Beni Âdem, insanlar.

beraat

• Temize çıkma, suçsuz olduğunun anlaşılması.

beraat-ül istihlal / berâat-ül istihlâl

• Bir eserin içindekilerini güzel bir başlangıçla baş tarafında anlatmak. İyi bir alâmet. Güzel bir başlangıç.
• Bir ibarede müradif ve mukni birkaç kelime bulunması, hüsn ve insicamdaki ibarenin vech-i mergub üzere te'lif ve terkibi.
• Maaş, rütbe, nişan için hükümetçe bildirilen

beraet / berâet

• Temize çıkarmak. Bir şahsın, hakkında iddia edilen suçtan uzak olduğunun veyâ işlediği söylenilen suçun gerçekte suç olmadığının anlaşılması.
• Kurtuluş vesîkası.

• Temize çıkma, suçsuz olduğunun anlaşılması.

• Temize çıkma. Temizlik, münezzehiyet. Bulaşık ve giriftâr olmama. Âri olma.
• Huk: Bir davânın neticesinde suçsuz olduğu anlaşılma.

berahin / berâhin

• (Tekili: Bürhan) Deliller. Şâhidler. Bürhanlar.

• Bürhanlar, kuvvetli deliller.

berahin-i kat'iye / berâhîn-i kat'iye

• Kesin burhanlar, kuvvetli deliller.

berahin-i katıa / berâhin-i katıa

• Şeksiz ve şüphesiz olan kat'i deliller, bürhanlar.

• Kat'î burhanlar; güçlü ve sarsılmaz kesin deliller.

berahin-i kaviyye

• Sağlam deliller, kuvvetli bürhanlar.

berasin

• (Tekili: Bürsün) Yırtıcı hayvanların pençeleri.

berat / berât

• Temize çıkma, suçsuz olduğunun anlaşılması.

berere

• (Tekili: Bârr ve Berr) Dindar ve temiz kimseler. Takvâ ehli olan, her çeşit günahlardan sakınanlar. Çok hayır sahibi kimseler.

berevat / berevât

• (Tekili: Berat) Eskiden bir kimseye nişan, rütbe veya imtiyaz verildiğini bildiren fermanlar.

berzah

• İki âlemin arası. Kabir. Dünya ile âhiret arası.
• Perde.
• Sıkıntılı yer.
• İki yer arasındaki geçit.
• Mani'a, engel,. Ölen insanların ruhları kıyamete kadar berzah âleminde bulunurlar. Berzah büyük ve mânevi bir âlemdir. Dindar olup cennetlik olanlar, berzah âlemin

besa

• (Arnavutça) Arnavut yemini.
• Kan güden hasımlar arasında yeminle akdolunan anlaşma.

besait

• (Tekili: Basit) Basit şeyler. Mürekkeb ve memzuç olmayanlar.

beşaret-i semaviye / beşâret-i semâviye / بَشَارَتِ سَمَاوِيَه

• Semadan (Kur'ânla) gelen müjde.

besatin / besâtin / besâtîn

• (Tekili: Bostan) Bostanlar.

• Bostanlar.

• Bostanlar, bağlar, bahçeler.

besatin-i cinan

• Cennet bostanları. Cennet bahçeleri.

beşer

• İnsan, bütün insanlar.
• Ebu'l-Beşer: İnsanlığın babası, Hz. Âdem.

beşer haşri

• İnsanların öldükten sonra âhirette tekrar diriltilerek Allah huzurunda toplanmaları.

beşeri / beşerî

• İnsanî, insanla ilgili.

• İnsana ve insanın fıtrî hallerine mensub ve müteallik. İnsanla ilgili.

besman

• Bir muahededen, bir anlaşmadan sonra rehin olarak bırakılan şey. Kapora. (Farsça)

besur / besûr

• (Tekili: Besr) Siğiller, sivilceler, küçük çıbanlar.

bev

• Deve yavrusunun derisi. (Bunu samanla doldurup anasına gösterirler. tâ ki sağılmaktan kaçmasın diye.)

bevaki

• (Tekili: Bâki, Bâkiye) Bâkiler, kalanlar, daim olanlar.

bevatıl

• (Tekili: Bâtıl) Batıllar, hurafeler. Hak olmayanlar, sahteler.

beyadir

• Harmanlar.

beyan / beyân

• İzah. Açıklama. Anlatma. Açık söyleme.
• Öğretme.
• Fesahat ve belâgat.
• Edb: Belâgat ilminin hakikat, mecaz, kinâye, teşbih, istiâre gibi bahislerini öğreten kısmı.
• Söz olsun, iş olsun; vukû' bulan şeyden murad ne olduğunu o şey ile alâkası ve münâsebeti bulunan b

• Anlatma, açıklama sanatı.

• Açık olmak, açıklamak, bildirmek. Konuşma, yazma, anlama, anlatma, ifâde etme.

• Açıklama, anlatma.

beyan buyurulan

• Açıklanan, anlatılan.

beyan eden

• Açıklayan, anlatan.

beyan etme

• Açıklama, anlatma.

beyan ilmi / beyân ilmi

• Düzgün ve yerinde söz söyleme yolunu öğreten belâgat ilminin teşbîh (benzetme), mecâz, kinâye gibi konularını anlatan ilim.

beyan-ı hal / beyan-ı hâl

• Hâlini arzetme, anlatma.

• Halini anlatma, durumunu bildirme.

beyan-ı ifhamiye / beyan-ı ifhâmiye

• Bildirmek ve anlatabilmek için yapılan açıklama.

• Delillerle susturma anlatımı.

beyan-ı intizam

• İntizamın anlatılması.

beyan-ı mu'ciznüma / beyan-ı mu'ciznümâ

• Mu'cizeli anlatım, açıklama.

beyanat

• (Tekili: Beyan) Nutuklar, izahlar, açıklamalar, beyanlar.

beyhan

• Sır saklamıyan, aklında ve kalbinde olanları söyleyen kimse. Boşboğaz.

beyn-el akran / beyn-el akrân

• Akranlar arasında.

beyn-nas

• İnsanlar arasında, halk beyninde.

beyne'l-islam / beyne'l-islâm

• Müslümanlar arasında.

beynelislam / beynelislâm

• Müslümanlar arasında.

beynennas / beynennâs

• İnsanlar arasında.

• İnsanlar arasında.

beynunet / beynûnet

• Fâsıla, iki şey arasındaki mesafe, aralık.
• Fark, ihtilaf, muhalefet. Zıddiyet, anlaşmazlık, terslik.
• Ayrılmak, firkat.

• İki şey arasındaki mesafe, aralık.
• İhtilaf, anlaşmazlık, ara açıklığı.

beytullah

• Mekke-i mükerremede Mescid-i harâmın ortasında bulunan mukaddes binâ. Kâbe-i muazzama; müslümanların kıblesi; Fazîlet ve kıymetini bildirmek için Beytullah buyurulmuştur.
• Câmi, mescid.

beyyinat / beyyinât

• (Tekili: Beyyine) Beyyineler. Bürhanlar.

• Apaçık olanlar.

beyz

• (Çoğulu: Büyuz) Yumurta.
• Kuşun yumurtlaması.
• Hayvanların bilhassa atın ayaklarında çıkan yumurta iriliğindeki şişler.

beyza / beyzâ

• Çok beyaz.
• Demirden savaşçı başlığı.
• Yumurta.
• Millet-i beyzâ: Beyaz millet, müslümanlar.

beyzade

• Osmanlı Sultanlarının oğulları.
• Bey oğlu. Babası reis veya âmir olan.
• Soylu, asil, necib.

bezm-i elest

• Elest Meclisi; Allah'ın ruhları yarattığında, "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" anlamındaki sorusuna, ruhların, "Evet, Rabbimizsin" diye cevap verdikleri an.

bi'a / bî'a

• Hıristiyanların mâbedi, tapınak, kilise.

bi'set

• Gönderilme. İnsanları hak ve doğru yola sevk için gönderilen Cenab-ı Peygamberimiz Resül-i Ekrem'in (A.S.M.) nübüvvetinin başlangıç zamanı, nübüvvetinin bidayeti.

bi-çun vebi-çigune / bî-çûn vebî-çigûne

• Hiçbir şeye benzemeyen, nasıl olduğu anlaşılamayan. Allahü teâlânın nasıl olduğunun bilinemeyeceğini ve akıl ile anlaşılamayacağını, idrâk olunamayacağını ifâde eden bir terim.

bi-gayat / bî-gayat

• (Tekili: Bi-gaye) Sonu olmayanlar, sonsuzlar. (Farsça)

bid'at ehli

• Peygamberimizin sallallahü aleyhi ve sellem ve Eshâb-ı kirâmının yolundan (Ehl-i sünnet îtikâdından) ayrılanlar. Bid'at sâhibi. Îtikâdda (îmânda) ve amelde (ibâdette) dinde olmayan yenilikler ortaya çıkaran kimseler, dinde reformcular.

bid'at fırkası

• Peygamber efendimiz ve Eshâb-ı kirâmının yolundan ayrılanlar. Hadîs-i şerîfte Cehennem'e gidecekleri bildirilen yetmiş iki fırkadan her biri.

bid'at-ı hasene

• Resûlullah'ın ve dört halîfesinin zamanlarında bulunmayıp da, dinde sonradan meydana çıkan ve bir sünnetin unutulmasına sebeb olmayan minâre, medrese, mektep yapmak, İslâmî ve faydalı kitaplar yazmak gibi güzel şeyler.

bid'at-ı seyyie

• Resûlullah'ın ve Eshâbının zamanlarında bulunmayıp da, dinde sonradan meydana çıkan ve bir sünnetin unutulmasına sebeb olan bozuk inanış ve ibâdet olarak yapılan işler.

bidiyat / bidîyât

• Bidatlar, dine sonradan sokulanlar.

bihakkın

• Hakkıyla, gerçek anlamıyla.

bil'iman / bil'îmân / بِالْا۪يمَانْ

• Îmânla.

bila / بلا

• -siz, -sız anlamında ön ek.

bilhads

• Derhal, süratle kavrama, sezme ve anlama.

bima'na / bîma'nâ / بى معنى

• Anlamsız. (Farsça - Arapça)

binnisbe

• Oranla.

biyocoğrafya

• yun. Nebat ve hayvanların yer yüzünde dağılışını ve sebebelerini tetkik eden ilim kolu. Hayatî Coğrafya. Biyojeografi.

biyoelektrik

• Canlı varlıkların vücutlarında yaratılmış olan elektrik. (Bu elektriğin varlığı, hususi âletlerle anlaşılır)

biyografi

• Bir kimsenin hayatını anlatan eser.

biyokimya

• Canlıların kimya ile ilgili yapılarını, tepkilerini, belirtilerini inceleyen bilim dalıdır. 19. Asırda başlatılan bu çalışmalarla proteinler, vitaminler, hormonlar anlaşılır duruma gelindi.

biyoloji

• yun. Canlı varlıkları inceliyen ilim. Hayvanları inceleyen bölümüne zooloji; bitkileri inceleyen bölümüne botanik denir. Biyoloji, incelediği konulara göre çeşitli isimler alır. Canlının dış yapısını inceleyen: Morfoloji; dokuları inceleyen; histoloji canlıların büyüyüp gelişmelerini: embriyoloji; h

bolis çukuru

• Kendini beğenenlerin, kibirlilerin, büyüklük taslayanların, Cehennem'de şiddetli azâba uğrayacakları yer.

Bolşevik

• Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça "çoğunluk" anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.
  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği’ni kuracaklardır. Lenin ve Martov yandaşları kongredeki durumlarına göre Rusça “bolshinstvo” (çoğunluk) ve “menshinstvo” (azınlık) olarak adlandırılırlar. Kongredeki delegeler sürekli olarak saf değiştirdikleri için birleşim başarısız olacak ve parti fiilen ikiye bölünecektir.

• Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça "çoğunluk" anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.
  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği’ni kuracaklardır. Lenin ve Martov yandaşları kongredeki durumlarına göre Rusça “bolshinstvo” (çoğunluk) ve “menshinstvo” (azınlık) olarak adlandırılırlar. Kongredeki delegeler sürekli olarak saf değiştirdikleri için birleşim başarısız olacak ve parti fiilen ikiye bölünecektir.

bolşevik / بُولْشَوِيكْ

• Çoğunluktan yana anlamına gelen Rusça kelime, 1903 yılında düzenlenen Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin İkinci Kongresi'nde Vladimir Lenin ve Julius Martov arasında yeni kurulmakta olan partinin üyelik tanımı üzerine başlayan görüş ayrılığı sonucu yaşanan ayrışmadaki taraflardan Lenin yanlısı grup.

bolşeviklik

• Bolşevik, çoğunluktan yana anlamına gelen Rusça kelime, 1903 yılında düzenlenen Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin İkinci Kongresi'nde Vladimir Lenin ve Julius Martov arasında yeni kurulmakta olan partinin üyelik tanımı üzerine başlayan görüş ayrılığı sonucu yaşanan ayrışmadaki taraflardan Lenin yanlısı grup. Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça çoğunluk anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.

  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği'ni kuracaklardır.

Bolşevizm

• Rusça'da çoğunluk anlamına gelir.
  Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi (RSDIP) içindeki ayrılıkta Lenin ile aynı görüşü savunanlar kongre çoğunluğu sağlamışlar ve bu tarihten sonra Leninist görüşleri savunmanın diğer adı Bolşevizim olmuştur. Bu kelimenin Rusça'daki zıddı; Menşevik.
  Bu kongrede azınlıkta kalan grup ise Menşevikler olarak adlandırılmıştır. Marksist literatürde menşevik bir hakaret olarak kullanılır.

borç

• Geri verilmek niyetiyle ihtiyaç sahiplerine verilen para. Müslümanlıkta faizle borç vermek haramdır, günahtır. Borcunu ödiyemiyecek durumda onların borçlarını bağışlamak veya sonraya bırakmak sevaptır. Borcunu ödeyebilecek durumda olanlar da borçlarını zamanında ödemelidirler. Ödeyemiyecek olanlar d

bu zaman ehli

• Bu zamanda yaşayanlar; çağdaşlar.

büdela / büdelâ

• Bedeller. Ricâlü'l-Gayb denilen Allahü teâlânın insanlardan gizlediği evliyâ zâtlar. Bedîl'in çokluk şeklidir. Ebdâl de denir.

budizm

• Hindistan'da M.Ö. altıncı yüzyılda yaşamış olan Buda'nın kurduğu, Uzakdoğu ülkelerinde yaygın bozuk bir inanış. Bu inanışta olanlara Budist denir.

budu'

• Can sıkılması.
• İdrak etme, anlama.

buğd-ı fillah / buğd-ı fillâh

• Allahü teâlânın düşmanlarını Allahü teâlâ için sevmemek ve onlardan uzaklaşmak.

bühüt

• (Tekili: Behût) İşitenleri hayrete düşürecek kadar olan iftira ve yalanlar.

bühüvv

• (Tekili: Behv) Misafirlere mahsus odalar.
• Hayvanlar için yerin altına yapılmış ahırlar.

bükat / bükât

• Ağlayanlar.

büky

• Ağlayıcılar, ağlıyanlar.

bülega

• (Tekili: Belig) Beliğ olanlar, Belâgat sâhipleri. Belâgat ilmi mütehassısları. Edebiyatçılar.

