a'taf

• (Tekili: Atf) Meyiller.
• Merhametler, şefkatler, lütuflar, ihsanlar.

abdulhamid ll

• (mi: 1842-1918) 34' üncü Osmanlı Padişâhıdır. 33 yıl saltanatta kalmış olan bu şefkatli Sultan,İslâmiyete son derece bağlı idi. Yüksek bir siyaset adamı ve devlet işlerini bizzat takibeden bir zattı. Memlekette bolluk ve refahı te'min için çalıştı. (R.Aleyh)

abese suresi

• Kur'an-ı Kerim'de sekseninci surenin ismi olup, Mekke-i Mükerreme'de nazil olmuştur. Saliha Suresi, Sefere Suresi de denilir.

abesiyyun

• Kâinatın ve hâdiselerin başı boş, faydasız ve gayesiz, kendi kendine, Haliksız olduğuna inanmak isteyen bâtıl yoldaki felsefeciler. Zamanımızda Ekzistansializm "Varoluşculuk" adı altında yeniden ortaya çıkan bir varlık ve hayat felsefesidir. İki kola ayrılmıştır. Bunlardan uluhiyeti inkâr edenler, h

agnostisizm

• fels. Gerçeğin, mutlak hakikatın bilinemez olduğunu; insanın gerçeği, tam uygun bilgiyi elde edecek yaradılışta olmadığını kabul eden felsefe görüşü.

ağuş-u nazendarane / âğuş-u nazendârâne

• Şefkatli ve merhametli kucak.

ağuş-u şefkat / âğuş-u şefkat

• Şefkatli kucak.

ah

• Maddi veya mânevi bir acı hissolundukta kullanılır.
• Nedamet, pişmanlık ve teessüf beyan eder.
• Birine acındığına, keder ve esef edildiğine delalet eder. Meselâ : Ah! Evladım! gibi.

ahlak

• (Hulk.C.) Huy, tabiat. İnsanın davranış tarzı, tutum ve tavrı, bir cemiyette makbul ve iyi sayılan davranış kuralları. Bu kural ve kaideleri inceliyen ilim. Ahlâkın kaynağı ve mahiyetini inceliyen felsefe.Filozoflar hangi hareketlerin iyi, hangilerinin kötü olduğu ve insanın neden ahlâk kaidelerine

akıl ile nakil

• Fen ve felsefe gibi akla dayanan ilimler ile Kur'ân ve hadis gibi nakle dayanan ilimler.

akılcılık

• (Rasyonalizm) fels. İnsanın, akılla gerçeğe uygun bilgiyi bulabileceğini, aklın doğru kabul ettiği bilginin şübhe götürmez kesinlikte doğru olduğunu kabul ettiği felsefe. Tenkitçi felsefe, deneyci felsefe, psikoloji ve sosyoloji bu felsefenin aşırı iddialarını çürütmüştür. Bugünkü ilim adamları herş

akl-ı feal / akl-ı feâl

• İşrâkiyye (Yeni Eflâtunculuk) felsefesinde ukûl-ı aşerenin (on akılın) sonuncusu olup, yaşadığımız âlemle alâkalı akla verilen ad. Öldürme ve yaratma işlerine bakan mertebe.

akliyyun / akliyyûn

• Aklı tek ölçü kabul eden felsefeciler.

aktivizm

• Hakikatin, düşüncede kalmasından ziyade, hayat ve fiile intikalini ve bütün ilimlerin, cemiyetin gelişmesine hizmet etmesini isteyen ve böylece iradenin faaliyet ve tesirliliğini açıklayan felsefî bir meslek.

alamet-i sefer / alâmet-i sefer

• Sefere çıkma belirtisi.

alem-i kesif ve süfli / âlem-i kesîf ve süflî / عَالَمِ كَثِيفْ وَ سُفْلِي

• Şeffaf olmayan, yoğun ve aşağı âlem.

alem-i latif / âlem-i lâtif / alem-i latîf / عَالَمِ لَطِيفْ

• Nurlu ve şeffaf olan âhiret âlemi.

• Şeffaf, nurlu olan âlem (âhiret).

aleyhi nazaru'r-rahmani / aleyhi nazaru'r-rahmânî

• Sonsuz merhamet ve şefkat sahibi olan Allah'ın nazarı ve teveccühü onun üzerine olsun.

alim-i rahim / alîm-i rahîm

• Herşeyi hakkıyla bilen ve rahmetinin çok özel tecellîleri olan sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah.

alu

• Erik, şeftali. (Farsça)
• Tuğla fırını. (Farsça)

amid

• Çok hasta.
• Aşk hastası.
• Başlıca nokta.
• Önder, şef, komutan. Rehber.
• Haraç alan kimse.

ampirizm

• (Deneyci felsefe) Her çeşit bilginin kaynağının duyu organlarının kullanılması sonucu kazanılan tecrübe olduğunu, duyu organlarının kullanılmadan hiçbir bilginin akılda yer alamıyacağını savunan felsefe. Akılcı felsefe gibi bu felsefenin de aşırı iddiasının yanlışlığını, tenkitçi felsefe ve psikoloj

aristo

• (Doğum : M.Ö. 384) Yunan filozoflarından olup Eflatun'un talebesidir. Mantık, ahlâk, siyaset, iktisad, felsefe kitapları vardır. Ruhun bakiliğine inanırdı. Tecrübeden ziyâde akla fazla kıymet verdiğinden çok yanılmıştır.

arman

• Hasret, özleyiş, özleme. (Farsça)
• Nedâmet, pişman olma. (Farsça)
• Eseflenme, teessüf. (Farsça)
• Sıkıntı, rahatsızlık, zahmet. (Farsça)

arş-ı rahman / arş-ı rahmân

• Bütün yaratılmışları şefkat ve merhametle besleyip büyüten Allah'ın tasarruf dairesi, makamı.

arşu'r-rahman / arşu'r-râhmân

• Bütün yaratılmışları şefkat ve merhametle besleyip büyüten Rahmân isminin tasarruf dairesi, makamı.

arzu-yu merhamet

• Başkalarına merhamet etme, şefkat ve acıma arzusu.

asif

• (Çoğulu: Usefâ) Para ile tutulan işçi, yevmiyeci, gündelikçi.

ataraksiya

• yun. Tesirlere (etkilere) karşılık göstermeme, durgunluk hâli.
• (Fels.) Ruhun sükunete ulaşması, arzu ve ihtiraslardan uzak kalma. Eski çağ felsefesi, hayatın gayesi, saadet olarak duygusuzluk halini gösteriyordu. İnsan arzuları sonsuz, düşmanları sonsuzdur, (mikroptan kuyruklu yıldız

ateş-har / ateş-hâr

• Keklik. (Farsça)
• Merhametsiz, şefkatsiz ve zalim adam. (Farsça)

atf

• Bağlama. Bağ. Ekleme.
• Meyletme.
• Şefkat. Sevgi.
• Eğilme.
• İkiye bükme. İki kat eyleme.
• Çevirme.
• Geri döndürme.
• Bir kimse üzerine tekrar hamle eylemek.
• Gr: Bir kelimeyi diğer bir kelimeye harf-i atıf vasıtasiyle ilhak eylemek.
• <

atıf / âtıf / عاطف

• (Atf. dan) Yüzünü çeviren, bakan. Meyleden, yönelen.
• Bağlaç.
• Şefkat edici kimse. Merhametli, müşfik.
• Yarış atlarının altıncısı.
• Gr: İki kelimeyi birbirine bağlayan harf veya kelime.

• Şefkatli. (Arapça)
• Meyleden. (Arapça)
• Bağlayan. (Arapça)

atıfet / âtıfet / عاطفت

• Koruma, sevgi, Acıma. Şefkat. Esirgeme.
• Hüsn-ü zan. Karşılıksız sevgi.

• Şefkat gösterme. (Arapça)

atıfetkar / âtıfetkâr / عاطفتكار

• Şefkat gösteren, gözeten. (Arapça - Farsça)

atom

• yun. Maddenin bölünemez en küçük parçası manasında eski çağ felsefesinde kullanılan bir tâbir, günümüze kadar gelmiş ve ilmî tabir olarak kalmıştır. Atom, maddenin bölünmez bir parçası değil, kendisi de daha küçük parçalardan yaratılmış çok küçük bir âlemdir. Dünyada, kâinatta ve atom âleminde hep a

atuf / atûf

• Çok şefkatli, pek merhametli olan Allah.

atufet / atûfet / عطوفت

• Şefkat. Çok merhametli oluş.

• Şefkat. (Arapça)

avarız-ı müktesebe

• Cehil, sarhoşluk, hezel, sefeh, hata, ikrah gibi insanın ibtidâen dahli bulunan şeyler.

avrupa hükeması

• Avrupalı filozoflar, felsefeciler, Batılı ilim adamları.

avrupalılaşmak

• Avrupalıların fikirlerini ve yaşayış tarzını benimsemek. Türkiye'de batılılaşma olarak kullanılmaktadır. Avrupa zamanımızda ilim ve teknikte ilerlemiş olmakla beraber inanışları, ahlâkları, felsefeleri ve yaşayış tarzı ile geri bir düşünüşü temsil eder. Avrupaya, batıya özenmek, eşkiyanın gasbettiği

aydın

• Aydınlık.
• Açık, âşikâr, açıkça görünen.
• Mübârek, mesut. Bilgili, okumuş, görgülü.Bugün bazı çevrelerde batı ilim ve felsefesini tahsil edip benimseyenlere de "aydın" denilmektedir. Aklı gözüne inmiş, yani herşeyi maddi ölçülerle yorumlamaya alışmış, kalbi maddeci felsefe ile

aynı rahmet

• Şefkat ve merhametin tâ kendisi.

azerm

• Şefkat, merhamet. (Farsça)
• Haşmet, büyüklük, azamet. (Farsça)
• Haya, utunma. (Farsça)

bab-ı rahmet / bâb-ı rahmet

• İlâhî şefkat ve merhamet kapısı.

bahr-i rahmet

• İlâhî şefkat ve merhamet denizi.

bahr-i rum

• (Bahr-i Sefid) Akdeniz.

bargah-ı rahmet / bârgâh-ı rahmet

• Merhamet ve şefkat dilenen yüce makam.

baskı

• t. Basıp sıkacak, tazyik edecek şey. Sıkı tazyik.
• Basan, ağırlık veren şey.
• Kalıp, damga.
• Bir eserin yeni basılışlarının her seferi.
• Bir basmanın bir def'ada basılan miktarının tamamı. Meselâ: Bu lügatın baskısı 25.000 dir.

berfuk / berfûk

• Şeftali yemişi. (Farsça)

berkuk

• Şeftali, kayısı, zerdali.

besic

• Hazırlık. Sefer hazırlığı, yol hazırlığı. (Farsça)
• Yol ve sefer azığı, harçlığı. (Farsça)

beyanın felsefesi

• Beyan ilminin felsefesi, hikmet ve gayesi.

beyza

• (Müe.) Parlak. Beyaz. Sefid.
• Afet, dâhiye, belâ, musibet.

bi-mihr / bî-mihr

• Sevgisiz, şefkatsiz. (Farsça)

bi-ser ü pa / bî-ser ü pâ

• Sefil ve perişan.

billur

• Şeffaf, parlak taş, elmas gibi kıymetli. Cam gibi parlayan.

bimihr / bîmihr / بى مهر

• Sevgisiz, şefkatsiz. (Farsça)

buus

• Sefalet. Yokluk içinde olma.

büzürg

• (Çoğulu: Büzürgân) Cesim, kebir, azîm, büyük, ulu. (Farsça)
• Reis, baş, başkan, şef. (Farsça)
• Türk musikisinde bir mürekkep makamın adı. (Farsça)

cabir / câbir

• Cebredici, zorla yaptıran.
• Galib gelen.
• Şefkatsiz, merhametsiz.
• Tekebbür ve taazzüm eden.
• Aziz ve kavi olan.
• Tıb: Kırıkçı, çıkıkçı.
• Cebir ilminin ilk kurucusu olan müslüman âlimi.

