ma-icari / mâ-icârî

• Akar su. Devamlı akmakta olan ve üzerinde herhangi bir pisliğin durması mümkün olmayan çay, dere, ırmak, nehir veya yer altından çıkarılan artezyen suları. Bir saman çöpünü götüren su, akar su sayılır.

"icl" meselesi

• Buzağı olayı. Bu olay İsrailoğullarının Firavun'dan kurtulup Sina Çölüne yerleştikleri zaman yaşandı. Bir ara Mûsa (a.s.) Tur Dağına çıkmış ve orada bir müddet kalmıştı. İsrailoğulları da bu esnâda altından bir buzağı yaptı ve ona tapmaya başladı.

a'yan

• (Tekili: Ayn) Gözler.
• Bir yerin ileri gelenleri.
• Meclis âzaları. Senato âzaları.
• Muayyen ve müşahhas olan şeyler.
• Altınlar.
• Kaymakam.

ab-çera

• Kahvaltı. (Farsça)

ab-gah

• Havuz, küçük göl, su biriken yer. (Fransızca)
• Tıb : Karnın kaburga kemikleri kıkırdağı ve kısa kaburgalar altında olan kısmı. Böğür. (Fransızca)

abesiyyun

• Kâinatın ve hâdiselerin başı boş, faydasız ve gayesiz, kendi kendine, Haliksız olduğuna inanmak isteyen bâtıl yoldaki felsefeciler. Zamanımızda Ekzistansializm "Varoluşculuk" adı altında yeniden ortaya çıkan bir varlık ve hayat felsefesidir. İki kola ayrılmıştır. Bunlardan uluhiyeti inkâr edenler, h

afi / afî

• Silen, silinmiş. Affeden, bağışlayan.
• Affedilmiş, bağışlanmış.
• Yalvaran.
• Uzun saçlı.
• Tencere altında artaya kalan.

ahar

• Hattatların kullandıkları kâğıda sürülen nişastalı yumurta. (Farsça)
• Kahvaltı. (Farsça)
• Bir nevi çelik. (Farsça)

ahiret / âhiret

• İnsanın ölümü ile başlayan ebedî (sonsuz) hayat. Âhirete îmân, inanılması lâzım olan altı esastan beşincisidir.

ahkaf suresi / ahkâf sûresi

• Kur'an-ı Kerim'de kırkaltıncı sure olup Mekke-i Mükerreme'de nâzil olmuştur.

• Kur'ân-ı kerîmin kırk altıncı sûresi.

ahmas

• (Çoğulu: Ehâmis) İnce belli.
• Ayak altında yere değmeyen yer.

ahu-pay

• Ceylan ayaklı. Çevik, atik. (Farsça)
• Altı köşeli, nakışlı ev ve köşk. (Farsça)

akademi

• Bir ilim dalında ihtisas sahibi kimselerin çatısı altında toplandığı kuruluş.

akik

• Bunaltıcı sıcaklık.

aks-ül amel

• İstenilen şeyin zıddı hasıl olması. Tersine oluş. (Reaksiyon)
• Edb: Edebi san'atlardandır. Bir cümle veya mısrânın altını üstüne getirmekle, başka bir cümle veya mısrâ yapmaktır. Pertev paşanın: "Her düzün bir yokuşu, her yokuşun bir düzü var." mısrâında olduğu gibi.

al-i aba / âl-i abâ / اٰلِ عَبَا

• Peygamberimizin (asm) hırkası altına aldığı ehli.

alak suresi / alak sûresi

• Kur'an-ı Kerim'in doksanaltıncı suresinin adıdır. İkra' Suresi de denilir. Mekke-i Mükerreme'de nâzil olmuştur.

• Kur'ân-ı kerîmin doksan altıncı sûresi.

aliaba

• Peygamberimizin abası altına aldığı beş kişi.

altbilinç

• (Bak: Şuuraltı)

altı cihet

• Altı yön; üst, alt, sağ, sol, ön, arka yönleri.

altın-misal

• Altın gibi.

altıpatlar

• Revolver denilen mükerrer ateşli, altı mermi alan tabanca.

amentü / âmentü

• İslâm dîninde inanılması lâzım olan altı temel esas.

ampul

• İçinde elektrik akımı yardımıyla ışık vermeye yarayan bir iletken bulunan, havası boşaltılmış olan cam şişe. (Fransızca)
• İçinde sıvı ilâç bulunan, ağzı kızdırılarak kapatılmış küçük şişe. (Fransızca)

anafor

• Denizde akıntının yanında veya altında, onun ters istikametinde olarak akan su. Akıntı mukabili.

anfe

• Dudak altında biten kıllar.

arak-çin

• Kavuğun altına giyilen takke.

arakçin / arakçîn / عرقچين

• Takke kavuk altı takkesi. (Arapça - Farsça)

arız / ârız

• Sonradan olan şey. Bir şeyin zâtına ve hakikatına ait ve lâzım olmayıp başka bir varlıktan bazan vâki ve kaim olan. Takılan. Yapışan.
• Bir şeyi arz ve takdim edici olan.
• Kalın ve geniş bulut.
• Ön dişlerin haricindeki onaltı dişin herbiri.
• İnsanın yanağı.

arş-üs-süreyya

• Ülker yıldızının altında yer alan bir yıldız topluluğu.

arz

• (Erz) Yeryüzü, toprak, zemin, dünya.
• Aşağı ve alçak.
• Memleket, ülke.
• Küre.
• İklim.
• Davarın ayağının altı.

• Bir büyüğe bir şeyi hürmetle vermek. Bir işi büyüğüne hürmetle anlatmak. İzâh etmek. Takdim etmek. Bir kimseye bir şeyi izhar etmek.
• Kıymetli bir şeyi diğer bir şeyle değiştirmek.
• Bir şeyin birden, âniden meydana gelmesi.
• Altın ve paradan gayrı mal, metâ. Bir şeyin uz

arzın tahtı

• Yerin altı.

asced

• Halis, karışıksız altın.

ashab-ı kütüb-i sitte / ashâb-ı kütüb-i sitte

• Kütüb-ü sitte ashabı, meşhur altı sahih hadis kitabı olan Sahih-i Buhâri, Sahih-i Müslim, İbn-i Mâce, Ebu Davud, Tırmizi ve Neseî'nin yazarları.

ast

• Alt.
• Birinin emri altında olan kimse, mâdun.
• Askerlikte rütbe veya kıdemce küçük olan asker.

ateş-beste

• Hâlis altın, kırmızı altın. (Farsça)

ateş-i beste

• Hâlis kırmızı renkli altın.
• Donmuş ateş.

atıf / âtıf

• (Atf. dan) Yüzünü çeviren, bakan. Meyleden, yönelen.
• Bağlaç.
• Şefkat edici kimse. Merhametli, müşfik.
• Yarış atlarının altıncısı.
• Gr: İki kelimeyi birbirine bağlayan harf veya kelime.

atım

• t. Ateşli silahların boşaltılması, atılması.
• Kurşun menzili, kurşunun gidebildiği, yetiştiği mesâfe.
• Silahın bir defa atılması için lâzım gelen barut vesaire.

atlas

• İpekten yapılmış kumaş. Üstü ipek, altı pamuk kumaş.
• Düz tüysüz.
• Büyük harita.
• Atlas Okyanusu.

• Üstü ipek altı pamuk kumaş.

ayar

• Altın ve gümüşten yapılmış şeylerin saflık ve hafiflik derecesi.
• Saadete, mutluluğa doğru gitme.

ayn

• (Çoğulu: A'yan-A'yun-Uyûn) Göz.
• Pınar, kaynak. Çeşme.
• Tıpkısı, tâ kendisi.
• Zât.
• Eşyanın hakikatı.
• Kavmin şereflisi.
• Diz.
• Altın.
• Nazar değme.
• Casus.
• Her şeyin en iyisi.
• Muayene etmek.

bahas

• Deve tırnağı.
• Ayak eti.
• Parmak diplerinin ayak tarafındaki etleri.
• Gözün üstünde veya altında beliren yumruca et.

balast

• ing. Demir yollarında traverslerin altına; şoselerde ise düzeltilmiş toprak üzerine döşenen taş parçaları.

baliş

• Yastık. (Farsça)
• Altın. (Farsça)
• Nakit. (Farsça)

banket

• Bir otomobili uçtan uca kaplayan ve tek parçadan ibaret olan oturacak yer.
• Karayollarında asfaltın her iki yanındaki balastlı kısım.

barbaros

• Hayreddin Paşa: (Mi: 1466-1546) Tarihin en büyük Denizcisi Hayreddin Paşa, kardeşleri ile İslâm âlemini birleştirmek, tek bir bayrak altında muhteşem imparatorluğumuzun himayesinde toplamak için çalıştı. Sonunda müstakil devleti ile, Osmanlı Devletine iltihak etti. Kaptan-ı Derya olarak Akdenizi bir

barbut altını

• Tanzimattan önce Osmanlılarda kullanılan bir çeşit altın sikke. Yüzlük Mecidiye altını kıymetinde ve ayarında, iki kırat ağırlığında idi.

başaltı

• t. Gemilerin baş tarafında tayfa ve er koğuşları.
• Yağlı güreşlerde baş'ın altındaki derece.

basit / bâsit

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kullarından bâzısına rızkı az, bâzısına çok veren, sadakaları kabûl edip sevâb veren. Bâzısının rûhunu kabzeden (alan) bâzısının ömrünü uzatan, bâzısının kalbini daraltıp hayırlara (iyiliklere) rağbetsiz, bâzısınınkini ise geniş yapıp, hayırla

batman

• Eski ağırlık ölçülerinden olup, iki okkadan sekiz okkaya kadar yeryer değişir. Ekseriya altı okkadır. Bu, hâlen kullanılan sekiz kilo kadardır.

behv

• (Behve) Misafir odası.
• Yer altında hayvan ağılı. (Bu iki mananın cem'i Ebhâ-Bühüvv şeklindedir)
• Geniş meydan, yer.
• Göğüsün içi, boğazdan mideye kadar olan aralık.
• Rahim ile mahrecinin arası.

bel

• Ökçe. Ayakkabı altının topuğa rastlayan yüksek kısmı. (Farsça)

bend

• Bağlanan. Bağlanmış. (Farsça)
• Bağ. Boğum. Mafsal. (Farsça)
• Su bendi. Baraj. (Farsça)
• Gam. Gussa. (Farsça)
• Mekir. (Farsça)
• Hile. (Farsça)
• Mülâhaza. Fıkra. Madde. (Farsça)
• Aldatmak. (Farsça)
• Birisini emri altına almak, bendetmek. (Farsça)
• Edb: Baştan sona kadar aynı vezinli bir çok parçalardan meydana (Farsça)

bendenüvaz

• Kölesini iltifatlandıran, adamını taltif eden. (Farsça)

bendiş

• Altın ve gümüş üzerine işlenilen nakış. (Farsça)

benika

• (Çoğulu: Benâyık) Elbisenin koltukaltı parçası.

berat

• Nişân. Rütbe. İmtiyaz ve taltif için verilen resmi kâğıt.

berem

• Asma ve kabak çardağı. (Farsça)
• Üzüm çubuklarının altına konulan çatal şeklindeki ağaç. Herek. (Farsça)

berhem-zede

• Karmakarışık, altı üstüne getirilmiş. (Farsça)

berhem-zen

• Karmakarışık eden, altını üstüne getiren. (Farsça)

beri / berî

• (Berâet. den) Kurtulmuş. Temiz. Kayıt ve hüküm altında olmayan. Zimmeti bulunmayan adam. Hiçbir karışıklık, kusur ve noksanı olmayan. Hastalıktan sâlim olan.

besmele

• Bismillahirrahmanirrahim'in kısaltılmış ismi. Müslüman her işine Bismillah ile başlar. Yani her işi Allah adına ve Allah için yapar. Atomlardan yıldızlara kadar her varlık da Allah adına ve Allah için hareket eder. İnsan da Bismillah diyemiyeceği, yani Allah'ın emri ve izni olmayan bir işi ve hareke

• Bismillâhirrahmânirrahîm'in kısaltılmış ismi.

beylik

• Merkeze tam bağlı olmayarak bir beyin yönetimi altındaki ülke, emirlik, emaret, mirlik.

bezyun / bezyûn

• Altın işlemesi atlas ki, adına sündüs denilir.
• İnce kumaş.

bi'at-ı rıdvan / bî'at-ı rıdvân

• Hudeybiye'de Semûre ismindeki ağacın altında 400 Eshâb-ı kirâmın Peygamber efendimize, emirlerini kayıtsız şartsız yerine getireceklerine dâir verdikleri söz.

bi-zer / bî-zer

• Altınsız. (Farsça)
• Cimri, hasis, pinti. (Farsça)

bilakayd ü şart / bilâkayd ü şart

• Her hangi bir kayıt ve şart altında olmaksızın, kesin olarak.

bilinçaltı

• Psk: Şuur altı. Geçmişte yaşadığımız ve etkisi altında kaldığımız hâdiselerden şimdi hatırlayamadıklarımız, şu anda da varlığımızda meydana gelen hadiselerden bilgisine sahip olmadıklarımızın hepsi. İnsan şuurlu hareket ettiği gibi şuuraltı etkilerle de hareket eder. İnsan şuuraltının etkisiyle hare (Türkçe)

bişar

• Esir, kul, köle. Harpte teslim alınan kimse. (Farsça)
• Altın, gümüş kakmalı işlemeler. (Farsça)
• Takatsiz, dermansız, halsiz. (Farsça)

bitüm

• Yerin altında bulunup sıvı ve sarımtırak veyahut katı ve kara bir durum ve renkte olan maddedir ki, asfalt yol yapılırken kullanılır.

borsa

• (Ticarette) Vasıfları belli ölçülere uyan yani standartlaştırılabilen malların örnekleri üzerinden alım satımının yapıldığı devlet kontrolü altında teşkilâtlanmış pazar yeri.

buda

• Budizm'in kurucusu. Mîlâddan altı asır evvel yaşamış olup, asıl adı Guatama veya Gotama'dır.

budizm

• Hindistan'da M.Ö. altıncı yüzyılda yaşamış olan Buda'nın kurduğu, Uzakdoğu ülkelerinde yaygın bozuk bir inanış. Bu inanışta olanlara Budist denir.

buhari-işerif / buhârî-işerîf

• İslâm dîninde Kur'ân-ı kerîmden sonra en kıymetli, en üstün kitap. Kütüb-i sitte adı verilen meşhur altı hadîs kitabının birincisi.

büharise

• Altın ve gümüşten üç kıntar veya üçyüz rıtıl.

buhnuk

• Kadınların başlarına örtüp iki uçlarını çenesi altına bağladıkları bez. (Türkçe "destâr" derler)

bühüvv

• (Tekili: Behv) Misafirlere mahsus odalar.
• Hayvanlar için yerin altına yapılmış ahırlar.

bürzea

• (Çoğulu: Berâzi) Yuna dedikleri keçe ki, eyer altına koyarlar, teğelti de derler.

büteka

• (Çoğulu: Bevâtık) Pota dedikleri âlettir ve kuyumcular içinde altın ve gümüş eritirler.

büzbun / büzbûn

• Altıda bir, südüs.

c

• Arabî ayların kısaltmalarında Cemaziyel Evvel ayının kısaltılmış hali.

cabir-ül-ensari / câbir-ül-ensarî

• Câbir Bin Abdullah El-Ensarî (R.A.) da denir. Meşhur sahabelerdendir. Bizzat Resul-i Ekrem'den (A.S.M.) ilim ve feyiz almış ve zamanında Medine-i Münevvere'nin müftüsü olmuştur. En çok hadis rivayetiyle meşhur olan altı sahabeden biridir. 1540 hadis rivayet etmiştir. 19 gazada hazır bulunmuştur. Hic

cam-ı zerrin

• Altın kadeh. (Farsça)
• Tas: Allah âşıkının kalbi. (Farsça)
• Bir kasaba adı. (Farsça)
• Bir şarab adı. (Farsça)

can-gah / can-gâh

• Can evi. (Farsça)
• Can azaltıcı. (Farsça)

caniha

• Bir tarafa meyleden veya bir cenahı tutan.
• Göğüs altındaki iyeği.

cedye

• (Çoğulu: Cedâyât) Eyer altına konulan keçe.

cemal-i rububiyet / cemâl-i rububiyet

• Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesinin, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının güzelliği.

cemaziye'l-ahir / cemâziye'l-âhir

• Hicrî aylardan altıncısı.

cemaziyel ahir

• Arabi ayların altıncısıdır. (Arabi aylar: Muharrem, Safer, Rabiyy-ül-evvel, Rabiyy-ül-âhir, Cemaziyel-evvel, Cemaziyel-ahir, Receb, şaban, Ramazan, şevval, Zilkade, Zilhicce'dir)

cemaziyelahir

• Hicrî takvime göre altıncı aya verilen isim.

cenab-ı rabbü'l-izzet / cenâb-ı rabbü'l-izzet

• Herbir varlığa ihtiyaçlarını veren ve onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran; her şeye gâlip gelen Allah.

cenb

• Yan taraf. Koltuk altının aşağısı.
• Def'etmek, kovmak.
• Müştak olmak.
• Bir yere gitmek için bir yere inmek.
• Birisinin sevdiğinden dolayı kararsız ve muztarib bulunmak.
• Büyük ve çok olan.
• Engin taraf.
• Şetmetmek, söğmek.

cereyan-ı hikmet

• Hikmetin cârî, yürürlükte olması; dünyadaki hâdiselerin sebepler altında, fayda ve gayelere yönelik olarak cereyan etmesi.