• Belegat sahipleri, düzgün ve güzel konuşanlar, beliğ olanlar.

büleğa

• Belâgatçılar; belâgat ilminin inceliklerini bilen söz ve ifade uzmanları.

bumbar

• Koyun ve benzeri gibi hayvanların kalın bağırsağı. (Farsça)
• İçine kıyma, pirinç vs. doldurulmuş bağırsakla yapılan bir cins yemek. (Farsça)

bünye-hiz / bünye-hîz

• Vücudu canlandıran, bünyeyi kaldıran. (Farsça)

burak

• Binek. Cennet'e mahsus bir binek vâsıtası. (Kelimenin kökü; (Berk) dir. Burak'ın Hadis-i Şerife göre ta'rifi: "Merkepten büyük, katırdan küçük hacimde bir dâbbe ki; ayağını gözünün müntehasına basar." Bu ise bir berk ve elektrik sür'atini anlatır. (E.T. sh: 3150)

• Peygamber efendimizin göklere çıkarıldığı, bilinmeyen yerlere götürüldüğü gece (mîrac gecesinde) üzerine bindiği ve kendisini Mekke'den Kudüs-ü şerîfe kadar götüren (taşıyan) Cennet hayvanı. Burak, dünyâ hayvanlarından değildir. Erkekliği ve dişiliği yoktur. Çok hızlı giderdi.

büreyde bin el-husayb el-eslemi / büreyde bin el-husayb el-eslemî

• Horasan diyarında en son hicri 62 veya 63 yılında vefat eden sahabedir. (R.A.). Müslümanların ilk sancaktarıdır. 177 Hadis-i Şerif nakletmiştir. 14 tanesi Buharî ve Müslim'de mezkûrdur.

burhan-ı fasih

• Çok açık ve düzgün anlaşılan delil.

burjuva

• Servet ve mal birikimi yapanlar; zenginler sınıfı.

bürnüs

• (Çoğulu: Berânis) Bir uzun takke. (İbtidâ-i İslâm'da ruhbanlar giyerlerdi.)

bürsün

• (Çoğulu: Berâsin) İnsan eli.
• Vahşi hayvanların pençesi.
• Develere vurulan bir nevi damga.

butlan / butlân / بطلان

• Boşluk, anlamsızlık. (Arapça)
• Yalan. (Arapça)

büyük doğucular

• Büyük Doğu dergisini çıkaranlar.

cadı

• Avrupa'da putperestlik çağından beri gelen bir inanca göre, şeytanın gücünü kullanarak büyü yolu ile insanlara kötülük eden, felâketler getiren kadın. Bu bâtıl inanç yüzünden birçok yaşlı masum kadın, cadı diye Hristiyanların kurduğu Engizisyon mahkemeleri kararıyla yakılmıştır.

çağdışı

• Askerliğe alınma çağı dışında.
• Çağın fikirlerine felsefesine uymayan. Bu mânada bazı kimselerin kelimeyi hakaret olarak kullanmaları dar görüşlülüğün ve cehaletin neticesidir. Çünkü çağın insanlık için zararlı öyle fikirleri ve felsefeleri vardır ki, gelecek devirler bunu anladıkları

cahim / cahîm

• Cehennem'in dördüncü tabakasına verilen ad. Güneşe ve yıldıza tapanların azab göreceği Cehennem.

cami' / câmi'

• Toplayan.
• Müslümanların ibâdet etmek için toplandıkları yer, mâbed.
• Allahü teâlânın ism-i şerîflerinden. Çeşitli hakîkatleri ve enfüs (iç) ve âfâktaki (dıştaki) zıt işleri birleştirici, kıyâmet gününde yeryüzünde olan cinleri, insanları ve mahlûkâtı bir araya getirici insanların dağı

camil

• Çobanla olan deve sürüsü.

canan

• Sevgili, güzel, sâhib-i cemâl. (Farsça)
• Canlar, ruhlar. (Farsça)

cankurtaran

• t. Ölüm tehlikesinde olanları kurtarmak için kullanılan vasıta.
• Hasta ve yaralıları hastahaneye taşıyan otomobil. Ambulans.

cann

• Ateşten mahlûk cinlerin babası olan.
• Bir beyaz yılan cinsi.
• Cin taifesi. İnsanlardan evvel yaratılan bir nevi mahlûklar, cinler.

çar

• (Slavca) Eski Rus İmaparatorlarının ünvanları.
• Bulgar kralı.

çar-balişt / çâr-bâlişt

• Evvelce padişahların ve makamca büyük olanların üzerlerine oturdukları dört katlı şilte. (Farsça)
• Dört unsur. (Farsça)

cari

• Akan, akıcı.
• Geçmekte olan.
• İnsanlar arasında mer'i ve muteber ve mütedavil olan.

cariye

• Geçer olan, akıcı olan. Seyreden giden.
• Güneş, şems.
• Gemi.
• Cenab-ı Hakk'ın in'âm eylediği rızık ve nimet.
• Genç ve iyi hizmet eden kadın. Muharebede İslâm düşmanlarından esir edilen kadın hizmetçi.

çarpa

• Eşek, deve, koyun v.s. gibi dört ayaklı hayvanlar. (Farsça)

çavuş

• Vaktiyle divanlarda hükümdarların hizmetinde bulunan yaver veya muhzır gibi subaylara denilirdi. Tanzimattan evvelki Osmanlı saray teşkilatında çavuşlar, padişahın yaverleri ve çavuşbaşı mabeyn müşiri idi.
• Onbaşıdan üstte ve assubaydan alttaki derecede olan asker.
• İşçilerin b

cazgır

• Yağlı güreşlerde pehlivanları seyircilere takdim edip dualarını okuyarak onları meydana çıkaran kimse.

cebbar

• (Sıfat-ı İlahiyedendir) İstediğini mutlak yapan, dilediğine muktedir olan. Büyüklük, azamet ve kudret sahibi. İmar eden Cenab-ı Hak. Kullarını ıslah edip tevbeye götüren Allah Teâlâ Hz.leri (C.C.)
• Zâlim, gaddar, müstebid, mütemerrid insanlar da bu sıfatla tavsif edilir. Meselâ; Cengi

cehabize

• Hakikatlerden, gerçeklerden haberi olanlar.

cehalet-i avra / cehâlet-i avrâ

• Tek gözü kör cehalet, insanların hakikatleri görmesini engelleyen cahillik.

cehele

• (Tekili: Cahil) Câhiller. İlimden mahrum olanlar. Bilmeyenler. Nâdanlar.

cehennem

• Allah yerine, tabiat, madde, sebepler vb. yaratılmış şeyleri ilâh kabul eden; Allah'a kul olacaklarına, arzularına ve heveslerine, başka insanlara ve mahlukata kul olanların işledikleri cürüm ve suçtan dolayı İlâhi adaletle ceza görecekleri yer. Cehennem'in varlığını bütün geçmiş peygamberler ve onl

• Kâfirlerin devamlı, günahkâr müslümanların ise, günahları kadar âhirette azab görecekleri yer.

çekide

• Gürz ve topuz gibi eski zamanlarda kullanılan savaş âletleri. (Farsça)
• Damlamış. (Farsça)

celacil

• (Tekili: Cülcül) Küçük çanlar, ufak çıngıraklar.

celail

• (Tekili: Celile) Celiller, büyük olanlar, yüceler.

celb-i nef'

• Faydalı olanları yapma, yararlı olanı elde etmeye çalışma.

celeb

• Kesilecek hayvanları ve bilhassa koyun sürüsünü celbederek kasaplara satan tacir.
• Tar: İstanbul sarayında ilk işe başlamış olan acemi.

celed

• Sütü ve yavrusu olmayan büyük deve.
• Muhkem yer.
• Samanla doldurulup anası önüne koyulan buzağı derisi.

cellad / cellâd

• İdama mahkûm olanları idam etmeğe vazifeli olan adam.
• Mc: Merhametsiz.

• İdama mahkum olanların hükümlerini infaz etmeye vazifeli olan adam.

cem'-i kıllet

• Arapça'da türlü vezinlerde cemileri olan isimlerin, bu cemilerinden dokuzdan aşağı mahsus olanları.

cemaat / cemâat

• Topluluk. Bir yere toplanmış insanlar. Takım, bölük.
• Fık: Bir imama uyup namaz kılan müslümanların heyeti. Bir mezhebe tâbi bir heyet teşkil eden ahali.
• Aralarındaki münasebetleri din, örf ve âdetlere göre tanzim eden, akrabalık, komşuluk, hemşehrilik gibi rabıtalarla birbiri

• Topluluk.
• İbâdet etmek için bir araya gelen topluluk.
• Peygamber efendimiz ve Eshâbının bildirdiği hak yol üzere bulunan müslümanlar, Ehl-i sünnet vel-cemâat.

cemaat-i mükellefin / cemaat-i mükellefîn

• Dinen sorumlu olanlar topluluğu.

cemaat-ı müslimin / cemaat-ı müslimîn

• Müslümanlar topluluğu.

cemaat-i müslimin / cemâat-i müslimîn / جَمَاعَتِ مسلمين

• Müslümanlar topluluğu.

cemaat-i salihin / cemaat-i salihîn

• Salih insanlar oluşturduğu topluluk.

cemahir-i müttefika

• Birbiriyle anlaşmış, ittifak etmiş devletler. Müttefik cumhuriyetler.

cemel vak'ası

• Müslümanlar arasında vuku bulan elem verici ilk muharebedir. Peygamber Efendimizin (A.S.M.) Zevcesi Hz. Aişe (R.A.) ile Aşere-i Mübeşşereden Talha ve Zübeyr'in (R.A.) Hz. Ali'ye (R.A.) karşı kıyamlarından doğmuştur. Bu harpte Hz. Aişe ile Talha ve Zübeyr'in maiyetinde otuzbin; ve Hz. Ali'nin refakat

cemr

• İnsanların bir araya toplanması.
• Atın sıçrayarak yürümesi.
• Ateş ve küçük taş vermek.
• Bir kimseyi def etmek, kovmak.

cenab-ı vahibü'l-ataya / cenâb-ı vâhibü'l-atâyâ

• Sayısız iyilik ve ihsanlar bağışlayan, hibe eden Allah.

cenaib

• (Tekili: Cenayib) (Cenibe) Yedek hayvanlar, yedek binekler.

cennet

• Bahçe. Âhirette müslümanların nîmet ve mutluluk içerisinde sonsuz olarak yaşayacakları yer.

• İnananların dünyadaki güzel amellerine mükafaten sonsuza kadar kalacakları güzellikler âlemi.

cennet-i canan / cennet-i cânan

• Canların, sevgililerin buluştuğu Cennet.

cerahor

• Tar: Osmanlılarda ordu hizmetlerinde kullanılan Hıristiyanlara verilen isim.

cerbeze

• İşleri incelemek, anlamak kuvvetini, lüzumsuz yerlerde kullanmak, ukalâlık etmek, gereksiz aklî yorumlarda bulunmak. Hikmetin aşırısı.

cerdahl

• Büyük gövdeli deve.
• İnsanların her işine itiraz eden.

cerenfeş

• Yanları etli ve büyük olan kişi.

cereyan / cereyân

• Akma, akış, gidiş. Hareket. Akıntı. Gezme. Mürûr. Vuku, vâki olma.
• Mc: Aynı fikir ve gaye etrafında toplananların meydana getirdikleri faaliyet ve hareket. Bu hareket; dinî, fikrî veya siyasî hareketler gibi birbirlerinden farklı sahalarda olabilir.

çeşm-i dil erbabı / çeşm-i dil erbâbı

• Gönül gözü açık olanlar.

cevahir-i nüfus

• Nefisler cevherleri, değerli cevherler olan insanlar.

cevaiz

• (Tekili: Câize) Câizeler, verilen bahşişler, armağanlar.

cevami-ül-kelim / cevâmi-ül-kelîm

• Az kelime (söz) ile çok şey anlatma özelliği.

cevanib / cevânib / جوانب

• (Tekili: Cânib) Cânibler, yanlar, taraflar.

• Yanlar, taraflar.

• Yanlar, yönler. (Arapça)

cevari

• (Tekili: Câriye) Akıcı ve câri olanlar.
• Hizmetçi kızlar.
• Câriyeler, kadınlar.

cevarih / cevârih

• Organlar.

• "Cerh"den yaralayanlar, yırtıcı hayvanlar, yırtıcı kuşlar.

• Organlar.

cevasis / cevâsis

• (Tekili: Casus) Casuslar. Gizli şeyleri araştıranlar. Gizlilikleri öğrenip bilenler.

• Gizli şeyleri araştıranlar.