çağdışı

• Askerliğe alınma çağı dışında.
• Çağın fikirlerine felsefesine uymayan. Bu mânada bazı kimselerin kelimeyi hakaret olarak kullanmaları dar görüşlülüğün ve cehaletin neticesidir. Çünkü çağın insanlık için zararlı öyle fikirleri ve felsefeleri vardır ki, gelecek devirler bunu anladıkları

calib-i şefkat / câlib-i şefkat

• Şefkati celbeden, şefkati çeken.

cemal-i şefkat / cemâl-i şefkat

• Şefkat güzelliği.

cenab-ı hakim-i rahim / cenâb-ı hakîm-i rahîm

• Her şeyi hikmetle ve yerli yerinde yaratan, yarattıklarına sonsuz şefkat gösteren Allah.

cenab-ı halık-ı rahim / cenâb-ı hâlık-ı rahîm

• Herbir şeyi sonsuz şefkat ve merhametle yaratan, sonsuz şan ve şeref sahibi olan Allah.

cenab-ı hallak-ı rahim / cenâb-ı hallâk-ı rahîm

• Sonsuz şefkat, merhamet, şeref ve yücelik sahibi olan herşeyin yaratıcısı Allah.

cenah-ı himaye ve re'fet / cenâh-ı himaye ve re'fet

• Koruma ve şefkatle muamele etme kanadı.

cenah-ı şefkat / cenâh-ı şefkat

• Şefkat kanadı.

cermüze

• Sefer ve misafirlik. (Farsça)

cessame

• Sefer yapmamış kişi. Seyahat etmemiş kimse.

cilve-i inayet / cilve-i inâyet

• İlâhî şefkat ve yardımın cilvesi, görünmesi.

cilve-i misaliye / cilve-i misâliye

• Şeffaf şeyler üzerinde yansıyan görüntüler.

cilve-i rahmet-i rahmaniye / cilve-i rahmet-i rahmâniye

• Sonsuz şefkat ve merhameti bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın rahmetinin yansıması.

cilve-i şefkat

• Şefkatin, merhametin görünmesi.

dahi-yi hikmet / dâhi-yi hikmet

• İlim ve hikmet dehâsı, son derece zeki felsefe âlimi.

deha-yı felsefi / dehâ-yı felsefî

• Felsefeden güç alan yüksek akıl.

deha-yı fenni / dehâ-yı fennî

• Eğitimini fen ve felsefeden almış olağanüstü akıl.

dehri / dehrî

• Zamanla ilgili, kıyamete inanmayan îmansız felsefeci.

dehriyye

• Dünyanın sonsuzluğuna inanan felsefecilerin yolu.

dehriyyun / dehriyyûn

• Zamanı tanrılaştıran îmansız felsefeciler.

dekaik-i şefkat

• Şefkatin incelikleri.

delil-i şefi / delil-i şefî

• Şefaat edecek bir kılavuz, rehber.

deneycilik

• (Ampirizm) Fels: İnsan zihninde mevcut her bilginin ve her düşüncenin kaynağı tecrübe (deney) olduğunu iddia eden felsefi görüş. Bu görüş, tecrübenin ehemmiyetini belirtirken aklın ve dinin rolünü inkâr ediyor. Tecrübe maddi dünyayı anlamak için gerekli ama, yeterli değildir. Tecrübe görüneni ve müş

derece-i şefkat

• Şefkat derecesi.

ders-i şefkat

• Şefkat dersi.

diamet

• Binaya vurulan destek, direk, payanda.
• İleri gelen, makamca yüksek olan baş başkan, reis, şef.

divanhane-i rahman / divanhane-i rahmân

• Rahmet ve şefkati sınırsız olan Allah'ın büyük salonu, yeryüzü.

dogmatizm

• Bazı fikirleri her zaman doğru ve değişmez kabul eden felsefe.

doktrin

• yun. Hatt-ı hareket. Hareket tarzı. Düstur, tarik. Re'y.
• Fls: Bir sistem meydana getiren fikir ve kanaatlerin hepsi. Bir felsefe veya edebiyat okulunun fikirlerinin tümü.

eb-i müşfik

• Şefkatli baba, merhametli peder.

ebu bekir-i sıddık

• Asıl adı Abdullah, künyesi Ebu Bekir, lâkabı Sıddık ve Atik. Erkekler içerisinde Resul-i Ekreme (A.S.M.) ilk iman eden; bütün muharebelerde ona refakat eden; seferde, hazarda, bütün tehlikeli anlarda Peygamber Efendimizle (A.S.M.) beraber çalışmış ve onun en yakın Sahâbesi. Onun sohbetinden feyz alm

ebyaz

• Beyaz. Akça. Parlak. Daha parlak. Sefid olan.

ecsam-ı şeffafe

• Şeffaf cisimler, saydam maddeler.

ef'al-i rahmaniyet / ef'âl-i rahmâniyet

• Rahmeti sonsuz, yarattıklarını esirgeyip koruyan, şefkat eden ve rızıklandıran Allah'ın fiilleri.

efkar-ı sefile / efkâr-ı sefile

• Sefil düşünceler, fikirler.

eflatuniye

• Eflâtuna göre olan felsefe, düşünüş (Plâtonizm). Çok ileri veya parlak devir.

ehl-i felsefe

• Felsefeciler, düşüncede felsefeyi esas alanlar.

ehl-i felsefe ve hikmet / اَهْلِ فَلْسَفَه وَ حِكْمَتْ

• Felsefeyle uğraşanlar, filozoflar.

• Felsefeciler ve varlıkların hikmetlerini araştıranlar.

ehl-i fen ve felsefe

• Fen ve felsefe ilimlerini meslek edinenler.

ehl-i hikmet

• Felsefeciler.

ehl-i nazar ve felsefe

• Tecrübeye dayanarak görüş ve düşünce sahibi olanlar ve felsefeciler.

ehl-i salib / ehl-i salîb

• Bayrağında salib (haç) bulunanlar. Hristiyanlar. (Farsça)
• Osmanlılardan 209 sene evvelki tarihte Haçlı Seferlerine katılan Hristiyan Ordusu. (Farsça)

• Haç sâhipleri. Târihte papalığın teşvikiyle müslümanlara karşı birleşerek seferler tertipleyen, milyonlarca insanın canına kıyan, devletlerin yıkılmasına sebeb olan hıristiyan milletler topluluğu, haçlılar, hıristiyanlar.

ehlen ve sehlen

• Hoş geldiniz, sefa geldiniz.

ehlifelsefe

• Felsefeciler, felsefeye önem veren kimseler.

elem-i şefkat

• Şefkat acısı.

elmas

• Çok kıymetli, beyaz, şeffaf mâden. Cevher. Kıymetli taş. (En saf karbondur.)

eltaf-ı ilahiyye / eltaf-ı ilâhiyye

• İlâhî lütuflar; Allah'ın ihsanları, şefkatle muamelesi.

eluk

• Sefir, büyük elçi.

enva-ı rahmet ve şefkat / envâ-ı rahmet ve şefkat

• Rahmet ve şefkat çeşitleri.

er'ef

• Daha rauf, çok şefkatli.

er-rahim / er-rahîm

• Şefkati ve merhameti herşeyi kuşatan Allah.

er-rahman / er-rahmân

• Çok merhamet sahibi olan ve şefkatle bütün yaratıkların rızkını veren Allah.

er-rahmanü'r-rahim / er-rahmânü'r-rahîm

• Bütün varlıklara olduğu gibi tek tek her bir varlığa şefkat gösteren sonsuz rahmet sahibi Allah.

erbab

• Ulu, ulvi, âlâ. (Farsça)
• Reis, başkan, şef. (Farsça)

erham

• En rahim, en merhametli, en çok şefkatli.

esafil

• (Tekili: Esfel) Esfeller. Sefâlet çekenler. Pek adi ve bayağı kimseler. Çok alçak olanlar.

esdaf

• Sadefler, inci kabukları.
• Midye ve isridye gibi deniz mahluklarının şeffaf, parlak kabukları.

esef-han

• Acıyan, merhamet eden, şefkat eden, esef eden. (Farsça)

esef-nak

• Hüzünlü, acıklı, esefli. (Farsça)

esefa

• Vâ esefâ! Eyvah, yazık!

eşeff / اَشَفّْ

• Çok parlak. Daha şeffaf. Işığı daha iyi geçiren.
• Suyu kendine çok fazla çeken.

• Çok parlak, çok şeffaf.

• Daha şeffaf.

eşfa

• En çok şefaat eden.

eşfa'

• En çok şefaat eden. En şafi.

eşfak

• Çok şefkatli.

• Daha fazla şefkatli. Çok şefkatli.

esfar / esfâr / اسفار

• (Tekili: Sefer) Seferler, yolculuklar, yola gidişler.
• Düşmana karşı gidişler, akınlar.
• (Sifr) Büyük kitaplar, ciltler.

• Seferler, yolculuklar. (Arapça)

esfar-ı bahriyye

• Deniz yolculukları. Deniz seferleri.

esfar-ı baide / esfar-ı baîde

• Yolculuklar, uzak seferler.

esfat

• (Tekili: Sefet) Sepetler.

esfel

• En sefil, çok sefil, en alçak, en aşağı, çok fenâ.

esfel-i safilin / esfel-i sâfilîn

• Sefillerin en sefili. Cehennem'in en aşağı tabakasındakiler.

eşha

• Şefkat.

esif

• Kederli, esefli, tasalı, gamlı.

esuf / esûf

• Fazlaca eseflenen, pek üzülen, çok kederlenen, çok fazla acıyan, yufka yürekli.

eşya-yı şeffafe / eşya-yı şeffâfe

• Şeffaf şeyler.

fağfur

• Yarı şeffaf Çin porseleni. Çok kıymetli porselenden yapılan yemek kabı. Çin yapısı.
• Eskiden Çin İmparatoruna verilen isim.

farabi / farabî

• (Mi: 870-950) Aristo felsefesinin İslâm âleminde yayılmasına yol açmış bir filozoftur. Aristo'dan sonra gelen mânasına, kendisine Muallim-i Sâni nâmı verilmiştir. Eserlerinin İbn-i Sina üzerinde büyük te'siri vardır. "Kanun" denilen bir çalgı âletinin mucididir. Asıl adı Ebu Nâsır Muhammed'dir.

fart-ı şefkat

• Aşırı şefkat ve acıma.

fatır-ı rahman / fâtır-ı rahmân

• Rahmet ve şefkati sınırsız olan ve herşeyi yoktan yaratan Allah.

fazl-ı rahman / fazl-ı rahmân

• Sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah'ın yardımı.

felasife / felâsife / فلاسفه

• Felsefeciler. Filozoflar, felsefe ile uğraşanlar.
• Düşüncesiz, kaygısız, rahat yaşayanlar.
• Dinsizler.

• Felsefeler.

• Filozoflar, felsefe ile uğraşanlar, âlimler, bilginler.

• Felsefeciler, felsefeler.

• Filozoflar, felsefeciler. (Arapça)

felsefe hikmeti

• Felsefe ilmi ve bakış açısı.

felsefe ve hikmet-i insaniye

• İnsanların geliştirdikleri fikir, felsefe ve ilim.

felsefe-i avrupa

• Avrupa felsefesi.

felsefe-i beşeriye

• İnsanların geliştirdikleri fikir, felsefe.

felsefe-i beyan

• Beyan ilminin felsefesi, gaye ve hikmeti.

felsefe-i maddiye

• Her şeyi maddede arayan ve madde ile açıklamaya çalışan felsefe.

felsefe-i sakime / felsefe-i sakîme

• Hastalıklı felsefe; yanlış yoldaki felsefe.

felsefe-i sakime-i avrupaiye / felsefe-i sakîme-i avrupaiye

• Avrupa'nın hastalıklı ve karanlık felsefesi.

felsefe-i tabiiye / felsefe-i tabîiye / فَلْسَفَۀِ طَب۪يعِيَه

• Yaratılışı ve her şeyi tabiata dayandıran felsefe.

• Tabiatı yaratıcı zanneden felsefe.

felsefe-i tabiiye ve maddiye

• Herşeyi tabiata ve maddeye dayandıran felsefe.

felsefe-i tarihiyye

• Târih felsefesi.

felsefe-i yunaniye

• Yunan felsefesi.

felsefi / felsefî / فلسفى

• Felsefe ile ilgili, felsefeye ait.

• Felsefeye mensub ve felsefe ile alâkalı.

• Felsefeyle ilgili.

• Felsefe ile ilgili. (Arapça)

felsefiyyat

• Felsefe ile ilgili bilgi ve düşünceler, hikmet bilgileri.

fenn-i hikmet / فَنِّ حِكْمَتْ

• Felsefe ilmi.

