acaib / acâib

• (Tekili: Acib) Şaşırtacak ve hayret verici şeyler.

• Şaşırtıcı, acayip.

• Şaşırtıcı ve garip şeyler.

acaib-i ef'al / acaib-i ef'âl

• Şaşırtıcı ve hayret uyandırıcı işler ve fiiler.

acaib-i imkanat / acaib-i imkânât

• İmkân dairesindeki şaşırtıcı eserler.

acaib-i masnuat

• Şaşırtıcı güzellikte olan san'at eserleri.

acaib-i mucizat / acâib-i mûcizât

• Mucizeyle yaratılan mahluklardaki şaşırtıcı özellikler.

acaib-i seb'a-i alem / acâib-i seb'a-i âlem

• Dünyanın yedi tane şaşılacak, acaib şeyi. (Çin seddi bunlardan biridir.)

acaib-i vezaif / acaib-i vezâif

• Vazifelerin şaşırtıcılıkları.

acaibü'l-mahlukat / acâibü'l-mahlûkat

• Yaratılmışların şaşırtıcı, hayret verici halleri.

acaip / acâip

• Hayret verici ve şaşırtıcı.

acib / acîb

• Hayret veren. Şaşılacak şey.

• Şaşılan ve hayret uyandıran şey. Benzeri görülmeyen. Garib. Taaccüb olunan şey.

• Hayret verici, şaşırtıcı.

• Şaşılacak ve hayret edilecek şey.

• Benzeri görülmeyen, şaşırtıcı.

acibe / acîbe / عجيبه

• Şaşılan ve hayret uyandıran şey; benzeri görülmeyen; garip.

• Alışılmış surette olmayan. Çok hârika. Acib ve garip, hayret verici, şaşılacak şey.

• Şaşılacak şey. (Arapça)

acibü'ş-şekil / acîbü'ş-şekil

• Hayret edilecek şekil, şaşılacak şekil.

acip / acîp

• Hayret verici, şaşırtıcı.

acip tevafuk

• Harika, şaşırtıcı uygunluk, denk düşme.

acube / acûbe

• Çok acayip, garip, şaşırtıcı.

• Şaşılacak şey.

agreb-ül garaib / agreb-ül garâib

• Şaşılacak şeylerin en garibi.

ahder

• (Çoğulu: Ehadir) Kavi ve galiz olmak. Kaba olmak.
• Şaşı adam.

ahvel / احول

• Şaşı.

• Bir şeyi çift gören, şaşı.

• Şaşı. (Arapça)

akl

• (Akıl) Men'etmek.
• Sığınacak yer.
• Kırmızı mihfe örtüsü.
• Diyet.
• İnsanın; hayrı, şerri ve ilimleri anlayan, sebeblerden neticeleri çıkaran ve eserden eser sahibine intikal eden hassası. Düşünme ve anlama kabiliyeti. Zihin, zekâ, tefehhüm, fehim, irade, anlayış, k

akser-i eyyam

• En kısa gün, günlerin en kısası.

akser-i turuk

• En kısa yol, yolların en kısası.

ale-l-acaib

• Tuhaf şey, şaşılacak şey.

amih

• Şaşkın, şaşırmış, şaşakalmış.

anarşizm

• Anarşiyi istiyen tahribci bir nazariye. Anarşistlik. İnsanın insan tarafından idaresi esasına dayanan her türlü devlet, hukuk düzenlerinin adaletsiz, haksız ve zulüm olduğunu iddia eden ve devletsiz, kanunsuz, her insanın kendi başına buyruk yaşıyacağı bir düzensizlik istiyenlerin görüşü.

anayasa

• (Bak: Teşkilât-ı esâsiye)

antropomorfizm

• Sosy. İnsan şeklinde putlara inanma ve tapma esasına dayanan batıl bir din. Allah'ı insan vasıflarıyla tasavvur eden dinî inançlar da antropomorfizm'in başka kılıkta görünüşleridir. Meselâ aslı bozulmuş Musevilik ve Hıristiyanlıkta Allahın insan şeklinde düşünülmesi antropomorfizm denilen putperestl

arsa-i alem / arsa-i âlem

• Alem arsası, dünya meydanı.

asa-yı musa / asâ-yı musâ

• Hz. Mûsânın (A.S.) Asâsı.
• Kafir sihirbâzları Cenab-ı Hakkın izniyle mağlub eden ve taşa vurduğunda hemen Cenab-ı Hakkın izni ile su çıkaran Hz. Mûsânın (A.S.) mucizeli değneği. Bu mucizeye teşbih olarak, her bir zerrede ve her şeyde Allahın (C.C.) varlığını, birliğini ve kudsi sıfatl

asl-ı hilkat-i arz

• Toprağın yaratılışının esası.

asl-ı i'caz / asl-ı i'câz

• Mu'cizeliğin aslı; insanları aczde bırakan sözün aslı, esası.

aslen

• Kök veya soy bakımından, aslında, esasında; temelden, kökten.

ass

• Her nesnenin aslı, her şeyin esası.

avca

• (Müe.) Eğri. Şaşı.
• Yay. Kavs.
• Arık, zayıf deve.

avra

• Şaşı. Kör kadın. Tek gözlü.
• Mc: Kör fikir.
• Çirkin ve kabih söz.
• Sâdece dünyayı düşünüp âhireti unutan.

bair

• Şaşkın, şaşırmış. Perişan durumlu.

bina'

• (Çoğulu: Ebniye) Yapı, ev. Yapma, kurma.
• Gr: Müteaddi, lâzım, meçhul, mütavaat gibi fiillerin esasını mevzu yapan kitab.

bizatihi / bizâtihi

• Kendi kendine, aslında, kendiliğinden, esasında, kendisi, yalnızca zâtından, aslından.

bücr

• Şaşılacak, taaccüb edilecek şey.
• Şer, kötü, iyi olmayan.

buhter

• Her şeyin esası, aslı.
• Kısa boylu.