• Casuslar, ajanlar.

cevdet-i fehm

• Fehm ve anlayış üstünlük ve iyiliği.

ceyyid

• Başka mâdenle karışım hâlinde basılmış altın ve gümüş paralardan, karışımında altın ve gümüş miktârı fazla olanlar.

cezalet-i beyan / cezâlet-i beyan

• Anlatım ve ifadedeki güçlülük, güzellik.

cezalet-i beyaniye / cezâlet-i beyaniye

• Akıcı ve güçlü ifade, güzel anlatım.

cezalet-i harika

• Hayranlık verici düzgün ifade, güzel anlatım.

cibill

• (Çoğulu: Cibillât) Yaratılmak.
• İnsanlardan bir grup.

cibillen kesira

• Çok insanlar.

cihad / cihâd

• (Cehd. den) Düşman ile muharebe. İlim ve imanla, sözle, fiile, mal ve canla bütün kuvvetini sarf etmek. Allah (C.C.) yolunda muharebe. Din için çalışmak. Erkân-ı imâniye ve esasât-ı diniyeyi muhafaza ve imânı takviye için cehd ve gayret etmek. Şeriat-ı Garrâ'nın ahkâmını muhafaza, Kelimetullah'ı i'l

• İslâm için düşmanla yapılan maddî, manevî savaş.
• Nefisle yapılan her türlü mücadele.

• İnsanların, İslâmiyeti işitmeleri, müslüman olmakla şereflenmeleri veya müslümanların dînine, vatanına ve nâmusuna saldıran düşmanı defetmek için yapılan muhârebe yâhut mal, can, söz, neşriyat ve diğer vâsıtalarla İslâmiyeti anlatmak ve müdâfa etmek.

cihad-ı ekber / cihâd-ı ekber

• En büyük cihad; insanları kötülüğe yönelten nefisle mücadele etme.

cihad-ı manevi / cihad-ı manevî

• İlim, fikir, istiğfar gibi manevi unsurlarla din düşmanlarına karşı koymak.

cihad-ı maneviye / cihâd-ı mâneviye

• İlim, fikir, dua gibi mânevî unsurlarla din düşmanlarına karşı mücadele.

cihaniyan

• Dünya ahalisi olan insanlar. (Farsça)

cihat / cihât

• Yanlar, yönler.

cihazat / cihâzât

• Cihazlar, aletler, organlar.

cihazat-ı bedeniye

• Bedendeki organlar.

cihazat-ı hayvaniye / cihâzât-ı hayvaniye

• Canlılarda bulunan organlar.

cihazat-ı insaniye / cihâzât-ı insaniye

• İnsanın cihazları, duyu ve organları.

cima / جماع

• İnsanların cinsî münasebetleri. Cinsel ilişki.

cimnastik

• yun. Vücud organlarını alıştırıp kuvvetlendirmek için yapılan idman. Beden terbiyesi.

cin ve ins

• Cinler ve insanlar.

cin ve insi / cin ve insî

• Cin ve insanlardan olan.

cinab

• Hayvanlara vurulan damga ve nişan.

cinas / cinâs

• Münasebet, benzeyiş. Birçok mânâlara yorulabilen söz. İmalı, telmihli söz. Telaffuzu aynı anlamı ayrı olan kelimelerin bir söz içinde kullanılması.

cinn

• Bir cins ateşten yaratılmış olup, dünyanın insandan sonra en mühim sekenesidir. Akıl ve şuur sâhibi olup pekçok şer ve isyan yapabildikleri gibi "Peygamberlerin ve semâvî kitabların irşadlarıyla" insana yetişememekle beraber terakki edip yüksek kemâlatlara çıkabilen mahluktur. İnsanlar gibi

cinni ve insi / cinnî ve insî

• Cinlerden ve insanlardan olan.

cinni, insi şeytanlar / cinnî, insî şeytanlar

• Cin ve insan türünden olan şeytanlar.

cins-i latif

• Lâtif ve hoş cins, nev. İnsanlar nev'inde kadın.

circis / circîs

• Îsâ aleyhisselâmdan sonra gönderildiği rivâyet edilen peygamber veya velî. Şam diyârında ve Filistin'de yaşadı. Îsâ aleyhisselâmın dîninin hükümlerini insanlara bildirdi.

cirit

• Düşmana atılmak üzere yapılmış ucu demirli, sert tahtadan kısa mızrak. Sulh zamanlarında talim mahiyetinde yapılan karşılaşmalara cirit oyunu denirdi. Türklerin makbul bir sporu idi.

cirman

• Organlarla birlikte vücut.

ciya'

• (Tekili: Câyi') Karınları acıkmış olanlar, açlar.

cizye

• Vergi. Haraç. Müslümanların fethettikleri yerlerde, müslüman olmayanlardan alınan ve devlet teminatı altında bulunmanın karşılığı olan vergi.

• Devlet teminatı karşılığında fethedilen yerlerde Müslüman olmayanlardan alınan vergi.

• Müslüman olmayanlardan alınan vergi.

coğrafya

• Yeryüzünün şimdiki hâlini çeşitli cihetlerden inceleyen ilim. Bölümlerinden olan Fizikî Coğrafyada: Karalarla denizlerin durumları ve iklimleri;İktisadî Coğrafyada: Toprak mahsulleri, sanayi ve ticaret işleri;Siyasî Coğrafyada: Irk, dil, millet hususiyetleri ve devlet sınırları anlatılır.Bunlardan b

cüdera'

• (Tekili: Cedir) Yakışanlar. Lâyık olanlar, liyâkat sahibi olanlar.

cudi-i islamiyet / cûdî-i islâmiyet

• İslâmiyetin Cûdî Dağı; insanları maddî ve mânevî tufanlardan ve felâketlerden koruyan İslâm dini için bir benzetme olarak kullanılmış.

cülesa

• (Tekili: Celis) Beraber oturanlar.

cüllas

• (Tekili: Câlis) Cülus edenler, oturanlar.

cum'a

• Toplanma.
• Perşembeden sonraki gün. Müslümanların kudsî tâtil günü olup, o güne mahsus namazla mükelleftirler. Memur ve işçilerin cuma namazı vakti serbest bırakılmamaları din hürriyetine aykırıdır. Yahudiler ve hristiyanlar haftalık dinî törenleri için cumartesi ve pazar günü serbest

• Müslümanlara mahsûs mübârek, kıymetli bir gün.

cümel

• (Tekili: Cümle) Cümleler. Birden fazla anlama gelen sözler. Mecmular.

cumhur-u nas / cumhur-u nâs

• İnsanların ekserisi, halk kalabalığı.

cümle şiran-ı cihan / cümle şirân-ı cihân

• Cihânın bütün arslanları. (Farsça)

cümle-i celile / cümle-i celîle

• Görkemli ve yüksek anlamlı cümle.

cümle-i cezaiye / cümle-i cezâiye

• Şart cümlesinin ikinci kısmı. Misâl: "Eğer lügatı rehber edinirsen, kelimelerin mânasını anlarsın" cümlesindeki "kelimelerin mânasını anlarsın" cümlesi, cümle-i cezâiyedir.

cumud-u mutlak / cumûd-u mutlak

• Tam anlamıyla cansızlık.

cürbüz

• İnsanlar arasında fesâdçılık yapan gaddâr kişi.

cürfüş

• Yanları etli olan şişman kimse.

çürütme

• Bir düşüncenin, bir davanın boşluğunu, anlamsızlığını ortaya koyma.

cüsman

• Organlarla birlikte vücudun tamamı.
• Her nesnenin cismi ve cesedi.

cüyud

• (Tekili: Cid) Gerdanlar, boyunlar.

cüz'iyyat

• Cüz'î olan şeyler. Ufak tefek şeyler. Mânası düşünüldüğünde zihinde ortaklık kabul etmeyen şeyler. Mânası başka şeylere şâmil olmayanlar.

cüz-i ihtiyar

• Dilediği gibi hareket edebilme. Yani: Herhangi bir şeyi yapmak veya yapmamak hususunda bir tarafı tercih etmek iktidar ve serbestliği. Bu serbestlik ile, Cenab-ı Hak insanları, iyiliği veya kötülüğü istemek cihetinde imtihan eder.

da'z

• Noksanlaştırmak.

daavat-ı insaniye / daavât-ı insaniye

• İnsanların duaları.

dabs

• Ahlâkı kötü ve korkak olmak.
• Anlaması, idrâki az olmak.

dağ-dar / dâğ-dâr

• Kızgın demirle nişanlanmış, dağlanmış.
• Pek müteessir, çok üzgün.

dahaya

• (Tekili: Dahiyye) Kurbanlık hayvanlar.

dahis

• Hayvanların tırnak diplerindeki et parçası. Dolama hastalığı.

daire-i mümkinat / daire-i mümkinât

• Varlığı ile yokluğu eşit olan şeyler dairesi, yaratılanlar âlemi.

dakaik

• (Tekili: Dakayık) (Dakik) İncelikler. Anlaşılması çok dikkat isteyen incelikler. Çok ince. Anlaşılması dikkat isteyen keyfiyetler.

dakaik-aşina

• İlmî incelikleri bilen, anlaşılması ve tefhimi müşkül, yüksek ve ince ilmî mes'elelere vâkıf olan. (Farsça)

dakaik-ı fenniye

• İlmî incelikler. Fennin ince ve güç anlaşılan noktaları. (Farsça)

dakika-şinas

• İnce işleri ve nükteleri anlayan, bir işin incelikleriyle uğraşabilen.

daliye

• (Çoğulu: Devâli) Hayvanla döndürülüp su çekilen dolap. (Suyun döndürdüğü dolaba "nâurâ" derler.)

dall u mudılle / dâll u mudılle

• Doğru yoldan çıkanlar ve çıkaranlar, sapanlar ve saptıranlar.

dall-i bi-l ibare / dâll-i bi-l ibare

• (Dâllibilibâre) Fık: Bir ifade veya sözden muayyen bir mânanın ve hükmün anlaşılması. Meselâ: "Zekât, müslümanların fakirlerine verilir, hiçbir zengine verilmez" ibaresi zekâtın yalnız müslüman fakirlere verileceğine delâlet-i mutabıkıyye ile delâletidir. Zengin olan belli şahıslara da verilemeyeceğ

dalle

• Sapanlar, sapıtanlar.

dallin / dallîn / dâllin / dâllîn

• (Dâllûn) Sapkınlar. Müslümanlıktan ayrılanlar. Kur'an hakikatlerinden ayrılıp sapanlar.

• Doğru yoldan sapmış olanlar, azgınlar.

• Hak yoldan sapanlar.

Dalyarak / dalyarak

• Dalyarak kelimesi Türkçe'de "sallamak" anlamına gelir.
• Türkiye Türkçesinde dal-1 "sallamak" fiilinden türetilmiştir.
• Dalyarak kelimesi tarihte bilinen ilk kez dallamak "sallamak, eliyle tartmak" TDK, Tarama Sözlüğü (1600 yılından önce) eserinde yer almıştır.
• Dalyarak kelimesi Türkçe'de "Budalalığı yüzünden her zaman densizlik, küstahlık eden (kimse)." anlamına gelir.

danyal aleyhisselam / danyal aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Mûsâ aleyhisselâmın dîninin hükümlerini insanlara tebliğ etti (duyurdu).

dar-ı eman / dâr-ı emân

• Müslümanların zimmetini kabul eden veya müslümanlarla sulh halinde olan, gayr-i müslim bir ahalinin memleketi.

dar-ı harp / dâr-ı harp

• Müslümanlarla savaş halinde olan gayri müslim ülke.

dar-ı zimmet / dâr-ı zimmet

• Müslümanların, ahid ve emânını ve himayesini kabul etmiş oldukları; gayr-i müslimlere mahsus yerler.

dar-ün nedve / dâr-ün nedve

• Müslümanlıktan evvel, Kureyş kabilesinin münakaşalar için toplandığı bir yerin adı olup, Kusey ibn-i Kilâb tarafından kurulmuştur. (Sonradan Hz. Muhammed'e (A.S.M.) karşı bulunanların toplanmalarından dolayı fesat ve münafıkların toplandıkları yer mânâsına kullanılmaya başlanmıştır.)

darağacı

• İdama mahkûm olanların asıldıkları sehpa. (Türkçe)

daragım

• (Tekili: Dırgam) Arslanlar, esedler, dırgamlar.

dariyye

• Divan şairlerinin, dünyevi makamca büyük olanların yaptırdıkları köşk ve konaklara dair yazdıkları manzume. (Farsça)

darül harb

• (Dâr-ül harb) Harp yeri. Müslümanlarla gayr-i müslimler arasında sulh akdedilmemiş memleket. Kâfirlerin ve onların gayr-i islâmi hükümlerinin hâkim olduğu yer.

darül islam

• (Dâr-ül İslâm) İslâmiyet merkezi. Müslümanların hâkim olduğu yer.

darülislam / dârülislâm

• Müslümanların huzur içinde yaşadığı yer.

dasitan / dâsitân

• (Dâstân) Destan, sergüzeşt. Geçmiş hâdiseleri anlatan nesir veya nazım halinde yazı. (Farsça)
• Şöhret. (Farsça)

deccal / deccâl

• Kıyametten az önce çıkacak, insanlardan bir kısmını sapıtacak ve daha sonra Hz. İsa tarafından öldürülecek olan şahıs.

decl

• Örtmek.
• Devenin katranlanması.
• Karıştırmak, yalan söylemek. Hakkı bâtıl; bâtılı hak diye göstermek. Anarşi çıkarmak.
• Bâtılı hak gösteren.
• Mübâlâgalı fâili; Deccaldır.

def-i a'da / def-i a'dâ

• Düşmanların uzaklaştırılması.

defter-i a'mal / defter-i a'mâl

• Amel defteri, insanların dünyadaki hayır ve kötülüklerin kaydedildiği defter.

• İnsanların amellerinin iyilik veya, kötülüklerinin meleklerce kaydolunduğu manevî defter.

deha

• Çok akıllılık. Zekiliğin ve anlayışlılığın son derecesi. İleri görüşlülük, geniş ve çok güzel fikir sâhibi olmak.

• Olağanüstü zeka ve anlayış kabiliyeti.
• Olağanüstü zeka sahibi kimse.

deha-i kudsi / deha-i kudsî

• Dinin derin hakikatlarını anlamakta yüksek mahareti olan dehâ. Dinî dehâ.

dehaet

• Dahilik, dehâ sahibi olma. Zekilikte, anlayışlılıkta çok yüksek olma.

dehri / dehrî

• Zamanla ilgili, kıyamete inanmayan îmansız felsefeci.

dehriyyun

• (Tekili: Dehrî) Dehriye fırkasından olanlar.

dekakin / dekâkîn / دكاكين

• (Tekili: Dükkân) Dükkânlar.