• Felsefe bilgisi.

• Felsefe ilmi.

fenn-i hikmetü'l-eşya

• Felsefe ilmi; varlıkların hikmetlerini inceleyen ilim.

feth-i bab-ı rahmet eden

• İlâhî şefkat ve merhamet kapısını açan.

feylesof / فيلسوف / فَيْلَسُوفْ

• Felsefe ile uğraşan, felsefeci.

• Filozof, felsefeci.

• Beğendiği düşüncelerini hakîkat olarak anlatıp, yaldızlı, heyecanlı sözlerle inandırmaya çalışan kimse. Felsefeci.

• Filozof, felsefe ile uğraşan kişi.

• Felsefeci.

• Filozof, felsefeci. (Arapça)

• Felsefeci.

fikr-i felsefe

• Felsefe düşüncesi.

filozof

• Felsefe ile uğraşan, felsefeci.

firsek

• (Çoğulu: Ferâsik) Çekirdeğinden ayrılmayan şeftali.

fısk / فسق

• Hak yolundan çıkmak, Allah'a karşı isyan etmek.
• Sefahete dalma, ahlâksızlık, gü-nahkârlık.

• Kötülük, sefihlik. (Arapça)
• Dinsizlik. (Arapça)
• Tanrı'ya karşı isyan. (Arapça)

fısk u fücur / fısk u fücûr

• Sefahet ve günaha batma.

fıtri şefkat / fıtrî şefkat

• Doğal, yaratılıştan gelen şefkat, merhamet.

fücur / fücûr / فجور

• Yakın akraba evliliği. (Arapça)
• Günahkarlık, sefihlik. (Arapça)

fülleyk

• Bir şeftali cinsi.

fülus-u felsefe / fülûs-u felsefe

• Felsefenin bakır paraları, kuruşları; felsefenin kıymetsiz malları.

gafurü'r-rahim / gafûrü'r-rahîm

• Kullarının günahlarını çok bağışlayan ve kullarına özel rahmet, merhamet ve şefkat gösteren Allah.

gaiyye

• Bir şeyin sebeb ve neticesini ileri süren felsefe mesleği.
• Maksad ve gayeye âit. Son ile alâkalı. Gaye, maksad ve neticeye mensup ve müteallik. (Fr.: Finalizm)

ganiyy-i rahim / ganiyy-i rahîm

• Sınırsız zenginlik sahibi olan, şefkat ve merhamet sahibi Allah.

garp medeniyet-i sefihanesi

• Batının sefih haldeki medeniyeti, haram zevk ve eğlencelere düşkün medeniyeti.

gayr-endiş / gayr-endîş

• Başkalarını düşünen, şefkatli ve cömert kimse. (Farsça)

gazve

• Din düşmanı olan cephenin üzerine taarruz. Muharebe. Cenk. Sefer. Din muharebesi. Gazve, gazivden alınmış olup cenk ve kıtal manasınadır. Düşmanla vuruşmak demektir. Siyer ıstılahında Gaza ve gazve tâbirleri Peygamber Efendimizin bizzat hazır bulunduğu muharebeye denir. Peygamber Efendimizin bizzat

gönder

• Tar: Seferde ordunun ve ileri gelen vezir ve diğer devlet ricalinin atlarına bakmak ve sair zamanlarda ise has ahır ve çayır hizmetlerinde kullanılmak üzere gayr-ı müslimlerden ve hasseten Bulgarlardan tertip edilmiş bir sınıf olan voynukların her mıntıkada iki, üçü ve dördü hakkında kullanı

gürisnegi / gürisnegî

• Açlık, sefalet. (Farsça)

gürs

• Kir, leke, pas. Açlık, sefâlet. (Farsça)
• Zülf, kâhkül. (Farsça)

güsn

• Açlık, sefalet. (Farsça)

habib-i rahman / habib-i rahmân

• Sonsuz merhamet sahibi ve yarattığı bütün varlıklara şefkatle rızıklarını veren Allah'ın en sevdiği kulu olan Hz. Muhammed.

habib-i rahmani / habib-i rahmânî

• Sonsuz şefkat ve merhamet sahibi olan Allah'ın sevgili kulu; Hz. Muhammed (a.s.m.).

habib-i şefik

• Şefkatli Habib.

hadb

• Şefaat etmek.

hadise-i rahmet / hâdise-i rahmet

• İlâhî şefkat, merhametin göründüğü yağmur olayı.

hafave

• Bir kimseyi mübâlâga ile sormak.
• Şefaat etmek.
• İkramda ve iltifatta mübâlağa etmek.

hak-nişini / hâk-nişinî

• Dilencilik, yoksulluk, fakirlik, sefâlet. (Farsça)

hakikat-i rahmet

• Rahmet ve şefkat içinde gizli olan gerçek.

hakim-i rahim / hakîm-i rahîm

• Herşeyi hikmetle yapan her bir varlığa özel şefkat ve merhameti olan Allah.

halık-ı rahim / hâlık-ı rahîm

• Rahmeti herşeyi kuşatan, her bir varlığa ayrı ayrı şefkatini gösteren ve herşeyi yaratan Allah.

halik-ı rahim / hâlik-ı rahîm

• Sonsuz şefkat ve merhamet sahibi ve herşeyi yaratan Allah.

halık-ı rahman / hâlık-ı rahmân

• Rahmeti her şeyi kaplayan, yaratıklarını esirgeyip koruyan, şefkat eden ve rızıklandıran yaratıcı, Allah.

halık-ı rahman ve rahim / hâlık-ı rahmân ve rahim

• Rahmeti herşeyi kaplayan ve herbir varlıkta rahmet ve şefkati tecelli eden yaratıcı, Allah.

halık-ı rahman-ı rahim / hâlık-ı rahmân-ı rahîm

• Dünya ve âhirette yarattığı varlıklara sonsuz rahmet, şefkat ve merhametiyle davranan her şeyin yaratıcısı Allah.

halık-ı rahmanü'r-rahim / hâlık-ı rahmânü'r-rahîm

• Çok merhamet sahibi olan ve şefkatle bütün yaratıkların rızkını veren, sonsuz rahmetiyle her bir varlığa ayrı ayrı şefkatini gösteren ve bütün varlıkların yaratıcısı olan Allah.

hallak-ı rahim / hallâk-ı rahîm

• Sonsuz şefkat ve merhamet sahibi olan yaratıcı, Allah.

hanan

• Merhamet, şefkat, acıma.

hane-harab

• Câhil, bilgisiz. (Farsça)
• Evi yıkılmış, evsiz barksız kalmış. (Farsça)
• Hâli perişan olmuş kimse. (Farsça)
• Mc: Müflis, züğürt, sefil. (Farsça)

hane-küş

• Mirasyedi, sefih. (Farsça)

har

• Hor, hakir, âdi. Aşağı. (Dinsiz, imansız ve din düşmanı ahlaksızların ve sefihlerin vasıfları.) (Farsça)

harabiyet

• (Harabî) Yıkılma. Yıkılış. Parçalanıp dağılış. Zillet ve sefalet içinde

haraşif

• (Tekili: Harşef) Balık pulları. Pul pul olan şeyler.
• Yaprakları balık puluna benzeyen bitkiler.

haşefe

• (Çoğulu: Haşef-Haşefât) Sünnet mevziine varana kadar olan zeker başı.
• Yaşlanmış kuru kadın.
• Kuru hamur.
• Yumuşak taş.

hasif / hasîf

• (Çoğulu: Husef) Suyu hiç kesilmeyen su kuyusu.
• Yağmuru çok olan bulut.

hatem-i rahimiyet / hâtem-i rahîmiyet

• Allah'ın her bir varlığa şefkatini gösteren mühür.

hav

• Çuha ve buna benzer kumaşların ters yüzlerinde bulunan tüy.
• Şeftâli gibi bazı meyvelerin üzerlerinde bulunan ince tüy.

hayıflanmak

• Acınmak, üzülmek. Esef etmek.

hayrat

• (Tekili: Hayr) Sevap için Allah rızâsı yolunda yapılan iyilikler. Haseneler.Hayır iki çeşittir. Birincisi: Mutlak hayırdır; her halde, herkes için rağbet edilir ve sevilir, herkes için iyidir. İkincisi: Mukayyed olan hayırdır; birisinin yanında hayır olan, başkası için şer olabilir. İsraf ve sefâhet

hayta

• Şefkat.

hazer ve sefer

• Memleketinde olma ve sefer, yolculuk hâli.

heyula / heyûla / heyûlâ

• Zihinde tasarlanan korkunç hayal.
• Gösteriş ve iriliği olduğu halde hiçbir te'siri ve değeri olmayan şey.
• Eski felsefede: Eşyanın aslı ve gerçek olan kısmı. Madde.

• Korkutucu hayâl, felsefede eşyanın aslı kabul edilen şey.

• Eski felsefecilere göre, cisimlerin aslı kabûl edilen madde.

hicr

• Men etmek; akıl ve bâliğ olmamış çocuk, deli, bunak, sefih yâni malını kötü yere harcayan ve borçlu gibi kimseleri, tasarruf-i kavlîsinden yâni alış-veriş, kirâlama, havâle, kefillik, emânet ve rehin alıp-verme, hibe gibi işlerin tasarruflarından men' etme.
• Dostluğu bırakmak, dargın

hikemiyat / hikemiyât

• Felsefeye ait, felsefi düşünce ürünü olan şeyler.

hikemiyyat

• Hikmet ve felsefeye âit söz ve düşünceler. Yeni yeni bilgiler veren kıssalar, ibret verici hâdiseler bildiren yazılar, sözler.

hikmet

• Hakimlik, bilgelik.
• Sebep.
• Felsefe.

• Gaye, felsefe, gizli sebep, faydalı söz, bilgi.

hikmet-i atika

• (Batlamyus'un) Dünya merkezli kâinat anlayışını kabul eden eski bilim ve felsefe.

hikmet-i avrupaiye

• Avrupa düşüncesi, Batı felsefesi.

hikmet-i beşer

• İnsanın bilgi ve felsefesi.

hikmet-i cedide

• Yeni fen ve felsefe.

hikmet-i ecnebiye / حِكْمَتِ اَجْنَبِيَه

• Batı felsefesi.

• (İslâma) yabancı felsefe.

hikmet-i felsefe

• Felsefenin hikmeti.

hikmet-i felsefe-i insan

• İnsan aklının ürünü olan felsefe hikmeti, ilmi.

hikmet-i felsefiye

• Felsefî görüş, bilgi.

hikmet-i fenniye

• Fen ve felsefe ilmi.

hikmet-i hakiki / hikmet-i hakikî

• Felsefenin karşısında Kur'ân'ın koyduğu gerçek hikmet.

hikmet-i muzahrefe

• Görünüşte güzel ve süslü, gerçekte içi boş ve çürük felsefe.

hikmet-i yunaniye

• Yunan felsefesi.

hikmetşinas / hikmetşinâs / حكمت شناس

• Hakîm, felsefeci. (Arapça - Farsça)

hikmetsiz hikmet

• Faydasız, gayesiz ilim; felsefe.

hin-i sefer / hîn-i sefer

• Yolculuk.
• Ölüm zamanı. Sefer zamanı.

hiss

• Duymak. Farkına varmak. Duygu.
• Bir kimsenin haline acıyıp rikkat ve şefkat eylemek.
• Bir şeyi idrak edip şuur hâsıl eylemek. Bedendeki his uzuvlarından birisini müteessir eden bir şeyin mevcudiyetini idrak eylemek.

hiss-i şefkat

• Şefkat duygusu.

hiss-i şefkat ve himaye / hiss-i şefkat ve himâye

• Şefkat ve koruma hissi.

hissiyat-ı sefihe / hissiyât-ı sefihe

• Sefahet ve eğlenceye düşkün hisler, duygular.

hovarda

• Sefih, çapkın. Malını mülkünü zevk u safa yolunda harcayan, sefâhette sarfeden.

hubat

• Cinnete benzer bir sefahet.

huh

• (Çoğulu: Huvhât) Şeftali.
• Duvardaki ışık girecek delik.

hükema ve ulema

• Filozoflar, felsefeciler ve ilim adamları.

hükema-i ilahiyyun / hükema-i ilâhiyyûn

• İlâhiyatçı felsefeciler; Allah'ın varlığına inanan filozoflar.

hükema-i islamiye / hükema-i islâmiye

• Müslüman felsefe âlimleri, filozofları.