çete

• Bölük, birlik, takım. Bir reisin idaresi altında bulunan birlik.
• Asker bölüğü, müfreze.
• Çapulcu ve akıncı takımı.

ceyyid

• Başka mâdenle karışım hâlinde basılmış altın ve gümüş paralardan, karışımında altın ve gümüş miktârı fazla olanlar.

ceza'

• (Çoğulu: Cezeân-Cizâ') Altı veya dokuz aylık koyun. (Kurban olması caizdir).
• İki yaşına girmiş koyun.
• Arslan, esed.
• Hayvana yulaf vermeyip hapsetmek.

cibal-i mübaha / cibal-i mübâha

• Huk: Hiç bir kimsenin mülkiyeti altında bulunmayan dağlar.

cihangir

• Dünyanın önemli bir bölümüne hükmeden, egemenliği altına alan.

cihat-ı sitte / cihât-ı sitte

• Altı cihet. Altı taraf. (İleri, geri, sağ, sol, yukarı, aşağı taraflar.)

• Altı yön; sağ, sol, ön, arka, alt ve üst yönleri.

cilbend

• Büyük cüzdan. Evrak koymaya mahsus birçok gözlere ayrılmış cüzdan şeklinde çanta ki, koltuk altına alınır.

cilve-i rabbaniye / cilve-i rabbâniye

• Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesinin ve onları terbiye, idare ve egemenliği altında bulundurmasının izi, görüntüsü.

ciryal

• Altının kırmızılığı.
• Bir cins kırmızı boya.
• Temiz renk.
• Şarap.

cizye

• Vergi. Haraç. Müslümanların fethettikleri yerlerde, müslüman olmayanlardan alınan ve devlet teminatı altında bulunmanın karşılığı olan vergi.

cümad-el-ahire / cümâd-el-âhire

• Arabi ayların altıncısının adı.

cümade / cümâde

• Arabi ayların beşinci ve altıncısının adı.

dahh

• Yer altında bir şey gizlemek.

dang / dâng / دانگ

• Bir dirhemin altıda biri. (Farsça)

• Altıdabirlik dirhem. (Farsça)

danık

• (Çoğulu: Devânik) Bir dirhemin altıda biri ve iki kırât ağırlığı. (Her kırat beş arpa ağırlığıdır.)
• Zayıf düşkün davar.

dar-ı şura-yı askeri / dâr-ı şura-yı askerî

• 1296 yılında lağvolunan bu yüksek askeri meclis 1253 yılının muharrem ayında kurulmuştu. 1259 tarihinde çıkarılan kanun ile vazifesi tesbit edildi. Askeri ve mülki ricâlden onbir daimi, altı tane ise geçici azası bulunan bu mecliste bir reis ve bir de müftü yer alıyordu.

das-ı zerrin / dâs-ı zerrin

• Altın orak.
• Mc: Yeni ay.

dedikodu

• Bir müslümanın veya zımmînin (İslâm devletinin idâresi altında bulunan müslüman olmayan vatandaşın) ayıbını, onu kötülemek için arkasından söylemek.

define

• Para veya altın gibi eskiden saklanmış şeylerin bulunduğu yer.
• Kıymetli eşya. Kıymeti ve değeri yüksek olan şeyler veya kimse.

dehr suresi / dehr sûresi

• Kur'ân-ı kerîmin yetmiş altıncı sûresi. İnsan sûresi ve Hel'etâ da denir.

derdest / دردست

• Yakalama. (Farsça)
• El altında olma. (Farsça)
• Derdest edilmek: Yakalanmak. (Farsça)
• Derdest etmek: Yakalamak. (Farsça)

derece-i kudret ve teshir

• Güç ve emri altında bulundurma derecesi.

dereke

• Aşağı inen basamak. Aşağı mertebe.
• Sıfırın altındaki derece. Düşüklük.

dergah-ı rububiyet / dergâh-ı rububiyet

• Yarattığı bütün varlıkları terbiye edip egemenliği altında bulunduran Allah'ın yüce katı.

desatir-i ekseri / desatir-i ekserî

• Pek çok ortamda ve şartlar altında geçerli olan kanun ve kurallar.

desatir-i rabbaniye / desâtir-i rabbaniye

• Besleyen, yetiştiren, verdiği nimetlerle varlıkları terbiye eden, idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah'ın düsturları, prensipleri.

devair-i rububiyet / devâir-i rububiyet

• Rububiyet daireleri; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının alanları.

dil-dar

• Kalbi hükmü altında tutan. Sevgili, mâşuk. (Farsça)

dinar / dînâr

• Lât. Eskiden kullanılan altın ve sikkeli para.

• Yaklaşık olarak altın liranın dörtte biri değerinde olan eski bir para.

• Bir miskal (4.8 gram) ağırlığındaki altın para.

• Bir altın liranın dörtte bir değerinde olan eski bir para.

dirhem-i şer'i / dirhem-i şer'î

• Peygamber efendimiz zamânında kullanılan (3,36) üç gram ve otuz altı santigram ağırlığındaki gümüş para.

düden

• Coğ: Yerin altında akan suların oyup meydana getirdiği derin kuyu.

durc

• İçine inci ve altın konulan küçük hokka.

dürc-i zer

• Altın kutusu.

düşeş

• İki altılık. Tavla zarında iki defa altı gelmesi. (Farsça)

• İki altılık.

ebhas

• Gözlerinin üstünde veya altında bir miktar yumruca et parçası olan kişi.

ebrencen

• Bilezik. Kadınların kollarına taktıkları altından mâmul zinet eşyası. (Farsça)

ebu-l vakt

• Vakit ve hâlin te'siri altında kalmıyanlar.

ebu-z zeheb

• Çok zengin olan adam, altın babası.

ecnas / ecnâs

• Cinsler; altında türlerin sıralandığı sınıflar.

edrem

• Eğerin altına konulan keçe. (Farsça)

ef'al-i mükellefin / ef'âl-i mükellefîn

• Mükellef olanların (yani; Cenâb-ı Hakk'ın teklif ve emirlerini kabul ve vazifeli kimselerin) yaptıkları amel ve işler. Bunlar şu isim altında sıralanır: Farz, vâcip, sünnet, müstehab, mübah, mekruh, haram, sahih bâtıl, fâsid, helâl.

ef'al-i rabbaniye / ef'âl-i rabbâniye

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın fiilleri.

efrenc

• (Franc. dan) Bu kelime, Ortaçağda teşekkül ederek, o sıralarda Frankların ve bilhassa Charlemagne'in hükmü altında bulunanlara ve zamanla genişleyerek bütün Avrupalılara denmiştir. Frenk. Avrupalı ve hasseten Fransız. (Fransızca)

egzost

• ing. İçten yanmalı motorlarda yanmış akaryakıt gazı. Bu gazın boşaltılması tertibatı.

ehl-i tefrit

• Tersine aşırı olanlar, bir meselede ortalamanın altında kalanlar.

ekalliyet

• (Akalliyet) Bir hükümetin tebaiyyeti altında yaşayan, yabancı din ve milliyete mensub olup, ekseriyeti teşkil etmeyen halk. Azlık. Azınlık.

ekinoks

• Altı aylık fasılalarla gece ve gündüzün eşit oluşu. (Fransızca)

elest

• Rabbiniz değil miyim? (meâlinde olan âyet-i kerimenin kısaltılmış işaretidir.)

elhan / elhân

• Sesi mûsikî perdelerine uydurmak için, mânâ bozulacak şekilde, harfleri ve kelimeleri değiştirerek, sesi alçaltıp yükselterek, çeneyi oynatarak okumak. Lahn'in çokluk şeklidir.

eman / emân

• Korkusuzluk, emniyet, güven.
• Bir kimseye veya düşmana; söz, işâret veya yazı ile, mal ve can güvenliğinin emniyet (güven) altında olduğunu bildirme.
• Müslüman olmayan bir kimsenin İslâm memleketine girmesi için kendisine verilen müsâade, izin.

emir tahtına

• Emir altına.

emir tahtında

• Emir altında.

emr-i rabbani / emr-i rabbânî

• Bütün varlıkları yaratılış gayelerine göre terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutan Allah'ın emri.

emval-i zahire / emval-i zâhire

• Sâime denilen hayvanlar ile bir kısım arazi mahsulâtı ve madenleri ile yer altındaki hazineler ve gümrüklere uğrayan ticaret mallarıyla, nakitler.

emval-ibatına / emvâl-ibâtına

• Gizlenmesi mümkün olan altın, gümüş ve ticâret eşyâsı cinsinden olan zekât malları.

en'am

• Deve, sığır, koyun gibi hayvanlar.
• Kur'ân-ı Kerimin altıncı Suresinin adı ve bir kısım Kur'ân âyetlerinden ve Surelerinden müteşekkil dua kitabı.

en'am suresi / en'âm sûresi

• Kur'ân-ı kerîmin altıncı sûresi.

enbire

• Üzeri toprakla sıvalı olan damlarda sıvanın altına konulan çalı, saz, talaş gibi şeyler. (Farsça)

endaht edilen

• Atılan, silâh boşaltılan.

enterne

• Belirli bir yerde oturmağa mecbur edilen yahut gözaltına alınan kimse. (Fransızca)

entimem

• yun. Man: Mantıkta kısaltılmış kıyas şekli. Öncül veya had denilen ve bilinen kaziyelerden biri söylenmeden sonuca varmak. Örnek: (Orucu bozdu, o halde 61 gün keffareten oruç tutması gerekir.) Burada hadlerden biri (Orucu bozan, 61 gün keffareten oruç tutar), kaziyesi biliniyor kabul edilerek söylen

envar-ı sitte / envâr-ı sitte

• Altı nur, ışık.

erba'in / erba'în

• Kırk günlük riyâzet. Maddî bağları azaltıp, mânevî tarafı kuvvetlendirmek ve kalb aynasını parlatmak için, tasavvuf büyükleri tarafından konan usûllerden biri; kırk gün az yemek, az içmek, az konuşmak, çok ibâdet etmek. Buna çile de denir.

erkan-ı sitte / erkân-ı sitte

• Altı esas, şart.

erkan-ı sitte-i iman / erkân-ı sitte-i iman / erkân-ı sitte-i îmân / اَرْكَانِ سِتَّۀِ اِيمَانِيَه

• İmanın altı şartı.

• Îmânın altı şartı.

erkan-ı sitte-i imaniye / erkân-ı sitte-i imaniye

• İmanın altı şartı.

es'ile-i sitte

• Altı sual.

eşbah

• (Tekili: Şebâh) Şahıslar, cisimler, vücudlar.
• Büyük kapılar.
• Uzaktan görünen karaltılar, hayâller.
• Renk, levn.

eshab-ı temyiz / eshâb-ı temyîz

• Hanefî mezhebinde, fıkıh âlimlerinin altıncı tabakası. Bunlar kuvvetli hükümleri zayıf olanlardan, zâhir haberleri (İmâm-ı Muhammed'in Hanefî mezhebinin temeli olan meşhûr altı kitâbında bildirdiği haberleri), nâdir haberlerden (İmâm-ı Muhammed'in, İmâm-ı a'zâm ve talebelerinin diğer kitâblarda bild

esma-i rabbaniye / esmâ-i rabbâniye

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın isimleri.

esma-ı sitte

• Allah'ın altı büyük ismi; Ferd, Hayy, Kayyûm, Hakem, Adl, Kuddüs.

esma-i sitte / esmâ-i sitte

• Allah'ın altı ismi; Ferd, Hayy, Kayyûm, Hakem, Adl, Kuddüs.

esma-i sitte-i meşhure / esmâ-i sitte-i meşhure

• İsm-i Âzam olarak bilinen Cenab-ı Hakkın meşhur altı ismi; Ferd, Hayy, Kayyûm, Adl, Hakem ve Kuddûs isimleri.

esma-yı sitte / esmâ-yı sitte / اَسْمَايِ سِتَّه

• (Allaha âit) altı isim.

esma-yı sitte-i meşhure / esmâ-yı sitte-i meşhûre / اَسْمَايِ سِتَّۀِ مَشْهُورَه

• (Allaha âit) meşhur altı isim.

esrar-ı sitte

• Altı sır.

esvide

• (Tekili: Sevâd) Sevâdlar, karanlıklar, siyahlıklar. Karaltılar.
• Çok mallar, fazla mülkler.

etba'

• Tâbi olanlar, bağlı olanlar, emri altında bulunanlar.

evvabin namazı / evvâbîn namazı

• Akşam namazının farzından sonra kılınan altı rek'atlik namaz.

eyalat

• (Tekili: Eyâlet) Valilerin idareleri altında olan memleketler, vilâyetler.

ezlem

• Boğazı altında sarkık uzun kılları olan keçi.

faaliyet-i rabbaniye / faaliyet-i rabbâniye

• Herşeyi terbiye ve idare edip egemenliği altında bulunduran Allah'ın faaliyet ve icraatı.

fakir

• Biçâre, muhtaç, yoksul. İslâm dini, ev kirası, yiyecek, içecek, giyecek, ilaç, yakacak gibi zorunlu ihtiyaçları karşılandıktan sonra yılda 96 gram altın alabilecek kadar geliri olmayanları fakir sayar. Fakirlerden vergi alınmaz, İslâm devleti zorunlu ihtiyaçlarını karşılamada, tedavi, tahsil (öğreni

farig

• İşini bitirmiş, boş kalmış, alâkasını kesmiş, rahat, vazgeçmiş, çekilmiş.
• Fık: Tasarrufu altında olan mülkün kullanma ve tasarruf hakkını başkasına devreden.

fazl-ı rabbani / fazl-ı rabbâni

• Her bir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın sunduğu manevî ihsan ve nimetler.

fels

• Altın ve gümüşten başka mâdenlerden basılmış para. Çoğulu fülûstur.

fer'

• Şube, kol. İkinci derecede olan. Dal budak.
• Bir aslın neticesi.
• Bir cemaatın şerefli ve daha meşhuru.
• Kazancı olan mukayyed mal. Hâzır ve muhâfaza altında olan.
• Yükseğe çıkmak ve iki nizalı olanın arasına girip ıslah etmek.
• Asıl mes'eleden kollara ayrı

ferman-ı rabbani / fermân-ı rabbânî

• Bütün varlıkları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutan Allah'ın emir ve buyruklarının yazılı olduğu Hizbü'l-Ekber.

fetit / fetît

• Terit altına konulan ekmek parçaları.

fettan

• Fitneci. Kurnaz. Fitne çıkaran. Karıştıran.
• Hırsız.
• Şeytan.
• Altın eriten kuyumcu.

fiil-i rabbaniye / fiil-i rabbâniye

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın fiil ve icraatı.

firdevs

• Cennet. Cennette altıncı kat.
• Bostan.

firdevs cenneti

• Sekiz Cennet'in altıncısı.

firkateyn

• Buharın icadından evvel kullanılan harp gemilerindendir. Bu gemiler, güvertelerinin altında bir batarya topu hâvi olup hızlı giderlerdi. Bu gemilerin üç direkleri vardı ve içlerinde mürettebatının binbeşyüzü bulanları da vardı.

fitne

• İnsanın akıl ve kalbini doğrudan doğruya, hak ve hakikatten saptıracak şey.
• Muhârebe.
• Azdırma.
• Karışıklık. Ara bozmak. Dedikodu.
• Küfr. Fikir ihtilâfı.
• Şikak. Kavga.
• Delilik.
• Mihnet ve beliye.
• Mal ve evlâd.
• Potada altın v

fıtra

• Fitre; ihtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak nisab (dinde zenginlik ölçüsü) miktârı malı, parası olan her hür müslümanın Ramazan bayramının birinci günü sabahı fakirlere vermekle yükümlü oldukları belli miktardaki buğday veya arpa yahut hurma veya kuru üzüm veya kıymetleri kadar altın v

fülus / fülûs

• Altın ve gümüşten olmayan mâdenî paralar, pul. Fels'in çoğulu.