• Dükkanlar. (Arapça)

delail

• (Tekili: Delil) Deliller. Bürhanlar. İsbât vasıtaları.

delailü'l-i'caz / delâilü'l-i'câz

• Abdülkâhir-i Cürcânî'nin, Kur'ân-ı Kerim'in edebî yönünü anlattığı bir eseri.

delalet / delâlet / دلالت

• Delil olmak. Yol göstermek. Kılavuzluk. Doğru yolu bulmakta insanlara yardım etmek.
• İşaret.

• İşâret etmek, göstermek. Doğru yolu gösterme.
• Bir lafzın (sözün) bir mânâyı (anlamı) ifâde etmesi, göstermesi.

• Delillik, yol gösterme. (Arapça)
• Delâlet etmek: (Arapça)
• Yol göstermek. (Arapça)
• Anlamına gelmek. (Arapça)

delil-i kat'i / delîl-i kat'î

• Mânâsı açıkça anlaşılan âyet-i kerîme ve tevâtürle bildirilmiş olan hadîs-i şerîf. Bunlar, farzlar ile haramları bildirirler. Kesin delil.

delil-i vazıh / delil-i vâzıh

• Açık delil, anlaşılır delil.

delil-i zanni / delîl-i zannî

• Mânâsı açıkça anlaşılmayan, tek bir mânâya, delâlet etmeyen âyet-i kerîme ve tek bir Sahâbî tarafından bildirilen, mânâsı açık hadîs-i şerîf.

delilün / delîlün

• "Delildir" anlamına gelen kelime.

dellal-ı kitab-ı mübin / dellâl-ı kitab-ı mübîn

• Bütün hakikatleri açıklayan Kur'ân-ı Kerimdeki gizil sırları insanlara duyuran.

demagoji

• yun. Halkı kendi menfaati için okşama siyâseti. Halkın hoşuna gidecek sözlerle insanların sevgisini kazanarak kendi maksadını elde etmeğe çalışmak. Halk avcılığı. Cerbeze.

demokrasi

• yun. (Demos: Halk; Kratia: İdare, iktidar) Halk iktidarına dayanan hükümet şekli. Devlet iktidarını elinde bulunduranların, halkın çoğunluğunun iradesiyle seçildiği hükümet şeklidir. Tatbikatı üç şekildir:1- Vasıtasız hükümet şekli: Halk, devlet iktidar ve hâkimiyetini vasıtasız olarak kullanır. Kan

denen

• Bir kişinin belinin bükülüp eğri olması.
• Kolları çok kısa olmak.
• Hayvanların ayakları kısa ve göğüsleri yere yakın olması.

deneycilik

• (Ampirizm) Fels: İnsan zihninde mevcut her bilginin ve her düşüncenin kaynağı tecrübe (deney) olduğunu iddia eden felsefi görüş. Bu görüş, tecrübenin ehemmiyetini belirtirken aklın ve dinin rolünü inkâr ediyor. Tecrübe maddi dünyayı anlamak için gerekli ama, yeterli değildir. Tecrübe görüneni ve müş

derçin resmi

• Kesilen hayvanlardan alınan bir cins vergi.

derebeyi

• Ortaçağda kendi arazisi içindeki insanlara istedikleri gibi hükmeden, devamlı olarak birbirleriyle savaşan geniş toprak sahiplerinden her biri.
• Mc: Asi, zorba.

derecat-ı fehim / derecât-ı fehim

• Anlayış dereceleri.

derecat-ı insan

• İnsanların seviyeleri, dereceleri.

derece-i fehim

• Anlama derecesi.

derece-i fehim ve edeb

• Anlayış ve edep seviyesi.

derece-i fehim ve zevk

• Anlama ve zevk etme derecesi.

derece-i fehm

• Anlayış derecesi.

derk / درک / دَرْكْ

• En aşağı kat, her şeyin dibi. Aşağı inen basamak.
• Anlamak.

• Anlama, algılama.

• Anlama, kavrama.

• Anlama, idrak etme. (Arapça)
• Alma. (Arapça)
• Derk etmek: Anlamak, idrak etmek. (Arapça)

• Anlama.

derk etmek

• Anlamak.

derk-i dekaik

• İnce ve dakik şeyleri iyice kavrama, anlama.

derk-i kusur

• Kusurunu anlama.

derketmek

• Anlamak, kavramak.

• Bir şeyin en esasını, dibini öğrenmek, iyice anlamak.

dermeyan edilen

• İleri sürülen, anlatılan, söylenen.

dermeyan etmek

• Anlatmak, söylemek, iddia ve defi'de bulunmak. Beyân. İleri sürmek.

derrak / derrâk / دراک

• (Derk. den) Çok dikkatli olan, çabuk anlayan, anlayışlı, müdrik.

• Anlayışlı. (Arapça)

deryab

• Akıllı, anlayışlı, müdrik. (Farsça)

devabb / devâbb / دواب

• (Tekili: Dabbe) Binek hayvanları. Hayvanlar.
• Yürüyenler.

• Yük hayvanları. (Arapça)
• Binek hayvanları. (Arapça)

devair-i rububiyet / devâir-i rububiyet

• Rububiyet daireleri; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının alanları.

devair-i teşkilat / devâir-i teşkilât

• Oluşum alanları.

devavin / devâvîn / دواوین

• (Tekili: Divân) Divânlar, eski şairlerin şiirlerini topladıkları kitablar.

• Divanlar. (Arapça)

deviyy

• Nerden geldiği anlaşılamayan sesler, gürültüler, patırtılar.

devlet

• Sınırları belli olan bir memleketin sahibi olan insanların kurduğu siyasî, hukukî, idarî mahiyetteki merkezî teşkilât. Devlet, teşekkül tarzı, takip ettiği esas siyaset, temsil ettiği hâkimiyet ve iktidarın mahiyeti bakımından çeşitlere ayrılır:1- Kapitalist Devlet: İktisadî siyasete, şahsî mülkiyet

deyn-i mütevassıt

• Ticâret malı olmayan zekât hayvanları ile köle, ev, yiyecek, içecek gibi ihtiyâç maddelerinin satışları karşılığı ve binâların kirâ alacakları.

dil

• t. Lisan, zeban.
• Ağızdaki tat alma duygusu ve konuşma uzvu.
• İnsanların konuştukları lehçelerin her birisi. Lügat.
• Muhtelif âlât ve edevâtın uzunca ve yassı, ekseriya oynak kısımları.
• Coğ: Denizin içine uzanmış üstü düz mumluk, uzunca kara parçası.
• Mc:

dil-agah / dil-âgâh

• Kalbi uyanık. Akıllı, bilgili, görgülü. Gönül anlar. (Farsça)

dima'

• (Tekili: Dem) Kanlar.

din

• Ceza, ivaz.
• İman ve amel mevzuu olarak insanlara Cenab-ı Hak tarafından teklif olunan Hak ve hakikat kanunlarının hey'et-i mecmuasıdır. Din, kâinatın, dünyanın hayatın ve insanın yaratılış gayeleri ve var oluş şekillerini açıklıyarak, onları mânasızlıktan ve abesiyetten kurtarır. İns

• Allahü teâlânın insanları dünyâ ve âhirette râhat, huzûr ve seâdete (mutluluğa) kavuşturmak için peygamberleri vâsıtasıyla bildirdiği yol, emirler ve yasaklar.

din ehli

• Dindarlar; dinin emir ve yasaklarına uyanlar.

dırak

• (Tekili: Daraka) Deriden mâmul kalkanlar.

dirase

• Kitab okumak.
• Elbiseyi eskitmek.
• Gizli yol.
• Harmanda buğday döğmek.
• Uyuz olan deveyi katranlamak.

dirayetli

• Kavrayışlı, zeki, bilgili, anlayışlı.

dırs

• (Çoğulu: Derâsa-Edrâs) Kertenkele, fare ve kedi gibi hayvanların eniği.

divan-ı muhasebat

• İnsanların sorgulanıp hesaba çekileceği yüksek makam; mahşerdeki hesap.

diza

• Noksanlaştırmak.
• Eziyet vermek.
• Ezâ etmek.
• Hor ve hakir etmek.

dominyon

• ing. Büyük Britanya İmparatorluğu'nun, anavatanla aynı hakları olan deniz aşırı parçalarından beherine verilen isim.

dua ordusu / duâ ordusu

• Sıkıntı ve darda kalan müslümanlara duâları ile yardımda bulunan Allahü teâlânın sevgili kulları, velîler.

duat

• (Tekili: Dâî) Duâ edenler. Allah'a yalvaranlar.
• Dâvet edenler.

duhala

• (Tekili: Dahil) Yabancılar. Muhacirler. Sığınanlar. Dahilde olanlar.

dühat

• Akıllılar. Akılda çok ileri olanlar. Dehâ sâhibi. Son derece anlayışlı ve zekâ sahibi olanlar.

dühur / dühûr

• Devirler, zamanlar. Dünyalar.

dümdar

• Askerlikte arttaki emniyeti te'minle vazifeli, geriden gelen ve askeri tâkib eden birlik. Ordunun geriden emniyet kuvveti. (Farsça)
• Mc: Son zamanlarda gelen büyük evliyâullah. (Farsça)

dumur

• Büyüyüp gelişememek. Zayıflıktan, hayvanların karnının içeri çökmesi.

dünya ehlince

• Dünyada yaşayanlarca.

dünyevi haşir / dünyevî haşir

• Büyük haşre örnek olarak bahar mevsiminde bitkilerin ve hayvanların dirilişi.

dur-baş

• "Uzak ol!" anlamına gelen bir emir. (Farsça)
• Değnek, sopa, âsa. (Farsça)

düsür

• (Tekili: Disar) Üste giyilen kaftanlar, elbiseler.
• Yatak çarşafları.

düvel-i mü'telife

• Anlaşmış devletler. Birinci Cihan Harbinde: İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya.

e'cam

• (Tekili: Acem) Arab olmayanlar. Güzel arabi bilmeyenler. Güzel ve fasih konuşamıyanlar.
• Acemiler.

eacim

• (Tekili: Acem) Yabancılar, Arap olmayanlar. İranlılar.

eadi

• (Tekili: Adüv) Düşmanlar. Hasımlar.

eazım-ı insaniye / eâzım-ı insaniye

• İnsanların ileri gelenleri.

eb'ad-ı namahdud / eb'âd-ı nâmahdud

• Hudutsuz uzaklıklar ve mekânlar.

ebalis

• (Tekili: Ebâlise) (İblis) İblisler, şeytanlar.

ebatıl

• Böğürler, yanlar.

ebdal / ebdâl

• (Tekili: Bedil veya Bedel) Evliyâdan, ziyâde nuraniyyet kazanmış olanlar. Evliyâ zümresinden bir cemaat. Arapçada halkın lüzumlu işlerinin tasarrufuna memur bir cemaata denir.

• Bedeller. Dünyânın nizâmı, düzeni ile vazîfeli olup, Allahü teâlânın insanlardan gizlediği büyük zâtlar. Biri vefât edince, yerine başkası getirildiğinden bu isimle anılmışlardır. Bunlara Ricâlü'l-Gayb da denir.

ebhire

• (Tekili: Buhâr) Dumanlar, buğular.

ebleh

• Aklı az, anlayışı kıt, ahmak.

ebna-i adem / ebnâ-i âdem

• Adem oğulları. İnsanlar.

ebna-i cins / ebnâ-i cins

• Kendi sülâlesinden gelenler. Aynı cinsten olanlar.

ebna-yı beşer / ebnâ-yı beşer

• İnsan oğulları, insanlar.

ebna-yı cins / ebnâ-yı cins

• Kendi cinsinden olanlar; insanlar.

ebna-yı mazi / ebnâ-yı mazi

• Geçmişin insanları, geçmişte yaşayan insanlar.

• Mâzinin insanları.

ebna-yı müstakbel / ebnâ-yı müstakbel

• Geleceğin insanları.

ebnayıcins / ebnâyıcins

• Aynı türden olanlar.

ebrar / ebrâr / ابرار

• (Tekili: Berr) Özü sözü doğru olanlar, hamiyetliler. Sâdıklar. İyiler.

• İyi insanlar.

• İyi kimseler. Îmânlarında sâdık (doğru), Allahü teâlânın yasak kıldığı şeylerden sakınıp, emirlerine uyan, bozuk inanışlardan, kötü ahlâktan ve çirkin işlerden uzak duranlar. Teklik şekli berr'dir.

• İyi insanlar, dürüst insanlar. (Arapça)

ebu bekir-i sıddık

• Asıl adı Abdullah, künyesi Ebu Bekir, lâkabı Sıddık ve Atik. Erkekler içerisinde Resul-i Ekreme (A.S.M.) ilk iman eden; bütün muharebelerde ona refakat eden; seferde, hazarda, bütün tehlikeli anlarda Peygamber Efendimizle (A.S.M.) beraber çalışmış ve onun en yakın Sahâbesi. Onun sohbetinden feyz alm

ebu talha zeyd bin sehl

• Ashab-ı Kiram arasında, sayılı kahramanlardan ve atıcılardandır. Resul-ü Ekreme (A.S.M.) atılan oklara göğsünü germiştir. 20 Hadis-i Şerif rivayet etmiştir. Hicri 34 tarihinde vefat etmiştir. Bütün muharebelere katılmış bir kahraman-ı İslâmdır. (R.A.)

ebu zerr-i gıffari / ebu zerr-i gıffarî

• İlk İslâm olanların beşincisi olup ilimde İbn-i Mes'ud hazretlerine müsavi sayılırdı. Resül-ü Ekrem Aleyhissalâtu Vesselâmdan 281 Hadis-i Şerif nakletmiştir. Hazreti Ali Kerremallahu Vechehu kendisine "İlim dağarcığı" lâkabını vermiştir. Hi: 31'de Hakkın rahmetine kavuşmuştur. (R.A.)

ebu-l vakt

• Vakit ve hâlin te'siri altında kalmıyanlar.

ecahil

• (Tekili: Echel) En cahil, daha bilgisiz olanlar.

ecille

• (Tekili: Celil) Fazilet, ilim ve rütbe itibariyle daha yüksek olanlar. Büyükler.

ecmat

• (Tekili: Ecme) Ormanlar, sık ağaçlı yerler.

ecnab

• (Tekili: Cenb) Yanlar. Yan taraflar.

ecnas-ı mahlukat / ecnâs-ı mahlûkat

• Yaratılanların cinsleri, türleri.

ecr

• İyilik, mükâfât, ücret, karşılık. Allahü teâlânın râzı olduğu, beğendiği işleri yapanlara verdiği sevâb.

ecras

• (Tekili: Ceres) Büyük çıngıraklar, çanlar.

ecsad-ı insaniye / ecsâd-ı insaniye

• İnsanların cesetleri bedenleri.

ecsam-ı uzviye

• Organik cisimler, organlara ait cisimler.

ecved-ün nas / ecved-ün nâs

• İnsanların en iyisi olan Hz. Peygamber (A.S.M.)

ecza-yı bedeni / ecza-yı bedenî

• Bedenin parçaları, organlar.

eda / edâ

• Yapma, ödeme, davranış, anlatım yolu.

edat

• Tek başına bir anlam ifade etmeyen, kullanıldığı kelimelerle sebep, sonuç, vasıta benzerlik vb. bakımlardan ilişkisi olan kelime (dahi, gibi, için vs.).