hükema-i meşaiyyun / hükemâ-i meşaiyyun

• Aristo felsefesi yolunda olan ve derslerini gezerek veren meşaiyyun filozofları.

hükema-yı dalle / hükemâ-yı dâlle

• Hak yoldan sapmış felsefeciler.

hükema-yı felasife / hükemâ-yı felâsife

• Felsefe bilginleri, düşünürleri; filozoflar.

hümanizm

• Lât. Edb: İslâmiyete mugayir ve aykırı eski Yunan ve Lâtin edebiyatı ve felsefesi taraftarlığı hareketi.
• Fls: İnsan menfaatını hayatta değer ölçüsü kabul eden ve dine tâbi olmayan, insana aşırı hâkimiyet tanımak isteyen ve maddeperest, dinsiz, imansız bir cereyan, bir fikir ve bâtıl

• İnsancılık iddiasıyla insanı tanrılaştıran sapık bir felsefe.

humret

• Kırmızılık. Kızıllık. Masumane şefkat.

hüseyin-i cisri / hüseyin-i cisrî

• (Hi: 1261- 1327) Suriye ulemasındandır. Baba ve annesi Ehl-i Beyt'tendir. Câmi-ül Ezher'de tahsil görmüş ve zamanının dinî, edebî ve felsefî ilimleriyle iştigal etmiştir. En meşhur eseri "Risale-i Hamidiye"sidir. Türkçeye ve Orducaya tercüme edilmiştir. 1307 senesinde Tercüman-ı Hakikat gazetesi, ki

hüsn-ü şefkat

• Şefkatin güzelliği.

huşuf

• (Çoğulu: Huşef) Seri, eli çabuk, hızlı.
• Geceleyin yola giden deve.

ibraz-ı şefkat

• Şefkatin gösterilmesi.

icazet-i külli / icazet-i küllî

• Vaktiyle Osmanlı serdarlarına ve sefirlerine müsâlaha, muahede akdi ve sair işler hakkında verilen mezuniyet. Tam salâhiyet demektir. Bu salâhiyeti alan kumandan veya sefir, üzerine aldığı işi merkezden sormaya ihtiyaç kalmadan maslahatın icabettirdiği ve kendi aklının erdiği vechile yapıp bitirirdi

idealist

• İdeal ve mefkûre sahibi. (Fransızca)
• İdealizm felsefesine bağlı kimse. (Fransızca)

idealizm

• Bilgide temel olarak düşünceyi alan ve eşyanın müstakil mevcudiyetlerini inkâr edip fikren mevcudiyetlerini kabul eden yanlış bir felsefe doktrini. (Fransızca)

idlaliyyat / idlâliyyât

• İnsanı doğru yoldan saptıracak fikirler, azdıracak mevzular. Kur'ânla muaraza eden safsata ve bâtıl felsefi nazariyeler.

ifad

• Bir kimseyi elçilik (sefirlik) vazifesiyle gönderme.

ifrat-ı şefkat

• Aşırı derecede şefkat duyma.

ihna'

• Acıma, merhamet etme, şefkat etme.

ihsanat-ı rahimane / ihsânât-ı rahîmâne

• Şefkat ve merhametle yapılan ihsanlar, ba-ğışlar.

ihvan-üs-safa / ihvân-üs-safâ

• On birinci asrın ikinci yarısında Basra'da ortaya çıkan; "İslâmiyete birçok vehimler karışmış, onu bu vehimlerden temizlemek ancak felsefe ile mümkündür. İslâm dînini felsefe vâsıtasıyla saf hâle getirmelidir" diyen sapık ve gizli bir cemiyet, ekol.

ikram-ı rahmani / ikram-ı rahmânî

• Sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah'ın ikramı.

ilm-i adab / ilm-i âdâb

• Yemek, içmek, yatıp kalkmak, giyinmek, sefer gibi hâllere dair hadisler için, ilm-i hadis istılâhında kullanılan tâbirdir.

ilm-i felsefe

• Felsefe ilmi.

ilm-i hikmet

• Düşünce bilgisi, felsefe.

ilm-i usul ve hikmet

• Felsefe ve metodoloji ilmi.

imam-ı gazali / imam-ı gazalî

• Ahirete irtihâli Hi: 505 dir. "Hüccet-ül İslâm İmam-ı Muhammed Gazalî" diye anılır. O zamanın felsefesinin bâtıl akidelerini red ve cerh ederek Kur'anın eşsizliğini ve hakkaniyet ve mu'cizeliğini isbat etmiş pek çok eserler vermiştir. (K.S.)

imdadat-ı hassa-i rahmaniye / imdâdât-ı hassa-i rahmâniye

• Yarattıklarını esirgeyip koruyan, şefkat eden ve rızıklandıran Allah'ın özel yardımları.

imdadiye

• Savaş zamanlarında harp masrafını karşılamak, sulh vaktinde de bütçe açığını kapatmak için halktan alınan örfi vergi. Harp için alınana "imdadiye-i seferiye", açığı kapatmak gayesiyle alınana da "imdadiye-i hazariye" denilirdi.

in'amat-ı rahmaniye / in'âmât-ı rahmâniye

• Allah'ın sonsuz şefkat ve merhametiyle bağışladığı nimetler.

inadiyye

• Eşyanın hakikatini inkâr etme felsefesine bağlılık.

inayet / inâyet

• Bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan düzenlilik.
• Allah'ın özel yardımı, şefkatle ilgilenmesi.

inayet ve rahmet-i ilahi / inayet ve rahmet-i ilâhi

• Allah'ın özel rahmeti, şefkat ve merhameti, lütuf ve yardımı.

inayet-i ilahiye / inâyet-i ilâhiye

• Allah'ın şefkati, yardımı.

intihaz

• Ayaklanmak. Depreniş. Kalkmak.
• Yola veya sefere çıkmak. Şüru eylemek.

irade-i şefkat

• Şefkat göstermeyi dileme, isteme.

irmad

• Fakir düşme. Sefil olma.
• Göz ağartma.

iş u nuş / îş u nûş

• Yiyip içme. Sefahet. İşret ve eğlence.

isaf

• Eseflendirmek. Esef vermek.
• Hışım ve gadab etmek. Öfkelenmek.

isbatiyecilik

• Bu felsefe nazariyesine göre, isbat yolu ile yakîn, şüphesiz bilginin elde edilebilmesi, tecrübelerle müşahadelerle ve vakıalara istinaden mümkün olacağı iddia edilir. İsbat şeklini ve sahasını daraltıp sadece maddiyata münhasır kılan bu anlayış yalnız maddiyata ait mes'eleler için doğrudur.

işfak

• Acıyarak sakınma. Şefkat ve inayet etme.
• Sevme.
• Sakınma ve korkma.
• Azaltma.
• Lütfetme, bağış, ihsan.

ism-i rahim / ism-i rahîm

• Allah'ın herbir varlığa merhamet ve şefkati olduğunu bildiren ismi.

ism-i rahim ve rezzak / ism-i rahîm ve rezzâk

• Allah'ın sonsuz şefkat ve merhamet sahibi olduğunu ve bütün canlıların rızıklarını verdiğini ifade eden Rahîm ve Rezzak isimleri.

ism-i vedud / ism-i vedûd

• Allah'ın kullarını çok seven ve şefkat eden, Kendisine çok sevgi beslenildiğini bildiren ismi.

isra / isrâ

• Yürütmek, göndermek.
• Gece seferi yapmak.
• İrsâl etmek.

işraki / işrakî

• Bâtıl İşrakiye felsefesine mensub. İşrakiyyunun dalâletten ve şirkten ibaret bâtıl ve hurafe fikirleri.

işrakiyun / işrâkiyun

• Bilginin kaynağının mânevi aydınlanma, sezgi ve ilham olduğu görüşünde olan İslâm felsefecileri.

işrakiyye / işrâkiyye

• Batıl bir felsefe.

işrakiyyun

• İşrakiyye felsefesi ile iştigal eden ve ehl-i şirk olan feylesoflar.

işret

• İçkili eğlence, sefahet.

isti'tafkarane / isti'tafkârane

• Şefkat, merhamet isteyene yakışır halde. (Farsça)

istifham

• Sual sorup anlamak. Anlamak için sormak.
• Edb: Cevap istemek için değil, daha çok dikkati çekmek, hisleri kuvvetlerdirmek maksadıyla soru şeklinde söylemek san'atıdır. Şefkat, sevgi, hayret, kin ve nefret gibi duyguların te'siri altında vuku bulur.

istigase / istigâse

• Şefâat dileme, yardım isteme; Allahü teâlâdan bir isteğin, dileğin yerine gelmesi için, Peygamberleri ve evliyâyı, sevdiği kullarını vesîle ederek (araya koyarak) isteme, yalvarma, duâ etme.

istimaha

• Birisinden hayır ummak. İyilik ve şefaat beklemek.

istişfa'

• Birisinin yardımını istemek, şefâat dilemek.

• Şefaat dileme.

istişfaf

• (Şeffaf. dan) Şeffaf ve saydam olma.

ıtfet

• şefkat, merhamet.
• Boncuk.

jelatin

• Tıbda ve fotoğrafçılıkta kullanılan şeffaf, renksiz ve kokusuz bir cisim. Hayvanların kemik ve kıkırdak gibi kısımlarından elde edilir. (Fransızca)
• Bir cins kâğıt. (Fransızca)

kafile

• (A, uzun okunur) Birlikte sefere çıkanların cemaatı. Kervan.

kafur / kâfur

• Beyaz ve yarı şeffaf, kolaylıkla parçalanan bir madde. Sert, güzel kokulu, katı ve yağlı bir madde.
• Cennette bir kaynak ismi.

kasfe

• (Çoğulu: Kasf-Kasefât) Deve sesi.
• Merdiven ayağı.
• Bir parça kum yığını.

kasr-ı salat / kasr-ı salât

• Seferde olan bir kimsenin dört rekatlı namazı ikişer rekat kılmakla namazı kısaltması.

• Seferde olan bir kimsenin, dört rekâtlı farz namazları ikişer rekât kılması. Namazı kısaltmak.

kasr-ısalat / kasr-ısalât

• Seferde, yolculuk hâlinde dört rek'atli farzları iki rek'at kılmak.

kehreba

• Bir şeffaf zamk ismi.

kelbiyyun / kelbiyyûn

• Dünyadan el çekmeyi ilke edinen felsefeciler.

kemal-i merhamet / kemâl-i merhamet

• Mükemmel ve kusursuz şefkat.

kemal-i merhamet ve mürüvvet / kemâl-i merhamet ve mürüvvet

• Mükemmel bir şefkat ve insanlık.

kemal-i merhamet ve şefkat / kemâl-i merhamet ve şefkat

• Mükemmel ve kusursuz merhamet ve şefkat.

kemal-i rahmet / kemâl-i rahmet

• Tam ve mükemmel şefkat ve merhamet.

kemal-i rahmet ve kerem / kemâl-i rahmet ve kerem

• Mükemmel bir ikram, şefkat ve merhamet.

kemal-i rahmet ve merhamet / kemâl-i rahmet ve merhamet

• Mükemmel bir şefkat ve merhamet.

kemal-i şefkat / kemâl-i şefkat

• Tam ve mükemmel şefkat.

kemal-i şefkat ve merhamet / kemâl-i şefkat ve merhamet

• Tam bir şefkat ve merhamet.

kesafet / كَثَافَتْ / kesâfet

• Bulanıklık. Kir. Açık veya berrak olmamak.
• Kalınlık, yoğunluk, kesiflik, koyuluk. Şeffaf olmamak.

• Şeffaf olmama, yoğunluk ve katılık.

• Şeffaf olmama, yoğunluk ve katılık.

kesif / kesîf / كَث۪يفْ

• Koyu. Çok sık ve sert. Şeffaf olmayan.