bülaceb / بوالعجب

• Şaşılacak şey. (Arapça)

bündad

• Temel. Binanın esası. (Farsça)
• Destek, payanda. Duvar, set. (Farsça)

bürhan-üt temanü' / bürhan-üt temânü'

• İstiklâliyet, ulûhiyetin zâtî bir hassası ve zaruri bir lâzımı olduğuna dair ve şirkin butlanını isbat eden delil ki; eşyanın yaradılışı müteaddit ellere ve esbaba verilse, âlemdeki nizam bozulup karışıklıklar çıkacağını gösterir, isbat eder.

ca-yı taaccüp / câ-yı taaccüp

• Şaşılacak ve hayret edilecek şey.

carud

• Nasrani rüesasından olup Şam'ın da reislerindendi. Kitablarında Hz. Peygamber'in (A.S.M.) vasıflarını görüp imân edenlerdendir. Asr-ı Saâdetten önce yaşamıştır.

cevher

• Bir şeyin özü, esası.
• Kıymetli taş.
• Çelik üzerindeki nakış.
• Edb: Noktalı harf.
• Yalnız noktalı harflerin ebcedîsi hesab edilerek yazılan manzum tarih.
• Harflerin noktası.
• Fls: Varlığı kendinden olan, var olmak için kendi dışında başka birşeye muh

cihazat-ı acibe / cihâzât-ı acîbe

• Şaşırtıcı, harika cihazlar, âletler.

cüruf / cürûf / جروف

• Maden atığı, maden posası. (Arapça)

dall-i bi-l fehva / dâll-i bi-l fehvâ

• (Dâllibilfehvâ) Fık: Söylenen sözün veya ifâdelerin hülâsasından çıkan mânaya göre delil ve işaret olmak.

debeş

• Evin esası.

derd-i dil

• Gönül tasası, gönül gamı.

derketmek

• Bir şeyin en esasını, dibini öğrenmek, iyice anlamak.

dervah

• Şaşkın, şaşırmış olan, hayran. (Farsça)
• Başaşağı asılmış. (Farsça)
• Lâzım, zaruri, lüzumu olan, gerekli. (Farsça)

dıbk

• Bürc dedikleri nesne ki ağaçta biter; yazda ve kışta bitmez.
• Ağaç posası.

dok

• ing. Gemi tamir veya inşasında kullanılan üstü örtülü havuz.
• Ticari eşya için rıhtımlarda yapılan büyük depo.

düstur-u fıtrat

• Yaratılış yasası, kanunu.

eacib / eâcib / eâcîb / اعاجب

• (Tekili: U'cube) Çok tuhaf ve acaib, şaşılacak şeyler.

• Şaşılası şeyler. (Arapça)

eacib-i dehr / eâcib-i dehr

• Dünyanın ve zamanın çok şaşılacak yerleri, şeyleri.

ecza / eczâ

• (Tekili: Cüz) Eczacılıkta kullanılan çeşitli maddeler.
• Ciltlenmemiş kitab ve saire.
• Cüz'ler, parçalar, kısımlar.
• Bir kimyevi terkible vücuda gelip yanma hassası gibi böyle bir kuvvet ve te'siri haiz bulunan şey.

ef'al-i acibe-i ilahiye / ef'âl-i acîbe-i ilâhiye

• Cenab-ı Allah'ın şaşırtıcı ve hayret uyandırıcı harika fiilleri.

efid

• (Eftid) : Medhedici, öven, sena eden. (Farsça)
• Hayret edilecek, şaşılacak, taaccüb edilecek şey. (Farsça)

efşürde

• Sıkılmış, posası çıkartılmış (şey.) (Farsça)

ehl-i irfan

• Cenab-ı Hakkı tanıyıp bilen, hak ve hakikatin özüne ve esasına ulaşan, bilgi ve marifet sahibi kimseler.

ehvar

• Şaşkın, şaşırmış kimse. Alık, sersem adam. (Farsça)

eksantrik

• Lât. Merkezden uzakta kurulmuş.
• Mat: İç içe olduğu hâlde merkezleri ayrı olan daireler.
• Müstesna, taaccüb edilip şaşılacak, hayret verici.

el-aceb

• Acayip, Şaşılacak şey. Tuhaf şey.

elfaz-ı garibe / elfâz-ı garîbe

• Şaşılacak, tuhaf sözler.

elhasıl

• Hasılı, sözün özü, kelâmın lübbü, neticesi, kısası, kısacası. Hülasa-i kelâm, netice-i kelâm, filcümle.

elkıssa

• Sözün kısası, sözden anlaşıldığına göre, hülâsa.

er'an

• Ahmak, bön, salak, ebleh.
• Deli, çılgın.
• Şaşkın, şaşırmış, taaccüb etmiş.
• Uzun boylu, akılsız kişi.
• Leşker.
• Dağ. (Müe: Ra'nâ)

esas-ı akaid

• İman esası.

esas-ı azimet

• Azimetin (en üstün hükmün) esası, temeli.

esas-ı din

• Dinin esası, temeli.

esas-ı fikirleri

• Düşüncelerinin temeli, aslı esası.

esas-ı i'caz / esas-ı i'câz

• Mu'cizeliğin esası.

esas-ı maksad

• Maksadın esası.

esas-ı takva / esas-ı takvâ

• Takvânın esası, temeli.

esas-ı ubudiyet / esas-ı ubûdiyet

• Kulluğun esası, özü.

esas-ı velayet / esas-ı velâyet

• Veliliğin esası, temeli.

evham / evhâm

• Vehmler, zanların esâsı olan kıyaslar.

fabrika-i acibe

• Hayret verici, şaşılacak fabrika.

faraza

• (Esası: Farzâ) Meselâ, öyle sayalım ki, farzedelim ki, ola ki, tutalım ki.

ferah

• Geniş, iç açıcı, tasasız.

filhakika

• (Fi-l-hakika) Hakikatte, esasında, hakikaten, doğrusu.

fünun-u acibe / fünun-u acîbe

• Şaşırtıcı ve hayranlık verici ilimler.