• Kendi kendine anlamı olmayıp isim ve fiillere katılarak anlam gösteren kelime. 2 Âlet.

edat-ı şart

• Gr. şart edâtı, "eğer, şayet" anlamına gelen "in" ve "lev" gibi.

edeb

• Terbiye. Kavlen, fiilen insanlara lütuf ile muamele etmek. Güzel ahlâk. Usluluk. Hayâ.
• Ist: Sünnet-i Resul'e (A.S.M.) uygun hareket etmek.
• Utanılacak şeylerden insanı koruyan meleke; kuvve-i râsiha-i nefsiye.
• Edebiyat ve ondan bahseden ilim. (Kur'anın edebi ise: Öyle

edebi / edebî

• Edebe dâir. Güzel söylenmiş yazı. Edebiyata âit. Ehl-i edebe, terbiyeli, ahlâklı ve edebli olanlara dâir ve edebe mensup ve müteallik.

edebiyat

• Düşünce, duygu veya herhangi bir hakikatı veya herhangi bir fikri yazı veya sözle, manzum veya nesir halinde güzel şekilde ifâde san'atı. Bu san'atla uğraşan ilim kolu.
• Edebiyata âit yazıları toplayan kitap.Edebiyatın sözlük anlamından biri de edebe, yani terbiyeye uygun söz söylemek

edebiyyun

• Edebiyatçılar. Edebiyatla uğraşanlar.

edhine

• (Tekili: Duhân) Duhanlar, dumanlar, sisler.
• Tütünler.

edvar

• (Tekili: Devr) Devirler, zamanlar.

edvar-ı sabıka / edvar-ı sâbıka

• Geçen zamanlar.

edyar

• (Tekili: Deyr) Manastırlar, kilisler. Hıristiyanların ibadethâneleri.

ef'al ve a'mal-i beşeriye / ef'al ve a'mâl-i beşeriye

• İnsanların iş ve davranışları.

ef'al-i mükellefin / ef'âl-i mükellefîn

• Mükellef olanların (yani; Cenâb-ı Hakk'ın teklif ve emirlerini kabul ve vazifeli kimselerin) yaptıkları amel ve işler. Bunlar şu isim altında sıralanır: Farz, vâcip, sünnet, müstehab, mübah, mekruh, haram, sahih bâtıl, fâsid, helâl.

efai

• (Tekili: Ef'a) Engerek yılanları.

efaik

• (Tekili: Efike) Yalanlar, dolanlar, düzme sözler. İftiralar.

efarit

• (Tekili: İfrit) İfrit gibi, ifrite benzer adamlar. Hilekârlar, kurnazlar, cüretliler.
• Pek hain cinler.
• Şeytanlar, iblisler.

efazıl / efâzıl / افاضل

• Seçkin insanlar. (Arapça)
• Bilginler. (Arapça)

efdal

• (Tekili: Fazl) Ziyadeler, fazlalar, çoklar.
• İhsanlar, ikramlar, iyilikler, meziyetler, hünerler.

efgan

• Figanlar, inlemeler.

efham / efhâm

• Anlayışlar, zihinler, anlamalar.

• Anlayışlar, idrakler.

• Anlamalar, en iyi anlayan.

efhem

• Anlayışlı, kolay anlayan.

eflak / eflâk

• (Tekili: Felek) Felekler, gökler. Dünyalar, âlemler. Asumanlar.

efnad

• (Tekili: Fened) Bunaklar, yaşlarının ilerlemesinden bunamış olanlar.

efrad-ı beşer / efrâd-ı beşer

• İnsanlığın fertleri, insanlar.

efrad-ı insaniye

• İnsan fertleri, insanlar.

efradını cami ağyarını mani / efradını câmi ağyârını mani

• Kendisine ait olanları toplayan, olmayanları dışarda bırakan.

efrenc

• (Franc. dan) Bu kelime, Ortaçağda teşekkül ederek, o sıralarda Frankların ve bilhassa Charlemagne'in hükmü altında bulunanlara ve zamanla genişleyerek bütün Avrupalılara denmiştir. Frenk. Avrupalı ve hasseten Fransız. (Fransızca)

efsah

• Daha düzgün anlatım.

efsah-ı füseha / efsah-ı füsehâ

• Sözü düzgün, akıcı ve etkili konuşanların en ileri geleni.

• Fasih ve güzel konuşanların en fasihi ve güzeli.

efsane-guy

• Masal söyleyen, efsane anlatan.

egbiya

• (Gabi. den) Gabiler. Akılsızlar. Anlayışı kıt olanlar.

eglak

• (Tekili: Galak) Kilitler, kilitli şeyler. Mc: Anlaşılması zor olan ifadeler.

egosantrizm

• Psk: Benmerkezcilik. Zihnî gelişmenin ilk çocukluk safhası. Bebek büyüyüp kendi varlığı ile başka varlıkları ayırmaya başladığı zamanlarda kendine has bir düşünce tarzı ile düşünür. Sanki dünyada en önemli varlık kendisi, herşey onun emrine ve isteğine hazır olmalı. Annesi, babası, diğer insanlar ve (Fransızca)

egval

• (Tekili: Gul) Büyük felâketler, âfetler, musibetler, belâlar.
• şeytanlar.
• Gulyabaniler.

ehali

• (Tekili: Ehl) Bir memleket, şehir, kasaba köy veya semt veyahut da mahallede yerleşip oturanlar.
• Avam, halk umum.

ehass-ül havas / ehass-ül havâs

• En hâlisin hâlisi. Şuhudi imân sahibleri olan evliyalar. Cenab-ı Hakk'a yakınlık kazananların en hâlisi olan enbiyâ ve evliya. Efdallerin efdali, sâlihlerin sâlihi.

ehbar

• (Tekili: Habr) Âlimler. Yahudi âlimleri.
• Sürurlu anlar.

ehille

• (Tekili: Hilâl) Hilâller. Yeni hilâl şeklinde olanlar.

ehl

• (Ehil) Yabancı olmayan, alışık olduğumuz.
• Dost, sahip, mensup. Evlâd, iyal. Kavm, müteallikat. Usta, muktedir ve becerikli anlamıyla ehil ve ehliyet İslâmiyette önemli bir husustur. Dinimiz, bize işleri ehline vermemizi emreder. Cemiyette işler, mevkiler, makamlar, görevler, ehline v

ehl-i adavet ve haset / ehl-i adâvet ve haset

• Düşmanlık besleyenler ve kıskananlar.

ehl-i alem / ehl-i âlem

• Âlemin ehli olan insanlar.

ehl-i aşk

• Kalpleri Allah sevgisiyle dolu olanlar.

ehl-i azap

• Azap ehli, azaba uğrayanlar.

ehl-i basiret / ehl-i basîret

• Gerçeği kalple anlayan kişiler.

ehl-i batın / ehl-i bâtın

• Görünürdeki eşyanın bize görünmeyen mânâlarına vakıf olanlar.

ehl-i bekà

• Bâkî olanlar, sonsuza dek yaşayanlar.

ehl-i belağat / ehl-i belâğat

• Edebiyatçılar, söz ve ifade uzmanları.

ehl-i beyt

• Ev ehli, evdeki çoluk çocuk. Daha ziyade Hz. Peygamberimizin (A.S.M.) evine mensub olanlar bu isimle anılırlar.

ehl-i beyt-i nebevi / ehl-i beyt-i nebevî

• Peygamberimizin ailesinden olanlar.

ehl-i bid'a

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışanlar.

ehl-i bid'a ve ilhad / ehl-i bid'a ve ilhâd

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışanlar ve inkârcılar.

ehl-i bid'a ve mülhid

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı şeyleri dine mal etmeye çalışanlar ve dinsizler.

ehl-i bid'ad

• Dinde olmadığı halde sonradan çıkan şeylere uyanlar.

ehl-i bid'at

• Bid'at sâhipleri. Peygamber efendimizin ve eshâbının bildirdiği doğru îtikâddan (inanıştan) ayrılanlar.

ehl-i cebr

• Cebriye Mezhebine bağlı olanlar.

ehl-i cennet ve cehennem

• Cennet ve cehennemde olanlar.

ehl-i cezbe

• Cezbeye kapılanlar.

ehl-i cezbe ve ehl-i istiğrak

• Tarikat ve tasavvuf ehlinden olup zikir ve ibadetle kendinden geçip dünyayı unutanlar.

ehl-i dalal / ehl-i dalâl

• Sapıtanlar, yoldan çıkanlar.

ehl-i dalalet / ehl-i dalâlet / اَهْلِ ضَلَالَتْ

• Dalâlette olanlar.

• Haktan sapanlar.

ehl-i dalalet ve bid'a / ehl-i dalâlet ve bid'a

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışan, doğru ve hak yoldan sapmış olanlar.

ehl-i dalalet ve ilhad / ehl-i dalâlet ve ilhad

• Doğru ve hak yoldan sapan, insanları da saptırmaya çalışan sapık kimseler.

ehl-i dalalet ve tuğyan / ehl-i dalâlet ve tuğyân

• Doğru yoldan sapmış olanlar ve azgınlıkta ileri gidenler.

ehl-i dil

• (Ehl-i kalb) Kalbi uyanık, basireti ziyade olan. Gönül ehli. Mâneviyata çok kıymet veren, kalben Cenab-ı Hakk'a çok yakınlık hissedip çok hikmetlerden anlayan zât.

ehl-i din / اهل دین

• Bir dine inananlar.

ehl-i diyanet / ehl-i diyânet

• Dindar insanlar.

• Din işlerinden anlayanlar. Dindarlar.

ehl-i dünya / ehl-i dünyâ

• Âhireti unutup, dünyâya sarılanlar. Dünyâya düşkün olanlar.

ehl-i ebed

• Ebedî olanlar, ebedîler.

ehl-i edyan / ehl-i edyân

• Din sahipleri, dine inananlar.

ehl-i ehva / ehl-i ehvâ

• Heva ehli, arzu ve isteklerine tabi olanlar.

ehl-i fazl

• Fazilet sahibi olanlar.

ehl-i fazl ve kemal / ehl-i fazl ve kemâl

• Fazilet ve kemâl sahibi olanlar.

ehl-i felsefe

• Felsefeciler, düşüncede felsefeyi esas alanlar.

ehl-i felsefe ve hikmet / اَهْلِ فَلْسَفَه وَ حِكْمَتْ

• Felsefeyle uğraşanlar, filozoflar.

• Felsefeciler ve varlıkların hikmetlerini araştıranlar.

ehl-i feraset

• Çabuk sezme ve anlama kabiliyeti olanlar.

ehl-i fesat

• Bozgunculuk çıkaranlar.

ehl-i fetret

• Hz. İsâ (a.s.) ile Hz. Muhammed'in (a.s.m.) devirleri arasında vahiysiz geçen zaman diliminde yaşayanlar.

ehl-i gaflet / اَهْلِ غَفْلَتْ

• Dünyâya dalıp, âhireti unutanlar.

• Gafletde olanlar. Gafiller.

• Gaflette olanlar.

ehl-i gaflet ve tuğyan

• Gaflete dalanlar ve zulüm ve taşkınlıkta çok ileri gidenler.

ehl-i gayret ve hamiyet

• Din, aile, millet, vatan gibi değerleri koruma duygusu ve gayretinde olanlar.

ehl-i gaza / ehl-i gazâ

• Din için cihad edenler, savaşanlar.

ehl-i hadaret ve medeniyet / ehl-i hadâret ve medeniyet

• Şehirlerde yaşayanlar, medenîler.

ehl-i hadis / ehl-i hadîs

• Hadis ilmiyle uğraşanlar, hadis âlimleri.

ehl-i hak

• Doğru yolda olanlar.

ehl-i hak ve hakikat

• Hak ve hakikat üzere olanlar.

ehl-i hak ve zekavet / ehl-i hak ve zekâvet

• Doğru yoldan olan ve çabuk anlayıp kavrayan zekî kimseler.

ehl-i hakikat

• Hakikat ehli, doğru ve hak yolda olanlar.

ehl-i hakikat ve kemal / ehl-i hakikat ve kemâl

• Doğru ve hak yolda olanlar ve mânevî açıdan belirli bir olgunluğa erişmiş kimseler.

ehl-i hal / ehl-i hâl / اهل حال

• Hâlden anlayıp, duruma göre idâre eden kimse. İlâhi tecellilere ve mânevi feyze mazhar olan. (Farsça)

• Halden anlayan

ehl-i heva / ehl-i hevâ

• Nefsin isteklerine uyanlar.

ehl-i hevesat / ehl-i hevesât

• Nefsin hoşlandığı, gelip geçici istek ve arzuların peşinde olanlar.

ehl-i hidayet / ehl-i hidâyet

• Hidâyette ve doğru yolda olanlar. Hidâyete erişmiş kimseler.