• Şeffaf olmayan, yoğun.

keşti / keştî

• Gemi, sefine. (Farsça)

kiraren

• Tekrar tekrar, çok sefer, tekrar suretiyle.

kisfe

• (Çoğulu: Kisef) Kısım, cüz, parça, bölüm.

konvoy

• ing. Aynı yere giden nakil vasıtaları topluluğu.
• Aynı yere nakledilen insan grubu.
• Harb gemilerinin himayesinde sefer yapan yük gemileri katarı.

kuful

• (Tekili: Kufl) Kilitler.
• Seferden veya yolculuktan dönme.

kürizi / kürizî

• Beli bükük ve sefil ihtiyar. (Farsça)

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

laedri / lâedrî

• Kendi varlığından bile şüphe eden felsefeci.

laedriyye / lâedriyye

• Şüphecilerle alakalı. Şüphecilik üzerine kurulu felsefe ekolü.

leb

• Dudak. Şefe. (Farsça)
• Kenar. (Farsça)
• Sahil. Kıyı. (Farsça)

letaif-i refet / letâif-i refet

• Şefkat ve merhametin güzellikleri.

lezzet-i şefkat

• Şefkatteki lezzet.

lider

• Şef. Başkan. Siyasi bir topluluğun başı.

lojistik

• Ask: Askerlik san'atının ve seferi orduların iaşe, muhabere ve sevkiyat şartları, hareket ve harb kabiliyeti bakımından en etkili durumda bulundurulması için lâzım gelen çalışmalara aid kısım.

lu'betgah / lu'betgâh

• Oyun yeri. Sefih kimselerin eğlence yeri. (Farsça)

lühne

• Misafire seferden geldiğinde verilen hediye ve armağan.
• Savaş gününde başa giyilen tolga. Az şey.
• Kahvaltı.

lütf-u rahman / lütf-u rahmân

• Rahmeti sonsuz, yarattıklarını esirgeyip koruyan, şefkat eden ve rızıklandıran Allah'ın iyilik ve bağışı.

ma'nevi bağ / ma'nevî bağ

• Herhangi bir şekilde, iki şey arasında zihinde kurulan irtibat, ilgi. Buna mânevî râbıta da denir.
• Büyüklere hürmet, küçüklere şefkat, dînine bağlılık gibi mânevî değerler.

ma-ba'dettabia

• (Mâba'de-t tabia) Metafizik. Beş duygu ile bilinmeyen varlıklar hakkında fikrî araştırma yapan felsefe kolu. Bu felsefe ile alâkalı olan.

maa-t-teessüf

• Yazık ki. Esefle. Teessüfle beraber.

maal-esef

• Yazık ki. Maalesef.

maatteessüf / مع التأسف

• Ne yazık ki, üzülerek, maalesef. (Arapça)

macuşun

• Gemi, sefine.
• Boyanmış elbise.

maddi felsefe / maddî felsefe

• Aklı esas alıp herşeyi maddî ölçülere göre değerlendiren düşünce sistemi; materyalist felsefe.

maddiyat-ı kesife

• Kesif, şeffaf olmayan maddeler.

maddiyyun

• Maddeciler, mâneviyata inanmayanlar îmansız felsefeciler.

maddiyyunluk

• Maddecilik, materyalizm, maddeden başka her şeyi inkâr eden dinsiz felsefeciler.

maden-i şefkat

• Şefkat kaynağı.

mahcur / mahcûr

• Çocukluk, sefîhlik, delilik, kölelik, bunaklık vs. gibi çeşitli sebebler yüzünden malını tasarruf hakkından, kullanmaktan men edilen kimse.

mahz-ı eser-i rahmet ve inayet / mahz-ı eser-i rahmet ve inâyet

• İlâhî şefkat, merhamet ve yardımın eksiksiz gerçekleşmesi.

makam-ı mahmud / makam-ı mahmûd / makâm-ı mahmûd / مَقَامِ مَحْمُودْ

• Peygamberimizin cennetteki makamı, şefaat makamı.

• (Şefaat-ı Uzmâ) En yüksek şefaat makamı. Peygamberimizin (A.S.M.) kavuşacağı, Allah tarafından vaad edilen makam.

• En yüksek şefaat makamı; Peygamberimizin (a.s.m.) kavuşacağı, Allah tarafından vaad edilen yüksek makam.

• Mahşer (kıyâmet) günü büyük bir sıkıntı ve ızdırab içerisinde bulunan mahlûkâtın hesaplarının bir an evvel görülmesi için Allahü teâlâ tarafından Muhammed aleyhisselâma verilen şefâat izni. Buna Şefâat-i Kübrâ da denir.

• Peygamberimize (asm) va'd edilen en büyük şefâat makamı.

malik-i rahim / mâlik-i rahîm

• Özel şefkat ve merhameti olan ve herşeyin sahibi Allah.

malik-i rahim-i kerim / mâlik-i rahîm-i kerîm

• Bol ihsan ve ikram sahibi; sonsuz şefkat ve merhamet sahibi olan herşeyin sahibi Allah.

materyalizm

• Maddecilik, maddeden başka varlık tanımayan îmansız felsefe.

• Allahü teâlâyı inkâr ve maddeyi her şeyin esâsı kabûl eden görüş, düşünce; toplum hayâtını ve fertler arasındaki münâsebetleri ve davranışları belirleyen tek faktörün madde olduğunu savunan felsefe akımı; maddecilik.

mazhar-ı şefaat

• Şefaate nail olan, erişen.

medar-ı şefkat

• Şefkat sebebi.

medine-i fazıla-i hayaliye / medîne-i fâzıla-i hayaliye

• Hayalî fazilet şehri; Eflâtun'un felsefesinde hayal ettiği fazilet şehri.

medine-i fazilet-i eflatuniye / medine-i fazilet-i eflâtuniye

• Eflâtun'un faziletli şehri; Eflâtun'un felsefesinde tarif ettiği, ancak hayalde mümkün olabilen fazilet şehri.

mehr

• Aşk, şefkat, muhabbet.
• Güneş.
• Huk: Mihr. Evlenme muamelesinde erkek tarafından kadına verilen nikâh bedeli.

meksefe

• (Bak: Miksefe)

mêmun / mêmûn

• Felsefe kitaplarını tercüme ettirmesiyle meşhur bir halife.

merhamet

• (Rahm. den) Acımak, şefkat göstermek. Korumak, iyilik etmek. Biçârelere yardımda bulunmak. Esirgemek.

• Şefkat, acıma, bağışlama.

• Acıma, şefkat.

merhamet ve şefkat-i ilahiye / merhamet ve şefkat-i ilâhiye

• Allah'ın merhamet ve şefkati.

merhamet-i camia / merhamet-i câmia

• Kapsamlı merhamet; her şeyi kuşatan şefkat.

merhamet-i rabbaniye

• Allah'ın merhameti, şefkati.

merhametkar / merhametkâr

• Merhametli, şefkatli.

merhametperverane

• Acıma ve şefkat ile, esirgeyip acımak suretiyle. (Farsça)

mertebe-i şefkat

• Şefkat derecesi.

mesail-i felsefiye / mesâil-i felsefiye

• Felsefe meseleleri.

meşaiyyun / meşâiyyun

• Sadece akla güvenen Aristo geleneğini izleyen felsefeciler.

mesavi-i medeniyyet

• Medeniyyetin fenalıkları, kötülükleri. (İsraf ve sefahet gibi)

mesfuk

• (Sefk. den) Sefkedilmiş. Dökülüp akıtılmış olan.

meslek-i felsefe

• Felsefe mesleği, yolu.

meşşaiyyun / meşşâiyyun

• Yürüyenler; Aristo'nun derslerini yürüyerek vermesine atfen İslâm dünyasında Aristocu felsefeye verilen isim.

• Akla güvenip peygambere inanmayan felsefeciler.

meyh

• şefâat etmek.
• Vermek.
• Avuçta su tutmak.
• Sallanarak yürümek.

meyl-i sefahet

• Sefahate duyulan arzu, meyil.

mezy

• Dokunma, bakma ve düşünme gibi sebeplerle erkekten gelen beyaz şeffâf sıvı.

mihrban / mihrbân / مهربان

• Merhamet ve şefkat sahibi. Muhabbetli, sevimli, yumuşak huylu ve güleryüzlü. (Farsça)

• Sevgi dolu, şefkatli. (Farsça)

misafir

• Seferde olan.

miskin-i zelil

• Zillete düşmüş sefil, hor görülüp aşağılanan sefil.

muallime-i sefahet

• Sefahetin öğretmeni.

mübezzir

• Müsrif, Sefih. Hesabsız sarfiyat yapan. Harcayan.
• Çok söz söyleyen. Sırrı ifşâ eden.

mucib-i bizzat

• Her şeyi yapmaya bizzat mecbur olan, Cenâb-ı Hakkın iradesini inkâr eden felsefî görüş.

müdebbir-i rahim-i zülcemal / müdebbir-i rahîm-i zülcemâl

• Sonsuz güzellik sahibi, herşeyi şefkat ve merhametle sevk ve idare eden Allah.

müessif

• (Müessife) Esef edilen ve ettiren. Keder veren. Acı ve acınacak haller.

müflis / مفلس

• İflas etmiş. (Arapça)
• Sefil. (Arapça)

muhabbet-i rahman / muhabbet-i rahmân

• Sonsuz merhamet ve şefkat sahibi olan Allah'a duyulan sevgi.

muhtaciyet

• İhtiyaç sahibi olmak. Muhtaçlık, fakirlik, sefalet, yoksulluk.

mükaşif / mükâşif

• (Keşf. den) Mükâşefede bulunan.

mükerrir

• Tekrar eden. Aynı şeyi bir sefer daha veya daha fazla tekrar eden.
• Huk: Birden fazla suç işleyen.

muktezay-ı rahmet / muktezây-ı rahmet / مُقْتَضَايِ رَحْمَتْ

• Bağışlama, şefkat etme, lutfetmenin gereği.

mün'im-i rahim / mün'im-i rahîm

• Sonsuz şefkat ve merhamet sahibi ve gerçek nimet verici olan, Allah.

mürebbi-i rahim / mürebbî-i rahîm

• Şefkat ve merhamet herbir varlık üzerinde görülen ve herşeyi yaratılış gayelerine göre terbiye eden Allah.

müşafehat

• (Tekili: Müşafehe) (Şefe. den) Konuşmalar, dudak dudağa yakından konuşmalar.

müsaferet

• (Sefer. den) Misafirlik.
• Yolculuk, seyahat.

müsafir

• Seferde ve muharebede olan. Yola çıkmış olan, yolcu. Yoldan gelen, başkasının evine gelmiş olan.
• Fık: Onsekiz fersahtan uzak olan yerlere giden.

müsafirin / müsafirîn

• (Tekili: Müsafir) (Sefer. den) Misafirler, konuklar. Yolcular.

müşfik / مشفق / مُشْفِقْ

• Şefkatle seven. Acıyan, merhametli.

• Şefkatli.

• Şefkatli, merhametli, acıyan.

• Şefkatli.

• Şefkatli. (Arapça)

• Şefkatli.

müşfikane / müşfikâne

• Şefkatle, merhametle. Müşfik olana lâyık surette. (Farsça)

• Şefkatli bir şekilde.

• Şefkatlice, acıyıp severek.

müşfikkarane / müşfikkârâne

• Şefkat edercesine.

müsta'tıf

• (Atıfet. den) Sevgi ve şefkat isteyen.

müsta'tıfane / müsta'tıfâne

• Şefkat istercesine, sevgi taleb edercesine. (Farsça)

mustafa

• Seçilmiş mânâsına, Resûlullah efendimizin mübârek isimlerinden biri. Mü'min olanların çoktur cefâsı, Âhirette vardır zevk ü sefâsı, On sekiz bin âlemin Mustafâsı, Adı güzel kendi güzel Muhammed.

mustalık gazası

• Benî Mustalık gazasına Müreysî gazası da denilir. Benî Mustalık, Huzaa'nın bir şubesidir. Müreysî de bunların bir kuyusudur. Benî Mustalık, Resul-i Ekrem'le harb etmek üzere bu kuyu başında toplandıkları için bu sefer bu isimle anılır. Çeşitli râviler, bu gazanın hicrî dört veya beş veya altıncı sen

müsteşfi'

• Bağışlanmasını dileyen, affını isteyen. Şefaat için yalvaran.

müsteşfiane / müsteşfiâne

• Şefaat dilercesine. (Farsça)

mutasavvıfa-i mütefelsife

• Felsefeyle ilgilenen ve etkisinde kalan tasavvufçular.

müteattıf

• (Atf. dan) şefkat eden, bağışlayan, esirgeyen.

müteattıfane / müteattıfâne

• Şefkat göstererek, bağışlayarak, esirgeyerek. (Farsça)

müteessif

• Sevmemiş, hoşlanmamış. Elem ve keder etmiş.
• Eseflenen, teessüf eden, kederlenen.