gaben-i fahiş / gaben-i fâhiş

• Piyasadaki en yüksek satılandan altın ve gümüşte %2,5 ve daha fazlasına, urûzda yâni ölçülüp tartılan ve taşınabilen mallarda %5, hayvan için %10, binâ için %20'den, ibâdet konularında lâzım olan şeylerde de piyasadaki fiyatından iki misli fazla olan aldanmalar.

gabgab

• (Çoğulu: Gebâgıb) Çifte gerdan çene altı. Şakak.

galeri

• San'at eserinin sergilendiği salon veya koridor. (Fransızca)
• Tiyatroda seyircilere ait balkon. (Fransızca)
• Üstü örtülü uzun yer. (Fransızca)
• Yer altında açılmış uzun, dar yol. (Fransızca)

gamc

• Suyu sora sora içmek.
• Deve yavrusunun anasının karnı ve ayaklarının altına gelmesi.

gamis / gamîs

• Üstü kuru, altı yaş olan ot.
• Ağaç ve otların arasında olan küçük su arkları.

gammaz

• Birisine iftira ederek zarar veren. Münafık, fitneci.
• Adamın ayıplarını arayıp gizli şikâyet eden.
• Tersane kethüdalarına mahsus altı çifte kayık.

gamuz

• İtham olunan, töhmet altında bırakılan.
• İçinden kan giden dişi deve.

gayr-ı mazbut

• Sınırsız; sınır ve kayıt altına alınamayan.

gayr-ı mukayyed

• Kayıt altına alınmayan.

ger

• Türkçedeki "eğer" kelimesinin kısaltılmış şekli. Eğer, şayet mânasındadır. (Farsça)

gılale

• (Çoğulu: Galâyil) Zırh altına giyilen kısa gömlek.
• Küçük kaftan zıbını.

gına-yı rabbaniye / gınâ-yı rabbâniye

• Herşeyi terbiye eden ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın sonsuz zenginliği.

gudde-i taht-el lisan

• Dilaltı bezi.

guşane

• Düşürülmüş hurma.
• Hurma ağacı altına düşüp toplanan hurma.

hadı'

• Alçaltıcı.
• Gönül alçaklığı ve huzu ile muttasıf.

hadir

• Öten güvercin. Kişneyen at.
• Üstü koyu, altı sulu olan yoğurt.

hadise-i rububiyet

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın gerçekleştirdiği hadise.

hafız / hâfız

• Alçaltıcı.
• İnsana haddini bildiren.
• Rahatta olan.

hakayık-ı seb'a

• Yedi hakikat. Fatiha suresinin yedi âyeti. İmanın altı şartı ve İslâmiyet ile yedi olan mühim hakikatlar. Kur'an-ı Kerim'in yedi vechile hârika olması gibi hakikatlar.

hakim-i hakim / hâkim-i hakîm

• Herşeyi hikmetle yapan ve herşeyi hükmü altında tutan Allah.

hakim-i mu'cizekar / hâkim-i mu'cizekâr

• Her şeyi mu'cize olan ve her şeyi emri altında bulunduran.

hakim-i mucizekar / hâkim-i mucizekâr

• Her şeyi mucize olan ve her şeyi emri altında bulunduran.

hakimiyet-i rububiyet / hâkimiyet-i rububiyet

• Rablığın egemenliği; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması.

hakıne

• Boğaz altındaki çukurcuk.

halhal

• Kadınların ayak bileklerine taktıkları altın veya gümüş halka, ayak bileziği.

haly

• (Çoğulu: Huliy) Altından ve gümüşten olan süs eşyâları.

hamdele

• "Elhamdülillah" demenin kısaca ismi. Bu sözün masdar haline getirilip kısaltılması.

hame-i zerrin / hâme-i zerrin

• Altın kalem, altından yapılmış kalem.

hame-i zerrin-i kudret / hâme-i zerrîn-i kudret

• Kudretin altın kalemi.

hamiş / hâmiş

• Mektubun altına sonradan yazılan sözler. Hâşiye.

• Mektubun altına ilave edilen yazı, hâşiye, dipnot.

hançe-i zer / hânçe-i zer

• Küçük altın tepsi.
• Mc: Güneş.

hangah

• Allah rızası için ve misafirleri minnet altında bırakmamak ihlâsı ile fakir ve dervişlere ve talebe-i uluma yemek verilen ve misafir edilen yer. (Farsça)

harf-i cerr

• Gr: Kelimenin sonunu esre ile (i diye) okutan harf. Bunlar arabçada şu şekil altında toplanmıştır. (Vav-ı kasem), (Ta-yı kasem)

hasıraltı etmek

• Ist: Unutmak, saklamak, gizlemek, terviç etmemek manasında kulanılan bir tâbirdir. Hasır, eskiden halı ve kilim yerinde kullanıldığı ve onun altında kalan şeyler unutulup gittiği için bu tâbir meydana gelmiştir.

haşiye / hâşiye

• Sahife kenarına veya altına yazılan izah. Bir kitabın izah ve şerhini yapan yazı. Kenar, pervaz.

• Sayfanın altındaki açıklama yazısı.

haşiyye

• (Çoğulu: Haşâyâ) İçi dolmuş döşek.
• Nihalî adı verilen sofra altı.

hasra gelmeyen

• Sınır altına alınamayan, pek kalabalık.

havamis-i süleymaniye

• Tar: Süleymaniye Medresesini teşkil eden medreselerden beşinin müderrisine verilen ünvan. İlk zamanlarda havamis namı altında beş medrese ve beş aded de müderris bulunurken daha sonraları müderrislerin sayıları arttırılmış ve bundan dolayı "havamis" kelimesi de "hamise"ye kalbolunmuştur. Havamis med

havza

• Bir hükümetin idaresi altında bulunan bütün ülkeler.

hayalet

• Göze görünen hayal, karaltı.

haydariyye

• Hırkanın altına giyilen kısa ve kolsuz elbise.

hazhaz

• Sütü çoğaltır nesne.
• Bir nevi katran.

hazine / hazîne

• Altın, para ve mücevher gibi kıymetli şeylerin saklandığı yer.

hazine-i rabbaniye / hazine-i rabbâniye

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve hâkimiyeti altında bulunduran Allah'ın hazinesi.

hazuf

• Sür'atle yürüdüğünden ayağı altından taşlar atılan eşek.

heftan

• Zırhın altına giyilen pamuklu elbise.
• Üstten giyilen kürk biçiminde süslü elbise. Kaftan. (Eskiden ekseriyetle taltif için, büyük kimseler tarafından liyâkat sahiplerine giydirilir veya üstlerine atılırdı.)

hen'a

• Devenin boynunun altına konan işaret.
• Menazil-i Kamer'den bir menzil.

hıbve

• (Çoğulu: Hubâ) Gökyüzüne yayılmış büyük bulut.
• Dizlerini büküp, mak'adı üzerine oturup, elleri dizleri altından bağlamak.
• Bele takılan şey.

hıdırellez

• Yazın başlangıcı sayılan altı Mayıs günü. (Rûmî senede Nisan ayının yirmi üçüncü günü.)

hıdn

• Koltuk altından yan başına varana kadar, kucak.
• Nahiye.
• Canip, taraf.

hikmet ve rahmet-i rabbaniye / hikmet ve rahmet-i rabbâniye

• Herbir varlığı terbiye edip idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah'ın rahmet ve hikmeti.

hikmet-i san'at-ı rabbaniye

• Bütün varlıkları yaratılış gayelerine göre terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutan Allah'ın san'atındaki hikmet, gaye, fayda, sır.

himaye-i rabbaniye

• Her bir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın koruma ve himâyesi.

himayegerde

• Himayesi altında olan, korunmuş.

himayet-i gaybi / himayet-i gaybî

• Gaybî olarak koruma altında bulundurma.

hırs

• (Hurs) Takdir, kıyas.
• Altın veya gümüşten halka.

hiss-i sadis / hiss-i sâdis / حِسِّ سَادِسْ

• Altıncı his.

• Altıncı hiss, altıncı duygu. (Kalb ile vicdan, mahall-i iman. Hads ile ilham, delil-i iman. Bir hiss-i sâdis, tarik-ı iman. Fikr ile dimağ, bekçi-i iman) (Lemaat. dan)

• Altıncı his.

hiss-i sadise-i batıniye / hiss-i sâdise-i bâtıniye

• İnsanın içinde ve ruhunda bulunan altıncı his.

hiss-i sadise-i sadıka / hiss-i sâdise-i sâdıka

• Doğru altıncı his.

hiza

• Bir şeyin karşısı, mukabili. Bir doğru çizginin devamı ile hâsıl olan cihet, düzlük, sıra.
• Devenin ve atın ayakları altında yere bastığı yerler.
• Nalin.
• Taraf.

horanta

• Aynı çatı altında yaşayan kişiler, ev halkı. (Farsça)

hubne

• Koltuk altına koyup getirilen şey.
• Kaftan eteği.
• Don.

hücumat-ı sitte / hücumât-ı sitte

• Altı hücum anlamına gelen ve şeytanın desiselerine karşı yazılan bir eser; Yirmi Dokuzuncu Mektupta Altıncı Risale olan Altıncı Kısım.

• Altı Hücum. Altı maddelik bir müdafaa (olan bir eser ismi).

hudeybiye

• Mekke-i Mükerreme'den Medine-i Münevvere'ye giden yolun üzerinde ve Mekke'den bir merhale uzaklıkta küçük bir köy olup, yakınında bir kuyu ve bir ağaç vardır ki, bu ağacın altında Hz. Fahr-i Kâinat Efendimize (A.S.M.) beşinci hicri senede eshabı tarafından biat olunmuştur. Hicretten beş sene on ay g

hükmeden

• Yöneten, hakimiyeti altında bulunduran.

hükumet-i gayr-i müstakille / hükûmet-i gayr-i müstakille

• İstiklâliyet ve hâkimiyet haklarını tamamen haiz olmayıp, diğer bir devletin boyunduruğu altında bulunan hükûmet.

hurs

• (Çoğulu: Hursân) Altından ve gümüşten olan halka.
• Kulağa taktıkları küçük halka.

hutuvat-ı sitte

• Altı adım. (Kur'an-ı Kerim'deki "Hutuvat-üş şeytan" tabirinden istifaze ile, şeytanların ve onların insî mümessilleri olan şerir insanların fitnekâr ve dalâlete sevkedici adımları, izleri ve desiseleri gibi mânalarla alâkalı olarak "bir mühim eser"e verilen isim) Şeytanın altı desisesi.

iaşe-i rabbaniye / iaşe-i rabbâniye

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın beslemesi, yedirip içirmesi.

ibat

• (İbt. den) Bohça, koltuğun altına alınan şey. Paket.

ibn-i mes'ud

• Ebu Abdurrahman Abdullah Bin Mes'ud da denir. (R.A.)şeref-i İslâm ile müşerref olanların altıncısıdır. Bütün gazvelere iştirak etmiştir. Dâimî surette huzur-u Risalette bulunduğundan Kur'an-ı Kerim'i herkesten iyi öğrendiği gibi, pekçok hadis de işitmiş ve ezberlemişti. Kur'an-ı Kerim'i en evvel Mek

icmal-i şehri / icmal-i şehrî

• Aylık gelir ve giderleri, yahut yalnız giderleri toplu ve kısaltılmış olarak gösteren cetveller.

icraat-ı rabbaniye / icraat-ı rabbâniye

• Herşeyi terbiye ve idare edip egemenliği altında tutan Allah'ın icrâatları, fiilleri.

idare-i mutlaka

• Bir hükümdarla idare. Bir hükümdarın idare ve yönetimi altında bulunan devlet. Mutlakiyet idaresi.

ıdtıba'

• Hacıların ihramlarını sağ koltukları altından çıkarıp sol omuzlarına örtmeleri.

iftihar madalyası

• Padişaha sadakat gösterenlere, tarım ve san'atın ilerlemesine çalışanlara, yangın ve sâri hastalık anında devlet ve millete büyük hizmetleri dokunanlara verilmek üzere II. Abdülhamid'in irade-i seniyesiyle altın ve gümüşten olmak üzere çıkarılan madalya. (1886 ve 1887) Madalyanın ön yüzünde yukarı k

ihracat / ihrâcat

• Bir madeni yerin altından çıkarma işlemleri.

ihtisab resmi

• Eskiden belediye varidatı olarak damga, tartı, ölçü, panayır ve pazar vergisi adı altında alınan vergiler ile, hile yapan esnaftan alınan para cezalarının umumi adı.

ihtisar / ihtisâr / اختصار

• İcmâl etmek. Sözün kısaltılması. Kısaltmak.
• Mat: Sadeleştirme, basitleştirme. Hesapta bir tenasübü en küçük haddine indirme.

• Kısaltma, özetleme. (Arapça)
• İhtisâr edilmek: Kısaltılmak, özetlenmek. (Arapça)
• İhtisâr etmek: Kısaltmak, özetlemek. (Arapça)

iki dirhem bir çekirdek

• Mc: "Pek süslü" yerine kullanılır bir tabirdir. Osmanlı altını iki dirhem bir çekirdek ağırlığında olduğu için bu tâbir meydana gelmiştir.

ıklal

• Azaltılma, azaltma.

ikram-ı rabbani / ikram-ı rabbânî

• Herbir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın bağış ve ihsanı.

iksir / iksîr / اِكْسِيرْ

• Madenleri altına çevirdiğine inanılan madde.

ıkyan

• Halis iyi altın.
• İnci parçası.

ilah

• Arabçadaki "ilâ âhir" kelimesinin kısaltılmışı. "Sonuna kadar, böylece devam eder" demektir.

ilave

• (Çoğulu: İlâvât) Katma, ek yapma, arttırma, zam.
• Bir kitabın sonuna gerek yazarı ve gerek başkası tarafından sonradan eklenen kısım. Zeyil.
• Bir gazetenin çıkardığı sayıdan başka ona ek olarak ve ayrıca çıkardığı sayı.
• İmzadan sonra mektubun altına yazılan şey.

ilbas-ı hil'at

• Hil'at giydirmek. (Üst elbisesi demek olan hil'at; padişahlar ile sadrazam ve vezirler tarafından memurlarla, âyân ve eşrâfa, taltif makamında giydirilirdi. Sonradan bunun yerine rütbe ve nişan verilmeğe başlanmıştır.)

ilh

• "İlâ âhir" sözünün kısaltılmışı.

illiyyin / illiyyîn

• Yedinci kat gökte, arşın altında bulunan bir yer veya Cennet.
• Mü'minlerin, öldükten sonra rûhlarının, nîmetler ve lezzetler içinde bulunduğu yer.

ilm-i kelam / ilm-i kelâm

• Kelime-i şehâdeti ve buna bağlı olan îmânın altı temel bilgisini öğreten ilim.

ilm-i tabakatü'l-arz

• Yeraltı ilmi, jeoloji.

imtihan-ı rabbani / imtihan-ı rabbânî

• Herşeyi terbiye edip idaresi altında bulunduran Allah'ın imtihanı.

imtiyaz madalyası

• 2. Abdülhamid'in 11/10/1885 tarihli emriyle devlet ve memleket yararına hizmet edenlere, vazifeyle gönderildikleri yerde başarı gösterenlere verilmek üzere çıkarılan madalya. Altun ve gümüşten olmak üzere iki çeşit olan bu madalyaların ön yüzünde II. Abdülhamid'in "Elgazi" tuğrası, bunun altında sal

inayat-ı rabbaniye / inâyât-ı rabbâniye

• Bütün varlıkları terbiye eden ve idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah'ın özel yardımları.

inayet ve lutf-u rabbani / inâyet ve lûtf-u rabbânî

• Herbir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın yardım ve lûtfu.

indisas

• Toprak altına gömme.

infial

• Bir tesirin gücü altında hareket etme.

infirag-ı cüz'i / infirag-ı cüz'î

• Bir sıvının kısmen boşaltılması.

inhisaf

• Ay tutulması. Husufa uğramak. Ay'ın, dünyanın gölgesi altına girmesi veya o şekildeki gölgelenmek.

inhisar

• Sınırlandırma, kayıt altına alma.

inhisar-ı kuvvet

• Güç ve kuvvetin sınırlandırılması; kuvvetin denetim altına alınarak yasal çerçevede kullanılması.

inna lillah ve inna ileyhi raci'un / innâ lillah ve innâ ileyhi râci'ûn

• Belâ ve musîbet gelince veya kötü bir haber duyunca okunan, Bekara sûresinin; "Biz Allahü teâlânın kullarıyız (vefât ettikten sonra diriltilip yine) O'na döneceğiz" meâlindeki yüz elli altıncı âyet-i kerîmesi.

insan suresi / insan sûresi

• Kur'ân-ı kerîmin yetmiş altıncı sûresi.

inzibat / inzibât / انضباط / اِنْضِبَاطْ

• Zapturapt altında bulunma, düzen. (Arapça)

• Asayiş altına girme.

irade-i gaybiye tahtında

• Gaybî irade altında; Allah'ın dilemesi ile.

irade-i rabbani / irade-i rabbânî

• Bütün varlıkları terbiye eden, idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın iradesi, dilemesi.

irade-i rabbaniye / irâde-i rabbâniye

• Her şeyi yaratılış gayelerine göre terbiye ve idare edip, egemenliği altında tutan Allah'ın iradesi, dilemesi.