füru-mande

• Yorgun. bitkin. (Farsça)
• Şaşkın, şaşırmış. (Farsça)
• Âciz, beceriksiz. (Farsça)
• Aşağıda, geride kalmış olan. (Farsça)

füsun

• Şaşırtıcı, hayret verici ve kendine cezbedici bir güzellik. (Farsça)
• Büyü. (Farsça)

garaib-i fen / garâib-i fen

• İlimdeki şaşırtıcı ve hayret verici şeyler.

garaibat

• (Tekili: Garâib) Garib ve şaşılacak şeyler. Alışılmadık, tuhaf ve acaib nesneler.

garaip / garâip

• Şaşılacak şeyler.

garibeler

• Garip, şaşırtıcı, harika şeyler.

garibüzzaman

• Zamanın garibi; zamanın şaşırtıcı, hayret verici kişisi.

garip

• Hayret verici, şaşırtıcı.

gava

• Yoldan çıkmış. Yolunu şaşırmış. Azgın.

gavi / gavî

• (A, uzun okunur) Çok azgın. Çok sapkın. Yoldan şaşıp azıtan zâlim.

gavr-ı mes'ele

• Mes'elenin esası, mevzuun künhü.

gayet-ül-gaye

• Gayenin esası, en son derece.

gevher

• Akıl ve edeb. (Farsça)
• Asıl ve neseb. (Farsça)
• Elmas, cevher, mücevher. İnci. (Farsça)
• Bir şeyin künhü ve esası. Hakikat. (Farsça)
• Noktalı olan harf. (Farsça)

guful

• Dikkatsizlikten veya şaşırmaktan dolayı bir işte hata yapma.

gümrah

• Yolunu şaşırmış. Doğru yoldan sapmış. (Farsça)
• Bol, gür. (Farsça)

• Yolunu şaşırmış.

hacalet

• Utanma, utangaçlıkla şaşırma.

haclet

• Şaşırma, acaibine gitme, taaccüb.
• Utanma, arlanma.

hadisat-ı acibe / hâdisât-ı acibe / hâdisât-ı acîbe

• Tuhaf, şaşırtıcı olaylar.

• Şaşılacak, garib olaylar.

hadise-i acibe-i cevviye / hâdise-i acîbe-i cevviye

• Atmosferdeki şaşırtıcı olay, hâdise.

hair

• Hayrette kalmış, mütehayyir. Şaşırmış, taaccüb etmiş.

hakaik-ı acibe

• Şaşırtıcı ve hayrette bırakan gerçekler.

hakikat

• (Çoğulu: Hakaik) Bir şeyin aslı ve esâsı. Mahiyeti. Gerçek. Doğru. Sahih. Künh. Sâbit ve vâki.
• Kadirbilirlik. Sadâkat, doğruluk. Kâinat ve tabiat ve uluhiyet hakkında bütün teşbih ve mecazlardan âri ve zâhir olan gerçek.
• "Mecâz" karşılığı, esas olarak kullanılan kelime.
• <

hakikat-i alem / hakikat-i âlem

• Âlemin gerçek mahiyeti, esası, içyüzü.

hakikat-i cazibedar / hakikat-i câzibedar

• Asıl ve esasıyla çekici olan hakikat.

hakikat-i din

• Dinin hakikati, esası.

hakikat-i islamiye / hakikat-i islâmiye

• İslâmiyet'in hakikati, aslı, esası.

hakikat-i kainat / hakikat-i kâinat

• Yaratılmış olan herşeyin aslı, esası.

hakikat-i kemalat / hakikat-i kemâlât

• Mükemmelliklerin hakikati, esası.

hakikat-i mahza / hakikat-i mahzâ

• Bir şeyin özü, esası, tam hakikati.

hakikat-i meşrutiyet-i meşrua / hakikat-i meşrutiyet-i meşrûa

• Dine uygun meşrutiyetin esası.

hakikat-i mirac

• Miracın aslı ve esası, gerçek mahiyeti.

hakikat-i namaz

• Gerçek namaz; namazın gerçek mahiyeti, esası.

hakikat-i şeriat

• Şeriatın hakikat ve esası.

hakikat-i ubudiyet-i ahmediye / hakikat-i ubûdiyet-i ahmediye

• Peygamberimizin kulluğunun aslı ve esası.

hakikatin ruhu

• Gerçeğin ruhu, özü, aslı ve esası.

harekat-ı garibe / harekât-ı garîbe

• Hayret verici, şaşırtıcı hareketler.

harikat / hârikat

• (Tekili: Hârika) Şaşılacak şeyler, hârikalar. İnsanda hayret uyandıran şeyler.

harikulade / hârikulâde

• Olağanüstü. İnsan gücünün üzerinde, insanı hayrette bırakan âdet dışı şaşılacak iş.

hasıl-ı kelam / hasıl-ı kelâm / حاصل كلام

• Sözün kısası.

hasılı kelam / hâsılı kelâm

• (Hâsıl-ı kelâm) Sözün kısacası, sözün kısası.

hassasiyet-i fevkalade / hassasiyet-i fevkalâde

• Olağanüstü hassasiyet, duyarlılık.

hassasiyet-i kalbiye

• Kalbî hassasiyet, duyarlılık.

hati / hatî

• Şaşırtan, yanıltan, hatâya düşüren.

havel

• Eğrilik.
• Şaşılık. Bir şeyin yerinden ayrılması.

havla'

• Gözü şaşı olan kadın. (Müz: Ahvel)

hayır

• Hayrette kalan, mütehayyir. Şaşıran.
• Birikmiş su.

hayran / hayrân

• Çok beğenmiş, şaşıp kalmış.

hayret

• Şaşma, şaşırma, ne yapacağını bilmeme.

hayret-bahş

• Hayret veren, şaşırtan. (Farsça)

hayret-feza / hayret-fezâ

• Hayret verici, şaşırtıcı.

hayret-nümun

• Hayret verici, şaşırtıcı.