• Esef duyan; üzülen.

müteessifane / müteessifâne / متأسفانه

• Eseflenerek, üzülerek.

• Eseflenerek, kederlenerek. (Farsça)

• Üzgün, esefli. (Arapça - Farsça)

mütefelsif / مُتَفَلْسِفْ

• (Mütefelsef) Filozoflaşmış. Felsefe ile aklını karıştırmış.

• Felsefe ile uğraşmış olan, filozoflaşmış.

• Filozoflaşmış, felsefe ile fikri bulanmış.

• Felsefe yapan.

müteseffil

• (Çoğulu: Müteseffilîn) Sefil ve aşağı olan, bayağılaşan.

müteseffilin / müteseffilîn

• (Tekili: Müteseffil) Sefilleşenler, aşağılık olanlar.

nakia

• (Çoğulu: Nekâyi') Seferden gelen kimse için hazırlanan yemek.
• Yağma edilen hayvanlardan taksimattan önce boğazladıkları deve ve koyun.
• Damat için hazırlanan yemek.
• Ziyafet.

nakliyat-ı askeriye

• Askerî kıt'aların; top, tüfek, cephane, teçhizat ve levazımatı ve her türlü seferî ihtiyaçlarıyla birlikte bir yerden kaldırıp başka bir yere gönderilmesi, nakledilmesi. Askerî nakliyat.

nakş-ı şefkat

• Şefkatin nakşı.

namus-u şefkat

• Şefkat kanunu.

nar

• (Çoğulu: Niran, envar, niyere, niyâr) Ateş. Cehennem.
• Bir meyve adı.
• Mc: Allahın gadabı.
• Yakıcı, azab verici her şey. Şer. Dalâlet. Sefâhet.

nazar-ı rahmet

• Şefkat ve merhametlice bakış.

nazar-ı şefkat

• Şefkatli bakış.

nefir / nefîr

• Cemaat, topluluk.
• Harp için seferber olan cemaat.

• Topluluk, cemaat, savaş için seferber olan topluluk.

nezale

• Sefillik.
• Hasislik.

nim-şeffaf

• Yarı şeffaf.

nur-u rahmani / nur-u rahmânî

• Rahmet ve şefkati bütün varlıkları kaplayan Allah'ın nuru.

paskal

• Hristiyanlıkta dindarlığı ile beraber fizik, edebiyat, hesap, hendese ve felsefede (Milâdi 17. asırda) büyük bir âlim olarak tanınmıştır. (Fransızca)

posta

• İtl. Bir yere gelen veya bir yerden gönderilen mektup ve emânetlerin hepsi.
• Bu emânetleri toplayan ve dağıtan idare ve onun yeri.
• Belli zamanlarda sefer yapan ve çok zaman posta taşıyan vasıta.
• Takım, kol.
• Hizmet nöbetinde bulunan er.
• Sefer.

pozitivizm

• Fls: Hakikatın yalnız tecrübe ve müşahede ile vakıalara istinaden tam olarak bilineceği iddiasında olan felsefe sistemi. (Fransızca)

• Gerçeğin deney ve gözlemle elde edilebileceği görüşünü savunan felsefî doktrin.

• Gerçeğe erişmek için sadece deneye güvenen sapık felsefe.

pür-rahm ü şefkat

• Çok şefkatli ve merhametli.

rabb-i rahim / rabb-i rahîm

• Sonsuz şefkat ve merhamet sahibi olan ve herbir varlığı terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah.

rabb-i rahim ve kerim / rabb-i rahîm ve kerîm

• Sonsuz cömertlik, şefkat ve merhamet sahibi olan ve herbir varlığı terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah.

rahim / râhim

• (Rahmet. den) Rahmet edici, merhamet eyleyen. Rahmedici. Muhafaza eden, bağışlayan. Rahmet ve merhamet sahibi, şefkat eden, gufran sahibi. (Kur'an-ı Kerim'de bu isim 220 defa zikredilir.)

• Rahmeti herşeyi kuşatan, sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah.

rahim-i hakim / rahîm-i hakîm

• Herşeyi hikmetle yapan, sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah.

rahim-i kerim / rahîm-i kerîm

• Sonsuz şefkat ve merhamet sahibi olan ve sınırsız bir cömertliği olan.

rahim-i mutlak / rahîm-i mutlak

• Sınırsız şefkat ve merhamet sahibi olan Allah.

rahim-i sermedi / rahîm-i sermedî

• Varlığı sürekli olan ve yarattığı varlıklara sonsuz merhameti ve şefkatiyle davranan Allah.

rahimane

• Şefkat ederek, acıyarak. Merhamet ve rahmet ile Cenab-ı Hakk'a yakışır tarzda.

rahimin / rahimîn

• (Rahîmûn) Merhametliler, acıyıp esirgeyenler, rahmet edenler, şefkat edenler.

rahimiyet / rahîmiyet

• Allah'ın herbir varlık üzerinde yansıyan şefkat ve merhamet ediciliği.

rahimiyet-i ilahiye / rahîmiyet-i ilâhiye

• Allah'ın şefkat ve merhameti.

rahimiyet-i rabbaniye / rahîmiyet-i rabbâniye

• Bütün varlıkları terbiye eden ve idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah'ın herbir varlığa şefkat ve merhameti.

rahm

• Acıma, koruma, esirgeme, şefkat etmek.
• Hısımlık, karabet, akrabalık.

rahm ü şefkat

• Merhamet ve şefkat etmek.

rahman / rahmân

• Çok merhamet sahibi ve şefkatle bütün yaratıkların rızkını veren Allah.

rahman-ı rahim / rahmân-ı rahîm / رَحْمٰنِ رَح۪يمْ

• Dünya ve âhirette yarattığı varlıklara sonsuz rahmet, şefkat ve merhametiyle davranan Allah.

• Çokça merhamet ve şefkat eden (Allah).

rahmanane / rahmânâne

• Allah'ın yarattığı varlıkları esirgeyip koruyarak, rahmetiyle muamele etmesi ve şefkatle idare etmesi.

rahmaniyet-i ilahiye / rahmâniyet-i ilâhiye

• Allah'ın merhamet ve şefkat edicilik vasfı.

rahmanü'r-rahim / rahmânü'r-rahîm

• Bütün varlıklara rahmet ve şefkat gösteren ve herbir varlığa özel rahmet tecellîsi olan Allah.

rahmanürrahim / rahmânürrahîm

• Bütün her şeye ve herbir varlığa, şefkat ve merhametiyle muamele eden Allah.

rahmet / رحمت / رَحْمَتْ

• Merhamet, acımak, şefkat etmek, ihsan etmek, esirgemek.
• Mc: Yağmur.

• Acıma, esirgeme, şefkat.

• Şefkat.

• Bağışlama, şefkat etme, lutfetme.

• Esirgeme, bağışlama, şefkat etme.

rahmet ve inayet-i ilahiye / rahmet ve inayet-i ilâhiye

• Allah'ın rahmet, şefkati ve yardımı.

rahmet-i bakiye / rahmet-i bâkiye

• Devamlı olan şefkat ve merhamet.

rahmet-i ebediye

• Allah'ın sonsuz şefkati.

rahmet-i hassa / rahmet-i hâssa

• Allah'ın yarattığı varlıklara karşı gösterdiği özel şefkati.

rahmet-i ilahi / rahmet-i ilâhî

• Allah'ın rahmeti, şefkat ve merhameti.

rahmet-i rabbaniye / rahmet-i rabbâniye

• Herbir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın merhamet ve şefkati.

rahmet-i sübhani / rahmet-i sübhânî

• Her türlü kusur ve eksiklikten yüce ve uzak olan Allah'ın rahmeti, merhamet ve şefkati.

rahmet-i vasia-i külliye / rahmet-i vâsia-i külliye

• Herşeyi kuşatan geniş İlâhî şefkat ve merhamet.

rahmetli

• Şefkatli.

rakik

• (Rikkat. den) Yufka yürekli, ince merhamet ve şefkat sahibi olan.
• Köle, câriye.

rasyonalizm

• Aklı tek ölçü kabul eden sapkın felsefe.

• Fls: Akliyecilik. Her şeyin yalnız akıl ile bilinebileceğini iddia eden bir felsefi görüş. (Fransızca)

• Akılcılık, aklı ön plânda tutan bir felsefî akım.

rauf

• Herbir canlıya hususî şefkat ve ihsanı çok olan ve onlar üzerinde iltifatının incelikleri görünen Zât, Allah.

ravh

• Rahatlık. Rahmet ve kolaylık.
• Serin serin esen rüzgârın vücuda dokunmasiyle verdiği serinlik ve sefa.
• Koklamak.

re'fe

• Esirgemek, korumak. Acımak. Şefkat etmek.

re'fet

• Merhamet, şefkat.

realizm

• Umumi fikirleri birer hakikat sayan felsefi görüş. Hadiseleri olduğu gibi anlatma ve gösterme gayesi güden san'at çığırı, fikri.

• Gerçekçilik felsefesi.

refet

• Esirgeme, koruma, acıma, şefkat etme.

resul-i rahman / resul-i rahmân

• Rahmet ve şefkati bütün varlıkları kaplayan Allah'ın elçisi, Hz. Muhammed (a.s.m.).

rezzak-ı rahim / rezzâk-ı rahîm

• Bütün varlıkların rızıklarını devamlı veren, sonsuz şefkat ve merhamet sahibi olan Allah.

rikkat-i cinsiye

• Cinsi şefkat. İnsanın kendi cinsinden olana acıması.

ruhsat

• (Çoğulu: Ruhas-Ruhsat) İzin, müsaade.
• Genişlik.
• Kolaylık.
• Fık: Kulların özürlerine mebni, kendilerine bir suhulet ve müsaade olmak üzere, ikinci derecede meşru' kılınan şeydir. Sefer halinde Ramazan-ı Şerif orucunun tutulmaması gibi. Vuku' bulan ikraha mebni, birisini

sadef

• Deniz böceklerinin kıymetli kabuğu ve onlardan yapılan şeyler.
• Sert, parlak ve şeffafa yakın madde. İnci kabuğu.

şafi' / şâfi' / شافع

• (Şefaat. den) Şefaat eden. Bir kimsenin suçunun bağışlanması için vasıtalık eden.

• Şefaatçi. (Arapça)

safil

• Sefil olan, düşük ahlâklı ve karaktersiz.

safilin / safilîn

• Alçaklar, aşağılar, sefiller. Allah'tan (C.C.) uzak olanlar.
• Aşağı taraflar.

safir

• (Sefir) Sefere çıkan.
• Elçi.
• Kâtib.

salahaddin-i eyyubi / salahaddin-i eyyubî

• (Doğumu: Hi: 532, Mi: 1137) Ehl-i Salib zihniyetinin İslâm dünyasına açtığı Haçlı seferlerini maddeten durduran şarkın en kahraman kumandanlarından ve sultanlarından olan bu zât hakkında bir Avrupalı tarihçi: "İslâmın en saf kahramanı" diye bahseder.Düşmanın çokluğundan bahsederek geri dönmek isteye

sani-i rahim / sâni-i rahîm

• Özel şefkat ve merhamet tecellîsi olan, herşeyi san'atla yaratan Allah.

sani-i rahman / sâni-i rahmân

• Sonsuz şefkatiyle yaratıklarını esirgeyip rızıklandıran ve herşeyi mükemmel birşekilde san'atlı olarak yaratan Allah.

şayan-ı merhamet ve şefkat / şâyân-ı merhamet ve şefkat

• Şefkat ve merhamete lâyık.

şayife

• Dişleri fazla olan kimse. (Müe: şefvâ)

sebükser

• (Çoğulu: Sebükserân) Hafif düşünceli. (Farsça)
• Sefih, aşağılık. (Farsça)

şef'

• Çift.
• Kurban bayramı günü.
• Namazların her iki rek'atı demektir. Dört rek'atlı bir namazın evvelki iki rek'atında Şef'-i evvel, diğer iki rek'atına da Şef'-i Sâni denilir. Üç rek'atlı namazın üçüncü rek'atı da Şef'i sâni'dendir.

şefaat

• Şefaat etmek. Af için vesile olmak.
• Fık: Âhiret günü bir kısım günahkâr mü'minlerin affedilmeleri ve itaatli mü'minlerin de yüksek mertebelere ermeleri için Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm ve sâir büyük zâtların Allah Teâlâ'dan (C.C.) niyaz ve istirhamda bulunmalarıdır.