ırk-üz-zeheb

• Altınkökü denilen bir nebat.

işa-i evvel / işâ-i evvel

• Yatsının ilk vakti. Batıdaki mer'î (görünen) ufuk hattı üzerinde, kırmızılığın kaybolması ile başlayan vakit. Güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında, on yedi derece yüksekliğe indiği vakit.

işa-i sani / işâ-i sânî

• Batıdaki mer'î ufuk hattı üzerinde beyazlığın kaybolması ile başlayan vakit; güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında on dokuz derece yüksekliğe indiği ve şafağın kaybolduğu tam karanlık vakit.

işarat-ı rabbaniye / işârât-ı rabbâniye

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın işaretleri.

isbatiyecilik

• Bu felsefe nazariyesine göre, isbat yolu ile yakîn, şüphesiz bilginin elde edilebilmesi, tecrübelerle müşahadelerle ve vakıalara istinaden mümkün olacağı iddia edilir. İsbat şeklini ve sahasını daraltıp sadece maddiyata münhasır kılan bu anlayış yalnız maddiyata ait mes'eleler için doğrudur.

ismat

• Susturma, sükut ettirme.
• Men'etmek.
• Tecvidde : Harfi söylerken lisana ağır geldiğinden, kendilerinden yalnız aslı rübâî olanlar ile, hümasi olanların terkibi men' edilmişti. İsmât sıfatının harfleri; izlâk sıfatının harfleri olan on altı harf ile harf-i meddin maadası olan on

ispirtizma

• Ölülerin ruhlarıyla bazı şartlar altında haberleşmenin mümkün bulunduğuna inanan görüş ve bu maksatla yapılan tecrübeler. (Fransızca)

ispritizma

• Ölülerin ruhlarıyla bazı şartlar altında haberleşmenin mümkün olduğuna inanan görüş ve bu maksatla yapılan deneyler.

ispritizmacı

• Ölülerin ruhlarıyla bazı şartlar altında haberleşmenin mümkün olduğuna inanan ve bu maksatla deneyler yapan kişi.

ısr

• Ahd. Sözleşme. Yemin.
• Kulakta küpe deliği.
• Şiddetli ahkâm ve teklifler.
• Altındakini yerinde tutan ağırlık, bağ.

istar

• Yüzletme, astar çekme.
• (Çoğulu: Esâtir) Altıbuçuk dirhem ağırlığında (19.5 gr.) bir ölçü.
• Dört tane.
• Dört veya dört buçuk miskal.

iştibak-ün-nücum / iştibâk-ün-nücûm

• Güneş battıktan sonra, yıldızların çoğunun görünmesi, yâni güneşin arka kenârının, şer'î ufuk altına on derece irtifâ'a (yüksekliğe) inmesi.

istibdad

• Başlı başına olmak. Keyfî idare sistemi.
• Zulüm ve tahakküm. İdaresi altındakilerin istemediği şeyleri yalnız kendi keyfine göre zorla ve zulümle yaptırmaya çalışmak. Kanun ve nizamlara bağlı olmayarak, çok defa da kanun namına kanunsuzluk yaparak, keyfi hükmünü icra ettirmek. Kimseyi

istifham

• Sual sorup anlamak. Anlamak için sormak.
• Edb: Cevap istemek için değil, daha çok dikkati çekmek, hisleri kuvvetlerdirmek maksadıyla soru şeklinde söylemek san'atıdır. Şefkat, sevgi, hayret, kin ve nefret gibi duyguların te'siri altında vuku bulur.

istigna

• Cenab-ı Hak'tan başka kimsenin minneti altına girmemek.
• Gönül tokluğu. Elindekini kâfi bulmak. Zenginlik istememek. Muhtaç olmayıp zengin olmak.
• Nazlanmak.
• Azamet ve tekebbür etmek.

istihdam-ı rabbani / istihdam-ı rabbânî

• Bütün varlıkları terbiye eden ve idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın çalıştırması, hizmet ettirmesi.

istıksar

• (Kasr. dan) Kısma. Bir şeyin kısaltılmasını isteme.

istinsah edilen

• Yazarak çoğaltılan.

istizade

• (Ziyade. den) Arttırılmasını arzulama, çoğaltılmasını isteme.

istizlal

• (Zıll. dan) Gölgelenme. Gölge altına girme.
• Sığınma, himâyesine girme.
• Gölgede oturma.

itham / ithâm / اتهام

• Suçlama, töhmet altında bırakma. (Arapça)

itka' / itkâ'

• Koltuk altına yastık veya dayak koyma. Dayanacak bir şey kullanma.
• Yaslanma.

ıtlak etmek

• Belli bir sınır getirmeden genelleme yapma; Allah'ın kitap gönderdiği bir peygambere ve dine inanan insanları, yani Hıristiyan ve Yahudileri de hükmün kapsamı altına almak.

ittiham / ittihâm / اتهام

• Suç altında bulunmak. Suçlamak. Töhmet altında olmak. Suçlandırmak. (İtham yerine de kullanılır)

• Töhmet altında kalma. (Arapça)

izhar-ı rububiyet

• Rablığını gösterme; Allah'ın her bir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri verdiğini, onları terbiye ve idare ettiğini ve herşeyi egemenliği altında tuttuğunu göstermesi.

iztiba / iztibâ

• Hac ve ömre ibâdetlerinde erkeklerin giydikleri dikişsiz iki parçadan meydana gelen ihramın üst parçasının bir ucunu sağ koltuk altına alıp diğer ucunu sol omuz üzerine atmak.

ıztırari / ıztırârî

• Mecburiyet altında olan.

kabile

• Birlikte yaşayan, konup göçen, bir sülâleden türemiş insanlar. Bir reisin idaresi altında bulunan ve ekserisi aynı soydan gelen insanlar.

kabza-i ilim ve kudret

• Kudreti ve ilmi altında bulundurması.

kabza-i tasarruf

• Tasarrufu altında bulundurma.

kabza-i tasarrufunda

• Tasarrufu altında.

kabza-i tedbir

• İdaresi altında bulundurma.

kaftan

• Ekseriya mükâfat ve taltif olarak giydirilen süslü üstlük elbise. Hil'at, esvab.

kanah

• (Çoğulu: Kanevât-Kınâ-Kınaâ) Yer altında olan su yolu.
• Kendir ağacı.

kanat / kanât / قنات

• (Çoğulu: Kanavât) Yeraltına döşenmiş olan künk. Küçük kanal, su borusu.
• Sopa, mızrak.

• Yeraltı su kanalı. (Arapça)

kanavat

• (Tekili: Kanât) Yeraltına döşenmiş olan künkler. Su yolları.
• Mızraklar, sopalar.

kanun-u mübin-i rabbani / kanun-u mübîn-i rabbânî

• Besleyen, yetiştiren, verdiği nimetlerle varlıkları terbiye eden, idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın apaçık kanunu.

kanun-u rububiyet

• Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması kanunu.

kariz / kâriz / كاریز

• Yeraltı su kanalı. (Farsça)

kasr-ı namaz

• Namazın kısaltılması; yolculukta 4 rekâtlık farz namazların 2 rekât olarak kılınması.

katolik

• Hıristiyanlardan bazılarınca Hz. İsa'nın (A.S.) vekili telâkki ettikleri papanın reisliği altında Hıristiyanlıkta bir mezheb ve bu mezhabe bağlı olanlar. (Fransızca)

kavanin-i rububiyet / kavânîn-i rububiyet

• Allah'ın herbir varlığa, yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması ile ilgili kanunlar.

kavasım

• (Tekili: Kasım) Ezici, kırıcı ve ufaltıcı şeyler.

kef

• Elin iç tarafı. Avuç.
• Ayağın altı, tabanı.
• Avuç dolusu.

keffaret

• (Masdar gibi kullanılıyorsa da "keffâr" mübalâğa isminin müennesi olup, asıl mânası: örtücü ve imhâ edici demektir.) Bir mecburiyet altında veya yanlışlıkla işlenmiş günahı affettirmek ümidiyle şeriata uygun olarak verilen sadaka veya tutulan oruç.
• Günahtan arınma.

kehf

• Mağara, in. Sığınacak yer altı.
• Tıb: Verem hastalığında akciğerde açılan oyuk.

kelime-i rabbaniye / kelime-i rabbâniye

• Herbir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın kelimesi, sözü.

kenduc

• Yer altında giyecek eşya koymak için yapılan oda.

kenz

• Define, hazine. Yer altında saklı kalmış kıymetli eşya, para veya altın gibi şeyler.

kerahet

• İğrenme, istemeyerek zor altında yapma.
• Şeriatin yasaklamadığı fakat harama yakın olma ihtimali olan ve çekinilmesi gereken husus.

kerh

• İğrenme, tiksinme, istemeyerek zor altında yapma.

kerhen

• İstemeyerek, tiksinerek, zor altında kalarak yapma.

kesre

• Kur'an-ı Kerim yazısında harfin altına konarak, o harfi "İ" veya "I" diye okutan ve bir adı da "esre" olan işâret.

kılıbık

• Karısının sözünden çıkmayan erkek. Karısının baskısı altında olan adam.

kınkın

• Yol gösterici, kılavuz.
• Bir cins çekirge.
• Yer altındaki suyun miktarını bilip kazan kimse.

kıntar

• (Çoğulu: Kanâtir) Yüzyirmi rıtıl veya yetmiş bin dinar.
• Çok mal.
• Bir sığır derisi dolu altın ve gümüş.

kırat

• Dirhemin onaltıda birini ifade eden eski bir ağırlık ölçüsü.

kompleks

• Bir anda kavranamıyacak şekilde çeşitli sebeblerden, unsurlardan meydana gelmiş. (Fransızca)
• Basit olmayan. Mürekkep. (Fransızca)
• İnsanların davranışlarına, ruh hâllerine yön veren birbirine bağlı şuuraltı hayallerinin bütünü. (Fransızca)

kubbe-nişin

• İstanbulda Topkapı Sarayı'nda Kubbealtı denen yerde toplanan kabine üyeleri denebilecek toplantıya katılan vezirlerin herbiri. (Farsça)

külve

• (Çoğulu: Külu-Külliyât) Dağarcık altına çepeçevre diktikleri deri.
• Tirşe dedikleri kayış.

kumandan-ı akdes

• Bütün varlıkları emri altında tutan ve her türlü eksiklikten ve âcizlikten yüce olan Allah.

kur'an-ı rabbani / kur'ân-ı rabbânî

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın Kur'ân'ı; kâinat kitabı.

kureyş suresi / kureyş sûresi

• Kur'ân-ı kerîmin yüz altıncı sûresi.

kürsi / kürsî

• Oturulacak yüksekçe yer. Câmilerde vâizin, medreselerde müderrisin oturduğu yer.
• Taht, serir. Erike. Koltuk.
• Kaide.
• Merkez.
• Vazife.
• Saltanat, kudret ve mülk.
• Başkent, hükümet merkezi.
• Mânevi makam.
• Arş'ın altına bir semâ tabakas

• Oturulacak yüksekçe yer, taht, makam.
• Arş-ı a'lâ'nın altında bulunan, yer ve gökleri kuşatan alan.

• Makam.
• Arşın altındaki sema tabakası; Allah'ın yer ve gökleri kaplayan hükümranlığı ve ilminin tecellî ettiği yer.

• Allahü teâlânın azameti, kudreti ve büyüklüğünü gösteren ve Arşın altında olduğu bildirilen Allahü teâlânın yarattığı en büyük varlıklardan biri.

• Arşı azamın altındaki makam.

kurtat

• Eyer altına konan bir nesne.
• Boyun.

kuseyra

• İyeği kemiklerinin altındaki kemik.

kütüb-i sitte

• Altı kitab. Kur'ân-ı kerîmden sonra, İslâm dîninin ikinci kaynağı olan hadîs-i şerîfleri ihtivâ eden ve doğruluğu İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilen altı hadîs kitâbının hepsine birden verilen ad. Bunlar; İmâm-ı Buhârî'nin Sahîh-i Buhârî'si, İmâ m-ı Müslim'in Câmi'us-Sahîh'i, İmâm-ı Mâlik'in Mu

• Altı hadis kitabı: Buhârî, Müslim, İbn Mâce, Ebu Davud, Tirmizî, Nesaî.

kütüb-ü sitte-i hadisiye / kütüb-ü sitte-i hadîsiye

• Hadise dair yazılan en sahih, en doğru ve kabul görmüş altı büyük hadis kitabı.

kütüb-ü sitte-i hadisiyye

• Hadise dair altı Kitab. Bu eserler en çok tetkik edilmiş, en sahih, en doğru ve mu'teber hadis kitablarıdır.1- Sahih-i Buhâri. Müellifi: Hâfız Ebu Abdullah Muhammed İbn-i Câfii-i Buharî'dir. Sahih hadisleri tesbit için İslâm ilim merkezlerini dolaşmış, hadis âlimlerinden istifade etmiştir. Cumhurun

kütüb-ü sitte-i makbule

• Kabul görmüş, güvenilir altı büyük hadis kitabı (Sahih-i Buharı, Sahîh-i Müslim, İbn-i Mâce, Ebû Davud, Tirmizî ve Neseî).

kütüb-ü sitte-i sahiha

• Doğru ve güvenilir olan altı büyük hadis kitabı (Sahih-i Buhari, Sahîh-i Müslim, İbn-i Mâce, Ebû Davud, Tirmizî ve Neseî).

kütübüsitte

• Güvenilir olan altı hadîs kitabı.

kuzazat

• Ok yeleği kırpıntısı.
• Altın parçaları.

la rabbe illa hu / lâ rabbe illâ hû

• Her bir varlığı terbiye edip idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah'tan başka ilâh yoktur.

lağım

• Kaleleri düşürmek için gedik açmak veya düşman ordugâhına zarar yapmak maksadıyla açılan ve barut konulup atılan yerler. Bu işi yapanlara "lâğımcı" denilirdi. Sonradan bu türlü işlere "İstihkâm" denilmiş ve o ad altında askeri teşkilât yapılmıştır.
• Kazurat ve çirkef sularının akmasın

lahavle / lâhavle

• (Lâhavle ve lâkuvvete illâ billâhil-aliyyil azim" cümlesinin kısaltılmışı ki, "Kuvvet ve kudret ancak Cenab-ı Allah'tadır." meâlinde olup bir belâ ve tehlike esnasında veya sabrın tükendiğini açıklamak için söylenir.

lahn

• Hatâ etmek, doğrudan sapmak. Çoğulu elhândır.
• Tecvîd ilminde, tecvîd kâidelerine uymamaktan doğan okuyuş hatâsı. Fıkıh kitablarında namaz kılanın namazın farzlarından olan kırâette yaptığı hatâ zelletül-kârî adı altında incelenmiştir.
• Tegannî, sesi mûsikî perdelerine uydurmak için, mâ

lakat

• Yabandan toplanan nesne.
• Mâdende bulunan gümüş ve altın parçaları.

lam / lâm

• Kur'ân alfabesinde yirmialtıncı harf olup, ebcedi değeri otuzdur.

laza

• Ateş. Alev.
• Cehennem'in altıncı katı.

lazy

• Hiçbir dîne inanmıyanlar ile müşriklerin (Allahü teâlâya ortak koşanların) azâb görecekleri, Cehennem'in altıncı tabakası.

lekedkub

• Çifte yiyen. Hayvanların ayakları altında ezilen. (Farsça)

liva-i hamd / livâ-i hamd

• Hamd (şükür) sancağı. Kıyâmet gününde, canlılar dirilip, Arasat meydanında toplanınca, Allahü teâlâ tarafından Peygamber efendimize ihsân edilecek olan ve altında bütün inananların toplanacağı sancak-ı şerîf.

liva-ül hamd

• Hz. Peygamber'in (A.S.M.) bayrağı. Ona inananlar kıyâmetten sonra bu bayrağın altında toplanacaklardır.

livaü'l-hamd / livâü'l-hamd

• Hz. Peygamber'in (a.s.m.) sancağı, kıyametten sonra Müslümanların altında toplanacakları sancak.

livaü'l-hamd-i ahmedi / livâü'l-hamd-i ahmedî

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) bayrağı, kıyametten sonra Müslümanların altında toplanacakları sancak.

lühne

• Misafire seferden geldiğinde verilen hediye ve armağan.
• Savaş gününde başa giyilen tolga. Az şey.
• Kahvaltı.

lütf-u rabbani / lütf-u rabbânî

• Herbir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın ihsanı, bağışı.

lütf-u rububiyet

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah‘ın iyilik ve bağışı.

madun / mâdûn

• Alt, aşağı, alt derece, emir altında bulunan.

magfele

• Dudak altında biten kılların çevresi.

maglubiyyet

• Yenilme. Bir kuvvetlinin idaresi altında bulunuş.

mahcur

• (Hacr. den) Huk: Hacir altına alınmış, malını kullanmaktan men' edilmiş, hacredilmiş.

mahcuz

• (Hacz. den) Huk: Hacz edilmiş. Mahkeme kararıyla rehin altına alınmış.

mahfuzen

• Polis veya jandarma gibi resmi bir muhafaza altında olarak.

mahkum / mahkûm

• Aleyhinde hüküm verilmiş olan. Dâvayı kaybedip cezalanan.
• Birisinin hükmü altında bulunan.
• Zorunda ve mecburiyetinde olma. Katlanma.