hayret-zede

• Hayrete düşmüş ve şaşırmış olan. (Farsça)

hayretfeza

• Hayret verici, şaşırtıcı.

hayretnüma / hayretnümâ

• Hayret verici, şaşırtıcı.

hayretnümun / hayretnümûn

• Hayret veren, şaşırtan.

hekir

• Taaccüp eden, şaşıran.

hekr

• Taaccüp etmek, şaşırmak.

hetepete

• Kekeleme. Konuşurken şaşırıp tereddüd etme.

hicri tarih / hicrî tarih

• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) Mekkeden Medine'ye hicret ettiği günü başlangıç olarak alan tarih. Milâdi ve Rumi tarihler gibi oniki ay esasına dayanan hicri sene, Muharrem adı verilen ayla başlar, zilhicce ile sona erer. Oniki ayın adları şunlardır: Muharrem, safer, rebiül-evvel, rebiül-âhi

hınna

• Kına. Saça, sakala veya kadınların, parmaklarının uçlarına sürdükleri sarımtırak pembe boya ve bunun esası olan toz.

hiras

• Korku. Şaşırıp bozulmak, ürküp çekinmek. (Farsça)

hıred-suz

• Şaşırtıcı, akıl yakıcı. (Farsça)

hokkabaz

• Elçabukluğu ile birtakım şaşırtıcı oyunlar göstermeyi kendine meslek edinmiş kişi.
• Mc: Başkalarını aldatarak yalan ve hile ile iş çeviren kimse.

hulasa

• Bir şeyin, bir bahsin özü. Kısaca esası.

hulasa-i kelam / hulasa-i kelâm

• Sözün hülâsası. Sözün özü.

hülasa-i kelam / hülâsa-i kelâm

• Sözün özü, kısası.

hulasa-i kelam / hulâsa-i kelâm / خلاصهء كلام

• Kısacası, sözün kısası.

hülasa-i kitap / hülâsa-i kitap

• Kitabın özü, esası.

hulul / hulûl

• İlâhî sıfatların mahlûklar ile bütünleştiği onlara nüfuz ettiği esasına dayalı bâtıl bir görüş.

hurafat / hurâfât

• (Tekili: Hurafe) Aslı esası olmayan, bâtıl rivayetler. Bâtıl inanışlar. Hurafeler.

• Aslı, esası olmayan sözler ve rivayetler, hurafeler.

• Aslı esası olmayan saçma inanışlar.

hüviyyet

• Asıl. Mâhiyyet. Birisinin kimliği, kim olduğu, kökü, esası ve ne olduğu.
• Cenab-ı Hakkın varlık sıfatı.
• Hamiyyet ve istikametten, ulüvv-ü cenâbdan ibâret olan sıfât-ı hamide.

hüyyam

• (Tekili: Hâim) Sevgiden dolayı şaşırmış olanlar.

huz

• Tuz ağacı dedikleri nesnedir ve denize yakın yerlerde posası denize düşüp rüzgârla dalga döve döve kehribar olur.

i'cab

• Şaşırtmak. Hayran etmek. Hayrete düşürmek.
• Hodpesendlik. Kendini beğenmişlik.

i'caz / i'câz / اعجاز

• Âciz bırakmak. Acze düşürmek, şaşırtmak.
• Edb: Mu'cize derecesinde düzgün ve icazlı söz söylemek. Benzerini yapmada herkesi acze düşürmek. Güzel söz söylemekte insanların muktedir olmadıkları derece.
• Mu'cizelik olan şey.

• Aciz bırakma. (Arapça)
• Şaşırtma. (Arapça)

i'tiraziye

• İtiraza, kabul etmediğine dair yazı.
• Edb: Cümlenin esasından olmayıp yalnız bir husus hakkında söylenen ibare.

iftilak

• Taaccüb etmek, şaşırmak.

iftiraat

• (Tekili: İftira) İftiralar, asılsız isnatlar, aslı esası olmayan suç yüklemeler.

iktinah

• (Künh. den) Bir işin esâsını, künhünü, kökünü ve gerçeğini anlama. İçyüzüne, derinliğine varma.

ilkaat

• Zararlı sözlerle şaşırtmak.
• Bırakmalar, terk etmeler.

iltibas

• Birbirine benzeyen şeyleri şaşırıp birbirine karıştırmak. Yanlışlık. Karışıklık.
• Tereddüt. Şüphe.

• Benzeyen şeyleri birbirine karıştırma. Şaşırıp yanılma.

iman rüknü

• İman esası.

iman-ı tahkiki / îman-ı tahkikî

• İnandığı şeylerin aslını, esâsını bilerek inanma; sarsılmaz iman.

inkılabat-ı acibe / inkılâbât-ı acîbe

• Şaşırtıcı ve hayret verici değişimler.

intibah

• Uyanıklık, göz açıklığı. Hassasiyet. Agâh ve münebbih olmak. Hakikatı ve hakkı anlayıp yanlıştan, fenadan dönmek.
• Sinirlerin uyanması. Uzuvların harekete gelmesi.

isnadiyyat

• İsnad ile ilgili düşünceler.
• Aslı esası olmadığı halde birisine isnad edilen sözler.

istigrab

• Şaşırmak, garib bulmak, taaccüb etmek, tahayyür.

istiğrap

• Şaşırma, hayret etme.

istihva

• Şaşırıp kalmak. Divane olmak. Hevâ ve hevesi hoş görmek.

istikade

• Adam öldürmüş olan katilin kısasını isteme.

iz'an-rüba

• Anlayışı şaşırtan. Aklı oynatan. Çok hayret ve taaccüb veren. Aklı alan. (Farsça)

izhaf

• Yalan söyleme.
• Hıyanet etme, verdiği sözünü tutmama.
• Hayrette bırakma, şaşırtma.

kabs

• Her şeyin esası, aslı.
• Tâlim etmek.