şefaat-i kübra

• Büyük şefaat; günahlarımızın bağışlanması için Peygamber Efendimizin aracılık etmesi.

şefaat-i nebeviye / şefâat-i nebeviye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) şefaati, af için Allah'a niyazda bulunması.

şefaatkarane / şefaatkârâne

• Şefaat edercesine.

şefaceref

• (Şefâcürf) Yar üstü. Uçurum kenarı.

şefafet

• Şeffaflık, saydamlık, şeffaf olma.

sefahat / sefâhat / سفاحت

• Sefihlik, zevk ve eğlence düşkünlüğü. (Arapça)

sefahet

• (Sefeh) Zevk ve eğlenceye ve yasak şeylere düşkünlük. Akılsızlık edip lüzumsuz yere, sonunu düşünmeden, hazz-ı nefs için masraf etmek.

sefain

• (Tekili: Sefine) Gemiler.

şefakat / شفقت

• Şefkat, acıyarak şefkatle sevmek. Karşılık istemeden merhamet edip acımak, sevmek.

• Şefkat. (Arapça)

şefakat-ı übüvvet

• Babalık şefkati.

sefalet / sefâlet / سفالت

• Fakirlik, yoksulluk. Fakirlikten gelen sıkıntı. Sefillik.

• Sefillik. (Arapça)

sefalethane / sefâlethâne

• Sefalet yeri, düşkünlük evi.

sefaret

• Sefirlik, elçilik.

• Sefirlik, elçilik.

sefarethane

• Sefirlik, elçilik. Elçilik konağı. (Farsça)

sefaric

• (Tekili: Sefercel) Ayvalar.

sefasif

• (Tekili: Sefsâf) Yerden toz kaldırarak esen rüzgârlar.

seferber

• Harbe hazırlık hali. (Farsça)
• Sefere hazırlık içinde olan asker ve bu askerin durumu. (Farsça)

• Sefere hazırlık.

sefercel

• (Çoğulu: Sefâric) Ayva.

seferi / seferî

• Seferde olma hali. Harbe ait, muharebe ile alâkalı.
• Namazı kısaltmak veya oruç tutmak gibi sefere ait bir hâlde bulunmak. Fık: Ortalama 90 km. lik bir mesafeyi veya daha fazlasını giden seferi (müsafir) sayılır. Zıddı mukimdir.

• Seferde olan, misâfir, yolcu. Bulunduğu şehirden veya köyden gideceği yolun iki veya bir kenârındaki evlerin dışına çıkarken, senenin kısa günlerinde, insan veya deve yürüyüşü ile, son evden îtibâren üç günde gidilecek yere (Hanefî mezhebinde 104 kil ometre) gitmeye niyyet eden kimse.

• Seferde olma hâli.

şefevat

• (Tekili: şefe) Dudaklar.
• Kenarlar.

şefevi / şefevî

• (Şefeviye) Dudağa ait. Dudakla alâkalı.

şeffafat / şeffâfât

• Şeffaf ve saydam şeyler.

şeffafe / şeffâfe

• Şeffat, berrak, açık, saydam.

şeffafiyet / şeffâfiyet

• Şeffaflık, saydamlık.

seffak

• (Sefk. den) Kan döken, kan dökücü.

seffud

• (Çoğulu: Sefafid) Kebap pişirilen demir.

şefi / şefî

• Şefaatçı.

• Şefaat eden; af için aracılık eden.

şefi' / şefî' / شفيع / شَف۪يعْ

• Şefaatçi.

• Şefaatçı. Suçların affı için yardım eden.

• Şefaat eden.
• Satılacak bir mal için satın almada üstünlük hakkı olan.

• Şefâat eden, bir suçun, günâhın bağışlanması için vâsıta, aracı olan.

• Şefaatçi, şefaat eden. (Arapça)

• Af için vesîle olan, şefâatçi.

şefi'-ül müznibin / şefi'-ül müznibîn

• Günahkârların şefaatçısı Hazret-i Muhammed. (A.S.M.)

şefi'-ül ümem

• Ümmetlerin şefaatçısı Hz. Muhammed (A.S.M.)

şefi-i ruz-i ceza / şefî-i rûz-i cezâ

• "Cezâ gününün yâni kıyâmet gününün şefâat edicisi" mânâsına Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselâm.

• Herkesin yaptığı tüm amellerin karşılığını alacağı mahşer gününde, mü'minlere şefaat edecek olan Hz. Muhammed (a.s.m.).

sefih / sefîh

• Zevk ve eğlenceye düşkün. Sefahete düşmüş. Malını düşünmeden harcayan.

• Zevk ve eğlenceye düşkün, sefahata düşmüş, malını düşünmeden harcayan.

sefihane / sefîhane

• Sefihce, zevkine düşkün biri gibi, düşüncesizce.

sefik

• (Çoğulu: Sefâsik) Katı, şiddetli, şedid.
• Sık dokunmuş bez.

şefik / şefîk / شفيق

• Şefkatli, esirgeyen. Rikkat sahibi. Merhametli.

• Şefkatli.

• Şefkatli, merhamet eden ve esirgeyen Allah.

• Müşfik, şefkatli. (Arapça)

şefik-i habib

• Sevgili Şefik.

şefika

• (Bak: ŞEFİK)

şefikane / şefikâne / şefîkane

• Merhametlice, acıyarak. Acımak suretiyle. şefkat ederek. (Farsça)

• Şefkatlice.

• Şefkatlice, merhametli olarak.

sefil / sefîl / سَفيِلْ

• Sefalet çeken, muhtaçlık içinde olan. Çok sıkıntıda bulunan.
• Uslu huy sahibi.

• Sefâlet çeken, fakir.

sefine-i rahmani / sefine-i rahmânî

• Allah'ın sonsuz şefkatinin sergilendiği gemi.

şefiu'l-mahşer / şefîu'l-mahşer

• Mahşer günü şefaat edecek olan Peygamber Efendimiz (a.s.m.).

şefiu'l-müznibin / şefîu'l-müznibîn

• Allah'ın izniyle günahkârlara şefaatçi olacak olan Peygamber Efendimiz (a.s.m.).

şefiü'l-müznibinin varisi / şefiü'l-müznibînin vârisi

• Âhiret âleminde günahkârların bağışlanması için şefaatte bulunacak olan Hz. Muhammed'in (a.s.m.) mirasçısı.

şefiülmüznibin

• Günah işleyenlerin şefaatçısı.

şefkat-i akraba

• Akrabaya karşı duyulan şefkat.

şefkat-ı cinsiye

• Kendi cinsine olan şefkat.

şefkat-i cinsiye

• Kendi cinsine olan şefkat.

şefkat-i ferzendane / şefkat-i ferzendâne

• Evlâda yakışır sûrette şefkat gösterme.

şefkat-ı fıtriye

• Yaratılıştan var olan şefkat duygusu.

şefkat-i ilahiye / şefkat-i ilâhiye

• Allah'ın şefkati.

şefkat-i imaniye / şefkat-i imâniye

• İmandan gelen ve başkalarına karşı beslenen şefkat ve merhamet.

şefkat-i insaniye

• İnsanın şefkati.

şefkat-i mukaddese

• Bütün çirkinliklerden uzak bir şefkat.

şefkat-i nev'iye

• İnsanın kendi cinsinden olana şefkat etmesi.

şefkat-i neviye

• Kendi nevinden olana duyulan şefkat, acıma.

şefkat-i pederane / şefkat-i pederâne

• Baba şefkati gibi.

şefkat-i rahimane / şefkat-i rahîmâne

• Çok mükemmel bir şefkat ve merhamet duygusu.

şefkat-i rububiyet / şefkat-i rubûbiyet

• Herşeyi idare ve terbiye eden Allah'ın şefkati.

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın şefkati.

şefkat-i uluhiyet / şefkat-i ulûhiyet

• İlâhlık şefkati.

şefkat-i valide

• Anne şefkati.

şefkaten

• Şefkatten dolayı, şefkat bakımından.

• Şefkat açısından.

şefkatkar / şefkatkâr

• Şefkatli.

• Şefkatli.

şefkatkarane / şefkatkârâne

• Şefkat edercesine.

• Şefkatli bir şekilde.

şefkatname

• Şefkatli yazılmış mektup.

şefkatperver / شَفْقَتْپَرْوَرْ

• Şefkat etmeyi seven.

• Şefkat etmeyi seven.

• Şefkat sever.

şefkatperverane / şefkatperverâne

• Şefkat etmeyi severcesine, severek.

• Çok şefkatli ve merhametli bir şekilde.

sefsaf

• (Çoğulu: Sefâsif) Alçak, kemter şey, hakir iş.
• Un elerken elekten kalkan toz.

şeft-alu / şeft-alû

• Yarık erik. Şeftali. (Farsça)

şeftalu / şeftâlû / شفتالو

• Şeftali. (Farsça)

semavat-ı latife / semâvât-ı lâtife

• Lâtif, şeffaf gökler.

septisizm

• Fls: Müsbet veya menfi hiçbir kat'i hükme varamıyan ve dâim şüphe içinde olmayı kabul eden sapık felsefe sistemi. Şüphecilik. (Fransızca)

• Şüphecilik felsefesi, kararsızlık.

seyh

• Yere batmak.
• Sefer.
• Akarsu.
• Dikilmiş aba.
• Atâ etmek, hediye vermek.
• Çizgili elbise.

seyyalat-ı latife / seyyâlât-ı lâtife

• Çok şeffaf ve akıcı olan şeyler.

sıbğa-i rahmaniye / sıbğa-i rahmâniye

• Çok merhamet sahibi olan ve şefkatle bütün yaratıkların rızkını veren Allah'ın boyası.

şiddet-i şefkat

• Aşırı şefkat.

şiddet-i şefkat ve rikkat

• Çok güçlü şefkat ve acıma duygusu.

şifah

• (Tekili: Şefe) Dudaklar.

sifar

• Deveye burunduruk yapılan demir.
• Sefer. Islâh, düzeltme.
• Misafirlik.

şife

• (Bak: Şefe)

sifne

• (Bak: SEFNE)

sifsir

• (Çoğulu: Sefâsir-Sefâsire) Simsar. Bir şeyi alıp satan.
• Zarif, zerâfetli.
• Hizmetçi, hâdim.
• Tabi, itaat eden, uyan.

sikke-i kübra-yı rahmaniyet / sikke-i kübrâ-yı rahmâniyet

• Allah'ın sonsuz şefkatinin en büyük damgası.

silsile-i felsefe

• Felsefe zinciri.

silsile-i felsefe ve hikmet

• Hikmet ve felsefe zinciri.

sipahi

• Ask: Osmanlı askerlik teşkilâtında "Timar" namiyle öşür ve rüsumunu aldıkları araziye mukabil, harp zamanlarında kendi hayvanları ve kanunen götürmeğe mecbur oldukları silâhlı askerlerle birlikte sefere iştirak eden bir sınıf süvari askeri. Bunlar akıncılık, çapulculuk ve karakol hizmetlerini ifa ed

sırr-ı şefkat

• Şefkatin içinde gizli olan sır.

skolastik

• Orta Çağda Hıristiyan âleminde, papazların dinî görüşüne ve onların baskısı altındaki dinî fikirlerine göre verilen felsefî fikirler.

sofestai / sofestaî / sofestâî / سُوفَسْطَائ۪ي

• (Sevfestâi) Kâinatın yaratıcısını, Cenab-ı Hakkı kabul etmemek için herşeyi inkâr eden. Müsbet veya menfi hiç bir hükme varmayan, daima şüphe içinde kalmayı esas alan felsefi bir doktrinin (Septisizm) mensubu. Septik. Alemde hakikat namına hiç bir şey tanımayan ve hakikatı araştırmaktan sarf-ı nazar

• Şüpheci; herşeyi, hattâ kendisini dahi inkâr eden, olumlu veya olumsuz hiçbir hükme varmayan daima şüphe içinde kalmayı esas alan bir felsefi zihniyet ve tutum sahibi, septik.

• Olumlu veya olumsuz hiçbir hükme varmayan kuşkucu felsefeci.