• Hükmolunan, birinin hükmü altında bulunan
• Hüküm giymiş.
• Katlanma, zorunda olma.

mahkum etmek / mahkûm etmek

• Hüküm altına almak.

mahkum-u mutlak / mahkûm-u mutlak

• Mutlak sûretle hüküm altında bulunan, başkasının hüküm ve iradesiyle her yönden sınırlı olan.

mahluk-u musahhar / mahlûk-u musahhar

• Emir altında bulunan ve kendinden istenilen şeyleri yerine getiren yaratık, varlık.

mahmudiye

• Sultan 2. Mahmud adına yapılan ve kalyon büyüklüğünde olan eski bir harp gemisi.
• Sultan 1. Mahmud zamanında basılan 23 ayar altın.
• Sultan 2. Mahmud zamanında basılan ve yirmibeş gümüş kuruş değerinde olan ince altın sikke.

mahrec

• Çıkacak yer.
• Ses ve harflerin ağızdan çıktıkları yer.
• Mat: Bayağı kesirde çizginin altındaki sayı. (Payda)
• Hususi bir meslek için adam yetiştirmeğe mahsus mekteb ve dâire. (Meselâ: Mekteb-i fünun-u harbiye zâbit mahrecidir.)
• Tarik-i ilmiyede büyük bir pâyeye v

mahruti / mahrutî

• Mahrut şeklinde olan. Altı daire ve üstü sivrilerek bir noktada birleşen, huni şeklinde olan. Konik.

mahsur

• Etrafı çevrilmiş. Muhasara altına alınmış. Hasrolunmuş. Hududlanmış. Kuşatılmış.

mahzen

• Hazine ve define gibi şeyleri koyacak yer.
• Erzak yeri.
• Bodrum. Yeraltı.

maiyyet

• Beraberlik. Arkadaşlık.
• Yüksek rütbeli bir kimsenin emri altında bulunan hey'et.
• Yan. Nezd.

makàsıd-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutmasındaki maksat ve gayeler.

makbuz

• (Kabz. dan) Alınmış, kabzolunmuş. Alınan.
• Daraltılmış, sıkılmış.
• Bir şeyin alındığına karşı verilen imzâlı ve mühürlü kâğıt.

• Alınmış, alındı belgesi.
• Sıkılmış, daraltılmış.

makleb

• Kalbetme. Bir şeyin altını üstüne çevirme.
• Kalbedilecek, çevrilecek veya değişecek yer.

maklub / maklûb

• (Kalb. den) Altı üstüne çevrilmiş, kalbolunmuş. Ters döndürülmüş. Başka şekle sokulmuş.
• Harfleri tersinden okunduğu zaman yine aynı olan kelime veya cümle. (Anastas mum satsana cümlesi gibi)

• Altı üstüne getirilmiş, ters çevrilmiş, başka şekle sokulmuş.

maklubiyet

• Ters döndürülmüşlük, altı üstüne getirilmişlik. Maklub olma hâli.

maksur / maksûr

• (Kasr. dan) Kasrolunmuş, kısaltılmış, kasılmış, alıkonulmuş.
• Mahbus.
• Kasrolunmuş nesne.
• Gelinin üzerine tutulan duvak.
• Gr: Bir kısım arapça kelimelerin sonunda yâ şeklinde yazılan, fakat elif gibi okunan harf. ( : Dâ'vâ) kelimesinde olduğu gibi. Buna, "Elif-i

• Kısaltılmış.

mal / mâl

• "Süren, sürülen, sarılan, takılan" anlamlarıyla terkibler yapılmada kullanılır. (Meselâ: Pâymal: Ayak altında çiğnenen) (Farsça)

• Bir kimsenin eli altında bulunan değerli şey.

malaz

• Sürülmüş toprak.
• Sular altında kalmış tarla.

manyetizma / مَانْيَه تِيزْمَه

• Telkin ve hipnoz yolu ile birini tesir altına alma.

• Bakışla etki altına alma.

masuniyet

• Eminlik, sağlamlık, muhafaza altında bulunmak, dokunulmazlık.

matamir / matamîr

• (Tekili: Matmure) Mezarlar, kabirler.
• Bazı şeyleri saklamak için kullanılan toprakaltı yerler.

matmur

• Gömülmüş, defnedilmiş. Toprak altına konulmuş.

matmure

• Toprak altında bazı şeyleri saklamağa mahsus yer.
• Kabir, mezar.

mavzer tüfeği

• Atış hızı dakikada ortalama altı mermi olan bir tüfek türü.

mayu'ref

• Bilinmez.
• Minder altında saklanan şey.

mazanna / مظنه

• Ermiş sanılan. (Arapça)
• Zan altındaki. (Arapça)

maznun / مظنون

• (Zann. dan) Zannolunmuş. Zan altında bulunan, kendisinden şüphe edilen.
• Huk: Bir suç dolayısı ile sorguya çekilen kimse. Sanık.

• Zanlı. (Arapça)
• Maznun olmak: Zan altında kalmak. (Arapça)

maznunin / maznunîn

• (Tekili: Maznun) Zan altında bulunanlar. Şüpheli kimseler.

me'baz

• (Çoğulu: Meâbiz) Diz altındaki çukur.

me'mur

• Emir ile hareket eden. Emir altında olan. Vazifeli. Kendi istediği gibi olmayıp başka emre göre çalışan. Bir emir alan. Bir işe tâyin olunmuş adam.

meal / meâl

• Tefsîr âlimlerinin yaptıkları tefsirlerin (açıklamaların) ışığı altında, âyet-i kerîmelere verilen mânâ, açıklama.

mecburi / mecburî

• Zor altında, ister istemez, yapma mecburiyetinde.

mehasin-i rububiyet / mehâsin-i rububiyet / mehâsin-i rubûbiyet

• Rablığın güzellikleri; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesinin, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının güzellikleri.

• Cenâb-ı Hakkın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi ve onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının güzellikleri.

mehenk

• Ölçü, altının ayarlarını ölçmeye yarayan ölçü taşı.

• Ölçü. Miyar.
• Altın ve gümüş ayarını anlamaya mahsus taş. Üzerinde altın tecrübe edilen siyah taş.

mehr

• Erkeğin evlenirken kadına vereceği ve kadının hakkı olan altın, gümüş veya her hangi bir mal yâhut menfaat.

mehr-i misl

• Mehir söylenmeden veya mehir vermemek şartı ile yapılan bir nikahtan sonra, kadının, baba tarafından akrabâsının kadınlarına bakılarak bunlara verilen mehir kadar verilmesi kararlaştırılan altın, gümüş, mal veya herhangi bir menfeat.

mehr-i muaccel

• Miktarı tesbit edilen (belirlenen) ve nikâh sırasında erkeğin evleneceği kadına peşin olarak ödemesi gereken altın, gümüş, kâğıt para veya herhangi bir mal yâhut bir menfaat.

mehr-i müeccel

• Miktarı nikah yapılırken tesbit edilip, ödenmesi daha sonraya bırakılan yâni erkeğin evleneceği kadına sonra ödeyeceği altın, gümüş, kâğıt para veya herhangi bir mal yâhut bir menfeat.

mehrecan

• Eylül ayının onaltıncı günü.

mekatib-i rüşdiyye / mekâtib-i rüşdiyye

• Orta mekteb derecesinde ve altı sınıflık olan Osmanlı Devleti devrindeki mektebler.

meksur

• Çoğaltılan, çoğaltılmış.

memnun

• (Minnet. den) Hoşnud. Razı. Minnet altında bulunan. İyiliğe nâil kılınmış. Çok muteber olan şey. Çok beğenilen. Ölçülü ve hesaplı olan.
• Kesilmiş.

mêmur / mêmûr

• Emir altında olan.

memuriyet

• Emir altında olma.

menced

• (Çoğulu: Menâcid) İnci ve altından olan gerdanlık.

meratib-i külliye-i rububiyet

• Rububiyetin geniş, kapsamlı mertebeleri; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesinin, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının mertebeleri.

mertebe-i sadise / mertebe-i sâdise

• Altıncı mertebe.

meskukat / meskûkât

• Belli ağırlıkta basılmış olan altın ve gümüş paralar.

meşlah

• Meşlehe. Maşlah. Altı üstü bir olan ve kol yerine yarıkları bulunan bir çeşit elbise.

mesnevi / mesnevî

• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin (kuddise sirruh) yirmi altı bin beytten meydana gelen ve altı defter olan meşhûr eseri.
• Edebiyâtta bir nazım şekli olup, iki mısrânın bir biri ile kâfiyeli hâli. Bu sebeple her beyti kâfiyeli olan eserlere mesnevî denir.

meşrutiyet / meşrûtiyet

• Devletin bir hükümdarın başkanlığı altındaki millet meclisi tarafından idare edildiği yönetim biçimi.

meşrutiyyet

• Bir hükümdarın başkanlığı altında millet meclisi ile idare edilen devlet sistemi.

mevdune

• (Mevzune) Altın, inci veya elmasla işlemeli şey. Murassa.

mevfur

• (Vefir. den) Tam olan şey. Çoğaltılmış. Çok. Kesir. Bisyâr. Evfer.
• Edb: Aruz kalıblarından biri.

meyl-i tahakküm

• İnsanları zorla hâkimiyeti altına alma meyli, eğilimi.

mi'rac / mi'râc

• Merdiven.
• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem elli iki yaşında uyanık iken, beden ile, hicretten altı ay önce Receb ayının yirmi yedinci gecesi, Mekke-i mükerremede Mescid-i Harâm'dan Kudüs'e ve oradan göklere ve bilinmeyen yerlere götürülüp, getirilmesi.

mihadde

• Baş ve yüz altına koydukları yastık.
• Kazma.
• Balta.

miheng

• Ölçü, altını ölçmeye yarayan ölçü taşı.

mihenk

• (Mihek) Altının ayarını anlamaya mahsus bir taş. Ölçü. İyiyi kötüyü ayıran, ayar âleti.
• Mc: Bir insanın kıymetini, ahlâkını anlamaya yarayan vasıta.

mıknatıs

• yun. Demir ve benzeri mâdenleri kendine çekici hususiyeti bulunan câzibe.
• Başka te'sir altında kalmadan kuzey ve güney kutuplarına doğru yönünü değiştiren demir çubuk. (İki kutbu bulunan bu mıknatıslı çubuğun şimale bakan kısmına şimal (kuzey) ucu, cenuba çekilen ucuna da cenub (güne

milk

• Mal cinsinden olan yer. Birisinin tasarrufu altında bulunan yer. Mülk.

mim

• Kur'ân-ı Kerim alfabesindeki yirmidördüncü harf olup, ebced hesabında kırk sayısının karşılığıdır.
• Tarih yazarken bazan Muharrem ayına bir işaret olabilir.
• Bir kitap veya ibarenin sonuna veya altına temme (bitti) yerine ve "mâlum oldu, görüldü" makamında konulan bir harftir.<

minnet kabul etme

• Borç altına girme, kendini borçlu hissetme.

minnetdar / minnetdâr / منتدار

• Bir iyiliğe karşı minnet duyan. Yük altında kalır gibi birisinin iyiliğine karşı mahcubiyet. (Farsça)

• Minnet altında kalan. (Arapça - Farsça)

minnetkeş

• (Çoğulu: Minnetkeşân) Minnet altında bulunan. Minnet çeken. (Farsça)

minnetkeşan / minnetkeşân

• (Tekili: Minnetkeş) Minnet altında bulunanlar, minnet çekenler.

mir'ızza

• Keçi kılının altında olan tiftik.

mirşaha

• Eyer altına konulan keçeyi davardan almak.

misk

• Bir cins güzel koku ismi. (Asya'nın büyük dağlarında yaşayan bir cins erkek ceylanın karınderisi altındaki bir bezden çıkarılır.)

mişmel

• Kaftan altında götürüldüğü hâlde görünmeyen küçük kılıç.

misyonerlik

• Propaganda yaparak belirli bir fikir ve inancı yayma işi. Dar anlamda, henüz hıristiyanlığı kabûl etmemiş ülkelerde veya hıristiyan ülkelerde çeşitli isimler altında hıristiyanlığı yayma ve hıristiyanlık propagandası yapma faâliyeti. Bu çalışmaları yürüten râhib, papaz ve din adamlarına misyoner, bu

miysere

• (Çoğulu: Mevâsir) Eyer yastığı.
• Eyer altına koydukları keçe.
• Çul içine koyulan keçe.
• Yatacak döşek, yatak.

mu'cizat-ı rububiyet / mu'cizât-ı rububiyet

• Rablık mu'cizeleri; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesinin, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurmasının mu'cizeleri.

muahid / muâhid

• Belli şartlar çerçevesinde antlaşma yapan.
• Karşılıklı anlaşma sonucu olarak İslâm devletine cizye ödeyen ve buna karşılık koruma altına alınan Müslüman olmayan kimse.

muanat

• Bir şeyin zahmetini çekme.
• Bir nesneyi dikkatle göz altında bulundurma. Ona göz kulak olma.

mücevver

• (Cevr. den) Zor ve sıkı altında bulundurulmuş.

muhalla

• Tahliye olunmuş. Boşaltılmış.
• Serbest bırakılmış.

muhtasar

• Az. Kısa. Uzun olmayan.
• Tekellüfsüz.
• İhtisar edilmiş. Kısaltılmış.

muhtasaran

• Kısa olarak. Muhtasar olarak. Kısaltılmış tarzda.

mukannit

• Yer altından kanalla su akıtan kişi.
• Muti kimse, itaat eden, emre boyun eğen kişi.

mukavele

• Kavilleşmek. Karşılıklı anlaşmak. Sözleşmek.
• Anlaşmada imzalanan ve karar altına alınanların yazıldığı kâğıt.

mukayada satışı / mukâyada satışı

• Altın ve gümüşten başka, ayn (belli) olan bir malı yine ayn olan mal karşılığında satmak.

mükesser

• (Kesr. den) Çoğaltılmış, teksir edilmiş.