kaj / kâj

• Eğri, bükülmüş. (Farsça)
• Şaşı. (Farsça)

kanun-u esasi-i kur'ani / kanun-u esasî-i kur'ânî

• Kur'ân'ın ana prensibi, ana esası.

kanun-u esasi-yi beşeriye / kanun-u esasî-yi beşeriye

• İnsanların temel kanunu, anayasası.

kavaid-i esasiye

• Esası teşkil eden temel kaideler.

kaziye-i cehliyye

• Man: Esası cehl üzere mebni olan bâtıl kaziyyedir.

kecbin / kecbîn / كجبين

• Şaşı. (Farsça)
• Eğri gören. (Farsça)
• Yanlış ve ters düşüren. (Farsça)

• Şaşı. (Farsça)

kecçeşm

• Şaşı gözlü. Gözü şaşı olan. (Farsça)

kejçeşm

• Şaşı, eğri bakışlı. (Farsça)

keling

• Şaşı. (Farsça)

kemal-i taaccüp / kemâl-i taaccüp

• Çok fazla şaşırma.

kenet

• (Esâsı: Kinet) İki sert cismi birbirine bağlamak için çakılan iki ucu kıvrık madeni parça.

keramet-i acibe

• Şaşırtıcı bir şekilde gerçekleşen keramet.

keyfiyyet

• Bir şeyin esâsı ve iç yüzü. Nasıl olduğu ciheti.
• Kalite. Madde. (Kemmiyetin zıddıdır.)

• Bir şeyin mâhiyeti, esâsı, içyüzü, nasıl olduğu. "Allah Arş üstündedir" buyurur Rabbimiz Lâkin keyfiyyetini, anlayamaz aklımız.

kışri / kışrî

• Kışra, kabuğa dair. Dış yüce ait ve müteallik. Yüzünden. Derinden ve esastan olmayan. Künhü ve esası olmayan.

kıssa-i acibe

• Şaşırtıcı, hayrette bırakan ibretli hikâye.

kıssa-i müdafaa

• Müdafaa bahsi, kıssası.

kıssa-i musa / kıssa-i mûsâ

• Hz. Mûsâ'nın kıssası.

kıssa-i yusuf

• Hz. Yusuf'un kıssası, hikâyesi.

küsbe

• Yağı veya suyu çıkartılmış her çeşit nebâti artıklar. Yağ posası.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kutb-u imani / kutb-u imanî

• İmanın kutbu, esası.

lenf

• (Lenfâ) Tıb: İnce damarların içinde dolaşan beyaz kan. Kanın esasını teşkil eden sıvı.
• Eski tıbba göre; ahlât-ı erbaa'dan birisi.

lu'bet

• Oynayan veya oynatılan şey. Oyuncak.
• Herkesi hayrette bırakıp şaşırtacak şey.

lübb

• İç. Öz. Her şeyin iyisi, hülâsası.
• Akıl, içli şeyin içi.

luç

• Şaşı. (Farsça)

maddiyyun

• (Maddiyun) Maddeciler. Her şeyin esası madde olduğunu iddia edip, ruhaniyatı inkâr eden dinsizler. Her şeyi madde ile ölçenler. Masnuât-ı İlâhiye olan mahlukatı ve zerrelerin muntazam hareketini, tesadüf eseri gibi kabul ve tevehhüm edip dinsizliğe yol açmağa çalışanlar.

magbun

• (Gabn. dan) Alışverişte aldanmış olan.
• Şaşkın. Şaşırmış.

mahall-i garaip

• Hayret verici ve şaşırtıcı yerler.

mahiyet

• Bir şeyin içyüzü, aslı, esası. Bir şeyin neden ibâret olduğu, künhü, esası, hakikatı.

• Bir şeyin aslı, esası, içyüzü, özü.

mahiyet-i hayat

• Hayatın mahiyeti, esası, içyüzü.

mahiyet-i hayatiye

• Hayatın yapısı, esası, hakikatı.

mahiyet-i küfür

• Küfrün iç yüzü, esası.

mahlukat-ı acibe / mahlûkat-ı acibe

• Şaşırtıcı mahlûklar, harika yaratıklar, varlıklar.

mahşer-i acaip ve garaip

• Şaşırtıcı ve garip şeylerin toplandığı yer.

materyalizm

• Allahü teâlâyı inkâr ve maddeyi her şeyin esâsı kabûl eden görüş, düşünce; toplum hayâtını ve fertler arasındaki münâsebetleri ve davranışları belirleyen tek faktörün madde olduğunu savunan felsefe akımı; maddecilik.

meal-i icmali / meâl-i icmalî

• Kısaca hülâsası, kısaca mânâsı. İcmalî meâl.

mebani-i kelam / mebani-i kelâm

• Sözün esâsını teşkil eden şeyler.

medfu / medfû / مدفوع

• Çıkarılmış. (Arapça)
• Dışkı. (Arapça)
• Para kasasından çıkmış. (Arapça)

medhuş

• Dehşete uğramış. Şaşırmış. Korkmuş.

mehbut / mehbût

• Korkudan şaşırmış. Hayret ve korkuya kapılmış.

• Korkudan şaşıran.

mehyum

• Şaşmış, hayrette kalmış, şaşırmış.
• Sevgi ve aşkdan serseme dönmüş.

meleke-i hassasiyet

• Hassasiyet melekesi; duyarlılık alışkanlığı, duyarlılık konusunda yatkınlık.

melekut / melekût

• Birşeyin iç yüzü, aslı, esası.

melekut ciheti / melekût ciheti

• Birşeyin iç yüzü, aslı, esası.

meşduh

• Şaşkın, şaşırmış. Ürküp korkmuş.

meşher-i acaip

• Şaşırtıcı şeylerin sergilendiği yer.

meşrutiyet

• Başında hükümdar bulunmakla birlikte seçimle belirlenmiş bir yasama meclisine dayanan, yürütmesi denetime açık anayasal idare şekli; Osmanlılarda 1876 anayasasıyla başlayan, 1908 değişikliğiyle devam eden hukukî ve siyasi döneme verilen ad.