• Doğru yolda olanlar, iman etmiş olanlar.

ehl-i hidayet ve huzur

• Doğru ve hak yolda ve huzurda olanlar.

ehl-i hidayet ve istikamet

• Doğru ve hak yolda olanlar.

ehl-i hükumet / ehl-i hükûmet

• Hükümette olanlar yöneticiler.

ehl-i hürriyet

• Hürriyet yanlıları, Meşrutiyet sistemini savunanlar.

ehl-i idlal / ehl-i idlâl

• Yoldan çıkaranlar, saptıranlar.

ehl-i ifrat

• Bir meselede aşırı gidenler, sınırı aşanlar.

ehl-i ihanet

• Haksız yere hakaret edenler, aşağılayanlar.

ehl-i ihtisas / ehl-i ihtisâs / اَهْلِ اِخْتِصَاصْ

• Mütehassıslar, uzmanlar.

ehl-i ihtisas ve müşahede

• Görünmeyen âlemlere ait hakikatleri bizzat gözleyen ve bu konuda uzmanlaşan kimseler.

ehl-i iltibas / اَهْلِ اِلْتِبَاسْ

• Birbirinden ayıramayanlar.

ehl-i iman / ehl-i îman / اهل ایمان

• İman edenler, inananlar.

ehl-i iman ve islam / ehl-i iman ve islâm

• Allah'a inanan ve İslâma tâbi olanlar, mü'min ve Müslümanlar.

ehl-i iman ve taat

• İman eden ve dinin emirlerine uyanlar.

ehl-i insaf / ehl-i insâf

• Merhametli, adil olanlar.

ehl-i insan ve islam / ehl-i insan ve islâm

• Gerçek insan ve Müslüman olanlar.

ehl-i islam / ehl-i islâm

• Müslümanlar.

• Müslümanlar. Peygamber efendimizin bildirdiklerinin hepsini beğenen, kalbiyle inanıp, diliyle söyleyen müslüman.

• İslâm topluluğu. Müslümanlar.

ehl-i islamiyet / ehl-i islâmiyet

• İslâma tâbi olan, Müslümanlar.

ehl-i itizal / ehl-i itizâl

• Mutezile mezhebinden olanlar.

ehl-i ittihad-ı islam / ehl-i ittihad-ı islâm

• İslâm birliğinde olanlar.

ehl-i kalb ve iman

• Kalp ve iman ehli olanlar, kalbiyle mânevî olarak terakkide bulunanlar.

ehl-i kalem

• Eli kalem tutanlar, yazarlar.

ehl-i kanun

• Kanun koyanlar ve uygulayanlar.

ehl-i kelam / ehl-i kelâm

• Konusu daha çok inançla ilgili olan kelâm ilmiyle uğraşanlar.

ehl-i keşf

• Maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini gözlemleme seviyesine ulaşmış insanlar.

• His ve akılla anlaşılamayan şeylerin, kalbine doğduğu velî zâtlar.

ehl-i keşf-il kubur

• Kabir âleminde olanları bilen, kabirdeki ölünün ahvâlini keşfedip doğru olarak haber veren veli, evliya.

ehl-i keşfü'l-kubur

• Mânen kabirdeki ölülerin hallerini anlayanlar.

ehl-i keşif

• Maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini gözlemleme seviyesine ulaşmış insanlar.

ehl-i keşif ve keramet

• Allah'ın bir ikramı olarak, olağanüstü hal ve hareketlerin kendilerinde görüldüğü velî zâtlar ve mâneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini gözleme yeteneğine sahip insanlar, veliler.

ehl-i keşif ve velayet / ehl-i keşif ve velâyet

• Maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini gözleme yeteneğine sahip insanlar, veliler.

ehl-i kıble

• Kâbeyi kıble edinenler, müslümanım diyenler. İş ve sözünde açıkça küfür görülmeyen dalâlet (sapık) fırkalarında olanlar.

ehl-i kitab / ehl-i kitâb

• Hazret-i Îsâ veya Mûsâ aleyhimesselâmdan birine ve bunlara gönderilen kitâblara inanan kâfirler, yahûdîler ve hıristiyanlar.

ehl-i kitap

• Allah'ın gönderdiği kitaplara inananlar. Terim olarak yahudiler ve hıristiyanlar.

ehl-i kıyam

• Ayaklananlar, ihtilal girişiminde bulunanlar, isyan edenler.

ehl-i küfür ve dalalet / ehl-i küfür ve dalâlet

• İnkârcılar, hak yoldan ayrılanlar.

ehl-i küfür ve tuğyan

• İnkârcılar, inanmayanlar ve azgınlık ve taşkınlıkta çok ileri gidenler.

ehl-i kur'an / ehl-i kur'ân / اَهْلِ قُرْآنْ

• Kur'ân'a tabi olanlar.

ehl-i kura / ehl-i kurâ

• Köylerde yaşayanlar; kırsal kesimde olanlar.

ehl-i kusur

• Kusur arayanlar.

ehl-i ma'rifet / اَهْلِ مَعْرِفَتْ

• Allah'ı kamil bir imanla tanıyanlar.

ehl-i maarif / ehl-i maârif / اَهْلِ مَعَارِفْ

• Eğitimciler; ilim ve irfan ehli olanlar.

• İlim ehli olanlar.

ehl-i medaris

• Osmanlı döneminde dinî ilimlerin tahsil edildiği yüksek eğitim kurumlarına mensup olanlar.

ehl-i medeniyet

• Dünyaya yalnız dünya için ve maddî zevk ve menfaatleri için bakanlar.

ehl-i meşrep

• Bir hareket tarzı ve yol takip edenler, bir metoda sahip olanlar.

ehl-i namus / ehl-i nâmûs / اَهْلِ نَامُوسْ

• Nâmuslu insanlar.

ehl-i nar / ehl-i nâr

• Cehennemlik olanlar.

ehl-i nazar ve felsefe

• Tecrübeye dayanarak görüş ve düşünce sahibi olanlar ve felsefeciler.

ehl-i nifak / ehl-i nifâk / اَهْلِ نِفَاقْ

• Münâfıklar, iki yüzlü olanlar.

ehl-i nifak ve dalalet / ehl-i nifak ve dalâlet

• Hak yoldan sapan ve iki yüzlülük yapanlar.

ehl-i nur

• Nura doğru koşanlar.

ehl-i re'y

• İçtihadda, dînî hükümleri bildirmede İmâm-ı A'zam ve Irâk âlimlerinin yoluna tâbi olanlar. Bunlara ehl-i kıyâs, eshâb-ı re'y de denir.

ehl-i rivayet / ehl-i rivâyet

• Dînî kaynaklardan hüküm çıkarırken Hicâz âlimlerinin yoluna tâbi olanlar. Bunlara; ehl-i hadîs, ehl-i eser de denir.

ehl-i riyazat / ehl-i riyâzât

• Az gıda ile nefsin heveslerini kırıp, ilim ve ibâdetle meşgul olanlar.

ehl-i rum

• Osmanlı. Eskiden Anadolu'da yaşayanların bir ismi. Çünkü: Osmanlılar Romalıların (Rumların) çok bulunduğu memleketlerini fethedip yerleştiler. (Farsça)

ehl-i sadakat / ehl-i sadâkat / اَهْلِ صَدَاقَتْ

• Samîmî bağlı olanlar.

ehl-i sahih

• Söyledikleri doğru ve güvenilir olanlar.

ehl-i salah / ehl-i salâh / اَهْلِ صَلَاحْ

• Bütün güzel sıfatları üzerinde toplayanlar.

ehl-i salahat / ehl-i salâhat

• Dine göre yaşayanlar, salih kimseler.

ehl-i salat / ehl-i salât

• Namaz kılan insanlar.

ehl-i salib / ehl-i salîb

• Haçlılar, hıristiyanlar.

• Bayrağında salib (haç) bulunanlar. Hristiyanlar. (Farsça)
• Osmanlılardan 209 sene evvelki tarihte Haçlı Seferlerine katılan Hristiyan Ordusu. (Farsça)

• Haç sâhipleri. Târihte papalığın teşvikiyle müslümanlara karşı birleşerek seferler tertipleyen, milyonlarca insanın canına kıyan, devletlerin yıkılmasına sebeb olan hıristiyan milletler topluluğu, haçlılar, hıristiyanlar.

ehl-i salip

• Haçlılar, haçı kutsal sayan Hıristiyanlar.

ehl-i saltanat

• Sultanlar, idareciler.

ehl-i san'at

• San'atla uğraşanlar.

ehl-i sehavet ve ihsan / ehl-i sehâvet ve ihsan

• Bağış, ikram sahibi ve cömert olanlar.

ehl-i şekavet

• Sıkıntı ehli, Cehennemlik olanlar.

ehl-i semavat ve arz / ehl-i semâvât ve arz

• Göklerde ve yerde bulunan varlıklar; melekler gibi ruhanî varlıklar ve dünya üzerinde yaşayanlar.

ehl-i şeriat

• Şeriat taraftarı Müslümanlar.

ehl-i sevahil / ehl-i sevâhil

• Sahilde, deniz veya göl kenarında yaşayanlar. (Farsça)

• Sahillerde yaşayanlar; geçimlerini denizcilik ve balıkçılıkla temin edenler.

ehl-i şiir

• Şiir ile uğraşanlar, şairler.

ehl-i şiir ve hitabet

• Şiir ve düzgün söz söyleme san'atıyla uğraşanlar.

ehl-i sırat-ı müstakim

• Dosdoğru yolda olanlar.

ehl-i şirk / اَهْلِ شِرْكْ

• Allah'a ortak koşanlar.

• Allaha ortak koşanlar.

ehl-i şirk ve dalalet / ehl-i şirk ve dalâlet / اَهْلِ شِرْكْ وَ ضَلَالَتْ

• Allah'a ortak koşanlar ve hak yoldan sapmış inançsız kimseler.

• Allaha ortak koşanlar ve haktan sapanlar.

ehl-i şirk ve tuğyan / ehl-i şirk ve tuğyân / اَهْلِ شِرْكْ وَطُغْيَانْ

• Allah'a ortak koşanlar, isyan ve inançsızlıkta çok ileri gidenler.

• Ortak koşanlar ve azgınlık yapanlar.

ehl-i siyer

• Siyer ilmiyle uğraşanlar, İslâm tarihçileri.

ehl-i siyer ve hadis / ehl-i siyer ve hadîs

• Siyer ve Hadîs ilmiyle uğraşanlar, İslâm tarihçileri ve muhaddisler.

ehl-i sünnet

• Îtikâdda (inanılacak şeylerde) ve yapılacak işlerde Peygamber efendimizin ve O'nun Eshâbının (arkadaşlarının) ve sonra gelen müctehid İslâm âlimlerinin yolunda bulunan müslümanlar, sünnîler.

• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) söz ve hareketlerine şüphesiz, kat'i ve sağlam delillerle uyan. Sahabe ve onlara tâbi' olanların mezhebi ve o mezhepte olan. Bunların muhaliflerine "ehl-i bid'a" veya "fırak-ı dâlle" denir. (Farsça)

ehl-i sünnet ve cemaat / اَهْلِ سُنَّتْ وَجَمَاعَتْ

• Peygamberimiz (asm) ve sahabelerine inanç ve amelde uyanlar.

ehl-i şuur

• Şuur ehli, bilinç sahibi olanlar.

ehl-i taat ve ibadet

• Allah'ın emirlerini yerine getirenler ve ibadete düşkün olanlar.

ehl-i tabiat

• Herşeyin tabiatın tesiriyle meydana geldiğine inananlar.

ehl-i tahassun

• Sığınanlar.

ehl-i tahkik ve keşif

• Maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini gözleme yeteneğine sahip insanlar.

ehl-i takva / ehl-i takvâ / اَهْلِ تَقْوَا

• Günahlardan sakınanlar.

ehl-i tarih

• Tarih ilmiyle uğraşanlar, tarihçiler.

ehl-i tarik

• Tarikata mensup olanlar.

ehl-i tarikat / ehl-i tarîkat

• Tarikata mensup olanlar.

ehl-i tarikat ve hakikat

• Tarikata mensup olanlar ve hakikat mesleğinde olanlar.

ehl-i tarikat ve velayet / ehl-i tarîkat ve velâyet

• Tarikata mensup olanlar, tasavvufla ilgilenenler ve Allah dostları, velîler.

ehl-i tasavvuf / اَهْلِ تَصَوُّفْ

• Tasavvufla meşgul olanlar.

ehl-i tefrit

• Tersine aşırı olanlar, bir meselede ortalamanın altında kalanlar.

ehl-i tefsir

• Kur'ân'ı yorumlayanlar, açıklayanlar.

ehl-i teslis / ehl-i teslîs / اَهْلِ تَثْلِيثْ

• Allah'ı baba, oğul ve mukaddes ruh diye üçlü unsur olarak kabul eden Hıristiyanlar.

• Allah üçtür diyen Hristiyanlar.

ehl-i tetkik ve tenkid

• İnceden inceye araştıran ve kritik eden uzmanlar.

ehl-i tevekkül

• Allah'a tevekkül içinde olanlar.

ehl-i ticaret

• Ticaret yapanlar, tüccarlar.

ehl-i tuğyan

• Azgınlık ve taşkınlık yapanlar, zulüm ve küfürde çok ileri gidenler.

ehl-i turuk

• Tarikatlere mensup olanlar.

ehl-i ulum-u diniye / ehl-i ulûm-u diniye

• Dinî ilimlerle meşgul olanlar, din âlimleri.

ehl-i uzlet

• Yalnız yaşayanlar.

ehl-i veber ve badiye / ehl-i veber ve bâdiye

• Çölde sürekli hareket halinde yaşayan insanlar.

ehl-i veber ve badiyet / ehl-i veber ve bâdiyet

• Çölde sürekli hareket halinde yaşayan insanlar.

ehl-i velayet ve keşif / ehl-i velâyet ve keşif

• Mânevî mertebelere yükselen ve maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini keşfeden insanlar.

ehl-i velayet ve şuhud / ehl-i velâyet ve şuhud

• Mâneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini Allah'ın lütuf ve ihsanıyla gözleme yeteneğine sahip insanlar, velîler.

ehl-i vicdan ve insaf

• Vicdan ve insaf sahibi insanlar.

ehl-i vifak

• Birbirleriyle dostça yaşayanlar.

• Beğenilen işlerde birbirine muvafakat edip uyanlar, anlaşanlar.

ehl-i zevk

• Allah'a yakınlıkla ve uyanık kalple iman eden ve Kur'ân hakikatlerinden zevk alanlar.