• Çoğaltılmış.

mülattıf

• (Lutf. dan) Bir iyilikle gönül alan. Taltif eden.
• Yumuşatıcı (ilâç).

mün'al

• Altına gön ve sahtiyan konulmuş nesne.

münakkas

• (Noksan. dan) Eksiltilmiş, azaltılmış, tenkis edilmiş.

mürid / mürîd

• Tasavvufta Allahü teâlânın rızâsına kavuşmak için evliyâ bir zâtın terbiyesi altına giren talebe.

musa aleyhisselam / mûsâ aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Ülü'l-azm adı verilen altı büyük peygamberden biridir. Yâkûb aleyhisselâmın soyundan, İmrân adında bir zâtın oğlu, Hârûn aleyhisselâmın kardeşidir.

musahhar

• Emir altında, esir alınan.

müsahhar

• Bir şeyin tesiri altında kalmış, büyülenmiş.

musahhar / مسخر

• Emir altına alınmış.

musahhar etmek

• Boyun eğdirmek, emri altına almak.

musahharane

• Emir altında gibi.

musahhariyet

• Emir altındaymışcasına.

müseddes

• Altı kısımdan meydana gelmiş.
• Altılı. Altıgen.

müskal

• Yük altında ezilen. Ezilmekte olan.

müslim

• Mûteber ve güvenilir olduğu bütün İslâm âlimleri tarafından kabul edilen, Kütüb-i sitte denilen altı hadîs kitâbının ikincisi.
• Allahü teâlânın, peygamberi Muhammed aleyhisselâm vâsıtasıyla gönderdiklerine îmân edip, O'nun emirlerini yerine getiren, yasaklarından kaçan kimse.

mustalık gazası

• Benî Mustalık gazasına Müreysî gazası da denilir. Benî Mustalık, Huzaa'nın bir şubesidir. Müreysî de bunların bir kuyusudur. Benî Mustalık, Resul-i Ekrem'le harb etmek üzere bu kuyu başında toplandıkları için bu sefer bu isimle anılır. Çeşitli râviler, bu gazanın hicrî dört veya beş veya altıncı sen

mustazill

• (Zıll. dan) Gölgelenen, gölgede oturan.
• Birinin koruyuculuğu ve himâyesi altında bulunan.

müstazıll

• (Zıll. dan) Gölgelenen, gölge altına girmiş olan.
• Mc: Birinin himayesine sığınmış olan.

müstebid

• Başlı başına, müstakil olan. Emri altındakilere söz ve hürriyet hakkı tanımayan, istibdat yapan. Despot.

müstehas

• Toprağın altında kalıp saklanmış.

müstemlekat / müstemlekât

• Müstemlekeler. Başka devletlerin emri ve idaresi altında olan yerler. Memleketler.

müstemleke

• Başka bir devletin idaresi altında bulunan memleket, yer, sömürge.

• Başka bir devletin idaresi altında bulunan memleket. Hicret etmişlerle iskân edilmiş yerler. Sömürge.

mutayyeb

• (Tayyib. den) Güzel kokular sürünmüş.
• Gönlü hoş edilmiş, sevindirilmiş, taltif olunmuş.

müteessir

• Te'sir altında kalmış. Acımış yahut sevinmiş. Hissiyatına dokunmuş.
• Üzüntülü.

mütehakkime

• Tahakküm eden, zorla egemenliği altına alan.

mütehalli

• Bırakılmış, boşaltılmış.
• Boş kalan, boşalan.

mütevari

• (Verâ. dan) Gizli, saklı. Bir şeyin arkasına veya altına çekilerek saklanan.

mutlakıyyet

• Kayıtsız şartsız bir hükümdarın idaresi altında bulunan hükümet şekli.

müttehem

• Suçlanan, itham altında kalan.

müveffer

• Çoğaltılmış.

muza'af

• Bir kat daha artmış. Bir o kadar daha çoğaltılmış.

müzad

• Arttırılmış, çoğaltılmış, ziyade edilmiş.

müzdad

• Çoğaltılmış. Ziyâdeleştirilmiş.

• Arttırılmış, çoğaltılmış.

• Artırılmış, çoğaltılmış.

müzehheb / مذهب / مُذَهَّبْ

• Altından yapılmış; altın suyu ile süslenmiş, yaldızlanmış.

• Yaldızlanmış, yaldızlı, altın sürülmüş.

• Altın yaldızlı. (Arapça)

• Altınla yaldızlanmış.

müzehhep

• Yaldızlanmış, altın suyuna batırılmış.

müzellil

• Zelil eden, zelil kılan, alçaltıcı, hakirleştiren.

müzerkeş

• Altın sırmalı. Sırma ile işlenmiş.

müzeyyel

• (Zeyl. den) Zeyli, ilâvesi olan.
• Altına cevabı yazılıp geri gönderilen tezkere.
• Eklentisi olan. Ekleme parçası olan.

müzeyyelen

• Kâğıdın altına, ek karşılığı yazılarak.

muztabi'

• Ridâsını sağ koltuğu altından çıkarıp sol omuzuna atan kişi.

na'lin

• Altı deri, üstü açık ve tasmalı ayakkabı.

nafe

• Derisi kürk yapımında kullanılan hayvanların postlarının karnı altındaki deri kısmı. (Farsça)

nafile / nâfile / نَافِلَه

• Mecburiyet altında olmayarak yapılan ibadet.

nahil

• Hurma ağaçları, hurmalık.
• Hurma ağacı.
• Balmumundan yapılan ağaç, yapraklı dal ve yemiş taklidi işlere denir ki, sathı altın ve gümüş yapraklarla süslenerek, eskiden gelin giderken önünde alayla götürülür ve gelin odalarına süs olarak konurdu.

nahl suresi / nahl sûresi

• Kur'ân-ı kerîmin on altıncı sûresi.

nakdeyn

• Basılmış para hâlindeki altın ve gümüş.

nasil

• Çenelerin altından boyun ile başın kavuştuğu yerde olan mafsal.

natık

• Konuşan. Söz eden, söyleyen, beyan eden. İdrak eden. Bildiren. Fikir ederek düşünen.
• Altın ve gümüş gibi olan mal.

nazar

• (Nazaret) Altın.
• Tazelik.

nazar-ı rabbaniye / nazar-ı rabbâniye

• Her bir varlığı terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın bakışı.

nazir

• Tâze.
• Altın.

nazr

• (Nazir) : (Çoğulu: Enzur) Altın.

necm

• (Necim) Yıldız, ahter, kevkeb. Ülker yıldızına da denir. Ülker, onbir yıldızdır. Altısı görünür, gözü kuvvetli olan yedinciyi de görebilir.
• Belirli olan vakit. (Araplar, vakti yıldızlarla tahdit ederlerdi)
• Kabak ve hıyar gibi yayvan nebat.
• Belirli vakitte yapılan vazi

nehar

• (Çoğulu: Enhür) Fecrin doğuşundan güneşin batışına kadar olan aydınlık.
• Toy kuşunun yavrusu.
• Altın.

nekefe

• (Çoğulu: Nüküf-Nükfân) Çene altında olan küçük bez.

nemed-zin / nemed-zîn

• At eğeri altına konulan keçe. (Farsça)

nesike

• Hak yoluna kesilen kurban.
• Altın veya gümüş külçesi.

nevat

• Çekirdek, hurma çekirdeği.
• Yirmi veya on adet.
• Bir veya on okka altın. Beş dirhem altın.
• Düşman.

nevaz

• Okşayıcı, taltif edici, iyi edici. (Farsça)

nezaret

• Gözetim altında tutma.

nimet-i rabbaniye / nimet-i rabbâniye

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve hâkimiyeti altında bulunduran Allah'ın nimet ve ihsanı.

nisab

• Zekât ölçüsü, ölçü miktarı.
• Üzerine zekât verilmesi farz olan mal miktarı.
• Asıl, esas. Sermaye mal. Derece, had.
• Fık: Altının nisabı: 20 miskal; gümüşünki 200 dirhem (yani 600 gram); koyun ile keçinin 40 adet; sığır, manda 30; ve devenin nisabı da 5'dir.
• Bir m

nişan

• İz. Nişan. Alâmet. İşaret. (Farsça)
• Yara izi. (Farsça)
• Hedef, vurulması istenen nokta. (Farsça)
• Hâtıra için dikilen taş. (Farsça)
• Taltif için verilen madalya. (Farsça)
• Evlenmeden önceki anlaşma ve karar işareti veya merasim. (Farsça)
• Tuğra. (Farsça)
• Ferman. (Farsça)

nizamiye

• İlk askerlik devresi.
• Bu nevi askerlik işleriyle uğraşan daire.
• Tanzimat ordusunun asıl silâh altında bulunan kısmı.

nübta

• Atın kolanı veya karnı altında olan beyazlık.

nuh aleyhisselam / nûh aleyhisselâm

• Kur'ân-ı kerîmde adı geçen peygamberlerden. Peygamberlerin büyükleri olan ve kendilerine Ülü'l-azm denilen altı peygamberin ikincisi. İdrîs aleyhisselâmdan sonra peygamber olarak gönderildi.

nukud / nukûd

• Basılmış altın ve gümüş paralar. Müfredi (tekili) Nakddır.

nümüvv-ü tabii / nümüvv-ü tabiî

• Normal şartlar altında büyüyüp gelişme.

nur-u rabbani / nur-u rabbânî

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın nuru.

nüvaz

• "Okşayıcı, taltif edici, iyi edici" mânâsına kelimenin sonuna gelebilir. (Farsça)

nuzar

• Altın.
• Her nesnenin hâlisi ve iyisi.
• Necid diyârında yetişen bir ağacın adıdır, ondan tas ve kâse yaparlar.

pa-hast

• Ayak altında kalmış, çiğnenmiş olan. (Farsça)

pa-mal

• Ayak altında kalmış, çiğnenmiş., (Farsça)

pa-mal-i adüv

• Düşmanların ayakları altında çiğnenmiş.

pamal / pâmâl / پامال

• Ezilmek, çiğnenmek. (Farsça)
• Pâmâl olmak: Ezilmek, çiğnenmek, ayaklar altında kalmak. (Farsça)

para

• Alış-veriş aracı olarak kullanılan, biriktirme ve tasarruf etmeye yarayan, çeşitli mâdenlerden veya kağıttan îmâl edilmiş değer ölçüsü. Belli ağırlıkta basılmış olan altın ve gümüş paralara sikke veya meskûkât, altın paralara dînâr, gümüş paralara dirhem denir.

payimal / pâyimâl

• Çiğnenmiş, ayak altına alınmış.

• Ayak altında kalmış.

payimal eden / pâyimâl eden

• Ayak altına alan, mahveden.

payimal olmasın / pâyimal olmasın

• Ayaklar altına alınmasın, çiğnenmesin.

paymal

• (Pâyimal) Ayak altında kalmış, mahvolmuş, telef olmuş, sürünmüş. (Farsça)

payzede

• Çiğnenmiş, ayak altında kalmış. (Farsça)

peysiper

• Çiğnenmiş, ayak altında kalmış. (Farsça)

pota

• Toprak veya mâdenden yapılmış, kimyacı, eczâcı, mâdenci veya kuyumcu âletlerindendir. Altın, gümüş ve benzeri mâdenlerin eritilimesine mahsustur. (Farsça)

pul

• Altın ve gümüş dışındaki mâdenî paralar.

rab

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah.

rabb-i azim / rabb-i azîm

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah.

rabb-ı kerim / rabb-ı kerîm

• Her bir varlığı terbiye edip idaresi ve tasarrufu altında bulunduran, sonsuz cömertlik ve ikram sahibi olan Allah.

rabb-i kerim / rabb-i kerîm

• Sonsuz ikram ve ihsan sahibi, herşeyi idare ve terbiye edip egemenliği altında bulunduran Allah.

rabb-i rahim / rabb-i rahîm

• Sonsuz şefkat ve merhamet sahibi olan ve herbir varlığı terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah.

rabb-i rahim ve kerim / rabb-i rahîm ve kerîm

• Sonsuz cömertlik, şefkat ve merhamet sahibi olan ve herbir varlığı terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah.

rahimiyet-i rabbaniye / rahîmiyet-i rabbâniye

• Bütün varlıkları terbiye eden ve idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah'ın herbir varlığa şefkat ve merhameti.

rahmet-i rabbaniye / rahmet-i rabbâniye

• Herbir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın merhamet ve şefkati.

rahmet-i rububiyet / rahmet-i rubûbiyet

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren ve onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutan Allah'ın rahmeti.

rahne

• Gedik, yarık. Gemilerin bordalarında veya su kesimlerinin altında mermi isabetiyle veya herhangi bir te'sirle açılan delikler, yarıklar. (Farsça)
• Yara. (Farsça)
• Bozukluk. Zarar. (Farsça)

raiyet / رَعِيَتْ

• Birinin idaresi altındaki halk.

rakak

• Üstü yumuşak, altı sert olan düz yer.

ram olmak / ram

• İtaat etmek, boyun eğmek.
  Ram: İtaat eden, boyun eğen, itaatli, münkad.
  Teslim olmak, hükmü altına girmek (Farsça)

reaya

• (Tekili: Raiyet) Bir kimsenin emri altında bulunanlar.
• Bir hükümdar idaresi altında bulunan halk.
• Hristiyan tebaa.
• Bütün halk.

recez

• Vezni altı defa müstef'ilün'den ibaret olan bir nevi şiir veya bahire denir.
• Kaside tarzında yazılan manzume.

rikab

• (Tekili: Rakabe) Boyunduruk altında olanlar. Kullar, köleler.
• Boyun, ense kökü.

rikaz

• Yer altında bulunan madenler.
• Câhiliyet zamanından kalmış gömülü mal.

risale-i esma / risale-i esmâ

• Allah'ın altı isminde bulunan bazı ince mânâları anlatan risale; Otuzuncu Lem'a.

rişhand / rîşhand / ریشخند

• Bıyık altından gülme. Alay. (Farsça)

• Bıyık altından gülüş. (Farsça)

rovelver

• (Aslı: Revolver-Lüverver) Tabanca. Küçük silâh. Toplu tabanca. Altı patlar denilen, altı mermi alan tabanca. (Fransızca)

• Peşpeşe altı mermi atabilen bir tür tabanca, altıpatlar.

rububiyet

• Rablık; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması.

rububiyet-i ilah / rububiyet-i ilâh

• İlâhî Rablık; Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması.

rububiyet-i ilahiye / rubûbiyet-i ilâhiye

• Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması.

rububiyet-i mutlaka-i ilahiye / rububiyet-i mutlaka-i ilâhiye

• Allah'ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye ve idare etmesi ve egemenliği altında bulundurması.

rububiyet-i sani

• Herşeyi mükemmel ve san'atlı bir şekilde yaratan Allah'ın bütün mahlûkatı besleyip terbiye etmesi, idaresi ve egemenliği altında bulundurması.

rububiyet-i sübhaniye / rububiyet-i sübhâniye

• Her türlü kusur ve noksandan yüce olan Allah'ın bütün varlık âlemini terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutması.

rububiyyet-i mutlaka

• Herşeyi kaplayan ve idaresi altına almış olan Allah'ın rububiyeti.

rükn-ü imaniye

• İmanın şartı; imanın altı şartı.

sa'dane

• (Çoğulu: Sâdân) Develerin yediği dikenli ot.
• Devenin göğsü.
• Tırnak dibinin siniri.
• Terâzi kefesinin iplerinin altındaki düğme.
• Kadın memesinin etrafı.

sabat

• (Çoğulu: Sevâbıt-Sâbâtât) Pazar sokağı, iki duvar arasının örtüsü (altı yol olur.)

sabbag

• Boyayan, boyacı.
• Deri altındaki boyalı madde.

sabir

• Altın ismi.

sace

• Hatıl ağacı.
• Altın ve gümüş ayarını astıkları ağaç.

şacir

• Ayak altında ızdırap çekmek.

sadaka-i fıtır

• İhtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak, nisâb yâni dinde zenginlik ölçüsü miktarında malı, parası bulunan her hür müslümanın, Ramazân bayramının birinci günü sabâhı, fakirlere vermekle yükümlü oldukları belli miktarlardaki buğday, arpa, hurma veya kuru üzüm yahut kıymetleri kadar altın v

sadis / sâdis / سادس

• Altıncı. (6.)

• Altıncı. (Arapça)

sadis-aşer

• Onaltı. Onaltıncı.

sadisen / sâdisen / سادسا

• Altıncı olarak.

• Altıncı olarak.

• Altıncısı.

• Altıncısı, altıncı olarak. (Arapça)

safak

• Kıllı derinin altında olan ince deri.

sahih-i buhari / sahîh-i buhârî

• Kur'ân-ı kerîmden sonra, doğru oldukları, bütün İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilmiş olan meşhur altı hadîs kitâbından birincisi.

sahihayn / sahîhayn

• Kur'ân-ı kerîmden sonra, doğru oldukları, bütün İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilmiş olan altı hadîs kitâbından Sahîh-i Buhârî ile Sahîh-i Müslim'in ikisine birden verilen isim.

şahik-ul-cebel / şâhik-ul-cebel

• Dağda, çölde veya baskı ve zulüm rejimleri altında yaşayıp da peygamberleri ve onların getirdikleri dinleri işitmemiş kimseler.

şahıs

• (Çoğulu: Eşhâs) Kişi, kimse. İnsanın cismanî hey'eti.
• İnsanın uzaktan görülen karaltısı.

sahrınç

• Yağmur sularını biriktirmek için bina altında ve toprak içinde yapılan etrafı duvarlı veya çimento sıvalı su mahzeni.

sahur / sahûr

• Güneşin batmasından imsak vaktine kadar olan zamânın son altıda biri, seher vakti; oruç tutmak için yemeğe kalkılan vakit.

salig

• (Çoğulu: Sulag) Altı yaşındaki sığır.

saltanat-ı rububiyet / saltanat-ı rubûbiyet

• Allah'ın varlıkları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması; rablık sanatı.

sam

• Ölüm, mevt.
• Yer altındaki altın damarı.
• Gök kuşağı.
• Ateş.
• Sersemlik hastalığı.
• Hazret-i Nuh'un (A.S.) oğullarından birinin ismi.