mevhum / mevhûm

• Vehmolunmuş, aslı esâsı yokken zihinde kurulmuş olan, kuruntuya dayanan. Hayâlî.

mevzuat

• Bahsedilen hususlar. Bir şeyin esasını teşkil eden hususat. Tatbikat halinde olan hükümler ve kaideler.

mıknatısiyyet

• Mıknatıs kuvveti ve hassası.

mu'cibe

• Taaccüb edilecek, şaşılacak şey.

mübarek

• İlâhi hayrın bulunduğu şey. Bereketlenmiş, çoğalmış. Bereketli, uğurlu. Hayırlı. Mes'ud.
• Beğenilen, kendisine kızılan ve şaşılan kimse veya şey.

müdheş

• Hayret verici, hayret veren, şaşırtan.

muhassal

• Netice. Husule gelen. Tahsil olunan. Hâsıl olmuş bulunan. Toplanılmış, cem'olunmuş. Hülâsa. Sözün kısası.

muhassal-i kelam / muhassal-i kelâm

• Sözün kısası.

muhayyir-ül ukul

• Akıllara hayret veren. Akılları şaşırtan, akılları durduran.

muhazane

• Çocuklara şaşırtıp sevindirecek şeyler söylemek.

mukasmel

• Asâsı çok şiddetli olan.

mülahhas

• Hülâsası, özü çıkarılmış. Telhis edilmiş.

müredded

• Bir hususta hayran ve sergerdan olmuş, şaşırmış olan.

müsellemat

• (Tekili: Müsellem) Doğruluğunda şüphe edilmeyen umumi bilgi ve kaideler. İslâmiyete ait, sağlamlığında şüphe olmayan esâslar.
• Man: Dinleyenin hemen münakaşasız kabul ettiği kaziyeler.

müşevveş olma

• Şaşırma.

müsta'ceb

• Şaşılacak olan.

müsta'ciben

• Şaşakalarak, şaşırarak, taaccüb ederek.

müstagreb

• (Garabet. den) Garip ve tuhaf görülmüş, şaşılmış.

müstagrib

• (Çoğulu: Müstagribîn) Gurbete gitmek isteyen.
• (Garabet. den) Şaşakalan, şaşıran, garibine giden.

müstagribane

• Garibine ve tuhafına giderek, şaşırarak. (Farsça)

müsteham

• Şaşırmış, şaşa kalmış, hayran.

müsteknih

• (Künh. den) Künhünü, doğrusunu ve esâsını araştıran.

müteaccib

• Şaşıp kalan.

müteaccibane / müteaccibâne

• Şaşıp kalırcasına.

• Şaşırarak, şaşkın bir şekilde.

mütehayyer

• Hayrette kalınan şey, şaşılacak şey.

• Şaşılacak.

mütehayyir / متحير / مُتَحَيِّرْ

• Şaşmış, şaşırmış.

• Şaşkın, şaşırmış. (Arapça)

• Hayrette kalan, şaşırmış.

mütehayyirane / mütehayyirâne

• Şaşkınca, şaşkın şaşkın, şaşırarak. (Farsça)

mütehayyirin

• (Tekili: Mütehayyir) Şaşırmış olanlar. Şaşmış kimseler. Hayrette kalanlar.

mütevellih

• Hayran olup şaşıran. Şaşan, şaşmış.

nagız

• Şaşırdığında başını sallayan kimse.
• Kürek başında olan kıkırdak.

nakş

• Bir şeyi çeşitli renklerle boyamak.
• Resim.
• Tezyin etmek.
• Bedene batmış dikeni çıkarmak.
• Bir şeyin esasını araştırmak.
• Yaymak.
• Suda ıslanmış hurma.
• İpekle, sırma ile işleme.
• Mc: Hile.

nakş-ı acib / nakş-ı acîb

• Şaşırtıcı, eşsiz nakış.

nakş-ı acib-i san'at

• San'atın şaşırtıcı nakşı.

namus-u tahavvül ve tekamül / namus-u tahavvül ve tekâmül

• Dönüşüm ve mükemmelleşme kanunu, yasası.

natıka

• (Nutk. dan) Düşünüp söylemek hassası. Fesahat ve belâgatta söyleme kuvveti. Talâkat-ı lisan, güzel konuşabilme kabiliyeti.

nefs-i ihbar

• Tam haber. Haberin tam esası.

nefs-i natıka / nefs-i nâtıka

• Akli ve nakli mes'elelerin münasebetlerini hissetmeğe ve anlamağa istidadı olan zâti ve cevheri hassası. Zâtında maddeden mücerred, fiilinde maddeye mukarin olan cevher. İnsan ruhu.

nefs-i şeriat

• Şeriatın özü, esası, aslı.

nefsü'l-emr

• İşin temeli, esası.

nefsülemir

• Birşeyin gerçek hâli ve konumu; işin aslı esası.

netice-i kelam / netice-i kelâm

• Sözün kısası.

netuc

• Çıkma.
• Ağaç posası.

nizam-ı garip

• Şaşırtıcı düzen.

nur-u muhammedi / nur-u muhammedî

• Bütün varlıkların yaratılışının mayası, aslı, esası olan Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (a.s.m.) nuru.

rahat

• Üzüntüsüz, tasasız, kedersiz bir halde olmak. İstediği her şeyi bulup telâşsız olmak. Müsterih.
• Dinlenmek.
• El ayası.

rahat-ı kalb

• Kalb rahatlığı, kalbin huzurlu ve tasasız oluşu.

recefe

• Zelzele.
• Ortalığı sarsacak kışkırtmalar yapmağa ircaf denir. Yalan, yanlış haberlerle umumî efkârı şaşırtıcı neşriyatlara ise Eracif denmektedir.

rev'a

• Korkak kadın.
• Kendisini görenleri şaşırtacak derecede güzel olan kadın veya kız. (Müz: Ervâ)REVA' : Tatlı.

rükn-ü imani / rükn-ü imanî

• İmanın şartı, esası.

rumi / rûmî

• Eskiden Osmanlılarda kullanılan güneş esasına dayalı takvim.