• Zevklenenler, lezzet alanlar.
• Tas: Cenab-ı Hakk'a yakınlıkla, kurbiyetle veya uyanık kalble iman ve Kur'an hakikatlarından zevk alanlar.

ehl-i zevk ve şevk

• İman hakikatlerinin zevkine erişen ve bu sayede şevki artanlar.

ehl-i zikir

• Allah'ı sürekli olarak zikredenler, ananlar.

ehl-i zikir ve münacat / ehl-i zikir ve münâcât

• Sürekli olarak Allah'ı zikredip ananlar ve Allah'a yalvarıp zikredenler.

ehl-i zimmet

• İslâm devletinin himaye ve tabiiyyetinde bulunan hıristiyanlar.

• İslâm Devletinin tâbiiyetinden olan Hıristiyanlar. İslâm Devleti tarafından korunan müslümandan başka kimse. Zimmi.

ehlibida / ehlibidâ

• Dine aykırı olanı dine sokanlar.

ehlidalalet

• İslâmdan sapanlar, sapkınlar.

ehlifen

• Fen ilimleriyle uğraşanlar.

ehligaflet

• Gaflette olanlar, kul olduğunu hatırlamadan yaşayanlar.

ehlihal / ehlihâl

• İnandıkları mânâları hâlleriyle yaşayanlar.

ehliislam / ehliislâm

• Müslümanlar.

ehlinecat

• Kurtulanlar.

ehlisefahet / ehlisefâhet

• Günahlara dalanlar.

ehlişirk

• Allaha ortak koşanlar.

ehlitevhid

• Allahın birliğine inananlar.

ehriman

• Ateşe tapanların kötülük tanrısı.

ehyan

• (Tekili: Hîn) Zamanlar.

eimme-i erbaa

• Dört imâm. Müslümanların en büyük ve yüksek âlimleri ve müctehidlerinden hak mezheb müessisleri olan ve ehl-i imâna rehberlik eden büyük imâmlar. İsimleri şöyle sıralanabilir: İmâm A'zam Ebu Hanife, İmâm-ı Şâfii, İmâm-ı Mâlik, İmâm-ı Ahmed ibn-i Hanbel. (R.A.)

ekabir / ekâbir

• (Tekili: Ekber) En büyükler. Pek büyükler. Devlet ricali. Rütbece büyük olanlar.

ekabir-i ulema / ekâbir-i ulemâ

• En büyük âlimler, en büyük İslâm âlimleri. Âlimlerin en ileri derecede olanları.

ekanim-i selase / ekânim-i selâse

• Hıristiyanların baba, oğul ve Ruhu'l-Kudüs'ten oluştuğuna inandıkları Allah. Allah, İsa, Ruhu'l-Kudüs üçlüsü.

ekarim

• (Tekili: Kerim) Kerem sâhibi olanlar.

ekazib

• Yalanlar, kizbler, yalan ve uydurma sözler, asılsız kelâmlar.

ekonomi

• yun. İktisad. Tutum. Geliri gideri hesaplıyarak lüzumsuz masrafı bırakıp artırmağa çalışmak. Ölçülü ve idâreli harcamak. İnsanların sınırsız olan ihtiyaçlarıyla bunları sağlamaya yarayacak sınırlı imkân ve vasıtalar arasında mümkün olan azami uygunluğu temin için (sağlamak için) yapılan çalışma ve f

ekrad reçetesi

• "Kürtler reçetesi" anlamında olan Münâzarat isimli eser.

ekremü'l-ekremin / ekremü'l-ekremîn

• Cömert olanların en cömerdi olan Allah.

ekselans

• Eskiden bakanlar, elçiler ve cumhurbaşkanları için kullanılan bir ünvan. (Fransızca)

ekser-i nas / ekser-i nâs

• İnsanların çoğunluğu.

ektar

• (Tekili: Keter) Haysiyetler, onurlar, şerefler, şanlar, ünvanlar, soylar. Nesebler, dereceler, mertebeler.

ekvan

• Yaratılanlar.

ekvani / ekvanî

• Yaratılanlarla ilgili.

ekvar

• (Tekili: Küvâre) Petek. Arı kovanları.

el-ala / el-âlâ

• Cenâb-ı Hakkın lütuf ve ihsanları. Ni'metler.

el-hafız / el-hâfız

• Hadîs ilminde uzman olan ve en az yüz bin hadîs-i şerifi, o hadîsleri aktaranların bilgileriyle beraber ezbere bilen hadîs âlimi.

ela / elâ

• Arapça'da başlama ve tenbih edatı, "öyle değil mi?", "dikkat ediniz" gibi anlamlara gelir.

elbürz

• Kafkas sıradağlarının en yükseği. (Farsça)
• Hakkında türlü türlü hurafeler ve masallar anlatılan Kaf Dağı. (Farsça)
• Uzun boylu ve yakışıklı kimse. (Farsça)

elcime

• (Tekili: Licâm) Hayvanların ağızlarına takılan gemler.

elektroliz

• Fiz: Birleşik bir cismi elektrik vasıtasıyla elemanlarına ayırma işi.

elet

• Noksanlaştırmak. Eksiltmek.
• Hapsetmek.
• Yemin vermek.

elhubbu-lillah

• Allah için sevmek. Muhabbet, dostluk, sevgi sırf Allah içindir. Hoş geçim, insanlara olan muhabbet Cenab-ı Hakk'ın rızası içindir.

elkıssa

• Sözün kısası, sözden anlaşıldığına göre, hülâsa.

elli dört farz

• İslâm âlimlerinin, müslümanların hâtırlarında tutmalarını kolaylaştırmak için, öncelikle bilmeleri îcâbeden pek çok farzdan, Allahü teâlânın emirlerinden derledikleri elli dört tânesi.

elsine / السنه

• (Tekili: Lisan) Diller. Lisanlar.

• Lisânlar, diller.

• Lisanlar, diller.

• Diller, lisanlar. (Arapça)

elsine-i garbiyye

• Batı dilleri, garb lisanları.

elsine-i mahsusa

• Özel lisânlar; kendilerine ait özel diller.

elsine-i terkibiye

• Birbirine eklenen kelimelerle konuşulan diller. Terkibli ifâdesi çok olan, Arabçaya uymayan lisanların hususiyeti. (Arabî Lisanına "Tasrifî" denilir. Çünkü aynı kökten kelimeler rahatlıkla yapılmaktadır. Arabçaya bu hususta yetişen başka bir lisan yoktur.)

elt

• Noksanlaştırmak. Hapsetmek.
• Yemin vermek.

eltaf-ı ilahiyye / eltaf-ı ilâhiyye

• İlâhî lütuflar; Allah'ın ihsanları, şefkatle muamelesi.

elye

• (Çoğulu: Eleyât) Koyun kuyruğu.
• Başparmağın ve dizin aşağı yanlarında olan kabaca etler.

emakin / emâkin / اماكن

• (Tekili: Mekân) Yerler. Mekânlar.

• Mekanlar. (Arapça)

emakin-i mukaddese / emâkin-i mukaddese

• Mukaddes yerler, kutsal mekânlar.

emalic

• (Tekili: Ümluc) Fidanlar, yapraklar, uzun yapraklı otlar.

emanet-i hilafet / emanet-i hilâfet

• Peygamberimizin (a.s.m.) vekili olarak Müslümanların din ve dünya işlerinin tedbirini gören genel başkanlık emaneti.

emanet-i tebliğ

• Tebliğ, anlatma emaneti.

emarat

• Emareler, nişanlar, işaretler, ip uçları.

emasil

• (Tekili: Emsel) Benzerler, eşler, akranlar, müsaviler.
• İtibarlı kimseler.

emazir

• (Tekili: Mezir) Kuvvetli ve azamet sahibi olanlar.

emhal

• (Tekili: Mehl) Mehiller, mühletler, vâdeler, zamanlar, bir iş veya vazifenin yapılması için verilen fazla zamanlar.

emir-ül-mü'minin / emîr-ül-mü'minîn

• Müslümanların reîsi, devlet başkanı.

emkine / امكنه

• (Tekili: Mekân) Mekânlar, hâneler, evler, mahaller, mevkiler, yerler.

• Mekanlar, yerler. (Arapça)

emperyalizm

• Bir devletin, sınırlarını genişletme politikası. Sınırları genişletmekteki gaye, başka memleketlerin zenginlik kaynaklarını ele geçirme ve insanlarını kendi hesaplarına çalıştırmaktır. Bu maksat için çok defa silâhlı harp, hem masraflı, hem de hürriyet fikriyle bağdaşmadığından zamanımızda daha sins (Fransızca)

emr-i teklifi / emr-i teklîfî

• Allahü teâlânın insanlara yapmaları veya sakınmaları için verdiği emirler. Buna Emr-i teşrîî de denir.

emsal

• (Tekili: Misâl) Denk. Benzer. Yaşları birbiriyle aynı olanlar.
• Mat: Kat sayı.
• (Mesel) Kıssalar, hikâyeler, romanlar, masallar, destanlar.

emsiye

• (Tekili: Mesâ) Akşamlar, akşam vakitleri. Günün son zamanları.

emval-i zahire / emval-i zâhire / emvâl-i zâhire

• Sâime denilen hayvanlar ile bir kısım arazi mahsulâtı ve madenleri ile yer altındaki hazineler ve gümrüklere uğrayan ticaret mallarıyla, nakitler.

• Zekât hayvanları ve topraktan elde edilen mahsûl gibi gizlenmesi mümkün olmayan mallar.

en'am / en'âm

• Deve, sığır, koyun gibi hayvanlar.
• Kur'ân-ı Kerimin altıncı Suresinin adı ve bir kısım Kur'ân âyetlerinden ve Surelerinden müteşekkil dua kitabı.

• Davar, koyun, keçi, sığır ve deve gibi hayvanlar.

en'üm

• (Tekili: Ni'met) Nimetler, iyilikler, lütuflar, ihsanlar.
• Medine-i Münevverede bir mevki ismi.

enam / enâm / انام

• Yaratılmışlar, halk, insanlar.

• Canlılar. (Arapça)
• İnsanlar. (Arapça)

enasi

• (Tekili: Enâsiye) (İnsan) İnsanlar.
• Basar, göz.

enbiya / enbiyâ

• Nebîler, peygamberler. Yeni din ile gönderilmeyip, insanları önceki dîne dâvet eden peygamberler Nebî kelimesinin çoğulu. Yeni bir din ile gönderilen peygambere ise, resûl denir.

encad

• (Tekili: Necd) Yüksek yerler, yüce mekânlar.

ene'l-hakk

• "Ben hakkım" anlamına gelen ve ilk defa Hallac-ı Mansûr tarafından söylenen söz.

enfas

• (Tekili: Nefes) Nefesler. Soluklar.
• Ruhlar. Canlar.
• Cevherler.
• Duâlar.

enfüs

• (Tekili: Nefs) Nefsler, ruhlar, canlar. Yaşayanlar.

• "Nefs"in çoğulu. Canlar, ruhlar.

enfüsi / enfüsî

• Nefisle ilgili, insanlarının kendi iç âlemlerine ait.

engizisyon

• XVI. ve XVII. asırlarda Hristiyan Katolik Mezhebine âit kiliselerden alâkayı kesen veya Papa'ya karşı gelenlere yapılan -insanları arslanlara parçalatmak, fırında yakmak gibi- dehşetli işkenceler veya onları bu azaba mahkûm eden mahkemelere verilen isim. (Fransızca)
• Çok ağır ve çok zâlimce cezây (Fransızca)

enha

• (Tekili: Nahv) Nahvlar, taraflar, canibler, cihetler, yanlar.
• Yollar, tarikler.

enişe

• Hafiye, gizli polis. (Farsça)
• Casus. Gizli haberler öğrenerek veya sırları çözerek düşmanlara haber veren kimse. (Farsça)
• Dalkavuk, yaltakçı. (Farsça)

enmar

• (Tekili: Nimr) Nimrler, kaplanlar.

ensar / ensâr

• Yardımcılar. Mekke'den Medîne'ye hicretten sonra, Resûlullah efendimize ve Mekke'den gelen müslümanlara yakın alâka gösterip, malları, mülkleri, bedenleri ve her şeyleri ile yardım eden Medîneli müslümanlar.

enva-ı tabiin / envâ-ı tâbiîn

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) ashabıyla görüşmüş olan Müslümanların oluşturduğu gruplar.

envah

• (Tekili: Nevh) Nevhler, ölmüş olan bir kişinin arkasından ağlayan kadınlar, matem tutan hanımlar, ağıt yakanlar.

envar

• (Tekili: Nur) Nurlar, ışıklar, aydınlıklar. Maddi veya mânevi karanlıktan kurtarmaya vâsıta olanlar.

enzar-ı nas / enzâr-ı nâs

• İnsanların bakışları, görüşleri.

eranib

• (Tekili: Erneb) Tavşanlar.

erbab-ı belağat

• Belağatçılar; belağat ilminin inceliklerini iyi bilen söz ve ifade uzmanları.

erbab-ı fesahat

• Dilin doğru, düzgün, açık ve akıcı şekilde kullanılması noktasında uzman olanlar.

erbab-ı gaflet

• Gaflette olanlar; Allah'ı düşünmeyen ve sorumluluklarından habersiz davrananlar.

erbab-ı siyer

• Peygamberimizin (a.s.m.) hayatı, ahlâkı, sözleri ve yaşayışı hakkında kitap yazanlar, İslâm tarihçileri.

eriş

• Sakatlanan bir uzuv için yaralayandan alınan şer'i diyet.
• Satıldıktan sonra kusuru ve noksanları belli olan malın, kıymetinden bunun için indirilen miktar.

erkan / erkân / اركان

• Direkler. (Arapça)
• Temeller, esaslar. (Arapça)
• İleri gelenler, üst düzeyde bulunanlar. (Arapça)
• Önderler. (Arapça)

erkan-ı devlet / erkân-ı devlet

• Devletin ileri gelenleri, dünyevi makamca ileri olanları.

erkan-ı harb / erkân-ı harb

• Harb için yetişmiş zâbit. Kurmay subay.
• Harb işlerini idare eden kumandanlar. Harb erkânı.

errahim

• En merhametli, büyük nimetler veren, verdiği nimetleri iyi kullananları daha büyük ve ebedi nimetler vermek suretiyle mükâfatlandıran Allah (C.C.)

ervah / ervâh

• (Tekili: Ruh) Ruhlar. Canlar.