şamaniler / şâmânîler

• İyi ve kötü ruhların bütün âlemi te'siri altında tuttuğu inancına dayanan sapık bir yolun mensupları.

samyeli

• Sıcak memleketlerde esen bunaltıcı rüzgâr.

sancak-ı muhammedi / sancak-ı muhammedî

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) sancağı; kıyametten sonra, Müslümanların altında toplanacağı sancak.

sanem

• Put, odundan, altından ve gümüşten yapılan insan heykeli.

sarf satışı

• Nakd hâlindeki veya işlenmiş altını ve gümüşü birbirleri karşılığında satmaktır.

sasaniler

• İran'da ikibin yıl önce devlet kuran bir sülâledirler. İlk meşhur hükümdarları Erdeşir'dir. Devleti kuvvetlendirdi ve Doğu Anadolu'yu Romalılardan aldı. Ünlü pâdişahlarından ve âdil ismi ile tanınan Nuşirevan İslâmiyetten önce yaşamıştır. Altıyüz seneden ziyade devletleri devam eden Sâsâniler, İslâm

seb'a-i meşhure

• Altı iman rüknü ile beraber İslâmiyetin esası olan ibadet hakikati.

şebah

• (Çoğulu: Eşbâh) Cüsse, cisim, ceset. Şahıs. Karaltı.

sebe'

• (Sebâ) Hazret-i Süleyman Aleyhisselâm'ın mucizesi sonunda imana gelen ve onunla evlenen Belkıs'ın Yemen'de hükmü altında bulundurduğu mâmur şehrinin ismi.
• Bir Arab kavminin adı.
• Bir devlet ismi.
• Bir şahıs adı.

şebeh

• (Çoğulu: Eşbâh) Karaltı.
• Şahıs.
• Ceset.

sebike

• Eritilerek kalıba dökülmüş şey, külçe. Kalıba dökülmüş altın veya gümüş.
• Hafif, küçük.

sebike-i hak

• Hak külçesi.
• Mc: İşlenmemiş külçe halindeki altın kıymetinin zâhiren görünmemesi gibi; hakkın bâtıl ile mücadelesinin olmadığı zamanda, hakkın kıymet ve lüzumu derecesinin bir cihette bilinememesi.

şecere-i rıdvan / şecere-i rıdvân

• 628 (H.6) senesinde yapılan Hudeybiye andlaşmasından önce Medîneli müslümanların, altında Peygamber efendimize ve İslâm dînine bağlı kalacakları husûsunda bağlılık yemîni ettikleri ağaç.

şefkat-i rububiyet / şefkat-i rubûbiyet

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın şefkati.

şegaf

• Yürek kabı. Yüreği çevreleyen nâzik deri.
• Sağ tarafta iyeği kemiği altında olan bir hastalık.
• Bir nesneyi çevirip kaplamak.

sehale

• Altın, gümüş gibi değerli maddelerin kırıntıları.

şehdere

• Üç ile altı yaş arasında hareket eden oğlan veya kız.
• İsrafçı, müsrif.
• Karnı büyük kimse.

seher vakti

• Duâların kabûl olduğunun bildirildiği, gecenin (güneşin batmasından imsâk vaktine kadar olan zamânın) son altıda biri.

sehin

• Altı görünmeyen sık ve kalın nesne.

seki

• Direğin altında konulan taş ayak, kürsü taşı, kapıların yanlarında ve bahçelerde havuzların etrafında yapılan sed ve peyke, odaların zeminden yüksekçe olarak bir kısmına yapılan döşeme yerlerinde kullanılır bir tabirdir.
• Atın ayağındaki beyaz nişana da bu ad verilir.

selem

• İleride teslim edilecek bir malın peşin para ile satılması. Yâni belli miktârda peşin para ile belli zaman sonra bilinen yerde bilinen bir malı satın almak için yapılan sözleşme. Peşin parayı verene sâhib-üs-selem veya rabb-üs-selem; veresiye mal ver me borcu altına giren satıcıya müslemün ileyh, bu

senkendaz

• Eski kalelerde kale dibine sokulan düşmana yukarıdan ağır taşlar vesaire atmak için altı açık cumba gibi çıkmalara verilen addır. Kale kapılarını müdafaa için üst taraflarına da böyle senkendazlar yapılırdı.

serdab

• Yer altında olan serin ve soğuk oda, bodrum. Böyle yerler ekseriyetle sıcak bölgelerde, gündüzleri sıcaktan korunmak için yapılırdı. Anadolu'nun bazı yerlerinde buna "zir-i zemin" denilir. (Farsça)
• Tar: Padişah saraylarında, sağ ve sol taraflarında birer oda bulunan üç köşeli sofalara verilen (Farsça)

serdengeçti

• Tar: Akıncılardan düşman ordusu içine dalmak veya muhasara altına alınan bir kaleye girmek için fedai yazılan kimseler. Bunlara ellerinde kınlarından sıyrılmış kılıçlarla bu tehlikeli işlere atıldıkları için "dalkılıç" da denilirdi. Düşman ordusuna dalacak veya kaleye girecek olanların dönmelerinden

sereb

• (Çoğulu: Esrâb) Yer altında olan ev.
• Kırbadan akan su.
• Ot.

şeriat-i fıtriye

• Allah'ın yaratılışa koyduğu, bütün varlıkların fiillerini düzen altına alan kanunlar.

şeş / شش

• Altı. 6 (Farsça)

• Altı.

• Altı.

• Altı. (Farsça)

şeş-cihet

• Altı yön, altı cihet. (Farsça)

şeş-ebrar

• Altı aded hayır sahibi ki, bunlar: Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin'dir (Radıyallahu anhüm).

şeş-pa

• Altı ayaklı. (Farsça)

şeş-per

• Altı kanat. (Farsça)
• Eski savaş âletlerinden 6 dilimli bir topuz. (Farsça)

şeşbeş / شش بش

• Altı ve beş. (Farsça - Türkçe)

şeşcihar / شش جهار

• Altı ve dört. (Farsça)

şeşise / شش و سه

• Altı ve üç. (Farsça)

şeşiyek / شش و یك

• Altı ve bir. (Farsça)

şeşüdü / شش و دو

• Altı ve iki. (Farsça)

şeşüm / ششم

• Altıncı, sâdis.

• Altıncı. (Farsça)

şeşüse / شش و سه

• Altı ve üç. (Farsça)

şeşüyek / شش و یك

• Altı ve bir. (Farsça)

sevad

• Karaltı. Uzakta karaltı halinde görülen kalabalık.
• Ekseri insanlar.
• Şehir. Kasaba. Karye. Köy.
• Karartı. Yazı karalama.

şezerat

• (Tekili: Şezre) İşlenmeden mâdenin içinden toplanılan altın parçaları.
• Süs olarak kullanılan altın ve inci tâneleri.

şezr

• Altın mâdeninden toplanan altın ufağı.
• İnci parçaları.

şicar

• Kapı ardına koyup sürgü olarak kullanılan ağaç.
• Kiremit tahtası altına konulup çakılan ağaç.
• Kapı ağacı.
• Deve alâmetlerinden bir alâmet.

siccin / siccîn

• Şeytanların, kafirlerin (Allahü teâlâya ve Resûlullah efendimize inanmayanların) ve günahkâr mü'minlerin amellerini toplayan bir kitap; insanların ve cinlerin kötülerine mahsûs amel defterleri.
• Şakîlerin, kötülerin ve azâb olunan rûhların bulunduğu yer.
• Yerin altında veya Ceh

şifa ayet-i kerimeleri / şifâ âyet-i kerîmeleri

• Kur'ân-ı kerîmdeki altı şifâ âyeti. Tevbe sûresi on dördüncü âyetinin sonu, Yûnus sûresi elli yedinci âyetinin ortası, Nahl sûresi altmış dokuzuncu âyetinin orta kısmı, İsrâ sûresi seksen ikinci âyetinin baş tarafı, Şuarâ sûresinin sekseninci âyeti, Fussilet sûresi kırk dördüncü âyetinin ortası.

sifal

• Değirmen altına döşenen deri.
• Değirmen süpürgesi.

sıfat-ı rububiyet / sıfât-ı rububiyet

• Rububiyete dair sıfatlar; her bir varlığa yaratılış gayelerine ulaşması için muhtaç olduğu şeylerin verilmesi, onların terbiye edilip idare edilmesi ve egemenlik altında bulundurulmasına dair İlâhî sıfatlar, özellikler.

silsilet-üz-zeheb

• Altın silsile. Resûlullah efendimizden, hazret-i Ebû Bekr yoluyla feyz ve ilim alarak gelen büyük âlimler silsilesi.

sim ü zer

• Gümüş ve altın.

simya

• Adi madenleri altın madenine çevirmek gayesini güden bir çalışma. Bu çalışma bir takım maddelerin bulunmasına sebep olduğu için kimya ilminin ilerlemesine hizmeti dokunmuştur.

sinematoğraf

• Hareket yazmak demek olup kısaltılmış şekliyle sinema demektir. (Fransızca)

siper

• Arkasına saklanılacak şey. Koruyan. (Farsça)
• Mânia. Sığınak veya set arkası, duvar altı gibi kuytu yerler. (Farsça)
• Okun, giderken kabzayı zedelememesi için sol elin üzerine konulan âlet. (Farsça)
• Muharebede askerin kurşun ve gülleden korunması için toprak kazılarak açılan ve ön tarafına, çıkan (Farsça)

sirdab

• (Çoğulu: Seradib) Yer altında su soğutacak yer.

sırran tenevveret

• Gizli ve sır perdesi altında parlama, hizmeti yaygınlaştırma.

sırren tenevveret

• Gizli ve sır perdesi altında parlama ve hizmeti yaygınlaştırma.

şişhane

• (Aslı: Şeşhane) Eskiden kullanılan namlusu altı yivli tüfek.
• İstanbul'da bir semt adı.

sitt / ست

• Altı. (Arapça)

sitte / سته

• Altı.

• Altı. (6) Altılık.

• Altı. (Arapça)

sitte-i sevr

• Güneş'in Sevr burcunda bulunduğu Nisan ayında fırtınalariyle meşhur olan altı gün.

skolastik

• Orta Çağda Hıristiyan âleminde, papazların dinî görüşüne ve onların baskısı altındaki dinî fikirlerine göre verilen felsefî fikirler.

• Lât. Kurun-u vustâda (Orta çağlarda) Hristiyan âleminde, papazların dinî görüşüne ve onların baskısı altındaki dinî fikirlerine göre yapılan tedrisat usulü.

sohbet

• Berâberlik. İnsanın derece bakımından kendinin üstünde veya altında yahut akranı ile bir araya gelip, Allahü teâlânın ve Peygamber efendimizin beğendiği, hoşnud olduğu şeyleri konuşması.

sosyalizm

• İktisadî teşebbüsleri ve teşekkülleri devlete vermek isteyen görüş. İştirakiyecilik. Güya, herkese müsavi mal verme esasını idare sisteminde yerleştirmeyi ve mal birliğini iddia eden ve insan fıtratına zıt olarak hürriyetleri daraltıcı ve din aleyhdarı bir sistem. Serserilere, zenginlerin mallarını (Fransızca)

staj

• Mesleki bilgisini artırmak maksadıyla başka birinin nezareti altında yapılan çalışma. (Fransızca)

şuara suresi / şuarâ sûresi

• Kur'ân-ı kerîmin yirmi altıncı sûresi.

südasi / südasî

• Altılı. Altılık. Altı harfli.

süds

• (Südüs) Altı kısımda bir kısım.

südüs

• Altıda bir. Ferâiz ilminde yâni İslâm mîras hukûkunda bildirilen altıda bir hisse (pay).

şümul

• Kaplamak. İhtivâ etmek. İçine almak.
• Hükmü altına almak.

sündüs-misal / sündüs-misâl

• Dokunuşunda altın, gümüş tellerin de bulunduğu bir tür ipekli kumaş gibi.

sür'at-i teessür

• Çok çabuk ve hızlı etki altında kalma.

süreyya / süreyyâ

• Ülker (Pervin) yıldızı. Yedi (veya altı) yıldızlardır ki; ikişer ikişer karşılıklı dururlar ve Ayın geçtiği yerlere yakın görünürler. Gerdanlığa benzemesinden Felekiyâtta "Ikd-ı Süreyya" tabir edilir.

• Ülker takımyıldızı; yedi (veya altı) yıldızdan meydana gelen ve Ayın geçtiği yerlere yakın görünen bir takımyıldızı.

sürü

• Tar: Devşirme suretiyle alınan Hristiyan çocuklarının yüzer, yüzellişer, ikiyüzer veya daha fazla kişilik kafileler halinde sevkedilmeleri. Sürü adı verilen bu kafileler, sürücülerle muhafızların nezareti altında hükümet merkezine sevkedilirlerdi.

şüzur

• (Tekili: Şezre) Süs eşyası olarak kullanılan altun veya inci gibi şeyler.
• İşlenmemiş madenin içinden toplanan altın parçaları.

tabut-i sekine / tâbût-i sekîne

• İsrâiloğullarının, içinde mukaddes emânetleri sakladıkları ve Mûsâ aleyhisselâmdan beri nakledilerek gelen altın kaplamalı sandık.

tac-ı zerrin / tâc-ı zerrin

• Altın tâc.

tahakküm / تحكم

• Tahakküm etmek: Hükmetmek, hükmü altında tutmak.

• Hükmetme, hükmü altında tutma. (Arapça)

tahannük

• Tülbendi çenesi altından dolamak.

tahdid-i kayıt

• Kayıt altına alınma.

tahliye / تخليه

• Boşaltma. (Arapça)
• Salıverme. (Arapça)
• Tahliye edilmek: (Arapça)
• Boşaltılmak. (Arapça)
• Salıverilmek. (Arapça)
• Tahliye etmek: (Arapça)
• Boşaltmak. (Arapça)
• Salıvermek. (Arapça)

tahmil-i minnet

• Birini minnet altında bırakma.

tahrim suresi / tahrîm sûresi

• Kur'ân-ı kerîmin altmış altıncı sûresi.

tahsib

• Ölüyü taş altına gömmek.

tahsin

• (Hısn. dan) Kale gibi sağlamlaştırma.
• Muhafaza altına alma.

taht-el arz

• Yer altı. Toprak altı.

taht-el bahir

• Denizaltı. Denizaltı gemisi.

taht-eş şuur

• Şuur altı. Şuur haricinde olarak açılıp yayılan zihnî faaliyet.

taht-ı emir / تَحْتِ اَمِرْ

• Emir altı.

taht-ı emniyet

• Emniyet ve güvence altı.

taht-ı emrinde

• Emri altında.

taht-ı emrinde ve tasarrufunda

• Emri ve tasarrufu altında.

taht-ı esaret

• Esaret altında olma.

• Esaret altı.

taht-ı hakimiyet / taht-ı hâkimiyet / تَحْتِ حَاكِمِيَتْ

• Hakimiyeti altında.

• Hakimiyeti altında.

taht-ı hıfz ve muhafaza

• Koruma altına alıp kollama, kaydetme.

taht-ı hükmünde

• Hükmü altında.

taht-ı hüküm

• Hüküm altına.

taht-ı idare

• İdaresi altında.

taht-ı nezaret / taht-ı nezâret / تَحْتِ نَظَارَتْ

• Gözetim altı.

• Göz altı.

taht-ı nezaretinde

• Gözetimi altında.

taht-ı riyaset / taht-ı riyâset / تَحْتِ رِيَاسَتْ

• Başkanlığı altında.

taht-ı riyasetinde

• Başkanlığı altında.

taht-ı silah / taht-ı silâh / تَحْتِ سِلَاحْ

• Silâh altı, askerlik görevine alınma.

• Silâh altı.

taht-ı taahhüd

• Sorumluluk ve güvence altı.

taht-ı tasarruf / تَخْتِ تَصَرُّفْ

• Tasarrufu altında.

• İdare altında olma.

taht-ı tasarruf ve temellük

• Kendi tasarruf ve mülkü altında bulunma.

taht-ı tasdik / taht-ı tasdîk / تَحْتِ تَصْدِيقْ

• Doğrulama altında olma.

taht-ı tasdikinde

• Doğrulaması ve onayı altında.

taht-ı tedbir

• Yönetim ve idaresi altında tutulan alan.

taht-ı temellük

• Mülkü altında, sahipliği altında, kendisine ait.

taht-ı temine alınma

• Garanti ve güvence altına alınma.

taht-ı tesir

• Tesir altında.

taht-ı tevkif / taht-ı tevkîf / تَحْتِ تَوْق۪يفْ

• Gözetim altı, hapishane.