şahrah / şahrâh

• Büyük ve işlek yol, cadde. Şaşırılması mümkün olmayan doğru ve işlek yol. (Farsça)

• En büyük, en işlek ve şaşırılması imkânsız olan yol.

salat / salât

• Allahü teâlâdan rahmet, meleklerden istiğfâr, mü'minlerden duâ.
• İslâm'ın beş esâsından (temelinden) birisi olan namaz.
• Peygamber efendimizin ism-i şerîfleri anıldığında, işitildiğinde veya yazıldığında söylenen ve yazılan "sallallahü aleyhi ve sellem". sözü ve benzerleri. Çoğ

sani'-i hakiki / sani'-i hakikî

• Doğrudan doğruya, hiç bir şeye muhtaç olmadan her şeyin aslını, esasını ve teferruatını yapan, yaratan. Allah (C.C.).

şaş

• Şaşı.

şaş adam / şâş adam

• Şaşı adam.

şayan-ı hayret

• Şaşmağa değer. Hayret edip şaşılacak şey.

şayan-ı istiğrab / şâyân-ı istiğrab

• Şaşkınlık sebebi, hayret verici, şaşırtıcı.

seb'a-i meşhure

• Altı iman rüknü ile beraber İslâmiyetin esası olan ibadet hakikati.

sebt

• (Çoğulu: Esbât-Sübut-Esbüt) Rahat etmek.
• Boyun vurmak.
• Saç sarkıtmak. Bir çeşit deve yürüyüşü.
• Cumartesi günü.
• Şaşırmak, hayrette kalmak.
• Çok zeki, dâhiye.
• Başı tıraş etmek.

sebuiyet

• Yırtıcılık, parçalayıcılık. Yırtıcı hayvanın fıtri hassası.

secir-i ineb

• Üzüm posası.

sefer der vatan

• Nakşibendiyye yolunun on bir temel esâsından biri. Sâlikin (tasavvuf yolunda bulunan kimsenin) kötü ahlâk, beşer (insan) tabiatının sıfatlarından kurtulması, beşerî sıfatlardan meleklere âit sıfatlara, kötü, çirkin vasıflardan, iyi, güzel ahlâka geçm esi.

sehivsiz

• Yanılmadan, şaşırmadan.

şehla / şehlâ / شهلا

• Elâ göz. Koyu mavi göz. Tatlı şaşı.
• Mc: Çok güzel.

• Elâ göz, tatlı şaşı.

• Hafif şaşı. (Arapça)
• Ela gözlü. (Arapça)

şehrah / şehrâh

• Cadde, ana yol; şaşırılması mümkün olmayan doğru ve açık yol.

serab

• Şaşkın, şaşırmış.

şesar

• (Şâsır) Geyik buzağısı. (Müe: Şesara)

simat

• (Çoğulu: Sümut) Sofra. Yemek masası.
• Yemek.
• Ziyâfet.

sosyalizm

• İktisadî teşebbüsleri ve teşekkülleri devlete vermek isteyen görüş. İştirakiyecilik. Güya, herkese müsavi mal verme esasını idare sisteminde yerleştirmeyi ve mal birliğini iddia eden ve insan fıtratına zıt olarak hürriyetleri daraltıcı ve din aleyhdarı bir sistem. Serserilere, zenginlerin mallarını (Fransızca)

sülasi mezid / sülasî mezid

• Esası, kelime kökü üç harften ibaret olduğu halde, başka harfler ilâvesiyle, başka masdar teşkil edilmiş olur. Aslı üç harfli masdar demektir.

süraka

• (Ebu Süfyan Sürâka b. Mâlik) Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm, Hz. Ebu Bekir ile beraber hicret için Mekke'den çıktıklarında, Kureyş Rüesasının mühim bir mal mukabilinde onları öldürmek için gönderdikleri cesur bir adam olup, Hz. Peygamber'in mu'cizesiyle atının ayakları kuma saplanmış ve bu üç

sürpriz

• Beklenilmeyen bir anda meydana gelen ve şaşırtarak insanı sevindiren veya üzen hâdise. Umulmadık şey. (Fransızca)

ta'cib

• Hayrete düşürme, şaşırtma.

ta'mik

• (Umk. dan) Derinleştirmek. Derin kazmak.
• İnceden inceye araştırmak. Esasına varacak şekilde araştırmak.

taaccüb / تعجب

• Şaşırma. (Arapça)
• Taaccüb etmek: Şaşırmak. (Arapça)

tabassur

• (Basar. dan) Dikkatle bakıp, esasını kavrama. Dikkatle gözetiş.

tahayyür

• Şaşakalmak. Hayret etmek. Şaşırmak. Hayran olmak.

tahh

• Ekşi hamur.
• Susam posası.

tahlis

• Kurtarmak. Halâs etmek.
• Bir şeyin özünü, hülâsasını almak.

tahliye

• (Haly. den) Süslemek. Donatmak. Donatılmak.
• Tatlılandırmak.
• Kim: Bir madde içine hassasını veya kokusunu değiştirmek için şeker, baharat ve benzeri gibi şeyleri katmak.

takassi

• Bir şeyin aslını esasını araştırma.

taktik

• Asker kuvvetlerini harb meydanlarında düşmanı şaşırtarak kullanma. Bu işi tedkik eden ilim. (Fransızca)
• Mc: Bir işte muvaffakiyet için lüzum eden yolları kullanma. (Fransızca)

tanagguz

• Taaccüb edip, şaşırıp, hayrette kalıp başını sallamak.

tassuc

• (Çoğulu: Tasâsic) Cânip. Nâhiye. İki tane.

tebelbül

• Dil karmaşası.

tedliye

• Sarkıtmak. Yukarıdan aşağıya bırakma.
• Şaşırma, dehşete düşme.
• Delil ve vesika hazırlama.
• (Akıl) gitmek.
• Ahmak etmek, salaklaştırmak.