• Ruhlar, canlar.

ervam

• (Tekili: Rumi) Romalılar, Roma imparatorluğu halkından olanlar, rumlar.
• Rumiler, Arap diyarının haricinde bulunanlar.

erzak-ı hayvaniye

• Hayvanların rızıkları.

erzak-ı hayvaniye ve insaniye

• İnsanların ve hayvanların rızıkları.

erzel-i nas / erzel-i nâs

• İnsanların en rezili, en fenası.

esabi' / esabî'

• (Tekili: Üsbu') Haftalar, yedi günlük zamanlar.

esafil

• (Tekili: Esfel) Esfeller. Sefâlet çekenler. Pek adi ve bayağı kimseler. Çok alçak olanlar.

esalib-i arab / esâlîb-i arab

• Arap edebiyatında kullanılan üsluplar, ifade ve anlatım tarzları, Arap kelâmının kalıpları.

esanid-i sahiha / esânîd-i sahiha

• Sahih ve güvenilir senedler; raviler, hadisleri aktaranlar.

esaret

• Esirlik. Kölelik. Kullara kendini teslim etmiş olmak. Başka milletten olanlara boyun eğmek.

esaret-i hayvani / esaret-i hayvanî

• Hayvanlara yakışır bir esirlik. Zulüm, işkence ve haksızlık içinde hayat geçirmek.

esasat-ı aza / esasat-ı âzâ

• Temel organlar.

esatir

• İlk zamanlara ait uydurma hikâyeler. Masallar. Mitoloji.
• Saflar. Sıralar.

esatir-ül evvelin / esatir-ül evvelîn

• İlk zamanlara ait efsâneler.

esbab

• (Tekili: Sebeb) Sebebler. Bir şeye vâsıta olanlar. Sebeb olanlar.

esdika

• Sâdıklar, sâdık olanlar.

eser-i kıymettar ve manidar / eser-i kıymettar ve mânidar

• Oldukça kıymetli ve anlamlı olan eser.

eşerr-i nas / eşerr-i nâs

• İnsanların en şerlisi, nasın en kötüsü.

esfad

• (Tekili: Safd) Atiyye ve ihsanlar.

esfel-i safilin / esfel-i sâfilîn

• En aşağı yer. Zaiflik, yaşlılık, boy bos, akıl ve anlayışın gidip çocuk gibi olmak, amel ve iş yapmaktan kesilip, sevâb kazanacak bir şey yapamaz hâle gelmek, erzel-i ömür. Cehennem'in aşağısı.

eshab / eshâb

• Mümin olarak Hz. Muhammed (s.a.v.)'i gören ve mümin olarak ölen müslümanlar. (Bak: ASHAB)

eshab-ı bedr / eshâb-ı bedr

• İslâm târihinin ilk ve en önemli muhârebesi olan Bedr savaşında Peygamber efendimiz ile birlikte Mekkeli müşriklere (puta tapanlara) karşı harbedip kıyâmete kadar unutulmayacak şanlı bir zafer kazanan üç yüz on üç kahraman mücâhid.

eshab-ı kehf / eshâb-ı kehf

• Mağara arkadaşları; Îsâ aleyhisselâmdan sonra din düşmanları her tarafı kapladığı bir zamanda, dinlerini korumak için her şeylerini terk edip, hicret eden ve Efsûs (Tarsus)'daki mağarada bulunan yedi kişi ile Kıtmîr adındaki köpekleri. Kur'ân-ı kerîm de Kehf sûresinde kıssaları uzun bildirilmektedir

eshab-ı kiram / eshâb-ı kirâm

• Mü'min olarak Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellemi gören ve mü'min olarak öldüğü bilinen mübârek insanlar ve cinler.

eshab-ı şimal / eshâb-ı şimâl

• Cehennem ehli. Âhirette amel defterleri sol ve arka tarafından verilecek olanlar.

eshab-ı suffa / eshâb-ı suffa

• Suffe ehli. Peygamber efendimizin Mekke'den hicretinden sonra, Medîne-i münevverede yaptırdığı câminin (Mescid-i Nebevî'nin) örtülü bölümünde ilim ve ibâdetle meşgul olan fakir ve kimsesiz müslümanlar.

eshab-ı tahric / eshâb-ı tahrîc

• Hanefî mezhebinde, kısa bildirilmiş olup, iki türlü anlaşılabilen hükümleri açıklayarak bir mânâsını seçen dördüncü tabaka âlimleri.

eshab-ı temyiz / eshâb-ı temyîz

• Hanefî mezhebinde, fıkıh âlimlerinin altıncı tabakası. Bunlar kuvvetli hükümleri zayıf olanlardan, zâhir haberleri (İmâm-ı Muhammed'in Hanefî mezhebinin temeli olan meşhûr altı kitâbında bildirdiği haberleri), nâdir haberlerden (İmâm-ı Muhammed'in, İmâm-ı a'zâm ve talebelerinin diğer kitâblarda bild

eşidda

• Çok şiddetli sert olanlar. Pek şiddetli davrananlar.

esihha'

• (Tekili: Sahih) Özürsüz olanlar, sıhhati yerinde ve vücudu sıhhatte olan kimseler.

eşirra

• Çok şerliler. Çok kötü insanlar. Çok şerli mahluklar.

eşkiya

• Şakiler. Yol kesenler. Asiler. Allah'a veya kanunlara isyan edip kötülük yapanlar. Haydutlar, anarşistler, âsiler. Hak ve kanunlara baş kaldıranlar, Allahın emirlerine karşı gelenler.

esnaf-ı tabiin / esnaf-ı tâbiîn

• Hz. Peygamberin (a.s.m.) ashabıyla görüşmüş, onlardan hadis dinlemiş, ders almış olanların oluşturduğu sınıflar.

esnan

• (Tekili: Sinn) Dişler.
• Yaşlar. İnsanın doğduğu andan ölümüne kadar uzvî sîretinde birbirini takibeden muhtelif zamanlar. (Yâni: Tufuliyet, Sabavet, Şebabet, Kühûlet ve Şeyhuhet denilen zamanlar.)

eşrat

• Nişanlar. Alâmetler. şartlar.

eşratü's-saat / eşrâtü's-sâat

• Kıyamet alâmetleri; kıyamet alâmetlerinin anlatıldığı ve yorumlandığı risale olan Beşinci Şua.

eşrefimahlukat / eşrefimahlûkât

• Yaratılanların en şereflisi.

estağfirullah

• Cenâb-ı Hak'tan kusurumun örtülmesini dilerim. Allah (C.C.) kusurumu efvetsin (mealinde, kusurunu anlayan bir müslümanın duâsı. Hürmet veya ikramlara karşı tevâzu maksadı ile de söylenmektedir.)

esvedeyn

• İki siyah mânâsına gelen bu kelime, yılanla akreb için kullanılır.

etba / etbâ / اتباع

• Tabi olanlar, uyanlar.

• Tâbî olanlar, bağlılar.

• Tabi olanlar.

etba'

• Tâbi olanlar, bağlı olanlar, emri altında bulunanlar.

etba-i ehl-i sünnet

• Ehl-i Sünnete tabi olanlar, uyanlar.

etbak

• (Tekili: Tabak ve Tabaka) Yemek tepsileri, sofraları. Büyük sahanlar.
• Tabakalar, dereceler, mertebeler, katlar.
• Kabileler, kavimler, aşiretler.

etene

• Hayvanlarda ana ile cenin arasındaki kan alış-verişini temin eden organ.
• Bitkilerde yumurtacıkların yumurtalığa yapışık bulundukları doku.

etfal-i bağ

• Yeni yetişen körpe hâlindeki fidanlar.

etkıya

• (Tekili: Taki) Çok takvâ sâhibi olanlar. Takiler. Takvâda çok ileri giden mes'ud kimseler.

etrab

• (Tekili: Tırb) Hep bir yaşıt olanlar, akranlar.

etraf / etrâf

• (Tekili: Taraf) Taraflar, yanlar, canibler, yönler, uçlar, kıyılar.

• Yanlar, taraflar.

etras

• (Tekili: Türs) Türsler, harpde kullanılan kalkanlar.

evagi

• (Tekili: Agıye) Bahçe, tarla ve bostanları sulamak için açılan arklar, su akıtılacak yerler.

evali

• Çok iyi ve münâsib olanlar. Evlâlar.

evamir-i teşriiye / evâmir-i teşriiye

• Allah'ın peygamberleri aracılığıyla insanlara bildirdiği ve yerine getirilmesini istediği emirler.

evasıt / evâsıt

• Vasatlar, orta hâlli olanlar.

evbaşan

• (Tekili: Evbaş) Aşağılık kimseler, âdi kişiler, alçak ve rezil insanlar. Ayak takımları.

evhal

• (Tekili: Vahal) Sıvalar, balçıklar, çamurlar.
• Mekânlar, hâneler, evler, durulacak veya oturulacak yerler.

evham / evhâm

• Vehmler, zanların esâsı olan kıyaslar.

evham-ı batıla / evham-ı bâtıla

• İnsanları haktan uzaklaştıran bâtıl vehimler ve kuruntular.

evkat / evkât

• Vakitler, zamanlar.

evkat-ı muayyene

• Belli vakitler, belli zamanlar.

evliya / evliyâ

• Velî kelimesinin çoğuludur.
• Dostlar.
• Allahü teâlânın sevgili kulları, nefsin esâretinden kurtulup, sözleri, işleri ve hareketleri İslâmiyet'e uygun olanlar, devamlı Allahü teâlâyı hatırlayıp, ananlar.

evliya-i umur

• İş başında bulunanlar, işleri idâreye vazifeli olanlar.

evliya-yı ümmet

• İslâm ümmeti içinden velilik derecesine çıkanlar.

evsaf-ı nisbiye / evsâf-ı nisbiye

• Kıyaslamayla olan vasıflar; diğerlerine göre diye anlatılan vasıflar.

evsaf-ı sahabe / evsâf-ı sahabe

• Hz. Peygamberi (a.s.m.) görüp onun yolundan giden Müslümanların özellikleri.

evtan

• (Tekili: Vatan) Vatanlar, insanın doğup büyüdüğü ve sevdiği memleketler, hatta uğrunda can verilen topraklar.

eyama

• (Tekili: Eyyim) Bekârlar, evli olmayanlar.

eyamin

• (Tekili: Eymen) Pek hayırlı, uğurlu olanlar. En yümünlü.

eyvallah

• Bir kısım müslümanlar arasında tasdik işareti veya yemin ifade eden bir tâbirdir. Bazan Allaha ısmarladık yerine söyliyenler de vardır. Fakat makbul olanı; ayrılırken de buluşurken de selâmlaşmaktır ve bu sünnet-i seniyyedir.

eyyühe'r-ruus ve'r-ruesa / eyyühe'r-ruûs ve'r-ruesâ

• Ey başlar ve başkanlar, ey yönetici ve idareciler.

ez'af-ı nas / ez'af-ı nâs

• İnsanların en zayıf olanı.

ezan / ezân

• Bildirmek. Namaz vakitlerini bildirmek, müslümanları namaza dâvet etmek (çağırmak) için yüksek bir yerde belli olan Arabca kelimeleri sırası ile okumak.

ezdad

• Zıdlar. Mukabil ve muhalif olan şeyler. Birbirinin tersi veya zıddı olanlar.

ezell

• Kurtla sırtlandan doğan hayvan.
• Oturak yerinin iki yanları arık ve yeyni olan.

ezell-i nas / ezell-i nâs

• İnsanlar içinde en rezil ve aşağılık olan adam.

ezhan

• Zihinler. Müdrikler. Anlamayı meydana getiren duygular.

ezhan-ı nas

• İnsanların zihinleri, fikirleri, anlayışları.

ezka

• En anlayışlı. En zeki.

ezkiya / ezkiyâ

• (Tekili: Zeki) Çabuk ve güzel anlayışlı kimseler. Keskin zekâlılar.

• Zeki insanlar.

• Temiz ve iyi insanlar.

ezkiya-i alem / ezkiyâ-i âlem

• Dünyanın en zekî insanları.

ezkiya-yı alem / ezkiya-yı âlem

• Dünyanın en zeki insanları.

ezman / ezmân / ازمان

• Zamanlar. Vakitler. Müddetler.

• Zamanlar.

• Zamanlar, devirler.

• Zamanlar, vakitler.

• Zamanlar. (Arapça)

ezmar / ezmâr

• (Tekili: Zimr) Kahramanlar, yiğitler, bahadırlar.

ezmar-ı etrak / ezmâr-ı etrâk

• Türk kahramanları.

ezmine / ازمنه

• (Tekili: Zaman) Zamanlar.

• Zamanlar, çağlar.

• Zamanlar, anlar, vakitler, çağlar.

• Zamanlar.

• Zamanlar, çağlar. (Arapça)

ezmine-i kadime / ezmine-i kadîme / ازمنهء قدیمه

• Eski zamanlar.

• Eski zamanlar, eski çağlar.

ezmine-i maziyye / ezmine-i mâziyye

• Geçmiş zamanlar.

ezmine-i müstakbele

• Gelecek zamanlar, müstakbel zamanlar.

ezvak-ı arifin / ezvâk-ı ârifîn

• İrfan sahiplerinin, İlâhî hakikatlere vakıf olanların aldığı mânevî zevkler.

ezyaf

• (Tekili: Zıyf) Misafirler. Mihmanlar.

faalet

• (Tekili: Fâil) Fâiller, özneler, iş yapanlar.

fahamet / fahâmet

• Anlayışlılık.

fahim / fâhim

• Akıllı. Anlayışlı.

• Anlayışlı.

fahl

• İleri gelen. Üstün. Hatırı sayılır adam.
• Erkek. (hayvan)
• Aygır.
• Beyitler, hadis-i şerifler, rivâyetler anlatan kimse.

fahşa

• Büyük günahlar. Çirkinlikler. Zina gibi şehevâta tâbi olmakta ifrat ile alâkadar olan günahlardır ki, lisanımızda fuhşiyat tâbir olunur. Ve bunlar, insanların en çirkin hâlleridir.

faik-ül akran / fâik-ül akrân

• Akranlarından daha üstün.