• Tutuklama altında.

tahte

• Alt, altta, altında.

tahte'l-arz

• Yer altı.

tahte'l-bahir / تَحْتَ الْبَحِرْ

• Denizaltı.

tahtel'arz

• Yeraltı.

tahtel-arz

• Yer altı.

tahtelarz / تحت الارض

• Yeraltı.

• Yeraltı. (Arapça)

tahtelbahir / تحت البحر

• Denizaltı.

• Denizaltı.

• Denizaltı. (Arapça)

tahtelhıfz

• (Taht-el hıfz) Muhafaza altında.

tahtessera

• (Taht-es serâ) Toprak altı.

tahtessıfır

• Sıfırın altında.

• Sıfırın altı, eksi.

tahteşşuur / tahteşşuûr / تحت الشعور

• Şuuraltı.

• Bilinçaltı. (Arapça)

tahtezzemin

• Yer altı.

tahtında

• Altında.

tahtüşşuur / tahtüşşuûr / تحت الشعور

• Bilinçaltı. (Arapça)

takayyüd

• Kayıt altında olma, sınırlılık.

taklil / taklîl / تقليل

• Azaltma. Azaltılma. İndirme. Tenkis.

• Azaltma, kısma. (Arapça)
• Azaltılma, kısılma. (Arapça)

taklil-i masarif / taklil-i masârif

• Masrafların azaltılması.

takva / takvâ

• Allahü teâlâdan korkarak, haramlardan (yasaklardan, günâhlardan) sakınmak. Harama düşmemek için, şüphelilerden (haram veya helâl olduğu belli olmayan şeylerden) sakınmaya ise verâ denir. Bu bakımdan, haramlardan daha çok sakınma derecesi olan verâ da takvânın mânâsı altına girer.

talimat-ı rabbaniye / talimat-ı rabbâniye

• Bütün varlıkları terbiye eden, idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah'ın emirleri.

taltifat / taltifât

• (Tekili: Taltif) Taltifler, ihsanlar, lütuflar, bağışlar.

taltifen

• Taltif suretiyle.

tarık suresi / târık sûresi

• Kur'ân-ı kerîmin seksen altıncı sûresi.

tasabbuh

• Sabahleyin uyumak.
• Sabah kahvaltı yapmadan yemek yemek.

tasarruf-u azim / tasarruf-u azîm

• Büyük tasarruf; herşeyi kendi emri altında tutarak dilediğini dilediği şekilde yapmak.

tasarruf-u rabbani / tasarruf-u rabbanî

• Her bir varlığı terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın bütün kâinattaki varlıkları dilediği gibi kullanması ve idare etmesi.

tazallül

• (Zıll. den) Gölgelenme, gölgede olma, gölge altına girme.

tebaa

• Tâbi olanlar. Birisinin veya bir devletin emri altında olanlar.

tebrie

• (Tebriye) Bir kimseyi şüpheden ve zan altından kurtarmak. Temizliğini ve suçsuzluğunu meydana çıkarmak.
• Borçtan kurtarmak.
• Nezahet, ismet.
• Beraet ettirmek.

tedbir ve rububiyet / tedbir ve rubûbiyet

• Varlıkları idare etme, çekip çevirme, terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurma.

tedbir-i rububiyet

• Her şeyi idare ve terbiye eden Allah'ın kâinat ve varlıklar üzerindeki hikmetli faaliyeti, emri altında tutması, idaresi.

teessür

• Kederli ve üzüntülü olarak içlenmek. Üzülmek.
• Te'sir altında kalmak.
• Kederlenmek.

tefeci

• El altından yüksek faizle para veren kimse. (Türkçe)

tefrigat

• Kısım kısım boşaltıp yer açma.

tefrit / tefrît / تَفْر۪يطْ

• Normalin altı.

• Ortanın altında kalmak, normalden aşağı olmak.

• Ortalamanın yani vasatın çok altında kalmak, geride kalmak. Normalden aşağı olmak. (İfratın zıddı)

• Normalin altında kalma.

tehvin

• (Hevn. den) Kolaylaştırma.
• Ucuzlatma. Ucuzlatılma.
• Alçaltma. Alçaltılma.
• Cevr ve hakaret eylemek. Saymamak. Hakir görmek.

tekbir-i zevaid / tekbîr-i zevâid

• Bayram namazlarında birinci rek'atte Sübhâneke'den sonra üç, ikinci rek'atte zamm-ı sûreyi okuyup rükûa gitmeden önce de üç kerre olmak üzere alınan altı vâcib tekbir. Zevâid tekbiri.

tekellüfkarane / tekellüfkârâne

• Gösteriş hevesiyle bir sorumluluğun altına girme, zoraki davranarak.

teksir / teksîr / تكثير

• (Çoğulu: Teksirât) Çoğaltmak, artırmak, çoğaltılmak.

• Çoğaltma. (Arapça)
• Teksîr edilmek: Çoğaltılmak. (Arapça)
• Teksîr etmek: Çoğaltmak. (Arapça)

teksir edilmek

• Çoğaltılmak.

teksir-i efrad

• Fertlerin çoğaltılması.

tekvini emr-i rabbani / tekvînî emr-i rabbânî

• Bütün varlıkları yaratılış gayelerine göre terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutan Allah'ın birşeye "Ol" deyince onu hemen olduruveren emri.

telahhi

• Tülbendi çenesi altından sarmak.

telhisen

• Kısaltılarak, hülâsaten, özet olarak, hülâsa tarzında.

temkin zamanı / temkîn zamânı

• Güneşin doğuş, batış vakti ve namaz vakti hesapları yapılırken, vakitlere eklenen veya çıkarılan zaman miktârı. Bu vakitler hesâb edilirken deniz ve ova gibi düz yerlerde güneş merkezinin hakîkî ufkun altına inmesi esas alınır. Hâlbuki o yerin en yük sek tepesinde bulunan bir kimsenin gördüğü ufukta

temsilat-ı sitte / temsilât-ı sitte

• Altı temsil.

tenvih

• Sulandırma.
• Yaldızlama.
• Haksız bir şeyi yapmacık şeylerle süsleyip haklı gösterme.
• Başka bir madeni, altın veya gümüş suyuna daldırma.
• Bir kimsenin nâmını, şânını yükseltme.

tercib

• (Çoğulu: Tercibât) Ululama, tazim.
• Meyvesi çok olan ağacın dalları altına destek koyma.

tesdis / tesdîs / تسدیس

• (Çoğulu: Tesdisât) (Süds. den) Gazelin her beytine dörder mısra ilâve ile onu müseddes (altı mısralı) hâline getirmek.

• Altılama. (Arapça)

teshir / teshîr

• Emir altında tutma.

• Büyüleme, esir etme, emir altına alma.

teshir-i rabbani / teshir-i rabbânî

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın herşeye boyun eğdirmesi.

teshirci

• Etkisi altına alan.

teslif

• Kahvaltı etme.
• Takdim etmek.
• Bir nesnenin fiyatını evvelden vermek.

teslim

• Bir emâneti verme.
• Kabul etme.
• Doğru ve haklı bulma.
• Selâmetle dua etme.
• Karşısındakinin hükmü altına girme.
• Kendini Allah'ın takdirine terketme, emri altına girme.
• Belâ ve âfetten korunur olma.
• Bir şeyi, yeni sâhibine verme.
• Da

tevazu / tevâzu

• Alçakgönüllülük, isteyerek mertebesinin altında görünme.

teveccüh-ü emr-i rabbaniye / teveccüh-ü emr-i rabbânîye

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın emrinin varlıklara yönelmesi.

tezhib / tezhîb / تذهيب

• (Zeheb. den) (Çoğulu: Tezhibât) Yaldızlama işi, yaldızlama sanatı.
• Süsleme.
• Altın sürme.
• Dişlere altın dolgu yapma, çürümüş dişleri altınla doldurma.

• Süsleme. (Arapça)
• Yaldızlama. (Arapça)
• Altın sürme. (Arapça)

tezyil

• Eklemek. Uzatmak. Altına ilâve etmek. Zeyl yapmak.

tibr

• Altın parçası. Altın ve gümüş tozu.

tille

• İşlenmemiş altın. (Farsça)

töhmet

• Birisine isnad edilen, fakat kat'iyyetle işleyip işlemediği belirsiz olan suç, kabahat.
• İtham altında olma.

türk

• Türkler, Asya'nın en büyük ve en meşhur milleti olup, Turan milletlerindendir. Türkler en evvel Sibirya ile Çin arasında olan Altın Dağı taraflarında yaşamışlar ve oradan defalarca güney ve batıya doğru yayılarak Çin'de ve Türkistan memleketlerinde fetihler yapmışlardır.Türkler eskiden beri iki şube

ukad

• (Tekili: Ukde) Düğümler, bezler, şişlikler. Boyun, koltuk altı ve kasıkta bulunan guddeler.

ul'ul

• Göğüs altında ve karın üzerinde dile benzer bir kemik.
• Çekik kuşunun erkeği.

ulka

• Kahvaltı.
• Az nesne.
• Küçük çocuklara yapılan elbise.

ülü'l-azm

• Şerîat sâhibi, yeni din getiren peygamberlerden altı tânesine ve en büyüklerine verilen ad. Bunlar; Âdem, Nûh, İbrâhim, Mûsâ, Îsâ ve Muhammed aleyhimüsselâmdır. Allahü teâlânın emir ve yasaklarını insanlara anlatırken çok sıkıntı çektikleri ve bu sık ıntılara sabr ettikleri için kendilerine bu isim

uluhiyet-i mutlaka

• Kayıt altında olmayan, mutlak uluhiyet. Ancak bir tek İlâhın mâbud oluşu.

uruz / urûz

• Altın ve gümüşten başka canlı ve cansız her çeşit mal.

usde

• Kaftan altına giyilen küçük gömlek.

usnun

• (Çoğulu: Asânin) Sakal ucu.
• Her nesnenin evveli.
• Devenin çenesi altında olan uzun kıllar.

ustam

• Güvenilir, emin. İtimad edilir. (Farsça)
• Altın veya gümüşten yapılmış at eğeri. (Farsça)

üstam

• Güvenilir, itimad edilir, inanılır, emin. (Farsça)
• Gümüş veya altından yapılmış üzengi, at eyeri. (Farsça)

usul bilgileri / usûl bilgileri

• İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe ile İmâm-ı Ebû Yûsuf ve İmâm-ı Muhammed'in kavillerini (ictihâdlarını, re'ylerini, sözlerini) içerisinde bulunduran El-Mebsût, Ez-Ziyâdât, El-Câmi-us-Sagîr, Es-Siyer-us-Sagîr, El-Câmi-ül-Kebîr, Es-Siyer-ül-Kebîr kitablarındaki fıkıh (din) bilgileri. Bu altı kitabı İmâm-ı Muha

vahdaniyet-i rabbaniye / vahdâniyet-i rabbâniye

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın birliği.

vahdeddin

• (Aslı: Vahîdüddin, fakat Türkçede Vahdeddin şeklinde telâffuz edilir.) Osmanlı Padişahlarının sonuncusu ve otuzaltıncısının adıdır. (Mi: 1861-1926) Zeki, dirayetli ve dindardı. Osmanlılar ve İslâm âlemi için bir felâket işareti olan Sevr Muahedesini imzalamadı. Osmanlı ordusu olarak emrine bırakılan

vakıa suresi / vâkıa sûresi

• Kur'ân-ı kerîmin elli altıncı sûresi.

vasıta-i tahakküm

• İnsanları baskı altına alma aracı.

vatı'

• Ayak altına alıp çiğneme. Basma.
• Cima'.
• Uygun hale koyma.
• Tümseklikler arasında basık ve engin yer.

• Ayak altına alıp çiğneme, uygun hale getirme, cima.

vaty

• Ayak altında çiğneme, ezme, basma.
• Çiftleşme.

vazife-i rububiyet

• Rablık işi; her bir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri verme ve onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurma işi.

vehs

• Kırma.
• Ayak altında çiğneme, basma, ezme.

vesayet

• Bir başkasının yardımı ve koruması altında bulunma.

vişah

• (Vüşâh) Eskiden kadınların mücevherlerle süsleyip boynundan ve koltukları altından bağladıkları enlice bez veya meşin parçası.

ya rabbi / yâ rabbi

• Ey Rabbim; ey her bir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ım.

ya'fur

• (Çoğulu: Yaâfir) Tüyleri toprak renginde olan ceylân.
• Ceylân yavrusu.
• Gecenin beşte veya altıda bir bölümü.
• Peygamberimizin merkebinin adı.

yalak

• Hayvanların su içmelerine mahsus içi oyuk kütük veya taş. Çeşmelerin musluğu altına konulan tasa da bu ad verilir.

yasin suresi / yâsin sûresi / yâsîn sûresi

• Kur'ân'ın otuz altıncı sûresidir.

• Kur'ân-ı kerîmin otuz altıncı sûresi.

yed-i tasarruf

• Tasarruf eli; yönetimi ve hakimiyeti altında tutma.

yevm-i ahir / yevm-i âhir

• Âhiret günü. Îmân edilmesi lâzım olan altı şeyden beşincisi. Arkasından gece gelmeyen gün. Bu zamânın başlangıcı insanın öldüğü gündür.

zabt

• Zabt etmek. İdâresi altına almak.
• Sıkıca tutmak. Kendine mal etmek.
• Kavramak.
• Kaydetmek. Hülâsasını yazmak.
• Bağlamak.

• Sıkı tutma.
• İdaresi altına alma, kendine mal etme.
• Silah zoru ile bir yeri alma.
• Anlama, kavrama.
• Kaydetme, özetini yazma.

zabt-name / zabt-nâme

• Hâdise veya vak'a yerinde alâkalı kimselerin hâdisenin oluş şeklini imzâ altında kaydettikleri kâğıt. Zabıt tutulan kâğıt. (Farsça)

zahiri mezheb / zâhirî mezheb

• Huk: Hanefî imamlarından İmam-ı Muhammed'in (El-Mebsut, El-Câmi-üs Sagir, El-Câmi-ül Kebir, Ez-Ziyâdât, Es-Siyer-üs Sagir, Es-Siyer-ül Kebir) nâmları ile mâruf olan altı kitabında münderiç bulunan mes'elelere denir. Buna "Zâhir-ür rivâyât mesâili" denir. İmam bu eserlerde kendi fıkhî görüşlerini değ

zanin / zanîn / ظنين

• Zan altında bulunan. (Arapça)

zapt

• Kayıt, kayıt altına alma.

zeheb / ذهب

• Altın.

• Altın.

• Altın. (Arapça)

zeheb-i zaib / zeheb-i zâib

• Eriyen altın.

• Eriyen altın.

zehebi / zehebî

• Altına ait. Altından yapılma.

zehib

• Altın sürülmüş, yaldızlı.

zela'

• Ayağın altında ve üstünde; elin ise arkasında olan yarık.

zeleme

• Keçinin boğazı altında sarkık olan kıllar. (Müz: Ezlem. Müe: Zelmâ)

zemin tahtı

• Yer altı.

zer / زر

• Sarı.
• Altın, akçe.
• Nöbet.
• Oruç.
• Çile.

• Altın. (Farsça)
• Akçe. (Farsça)

zer-keş

• Altın kakmalı, altın işlemeli. (Farsça)
• Altın tel yapan. (Farsça)

zer-rişte

• Altın tel. Sırma. (Farsça)
• Sarı. (Farsça)

zer-şinas

• Altın tanıyan, sarraf. (Farsça)

zer-tar

• Altın tel, sırma. (Farsça)
• Güneş ışını. (Farsça)

zer-ver

• Altın yaldızlı olan. (Farsça)

zerefşan / zerefşân / زرافشان

• Altın saçılmış, altın yaldızlı. (Farsça)

zerendud

• (Ze-endud) Altın yaldızlı. (Farsça)

zerger

• (Çoğulu: Zergerân) Altın işleyen.
• Kuyumcu.

zergun / zergûn

• Altın gibi sarı renkli olan. Altın renkli. (Farsça)

zerin / zerîn / زرین

• Altından. (Farsça)

zerk / زرق

• Deri altına verme, şırınga etme. (Arapça)

zernigar / zernigâr

• Altın ile işlenmiş. Yaldızlı. (Farsça)

zerrin / zerrîn / زرین

• Altından yapılmış. Altın gibi parlak. Sarı (Farsça)

• Altından yapılmış.

• Altından. (Farsça)

zevr

• Göğüs altı.

zeyl

• Ek, ilâve, bir şeyin altı, devamı.
• Etek.