tefekkün

• Pişman olmak.
• Taaccüb etmek, hayrette kalmak, şaşırmak.

tegavvür

• (Gavr. dan) Derine dalma.
• Bir şeyin esâsını arama.

tehabbür

• (Haber. den) Esasını bilme, iyice bilme.

tehekkür

• Taaccüb etmek, hayrette kalmak, şaşırmak.

teheyyüm

• Şaşma, şaşırma. Şaşıp kalma. Hayran olma.
• Susuz olma.

tela'süm

• Dil dolaşma, şaşırma.
• Cevap verilecek yerde veremeyip kekeleme.
• Saçmasapan cevap verme.

teleclüc

• Söylerken şaşırarak ağzında lâkırdıyı karıştırarak söylemek.
• Kımıldatmak. Hareket etmek.
• Tereddüt.

telhis

• Kısaltma. Hülâsasını alma.

telif kanunu

• Yazarlık yasası, yazı yazma kanunu.

tenkihü'l-menat

• Menatın (illetin) ayıklanması; kıyasın dört esasından biri olan illetin, hükümle ilgisi olmayan yabancı unsurlardan ayıklanması.

teşettüt-ü ara / teşettüt-ü ârâ

• Fikir dağınıklığı, kargaşası.

teşkilat-ı esasiye / teşkilât-ı esasiye

• Anayasa. Kanun-u esasî. Devletin temel kuruluş şeklini tayin eden ve teşrinin yani meclisin, hükümetin ve mahkemelerin salâhiyetleri nasıl kullanılacağını; vatandaşların umumi hak ve hürriyetlerini gösteren temel kanunlardır.

teslis

• Üçleme. Hristiyanların sonradan uydurdukları ve dinlerinin esasında olmayan bir akidedir ki; bazılarının hâşâ, Cenab-ı Hakk Üçdür, bazıları da Üçü birdir diyerek, Allah'a şerik ve ortak tanımaları. Cenab-ı Hakk'ı Üç Unsurdur diye tevehhüm etmeleri. (Ekanim-i selâse de denir.)

tevafuk-u acibe

• Hayret verici, şaşırtıcı uygunluk, denk gelme.

tevafukat-ı acibe

• Şaşırtıcı uygunluklar.

tevellüh

• (Çoğulu: Tevellühât) (Veleh. den) Şaşakalma. Şaşırıp sersemleşme.
• Hayran etme.
• Kadını çocuğunden ayırma.

tevlih

• Şaşırtma. Sersemleştirme.

tezgah / tezgâh

• Dokuma âleti. (Farsça)
• Ticaret masası. İş yeri. (Farsça)

turfe

• Görülmemiş, tuhaf, yeni şey. Şaşılacak şey.

turfe-kar / turfe-kâr

• Garip şeylerle uğraşan. Şaşılacak şeyler yapan. (Farsça)

u'cube / u'cûbe / اعجوبه

• Acayip, şaşılacak şey. (Arapça)

u'cube-i hilkat

• Yaratılıştan insanlara hayret verici olan. Şaşılacak, hayrete düşülecek hilkat garibesi.

ucab

• (Uccâb) Çok şaşılacak fazla gülünç olan şey.

ucbe

• Acaib ve şaşılacak şey.

uccab

• (Çoğulu: Eâcib) Şaşırıp taaccüp edecek nesne.

ucube / ucûbe

• Şaşılacak şey.

üfkuhe

• Şaşılacak şey.

ümm-ül kitab

• Kitabın anası, esası. Levh-i Mahfuz ve ilm-i İlâhî. (Yâni: Kur'ân, İlm-i İlâhîde, Levh-i Mahfuz'da ezelî ve ebedî olarak mahfuz bulunduğundan Kur'anın aslı ve anası mânasında kullanılan bir tabirdir.)
• Kur'an-ı Kerim'in müteşabih olmayan muhkem âyetlerine de kitabın anası, esası mânas

unsur-u islamiyet / unsur-u islâmiyet

• İslâmiyetin esası.

üslub-u garip / üslûb-u garip

• Hayret verici, şaşırtıcı ifade ve anlatım tarzı.

üssülesas / üssülesâs

• Esasların esası.

usul-ü fıkıh ilmi

• Fıkıh ilmine âit bilgilerin esası ve istinadgâhı olan bir ilimdir. Şer'i hükümlerin mufassal ve muayyen delilleri ve hikmetleri bu sayede bilinir ve bu dini hükümler, bu muayyen ve müşahhas deliller vâsıtası ile istinbat ve isbat olunur. Bu ilme "Hikmet-i teşriiye" de denilmiştir.

vahy-i zımni / vahy-i zımnî

• Mücmel ve hulâsası vahye ve ilhama istinad eden; tasvirât ve tafsilatı Resul-ü Ekrem'e (A.S.M.) âit olan vahiydir.

valih / vâlih

• Keder ve hüzünle aklı gitmiş, şaşırmış, hayrette kalmış.

• Şaşa kalmış, şaşırmış.

valihin / vâlihîn

• Hayrette kalanlar. Şaşıranlar.

vaziyet-i acibe

• Şaşırtıcı durum.

velehza

• Şaşırmış.

velhasıl / velhâsıl / والحاصل

• Sözün kısası, özü, kısacası.

• Sözün kısası.

• Kısaca, sözün kısası. (Arapça)

vukuf-i adedi / vukûf-i adedî

• Nakşibendiyye yolunun on temel esâsından biri. Tasavvuf yolunda ilerlemek ve yükselip olgunlaşmak için yapılan zikri, bildirilen adede (sayıya) göre yapmak. Meselâ bir nefeste 1, 3, 5, 7, 11 kerre Allah demek gibi teke riâyet ederek zikretmek.

zabt

• Zabt etmek. İdâresi altına almak.
• Sıkıca tutmak. Kendine mal etmek.
• Kavramak.
• Kaydetmek. Hülâsasını yazmak.
• Bağlamak.