• Varlıkları inkâr eden felsefeci.

sôfistaiyye / sôfistâiyye

• Mîlâddan önce beşinci asırda Yunanistan'da ortaya çıkan felsefî bozuk bir fırka, topluluk.

sofizm

• Hakikatı tanımayan şüpheci filozofların felsefesi.

sofra-i rahman / sofra-i rahmân

• Dünya ve âhirette yarattıklarına sonsuz rahmet, şefkat ve merhametiyle muamele eden Allah'ın sofrası.

sofra-i rahmanü'r-rahim / sofra-i rahmânü'r-rahîm

• Dünya ve âhirette yarattıklarına sonsuz rahmet, şefkat ve merhametiyle muamele eden Allah'ın sofrası.

şüf'a

• Başkasına satılmış olan bir mülkü, satış değeri ile satın almak hakkı. Bu hakka mâlik olan kimseye şefî' denir.

şüfea / şüfeâ / شفعا

• Şefaatçılar. (Arapça)

şüfea'

• (Tekili: Şefi') Şefaatçiler. Şefaat edenler, bir suçun bağışlanması için aracılık yapanlar.

süfeha / süfehâ / سفها

• (Tekili: Sefih) Sefihler. İçkici, müsrif ve günahkâr kimseler.

• Sefihler, kıt akıllılar, günahkârlar.

• Sefihler, günahkâr kimseler, ahmaklar.

• Alçaklar, sefihler. (Arapça)

süfela

• (Tekili: Sefil) Sefiller.

süfera

• (Tekili: Sefir) Sefirler, elçiler.

süfera-yi ecnebiye

• Yabancı devlet sefirleri. Yabancı devlet elçileri.

sufun

• (Tekili: Süfun) (Sefine) Sefineler. Gemiler.

süfyani / süfyanî

• Süfyan'dan olan, Süfyan'a mensub, Süfyan'a müteallik. Zübdet-ül Buharî Tercemesine göre, Süfyanî: Müslümanlara kötülük eden, sefil, kötü, alçak olan kimse demektir.

ta'tif

• Şefkat uyandırmak. Acındırmak.

ta'til

• Çalışmağa ara vermek. Çalışmayı durdurmak. İzine başlamak.
• Kesmek.
• Muattal bırakmak.
• Ziynetsiz etmek, süssüz yapmak.
• Allah'ın sıfatlarını inkâr eden felsefecilerin mesleği.

taattuf

• (Atıf. dan) Acıma, şefkat gösterme.
• Verme.
• Esirgeme.

tabii felsefe / tabiî felsefe

• Tabiatçı, materyalist felsefe; herşeyin tabiatın tesiriyle olduğunu savunan felsefî görüş.

taglis

• Fık: Kurban bayramının ilk gününde Müzdelife'de bulunanlar için o günün Sabah Namazını fecri müteakib daha ortalık karanlık iken kılmak. (Bu çok efdaldir)
• Bir işi üzerine almak.
• Sabah karanlığında sefer etmek.

tahaf

• İnce ve şeffaf bulut.

tahannün / تَحَنُّنْ

• Çok istekle sızlanma.
• Şefkat etme.
• Meyl ve muhabbet.

• Şefkat etme.

• Şefkat etme.

tahavvüs

• Bahadırlık, kahramanlık.
• Sefer niyyetiyle bir yerde durmak.

taltif-i rahmet

• Şefkat ve merhametin lütfetmesi, iyilik ve güzellikle muamele etmesi.

tarik-i acz ve fakr ve şefkat ve tefekkür / tarîk-i acz ve fakr ve şefkat ve tefekkür

• Acz, fakr, şefkat ve tefekkür yolu.

tatil

• Çalışmaya ara vermek, izine başlamak, kesmek, Allah'ın sıfatlarını inkâr eden felsefecilerin mesleği.

teattuf

• Esirgemek. Merhamet etmek. Şefkat göstermek.
• Ulaşmak. İttisal etmek.
• Eğilip bükülmek.

teatuf

• Birbirine şefkat, muhabbet ve sevgi göstermek.
• Birbirine bağlanma.

tebrik

• Gözlerini dike dike bir yere bakmak.
• Günaha girmek.
• Uzak bir yere sefer etmek.
• Çetinlik, zorluk sebebi ile yorulmak.
• Kadının süslenip püslenmesi.
• Evi ziynetleyip süslemek.

tedlis

• Yumuşatmak. Bir şeyi mülâyim ve kaygan yapmak.
• İnciyi şeffaf etmek.

teessüf

• Eseflenmek. Kederlenmek.
• Beğenmemek ve râzı olmadığını ifade etmek.

• Eseflenme, üzülme.

tefelsüf / تفلسف

• Filozoflaşma, felsefe yapma.

• Felsefe yapma. (Arapça)

tentene

• Tül gibi, ince ve şeffaf.

tenteneli

• Tül gibi, ince ve şeffaf.

terahhum

• Merhamet etme, acıma. Şefkatte bulunma, esirgeyip besleme.

• Şefkat ve merhamet gösterme.

terahhumat

• Şefkat ve marhamet göstermeler.

terefrüf

• Titremek.
• şefkat göstermek.

terehhum

• Merhamet ve şefkat etme.

terehhumat / terehhumât

• Merhametler, şefkat ifadeleri.

terk-i hükmi / terk-i hükmî

• Dünyâyı hükmen terk etmek, (terk etmiş sayılmak) yâni her işte İslâmiyet'e uymak. Meselâ zekâtı İslâmiyet'in gösterdiği yere seve seve vermek, komşu, akrabâ, fakir ve ödünç istiyenin hakkını gözetmek ve başkalarının hakkına tecâvüz etmemek (saldırmam ak) ve malı zevk ve sefâya, eğlenceye vermemek.

teşebbüh-ü bi'l-vacib / teşebbüh-ü bi'l-vâcib

• Cenâb-ı Hakka benzemek mânâsında felsefi ifade.

teseffüh

• Sefihleşme.
• Mütegayyer olmak, değişmek.
• Akılsızlık etmek.

teşfi'

• Şefaat etmek, affı için sebep olmak.

tesfih

• (Sefahet. den) Sefih görme, sefih sayma. Akılsız, müsrif ve eğlenceye düşkün addetmek.

• Sefihlikle itham etme, ahmak ve cahil sayma.

• Sefih görme, kıt akıllı sayma, eğlence düşkünü olarak tanıma.

tesfil

• (Çoğulu: Tesfilât) (Süfl. den). Aşağılaştırma, sefilleştirme, bayağılaştırma.

tesfir

• (Sefer. den) Yolcu etme, yola çıkarma, sefere gönderme.

teşrihat-ı hikemiye

• Hikmet ve felsefe nazarıyla yapılan araştırma, açıklama.

tetkikat-ı felsefe

• Felsefenin inceleme ve araştırmaları.

teveccüh

• Yönelme.
• Peygamberleri aleyhimüsselâm veya evliyâyı vesîle (vâsıta) yaparak, onların hâtırı için istenilen bir şeye kavuşturması için Allahü teâlâya yalvarmak. Buna, istigâse, tevessül ve teşeffü' de denir.
• Tasavvuf yolunda ilerleme, yükselme sebeblerinden en önemli olanı. Bir velîni

tevessül

• Bir isteğin, bir maksadın hâsıl olması için bir şeyi vesîle, sebeb yapmak. Allahü teâlânın sevdiklerini araya koyarak; "Onların hâtırı, hürmeti için" diyerek duâ etmek veya bu sûretle yapılan duâ. İstiğâse ve teşeffû' da denir

tilmiz-i avrupa

• Avrupa öğrencisi; Batı felsefesinden ders alan, hayata bu gözle bakan öğrenci.

tuni

• Sefih, alçak, rezil. (Farsça)
• Külhanbeyi. (Farsça)
• Hırsız. (Farsça)

ukul-u aşere

• On akıl; eski bir felsefî iddiaya göre kâinatı on aklın idare etmesi.

ukul-ü aşere / ukûl-ü aşere

• Bazı eski felsefecilere göre kâinatı idare eden on akıl; birincisi Allah'ın yarattığı akıl, diğerleri de ondan türemiş akıllar.

• Bazı eski felsefecilere göre kâinatı idare eden on akıl (Onlara göre birinci akıl Allah'ın yarattığı akıldır, diğerleri ise, her biri, sırasıyla bir sonrasını türetmiştir.).

ulum-u akliye ve felsefiye / ulûm-u akliye ve felsefiye

• Felsefi ve aklî ilimler.

ulum-u felsefe / ulûm-u felsefe

• Felsefî ilimler.

ulum-u felsefi / ulûm-u felsefi

• Felsefî ilimler.

unsur-u kesif / unsur-u kesîf / عُنْصُرُ كَثِيفْ

• Şeffaf olmayan, katı, yoğun madde.

utufet / utûfet / عطوفت

• Nezaket, lütuf. şefkat.

• Şefkat. (Arapça)

va

• "Vah, yazık" meâlinde olup hayf, hasret, esef gibi kelimelerle birlikte söylenir. (Buna Arabçada "edât-ı nüdbe" denir.)Türkçede bunun yerine; vâh, vây, eyvâh edatları kullanılır. Bunlar bâzan şiddet ve te'yid için tekrar edilir.

va esefa

• Vah, esefler olsun! Eyvah, çok yazık!

va esefa, va hasreta / vâ esefâ, vâ hasretâ

• "Esefler olsun/yazıklar olsun" anlamında bir ifade.

vaesefa / vâesefa / vâesefâ

• Esefler olsun, yazık!

• Esefler olsun.

vahdetü'l-mevcud

• "Yaratıcı, kâinatı oluşturan varlıkların toplamıdır. Allah da kâinat da birdir. Tek olan ilâh kâinatın bütünüdür" şeklinde kâinat hesabına Allah'ı inkâr eden materyalist felsefî düşünce sistemi.

vedud / vedûd

• Çok şefkatli. Kendisine çok sevgi beslenen. Cenâb-ı Hak. (Vedud ismine mazhar olan muhakkıkin-i evliya: "Bütün kâinatın mâyesi, muhabbettir. Bütün mevcudatın harekâtı muhabbetledir. Bütün mevcudattaki incizab ve cezbe ve câzibe kanunları, muhabbettendir." demişler.)

• Kullarını çok seven ve şefkat eden, Kendisine çok sevgi beslenen Allah.

• Çok şefkatli, kendisine çok sevgi beslenen. Esmâ-i hüsnâdan.

ya rahim / yâ rahîm

• Ey rahmeti herşeyi kuşatan, sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah.

ya vedud / yâ vedûd

• Ey kullarını çok seven ve şefkat eden, kendisine çok sevgi beslenen Allah.

yavuz sultan selim

• (Hi: 875-926) Osmanlı Padişahlarından dokuzuncusudur. Sultan Süleyman Han'ın babası, 2. Bayezid Han'ın oğludur.Azim ve sebat örneği olan ve memleket mes'elelerinde en küçük kusurları bile afvedemiyen Yavuz Selim, Çaldıran seferine çıkmıştı. Uzun müddet seferde olan askerleri bir gün padişahın çadırı

yekrişte

• Uygun, muvafık, yaraşır. (Farsça)
• Şefkatli. (Farsça)

yeni hikmet

• Yeni felsefe, çağdaş bilim.

yoga

• Bâtıl Hind felsefe sistemi. Bunlar tam bir dalgınlık ve hareketsizlik ile ve çile çekmekle gayelerine ulaşacaklarını sanarlar.

yolcu

• Yola çıkan, konuk, seferî kimse.

zaim

• (Zeâmet. den) Zeâmet sahibi. Kefil.
• Prens. Şef, lider.

zat-ı rahim / zât-ı rahîm

• Rahmeti herşeyi kuşatan, sonsuz şefkat merhamet sahibi Zât; Allah.

zat-ı rahman-ı rahim / zât-ı rahmân-ı rahîm

• Kullarına karşı özel rahmet ve şefkat tecellîleri olan ve rahmetinin eserleri dünya ve âhireti dolduran Zât, Allah.

zat-ı rahmanü'r-rahim / zât-ı rahmânü'r-rahîm

• Dünya ve âhirette yarattıklarına sonsuz rahmet, şefkat ve merhametiyle muamele eden Zât, Allah.

zeri'

• Araya giren, şefaat edici.

zerre-i şeffafe / zerre-i şeffâfe

• Şeffaf ve saydam zerre, ayna gibi yansıtma özelliği olan küçük maddeler.

zındıka-i felsefe

• Felsefe dinsizliği, felsefeden gelen inkârcılık.